ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ. Ενότητα 1: Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ. ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ Τμήμα Ιερατικών Σπουδών

Transcript

1 ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ Ενότητα 1: Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ Τμήμα Ιερατικών Σπουδών

2 Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2

3 Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Δυτικής Μακεδονίας και στην Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3

4 Σκοποί ενότητας Παρουσιάζεται η σύνδεση της ηθικής με τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. Αποσαφηνίζεται η σχέση του ήθους με τη συνήθεια, την κοινή γνώμη και την ανθρώπινη προαίρεση. Γίνεται μια ιστορική αναδρομή στη χρήση της λέξης ήθος, σε σχέση με το εννοιολογικό της περιεχόμενο, τόσο στην αρχαία ελληνική όσο και στη χριστιανική γραμματεία. 4

5 Περιεχόμενα ενότητας Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ. 5

6 1. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ (1/9) Η ηθική ως λέξη και ως επιστήμη συνδέεται με τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. Ετυμολογικά παράγεται από τη λέξη ήθος, που αποτελεί εκτενέστερο τύπο της λέξης έθος. Η συνήθεια, που καλλιεργείται με τον χρόνο φανερώνει και την ηθική συμπεριφορά του ανθρώπου. Οι έξεις καθιερώνουν και αντίστοιχους τρόπους ζωής. 6

7 1. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ (2/9) Αρετή και συνήθεια δεν ταυτίζονται, αλλά πολλές φορές η συνήθεια περιέχει και αρετή. Υπάρχουν καλές και κακές συνήθειες. Πολλές φορές κριτήριο για την αξιολόγηση της ποιότητάς τους θεωρείται η κοινή επιδοκιμασία ή αποδοκιμασία. Πέρα όμως από το ήθος που διαμορφώνεται με τη συνήθεια ή την κοινή γνώμη, υπάρχει και το ήθος που διαμορφώνεται από την προαίρεση του ανθρώπινου προσώπου. 7

8 1. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ (3/9) Στην αρχαία ελληνική γραμματεία η λέξη ηθική χρησιμοποιείται ως επίθετο. Η λέξη ήθος χρησιμοποιείται στον πληθυντικό αριθμό («ἤθεα») και σημαίνει τον τόπο κατοικίας του ανθρώπου, που του παρέχει σχετική ασφάλεια και αυτάρκεια. Στον ενικό αριθμό η λέξη ήθος δηλώνει τη σχέση του ανθρώπου με το θείο ή τον συνήθη τρόπο συμπεριφοράς του. Ο Ηράκλειτος λέει ότι το ήθος για τον άνθρωπο είναι η θεία δύναμη που κατοικεί μέσα του. Αληθινό είναι μόνο το θείο ήθος. Το ανθρώπινο προσδιορίζεται από τη σχέση του με το θείο. Ο Αριστοτέλης κάνει λόγο για ηθική έξη, για ηθική φιλία, ή ακόμη για ηθική αρετή και κακία. Στον Στράβωνα βρίσκουμε τη φράση «ηθική φιλοσοφία». 8

9 1. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ (4/9) Στον Φίλωνα τον Αλεξανδρέα συναντούμε για πρώτη φορά τη λέξη ηθική ως ουσιαστικό, από τη φράση «ηθική επιστήμη» με παράλειψη του ουσιαστικού. Στην Καινή Διαθήκη δεν χρησιμοποιείται η λέξη ήθος, αλλά έθος με την έννοια της συνήθειας. Παρουσιάζεται όμως και με την έννοια της θεσμικής παράδοσης: «ἀκηκόαμεν γὰρ αὐτοῦ λέγοντος ὅτι Ιησοῦς ὁ Ναζωραῖος οὗτος καταλύσει τὸν τόπον τοῦτον καὶ ἀλλάξει τὰ ἔθη ἃ παρέδωκεν ἡμῖν Μωϋσῆς» (Πραξ. 6,14). Η λέξη ήθος χρησιμοποιείται μόνο μια φορά από τον απόστολο Παύλο, ο οποίος παραθέτει το ρητό του Μενάνδρου «φθείρουσιν ἤθη χρηστὰ ὁμιλίαι κακαί» (Α Κορ. 15,33). Μάλιστα είναι και η πρώτη φορά που εμφανίζεται η λέξη ήθος στο πλαίσιο της χριστιανικής γραμματείας. 9

10 1. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ (5/9) Σύντομα οι χριστιανοί συγγραφείς χρησιμοποίησαν τους όρους ήθος, ηθική για να δηλώσουν την προαίρεση και τον τρόπο ζωής των χριστιανών. Ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς διαχωρίζει τη Μωσαϊκή διδασκαλία σε τέσσερα μέρη: το ιστορικό, το νομοθετικό, το ιερουργικό και το θεολογικό. Θεωρεί μάλιστα ότι τα δύο πρώτα μέρη αποτελούν την ηθική της εβραϊκής θρησκείας. Όσο αφορά τη χριστιανική διδασκαλία χρησιμοποιεί τον όρο σε σχέση με το αγαθό. Αναγνωρίζει πως ο άναρχος Θεός, που είναι η αρχή όλων των πραγμάτων, ως αγαθός αποτελεί την αρχή του αγαθού. Έτσι, κάθε αγαθό προέρχεται από τον Θεό. 10

11 1. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ (6/9) Ο Ωριγένης παρατηρεί ότι τα ήθη των ανθρώπων είναι άπειρα, όπως άπειρες είναι και οι ψυχές τους. Η παιδεία και η ηθική διδασκαλία των εθνικών είναι χρήσιμες για τους χριστιανούς, για την οικοδόμηση της χριστιανικής διδασκαλίας. Ο Γρηγόριος Νύσσης επαναλαμβάνει τον Ωριγένη. Υποστηρίζει ότι οι χριστιανοί οφείλουν να δεχτούν την ηθική και όσα μελετούν οι εκτός Εκκλησίας γιατί θα έρθει ο καιρός, που θα τους φανούν χρήσιμα, όταν χρειαστεί να καλλωπιστεί ο θείος ναός του μυστηρίου με τον λογικό πλούτο. Μάλιστα, μιλάει και για ηθικό βίο των πιστών. 11

12 1. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ (7/9) Ο Μ. Βασίλειος, που συνέταξε και τα Ηθικά, κάνει λόγο πολλές φορές για ήθος ή για διπλό ήθος (υποκριτική συμπεριφορά). Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος προβάλλει την οργανική ενότητα μεταξύ δόγματος και ήθους και ρωτάει: «Καὶ τὶ τῆς πίστεως ὄφελος, εἰπέ μοι, βίου μὴ ὄντος καθαροῦ; Ἆρά σοι δοκοῦμεν μάτην ὑπὲρ βίου πεφοβῆσθαι, καὶ πολλὴν τοῦ ήθικότερου μέρους τῆς φιλοσοφίας ποιεῖσθαι σπουδήν;». Ο Θεοδώρητος Κύρου ερμηνεύοντας τον Α Ψαλμό τον αναγνωρίζει ως δογματικό και ηθικό. 12

13 1. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ (8/9) Ο Γεννάδιος Κωνσταντινουπόλεως διαχωρίζει την Προς Ρωμαίους επιστολή του αποστόλου Παύλου σε δογματικό μέρος μέχρι και το τέλος του ενδέκατου κεφαλαίου και ηθική διδασκαλία από την αρχή του δωδέκατου κεφαλαίου. Ηθικά κεφάλαια απαντούν στην ασκητική γραμματεία. Αυτά αποτελούν σύντομες αυτοτελείς παραγράφους, που εξετάζουν θέματα ηθικής. Για την ηθική χρησιμοποιήθηκαν από τη χριστιανική γραμματεία και άλλες συνώνυμες εκφράσεις, όπως «Περιπατεῖν κατὰ Πνεῦμα», «περιπατεῖν ἐν φωτί», «ζῆν κατὰ Χριστόν», «ζῆν ἐν Χριστῷ», «ζῆν κατὰ Θεόν», κ.ά. Όλες αυτές οι εκφράσεις φανερώνουν ποιο είναι το βαθύτερο νόημα της χριστιανική ηθικής, που αφορά τη μετοχή στη ζωή του Θεού. 13

14 1. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ (9/9) Το ήθος δεν αποτελεί προϊόν λογικής αφαίρεσης. Ήθος έχουν μόνο τα πρόσωπα. Γι αυτό και τα κείμενα που περιγράφουν την καθημερινή ζωή των ανθρώπων μαρτυρούν το ήθος του αμεσότερα, παρά τα συστηματικά ηθικά συγγράμματα. (τραγωδίες Σοφοκλή ή Ευριπίδη- Ηθικά του Αριστοτέλη). Επίσης οι επιστολές ή οι ομιλίες των Πατέρων της Εκκλησίας παρουσιάζουν το χριστιανικό ήθος αυθεντικότερα από τα συστηματικά εγχειρίδια χριστιανικής ηθικής. 14

15 Τέλος Ενότητας

16 Σημείωμα Αναφοράς Copyright Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης, ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ. «ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ». Έκδοση: 1.0. Θεσσαλονίκη Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: URL. 16

17 Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο. που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο. που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο. Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί. 17

18 Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς. το Σημείωμα Αδειοδότησης. τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων. το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει). μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους. 18