Τύπος παρακολούθησης Εξάµηνο Έτος ΔΜ ECTS ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΟ Γνώσεις ιστορίας και θεωρίας του αρχαίου ελληνικού δράµατος και θεάτρου

Transcript

1 Τίτλος µαθήµατος ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΚΑΙ Η ΠΡΟΣΛΗΨΗ ΤΟΥ: Η έµφυλη ετερότητα στο αρχαίο θέατρο και στις σύγχρονες παραστάσεις του Κωδικός µαθήµατος 68Θ200 Ακαδηµαϊκό έτος Σχολή Φιλοσοφική Τµήµα Θεατρικών Σπουδών Επίπεδο Μεταπτυχιακό Περίοδος διδασκαλίας Χειµερινή Τύπος παρακολούθησης Εξάµηνο Έτος ΔΜ ECTS ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΟ Διδάσκουσα Αικατερίνη Διαµαντάκου Γλώσσα διδασκαλίας Ελληνική Γενικές προαπαιτήσεις Γνώσεις ιστορίας και θεωρίας του αρχαίου ελληνικού δράµατος Περιεχόµενο µαθήµατος και θεάτρου Το µάθηµα θα επιχειρήσει να καλύψει κατά το δυνατόν σφαιρικά και ευσύνοπτα το σύνθετο θέµα της θέσης που έχει και των µορφών που παίρνει η έµφυλη ετερότητα στο αρχαίο δράµα (έµφυλες αντιθέσεις, αναµείξεις, αντιστροφές και ανταλλαγές) στο πλαίσιο ενός ευρύτερου ανδροκρατούµενο θεατρικού και κοινωνικού συστήµατος, όπως ήταν αυτό της αρχαίας αθηναϊκής κοινωνίας. Σε ένα δεύτερο στάδιο, θα µεταφερθούµε από την αρχαιότητα (και τη δραµατολογική επίσκεψη παραδειγµάτων από την αρχαία δραµατουργία) στη νεώτερη θεατρική πρακτική, για να παρακολουθήσουµε διαφορετικούς τρόπους µε τους οποίους εκφράζονται σκηνικά οι έµφυλες ανατροπές και αλληλοπεριχωρήσεις, κατά τρόπο συµµετρικό ή και αντίρροπο ως προς τις κειµενικές εγγραφές τους. Ο στόχος είναι να δοθούν ερεθίσµατα στοχασµού σχετικά µε τον τρόπο διαχείρισης της έµφυλης ετερότητας στο «εκεί και τότε» του αρχαίου δράµατος και θεάτρου αλλά και στο «εδώ και τώρα» της νεώτερης καλλιτεχνικής χρήσης του. Οργάνωση Δοµή του Μαθήµατος Το µάθηµα θα πραγµατοποιηθεί στο πλαίσιο έξι (6) τρίωρων συναντήσεων µε τους/τις φοιτητές/φοιτήτριες. Η δοµή του µαθήµατος προδιαγράφεται εξής (µε την αναγκαία ευελιξία και την αναπόφευκτη προσαρµοστικότητα, που θα έχει αυτή η δοµή, ανάλογα µε την εξέλιξη του µαθήµατος και τη σύνθεση της οµάδας του ΠΜΣ): 1 η διδακτική ενότητα: Σύντοµη επισκόπηση του αρχαίου θεατρικού κώδικα και, ειδικότερα, της αρχαίας υποκριτικής, µε έµφαση: α) στην υπόκριση όλων των ρόλων και µάλιστα των γυναικείων από άνδρες υποκριτές, β) στο αµφιλεγόµενο ζήτηµα του τρόπου, των µέσων και του στόχου της αρχαίας θεατρικής υπόκρισης, κυρίως σε ό,τι αφορά τους γυναικείους ρόλους, γ) στο επίσης αµφιλεγόµενο ζήτηµα της σχέσης ανάµεσα στη δραµατική/θεατρική αναπαράσταση της γυναίκας και την ιστορική κοινωνική υπόσταση του γυναικείου φύλου κατά τον 5 ου αιώνα, δ) στο ζήτηµα εάν και κατά πόσον η αρχαία ελληνική κοινωνία και γραµµατεία ήταν δοµηµένη βάσει παγιωµένων και πολωτικών έµφυλων διχοτοµήσεων ή, αντίθετα, επέτρεπε και ενθάρρυνε τις έµφυλες αλληλοπεριχωρήσεις. Μετά το πέρας αυτής της διδακτικής ενότητας, θα δοθούν στους/στις

2 φοιτητές/τριες άρθρα της ελληνικής και ξένης βιβλιογραφίας, που θα πρέπει να µελετήσουν, ώστε να συζητηθούν στην 4 η ενότητα. 2 η διδακτική ενότητα: Στο πρώτο µέρος αυτής της ενότητας θα παρακολουθήσουµε και θα σχολιάσουµε τη δραµατική αναπαράσταση της γυναίκας (ως βιολογικής/φυσικής και ως κοινωνικής/κατασκευασµένης οντότητας) µέσα από συγκεκριµένα παραδείγµατα σε σωζόµενα αρχαία δράµατα, τραγικά και κωµικά (Αγαµέµνων: Κλυταιµνήστρα, Ηλέκτρα Σοφοκλή: Ηλέκτρα και Χρυσόθεµις, Αντιγόνη Σοφοκλή: Αντιγόνη και Ισµήνη, Μήδεια: Μήδεια, Αχαρνείς: Θυγάτηρ Δικαιοπόλιδος, Κόραι Μεγαρέως, Λυσιστράτη: Λυσιστράτη και Θεσµοφοριάζουσες: Χορός των Θεσµοφοριαζουσών) και θα συζητήσουµε τα όρια της αντιστοιχίας αυτών των δραµατικών αναπαραστάσεων µε τη γυναικεία κοινωνία του 5 ου αιώνα. Στο δεύτερο µέρος θα επικεντρωθούµε σε παραδείγµατα έµφυλων αλληλοπεριχωρήσεων, προερχόµενα τόσο από το πεδίο δραµατικό πεδίο της αρχαίας τραγωδίας (η περίπτωση της Αθηνάς στις Ευµενίδες, του Τειρεσία σε πολλές σωζόµενες τραγωδίες, του Διονύσου και του Πενθέα στις Βάκχες) όσο και από το δραµατικό πεδίο της αρχαίας κωµωδίας (Εκκλησιάζουσες, κωµωδία που παρέχει µια ευρεία και διαφοροποιηµένη γκάµα ταυτοτικών ανατροπών). 3 η διδακτική ενότητα: Μεταφερόµενοι από το «εκεί και τότε» του 5 ου αι. π.χ. στο «εδώ και τώρα» της νεώτερης αναβίωσης του αρχαίου δράµατος, θα συνοψίσουµε την ιστορική διαδροµή της αρχαίας θεατρικής σύµβασης της αποκλειστικής ανδρικής διανοµής, από την αρχαιότητα µέχρι τη νεώτερη εποχή. Εστιάζοντας το ενδιαφέρον µας ειδικά στο πεδίο της ελληνικής πρόσληψης του αρχαίου δράµατος, θα εντοπίσουµε και θα σχολιάσουµε τους σηµαντικότερους «σταθµούς» στην επαναφορά αυτής της σύµβασης, αλλά και θα σχολιάσουµε γενικότερα τη σταδιακή διείσδυση της έµφυλης ετερότητας στις παραστάσεις αρχαίου δράµατος, στο πλαίσιο των ευρύτερων πολιτικών, κοινωνικών και πολιτισµικών εξελίξεων. Στο πλαίσιο αυτής της ενότητας, ο/η κάθε φοιτητής/φοιτήτρια θα επιλέξει από µία προτεινόµενη γκάµα αρχαίων δραµατικών κειµένων και νεώτερων παραστασιακών κειµένων, εκείνο µε το οποίο θα ασχοληθεί πιο επιστάµενα στο επόµενο διάστηµα και το οποίο θα παρουσιάσει στην τελευταία διδακτική ενότητα, µε άξονα το θέµα της έµφυλης ετερότητας, της δραµατικής τεκµηρίωσής της ή/και των τρόπων σκηνικής υποστήριξής της. 4 η διδακτική ενότητα: Σε αυτή την ενότητα, αρχικά θα παρακολουθήσουµε και θα συζητήσουµε διαφορετικούς τρόπους σκηνικής αναπαράστασης και υπόκρισης της «γυναίκας» ή/και τους διαφορετικούς τρόπους παρείσφρησης και δείξης των έµφυλων αλληλοπεριχωρήσεων σε διαφορετικές παραστάσεις αρχαίων τραγωδιών και κωµωδιών. Στο δεύτερο µέρος

3 της ενότητας, θα συζητήσουµε και θα σχολιάσουµε τα ερωτήµατα που προέκυψαν από την κριτική µελέτη των άρθρων που δόθηκαν στην πρώτη ενότητα. Τέλος, θα καταρτίσουµε έναν κατάλογο ερωτηµάτων βάσει των οποίων θα εξελιχθεί η συνάντηση-συζήτηση της επόµενης διδακτικής ενότητας. 5 η διδακτική ενότητα: Σε αυτή τη συνάντηση προβλέπεται η συζήτηση µε καλεσµένο δηµιουργό, ο οποίος έχει σκηνοθετήσει ή υποδυθεί έναν ρόλο έµφυλα αντεστραµµένο ή συγκεχυµένο (σε σχέση µε το δικό του βιολογικό φύλο). Μέσα από τη συζήτηση και την κατάθεση της προσωπικής εµπειρίας του δηµιουργού, θα προσπαθήσουµε να φωτίσουµε τα ερωτήµατα που καταγράφηκαν στο τέλος της προηγούµενης διδακτικής ενότητας. 6 η διδακτική ενότητα: Παρουσίαση των σεµιναριακών εργασιών µελέτης πάνω σε ένα αρχαίο δράµα, σε επίπεδο δραµατολογικό ή/και σε επίπεδο παραστασιολογικό. Η παρουσίαση αυτή θα αποτελέσει τη βάση για την ανάπτυξη µιας γραπτής εργασίας που θα παραδοθεί σε διάστηµα τριών εβδοµάδων µετά το πέρας και της τελευταίας διδακτικής ενότητας (βλ. Μέθοδοι αξιλόγησης). Βιβλιογραφία Αθανασίου, Αθ. (επιµ.): Φεµινιστική θεωρία και πολιτισµική κριτική, Αθήνα Ανδρεάδης, Γ. (επιµ.): Στα ίχνη του Διονύσου. Παραστάσεις αρχαίας τραγωδίας στην Ελλάδα , Αθήνα Γεωργουσόπουλος, Κ.., Γώγος, Σ., Οµάδα Θεατρολόγων: Επίδαυρος: το αρχαίο θέατρο, οι παραστάσεις, Αθήνα Γραµµατάς, Θ.: Διαδροµές στη Θεατρική Ιστορία, Αθήνα Γώγος, Σ. & Κ. Πετράκου: Λεξικό του αρχαίου θεάτρου. Όροι, έννοιες, πρόσωπα, Μίλητος Csapo, E: Actors and Icons of the Ancient Theatre, Wiley-Blackweel 2010, Easterling, P. Hall, E. (eds), Greek and Roman Actors. Aspects of an Ancient Profession, Cambridge Easterling, P.E. (ed.): Οδηγός για την αρχαία ελληνική τραγωδία από το πανεπιστήµιο του Καίµπριτζ (µτφ. Λ. Ρόζη, Κ. Βαλάκας), Ηράκλειο Gregory, J. (επιµ.): Όψεις και θέµατα της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας (µτφ. Μ. Καίσαρ, Όλ. Μπεζαντάκου, Γ. Φιλίππου), Αθήνα Ηall, E. & Macintosh, F. (eds): Dionysus since 69: Greek Tragedy at the Dawn of the Third Millennium, Oxford Hall, E.: The Theatrical Cast of Athens. Interactions between Ancient Greek Drama and Society, Oxford

4 2006. Laqueur, Th.: Κατασκευάζοντας το φύλο. Σώµα και κοινωνικό φύλο από τους αρχαίους Έλληνες έως το Φρόυντ (µτφ.: Πελαγία Μαρκέτου, πρόλογος: Κώστας Γιαννακόπουλος), Αθήνα Loraux, N.: Οι εµπειρίες του Τειρεσία. Το θηλυκό στοιχείο και ο άντρας στην αρχαία Ελλάδα (µτφ. Δ. Βαλάκα, Ε. Κελπερή), Αθήνα Λιγνάδης, Τ.: Θεατρολογικά, Αθήνα Μαυρογένη, Μ.: O Aριστοφάνης στη νέα ελληνική σκηνή, διδακτορική διατριβή, Πανεπιστήµιο Κρήτης, Τµήµα Φιλολογίας, Ρέθυµνο, 2006 Μερκούρης Σπ.: Αρχαίο ελληνικό θέατρο: η επίδρασή του στην Ευρώπη, Αθήνα Πατσαλίδης, Σ.: (Εν)τάσεις και (δια)στάσεις Η ελληνική τραγωδία και η θεωρία του εικοστού αιώνα, Αθήνα Πεφάνης, Γ. Π.: «Αναζητώντας το µίτο προς τον αρχαίο ελληνικό µύθο» στο Θ. Πυλαρινός. (επιµ.): Ελληνική αρχαιότητα και νεοελληνική λογοτεχνία. Κέρκυρα 2009, Πεφάνης, Γ.Π.: «Παραστάσεις της έµφυλης ετερότητας στο θέατρο. Υποκείµενα, ταυτότητες και ρόλοι», Παράβασις, τόµ. 10 (2010), Πούχνερ, Β.: Aπό τη θεωρία του θεάτρου στις θεωρίες του θεατρικού. Εξελίξεις στην επιστήµη του θεάτρου στο τέλος του 20ού αιώνα, Αθήνα 2003 Sabatakakis, G.: «Biology is not Destiny: Mask and Gender Construction in Greek Theatre», in focus (Quarterly Magazine on Literature, Culture and the Arts in Cyprus), Vol. 3, Nr 344 (Dec. 2006), Σακελλαρίδου, Έλση: Σύγχρονο γυναικείο θέατρο: από τη µετα/µπρεχτική στη µεταφεµινιστική αναπαράσταση, Αθήνα Σιδέρης, Γ.: Το αρχαίο θέατρο στη νέα ελληνική σκηνή , Αθήνα Sifakis, G.M.: «The One-Actor Rule in Greek Tragedy», in A. Griffiths (ed.), Stage Directions. Essays in Ancient Drama in Honour of E. W. Handley, (BICS Suppl. 66) London 1995, Σταµατοπούλου-Βασιλάκου, Χρυσόθεµις: «Οι πρώτες Ελληνίδες ηθοποιοί», Επί Σκηνής: Διµηνιαίο Περιοδικό για το Θέατρο και τον Πολιτισµό, αρ. 23, Ιαν. Μάρτ. 2006, Λευκωσία), Τσατσούλης, Δ.: Σηµεία γραφής Κώδικες σκηνής στο σύγχρονο ελληνικό θέατρο, Αθήνα Van Steen, G. A. H.: Venom in Verse. Aristophanes in Modern Greece, Princeton &New Jersey Wiles, D.: Το αρχαίο ελληνικό δράµα ως παράσταση. Μια εισαγωγή (µτφ. Ελ. Οικονόµου), Αθήνα Wilmer, St.: «Women in Greek Tragedy: A

5 Question of ethics», in A. Tabaki & W. Puchner (eds): Theatre and Theatre Studies in the 21 st Century. Proceedings of the First International Conference (Athens, 28 September-1 October 2005), Athens 2010, Winkler, J. J. & F. I. Zeitlin (eds.): Nothing to Do with Dionysos: Athenian Drama in Its Social Context. Princeton Τύποι Εκπαιδευτικού Υλικού Χρήση Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνιών Aξιολόγηση Φοιτητών Μέθοδοι Αξιολόγησης Φοιτητών Σηµειώσεις των παραδόσεων, αποσπάσµατα από αρχαία δράµατα, µελετήµατα από τη σχετική βιβλιογραφία, ηλεκτρονικοί σύνδεσµοι, DVDs παραστάσεων - Χρήση Τ.Π.Ε. στη Διδασκαλία: Προβολή σχεδιαγραµµάτων καθενός µαθήµατος σε power point, προβολή µαγνητοσκοπηµένων αποσπασµάτων από νεώτερες παραστάσεις µε τη χρήση DVDs ή Διαδικτύου - Χρήση Τ.Π.Ε. στην Επικοινωνία µε τους φοιτητές: Επικοινωνία µέσω ηλεκτρονικής τάξης Η αξιολόγηση των φοιτητών/φοιτητριών υπολογίζεται ως εξής: α) Προφορική παρουσίαση εργασίας στην τελευταία διδακτική συνάντηση (25% του τελικού βαθµού) β) Τελική γραπτή θεατρολογική εργασία λέξεων, βιβλιογραφικά τεκµηριωµένη (50% του τελικού βαθµού), που θα παραδοθεί µέσα σε διάστηµα τριών εβδοµάδων µετά το πέρας των µαθηµάτων. γ) Στην τελική βαθµολογία (25% του τελικού βαθµού) λαµβάνεται υπόψη η ανάπτυξη που παρουσίασαν οι φοιτητές/τριες στο πλαίσιο του µαθήµατος (κριτική συµµετοχή στο µάθηµα, µελέτη και σχολιασµός άρθρων, ενεργός συµµετοχή στην οργάνωση και τη διεξαγωγή της συνάντησης-συζήτησης µε τον καλεσµένο δηµιουργό). Γενικές ικανότητες Αναζήτηση, ανάλυση και σύνθεση δεδοµένων και πληροφοριών, µε τη χρήση και των απαραίτητων τεχνολογιών Σεβασµός στη διαφορετικότητα και στην πολυπολιτισµικότητα Άσκηση κριτικής και αυτοκριτικής Προαγωγή της ελεύθερης, δηµιουργικής και επαγωγικής σκέψης Γλώσσα διδασκαλίας: Ελληνική ***