«ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ»

Transcript

1 ΑΛΕΞΑΝ ΡΕΙΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ Ι ΡΥΜΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ Σ.Ε.Υ.Π ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ» ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΟΥ Χ.Γ. ΛΑΜΠΡΑΚΗ.Η. ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΥ ΜΙΧΑΛΟΥΛΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΜΑΙΟΣ 2007

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος 2 Εισαγωγή 3 Σεξουαλική και Αναπαραγωγική Υγεία 4 Κεφάλαιο 1ο Οικογένεια και Οικογενειακός Προγραµµατισµός 5 Κεφάλαιο 2ο Οικογενειακός Προγραµµατισµός και Σεξουαλική ιαπαιδαγώγηση 16 Κεφάλαιο 3ο Ανατοµία Γενετικού Συστήµατος 23 Κεφάλαιο 4ο Οικογενειακός Προγραµµατισµός και Αντισύλληψη 31 Κεφάλαιο 5ο Σεξουαλικώς Μεταδιδόµενα Νοσήµατα 60 Κεφάλαιο 6ο Υπογονιµότητα και Υποβοηθούµενη Αναπαραγωγή 75 Κεφάλαιο 7ο Γενετική Καθοδήγηση 103 Κεφάλαιο 8ο Προγεννητικός Έλεγχος 117 Κεφάλαιο 9ο Εµβολιασµός και Οικογενειακός Προγραµµατισµός 131 Επίλογος 138 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 140 1

3 Πρόλογος Εκατοµµύρια έφηβες γυναίκες παγκοσµίως είναι σεξουαλικά δραστήριες και εκτεθειµένες στον κίνδυνο της ανεπιθύµητης εγκυµοσύνης και των σεξουαλικά µεταδιδόµενων νοσηµάτων. Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση των νεαρών κοριτσιών παρέχει τις απαραίτητες γνώσεις που χρειάζονται για να αναπτύξουν υπεύθυνες σχέσεις. Ταυτόχρονα, χάρη στον οικογενειακό προγραµµατισµό ενηµερώνονται και προετοιµάζονται για τον υπεύθυνο ρόλο της µητρότητας και οδηγούνται στην ανάπτυξη σεξουαλικών σχέσεων µε το αντίθετο φύλο βασιζόµενων στον αµοιβαίο σεβασµό και εµπιστοσύνη. Σηµαντικός είναι ο ρόλος της πολιτείας που πρέπει να προωθεί τον οικογενειακό προγραµµατισµό, ώστε να ενηµερώνονται οι έφηβοι µέσα σε ένα εµπιστευτικό και στοργικό περιβάλλον. Η ασφαλέστερη µέθοδος αποφυγής της εγκυµοσύνης και των σεξουαλικά µεταδιδόµενων νοσηµάτων στην εφηβεία, είναι η αποφυγή των σεξουαλικών σχέσεων. υστυχώς όµως, η πλειονότητα των εφήβων δεν προτιµά τη σεξουαλική αποχή. Για αυτούς η επιλογή του ανδρικού ή του γυναικείου προφυλακτικού αποτελούν την καλύτερη προστασία έναντι της ανεπιθύµητης εγκυµοσύνης και των σεξουαλικώς µεταδιδόµενων νοσηµάτων. Εδώ καλούνται οι λειτουργοί του οικογενειακού προγραµµατισµού να ενηµερώνουν και να εκπαιδεύουν τους εφήβους στην έγκαιρη και σωστή τήρηση των κανόνων χρήσης των προφυλακτικών µέσων, ώστε να επιτυγχάνεται το επιθυµητό αποτέλεσµα. Τέλος, η εγκυµοσύνη στην εφηβεία έχει και αρνητικές κοινωνικές διαστάσεις. Συγκεκριµένα, οι έφηβες έγκυες αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τις σπουδές τους, απολύονται από τις δουλειές τους ή δουλεύουν µε χαµηλές αποδοχές προκειµένου να επιβιώσουν. Ιδιαίτερα σε φτωχές και αναπτυσσόµενες χώρες αποτελεί συνηθισµένο φαινόµενο οι ανήλικες µητέρες να οδηγούνται στην πορνεία για να εξασφαλίσουν στέγη και τροφή για το παιδί και τον εαυτό τους. Για αυτό η πολιτεία θα πρέπει να εξασφαλίζει την εύκολη και δωρεάν συµµετοχή όλων των γυναικών, και ιδιαίτερα των εφήβων, σε υπηρεσίες υγείας µε τµήµατα οικογενειακού προγραµµατισµού. 2

4 Εισαγωγή Στην εποχή µας έγινε εφικτό, θεωρητικά, κάθε παιδί που γεννιέται να είναι επιθυµητό. υστυχώς, στην πράξη υπάρχουν δυσκολίες που οφείλονται στην ελλιπή ενηµέρωση, λανθασµένα κοινωνικά πρότυπα και σε προκαταλήψεις. Η ιστορία της αντισύλληψης είναι παλαιά, αλλά ο συνειδητός έλεγχος των γεννήσεων είναι χαρακτηριστικό της σύγχρονης κοινωνίας. Πρέπει να επισηµανθεί, ότι ο οικογενειακός προγραµµατισµός διαφοροποιείται σηµαντικά από το έλεγχο των γεννήσεων, ο οποίος εφαρµόζεται σε ορισµένες χώρες, οι οποίες αντιµετωπίζουν πρόβληµα υπερπληθυσµού και ότι ο βασικός στόχος του είναι η παροχή υπεύθυνης επιστηµονικής ενηµέρωσης, καθώς και όλων των ενδεδειγµένων µέσων σε κάθε ζευγάρι, ώστε να ρυθµίζει ελεύθερα την ανάπτυξη και το µέγεθος της οικογένειάς του. Απαραίτητη προϋπόθεση για την υλοποίηση του συγκεκριµένου στόχου είναι, µεταξύ άλλων, η διάδοση και η ορθολογική χρήση των µέσων αντίληψης, η γνώση µέτρων µε τα οποία αντιµετωπίζεται η στείρωση και η παροχή συµβούλων σε θέµατα ευγονικής, σεξουαλικής αγωγής και πρόληψης των σεξουαλικώς µεταδιδοµένων νοσηµάτων. Πέραν όµως των προσωπικών στόχων κάθε γυναίκας, αναφορικά µε το µέγεθος της οικογένειας που επιθυµεί, ο οικογενειακός προγραµµατισµός αφορά και την πολιτεία και τη ιεθνή Κοινότητα. Η ιεθνής Οµοσπονδία Οικογενειακού Προγραµµατισµού (International Planned Parenhood Federation I.P.P.F.), από τεσσαρακονταετίας και πλέον, παίζει σηµαντικό ρόλο στη θέσπιση των κανόνων του οικογενειακού προγραµµατισµού, αλλά και στην προσπάθεια να γίνουν γνωστά προγράµµατα που αφορούν την εκπαίδευση, αλλά και τις υπηρεσίες που δραστηριοποιούνται στον τοµέα αυτό. Ο οικογενειακός προγραµµατισµός ασχολείται επίσης µε τα προβλήµατα υγείας, τα οποία σχετίζονται µε την σεξουαλικότητα και την αναπαραγωγή. Τώρα πλέον είναι πασιφανές ότι η υγεία και η ποιότητα ζωής των ανθρώπων βελτιώνονται, όταν είναι σε θέση να αποφασίσουν και να προγραµµατίσουν το µέγεθος της οικογένειάς του, τον αριθµό των παιδιών και το χρόνο που θέλουν να τα αποκτήσουν. Μετά τη γενική συνέλευση της ιεθνής Οµοσπονδία Οικογενειακού Προγραµµατισµού,το 1992, υιοθετήθηκαν οι στρατηγικοί σχεδιασµοί της οµοσπονδίας, σκοπός των οποίων ήταν να προβάλλουν τη σεξουαλική και αναπαραγωγική υγεία, ως θεµελιώδες ανθρώπινο δικαίωµα. 3

5 Σεξουαλική και Αναπαραγωγική υγεία Ο ορισµός της σεξουαλικής και αναπαραγωγικής υγείας, όπως ορίστηκε το 1994 στο Κάιρο από τη ιεθνή Σύνοδο για τον Πληθυσµό και την Αναπαραγωγή (International Conference on Population and Development- I.C.P.D.) αναφέρει τα εξής: Αναπαραγωγική υγεία είναι η κατάσταση του ευ ζήν από πλευράς κοινωνικής, πνευµατικής και φυσικής και όχι απλά και µόνο η απουσία νόσου ή κακής διάθεσης, σε όλα τα θέµατα που έχουν σχέση µε το αναπαραγωγικό σύστηµα και τις λειτουργίες του. Στην αναπαραγωγική υγεία περιλαµβάνεται και η δυνατότητα του ανθρώπου να έχει ικανοποιητικό και ασφαλές σεξ και να έχει την ικανότητα και την ελευθερία να το απολαµβάνει τόσο, όσο το επιθυµεί. Ωστόσο στις χώρες όπου εφαρµόζονται ευρέως οι αρχές του οικογενειακού προγραµµατισµού, τείθονται ερωτήµατα σχετικά µε το πόσο άλλαξε η ζωή των γυναικών και µε ποιον τρόπο. Ευθεία απάντηση δεν υπάρχει, µπορεί όµως κανείς να σηµειώσει τέσσερα σηµαντικά βήµατα: 1. Την ελευθερία να επιλέγει τον αριθµό των παιδιών και τα χρονικά διαστήµατα µεταξύ των γεννήσεων. 2. Τη βελτίωση της υγείας των γυναικών µε την εύκολη χρήση των σύγχρονων µεθόδων αντισύλληψης. 3. Τη δυναµική της αντισύλληψης στη βελτίωση της ζωής της γυναίκας. 4. Τις µεγάλες διαφορές µεταξύ γυναικών διαφορετικών χωρών από πλευράς αναπτύξεως. 4

6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ Ορισµός οικογένειας Η οικογένεια αποτελεί έναν από τους σηµαντικότερους θεσµούς κάθε κοινωνίας και µια από τις κυριότερες µορφές οργάνωσης της συλλογικής ανθρώπινης ζωής. Οι βασικοί σκοποί που επιδιώκονται µε την οικογένεια είναι: Ø Η βιολογική αναπαραγωγή της οικογένειας Ø Η ανατροφή των απογόνων Ø Η εκπαίδευση και η αγωγή τους Ø Η αµοιβαία προστασία των ατόµων που συνδέονται µεταξύ τους µε συγγενικούς δεσµούς Ορισµός οικογενειακού προγραµµατισµού Ο οικογενειακός προγραµµατισµός ( Ο.Π.) είναι όλες οι ενέργειες που πρέπει να σκεφτεί και στη συνέχει να αποφασίσει και να υλοποιήσει το νεαρό ζευγάρι για να µπορέσει να προγραµµατίσει µε επιτυχία την οικογενειακή του πορεία και εξέλιξη. Ο οικογενειακός προγραµµατισµός εκφράζει τη συνειδητή αντιδιαστολή ανάµεσα σε δυο βασικές βιολογικές λειτουργίες, την γενετήσια και την αναπαραγωγική, και αποσκοπεί στη δηµιουργία οικογενειών από ευτυχισµένους γονείς και επιθυµητά, υγιή παιδιά. Ιστορική Αναδροµή Οικογενειακού Προγραµµατισµού «Μητέρα» του οικογενειακού προγραµµατισµού θεωρείται µια νοσηλεύτρια από τη Νέα Υόρκη, η Margaret Sanger. Γεννήθηκε στις 14 Σεπτεµβρίου 1879 στο Κόρνινγκ της Νέας Υόρκης και πέθανε στις 6 Σεπτεµβρίου Η Margaret Sanger συγκλονίστηκε όταν στις αρχές του 20ου αιώνα, παρακολούθησε από κοντά την ανάρρωση µιας νέας κοπέλας που είχε υποβληθεί σε παράνοµη έκτρωση. Όταν αργότερα η κοπέλα αυτή πέθανε σε µια δεύτερη έκτρωση, η Margaret Sanger έ κανε σκοπό της ζωής της, την ενηµέρωση του κοινού για τους κινδύνους των εκτρώσεων και την πρότασή της για τον «Οικογενειακό Προγραµµατισµό» όπως τον ονόµασε τότε. Οργάνωσε µια απίστευτη εκστρατεία ενηµέρωσης τυπώνοντας ένα εκατοµµύριο φυλλάδια µε τον τίτλο FAMILY LIMITATION. Ταξίδεψε στην Ευρώπη για 5

7 επιµόρφωση και αφού µελέτησε τις δυσκολίες και τις νοµικές επιπτώσεις, άνοιξε το σ τ ο Brooklyn της Νέας Υόρκης την πρώτη κλινική οικογενειακού προγραµµατισµού. Το πιο γνήσιο παιδί αυτής της ιδέας είναι το τόσο κατηγορηµένο αλλά και τόσο ωφέλιµο Αντισυλληπτικό χάπι. Η αρχική ιδέα για µια αντισυλληπτική µέθοδο µε τη µορφή χαπιού, γεννήθηκε στην Αυστρία το 1920, ενώ το 1938 ανακοινώθηκε η σύνθεση ενός οιστρογόνου, της αιθυνυλοιστραδιόλης, η οποία είναι και η βάση όλων των αντισυλληπτικών. Μετά από πολλές έρευνες, νοµικές και οικονοµικές δυσκολίες, και πάντα µε την ενθουσιώδη υποστήριξη της Margaret Sanger, καθώς και εταιρειών που χρηµατοδότησαν τις έρευνες, κυκλοφόρησε περί το 1960 το πρώτο αντισυλληπτικό χάπι. Στην Ελλάδα τα πρώτα αντισυλληπτικά χάπια κυκλοφόρησαν το 1965 µε την ονοµασία Anovlar κ α ι Lyndiol. Τα χάπια αυτά περιείχαν 50mg οιστρογόνου, ενώ τα σηµερινά χάπια περιέχουν 25mg, η δόση δηλαδή έχει µειωθεί κατά 25 φορές. Στην Ελλάδα ο οικογενειακός προγραµµατισµός έχει «ανθίσει» τα τελευταία χρόνια, ωστόσο παρουσιάζει κάποιες ελλείψεις ως προς την ενηµέρωση για τις υπηρεσίες που παρέχει. ηµογραφικά Στοιχεία Η πληθυσµιακή έκρηξη που επιτελείται τα τελευταία χρόνια, καθιστά επιτακτική την ανάγκη για έλεγχο των γεννήσεων µέσα από εθνικά προγράµµατα οικογενειακού προγραµµατισµού. Ο πληθυσµός της γης ξεπέρασε το φράγµα των 2 δις τη δεκαετία του 1920, έφτασε τα 4 δις το 1975, τα 5 δις το 1987 και ξεπέρασε τα 6 δις το ιαπιστώνεται ότι η τάση αύξησης του πληθυσµού είναι 2% περίπου ανά έτος. Παρόλα αυτά η υπέρµετρη αύξηση του πληθυσµού, κυρίως λόγω της ελάττωσης της θνησιµότητας, επιδεινώνεται από την άνιση κατανοµή της αύξησης αυτής. Στις αναπτυσσόµενες χώρες παρατηρείται το 85% του συνόλου των γεννήσεων, το 95% της παγκόσµιας νεογνικής θνησιµότητας και το 99% της παγκόσµιας µητρικής θνησιµότητας. Αντίθετα, στις αναπτυγµένες χώρες η αλλαγή του τρόπου ζωής, η αύξηση του βιοτικού και του µορφωτικού επιπέδου είχαν ως αποτέλεσµα τον περιορισµό της αύξησης του πληθυσµού µε ρυθµό 0.6% έναντι 2.9% που είναι ο ρυθµός αύξησης του πληθυσµού στην Αφρική σήµερα. Αν και είναι γνωστά τα τεράστια οφέλη του οικογενειακού προγραµµατισµού, η προσβασιµότητα σε αυτόν δεν είναι δυνατή σε 350 εκατοµµύρια ζευγάρια 6

8 παγκοσµίως. Επιπροσθέτως, 120 εκατοµµύρια παντρεµένες γυναίκες θα ακολουθούσαν κάποια σύγχρονη αντισυλληπτική µέθοδο, εάν υπήρχε κατάλληλη υποστήριξη όσον αφορά την ενηµέρωση, τη διάθεση και την εκπαίδευση στη χρήση της αντισύλληψης. Σύµφωνα µε µια έρευνα, εάν όλες οι γυναίκες της αναπαραγωγικής ηλικίας είχαν τη δυνατότητα να ελέγξουν τη γονιµότητά τους, θα είχαν ελαττωθεί κατά 35% στη Λατινική Αµερική, 33% στην Ασία και 17% στην Αφρική. Η µητρική θνησιµότητα θα µπορούσε να ελαττωθεί κατά ανά έτος και ο πληθυσµός στον αναπτυσσόµενο κόσµο το 2100 θα είχε ελαττωθεί κατά 2.2 δισεκατοµµύρια, εάν όλες οι γυναίκες, που έλεγαν ότι δεν επιθυµούν άλλα παιδιά, ήταν ικανές να σταµατήσουν µε κάποιο τρόπο την αναπαραγωγική τους ικανότητα. Αναµφισβήτητα η χρήση της αντισύλληψης συµβάλει στην ελάττωση της µητρικής θνησιµότητας και στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των γυναικών της αναπαραγωγικής ηλικίας µέσω της αποφυγής των ανεπιθύµητων, υψηλού κινδύνου κυήσεων και της ελάττωσης του αριθµού των εκτρώσεων. Επιπλέον, κάποια αντισυλληπτικά ελαττώνουν την πιθανότητα µετάδοσης των σεξουαλικώς µεταδιδόµενων νοσηµάτων και προστατεύουν από κάποιες µορφές καρκίνου που λαµβάνουν τεράστια έκταση στις αναπτυσσόµενες χώρες µε φοβερές συνέπειες για την ανθρωπότητα. Η εγκυµοσύνη στην εφηβεία στις ΗΠΑ είναι αυξηµένη σε σχέση µε άλλες χώρες του δυτικού κόσµου. Το 78% από αυτές είναι ανεπιθύµητες και οι µισές διακόπτονται µε κάποια µέθοδο τεχνικής διακοπής της κύησης λόγω έλλειψης ή ανεπάρκειας οικογενειακού προγραµµατισµού. Έχει υπολογιστεί παγκοσµίως πως εκατοµµύρια γυναίκες προσφεύγουν στην τεχνητή διακοπή της ανεπιθύµητης εγκυµοσύνης κάθε χρόνο και 20 εκατοµµύρια από αυτές υποβάλλουν τη ζωή τους σε κίνδυνο, γιατί οι εκτρώσεις εκτελούνται υπό παράνοµες και µη ασφαλείς συνθήκες. υστυχώς, αυτές συµβάλλουν στο 13% της µητρικής θνησιµότητας παγκοσµίως. Ενθαρρυντικό όµως είναι το γεγονός πως τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες η χρήση αντισυλληπτικών έχει αυξηθεί παγκοσµίως, ιδιαίτερα στις αναπτυσσόµενες χώρες, στις οποίες η χρήση της αντισύλληψης στις παντρεµένες γυναίκες έχει αυξηθεί από 9% το 1960, στο 60% σήµερα. Ωστόσο, 8-30 εκατοµµύρια ανεπιθύµητες εγκυµοσύνες συµβαίνουν κάθε έτος στις γυναίκες που εφαρµόζουν κάποια µέθοδο αντισύλληψης. 7

9 ΟΦΕΛΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ Ο οικογενειακός προγραµµατισµός που αποσκοπεί στον έλεγχο των γεννήσεων σχετίζεται µε τεράστια οφέλη για τη γυναίκα, τα παιδιά και την κοινωνία. Ο Παγκόσµιος Οργανισµός Υγείας (Π.Ο.Υ.) αναγνώρισε τον οικογενειακό προγραµµατισµό όχι ως επιλογή κάθε ζευγαριού, αλλά ως αναφαίρετο δικαίωµα. Στις αναπτυγµένες χώρες ο οικογενειακός προγραµµατισµός αποτελεί θεµελιώδη παράγοντα των υπηρεσιών υγείας για την ευηµερία των πολιτών. Κύριοι στόχοι του οικογενειακού προγραµµατισµού είναι η αποφυγή των ανεπιθύµητων κυήσεων, η πρόκληση επιθυµητών κυήσεων, η ρύθµιση του χρόνου των γεννήσεων σε σχέση µε την ηλικία των γονέων, ο καθορισµός του αριθµού των παιδιών στην οικογένεια και η γέννηση υγιών παιδιών. Οφέλη του Οικογενειακού Προγραµµατισµού για την υγεία της γυναίκας Κάθε χρόνο πολλές γυναίκες πεθαίνουν από αιτίες που σχετίζονται µε την εγκυµοσύνη και τον τοκετό. Το 99% αυτών προέρχονται από αναπτυσσόµενες χώρες. Τα αίτια αυτών των θανάτων είναι ουσιαστικά ίδια παγκοσµίως και υπολογίστηκε πως οφείλονται 25% σε αιµορραγία, 15% σε σήψη, 12% σε προεκλαµψία, 8% σε δυστοκία, 13% σε έκτρωση και γύρω στο 20% των γυναικών πεθαίνουν λόγω κάποιας προϋπάρχουσας νόσου που επιδεινώνεται κατά την εγκυµοσύνη. Επιπλέον, η ίδια η εγκυµοσύνη απειλεί τη ζωή της γυναίκας εξαιτίας κάποιας ασθένειας η επιπλοκής σχετιζόµενη µε την εγκυµοσύνη ή τον τοκετό όπως αναιµία, υπέρταση, υπογονιµότητα, πρόπτωση µήτρας, λοιµώξεις του γεννητικού συστήµατος και σήψη. Ο οικογενειακός προγραµµατισµός είναι ιδιαίτερα ωφέλιµος στις έφηβες γυναίκες, διότι η εγκυµοσύνη σε αυτή την ηλικία σχετίζεται µε σοβαρούς κινδύνους για την υγεία τους, αφού το σώµα τους είναι ανώριµο για να ανταποκριθεί στο stress της εγκυµοσύνης και του τοκετού. Οι γυναίκες µε ηλικία άνω των 35 ετών, που συνεχίζουν να τεκνοποιούν, έχουν µεγαλύτερη πιθανότητα να γεννήσουν παιδιά µε χαµηλό βάρος γέννησης ή συγγενείς ανωµαλίες. Επίσης, ο κίνδυνος της µητρικής θνησιµότητας αυξάνει στις πολύτοκες γυναίκες 1 έως 3 φορές για αυτές µε πέντε ή περισσότερα παιδιά, γεγονός που σχετίζεται µε αναιµία ή αιµορραγία κατά ή µετά τον τοκετό. Η σωστή αντισύλληψη παίζει σηµαντικό ρόλο στην προστασία από τα σεξουαλικώς µεταδιδόµενα νοσήµατα, συµπεριλαµβανοµένου και του AIDS, τ α 8

10 οποία µπορούν να µεταδοθούν στα νεογνά κατά τη διάρκεια της εγκυµοσύνης ή του τοκετού. Επιπλέον η σωστή αντισύλληψη παρέχει προστασία ενάντια σε κάποιους καρκίνους και ασθένειες. Ο οικογενειακός προγραµµατισµός ιδιαίτερα στις αναπτυσσόµενες χώρες αποτρέπει τις γυναίκες µε ανεπιθύµητη εγκυµοσύνη να καταφεύγουν σε επικίνδυνες τεχνητές διακοπές της κύησης από ανθρώπους µε ανεπαρκή εκπαίδευση ή σε χώρους όπου δεν υπάρχουν οι ελάχιστες προϋποθέσεις για την ασφαλή εκτέλεσή τους. Κάθε χρόνο τουλάχιστον γυναίκες πεθαίνουν ως συνέπεια αυτών των επικίνδυνων εκτρώσεων και πολύ περισσότερες υποφέρουν από επιπλοκές όπως διάτρηση της µήτρας, τραυµατισµός άλλων κοιλιακών οργάνων, ρήξη του τραχήλου, αιµορραγία και λοίµωξη. Τέλος, ένα άλλο πρόβληµα που ανακύπτει από την αυξηµένη µητρική θνησιµότητα είναι πως αρκετά παιδιά µένουν ορφανά και αντιµετωπίζουν προβλήµατα υγείας και θρέψης λόγω της έλλειψης της µητρικής φροντίδας. Οι επιπλοκές των εκτρώσεων λόγω της έλλειψης οικογενειακού προγραµµατισµού έχουν ακόµα ένα κοινωνικό κόστος, όπως η δευτεροπαθής υπογονιµότητα που θέτει τη γυναίκα στον κίνδυνο να την χωρίσει ή να την εγκαταλείψει ο σύντροφός της ή ακόµη να περιθωριοποιηθεί από το κοινωνικό σύνολο. Πίνακας 1: Οφέλη οικογενειακού προγραµµατισµού για την υγεία της γυναίκας 1. Προστασία της υγείας της από σεξουαλικά µεταδιδόµενα νοσήµατα 2. Προστασία από ορισµένες καλοήθεις και κακοήθεις νεοπλασίες 3. Ελευθερία επιλογής και έλεγχος των γεννήσεων 4. Προστασία από ανεπιθύµητες κυήσεις και επιπλοκές των εκτρώσεων 5. Εξασφάλιση περισσότερου χρόνου φροντίδας για τα παιδιά 6. Λιγότερη σωµατική, συναισθηµατική και οικονοµική καταπίεση 7. Βελτίωση ποιότητας ζωής 9

11 Οφέλη του οικογενειακού προγραµµατισµού για τη υγεία του παιδιού Η αντισύλληψη αποτελεί για το ζευγάρι ένα χρήσιµο εργαλείο για να ελέγξει και να προγραµµατίσει τη γέννηση των παιδιών τους, πράγµα που µπορεί να επηρεάζει σηµαντικά την υγεία και την ευηµερία των οικογενειών τους. Συγκεκριµένα η χρήση της αντισύλληψης για την επίτευξη µεσοδιαστήµατος τουλάχιστον δύο ετών µεταξύ των κυήσεων έχει ως αποτέλεσµα τη σηµαντική µείωση της νεογνικής θνησιµότητας. Ο σύντοµος ερχοµός ενός άλλου νεογνού έχει επιπτώσεις και στο αµέσως προηγούµενο βρέφος- παιδί που θα στερηθεί τον θηλασµό και τη φροντίδα της µητέρας. Ο θηλασµός παρέχει ειδικά θρεπτικά οφέλη για το νεογέννητο και το προστατεύει από τη διάρροια, τον βήχα και τα κρυολογήµατα καθώς και από άλλες απειλητικές για τη ζωή του νεογνού νόσους όπως η ιλαρά, η διφθερίτιδα και ο κοκίτης. Τα νεογνά που γεννιούνται από ανήλικες µητέρες είναι συνήθως πρόωρα και µε χαµηλό βάρος, τα οποία είναι πιθανόν να πεθάνουν τον πρώτο µήνα της ζωής τους. Αυτός ο κίνδυνος εξακολουθεί να υφίσταται τα 5 χρόνια της ζωής αυτών των παιδιών. Η χρήση των αντισυλληπτικών για καθυστέρηση της τεκνοποίησης µετά την ηλικία των 18 ετών εµποδίζει την εµφάνιση των προηγούµενων κινδύνων στις ανήλικες γυναίκες και ταυτόχρονα δίνει το χρονικό περιθώριο για τη φυσική και συναισθηµατική ωρίµανσή τους ως γυναίκες και µητέρες. Τέλος, τα νεογνά που γεννιούνται από µητέρες µε τέσσερα ή περισσότερα παιδιά βρίσκονται σε αυξηµένο κίνδυνο να πεθάνουν. Με τον κατάλληλο οικογενειακό προγραµµατισµό και τη σωστή χρήση αντισύλληψης για την αποφυγή της τεκνοποίησης πέραν των τεσσάρων παιδιών ελαττώνεται η νεογνική θνησιµότητα και ταυτόχρονα δίνεται η δυνατότητα παροχής περισσότερης τροφής, ένδυσης, καθώς και ευκαιριών εκπαίδευσης και µόρφωσης στα παιδιά τους. Πίνακας 2: Οφέλη οικογενειακού προγραµµατισµού για την υγεία του παιδιού 1. Μείωση της νεογνικής θνησιµότητας και νοσηρότητας 2. Εξασφάλιση περισσότερων οικονοµικών πόρων για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των παιδιών 3. Μεγαλύτερες ευκαιρίες για µόρφωση 4. Περισσότερη συναισθηµατική υποστήριξη και επικοινωνία των παιδιών µε τη µητέρα 10

12 Οφέλη του οικογενειακού προγραµµατισµού για την οικογένεια και την κοινωνία Ο οικογενειακός προγραµµατισµός βοηθά τα ζευγάρια να δηµιουργούν µικρότερες και υγιέστερες οικογένειες, µειώνοντας το οικονοµικό και συναισθηµατικό φορτίο τους ως γονείς. Επιπλέον, η αντισύλληψη βελτιώνει την ποιότητα ζωής και το βιοτικό επίπεδο των γυναικών, εφόσον κατορθώνουν να εξασφαλίζουν περισσότερο ελεύθερο χρόνο για µόρφωση, οικονοµική και κοινωνική εξέλιξη. Αντίθετα, όταν τα κορίτσια εγκαταλείπουν το σχολείο νωρίς για να παντρευτούν και να αναθρέψουν τα παιδιά τους, όπως συµβαίνει στις αναπτυσσόµενες χώρες, διαιωνίζουν τον κύκλο του χαµηλού κοινωνικοοικονοµικού επιπέδου και της πολυτοκίας. Αναµφισβήτητα, τα παιδιά από µικρές οικογένειες εκπαιδεύονται καλύτερα σε σχέση µε τα παιδιά που προέρχονται από πολυµελείς οικογένειες. Η σχέση µεταξύ αντισύλληψης και κοινωνικού επιπέδου της γυναίκας είναι αµφίδροµη, καθώς η αύξηση των οικονοµικών και µορφωτικών ευκαιριών µπορεί επίσης να συµβάλλει σηµαντικά στην αποδοχή και τη χρήση της αντισύλληψης. Καθώς η αντισύλληψη συµβάλλει στην ελάττωση της γονιµότητας, επιτυγχάνεται µείωση της πίεσης που ασκούν οι ταχέως χωρίς προγραµµατισµό αναπτυσσόµενοι πληθυσµοί σε κοινωνικό, οικονοµικό επίπεδο. Με τους σύγχρονους ρυθµούς αύξησης ο πληθυσµός της γης θα διπλασιαστεί µέσα σε 50 έτη. Όµως, η εφαρµογή οικογενειακού προγραµµατισµού σε παγκόσµιο επίπεδο θα µπορούσε να αναστείλει αυτή την αύξηση και να σταθεροποιήσει τον πληθυσµό της γης. Πίνακας 3: Οφέλη οικογενειακού προγραµµατισµού για την υγεία της οικογένειας και την κοινωνία. 1. Ελευθερία επιλογής του χρόνου τεκνοποίησης 2. Ελευθερία επιλογής του αριθµού των παιδιών της οικογένειας 3. Εξασφάλιση χρόνου για προσωπικές και κοινωνικές δραστηριότητες ΚΕΝΤΡΑ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ (Ο.Π.) Στα κέντρα οικογενειακού προγραµµατισµού (Ο.Π.) ειδικοί επιστήµονες παρέχουν τις υπηρεσίες τους για να βοηθήσουν το ζευγάρι σε θέµατα αντισύλληψης, γονιµότητας ή και γενικά σεξουαλικά προβλήµατα. Κάθε οικογένεια είναι απαραίτητο να προγραµµατίσει τον αριθµό των παιδιών της για λόγους: Ιατρικούς 11

13 Κοινωνικούς Οικονοµικούς Αν αφήσει η γυναίκα ένα λογικό χρονικό διάστηµα µεταξύ µιας γέννας και της επόµενης, τότε θα νιώσει πιο υγιής και θα είναι σε θέση να φροντίζει καλύτερα την οικογένειά της. Στα κέντρα οικογενειακού προγραµµατισµού είναι εφικτό να πραγµατοποιηθούν όλες οι εξετάσεις (γυναικολογικές, εξέταση µαστών, τεστ ΠΑΠ) εντελώς δωρεάν. ΕΞΕΤΑΣΗ ΜΑΣΤΩΝ (ΑΠΟ ΤΟΝ ΝΟΣΗΛΕΥΤΗ) Σκοποί: 1) Να διαπιστώσει ανωµαλίες στους µαστούς 2) Να διδάξει στη γυναίκα την τεχνική της αυτοεξέτασης µαστών. Εδώ θα πρέπει να τονιστούν στην άρρωστη οι περιοχές µεγαλύτερης συχνότητας εµφάνισης του καρκίνου, κυρίως στο άνω και έξω τεταρτηµόριο του µαστού και κάτω από τη θηλή. Τεχνική της αυτοεξέτασης µαστών Η τεχνική της αυτοεξέτασης µαστών έχει αποδειχθεί πολύτιµο µέσο έγκαιρης διαπίστωσης του καρκίνου του µαστού. Η πείρα έχει δείξει ότι το 95% των καρκίνων του µαστού ανακαλύπτονται από τις ίδιες τις γυναίκες: Όταν η ανίχνευση ενός ογκιδίου γίνει σε πρώιµο στάδιο, η χειρουργική επέµβαση µπορεί να αποβεί σωτήρια στο 70-80% των περιπτώσεων. Η γυναίκα θα πρέπει να υιοθετήσει ένα κανονικό σχήµα µηνιαίας εξέτασης µαστού. Ο καλύτερος χρόνος για να γίνεται η εξέταση είναι µια εβδοµάδα µετά την περίοδο. Η αυτοεξέταση θα πρέπει να συνεχίζεται κάθε µήνα µετά την εµµηνόπαυση. Η εξέταση αρχίζει µε την επισκόπηση των µαστών µπροστά στον καθρέφτη. Με τα χέρια στα πλάγια του σώµατος, η γυναίκα θα πρέπει να παρατηρεί τους µαστούς για ασυµµετρία, εισολκή του δέρµατος, αλλαγές στο χρώµα ή εισολκή της θηλής. Επίσης, παρατηρεί το σχήµα και το µέγεθος των µαστών. Κατόπιν, σηκώνει τα χέρια ψηλά και επαναλαµβάνει την επισκόπηση µπροστά στον καθρέφτη, για τα ίδια φυσικά σηµεία. 12

14 Μετά την επισκόπηση των µαστών ακολουθεί ή ψηλάφηση, για διαπίστωση ασυνηθών ογκιδίων. Η ψηλάφηση θα πρέπει να γίνεται σε ύπτια θέση. Ένα µικρό µαξιλάρι ή µια διπλωµένη πετσέτα τοποθετείται κάτω από τον ώµο της πλευράς που θα εξεταστεί. Έτσι, ανυψώνεται η πλευρά αυτή του σώµατος και ο µαζικός αδένας διανέµεται οµοιόµορφα πάνω στο θωρακικό τοίχωµα. Το χέρι της εξεταζόµενης πλευράς τοποθετείται πλάγια προς τα κάτω και ελέγχεται ο µαστός µε τα δάκτυλα του άλλου χεριού εφαπτόµενα σε αυτόν. Η τεχνική απαιτεί ήπια ψηλάφηση του µαζικού αδένα, αρχίζοντας από το άνω και έξω τεταρτηµόριο του µαστού, αφού οι περισσότερες αλλοιώσεις αρχίζουν από την περιοχή αυτή. Κατόπιν, το χέρι ανυψώνεται πάνω από το κεφάλι και γίνεται µια πλήρης εξέταση του έσω ηµίσεως του µαστού, αρχίζοντας από το στέρνο. Μετά την ολοκλήρωση µιας κυκλικής κίνησης των δακτύλων, το χέρι µετακινείται 2cm προς τη θηλή και επαναλαµβάνεται η ίδια διαδικασία, µέχρις ότου ολοκληρωθούν τέσσερις τουλάχιστον κύκλοι. Όταν η εξέταση του µαστού ολοκληρωθεί, το µαξιλάρι τοποθετείται κάτω από τον αντίθετο ώµο και εξετάζεται ο άλλος µαστός ακριβώς κατά τον ίδιο τρόπο. Η µέθοδος αυτοεξέτασης του µαστού είναι αποτελεσµατική µόνο αν γίνεται σωστά και σε κανονικά διαστήµατα. Τεστ Παπανικολάου (Τεστ τραχηλικού επιχρίσµατος) [test pap] Η συχνότητα του καρκίνου του τραχήλου της µήτρας είναι τόσο υψηλή, που κάνει επιτακτική την ανάγκη ενηµέρωσης όλων των γυναικών. Η σωστή ενηµέρωση και επαγρύπνηση βοηθούν στην αναγνώριση των ύποπτων συµπτωµάτων. Ο καρκίνος του τραχήλου της µήτρας συχνά προειδοποιεί, εµφανίζοντας χαρακτηριστικά συµπτώµατα από πολύ νωρίς, για το λόγο αυτό είναι επιτακτική η ενηµέρωση. Η πρόληψη είναι δυνατή σε πολλές περιπτώσεις. Ακόµη είναι δυνατό να µην υπάρχουν καθόλου συµπτώµατα και η διάγνωση να γίνει µόνο από τον ειδικό στη διάρκεια της προληπτικής εξέτασης. Η προληπτική εξέταση περιλαµβάνει τη γυναικολογική εξέταση και το τεστ Παπανικολάου. Το τεστ Παπανικολάου είναι ανώδυνο- εύκολο- απλό και γρήγορο. Πρέπει να αρχίζει µε την έναρξη των σεξουαλικών σχέσεων και να γίνεται µια φορά το χρόνο. Επίσης το τεστ επιβάλλεται να γίνεται κατά την κύηση καθώς και κατά τη διάρκεια αντισυλληπτικής αγωγής. Για τη σωστή εκτέλεση του τεστ Παπανικολάου η γυναίκα πρέπει να αποφεύγει πριν από τη λήψη του τραχηλικού επιχρίσµατος : κολπικές πλύσεις 13

15 κολπικά υπόθετα ή αλοιφές, και σεξουαλικές επαφές για δυο ηµέρες Το τεστ Παπανικολάου πρέπει να γίνεται µετά τη 10η ηµέρα του κύκλου. Κάθε γυναίκα πρέπει να παίρνει την απάντηση της εξέτασης κατά Παπανικολάου, γραµµένη, την οποία την παρουσιάζει στο ίδιο ή άλλο κέντρο ή στον προσωπικό της γυναικολόγο απαραίτητα, ακόµη και αν είναι αρνητικό το τεστ. Η εξέταση κατά Παπανικολάου δεν ελέγχει το ενδοµήτριο και τις ωοθήκες. Ο καρκίνος του τραχήλου της µήτρας αντιµετωπίζεται και θεραπεύεται στη µεγάλη πλειοψηφία των περιπτώσεων. Πως γίνεται το τεστ Παπανικολάου; Το τεστ τραχηλικού επιχρίσµατος, γνωστό και ως τεστ Παπ (από το όνοµα του παθολόγου ρ. Παπανικολάου που το ανέπτυξε) πραγµατοποιείται κατά τη διάρκεια µιας εσωτερικής εξέτασης, κατά την οποία συλλέγονται κύτταρα που έχουν αποκολληθεί φυσιολογικά από τον τράχηλο. Η εξέταση αυτή γίνεται µε τη βοήθεια ενός οργάνου, το οποίο ονοµάζεται µητροσκόπιο ή κολποδιαστολέας. Επειδή υπάρχουν διάφορα µεγέθη κολποδιαστολέων, ο νοσηλευτής επιλέγει εκείνο που είναι κατάλληλο για την ηλικία, το µέγεθος και τις αναλογίες της άρρωστης. Ο κολποδιαστολέας πριν από τη χρήση του θερµαίνεται και επαλείφεται µε λιπαντική ουσία. Με την άρρωστη στην κατάλληλη θέση, εισάγεται ο κολποδιαστολέας στον κόλπο µε ελαφρά πίεση και περιστρέφεται, για να ακολουθήσει την περίµετρο του κολπικού σωλήνα. Μετά την εισαγωγή του κολποδιαστολέα, ανοίγονται οι λεπίδες και αποκαλύπτεται ο τράχηλος. Η λήψη κολπικού και τραχηλικού επιχρίσµατος για κυτταρολογική εξέταση κατά Παπανικολάου γίνεται µε χρήση στειλεού, πιπέτας ή ξύλινης σπάτουλας. Με το ένα άκρο της σπάτουλας λαµβάνεται ένα παχύ δείγµα κολπικού εκκρίµατος από τον οπίσθιο θόλο και επιστρώνεται σε αντικειµενοφόρο πλάκα. Στη συνέχεια, το µακρύτερο τµήµα του άλλο άκρου της σπάτουλας τοποθετείται στο τραχηλικό στόµιο και η σπάτουλα περιστρέφεται κατά ένα πλήρη κύκλο. Έτσι, λαµβάνεται ένα αντιπροσωπευτικό δείγµα τραχηλικού εκκρίµατος και επιστρώνεται σε αντικειµενοφόρο πλάκα. Σε κάθε αντικειµενοφόρο πλάκα σηµειώνεται η προέλευση του εκκρίµατος. Πριν ξεραθεί το έκκριµα, οι αντικειµενοφόρες πλάκες τοποθετούνται µέσα σε 14

16 γυάλινο δοχείο µε αιθέρα και αιθυλική αλκοόλη και στέλνονται στο κυτταρολογικό εργαστήριο. Τέλος, στο παραπεµπτικός σηµειώνεται η ηµεροµηνία της τελευταίας έµµηνος ρύσης και αν η γυναίκα έπαιρνε οιστρογόνα ή αντισυλληπτικά χάπια. Ο ρόλος του νοσηλευτή- τριας Εξασφάλιση άνεσης στην άρρωστη µε την παρουσία του νοσηλευτή κατά την ώρα της εξέτασης. Ενθάρρυνση της άρρωστης να χαλαρώσει, να είναι ήρεµη και να αναπνέει βαθιά. Εξασφάλιση του κατάλληλου φωτισµού και των απαραίτητων αντικειµένων για την εξέταση. Βοήθεια του γιατρού κατά την ώρα της εξέτασης. Καθαρισµός περινεϊκής χώρας από εκκρίσεις και λιπαντική ουσία, µετά το τέλος της εξέτασης. Τοποθέτηση της άρρωστης σε άνετη θέση µόλις τελειώσει η εξέταση. Παροχή χρόνου στην άρρωστη να µείνει για λίγα λεπτά στην καθιστή θέση πάνω στο εξεταστικό τραπέζι, για να ανακτήσει την ισορροπία της προτού κατέβει. Επίλυση αποριών της άρρωστης και διασαφήνιση των ιατρικών οδηγιών. 15

17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗ ΙΑΠΑΙ ΑΓΩΓΗΣΗ Ο τρόπος µε τον οποίο θα αντιµετωπίσει ένα άτοµο τη σεξουαλικότητά του κατά τα διάφορα στάδια της ζωής του, εξαρτάται σε µεγάλο βαθµό από τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση που έλαβε σε όλη τη διάρκεια των παιδικών του χρόνων. Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση δεν αναφέρεται µόνο σε ζητήµατα σεξουαλικών σχέσεων, αλλά και σε ευρύτερα θέµατα όπως η εικόνα του εαυτού, η αυτοεκτίµηση, οι κανόνες ηθικής, ο αµοιβαίος σεβασµός και η αγάπη. Οι αξίες των γονέων µεταδίδονται µέσα από τα λόγια τους, αλλά κυρίως µέσα από τη στάση τους και το ζωντανό παράδειγµα που δίνουν στα παιδιά τους. Τα παιδιά από πολύ νωρίς δείχνουν περιέργεια για τα στήθη, τα οπίσθια, και τα γεννητικά όργανα ανδρών και γυναικών. Πολλοί γονείς δεν διστάζουν να εµφανίζονται γυµνοί µπροστά στα παιδιά τους και να κάνουν µπάνιο µαζί τους, ενώ άλλοι κρύβονται επιµελώς. Οι ερωτήσεις που εκφράζουν τη σεξουαλική περιέργεια αρχίζουν συνήθως στην προσχολική ηλικία και καταρχάς αναφέρονται στην ανατοµία του ανθρώπινου σώµατος. Τα παιδιά παρατηρούν τις διαφορές των γεννητικών οργάνων ανδρών και γυναικών ή συνοµηλίκων (π.χ. Γιατί τα κορίτσια δεν έχουν πέος;) ή µεταξύ παιδιών και ενηλίκων (π.χ. Γιατί το πέος του µπαµπά είναι µεγαλύτερο από το δικό µου;). Στη συνέχεια, έρχονται ερωτήσεις σχετικά µε την τεκνοποίηση ( «Από πού γεννιούνται τα µωρά;», «Πως µπαίνουν τα µωρά στην κοιλιά της µαµάς;»). Το περιεχόµενο και η διατύπωση των ερωτήσεων αλλάζουν ανάλογα µε την ηλικία. Στην εφηβεία, π.χ. τα ερωτήµατα αφορούν τις προγαµιαίες σχέσεις, την αντισύλληψη και τα σεξουαλικώς µεταδιδόµενα νοσήµατα. Το ερώτηµα που συνήθως θέτουν οι γονείς είναι πότε πρέπει να αρχίσει η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση. Η καταλληλότερη στιγµή φαίνεται να είναι όταν ρωτήσει το ίδιο το παιδί. Οι πληροφορίες ή οι υπερβολικές λεπτοµέρειες που δίνονται χωρίς να έχει προλάβει το παιδί να αναρωτηθεί, δεν µπορούν να αφοµοιωθούν και τις πιο πολλές φορές το αφήνουν αδιάφορο. Οι απαντήσεις θα πρέπει να είναι ξεκάθαρες και ακριβείς, σε γλώσσα που αντιστοιχεί στην ηλικία του παιδιού. Καλό είναι να αποφεύγονται τα µικροψέµατα 16

18 και οι απλοποιηµένες θεωρίες που συνήθως χρησιµοποιούνται για τα µικρότερα παιδιά, καθώς γίνονται πιστευτές και είναι δύσκολο να ανασκευαστούν αργότερα. Επίσης η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση παρέχεται από το περιβάλλον του σχολείου. Μάλιστα, είναι ίσως το πλέον κατάλληλο για την περίοδο της εφηβείας. Σε αυτό το στάδιο ανάπτυξης, ορισµένοι ντροπαλοί έφηβοι δεν νιώθουν άνετα να πλησιάσουν τους γονείς τους και να τους ρωτήσουν για τις ανησυχίες τους. Σκέφτονται ότι είναι παράδοξες ή αδικαιολόγητες, αλλά αυτό δεν τους εµποδίζει να τις βιώνουν έντονα και να δηµιουργούν προσωπικές σεξουαλικές θεωρίες. Στο σχολείο φοιτούν παιδιά από διαφορετικές κοινωνικο- πολιτισµικές οµάδες και οικογένειες µε διαφορετικά συστήµατα αξιών. Οι απαντήσεις στα ερωτήµατα των εφήβων είναι καλύτερο να δίνονται σε επιστηµονική γλώσσα, µε βάση τα βιολογικά δεδοµένα, χωρίς να συσχετίζονται µε ηθικές και προσωπικές αξίες. Από την άλλη πλευρά, οι γονείς θα πρέπει να µπορούν να προσαρµόζουν τις επιστηµονικές γνώσεις στο πλέγµα των αξιών της οικογένειας. Τέλος, η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση ξεκινά από την πρώιµη παιδική ηλικία και διαρκεί όλη τη ζωή. Μπορεί να γίνει µε ή χωρίς την καθοδήγηση των γονέων. αν το παιδί αφεθεί µόνο του, θα διαµορφώσει τις δικές του απόψεις µε βάση πληροφορίες που θα πάρει από την αυλή του σχολείου ή από τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης. Κινδυνεύει να κατασκευάσει θεωρίες λανθασµένες, γελοίες ή τροµακτικές, οι οποίες κατ ανάγκη θα επηρεάσουν τη µετέπειτα σεξουαλική συµπεριφορά του. Η συνεπής και απαλλαγµένη από προκαταλήψεις συµµετοχή των γονέων θα επιτρέψει τόσο την υγιή αντιµετώπιση των ζητηµάτων της σεξουαλικότητας όσο και τη µετάδοση των οικογενειακών ηθικών αξιών. Στόχοι Σεξουαλικής ιαπαιδαγώγησης Στη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση πέρα από τις βιολογικές και ιατρικές διαστάσεις πρέπει να εξετάζονται και οι πολιτιστικές και ψυχολογικές παράµετροι. Με βάση αυτό, οι στόχοι της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης µπορούν να είναι οι κατωτέρω: I. Απόκτηση τεκµηριωµένης γνώσης ( ηλαδή επιστηµονική προσέγγιση των θεµάτων της σεξουαλικότητας πέρα από µύθους, προκαταλήψεις, προσωπικές εµπειρίες κτλ) και διασαφήνιση των σεξουαλικών µας αξιών. Κατάκτηση µετά από αυτό προσωπικής τεκµηριωµένης συνειδητής στάσης στις συγκρουόµενες απόψεις 17

19 (θρησκεία, οικογένεια, φίλοι, ΜΜΕ κλπ) για θέµατα σεξουαλικότητας, όπως γάµος, αυνανισµός, µονογαµικότητα, οµοφυλοφιλία κλπ.. II. ιαµόρφωση θετικής αντίληψης του εαυτού µας για το σεξ (ανάπτυξη της αυτοεκτίµησής µας) και ως εκ τούτου βελτίωση της ανθρώπινης επικοινωνίας (π.χ. η απαλλαγή από το άγχος συνοµιλίας για θέµατα σεξ µεταξύ εραστών, γονέωνπαιδιών βελτιώνει τη σχέση τους). III. Αναγνώριση των αρνητικών σηµείων στις σχέσεις µας (εκµετάλλευση του ενός συντρόφου από τον άλλο, τα ψέµατα στη σχέση, η υπερβολική εξάρτηση του ενός ή και των δυο συντρόφων, η ζήλια). IV. Έλεγχος γονιµότητας (αντισύλληψη, προγεννητικός έλεγχος, αντιµετώπιση δυσκολιών στη σύλληψη κλπ.). V. Αποφυγή σεξουαλικώς µεταδιδόµενων νοσηµάτων ( έρπις, χλαµύδια, κονδυλώµατα, ηπατίτιδες, AIDS κλπ.). VI. Κατανόηση και αντιµετώπιση προβληµάτων σεξουαλικής ανταπόκρισης ( σεξουαλικά προβλήµατα όπως ανοργασµία, έλλειψη στύσης, πρόωρη εκσπερµάτιση κλπ.). ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ Εισαγωγικά στοιχεία Η ανατοµία και η σωµατική διάπλαση του άνδρα και της γυναίκας εµφανίζουν περισσότερες οµοιότητες σε σχέση µε αυτές των αρσενικών και των θηλυκών του ζωικού βασιλείου. Οι άνδρες διαφέρουν συχνότερα από τις γυναίκες ως προς το ανάστηµα, τη σιλουέτα και το βάρος. Ό,τι κυρίως διαχωρίζει τα δυο φύλα είναι τα γεννητικά τους όργανα και οι µεταβολές από την εξέλιξή τους, οι οποίες εµφανίζονται µε τη σωµατική ωρίµανση και προκαλούνται από τη δράση των γεννητικών ορµονών. Το γυναικείο σώµα Σκελετός Από τα δυο του χρόνια το κορίτσι ψηλώνει γύρω στους πέντε πόντους ετησίως. Στην ηλικία των δέκα χρόνων αναπτύσσεται ραγδαία και µέσα σε ένα µόνο χρόνο µπορεί να ψηλώσει κατά 11 πόντους ή και περισσότερο. Στη συνέχεια όµως ο ρυθµός επιβραδύνεται, ώσπου η κοπέλα να αποκτήσει το τελικό ανάστηµά της, περίπου ένα 18

20 µε τρία χρόνια από την πρώτη εµµηνορρυσία της. Τα οστά της µεγαλώνουν, αλλά όχι όλα µε τον ίδιο ρυθµό. Για παράδειγµα, τα οστά στους βραχίονες, τις γάµπες και τα άκρα των ποδιών αναπτύσσονται γρηγορότερα από εκείνα της σπονδυλικής στήλης, ενώ τα πυελικά οστά αποκτούν ένα χαρακτηριστικό φαρδύ σχήµα. Η πύελος της γυναίκας είναι πλατύτερη από του άνδρα για να φιλοξενεί το έµβρυο και, έτσι, το ένα µηριαίο οστό βρίσκεται σε αρκετή απόσταση από το άλλο. Αυτό σηµαίνει πως οι περισσότερες γυναίκες έχουν, ως ένα βαθµό στραβά πόδια. Οι µηροί παίρνουν απότοµη κλίση προς τα µέσα, ώστε τα γόνατα να πλησιάζουν το κέντρο βάρους. Τριχοφυΐα Η τριχοφυΐα στα γεννητικά όργανα εµφανίζεται συνήθως στην ηλικία των 1112 χρόνων, µόλις αρχίσει η ανάπτυξη των µαστών. Το τρίχωµα είναι µακρύ, χοντρό και σγουρό. Παρουσιάζεται πρώτα στο αιδοίο και σταδιακά καλύπτει το εφηβαίο και τα κολπικά χείλη, σχηµατίζοντας ένα ανάποδο τρίγωνο. Σε ορισµένες γυναίκες αναπτύσσονται έως τον οµφαλό και τους µηρούς. Η τριχοφυΐα διαφέρει από γυναίκα σε γυναίκα: σε άλλες είναι πυκνή και σε άλλες αραιή. Οι τρίχες δεν έχουν απαραίτητα το ίδιο χρώµα µε τα µαλλιά και είναι δυνατόν να ασπρίσουν µε τον καιρό. Οι µασχάλες αποκτούν τρίχωµα δυο χρόνια σχεδόν µετά την εµφάνιση στο εφηβαίο. Μυς και λίπος Όταν το κορίτσι φτάσει στα δέκα του χρόνια, παρατηρείται αύξηση λίπους στους µαστούς, τους γοφούς, τους µηρούς και τους γλουτούς. Αργότερα, από τα 15 έως τα 17 του χρόνια, θα προστεθεί και άλλο λίπος στις ίδιες περιοχές. Ενώ όµως οι γοφοί θα στρογγυλέψουν και θα φαρδύνουν, η µέση θα λεπτύνει και θα διαγράφεται αισθητά. Στην περίοδο αυτή, ορισµένες κοπέλες αποκτούν στην επιδερµίδα τους µοβ ή άσπρες γραµµές, τις λεγόµενες ραγάδες. Αυτό συµβαίνει όταν το δέρµα τους τεντώνεται υπερβολικά και βίαια από τη ραγδαία ανάπτυξη. Από κορίτσι, γυναίκα Προς το τέλος της εφηβείας, το σώµα του κοριτσιού µεταµορφώνεται σταδιακά σε γυναικείο (πριν από την εφηβεία, τα αγόρια και τα κορίτσια, εκτός από τη διαφορά τους στα εξωτερικά όργανα αναπαραγωγής, µοιάζουν). 19

21 Οι µεταβολές που συµβαίνουν συνδέονται άµεσα µε την έκκριση των γυναικείων γεννητικών ορµονών, των οιστρογόνων και της προγεστερόνης. Το κορίτσι ψηλώνει, οι γοφοί και οι µηροί του «δένουν», το κορµί στρογγυλεύει και αποκτά καµπύλες. Μεγαλώνουν οι µαστοί και η τριχοφυΐα κάνει αισθητή την παρουσία της στις µασχάλες και ανάµεσα στα πόδια. Τα εσωτερικά και τα εξωτερικά γεννητικά όργανα αναπτύσσονται, ενώ τα τοιχώµατα του κόλπου, που αρχίζει να εκκρίνει περισσότερα υγρά, γίνονται πιο χοντρά. Η τελική αναµόρφωση της σιλουέτας- στρογγυλή ή αγορίστικη- εξαρτάται από δυο παράγοντες: τις ορµόνες που παράγει η νέα γυναίκα και την αντίδραση του σώµατός της σε αυτές. Γύρω στα 45 χρόνια, η λειτουργία των ωοθηκών σταδιακά εξασθενεί, ενώ τα επίπεδα των οιστρογόνων και της προγεστερόνης µειώνονται, προκαλώντας αλλαγές στο σώµα, όπως παύση της εµµηνορρυσίας και απώλεια της γονιµότητας. Επίσης λεπταίνουν τα τοιχώµατα του κόλπου, ενώ πολύ συχνά οι µεταβολές στο σκελετό έχουν ως αποτέλεσµα τη µείωση του ύψους. Η µέση γυναίκα έχει ύψος 1.58µ., 61kg, ενώ το στήθος, η µέση και οι γοφοί είναι αντίστοιχα, 90cm, 75cm και 95cm. Το ανδρικό σώµα Σκελετός Τα αγόρια ψηλώνουν κατά πέντε περίπου πόντους το χρόνο έως το 13ο ή το 14ο έτος. Κατά τη διάρκεια της εφηβείας, η µυϊκή δύναµη και το ύψος του αγοριού αυξάνονται ραγδαία. Σε αυτό το χρονικό διάστηµα τα περισσότερα αγόρια ψηλώνουν ακόµα και εννέα πόντους ετησίως. Στο τέλος αυτής της περιόδου ανάπτυξης, ο σκελετός είναι σκληρότερος και λιγότερο εύθραυστος, ενώ οι µεταβολές των οστών στα διάφορα σηµεία του σώµατος σε συντελούνται µε τον ίδιο ρυθµό. Όταν οι ώµοι αρχίσουν να φαρδαίνουν, οι γοφοί µοιάζουν συγκριτικά πολύ στενότεροι, εµφάνιση που αποτελεί σήµα κατατεθέν του νεαρού άνδρα. Τριχοφυΐα Στα πρώτα στάδια της εφηβείας η τριχοφυΐα εµφανίζεται στη βάση του πέους και στη συνέχεια στους όρχεις. Αναπτύσσεται επίσης και γύρω από την περιοχή του πρωκτού. Οι τρίχες στο εφηβαίο φυτρώνουν σαν ανάποδο τρίγωνο στο κάτω µέρος της κοιλιάς. Ένα µε δυο χρόνια αργότερα, η τριχοφυΐα θα παρουσιαστεί στις µασχάλες και στο επάνω µέρος των χειλιών. Το τρίχωµα στο εφηβαίο είναι µακρύ, 20

22 χοντρό και σγουρό. Εκτός από το σγουρό τρίχωµα στο εφηβαίο, τρίχες φύονται στους βραχίονες, στους µηρούς και στις γάµπες, όπως επίσης και στο στήθος, τους ώµους, την πλάτη και στο πίσω µέρος της παλάµης. Όσο ο νεαρός ανδρώνεται, οι τρίχες στο πρόσωπο χοντραίνουν και σκουραίνουν. Τα γένια και το µουστάκι µπορεί να έχουν το ίδιο χρώµα µε τα µαλλιά, αλλά αυτό δεν είναι απαραίτητο. Η πυκνότητα της τριχοφυΐας εξαρτάται από την εθνικότητα και την κληρονοµικότητα. Οι καυκάσιοι (Ινδοευρωπαίοι) είναι γενικά περισσότερο δασύτριχοι από τους Ανατολίτες ή τους Αφρικανούς. Μύες Στην εφηβεία, οι µηροί, οι περόνες, οι ώµοι και το επάνω µέρος των βραχιόνων αναπτύσσονται περισσότερο, ενώ παράλληλα αυξάνεται και η µυϊκή δύναµη. Από την ηµέρα της γέννησής του έως την ενηλικίωση, οι µύες του άνδρα αυξάνονται κατά 40% περίπου. Ο καθοριστικός παράγοντας της σωµατικής δύναµης είναι η σωµατική διάπλαση. Οι µύες αποτελούν, άλλωστε, το 40% του συνολικού βάρους του σώµατος. Όργανα αναπαραγωγής Οι όρχεις αναπτύσσονται πολύ αργά έως την ηλικία των δέκα ή των έντεκα χρόνων, οπότε ο ρυθµός της ανάπτυξης των εξωτερικών γεννητικών οργάνων επιταχύνεται. Σε έναν άνδρα, του οποίου η ανάπτυξη έχει ολοκληρωθεί, οι όρχεις έχουν µήκος 3.8cm περίπου, όγκο χιλιοστά του λίτρου και χρώµα κάπως µουντό. Ο ένας όρχις, συνήθως ο αριστερός κρέµεται λίγο πιο χαµηλά από τον άλλο. Αυτό συµβαίνει για να µην τρίβονται οι όρχεις µεταξύ τους κατά το βάδισµα. Στους περισσότερους άνδρες και οι δυο όρχεις έχουν το ίδιο µέγεθος, αλλά σε ορισµένους ο ένας µπορεί να είναι λίγο µεγαλύτερος. Οι µεταβολές στο πέος αρχίζουν ύστερα από τις αλλαγές στους όρχεις. Τότε, το πέος µεγαλώνει, σε µήκος και διάµετρο, όπως άλλωστε και η βάλανος. Το πέος στον πλήρως ανεπτυγµένο άνδρα, σε κατάσταση χαλάρωσης, έχει µήκος 7.5 έως 10 εκατοστά. Σε προχωρηµένη ηλικία ωστόσο το µέγεθος µπορεί να γίνει, µόνιµα, µικρότερο. 21

23 Από αγόρι, άνδρας Οι αλλαγές που σηµατοδοτούν τη σωµατική εξέλιξη του αγοριού, ώσπου να ανδρωθεί και να αποκτήσει την ικανότητα αναπαραγωγής, αρχίζουν από την προεφηβεία και το πρώτο διάστηµα της εφηβείας, και ολοκληρώνονται, ανάλογα µε το άτοµο, από το 14ο έως το 18ο έτος. Οι εφηβικές αυτές µεταβολές προκαλούνται από τη δράση ορµονών και συγκεκριµένα από την ανδρική γεννητική ορµόνη, την τεστοστερόνη. Ο νέος άνδρας, εκτός από τις παραπάνω αλλαγές στο κορµί του, ακούει τη φωνή του να βαθαίνει, επειδή ο λάρυγγας µεγαλώνει και οι φωνητικές χορδές µακραίνουν και χοντραίνουν. Παράλληλα, δραστηριοποιούνται περισσότερο οι ιδρωτοποιοί αδένες και οι σµηγµατογόνοι αδένες. Η λειτουργία των όρχεων, η οποία αρχίζει στην εφηβεία, φυσιολογικά συνεχίζεται και στην υπόλοιπη ζωή, µε κάποια εξασθένηση στην τρίτη ηλικία. Τότε παρατηρείται µείωση του σπέρµατος και της παραγωγής ανδρογόνου, φαινόµενα που σχετίζονται µε ορισµένες εκφυλιστικές µεταβολές στους όρχεις. Ωστόσο, δεν υπάρχει απότοµη παύση της λειτουργίας τους, ανάλογη µε την κλιµακτήριο στη γυναίκα. Τέλος, ο µέσος άνδρας έχει ύψος 1.73µ., βάρος 74kg, ενώ το στήθος, η µέση και οι γοφοί του είναι αντίστοιχα 98cm, 80cm, 93cm. 22

24 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΓΕΝΝΗΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΤΟ ΓΕΝΝΗΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΟΥ ΑΡΡΕΝΟΣ Το σύστηµα αυτό αποτελείται από τα εξής όργανα: ΟΙ ΟΡΧΕΙΣ Είναι δυο µεικτοί αδένες, οι οποίοι έχουν µια εξωκρινή µοίρα, η οποία παράγει το σπέρµα και µια ενδοκρινή µοίρα, η οποία παράγει τις ανδρογόνες ορµόνες. Οι όρχεις βρίσκονται µέσα στο όσχεο και κρέµονται από το σπερµατικό τόνο, ο οποίος αποτελείται από το σπερµατικό πόρο, από αγγεία και νεύρα. Κάθε όρχις έχει σχήµα και µέγεθος καρυδιού και εµφανίζει δυο επιφάνειες- έξω, έσω- δύο χείληπρόσθιο, οπίσθιο- και δύο πόλους- άνω, κάτω-. Ο όρχις αποτελείται από τον ινώδη χιτώνα, από τα σπερµατικά σωληνάρια, από τη διάµεση ουσία, από αγγεία και νεύρα. Ο ινώδης χιτώνας περιβάλλει τον όρχοι, εισέρχεται σε αυτόν και τον χωρίζει σε λόβια. Τα σπερµατικά σωληνάρια, αρχίζουν κάτω από τον ινώδη χιτώνα και χωρίζονται σε δυο είδη, τα εσπειραµένα- τα οποία παράγουν το σπέρµα- και τα ευθέατα οποία µεταφέρουν το σπέρµα. Μέσα στα σπερµατικά σωληνάρια γίνεται η παραγωγή των σπερµατοζωαρίων. Η διαδικασία αυτή ονοµάζεται σπερµατογένεση και αρχίζει σε ειδικά κύτταρα (κύτταρα Sertoli) για να δώσει τα σπερµατογόνια και στη συνέχεια τα σπερµατοκύτταρα 1ης και 2ης τάξεως που οδηγούν στις σπερµατίδες και τέλος στα ώριµα σπερµατοζωάρια. Η διάµεση ουσία, παριστάνει την ενδοκρινή µοίρα του όρχι και αποτελείται από τα κύτταρα του LEYDIG, τα οποία βρίσκονται µέσα στον συνδετικό ιστό, ανάµεσα στα εσπειραµένα σωληνάρια. Οι όρχεις περιβάλλονται από χιτώνες, οι οποίοι είναι συνέχεια των διαφόρων στιβάδων του πρόσθιου κοιλιακού τοιχώµατος. Οι χιτώνες αυτοί, από έξω προς τα µέσα είναι: το όσχεο ο δαρτός η κρεµαστήρια περιτονία ο έξω κρεµαστήρας µυς ο κοινός και ιδίως ελυτροειδής χιτώνας 23

25 ΤΟ ΠΕΟΣ Το πέος είναι το ανδρικό όργανο για τη συνουσία. Η λειτουργία του συνίσταται στο να τοποθετεί το σπέρµα στο εσωτερικό του γυναικείου κόλπου µέσω της εκσπερµάτωσης. Έχει σχήµα επίµηκες κυλινδρικό και εµφανίζει τρία µέρη, τη βάλανο, το σώµα και τη ρίζα. Η βάλανος χωρίζεται από το σώµα µε αύλακα, τη βαλανοποσθική αύλακα ( τον αυχένα του πέους). Στην κορυφή της βαλάνου, υπάρχει το έξω στόµιο της ουρήθρας. Το σώµα αποτελείται από τα δυο σηραγγώδη σώµατα του πέους και το σηραγγώδες σώµα της ουρήθρας, ενώ η ρίζα του πέους αποτελείται από τα δυο σηραγγώδη σώµατα του πέους. Το πέος εξωτερικά καλύπτεται από δέρµα, το οποίο αντίστοιχα προς τη βάλανο, ονοµάζεται ακροποσθία, ενώ αντίστοιχα προς το σώµα, πόσθη. Κάτω από την πόσθη βρίσκεται η περιτονία του πέους και το σηραγγώδες σώµα της ουρήθρας. Κατασκευή σηραγγωδών σωµάτων: Αποτελούνται από αναστοµούµενες αιµοφόρες σήραγγες που τους δίνουν σπογγώδη όψη. Κατά τη στύση του πέους, οι σήραγγες αυτές γεµίζουν µε αίµα. ΤΙΣ ΓΕΝΝΗΤΙΚΕΣ ΕΚΦΟΡΗΤΙΚΕΣ Ο ΟΥΣ Μέχρις ότου ενατοπεθούν στα γυναικεία γεννητικά όργανα, τα σπερµατοζωάρια διατρέχουν ορισµένες γεννητικές εκφορητικές οδούς που αποτελούνται από διάφορους αγωγούς. Αυτοί είναι οι εξής: Ø Η επιδιδυµίδα Είναι µοίρα της εκφορητικής οδού του όρχι και αποτελείται από την κεφαλή, το σώµα και την ουρά. Η κεφαλή βρίσκεται πάνω στον άνω πόλο του όρχι. Το σώµα και η ουρά προχωρούν κατά µήκος του οπίσθιου χείλους του όρχι και αντίστοιχα προς τον κάτω πόλο, ενώ η ουρά µεταπίπτει στο σπερµατικό πόρο. Ø Ο σπερµατικός πόρος Είναι ινοµυώδης πόρος σε µήκος 40 περίπου εκατοστά, παριστά τη συνέχεια της ουράς της επιδιδυµίδας και τελειώνει στη βάση του προστάτη, όπου αναστοµώνεται µε τη σπερµατοδόχο κύστη και σχηµατίζει τον εκσπερµατικό πόρο, ο οποίος, διερχόµενος µέσα από τον προστάτη, εκβάλλει στην ουρήθρα. Το τοίχωµα του σπερµατικού πόρου αποτελείται, από έξω προς τα µέσα, από συνδετικό ιστό, από µυϊκό ιστό και από βλεννογόνο. 24

26 Ø Η σπερµατοδόχος κύστη Βρίσκεται πάνω από τη βάση του προστάτη, ανάµεσα στον πυθµένα της ουροδόχου κύστης και στο απευθυσµένο. Η σπερµατοδόχος κύστη εκκρίνει ουσίες, οι οποίες διεγείρουν τις κινήσεις των σπερµατοζωαρίων. Ø Ο εκσπερµατιστικός πόρος Είναι δυο µικροί πόροι, µήκους 2cm ο καθένας, οι οποίοι σχηµατίζονται από τη συµβολή της σύστοιχης σπερµατικής ληκύθου και του σπερµατικού πόρου. Αρχίζουν από τη βάση του προστάτη, τον διασχίζουν λοξά και εκβάλλουν στα πλάγια του σπερµατικού λοφιδίου, το οποίο βρίσκεται στην προστατική µοίρα της ουρήθρας. Ø Ο προστάτης Είναι αδενοµυώδες όργανο, βρίσκεται µέσα στην ελάσσονα πύελο, πίσω από την ηβική σύµφυση και κάτω από τον πυθµένα της ουροδόχου κύστης. Το έκκριµα του προστάτη, διεγείρει τις κινήσεις των σπερµατοζωαρίων και δίνει στο σπέρµα τη χαρακτηριστική οσµή και όψη. Ø Οι βολβουρηθραίοι αδένες Είναι δυο µικροί αδένες που βρίσκονται κοντά στον προστάτη και παράγουν έκκριµα, το οποίο φέρετε µε τον εκφορητικό τους πόρο και αποχετεύεται στην ουρήθρα. Το έκκριµα συµβάλλει στην καλή κινητικότητα των σπερµατοζωαρίων. Ø Αδένας του Κάουπερ Παράγει πυκνό βλεννώδες έκκριµα, που περιέχει σπέρµα. 25

27 ΤΟ ΓΕΝΝΗΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΟΥ ΘΗΛΕΟΣ Το σύστηµα αυτό αποτελείται από τις δυο ωοθήκες, τις δυο σάλπιγγες, τη µήτρα, τον κολεό (κόλπο) και το αιδοίο. Από αυτά, το τελευταίο, αποτελεί το έξω γεννητικό όργανο, ενώ τα υπόλοιπα αποτελούν τα έσω γεννητικά όργανα της γυναίκας. ΕΣΩ ΓΕΝΝΗΤΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ ΟΙ ΣΑΛΠΙΓΓΕΣ Οι ωαγωγοί ή σάλπιγγες είναι δυο. Ο κάθε ωαγωγός, που έχει µήκος περίπου εκατοστά, συνδέει τη σύστοιχη ωοθήκη µε τη µήτρα, παριστάνοντας τον εκφορητικό της πόρο. Κάθε ωαγωγός εµφανίζει, από την µήτρα προς την ωοθήκη, τις εξής µοίρες: - Μητριαία µοίρα, που βρίσκεται µέσα το τοίχωµα της µήτρας - Ισθµός, ο οποίος αποτελεί τη στενότερη µοίρα της σάλπιγγας - Λήκυθος, η οποία αποτελεί την ευρύτερη µοίρα του ωαγωγού - Κώδων, ο οποίος παριστάνει το τελικό άκρο της σάλπιγγας και είναι χοανοειδώς ανευρισµένος. Αυτός διαιρείται σε επιµήκεις λωρίδες, τους κροσσούς, οι οποίοι επικαλύπτουν την επιφάνεια της ωοθήκης. Λειτουργικά ο ωαγωγός χρησιµεύει για την πρόσληψη, από την επιφάνεια της ωοθήκης,του ωαρίου και την προώθησή του στη µήτρα. Η λειτουργία αυτή γίνεται βασικά µε τους κροσσούς του επιθηλίου του βλεννογόνου, η κίνηση των οποίων δηµιουργεί αναρροφητικό ρεύµα προς τη µήτρα. Μέσα στον ωαγωγό λαµβάνει χώρα η γονιµοποίηση. Η ΜΗΤΡΑ Η µήτρα, ονοµαζόµενη και υστέρα, είναι κοιλοµυώδες όργανο που βρίσκεται µέσα στην ελάσσονα πύελο, µε απιοειδές σχήµα κατά το κεντρικό άξονά της που χρησιµεύει για την κύηση και τον τοκετό. Η µήτρα εµφανίζει δυο επιφάνειες, την πρόσθια ή κυστική και την οπίσθια ή εντερική. Επίσης, εµφανίζει δυο πλάγια χείλη από τα οποία προσφύονται οι πλατείς σύνδεσµοι. Από περιγραφική άποψη η µήτρα αποτελείται από: - τον πυθµένα - το σώµα, και - τον τράχηλο 26

28 Εµφανίζει αυλό και δύο στόµια, το έσω και το έξω. Ο πυθµένας χωρίζεται από το σώµα µε µια νοητή γραµµή, που ενώνει τις εκβολές των σαλπίγγων, ενώ όριο µεταξύ σώµατος και τραχήλου είναι ο ισθµός που αντιστοιχεί προς τον αυλό, το έσω στόµιο της µήτρας. Ο πυθµένας της µήτρας, φέρεται προς τα άνω και δεν υπερβαίνει την ηβική σύµφυση. Το σώµα της µήτρας, έχει µήκος 7.5cm, πλάτος 5.5cm και εµφανίζει δυο επιφάνειες, την πρόσθια και την οπίσθια, από τις οποίες η πρόσθια έρχεται σε σχέση µε την υπάρχουσα προς τα εµπρός ουροδόχο κύστη, ενώ η οπίσθια επικοινωνεί µε το απευθυσµένο, από το οποίο χωρίζεται µε την παρεµβολή εντερικών ελίκων. Στα πλάγια χείλη του σώµατος της µήτρας προσφύονται οι πλατείς σύνδεσµοι της µήτρας, ενώ κατά µήκος τους ανέρχεται η σύστοιχη µητριαία αρτηρία. Ο τράχηλος της µήτρας, µε µήκος 2.5cm, µε την πρόσφυση του κολεού γύρω από αυτόν υποδιαιρείται σε δυο µέρη, το υπερκολεϊκό και το ενδοκολεϊκό. Λεπτή κατασκευή της µήτρας: Η µήτρα, σε διατοµή, αποτελείται από τρεις χιτώνες, τον ορογόνο, το µυϊκό και το βλεννογόνο. Ο ορογόνος σχηµατίζεται από το περιτόναιο. Ο µυϊκός (µυοµήτριο) αποτελείται από λείες µυϊκές ίνες, εµφανίζει τρεις στοιβάδες και χρησιµεύει για την εξώθηση του εµβρύου κατά τον τοκετό. Ο βλεννογόνος ή ενδοµήτριο αποτελείται από κροσσωτό µονόστιχο επιθήλιο, από αδένες και χόριο, ενώ, κατά τη διάρκεια του καταµηνιαίου κύκλου, εµφανίζει µεταβολές, µορφολογικές και λειτουργικές, οι οποίες ρυθµίζονται από τις ορµόνες της ωοθήκης. Ο βλεννογόνος του τραχήλου, παραλλάσσει τόσο µορφολογικά όσο και λειτουργικά, χωρίς να εµφανίζει σαφείς καταµήνιες µεταβολές. Οι αδένες του είναι βλεννογόνιοι και συχνά φράσσονται, διατείνονται και σχηµατίζουν κύστες, τα καλούµενα ωάρια του NABOTH. Ο ΚΟΛΕΟΣ (ΚΟΛΠΟΣ) Ο κολεός ή κόλπος παριστάνει ινοµυώδη- ινοελαστικό σωλήνα, ο οποίος υποδέχεται, κατά τη συνουσία, το εν στύση πέος. Προς τα άνω, ο κολεός περιβάλλει θολοειδώς τον τράχηλο της µήτρας, διέρχεται από το ουρογεννητικό τρίγωνο και εκβάλει στο αιδοίο και µάλιστα στον πρόδοµο του κολεού. Βρίσκεται στη µέση γραµµή της πυέλου, έχοντας µπροστά από αυτό την ουρήθρα και, προς τα πίσω, το απευθυσµένο. 27

29 ιακρίνουµε το θόλο του κολεού, το σώµα και το κάτω άκρο ή το στόµιό του. Ο θόλος διακρίνεται σε δυο πλάγιους θόλους, στον πρόσθιο θόλο, που είναι βαθύτερος, ο οποίος υποδέχεται το σπέρµα κατά τη συνουσία και έρχεται σε επικοινωνία µε το ευθυκολεϊκό κόλπωµα. ΠΑΡΘΕΝΙΚΟΣ ΥΜΕΝΑΣ Είναι µια λεπτή µεµβρανώδης πτυχή του βλεννογόνου, σαν ινώδες πέταλο ποικίλου πάχους και βρίσκεται ακριβώς γύρω από την είσοδο του κόλπου, περιβάλλοντας το στόµιό του. Οι έσω επιφάνειες αυτής της πτυχής, βρίσκονται συνήθως σε επαφή µε τις αντικρινές τους και το στόµιο του κόλπου παριστάνει ένα είδος κενού διαστήµατος µεταξύ τους. Εκτείνεται προς τα πάνω, µέχρι το έδαφος της ουρήθρας και, προς τα κάτω, µέχρι το σκαφοειδή βόθρο. Το σχήµα, το µέγεθος και η µορφή του, ποικίλουν. Μπορεί, έτσι, να είναι δακτυλιοειδής, ηµισεληνοειδής, σχιστός, δίθυρος, κροσσωτός, άτρητος, σπάνια όµως, και να λείπει τελείως. Μετά την πρώτη συνουσία γίνεται ρήξη του υµένα και στη θέση του µένουν τα µύρτα, που µε τους τοκετούς καταστρέφονται σιγά -σιγά και έτσι ο υµένας εξαφανίζεται. ΕΞΩ ΓΕΝΝΗΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ (ΤΟ ΑΙ ΟΙΟ) Το αιδοίο, παριστάνει το έξω γεννητικό όργανο του θήλεος και αποτελεί σφηνοειδές έπαρµα, που βρίσκεται µεταξύ των δυο ριζοµηρίων. Έχει µήκος 7cm περίπου και διαπερνάται από κάθετη σχισµή, το αιδοιϊκό σχίσµα. Μορφολογικά το αιδοίο αποτελείται από το εφηβαίο, τα µεγάλα χείλη, τα µικρά χείλη, την κλειτορίδα, τον πρόδοµο του κολεού, τους βολβούς του πρόδοµου και τους µείζονες αδένες του πρόδοµου. ΤΟ ΕΦΗΒΑΙΟ Παριστάνει τρίγωνο έπαρµα του δέρµατος, τριχωτό στην έφηβη γυναίκα. Σχηµατίζεται από µια διόγκωση του δέρµατος, που βρίσκεται µπροστά και πάνω από την ηβική σύµφυση και περιέχει µεγάλη ποσότητα λίπους και χαλαρού συνδετικού ιστού. 28