ΕΤΗΣΙΑ EKΘΕΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ 2017

Transcript

1 ΕΤΗΣΙΑ EKΘΕΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ 2017 ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟΥ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ THΣ ΕΣΕΕ

2 ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟΥ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΗΣ ΕΣΕΕ ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ 2017 Διορθώσεις: Τίνα Πλυτά Ηλεκτρονική σελιδοποίηση: ΣΥΝΘΕΣΗ Β. Γραμέλης Λ. Πεδιώτη, Σχεδίαση εξωφύλλου: Λ. Πεδιώτη Σχήμα 20.5 x 29.7, Σελίδες: 256 Copyright: ΙΝΕΜΥ, Αθήνα 2017 Απαγορεύεται κάθε ολική ή μερική αναπαραγωγή του έργου με οποιονδήποτε τρόπο χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη. Ινστιτούτο Εμπορίου και Υπηρεσιών της ΕΣΕΕ Πετράκη 16, Αθήνα Tηλ.: , Fax: info@inemy.gr Κεντρική διάθεση: ΙΝΕΜΥ, Πετράκη 16

3 Πρόλογος του προέδρου της ΕΣΕΕ κ. Βασίλη Κορκίδη Η Ετήσια Έκθεση Ελληνικού Εμπορίου για το 2017 έρχεται να παρουσιάσει την κατάσταση στον χώρο του εμπορίου και της ελληνικής οικονομίας σε ένα έτος που υπήρξε πλούσιο σε εξελίξεις. Το Ινστιτούτο Εμπορίου και Υπηρεσιών, ο ερευνητικός βραχίονας της ΕΣΕΕ, για μία ακόμα χρόνια προσφέρει στη δημοσιότητα το επιστέγασμα της ετήσιας ερευνητικής του δραστηριότητας, ως έναν ασφαλή και τεκμηριωμένο οδηγό των εξελίξεων στη Μμε επιχειρηματικότητα. Η μακρόχρονη συνέχεια της Έκθεσης, όπως και τα τριμηνιαία και μηνιαία δελτία που δημοσιεύει το ΙΝΕΜΥ, δείχνουν και τη βούληση της ΕΣΕΕ να ενισχύει την τεκμηρίωσή της και να συμβάλει ουσιαστικά στον δημόσιο διάλογο. Αν κάτι έδειξε η κρίση, αυτό είναι ότι οι όποιες αποφάσεις πρέπει να προκύπτουν μέσα από γόνιμο και τεκμηριωμένο διάλογο και όχι με συνθηματολογικές αποστροφές. Αυτή είναι και η μόνη θέση ευθύνης από τη σκοπιά ενός κοινωνικού εταίρου, ο οποίος θέλει να εκπληρώσει τον ρόλο του. Το 2017 καθορίστηκε από παρατεταμένες διαπραγματεύσεις της κυβέρνησης με τους «θεσμούς». Η ολοκλήρωση των «αξιολογήσεων» άφησε αρκετά σημάδια στη μικρομεσαία επιχειρηματικότητα, με απώτερο σκοπό τη σταθεροποίηση της αγοράς. Το ερώτημα που πρέπει να απαντηθεί βεβαίως είναι η διάρκεια αυτής της σταθεροποίησης και φυσικά η προοπτική της ανάκαμψης και η κατεύθυνσή της. Ο Αύγουστος του 2018 είναι σίγουρα ένα σημαντικό ορόσημο, εάν και εφόσον επιτευχθεί η ολοκλήρωση του προγράμματος στο σύνολό του. Και υπάρχει επίσης η εκκρεμότητα της ρύθμισης του χρέους και το status της τριετούς εποπτείας της ελληνικής οικονομίας κατά τη μετα-προγραμματική φάση. Η πυκνότητα του πολιτικού και του οικονομικού χρόνου δεν μας επιτρέπει να προβούμε σε εύκολες προβλέψεις. Πολλά είναι τα σενάρια για τις εξελίξεις που συζητιούνται στον δημόσιο διάλογο εμείς σε κάθε περίπτωση ελπίζουμε σε θετικές εκβάσεις. Η εμπειρία εντούτοις της περιόδου της κρίσης μάς υποχρεώνει πάντοτε σε στάση προσεκτικής αναμονής. Διότι αυτό που βίωσε η Μμε επιχείρηση καθ όλη αυτή την περίοδο δεν ήταν ένα «σενάριο», αλλά μια ζοφερή πραγματικότητα. Πρόλογος προέδρου 3

4 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου 4 Οι μικρομεσαίοι της αγοράς δίνουμε καθημερινά σκληρή και άνιση μάχη, ώστε να διαμορφωθούν όροι ανάκαμψης στην πραγματική οικονομία. Επί οκτώ χρόνια βάζουμε πλάτη σε όλες τις προσπάθειες αποφυγής δυσάρεστων εξελίξεων για την οικονομία της χώρας και, παρότι έχουμε δεχτεί ασφυκτικές πιέσεις, είμαστε ακόμη εδώ. Η Μμε επιχείρηση είναι εγγεγραμμένη στην οικονομική δομή της χώρας, είναι ενταγμένη στο dna της ελληνικής αγοράς και αποτελεί βασικό παράγοντα τόσο για την ανάκαμψη όσο και για την έξοδο από την κρίση. Το ελληνικό εμπόριο και η Μμε επιχειρηματικότητα εν γένει αξιολογούν τη σταθερότητα ως βασική αρχή για την έξοδο της χώρας από την κρίση. Δυστυχώς βρεθήκαμε όλοι αντιμέτωποι με πρωτόγνωρες καταστάσεις. Ενδεχομένως ορισμένες αποφάσεις που λήφθηκαν υπό καθεστώς τρομακτικής πίεσης να μην ήταν οι κατάλληλες για την αντιμετώπιση των προβλημάτων. Πρέπει όμως μετά από τόσα χρόνια κρίσης, ύφεσης, δυσπραγίας και αβεβαιότητας να υπάρξει μια καλύτερη μέρα για την ελληνική αγορά. Η αβεβαιότητα, ιδίως όταν οφείλεται σε δυνάμεις ή σε καταστάσεις που είτε δεν μπορούμε να ελέγξουμε είτε δεν μπορούμε να κατανοήσουμε, είναι η πλέον διαλυτική συνθήκη για έναν επιχειρηματία. Η σταθεροποίηση της οικονομίας επαναφέρει προφανώς και ερωτήματα σχετικά με τη μορφή που θα πρέπει να λάβει το νέο αναπτυξιακό μοντέλο της χώρας και με το ποιες θα είναι οι δυνάμεις που θα συναπαρτίσουν και θα προωθήσουν τη νέα αναπτυξιακή προοπτική. Θέση μας είναι ότι η μικρομεσαία επιχείρηση θα πρέπει να βρεθεί στο επίκεντρο αυτής της διαδικασίας ως ένας από τους πολλαπλασιαστές για το ξεδίπλωμα των αναπτυξιακών δυνατοτήτων της χώρας. Δεδομένης της όχι και τόσο ευμενούς προσέγγισης των ζητημάτων των μικρομεσαίων της αγοράς από όλες τις κυβερνήσεις της περιόδου της κρίσης, επανερχόμαστε διεκδικώντας και απαιτώντας καλύτερη αντιμετώπιση, αλλά και τον οικονομικό χώρο που πάντοτε υπηρετούσαμε στην οικονομική και κοινωνική δομή της χώρας. Θεωρούμε ότι η όποια συζήτηση περί ανάκαμψης πρέπει να περιλαμβάνει σε κεντρική θέση τη μικρομεσαία επιχείρηση αυτό είναι κάτι για το οποίο η ΕΣΕΕ θα συνεχίσει να παρεμβαίνει δυναμικά. Επομένως οι μελλοντικές προοπτικές των Μμε επιχειρήσεων θα είναι ευνοϊκές, εφόσον υπάρχουν ορισμένες προϋποθέσεις. Το νόημα μου φαίνεται πρωθύστερο. Μήπως: Για να μετατραπεί η εγχώρια επιχειρηματικότητα σε ουσιαστικό πυλώνα ανάπτυξης και προώθησης της καινοτομίας, πρέπει να ικανοποιηθούν πάγια αιτήματα των εκπροσώπων της για τη διαμόρφωση ενός περισσότερο φιλικού οικονομικού και θεσμικού περιβάλλοντος. Τα σημαντικότερα εξ αυτών συνοψίζονται στα εξής: ανάγκη θέσπισης ενός απλοποιημένου και σταθερού φορολογικού συστήματος, με βασικό χαρακτηριστικό την υιοθέτηση χαμηλότερων φορολογικών συντελεστών. Ειδική πρόβλεψη πρέπει να υπάρχει για εκείνες τις επιχειρήσεις που καθ όλη τη διάρκεια της ύφεσης επέδειξαν αξιοσημείωτη συνέπεια, όσον αφορά την εκπλήρωση των υποχρεώσεών τους. Είναι αναγκαίο αφ ενός το φορολογικό σύστημα να αποτελέσει επιτέλους εργαλείο και όχι τροχοπέδη για την ανάπτυξη και αφ ετέρου να επιβραβευθούν οι συνεπείς φορολογούμενοι. εφαρμογή μέτρων που διευκολύνουν την άσκηση της επιχειρηματικής δραστηριότητας και διασφαλίζουν όρους ισότιμης μεταχείρισης, όπως: την εφαρμογή του επαγγελματικού/επιχειρηματικού λογαριασμού με παράλληλη ισχύ του αφορολόγητου ορίου και του «κτισίματός» του μέσω πλαστικού χρήματος και για τους ελεύθερους επαγγελματίες. καθολική χρήση των ηλεκτρονικών συναλλαγών, με εξορθολογισμό των χρεώσεων από τα πιστωτικά ιδρύματα και εναρμονισμό τους με τις προβλεπόμενες κοινοτικές Οδη-

5 γίες. Ο βαθμός προσαρμογής μας στις πραγματικότητες της νέας ψηφιακής εποχής θα διαμορφώσει διευρυμένα πεδία παρέμβασης για τους μικρομεσαίους της αγοράς. διοχέτευση πόρων στην πραγματική οικονομία, με έμφαση στις μικρότερου μεγέθους επιχειρήσεις, αρκετές εκ των οποίων πληρούν τις προϋποθέσεις να αποκτήσουν εξαγωγικό προσανατολισμό. Η υφιστάμενη χορήγηση δανείων δεν επαρκεί για την αναγκαία τόνωση της ρευστότητας των επιχειρήσεων, με συνέπεια η στροφή σε εναλλακτικές μορφές χρηματοδότησης όπως οι μικροπιστώσεις, οι εγγυήσεις, τα venture capital και το crowdfunding να συνιστά επιτακτική ανάγκη. Η ενίσχυση της ρευστότητας, η οποία ήταν μόνιμο ζητούμενο στην περίοδο της κρίσης, θα αποτελέσει το εφαλτήριο για την επανεκκίνηση της αγοράς. το μείζον ζήτημα των επιχειρηματικών πιστωτικών ανοιγμάτων, το οποίο έχει προσλάβει ανησυχητικές διαστάσεις. Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της ΤτΕ ο δείκτης μη εξυπηρετούμενων ανοιγμάτων για ελεύθερους επαγγελματίες και πολύ μικρές επιχειρήσεις εκτιμάται στο 67,8%, ενώ ο αντίστοιχος για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις στο 59,8%. Προς αυτή την κατεύθυνση η εφαρμογή και η λειτουργία του εξωδικαστικού μηχανισμού ρύθμισης οφειλών των επιχειρήσεων χρήζει βελτιωτικών ρυθμίσεων, με κυριότερη την ελαστικοποίηση των κριτηρίων ένταξης, προκειμένου να επωφεληθούν όσο το δυνατόν περισσότερες επιχειρήσεις που μπορεί να αντιμετωπίζουν σοβαρά ζητήματα, αλλά έχουν προοπτική επιβίωσης. Τα παραπάνω αιτήματα, εφόσον εκπληρωθούν, συνιστούν ένα πρωταρχικό πεδίο παρεμβάσεων, που δεν δίνει βεβαίως συνολική λύση στα προβλήματα της μικρομεσαίας επιχειρηματικότητας, σίγουρα όμως διαμορφώνει μια κατεύθυνση. Οι μικρομεσαίοι της αγοράς δεν ξεχνάμε ότι ο πολιτικός κόσμος της χώρας και πρωτίστως η εκάστοτε κυβέρνηση συνεχίζουν να οφείλουν πολλά σε εμάς τους έλληνες πολίτες, που αποδεχτήκαμε αδιαμαρτύρητα όλες τις συνέπειες της «λαίλαπας» της κρίσης, που δεχθήκαμε να φτωχύνουμε οι ίδιοι, να πτωχεύσουν χιλιάδες νοικοκυριά και επιχειρήσεις, για να μην πτωχεύσει και επισήμως η χώρα το Ως εκ τούτου οι έλληνες πολιτικοί οφείλουν: να επαναφέρουν την ελληνική κοινωνία από τη στασιμότητα της ανέχειας στην τροχιά της κανονικότητας. να ανατάξουν την ελληνική οικονομία με ένα συνεκτικό και ρεαλιστικό σχέδιο και να δώσουν επενδυτικά κίνητρα τόσο στους εγχώριους όσο και στους ξένους επιχειρηματίες. να ανοίξουν τον δρόμο για ένα σύγχρονο και άξιο κράτος, όχι ένα κράτος-εργοδότη, αλλά ένα κράτος-πάροχο ποιοτικών δημόσιων υπηρεσιών στον πολίτη. να καλλιεργήσουν ένα κλίμα σοβαρότητας και συνέπειας στο εξωτερικό, αλλά και να εδραιώσουν ένα κλίμα σταθερότητας με ασφάλεια στο εσωτερικό. να σεβαστούν και να στηρίξουν ενεργά την ιδιωτική πρωτοβουλία, αλλά και να επικεντρώσουν την προσοχή τους στη μικρομεσαία επιχειρηματικότητα και τα προβλήματά της. να αναστρέψουν τη δυσφορία και τον θυμό στην ελληνική κοινωνία, όχι με ανέξοδες υποσχέσεις, αλλά με βιώσιμες δράσεις που θα παραγάγουν πραγματικά οικονομικά οφέλη. Να διασφαλίσουν εν ολίγοις ότι οι θυσίες όλων μας αυτά τα οκτώ χρόνια, αλλά και οι κόποι πολλών γενεών Ελλήνων δεν θα πάνε χαμένοι. Πρόλογος προέδρου 5

6

7 Το Ινστιτούτο Εμπορίου και Υπηρεσιών (ΙΝΕΜΥ) Με ιδιαίτερη τιμή και χαρά παρουσιάζουμε την Ετήσια Έκθεση Ελληνικού Εμπορίου για το Η ανά χείρας έκδοση είναι ένα τεύχος με μεγάλη σημασία για το Ινστιτούτο, καθώς περιλαμβάνει πολύτιμο υλικό το οποίο τεκμηριώνει τις τάσεις και τις μεταβολές στην απασχόληση, στην οικονομία και στην εμπορική δραστηριότητα το 2017, ενώ παράλληλα αποτυπώνει τις μακροοικονομικές εξελίξεις στην Ελλάδα και στο διεθνές περιβάλλον. Από την περσινή χρονιά στο πλαίσιο των βελτιώσεων που υιοθετεί το ΙΝΕΜΥ στο ερευνητικό του έργο ενσωματώσαμε ουσιαστικές καινοτομίες στη μεθοδολογία και στην επεξεργασία των δεδομένων στην πρωτογενή έρευνα που διεξάγουμε από το 2000 σε εμπορικές επιχειρήσεις. Η έρευνα πραγματοποιείται πλέον σε εξαμηνιαία βάση στο λιανικό εμπόριο και αναδεικνύει ποσοτικά μεγέθη των επιχειρήσεων και επιχειρηματικές στρατηγικές του κλάδου. Η πρακτική που υιοθετήθηκε δίνει τη δυνατότητα δημιουργίας σημαντικών χρονοσειρών για τα βασικά οικονομικά μεγέθη των επιχειρήσεων καθώς και για τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του κλάδου. Πρόκειται για στοιχεία επιχειρήσεων τα οποία δεν αποτυπώνονται σε ισολογισμούς και αποτελούν σημαντική βάση για επιπλέον ανάλυση της μικρομεσαίας επιχειρηματικότητας σε πραγματικά ελληνικά δεδομένα. Προϊόν της προσπάθειας αυτής αποτελεί και το «Βαρόμετρο του Λιανικού Εμπορίου». Στο φετινό τεύχος της Έκθεσης περιλαμβάνεται ως «Ειδικό Θέμα» η χωρική κινητικότητα των εμπορικών επιχειρήσεων. Τα σχετικά στοιχεία προέκυψαν ύστερα από επιτόπια καταγραφή και διαχρονική μελέτη της επιχειρηματικότητας σε εμπορικά κέντρα των πόλεων, στο πλαίσιο μιας πρωτοβουλίας που έχει ξεκινήσει το ΙΝΕΜΥ από το 2010 με τη δημιουργία της «Γεωβάσης». Πιο συγκεκριμένα, η επεξεργασία των δεδομένων που συλλέγονται σε εξαμηνιαία βάση μέσω επιτόπιων καταγραφών οδήγησε στη μελέτη της επιχειρηματικής κινητικότητας των αγορών και σε ανάλυση της λειτουργικής αναδιάρθρωσης των εμπορικών περιοχών. Τα τελευταία δέκα χρόνια το Ινστιτούτο Εμπορίου και Υπηρεσιών (ΙΝΕΜΥ) της ΕΣΕΕ μελετά και καταγράφει με επιστημονικό τρόπο και σε συστηματική βάση τις εξελίξεις στον κλάδο του εμπορίου και των ΜμΕ σε ελληνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Παρακολουθεί την πορεία της ελληνικής οικονομίας επιχειρώντας να ερμηνεύσει τις κυριότερες τάσεις της, ώστε να τεκμηριώνει τις θέσεις της ΕΣΕΕ, αλλά και να διατυπώνει προτάσεις πολιτικής για το εμπόριο. Η παρακολούθηση των δεικτών του εμπορίου αποτελεί εγχείρημα ετών για το Ινστιτούτο και επισφραγίστηκε φέτος με την κατάρτιση και δημοσίευση των δύο τακτικών οικονομικών δελτίων του ΙΝΕΜΥ, του Μηνιαίου και του αντίστοιχου Τριμηνιαίου. Τα εν λόγω δελτία, στα οποία συμπυκνώνεται το σύνολο των εξελίξεων της τρέχουσας Το Ινστιτούτο Εμπορίου και Υπηρεσιών 7

8 οικονομικής και επιχειρηματικής επικαιρότητας, εκδίδονται από τον Μάιο του 2017 και εντάσσονται στο πλαίσιο του νέου ρόλου που καλείται να διαδραματίσει το ΙΝΕΜΥ ως χρήσιμο εργαλείο τόσο για τους επιχειρηματίες όσο και για την επιστημονική κοινότητα. Παρουσιάζοντας το έργο του ΙΝΕΜΥ για τη φετινή χρονιά θα ήθελα να ευχαριστήσω από καρδιάς τα επιστημονικά στελέχη του Ινστιτούτου για την αφοσίωσή τους στην ολοκλήρωση της Ετήσιας Έκθεσης και για την υλοποίηση καινοτόμων ιδεών με δημιουργικότητα και επιμέλεια. Ευχαριστίες οφείλονται εξάλλου σε όλους τους συντελεστές της Έκθεσης γι αυτή την εξαιρετική δουλειά. Πρωτίστως όμως οφείλω να ευχαριστήσω θερμά το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΣΕΕ και ιδιαίτερα τον πρόεδρο Βασίλη Κορκίδη και τον γενικό γραμματέα Γιώργο Καρανίκα, οι οποίοι στηρίζουν έμπρακτα το έργο του Ινστιτούτου και συμβάλλουν σημαντικά στη συνέχειά του με την αμέριστη ενθάρρυνση και συμπαράστασή τους Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Βάλια Αρανίτου Διευθύντρια ΙΝΕΜΥ Επίκουρη καθηγήτρια Πανεπιστημίου Κρήτης 8

9 Περιεχόμενα Εισαγωγή 13 Βασικές διαπιστώσεις 15 Μέρος Πρώτο Το οικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον Το διεθνές οικονομικό περιβάλλον το 2017 και η ελληνική οικονομία 23 To διεθνές εμπόριο και οι τιμές των βασικών εμπορευμάτων 31 Ποσοστιαίες μεταβολές βασικών μακροοικονομικών μεγεθών Το μακροοικονομικό περιβάλλον στην Ελλάδα Η οικονομική δραστηριότητα στον κλάδο του εμπορίου στην Ελλάδα Εισαγωγικές παρατηρήσεις Η συνεισφορά του εμπορίου στην ελληνική οικονομία και η πορεία της ιδιωτικής κατανάλωσης Ο δείκτης κύκλου εργασιών (ΔΚΕ) και ο δείκτης όγκου (ΔΟ) στο λιανικό εμπόριο την περίοδο Ο ΔΚΕ ανά κατηγορία Η πορεία του ΔΚΕ στο χονδρικό εμπόριο, Ο ΔΚΕ στον τομέα των αυτοκινήτων [εμπόριο, συντήρηση και επισκευή αυτοκινήτων και μοτοσυκλετών (ΣΤΑΚΟΔ 45) και εμπόριο αυτοκινήτων (ΣΤΑΚΟΔ 451)]- εποχικά διορθωμένα στοιχεία (2010=100) Εισαγωγές-εξαγωγές αγαθών και εμπορικό ισοζύγιο Ρευστότητα και χρηματοδότηση 55 Περιεχόμενα Μέρος Δεύτερο Η απασχόληση στο εμπόριο: διάρθρωση και εξελίξεις Η ελληνική αγορά εργασίας Οι εξελίξεις στην απασχόληση Ανεργία: επίπεδο και διάρθρωση Η απασχόληση στο εμπόριο το Βασικές τάσεις Συγκριτικά στοιχεία: απασχόληση στο εμπόριο και στο σύνολο Η απασχόληση στο εμπόριο: μεταβολές Οι μεταβολές στους κλάδους του εμπορίου Οι μεταβολές κατά φύλο και ηλικία Οι μεταβολές κατά θέση στο επάγγελμα 86 9

10 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Οι ευέλικτες μορφές εργασίας στο εμπόριο 90 Η μερική απασχόληση 90 Η απασχόληση ορισμένου χρόνου 92 Λοιπές μορφές εργασίας Ημέρες και ώρες εργασίας Υπερωρίες 96 Ημέρες εργασίας Κύρια επαγγέλματα στο εμπόριο Η απασχόληση στις πολύ μικρές επιχειρήσεις 99 Σύνολο της οικονομίας 99 Εξελίξεις στο Εμπόριο Η απασχόληση στις ελληνικές εμπορικές ΑΕ και ΕΠΕ Η μισθωτή εργασία στους κλάδους του εμπορίου μέσω του πληροφοριακού συστήματος ΕΡΓΑΝΗ 115 Εισαγωγή Ανάλυση ανά υποκλάδο 117 Λιανικό Εμπόριο 118 Χονδρικό Εμπόριο Προσλήψεις και αποχωρήσεις στους πωλητές & ασκούντες συναφή επαγγέλματα 121 Μέρος Τρίτο Η γενική εικόνα του ελληνικού εμπορίου. Tα οικονομικά αποτελέσματα, η κεφαλαιουχική διάρθρωση και η χρηματοδότηση των εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ το Εισαγωγή Γενική εικόνα για τις εμπορικές ΑΕ και ΕΠΕ το Ο οικονομικός απολογισμός για τις ΑΕ & ΕΠΕ του ελληνικού εμπορίου το Οι πωλήσεις και η κερδοφορία των ΑΕ & ΕΠΕ του ελληνικού εμπορίου το Ο κύκλος εργασιών 131 Μεικτά, λειτουργικά και καθαρά κέρδη Η κεφαλαιουχική διάρθρωση των ΑΕ & ΕΠΕ του ελληνικού εμπορίου το Η ανάπτυξη του ενεργητικού 138 Η εξέλιξη του κυκλοφορούντος και διαθέσιμου κεφαλαίου Οι πηγές της χρηματοδότησης των ΑΕ & ΕΠΕ του ελληνικού εμπορίου τo Η εξέλιξη των ιδίων κεφαλαίων Η αποδοτικότητα των κεφαλαίων και η ρευστότητα των ΑΕ & ΕΠΕ του ελληνικού εμπορίου 149 Η αποδοτικότητα των ιδίων και των συνολικών κεφαλαίων 149 Η ρευστότητα Οι πηγές της ανάλυσης Μέρος Τέταρτο Τα οικονομικά στοιχεία των Μικρομεσαίων εμπορικών επιχειρήσεων: δειγματοληπτική έρευνα ΙΝΕΜΥ για το Εισαγωγή Το προφίλ των εμπορικών επιχειρήσεων και οι επιχειρηματικές στρατηγικές Έτος ίδρυσης και λειτουργίας Μίσθωση ή ιδιόκτητο ακίνητο Γεωγραφική προέλευση προϊόντων Προμηθευτές 165

11 Νέες προσλήψεις/απολύσεις Βασικά οικονομικά στοιχεία των επιχειρήσεων στο λιανικό εμπόριο Κύκλος εργασιών και κόστος εμπορευμάτων 168 Κατανομή κύκλου εργασιών 168 Εξέλιξη 169 Αγορές εμπορευμάτων Λειτουργικά έξοδα Οφειλές και τραπεζικός δανεισμός Οφειλές Χρηματοδότηση και επενδύσεις Η συνολική εικόνα του χρέους Ομαδοποίηση για τη διερεύνηση της επίδοσης των επιχειρήσεων στο λιανικό εμπόριο Εισαγωγικές και μεθοδολογικές παρατηρήσεις Υποκειμενικές προσεγγίσεις. Η γνώμη των εμπόρων για τα προβλήματα των εμπορικών επιχειρήσεων Μεθοδολογία 180 Πληθυσμός-στόχος, δείγμα της έρευνας και τεχνική δειγματοληψίας 180 Σύγκριση βασικών χαρακτηριστικών επιχειρήσεων έρευνας πεδίου και διαθέσιμων στοιχείων ΕΛΣΤΑΤ 181 Ειδικό Θέμα Κινητικότητα επιχειρήσεων σε εμπορικές αγορές Εισαγωγή Γενικά στοιχεία Επιχειρηματική κινητικότητα Κινητικότητα ανά κλάδο δραστηριότητας Κινητικότητα ανά περιοχή απογραφής Ένταση κινητικότητας ανά περιοχή: Κινητικότητα ως προς το συνολικό μέγεθος της αγοράς Ένταση της θετικής και της αρνητικής συνεισφοράς της κινητικότητας στην εκάστοτε αγορά Ανάλυση του συνόλου των μεταβολών σε επίπεδο ανοιγμάτων και κλεισιμάτων το εξάμηνο αναφοράς Η χωρική έκφανση της κινητικότητας Η συσχέτιση της κινητικότητας με την κατάσταση της αγοράς Μεθοδολογία 224 Περιεχόμενα Παραρτήματα 215 Α: Το διεθνές οικονομικό περιβάλλον κατά το 2015 και η Ελλάδα 231 B: Η απασχόληση στο εμπόριο: Διάρθρωση και εξελίξεις 233 Γ: Τα ενοποιημένα οικονομικά αποτελέσματα των ΑΕ-ΕΠΕ:

12

13 Εισαγωγή Η Ελληνική Συνομοσπονδία Εμπορίου και Επιχειρηματικότητας έχει καθιερώσει από το 2001 την έκδοση της Ετήσιας Έκθεσης Ελληνικού Εμπορίου, της οποίας την επιστημονική ευθύνη και σύνταξη έχει αναλάβει το ΙΝΕΜΥ. Στόχος της πρωτοβουλίας αυτής ήταν η συστηματική και τεκμηριωμένη παρακολούθηση τόσο των εξελίξεων στο περιβάλλον που λειτουργεί ο τομέας του εμπορίου όσο και των χαρακτηριστικών και των οικονομικών επιδόσεων των εμπορικών επιχειρήσεων. Στην πορεία αυτών των χρόνων η Έκθεση εμπλουτίζεται και προσαρμόζεται στις νέες απαιτήσεις και έχει πλέον καθιερωθεί ως μία ερευνητική σταθερά έγκυρων στοιχείων και δεδομένων. Στο Πρώτο Μέρος εξετάζονται οι μακροοικονομικές πτυχές της διεθνούς, της ευρωπαϊκής και της ελληνικής οικονομίας με την ιδιαίτερη μέριμνα να αναζητείται και να φωτίζεται κάθε φορά η θέση του τομέα του εμπορίου στις εξελίξεις αυτές. Για δεύτερη χρονιά φέτος παρουσιάζονται αναλυτικά οι μακροοικονομικοί δείκτες που αφορούν το εμπόριο και το εγχώριο επιχειρηματικό περιβάλλον. Στο Δεύτερο Μέρος αναδεικνύονται χαρακτηριστικές και κρίσιμες πτυχές της απασχόλησης του τομέα. Επιπλέον παρουσιάζεται ξεχωριστά η διερεύνηση της κατάστασης της απασχόλησης στις εμπορικές επιχειρήσεις με νομική μορφή ΑΕ και ΕΠΕ, συσχετίζοντάς τη μάλιστα με τη χρηματοοικονομική δομή και τις επιδόσεις τους. Φέτος, αναγνωρίζοντας τη σημασία του συστήματος της Εργάνης, παρουσιάζεται η κατάσταση στην απασχόληση στον κλάδο σύμφωνα με το εν λόγω πληροφοριακό σύστημα. Στο Τρίτο Μέρος αποτυπώνεται και σχολιάζεται με συστηματικό τρόπο η χρηματοοικονομική διάρθρωση και οι επιδόσεις των εμπορικών επιχειρήσεων που δημοσιεύουν ισολογισμούς. Στο Τέταρτο Μέρος της Έκθεσης παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της ετήσιας έρευνας που συστηματικά πλέον διενεργεί το ΙΝΕΜΥ σε δείγμα εμπορικών επιχειρήσεων. Η έρευνα αυτή πραγματοποιείται δύο φορές τον χρόνο και αποτελεί πρωτογενή έρευνα στο λιανικό εμπόριο αναδεικνύοντας ποσοτικά μεγέθη και επιχειρηματικές στρατηγικές του κλάδου. Στην Έκθεση του 2017 περιλαμβάνεται ένα Ειδικό Θέμα που αφορά την κινητικότητα των εμπορικών επιχειρήσεων σε συγκεκριμένες εμπορικές περιοχές, μία καινοτομία του Ινστιτούτου η οποία προέκυψε μετά από τη διαχρονική μελέτη των κλειστών επιχειρήσεων στα εμπορικά κέντρα μετά την κρίση. Σημειώνεται ότι το Ειδικό Θέμα αποτελεί μέρος του παραδοτέου «Π.1.4: Έρευνες καταγραφής κινητικότητας επιχειρήσεων και αναδιαρθρώσεων σε εμπορικούς δρόμους (4 επικαιροποιήσεις)» του ΙΝΕΜΥ στο πλαίσιο της Πράξης «Ανάπτυξη και λειτουργία μηχανισμού του ΙΝΕΜΥ/ΕΣΕΕ για την αποτελεσματική παρακολούθηση και εφαρμογή των πολιτικών κοινωνικής ένταξης και προστασίας» με κωδικό ΟΠΣ (MIS) Εισαγωγή 13

14 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Το έργο συγχρηματοδοτείται από την Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) μέσω του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού, Εκπαίδευση και Διά Βίου Μάθηση ». Την εκπόνηση της Έκθεσης για το 2017 ανέλαβε η ερευνητική ομάδα του ΙΝΕΜΥ-ΕΣΕΕ. Πιο συγκεκριμένα εργάστηκαν οι Χαράλαμπος Αράχωβας, Νίκος Γεωργοκώστας, Μάνος Μανιούδης, Ιωάννης Μελέας, Ελισσάβετ Σαλπέα, Παναγιώτης Κολοκυθάς και Πολύβιος Μουκούλης. Την επίβλεψη της Ετήσιας Έκθεσης Ελληνικού Εμπορίου είχε η Δήμητρα Γούναρη, συντονίστρια του Τμήματος Έρευνας και Τεκμηρίωσης του ΙΝΕΜΥ. Για την πρωτογενή έρευνα της Έκθεσης εργάστηκαν οι ερευνητές: Θωμάς Λαζαρίδης, Ελένη Μαυρομάτη, Σοφία Κουνέλου, Γιώργος Ρασέβ, Χρήστος Σαμαράς, Αριάννα Κυπαρίσση, Δημήτρης Μωραΐτης, Ιωάννα Μπακομήτρου, Κωνσταντίνα Κωνσταντοπούλου. Για τη συγγραφή του Τρίτου Μέρους της Έκθεσης υπήρξε και φέτος ειδική συνεργασία με την εταιρεία συμβούλων επιχειρήσεων ICAP GROUP ΑΕ και πιο συγκεκριμένα με την Σοφία Βώσσου και τον Ιάκωβο Κατακουζηνό. Ειδική συνεργασία πραγματοποιήθηκε φέτος με τον Γιώργο Κρητικίδη (κοινωνιολόγο) για τα στοιχεία απασχόλησης μέσω πληροφοριακού συστήματος «Εργάνη». Την ευθύνη οργάνωσης και παρακολούθησης του έργου είχε η Βάλια Αρανίτου, διευθύντρια του ΙΝΕΜΥ και επίκουρη καθηγήτρια του Πανεπιστήμιου Κρήτης, σε συνεργασία με τον ομότιμο καθηγητή του Πανεπιστημίου Πειραιώς Ιωσήφ Χασσίδ. Δεκέμβριος

15 Βασικές διαπιστώσεις Μέρος Πρώτο To οικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον Το 2017 η παγκόσμια ανάπτυξη αγγίζει το 3,5% με τη δυναμική της να θεωρείται υψηλή. Σε αντιδιαστολή με το 2016 το οποίο αποκαλέστηκε ταραχώδες έτος. Σε σχέση με την ευρωζώνη ο ρυθμός οικονομικής μεγέθυνσης αναμένεται να αυξηθεί στο 2,1% το 2017 και στο 1,9% το 2018, έναντι του 1,8% το Το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της ευρωζώνης συνεχίζει να είναι πλεονασματικό, χωρίς να υφίσταται ιδιαίτερες μεταβολές. Σε σχέση με την απασχόληση η αποκλιμάκωση του ποσοστού ανεργίας σταθεροποιείται: το 2018 αναμένεται να φθάσει στο 8,7% στην ευρωζώνη. Βασικές διαπιστώσεις Το παγκόσμιο εμπόριο ανέκτησε τη δυναμική του και μεγεθύνθηκε κατά 4% εντός του πρώτου εξαμήνου, με ρυθμό υψηλότερο του προσδοκώμενου. Η δυναμική του παγκοσμίου εμπορίου αναμένεται να περιοριστεί λόγω της ενίσχυσης της προστατευτικής πολιτικής. Οι διαπραγματεύσεις για το Brexit αποτελούν σημαντικό παράγοντα αβεβαιότητας. Η τιμή των καυσίμων μειώνεται λόγω μιας σειράς συγκυριακών εξελίξεων. Η ελληνική οικονομία χαρακτηρίζεται από μακροοικονομική σταθερότητα παρά την υστέρηση στη μεγέθυνσή της λόγω σειράς παραγόντων το Οι προβλέψεις για το ΑΕΠ και την ανεργία παραμένουν θετικές για την επόμενη διετία. Σημαντικοί παράγοντες για την ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας είναι η ολοκλήρωση της τρίτης αξιολόγησης, η ένταξη στο πρόγραμμα της ποσοτικής χαλάρωσης και η επιτυχία των stress tests των ελληνικών τραπεζών. Η συμμετοχή του εμπορίου στην οικονομική δραστηριότητα ενισχύεται. Ο Γενικός Δείκτης Κύκλου Εργασιών (ΔΚΕ) στο λιανικό εμπόριο το πρώτο ενιάμηνο του 2017 καταγράφει αύξηση 2,3% σε σχέση με το αντίστοιχο του 2016, ενώ το διάστημα μειώθηκε σωρευτικά κατά 29,1%. 15

16 Το χονδρικό εμπόριο συμπιέστηκε περισσότερο καθ όλη τη διάρκεια της ύφεσης ωστόσο καταγράφει σταθεροποίηση από το 2014, ενώ το πρώτο ενιάμηνο του 2017 καταγράφει αύξηση 4,1%. To πρόβλημα της χρηματοδότησης παραμένει το σημαντικότερο για την επιχειρηματικότητα στην ελληνική οικονομία. ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ Η ελληνική αγορά εργασίας το Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Το 2017 η απασχόληση στην ελληνική οικονομία ενισχύθηκε για τρίτη συνεχή χρονιά κατά 2,3%, μετά από μια περίοδο συνεχούς συρρίκνωσης ( ), αλλά και τη σταθεροποίηση το Ωστόσο παραμένει σε εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα, καθώς ο αριθμός των εργαζομένων είναι μόλις μεγαλύτερος του αντίστοιχου του Το 2017 οι νέες θέσεις που οφείλονται στη βελτίωση των δεικτών της απασχόλησης κατανεμήθηκαν ισομερώς μεταξύ των δύο φύλων. Επιπρόσθετα σε απόλυτα μεγέθη όλες οι κατά θέση στο επάγγελμα κατηγορίες κινήθηκαν ανοδικά με τα συμβοηθούντα μέλη να παρουσιάζουν την ισχυρότερη αύξηση (5,2%) και να ακολουθούν οι μισθωτοί (2,7%). Το ποσοστό ανεργίας μειώθηκε σε 21,3% από 23,4% το 2016, ενώ σε απόλυτα μεγέθη οι άνεργοι είναι κατά σχεδόν λιγότεροι συγκριτικά με πέρυσι (ηλικίες 15-64). Παρά τις πιέσεις που δέχεται το εμπόριο καθ όλη τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, παραμένει ο σημαντικότερος εργοδότης της χώρας με μερίδιο 18,0% στη συνολική απασχόληση και 20,5% στη μη αγροτική. Η απασχόληση στο εμπόριο ενισχύθηκε σημαντικά κατά 5,2% φέτος μετά από την πτώση κατά 1,1% το 2016, σημειώνοντας κέρδη που ξεπερνούν τις θέσεις εργασίας. Σχεδόν 1 στους 4 νέους κάτω των 25 ετών που εργάζεται στον μη αγροτικό τομέα απασχολείται στο εμπόριο (24,4%), μερίδιο που δεν έχει μεταβληθεί ουσιαστικά από το 2016 (24,6%), ενώ το ποσοστό κινείται ανοδικά από το 2008 έως σήμερα. Στο εμπόριο συγκριτικά με τη μη αγροτική απασχόληση συγκεντρώνεται το 33,6% του συνόλου των εργοδοτών, το 29,6% των αυτοαπασχολουμένων και το 40,4% των συμβοηθούντων μελών, ενώ η συμμετοχή των μισθωτών «περιορίζεται» στο 16,5% (16,0% άνδρες και 17,0% γυναίκες μισθωτοί). Οι μισθωτοί με μερική απασχόληση στον κλάδο του εμπορίου παρουσιάζουν υψηλότερη συγκέντρωση σε σχέση με τους μισθωτούς της συνολικής μη αγροτικής απασχόλησης (14,9% έναντι 10,9%). Σε αντίθεση με τη μερική απασχόληση η εργασία ορισμένου χρόνου δεν συγκεντρώνει σημαντικό αριθμό εργαζομένων στο εμπόριο (6,7% στο σύνολο των μισθωτών του εμπορίου έναντι 12,3% στο σύνολο των μισθωτών στη μη αγροτική απασχόληση). 16 Συγκριτικά με το 2016 η απασχόληση αυξήθηκε σε όλους τους υποκλάδους του εμπορίου, ιδιαίτερα στα αυτοκίνητα (16,3%) και στο χονδρικό εμπόριο (14,9%), ενώ στο λιανικό η ενίσχυση ήταν σαφώς ηπιότερη (1,6%).

17 Όλες οι κατά θέση στο επάγγελμα κατηγορίες του εμπορίου κατέγραψαν αύξηση της απασχόλησης, ενώ ξεχώρισαν οι βοηθοί στην οικογενειακή επιχείρηση (17,7%) και οι εργοδότες (9,1%). Σήμερα, ύστερα από 10 χρόνια έντονης οικονομικής δυσπραγίας, οι πιέσεις στις πολύ μικρές εμπορικές επιχειρήσεις έχουν αποδειχθεί ισχυρότερες, αφού το μερίδιό τους στην απασχόλησης υποχώρησε στο 56,5% έναντι 62,2% το Τόσο πριν από την ύφεση όσο και σήμερα οι πολύ μικρές επιχειρήσεις συγκριτικά με τις μεγαλύτερες μονάδες αποτελούν διέξοδο απασχόλησης για τις ευάλωτες ομάδες, ιδιαίτερα για όσους βρίσκονται κοντά σε ηλικία συνταξιοδότησης. ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ Ο απολογισμός των ΑΕ και ΕΠΕ για το 2015 Από τα μέχρι τώρα διαθέσιμα ενοποιημένα αποτελέσματα των εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ αναδύεται (για πρώτη φορά) σαφής εικόνα βελτίωσης των οικονομικών μεγεθών και της κερδοφορίας του τομέα του εμπορίου. Οι πωλήσεις αυξήθηκαν κατά 7,9%, μετά την ελαφρά μείωση που είχε καταγραφεί τον προηγούμενο χρόνο. Τα μεικτά κέρδη αυξήθηκαν για τρίτη συνεχή χρονιά (8,9%). Σε επίπεδο καθαρών αποτελεσμάτων η κερδοφορία κατέγραψε διψήφια ποσοστά ανόδου (16,5%). Βασικές διαπιστώσεις Βάσει των διαθέσιμων ισολογισμών των εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ διαφαίνεται τάση ανάκαμψης των επενδύσεων παγίου κεφαλαίου. Το συνολικό ενεργητικό των ΑΕ και ΕΠΕ αυξήθηκε κατά 5,9%. Η αύξηση του συνολικού ενεργητικού προήλθε από τη διεύρυνση όλων των συστατικών μερών του. Τα ίδια κεφάλαια των εμπορικών εταιρειών αυξήθηκαν κατά 4,7% το τελευταίο έτος. Το συνολικό χρέος των εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ διευρύνθηκε κατά 6,5% το 2016, γεγονός που προήλθε αποκλειστικά από την αύξηση των βραχυπρόθεσμων υποχρεώσεων (10,4%). Η γενική ρευστότητα υποχώρησε σε 1,22 το τελευταίο έτος (από 1,27 το 2015). ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ Τα οικονομικά στοιχεία των επιχειρήσεων του λιανικού εμπορίου: Δειγματοληπτική έρευνα ΙΝΕΜΥ Το ποσοστό των επιχειρήσεων που ξεκίνησαν τη λειτουργία τους στην οκταετία της ύφεσης ( ) παραμένει αρκετά υψηλό (20%). Το μέσο μέγεθος του μισθωμένου κτιρίου ανέρχεται στα 84 τ.μ., ενώ του ιδιόκτητου στα 143 τ.μ. 17

18 Η γεωγραφική προέλευση των εμπορευμάτων είναι κυρίως η ελληνική αγορά (56,5%), το 16,4% προέρχεται από χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και το 14,7% από την Ασία. Τα ελληνικά προϊόντα καταγράφουν την πρώτη θέση (27,5%) σχετικά με τη γεωγραφική προέλευση προϊόντων ανταγωνιστών, αν και σημαντικά μειωμένα σε σχέση με το 2016 (35,5%). Οι πιθανότητες διακοπής της συνεργασίας με τους προμηθευτές για το πρώτο εξάμηνο του 2017 παραμένουν περιορισμένες (19,5%) καταγράφοντας αύξηση σε σχέση με το 2016 (17,5%). Το 88,2% των επιχειρήσεων δεν προχώρησε σε πρόσληψη ή σε απόλυση το πρώτο εξάμηνο του 2017, ενώ μόλις το 11,8% προχώρησε σε κάποια αλλαγή προσωπικού, ποσοστό μειωμένο σε σύγκριση με το 2016 (14,1%) Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Το 62% των επιχειρήσεων εμφανίζουν μείωση του κύκλου εργασιών, την ίδια στιγμή που ο μέσος κύκλος εργασιών παρουσιάζει αύξηση σε σύγκριση με το Το μεγαλύτερο ποσοστό των επιχειρήσεων εμφανίζουν τα τελευταία δύο έτη συνεχή μείωση του κύκλου εργασιών, ενώ ο αριθμός των επιχειρήσεων που διατηρούν σταθερό τον κύκλο εργασιών τους δεν είναι αμελητέος. Το μέσο εξαμηνιαίο κόστος αγοράς εμπορευμάτων για το πρώτο εξάμηνο του 2017 ανέρχεται σε ευρώ. Το μέσο μηνιαίο μίσθωμα μιας επιχείρησης του λιανικού εμπορίου ανέρχεται σε 750, ποσό που αντιστοιχεί σε μέσο χώρο επιφάνειας 104 τ.μ.. Τα καταστήματα τροφίμων καταγράφουν υψηλότερα μέσα μηνιαία πάγια έξοδα ακολουθούμενα από τα καταστήματα ένδυσης-υπόδησης. Χαμηλότερα από τον μέσο όρο κινούνται τα παντοπωλεία, το «άλλο λιανικό εμπόριο» και τα καταστήματα οικιακού εξοπλισμού. Καταγράφεται αύξηση του κύκλου εργασιών σε σχέση με το 2016, ενώ αυξάνεται κατά 21,62% το κόστος αγοράς εμπορευμάτων. Η μέση ασφαλιστική εισφορά του εμπόρου μειώνεται κατά 39,58% σε σχέση με το Τα μεικτά κέρδη εμφανίζουν αύξηση 5,26%. Το 31% των επιχειρήσεων έχει ληξιπρόθεσμες οφειλές προς την εφορία και το 30% προς τον ΕΦΚΑ, ποσοστά που παραμένουν σταθερά σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος. Το μέσο ύψος οφειλών προς την εφορία είναι αυξημένο κατά 14,6%, ενώ το μέσο ύψος οφειλών προς τα ασφαλιστικά ταμεία αυξάνεται κατά 11,1%. Οι οφειλές προς τις τράπεζες παραμένουν περίπου στα ίδια επίπεδα, με το ποσοστό των ληξιπρόθεσμων οφειλών προς τις τράπεζες να μειώνεται σημαντικά. Μικρό ποσοστό των επιχειρήσεων του λιανικού εμπορίου έχει οφειλές προς προμηθευτές (17%). Μόλις το 2,3% των επιχειρήσεων του λιανικού εμπορίου έχει υποβάλει αίτημα χρηματοδότησης σε τραπεζικό ίδρυμα το πρώτο εξάμηνο του Εναλλακτικές πηγές χρηματοδότησης είναι τα ίδια κεφάλαια της επιχείρησης (87,7%) και τα προσωπικά κεφάλαια του ιδιοκτήτη (52,9%). Εντυπωσιακή είναι η χρηματοδότηση από συγγενείς (25,4%). Παρατηρείται συμπίεση των επενδυτικών δραστηριοτήτων, με αποτέλεσμα μόλις το 9,7% των επιχειρήσεων να έχει πραγματοποιήσει επένδυση παγίου κεφαλαίου. 18

19 Το 52% των επιχειρήσεων δεν παρουσιάζει καμία οφειλή. Το ποσοστό των επιχειρήσεων που έχουν οφειλή σε έναν φορέα παραμένει σταθερό μεταξύ των πρώτων εξαμήνων του 2016 και του Η φορολόγηση έχει παγιωθεί ως το σημαντικότερο πρόβλημα των εμπορικών επιχειρήσεων. Σημαντικά προβλήματα που αντιμετωπίζει ο εμπορικός κόσμος είναι επίσης η συμπίεση της καταναλωτικής δαπάνης και η έλλειψη ρευστότητας. Βασικές διαπιστώσεις 19

20

21 1 Το οικονοµικό και επιχειρηµατικό περιβάλλον

22

23 1.1 Το διεθνές οικονομικό περιβάλλον το 2017 και η ελληνική οικονομία Στόχος της παρούσας ενότητας του πρώτου μέρους της Ετήσιας Έκθεσης Ελληνικού Εμπορίου (EEEE ) είναι να σκιαγραφήσει με συνοπτικό και συνάμα εύληπτο τρόπο τις διεθνείς και εθνικές μακροοικονομικές εξελίξεις, εντός των οποίων αναπτύσσονται το εμπόριο καθώς και η μικρή και μεσαία επιχειρηματικότητα. Επιγραμματικά οι δυσχέρειες του μακροοικονομικού περιβάλλοντος ήταν ιδιαίτερα έντονες κατά την τελευταία επταετία ( ), ενώ πολυεπίπεδες θα είναι οι προκλήσεις που θα κληθούν να αντιμετωπίσουν οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις (ΜμΕ) από το 2017 και μετά. Το διεθνές μακροοικονομικό περιβάλλον για το 2017 καταγράφει σημάδια εύθραυστης ανάκτησης και (οριακής) μεγέθυνσης, παρότι η παγκόσμια οικονομία μοιάζει να έχει πιαστεί στα «ρηχά νερά» της παγίδας επενδύσεων, η οποία συνεπάγεται χαμηλές προσδοκίες επηρεάζοντας το εμπόριο, τις επενδύσεις, την παραγωγικότητα και τους μισθούς. 1 Το 2016 χαρακτηρίστηκε από μια σειρά αξιοσημείωτων εξελίξεων, ως έναν βαθμό αντικρουόμενων. Ειδικότερα οι τιμές του πετρελαίου κατέγραψαν αύξηση μεγαλύτερη από 50% (σε σχέση με το 2015), ο χρυσός πέτυχε «νευρική» άνοδο, η στερλίνα υποχώρησε μετά το Brexit, o Dow Jones άγγιξε ιστορικά υψηλά λόγω της εκλογής του Trump, o δείκτης Baltic Dry (BDI) ενισχύθηκε (βελτιώνοντας την αισιοδοξία για το παγκόσμιο εμπόριο), η κινέζικη οικονομία βιώνει τον μετασχηματισμό της, οι ιαπωνικές τραπεζικές μετοχές βρίσκονται σε ανοδική τροχιά, ο πληθωρισμός στη ζώνη του ευρώ αυξήθηκε περί το 0,6% παραμένοντας όμως μακριά από τον στόχο του 2%, ενώ αυξήθηκε η ανεργία των νέων στον ευρωπαϊκό Νότο και κυρίως στη Γαλλία και στην Ιταλία σηματοδοτώντας την «κόπωση» του παραγωγικού μοντέλου. Αναλύοντας το 2017 τα μέχρι στιγμής στοιχεία σηματοδοτούν τη δημιουργία ενός θετικού μηχανισμού ανατροφοδότησης μεταξύ των επενδύσεων και της απασχόλησης. Είναι χαρακτηριστικό πως το ΑΕΠ των χωρών-μελών του ΟΟΣΑ αυξήθηκε κατά 2,1% το πρώτο τρίμηνο του 2017, έναντι 1,7% του αντίστοιχου τριμήνου του 2016 καταγράφοντας θετικούς ρυθμούς μεγέθυνσης για τρίτο συνεχόμενο τρίμηνο. Γενικά η ανάπτυξη του ΑΕΠ εντός του 2017 αγγίζει το 3,5% με τη δυναμική της να συγχρονίζεται αποτελεσματικότερα σε σχέση με το 2016 αλλά και με τα προηγούμενα χρόνια. 2 Η μεγέθυνση της παγκόσμιας οικονομίας μπορεί να αποδοθεί σε σειρά γεγονότων: α) στις προσδοκίες για την υιοθέτηση επεκτατικής δημοσιονομικής πολιτικής από την κυβέρνηση των ΗΠΑ (μείωση φόρων και αύξηση δημοσίων δαπανών) β) στην επεκτατική νομισματική πολιτική στην Ευρωζώνη μέσω της συνέχισης του προγράμματος της ποσοτικής χαλάρωσης [Quantitative Easing-QE] γ) στην επεκτατική νομισματική πολιτική στην Ιαπωνία και δ) στην (υψηλή) οικονομική μεγέθυνση των BRICS 3 και κυρίως της Κίνας, η οποία έδωσε ώθηση στο παγκόσμιο εμπόριο, με αποτέλεσμα αυτό να ενισχύεται μετά από μια διετία ύφεσης. 4 Οι σημαντικές αυτές εξελίξεις στην παγκόσμια οικονομία αναγκάζουν τους κυριότερους διεθνείς οργανισμούς (ΔΝΤ, ΟΟΣΑ, Παγκόσμια To oικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον Μέρος 1 1. Είναι χαρακτηριστικό πως το Economic Outlook του ΟΟΣΑ για τον Ιούνιο του 2017 τιτλοφορείται «Better, but not good enough» [«Καλύτερα, αλλά όχι αρκετά καλά»]. 2. Βλ. OECD, Interim Economic Outlook, 20 Σεπτεμβρίου 2017, σελ. 1. Οι εκτιμήσεις του ΟΟΣΑ για το 2018 προβλέπουν ανάπτυξη γύρω στο 3,7%. Για τις αναπτυξιακές υστερήσεις μεταξύ περιφερειών βλ. επίσης IMF, World Economic Outlook, 10 Οκτωβρίου Mε το ακρωνύμιο BRICS αναφέρονται οι χώρες Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Νότια Αφρική, οι οποίες είναι οι πλέον δυναμικά αναπτυσσόμενες μεταξύ των αναδυόμενων οικονομιών. 4. Βλ.: World Bank, Global Economic Prospects, Ιούνιος 2017, σελ

24 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Τράπεζα, Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου κ.ά.) να διορθώνουν τις εκτιμήσεις τους για το 2017 προς τα πάνω. Κατά την εξέταση της σχέσης των πολιτικών εξελίξεων στις χώρες της Ευρωζώνης με το μακροοικονομικό περιβάλλον επισημαίνεται ότι οι όποιες ενδείξεις ανησυχίας στις αγορές φαίνεται να απαλύνονται μετά την ολοκλήρωση των εκλογών στην Ολλανδία, στη Γαλλία και στη Γερμανία. Η απομείωση της αβεβαιότητας αποτυπώνεται στην εξομάλυνση της ισοτιμίας του ευρώ έναντι του δολαρίου, όπως αυτή καταγράφεται από τον Μάρτιο του 2017, μετά τις εκλογές στην Ολλανδία. Ειδικότερα στην Ευρωζώνη οι σχετικές προβλέψεις για ανάπτυξη αναβαθμίστηκαν αντανακλώντας την ενίσχυση τόσο της εγχώριας ζήτησης όσο και της εξαγωγικής δραστηριότητας. Επιπροσθέτως οι επενδύσεις στις αναπτυγμένες οικονομίες σταθεροποιήθηκαν δίνοντας ώθηση στη βιομηχανική δραστηριότητα. Σε σχέση με τον πληθωρισμό (1,2% για τον Απρίλιο του 2017), παρότι τα αποτελέσματα είναι κατώτερα των στόχων, φαίνεται πως η δυναμική των τιμών βαίνει αύξουσα, επηρεάζοντας στο άμεσο μέλλον την πορεία και τον βαθμό παρέμβασης της νομισματικής πολιτικής. To παγκόσμιο εμπόριο ανέκτησε τη δυναμική του μετά το δεύτερο μισό του 2016 και συνεχίζει να ενισχύεται κατά το Η μεγέθυνσή του συνιστά απότοκο της εντονότερης βιομηχανικής δραστηριότητας και αναδεικνύει τη σταθεροποίηση των επενδύσεων στις αναπτυγμένες οικονομίες, αλλά και την αύξηση των δαπανών για πάγιο κεφάλαιο. Η δυναμική του παγκόσμιου τεχνολογικού κύκλου [tech-cycle] βελτιώνεται, όσο οι επιχειρήσεις αναβαθμίζουν τον κεφαλαιακό τους εξοπλισμό και υιοθετούν νέες τεχνολογίες, που υποβοηθούν την παραγωγικότητα. Οι θετικές εξελίξεις που εμφανίζονται στο εμπόριο υποστηρίζονται από την αύξηση της ενεργούς ζήτησης στις αναπτυγμένες οικονομίες. Το παγκόσμιο εμπόριο εκτιμάται ότι μεγεθύνθηκε κατά 4% εντός του πρώτου εξαμήνου του 2017, με ρυθμό υψηλότερο του αναμενόμενου λόγω και της ενίσχυσης της επιχειρηματικής και καταναλωτικής εμπιστοσύνης. Αναμφίβολα η επαναφορά της δυναμικής του εμπορίου στα προ-κρίσης επίπεδα θα βοηθήσει στο να απομειωθεί η πτώση στην παραγωγικότητα, όπως αυτή καταγράφεται μετά το Εντούτοις ο ρυθμός ανάπτυξης του εμπορίου επιβραδύνθηκε κατά το δεύτερο τρίμηνο του 2017 και έγινε αρνητικός στις αρχές του δευτέρου εξαμήνου, με τους προπορευόμενους δείκτες να δείχνουν παρά την κόπωσή τους θετικές προοπτικές. Η δυναμική του παγκοσμίου εμπορίου μοιάζει να περιορίζεται, αφ ενός λόγω μιας εκτεταμένης σειράς εμπορικών περιορισμών και αφ ετέρου λόγω της αυξημένης αβεβαιότητας σχετικά με τις πολιτικές εμπορίου σε μια σειρά από αναπτυγμένες οικονομίες. Από την άλλη πλευρά οι αυξανόμενες εισοδηματικές ανισότητες και οι στάσιμοι πραγματικοί μισθοί πυροδοτούν τις συζητήσεις σχετικά με τα οφέλη της παγκοσμιοποίησης και της φιλελευθεροποίησης του εμπορίου ενισχύοντας τις «προστατευτικές» αντιλήψεις για τον ρόλο της οικονομικής πολιτικής. Σε διεθνές επίπεδο η πολιτική αβεβαιότητα (π.χ. Brexit) και τα γεωπολιτικά ρίσκα ενδέχεται να επηρεάσουν αρνητικά την εμπιστοσύνη των οικονομικών μονάδων αναχαιτίζοντας τη δυναμική της παγκόσμιας οικονομίας. Oι πιθανές πηγές πολιτικής αβεβαιότητας είναι ποικίλες για το 2017: η κυβέρνηση Trump αναμένεται να υιοθετήσει μείζονες αλλαγές στη δημοσιονομική, εμπορική και μεταναστευτική πολιτική επηρεάζοντας την κατεύθυνση της οικονομικής πολιτικής στις ΗΠΑ, αλλά και στους κυριότερους εμπορικούς τους εταίρους. Στην Ευρώπη η αυξημένη επιρροή των κομμάτων του λαϊκισμού είχε ανοίξει τη συζήτηση σχετικά με το βάθεμα της οικονομικής ενοποίησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης την ίδια στιγ- 24

25 μή η συνέχιση των διαπραγματεύσεων για το Brexit και η πολιτική αστάθεια στην Ισπανία λόγω του καταλανικού δημοψηφίσματος συσκοτίζουν το πολιτικό και επενδυτικό περιβάλλον. Από την άλλη πλευρά οι γεωπολιτικοί κίνδυνοι οξύνονται, ενώ οι εύθραυστες συνθήκες ασφάλειας δύνανται να επηρεάσουν αρνητικά την οικονομική δραστηριότητα σε μια σειρά από περιοχές με κυριότερη τη Μέση Ανατολή. 5 Επιπρόσθετα μια ενδεχόμενη αυστηροποίηση των χρηματοπιστωτικών συνθηκών διεθνώς θα μπορούσε να προκαλέσει χρηματοοικονομικές αστάθειες και να επηρεάσει τις ευπαθείς αναδυόμενες οικονομίες περιορίζοντας την προοπτική της οικονομικής μεγέθυνσης ,2 2,1 Διάγραµµα 1.1 Εξέλιξη ρυθµών ανάπτυξης (ετήσια % µεταβολή) 4,3 3,2 1, Παγκόσµια ανάπτυξη Αναπτυγµένες οικονοµίες Αναδυόµενες & αναπτυσσόµενες οικονοµίες 4,6 3,6 2,2 4,9 3,7 2 To oικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον Μέρος 1 Στοιχεία για το 2017 (εκτιµήσεις) / Στοιχεία για το 2018 (προβλέψεις) Πηγή: ΔΝΤ Ευρωζώνη Η ανάπτυξη στην Ευρωζώνη κυμάνθηκε το 2016 στο 1,8%, ενώ και για το 2017 ο ρυθμός μεγέθυνσης ξεπέρασε τις αρχικές εκτιμήσεις και ανήλθε στο 2,1%. Η βιομηχανική και η εμπορική δραστηριότητα ενισχύθηκαν από τη βελτίωση των συνθηκών στο διεθνές εμπόριο και τις επενδύσεις. Ειδικότερα η ανάκαμψη στηρίζεται στην ενίσχυση της κατανάλωσης και των επενδύσεων, αλλά και στη μεγέθυνση των εξαγωγών. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της ΕΚΤ προβλέπεται αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ κατά 2,2% το 2017, κατά 1,8% το 2018 και κατά 1,7% το Επιπρόσθετα το 2017 το ποσοστό ανεργίας διαμορφώθηκε στο 9,1% για τον Ιούλιο το χαμηλότερο μετά το Εντούτοις ο δομικός πληθωρισμός 6 στην Ευρωζώνη παρέμεινε χαμηλότερος από τον στόχο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας [ΕΚΤ] προλειαίνοντας το έδαφος για τη συνέχιση της νομισματικής χαλάρωσης, η οποία και βελτίωσε την εμπιστοσύνη στη νομισματική πολιτική, ενίσχυσε τις πληθωριστικές προσδοκίες 5. Για παράδειγμα, η διπλωματική σχάση μεταξύ του Κατάρ, της μεγαλύτερης εξαγωγικής χώρας ρευστοποιημένου φυσικού αερίου, και άλλων χωρών της ευρύτερης περιοχής, δύναται να αποτελέσει σημαντικό αποσταθεροποιητικό παράγοντα στην περιοχή. 6. Ο δομικός πληθωρισμός είναι ο Δείκτης Τιμών Καταναλωτή [ΔΤΚ] εξαιρουμένων των ενεργειακών αγαθών και τροφίμων και είναι προσδεμένος στην κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής. 25

26 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου και λειτούργησε μάλλον θετικά προς την σταδιακή ανάκτηση της ευρωπαϊκής οικονομίας στηρίζοντας την εγχώρια ζήτηση. 7 Βεβαίως η ποσοτική χαλάρωση αναμένεται να περιοριστεί εντός του , καθώς η οικονομική δυσπραγία ξεπερνιέται και ο πληθωρισμός προσεγγίζει τους στόχους της ΕΚΤ. Η ανάκαμψη των ιδιωτικών επενδύσεων και η εξαγωγική μεγέθυνση αναμένεται να συνεχιστούν μέχρι και το τέλος του Είναι σαφές ότι οι προοπτικές της ευρωπαϊκής οικονομίας επηρεάστηκαν αρνητικά από την αβεβαιότητα που προκύπτει από την πορεία των διαπραγματεύσεων για το Brexit αλλά και από τα υψηλά επίπεδα μη εξυπηρετούμενων δάνειων στην Ευρωζώνη. Επίσης η εμπορική πολιτική των ΗΠΑ, που παραμένει ο κυριότερος εισαγωγέας για την Ευρώπη, συνιστά μόνιμη πηγή αβεβαιότητας. Οι ρυθμοί μεγέθυνσης της Ευρωζώνης μετριάζονται από τη χαμηλή παραγωγικότητα, τα δυσμενή δημογραφικά δεδομένα, αλλά και το υψηλό δημόσιο και ιδιωτικό χρέος σε αρκετές χώρες-μέλη της. Σε επίπεδο χωρών, στη Γερμανία η οικονομική ανάπτυξη για το 2017 ήταν υψηλότερη από την αρχικά εκτιμωμένη, η επιχειρηματική εμπιστοσύνη συνεχίζει να είναι ισχυρή, ενώ οι επενδύσεις σε μηχανολογικό και κεφαλαιουχικό εξοπλισμό επιταχύνθηκαν εντός του έτους. Η ολοκλήρωση των εκλογών και ο (αναμενόμενος) σχηματισμός νέας κυβέρνησης θεωρείται ότι θα περιορίσουν την αβεβαιότητα και θα ενισχύσουν την πολιτική σταθερότητα. Στη Γαλλία η μεγέθυνση του ΑΕΠ ενισχύεται για το 2017, καθώς υποστηρίζεται από την (ιδιωτική) κατανάλωση και τις επενδύσεις και αναμένεται να καταγραφεί ανάπτυξη 1,8% το Στην Ιταλία η βελτιωμένη εικόνα της οικονομίας υποστηρίζεται από τη μεγέθυνση της εσωτερικής ζήτησης, ενώ η αύξηση της ιδιωτικής κατανάλωσης αναμένεται να ενισχύσει την απασχόληση, η οποία χαρακτηρίζεται από διαρθρωτικά προβλήματα. Ηνωμένο Βασίλειο Όπως αποδεικνύεται από τη μέχρι στιγμής πορεία των διαπραγματεύσεων, η διαδικασία αποσύνδεσης του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση θα είναι μακροχρόνια με πολλαπλές προεκτάσεις τόσο για τη βρετανική όσο και για την ευρωπαϊκή οικονομία. Οι συνολικές επιπτώσεις της αποσύνδεσης δεν έχουν ακόμα διαπιστωθεί, καθώς οι διαπραγματεύσεις χαρακτηρίζονται ως παίγνιο αρνητικού αθροίσματος. Βεβαίως οι προσδοκίες σχετικά με τις χαμηλές επιδόσεις της βρετανικής οικονομίας δεν επιβεβαιώθηκαν πλήρως. Βάσει των εκτιμήσεων του ΔΝΤ η μεγέθυνση της οικονομίας του Ηνωμένου Βασιλείου αναμένεται να είναι αρνητική για τα επόμενα χρόνια, ενώ λόγω υποτίμησης της λίρας οι τιμές εκτιμώνται να εκτοξευθούν την επόμενη διετία (προσδοκώμενος πληθωρισμός 2,6% για τα έτη 2017 και 2018). Το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών αναμένεται να είναι αρνητικό, με την ανεργία να παραμένει σταθερή μεταξύ των ετών 2016 και Γενικά τα «αχαρτογράφητα νερά» της εξόδου του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση επηρεάζουν αρνητικά τις επενδύσεις και λειτουργούν ως παράγοντας αβεβαιότητας για το σύνολο της παγκόσμιας οικονομίας. 7. Η διαπίστωση αυτή καταγράφεται και στη συνεδρίαση του Διοικητικού Συμβουλίου της ΕΚΤ στις 7 Σεπτεμβρίου 2017, όπου σημειώνεται πως «ενώ η συνεχιζόμενη οικονομική επέκταση εμπνέει εμπιστοσύνη ότι ο πληθωρισμός θα κινηθεί σταδιακά προς επίπεδα συμβατά με την επιδίωξή του [ ], δεν έχει ακόμη επαρκώς οδηγήσει σε εντονότερη δυναμική του πληθωρισμού» βλ. Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, «Οικονομικό Δελτίο», τχ. 6/2017, σελ

27 ΗΠΑ Η οικονομία των ΗΠΑ, μετά την υστέρηση που κατέγραψε σε σχέση με τις εκτιμήσεις για το 2016, έχει επανακτήσει τη δυναμική της εντός του 2017 λόγω κυρίως της σταθεροποίησης του ενεργειακού τομέα. Βεβαίως τα πρώτα δείγματα για το πρώτο εξάμηνο του 2017 δεν ήταν ιδιαίτερα ενθαρρυντικά, καθώς η οικονομική δραστηριότητα παρέμεινε στάσιμη παρά την υψηλή εμπιστοσύνη των καταναλωτών και το θετικό επιχειρηματικό κλίμα. Οι μισθοί και η παραγωγικότητα βελτιώθηκαν εντός του 2017, αλλά με βραδείς ρυθμούς. Γενικότερα αναμένεται μια μετριοπαθής επέκταση της οικονομικής δραστηριότητας, καθώς η μεγέθυνση εκτιμάται να αυξηθεί από 1,5% το 2016, στο 2,2% το 2017 και στο 2,3% το Σε ό,τι αφορά τη νομισματική πολιτική, λόγω της αύξησης του δομικού πληθωρισμού η Fed Διάγραµµα 1.2 Εξέλιξη πραγµατικού ΑΕΠ (ετήσια % µεταβολή) To oικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον Μέρος 1 Eυρωζώνη ΗΠΑ Ηνωµένο Βασίλειο Κίνα Ιαπωνία Στοιχεία για το 2017 (εκτιµήσεις) / Στοιχεία για το 2018 (προβλέψεις) Πηγή: ΔΝΤ 3,0 Διάγραµµα 1.3 Εξέλιξη ΔΤΚ (ετήσια % µεταβολή) 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0-0, ΔΤΚ Eυρωζώνη ΔΤΚ ΗΠΑ ΔΤΚ Ηνωµένο Βασίλειο ΔΤΚ Κίνα ΔΤΚ Ιαπωνία Στοιχεία για το 2017 (εκτιµήσεις) / Στοιχεία για το 2018 (προβλέψεις) Πηγή: ΔΝΤ 27

28 Διάγραµµα 1.4 Mεταβολή ανεργίας (ετήσια % µεταβολή) Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Ανεργία Eυρωζώνη Ανεργία ΗΠΑ Ανεργία Ηνωµένο Βασίλειο Ανεργία Κίνα Ανεργία Ιαπωνία Στοιχεία για το 2017 (εκτιµήσεις) / Στοιχεία για το 2018 (προβλέψεις) Πηγή: ΔΝΤ Διάγραµµα 1.5 Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών (% AEΠ) Ισοζύγιο Eυρωζώνη Ισοζύγιο ΗΠΑ Ισοζύγιο Ηνωµένο Βασίλειο Ισοζύγιο Κίνα Ισοζύγιο Ιαπωνία Στοιχεία για το 2017 (εκτιµήσεις) / Στοιχεία για το 2018 (προβλέψεις) Πηγή: ΔΝΤ μετά τον Μάρτιο του 2017 περιόρισε τη νομισματική επέκταση, για να αυξήσει τα επιτόκια δανεισμού. Βεβαίως οι αγορές εξακολουθούν να προσδοκούν μια εξαιρετικά βραδεία νομισματική σταθεροποίηση στις ΗΠΑ. Επίσης η έκταση μέχρι την οποία η δημοσιονομική χαλάρωση και οι μεταρρυθμίσεις θα υποστηρίξουν τη μεγέθυνση εντός του 2018 παραμένει ακόμα ασαφής επηρεάζοντας τις προσδοκίες των οικονομικών μονάδων. Επιπροσθέτως τα περιοριστικά μέτρα σε σχέση με τη μετανάστευση αναμένεται να ανακόψουν τη δυναμική της οικονομικής μεγέθυνσης, καθώς η ελεύθερη μετακίνηση ανθρώπων οδηγεί στην ενίσχυση της απασχόλησης και της παραγωγικότητας World Bank, Global Economic Prospects, June 2017, σελ

29 Ιαπωνία Η μεγέθυνση της ιαπωνικής οικονομίας ενισχύθηκε εντός του 2017 κυρίως από την ανάκτηση της εξωτερικής ζήτησης από τις ασιατικές αγορές. Οι εξαγωγές, οι οποίες αποτελούνται κυρίως από προϊόντα έντασης τεχνολογίας και από κεφαλαιουχικά αγαθά, αυξήθηκαν όπως και οι επιχειρηματικές επενδύσεις. Εξάλλου και η προετοιμασία της Ολυμπιάδας του 2020 συμβάλλει στην ενίσχυση των επενδύσεων σε πάγιο και διαρκές κεφάλαιο δίνοντας ώθηση στην απασχόληση. Οι μισθοί όμως αυξάνονται διστακτικά παρά τη σφιχτή αγορά εργασίας. Ο πληθωρισμός παρέμεινε σε θετικά επίπεδα για όλο το 2017, αλλά οι πληθωριστικές προσδοκίες καταγράφονται ως χαμηλές παρά τη σταθερή αύξηση των τιμών μετά τα μέτρα ποσοτικής χαλάρωσης της Κεντρικής Τράπεζας της Ιαπωνίας. Η επεκτατική νομισματική και δημοσιονομική πολιτική αναμένεται να υποστηρίξει αναπτυξιακά μέτρα υποβοηθώντας την ιαπωνική οικονομία να κλείσει με ρυθμό μεγέθυνσης περί το 1,5% για το Η δημοσιονομική επέκταση περί το 1,2% του ΑΕΠ αναμένεται να υποστηρίξει την οικονομική δραστηριότητα σε μικρότερο βαθμό στα δύο επόμενα έτη επηρεάζοντας τον ρυθμό ανάπτυξης της οικονομίας της χώρας. Κίνα Το ΑΕΠ της Κίνας αυξήθηκε κατά 6,8% για το 2017 σε σχέση με 6,7% το 2016, ενώ για το 2018 ο ρυθμός μεγέθυνσης αναμένεται να μειωθεί στο 6,5% λόγω και της περισσότερο περιοριστικής δημοσιονομικής πολιτικής. Ειδικότερα η κινέζικη οικονομία βιώνει τη μετάβασή της από τη βιομηχανική δραστηριότητα με καθαρά εξαγωγικό προσανατολισμό στην παραγωγή για την ικανοποίηση της εγχώριας ζήτησης, η οποία και μεγεθύνεται. Τα στοιχεία του εμπορικού ισοζυγίου για το 2016 επιβεβαιώνουν τη μετάβαση αυτή, καθώς εκείνο το έτος οι εισαγωγές ενισχύθηκαν ενώ οι εξαγωγές συμπιέστηκαν. Ο πληθωρισμός των καταναλωτικών προϊόντων παρέμεινε κάτω από τον στόχο, ενώ ο πληθωρισμός της παραγωγής αυξήθηκε έντονα περιορίζοντας την πλεονάζουσα παραγωγική ικανότητα της βαριάς βιομηχανίας. Οι πιέσεις της συναλλαγματικής ισοτιμίας χαλάρωσαν μερικώς προς τα τέλη του 2016 ως αποτέλεσμα των αυστηρότερων κεφαλαιακών περιορισμών και των μέτρων ενθάρρυνσης των ξένων άμεσων επενδύσεων (FDI-ΞΑΕ). Το 2017 η μεγέθυνση αναμένεται να επιβραδυνθεί στο 6,5%. Η οικονομική ανάπτυξη εκτιμάται ότι θα μετριαστεί ακόμη περισσότερο, στο 6,3% την περίοδο , καθώς η επεκτατική οικονομική πολιτική ολοένα και θα περιορίζεται, για να αποφευχθεί η πληθωριστική υπερθέρμανση της οικονομίας. To oικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον Μέρος 1 Αναπτυσσόμενες οικονομίες [EMDEs] Οι ΕMDEs 9 πέτυχαν τον μικρότερο ρυθμό μεγέθυνσης μετά το 2008, αγγίζοντας το 3,5% για το 2016, αφού οι εξαγωγικές χώρες συνέχισαν να είναι στάσιμες, ενώ την ίδια στιγμή ιδιαίτεροι γεωπολιτικοί παράγοντες συγκράτησαν τη μεγέθυνση σε μια σειρά από οικονομίες (π.χ. Τουρκία, Ινδία). Εντός του 2017 αρκετές από τις εξαγωγικές χώρες των EMDEs ανέ- 9. Οι EMDEs [Emerging Market and Developing Economies] είναι όλες οι χώρες που δεν θεωρούνται αναπτυγμένες. Οι αναπτυγμένες οικονομίες είναι οι Αυστραλία, Αυστρία, Βέλγιο, Καναδάς, Κύπρος, Τσεχία, Δανία, Εσθονία, Φινλανδία, Γαλλία, Γερμανία, Ελλάδα, Χονγκ Κονγκ, Κίνα, Ισλανδία, Ισραήλ, Ιταλία, Νότια Κορέα, Λετονία, Λιθουανία, Λουξεμβούργο, Μάλτα, Ολλανδία, Νέα Ζηλανδία, Νορβηγία, Πορτογαλία, Σιγκαπούρη, Σλοβακία, Σλοβενία, Ισπανία, Σουηδία, Ελβετία, Ηνωμένο Βασίλειο και ΗΠΑ. 29

30 Διάγραµµα 1.6 Εξέλιξη πραγµατικού ΑΕΠ των ΕMDEs (ετήσια % µεταβολή) 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου 5,0 4,5 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0 3,6 3, Στοιχεία για το 2017 (εκτιµήσεις) / Στοιχεία για το 2018 (προβλέψεις) Πηγή: Παγκόσµια Τράπεζα κτησαν τη δυναμική τους μετά την ύφεση (π.χ. Αργεντινή, Βραζιλία, Νιγηρία, Ρωσία), ενώ η μεγέθυνση του ΑΕΠ σε σειρά χωρών συνεχίζει να είναι εύρωστη. Βεβαίως σε κάποιες από τις αναπτυσσόμενες οικονομίες παρατηρείται συγκρατημένη οικονομική ανάπτυξη εξαιτίας ιδιοσυγκρασιακών παραγόντων (π.χ. γεωπολιτική αστάθεια στη Μέση Ανατολή). Γενικά τα συναλλαγματικά αποθέματα των εξαγωγικών EMDEs αυξήθηκαν, ενώ ο πληθωρισμός υποχώρησε, καθώς οι τιμές των εμπορευμάτων σταθεροποιήθηκαν και επέφεραν τη χαλάρωση της νομισματικής πολιτικής σε διάφορες χώρες (π.χ. Βραζιλία, Χιλή, Κολομβία, Γκάνα, Καζακστάν, Ρωσία, Ουκρανία κ.ά.). Παράλληλα ανακτάται η εμπιστοσύνη των οικονομικών μονάδων. Η Ρωσία αναδύεται από την ύφεση στρεφόμενη και πάλι προς την εξαγωγική της κατεύθυνση. Η οικονομία της Βραζιλίας ανακάμπτει από την ύφεση σύμφωνα με τις προβλέψεις της Κεντρικής Τράπεζας της χώρας, ενώ και η παράλληλη πτώση του πληθωρισμού ενισχύει την καταναλωτική εμπιστοσύνη. Στην Ινδία οι μεταβατικές συνέπειες της υποτίμησης και η υλοποίηση του Goods and Services Tax [GST] οδήγησαν σε μια προς τα κάτω διαμόρφωση των εκτιμήσεων σε σχέση με την ανάπτυξη, ενώ και οι επενδύσεις παρέμειναν αδύναμες. Μακροχρόνια ο GST αναμένεται να ενισχύσει τις επενδύσεις, την παραγωγικότητα και τη μεγέθυνση. Γενικά σύμφωνα και με τις εκτιμήσεις της Παγκόσμιας Τράπεζας 10 η μεγέθυνση στις EMDEs αναμένεται να ενισχυθεί από 3,5% το 2016, σε 4,1% το 2017 και να αγγίξει (κατά μέσο όρο) το 4,6% το διάστημα αντανακλώντας την ανάκαμψη των εξαγωγικών χωρών και τη σταθερή μεγέθυνση των εισαγωγικών χωρών. Οι EMDEs αποτελούν νέες αγορές και ως εκ τούτου αναμένεται να έχουν αυξανόμενα σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομίας και κυρίως στο εμπόριο. 4,1 4,6 10. Βλ. World Bank, Global Economic Prospects, Ιούνιος 2017, σελ

31 To διεθνές εμπόριο και οι τιμές των βασικών εμπορευμάτων Σε ολόκληρη την περίοδο της οικονομικής ύφεσης το παγκόσμιο εμπόριο κατέγραψε επιβραδυνόμενους ρυθμούς ανάπτυξης ως αποτέλεσμα της αναιμικής οικονομικής μεγέθυνσης και της επιβράδυνσης των επενδύσεων σε πάγιο και κεφάλαιο. Εντούτοις το 2017 ο ρυθμός ανάπτυξης του διεθνούς εμπορίου μπορεί να χαρακτηριστεί υψηλός, καθώς αντανακλά την αναζωπύρωση του ασιατικού εμπορίου και την αύξηση των εισαγωγών στη Βόρεια Αμερική μετά την παύση κατά το 2016 λόγω αβεβαιότητας. Η μεγέθυνση του εμπορίου μοιάζει περισσότερο συγχρονισμένη και ισομερής μεταξύ των περιφερειών σε σχέση με τα προηγούμενα έτη, γεγονός που μόνο ως θετικό μπορεί να καταγραφεί. Βεβαίως η δυναμική του παγκόσμιου εμπορίου αναμένεται να μετριαστεί το 2018, εφόσον θα εφαρμοστεί συσταλτική νομισματική πολιτική στις αναπτυγμένες οικονομίες με τη Fed να αυξάνει (σταδιακά) τα επιτόκια και την ΕΚΤ να μετριάζει την ποσοτική χαλάρωση στην Ευρωζώνη. Στην Κίνα αναμένεται επίσης συσταλτική δημοσιονομική πολιτική με στόχο να αποτραπεί η υπερθέρμανση της οικονομίας. Στη λογική αυτή κινούνται και οι προβλέψεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου [WTO] ο οποίος αναθεώρησε προς τα πάνω τις προβλέψεις του για το 2017 από 2,4% σε 3,6% (εύρος 3,2%-3,9%). Πίνακας 1.1 Ρυθμός ανάπτυξης παγκόσμιου εμπορίου (% μεταβολή) * 2018** Όγκος παγκοσμίου εμπορίου 2,4 2,7 2,6 1,3 3,6 3,2 *Προσωρινά Στοιχεία **Εκτιμήσεις Πηγή: Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου [WTO]. To oικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον Μέρος 1 Διάγραµµα 1.7 Ποσοστιαία µεταβολή όγκου παγκόσµιου εµπορίου (ετήσια % µεταβολή) 4,0 3,5 3,6 3,0 2,5 2,4 2,7 2,6 3,2 2,0 1,5 1,0 1,3 0, * 2018* Στοιχεία για το 2017 (εκτιµήσεις) / Στοιχεία για το 2018 (προβλέψεις) Πηγή: WTO 31

32 Διάγραµµα 1.8 Τιµές βασικών εµπορευµάτων / Έτος βάσης Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Πετρέλαιο Βασικά εµπορεύµατα (πλην καυσίµων) Μέταλλα Στοιχεία για το 2017 (εκτιµήσεις) / Στοιχεία για το 2018 (προβλέψεις) Πηγή: ΔΝΤ Οι τιμές των βασικών εμπορευμάτων μετά από μια διετία συμπίεσης αυξήθηκαν μεταξύ 2016 και 2017, ενώ εντός του 2017 οι τιμές παρουσιάζουν σταθεροποίηση, με τη σημαντικότερη μείωση να καταγράφεται στα καύσιμα (μείωση κατά 6,62% μεταξύ του πρώτου και δεύτερου τριμήνου του 2017). Η μείωση αυτή μπορεί να αποδοθεί σε μια σειρά από λόγους με σημαντικότερους την αύξηση της παραγωγής σχιστολιθικού πετρελαίου στις ΗΠΑ και την ανάκτηση της παραγωγής πετρελαίου στη Λιβύη και στη Νιγηρία. Επιπροσθέτως οι εξαγωγές των χωρών του OPEC παρέμειναν σχετικά σε υψηλά επίπεδα παρά τη μείωση της παραγωγής. Η ανάπτυξη του ΑΕΠ εντός του 2017 αγγίζει το 3,5% με τη δυναμική της να συγχρονίζεται αποτελεσματικότερα σε σχέση με το 2016 και τα προηγούμενα χρόνια Σε διεθνές επίπεδο η πολιτική αβεβαιότητα (βλ. Brexit) και τα γεωπολιτικά ρίσκα ενδέχεται να επηρεάσουν αρνητικά την εμπιστοσύνη των οικονομικών μονάδων αναχαιτίζοντας τη δυναμική της παγκόσμιας οικονομίας Το παγκόσμιο εμπόριο εκτιμάται ότι μεγεθύνθηκε κατά 4% εντός του πρώτου εξαμήνου του 2017 με ρυθμό υψηλότερο του αναμενόμενου λόγω και της ενίσχυσης της επιχειρηματικής και καταναλωτικής εμπιστοσύνης Βεβαίως η δυναμική του παγκόσμιου εμπορίου αναμένεται να μετριαστεί το 2018, καθώς θα εφαρμοστεί συσταλτική νομισματική πολιτική στις αναπτυγμένες οικονομίες Οι τιμές των βασικών εμπορευμάτων παρουσιάζουν σταθεροποίηση, ενώ στα καύσιμα καταγράφεται μείωση μεταξύ του πρώτου και του δεύτερου τριμήνου του 2017 Σημαντικός παράγοντας για τις αναπτυξιακές προοπτικές της οικονομίας της Ευρωζώνης είναι η συνέχιση ή μη της ποσοτικής χαλάρωσης 32

33 To oικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον Μέρος 1 ΗΠΑ ΑΕΠ 2,2% Κ.Κ ΑΕΠ 1,5% Πληθωρισµός 2,1% Ανεργία 4,4% Ισοζύγιο Πληρωµών -2,4% Ποσοστιαίες μεταβολές βασικών μακροοικονομικών μεγεθών Ηνωµένο Βασίλειο ΑΕΠ 1,7% Κ.Κ ΑΕΠ 1,1% Πληθωρισµός 2,6% Ανεργία 4,4% Ισοζύγιο Πληρωµών -3,6% EE ΑΕΠ 2,1% Κ.Κ ΑΕΠ 2,0% Πληθωρισµός 1,5% Ανεργία 9,2% Ισοζύγιο Πληρωµών 3,1% Ρωσία ΑΕΠ 1,6% Κ.Κ ΑΕΠ 1,8% Πληθωρισµός 4,2% Ανεργία 5,5% Ισοζύγιο Πληρωµών 2,8% Κίνα ΑΕΠ 6,8% Κ.Κ ΑΕΠ 6,1% Πληθωρισµός 1,8% Ανεργία 4,0% Ισοζύγιο Πληρωµών 1,4% Ιαπωνία ΑΕΠ 1,5% Κ.Κ ΑΕΠ 1,7% Πληθωρισµός 0,4% Ανεργία 2,9% Ισοζύγιο Πληρωµών 4,3% 33

34 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Το μακροοικονομικό περιβάλλον στην Ελλάδα Η ελληνική οικονομία χαρακτηρίζεται από μακροοικονομική σταθερότητα, όπως εκφράζεται στους δείκτες οικονομικής ανάπτυξης (1,8% για το 2017 και 2,6% για το 2018). Βεβαίως η δυναμική της οικονομίας παρουσίασε υστερήσεις λόγω της καθυστέρησης ολοκλήρωσης της δεύτερης αξιολόγησης, του αργού ρυθμού περάτωσης των μεταρρυθμίσεων και της μη συμμετοχής στο πρόγραμμα της ποσοτικής χαλάρωσης [Quantitative Easing-QE]. Οι παράγοντες αυτοί επιδρούν στη θέση της ελληνικής οικονομίας στη ζώνη του ευρώ. Στο πλαίσιο αυτό, η ολοκλήρωση της τρίτης αξιολόγησης μπορεί να αποτελέσει καθοριστικό παράγοντα για τις μακροοικονομικές εξελίξεις και ενδέχεται να σηματοδοτήσει την άτυπη έξοδο από τα Μνημόνια το Αναφορικά με τους δείκτες το πρώτο τρίμηνο του 2017 καταγράφεται (οριακή) μεγέθυνση του ΑΕΠ κατά 0,4%, ενώ το αντίστοιχο τρίμηνο του 2016 υποχωρούσε κατά 0,8%. Συνολικά η μεγέθυνση της οικονομίας για το πρώτο εξάμηνο του 2017 είναι κατά 0,6% υψηλότερη έναντι του ίδιου εξαμήνου του Η αύξηση αυτή δύναται να αποδοθεί σε μια σειρά από λόγους, με κυριότερο τη διεύρυνση της καταναλωτικής δαπάνης των νοικοκυριών και την ενίσχυση των ιδιωτικών επενδύσεων μέσω της αύξησης του σχηματισμού παγίου κεφαλαίου κατά 2,7% για το πρώτο εξάμηνο του Πιο συγκεκριμένα το πρώτο τρίμηνο του 2017 η εγχώρια κατανάλωση διευρύνθηκε κατά 1,7%, όταν το αντίστοιχο τρίμηνο του 2016 είχε μειωθεί κατά 1,3%. Η αύξηση της εγχώριας κατανάλωσης προήλθε κυρίως από την ενίσχυση της ιδιωτικής κατανάλωσης, αφού οι δημόσιες καταναλωτικές δαπάνες αυξήθηκαν με βραδύτερο ρυθμό. Η βελτιωμένη εικόνα της ελληνικής οικονομίας σχετίζεται με το «κλείσιμο» της δεύτερης αξιολόγησης του Τρίτου Προγράμματος Οικονομικής Προσαρμογής (Μνημόνιο ΙΙΙ), το οποίο έκαμψε την αβεβαιότητα που είχε δημιουργηθεί όλη την προηγούμενη περίοδο σχετικά με την επίτευξη συμφωνίας. Τα μεσοπρόθεσμα μέτρα για τη βιωσιμότητα του δημοσίου χρέους μετατέθηκαν για τον Αύγουστο του H απόφαση του Eurogroup σχετικά με τη δυνατότητα αναβολής της πληρωμής τόκων και χρεολυσίων για τα ομόλογα του δεύτερου προγράμματος, χωρίς να απαιτείται να ληφθεί εκ νέου απόφαση από τους υπουργούς οικονομικών της Ευρωζώνης, συνιστά την απαρχή της διευκόλυνσης εξυπηρέτησης του δημόσιου χρέους. H απομείωση της αβεβαιότητας αποκρυσταλλώνεται και στη βελτίωση της ροής των καταθέσεων του ιδιωτικού τομέα, η οποία παρατηρείται από τον Μάιο και μετά. Επιπρόσθετα για το 2017 ο δείκτης του οικονομικού κλίματος ενισχύεται συνεχώς φθάνοντας τον Σεπτέμβριο στο υψηλότερο επίπεδό του ακόμη και σε σχέση με τον Δεκέμβριο του Η ανοδική πορεία του δείκτη σχετίζεται με τους θετικούς ρυθμούς μεγέθυνσης της ελληνικής οικονομίας, όπως αυτοί καταγράφονται για το σύνολο του Αν και η πορεία του είναι (αρκετά) χαμηλότερη από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, παρουσιάζει αξιοσημείωτη άνοδο. Γενικότερα η καθαρότερη εικόνα του οικονομικού κλίματος αντανακλά την απομείωση της αβεβαιότητας λόγω του κλεισίματος της δεύτερης αξιολόγησης, αλλά και την εντυπωσιακή τουριστική μεγέθυνση για το Από την άλλη πλευρά η υψηλή φορολογία, το ευμετάβλητο ασφαλιστικό σύστημα, η ανοιχτή τρίτη αξιολόγηση, το τέλος της τουριστικής περιόδου, η διαχείριση των κόκκινων δανείων, τα επερχόμενα stress tests των ελληνικών τραπεζών, η καθυστέρηση υλοποίησης του προγράμματος δημοσίων επενδύσεων [ΠΔΕ], αλλά και οι ληξιπρόθεσμες οφειλές του δημοσίου (6,03 δις ευρώ στο τέλος Αυγούστου) ενισχύουν τον βαθμό αβεβαιότητας προς το τέλος του 2017 και τις αρχές του 2018 και αναμένεται να έχουν αρνητικές επιδράσεις στη διαμόρφωση του επιχειρηματικού κλίματος λειτουργώντας ανασχετικά προς τις επιχειρηματικές επενδύσεις. 34

35 Η καλύτερη εικόνα της ελληνικής οικονομίας αποκρυσταλλώνεται και στη φθινοπωρινή έκθεση του ΔΝΤ. Οι προβλέψεις αυτές τεκμηριώνουν (σε έναν βαθμό) τη βελτίωση του οικονομικού κλίματος, καθώς εκτιμάται οικονομική μεγέθυνση κατά 2,6% για το 2018 μετά την ανάπτυξη κατά 1,8% το Σχετικά με την ανεργία οι προβλέψεις είναι ενθαρρυντικές, καθώς το ποσοστό της μειώνεται από 23,6% το 2016, σε 22,3% το 2017 και προβλέπεται να είναι 20,7% το 2018, σηματοδοτώντας σημαντική ενίσχυση της απασχόλησης. Σε σχέση με τον πληθωρισμό καταγράφεται η αποκλιμάκωση των πληθωριστικών πιέσεων, γεγονός που εν μέρει οφείλεται και στις διακυμάνσεις της τιμής του πετρελαίου ,2 Διάγραµµα 1.9 Εξέλιξη πραγµατικού ΑΕΠ (%) Ελλάδας ( ) 0,0 1,8 2,6 Διάγραµµα 1.10 Πληθωρισµός Ελλάδας (µέση ετήσια % µεταβολή ΔΤΚ) ,1 0,0 1,2 1, To oικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον 30 Διάγραµµα 1.11 Ποσοστό ανεργίας (%) Ελλάδας Μέρος , ,3 20, Στοιχεία για το 2017 (εκτιµήσεις) Στοιχεία για το 2018 (προβλέψεις). Πηγή: ΔΝΤ * Τον Οκτώβριο, οπότε συντάχθηκε αυτή η έκθεση, η ΕΛ.ΣΤΑΤ. αναθεώρησε τα στοιχεία του πραγματικού ΑΕΠ για το 2016 μετατρέποντας τη μηδενική μεταβολή σε οριακή μείωση της τάξης του 0,2%. Θα πρέπει να σημειωθεί πως οι αναθεωρημένες εκτιμήσεις της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής του Οκτωβρίου δεν έχουν ενσωματωθεί στις προβλέψεις για την πορεία της ελληνικής οικονομίας, όπως παρουσιάστηκαν σε σχετικές εκθέσεις το πρώτο εξάμηνο του

36 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου 36 Η ελληνική οικονομία χαρακτηρίζεται από μακροοικονομική σταθερότητα, η οποία συμπυκνώνεται και στις εκτιμήσεις για την οικονομική μεγέθυνση το 2018 Οι θετικοί ρυθμοί ανάπτυξης αντανακλούν τη σημασία που έχει η ολοκλήρωση της δεύτερης αξιολόγησης αλλά και ο τουρισμός για το 2017 Η αύξηση της ιδιωτικής κατανάλωσης αποτελεί θετική εξέλιξη για την πορεία του λιανικού και χονδρικού εμπορίου Εξαιρετικά σημαντική για την ελληνική οικονομία είναι η απόφαση του Eurogroup σχετικά με τη δυνατότητα αναβολής της πληρωμής τόκων και χρεολυσίων για τα ομόλογα του δεύτερου προγράμματος Ανασταλτικοί παράγοντες είναι η υψηλή φορολογία, το ευμετάβλητο ασφαλιστικό σύστημα, η εποχικότητα της οικονομικής δραστηριότητας, τα θέματα που αφορούν το τραπεζικό σύστημα (διαχείριση κόκκινων δανείων και stress test), αλλά και οι ληξιπρόθεσμες οφειλές του δημοσίου σε νοικοκυριά και επιχειρήσεις Οι προβλέψεις όλων των διεθνών οργανισμών για την πορεία του ΑΕΠ και της ανεργίας είναι ενθαρρυντικές για την επόμενη διετία Σημαντικός παράγοντας για την πορεία της ελληνικής οικονομίας είναι η ολοκλήρωση της τρίτης αξιολόγησης, η οποία και θα σημάνει την έξοδο της χώρας στις αγορές 1.2 Η οικονομική δραστηριότητα στον κλάδο του εμπορίου στην Ελλάδα Εισαγωγικές παρατηρήσεις Στο πρώτο μέρος του παρόντος κεφαλαίου σκιαγραφήθηκαν οι μακροοικονομικές και πολιτικές εξελίξεις στο διεθνές και εθνικό περιβάλλον και το πώς αυτές επέδρασαν (και αναμένεται να επιδράσουν) στον πυρήνα της λειτουργίας των επιχειρήσεων του εμπορίου. Στο δεύτερο μέρος, το οποίο κινείται συμπληρωματικά στο πρώτο, αναλύεται το πλαίσιο εντός του οποίου δραστηριοποιήθηκε το ελληνικό εμπόριο το 2016 και πρώτο ενιάμηνο του 2017, ενώ παράλληλα χαρτογραφούνται το περιβάλλον και οι προκλήσεις που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜμΕ) στην περίοδο μετά την ύφεση από το 2017 και μετά. Η ανάλυση εκδιπλώνεται σε τρία επίπεδα: στο πρώτο εξετάζεται η συμβολή του ελληνικού εμπορίου στην ελληνική οικονομία και στην πορεία της ιδιωτικής κατανάλωσης. Επίσης παρουσιάζονται αναλυτικά οι μεταβολές τόσο του εποχικά διορθωμένου Δείκτη Κύκλου Εργασιών (ΔΚΕ) όσο και του Δείκτη Όγκου (ΔΟ) στο λιανικό εμπόριο καθώς και στις διάφορες υποκατηγορίες του, αλλά και στο χονδρικό εμπόριο για την περίοδο Στοχεύοντας στην πλέον δυνατή επικαιροποίηση της προσέγγισης αναλύονται τα συγκριτικά αποτελέσματα των δεικτών μεταξύ του α ενιάμηνου 2017 και του αντίστοιχου για το Στο δεύτερο επίπεδο εξετάζεται η πορεία του ΔΚΕ στον τομέα των αυτοκινήτων (συντήρηση και επισκευή αυτοκινήτων και μοτοσυκλετών, ΣΤΑΚΟΔ 45, και στο εμπόριο αυτοκινήτων, ΣΤΑΚΟΔ 451), ο οποίος παρουσιάζει ιδιαίτερα ενδιαφέροντα ευρήματα, που αφορούν στις αποφάσεις των νοικοκυριών για αγορές διαρκών καταναλωτικών αγαθών. Επίσης εξετάζεται η εξέλιξη του εμπορικού ισοζυγίου στο οποίο συμπυκνώνεται ο βαθμός εξωστρέφειας και ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας, που αποτέλεσε βασική παράμετρο των διαπραγματεύσεων του συνόλου των προγραμμάτων σταθεροποίησης.

37 Στο τρίτο επίπεδο εξετάζεται η αγορά χρήματος και πιο συγκεκριμένα τα επιτόκια των νέων και των υφιστάμενων δανείων. Επίσης, παρουσιάζεται η πορεία χρηματοδότησης των εγχώριων μη χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων από τα εγχώρια Νομισματικά Χρηματοπιστωτικά Ιδρύματα (ΝΧΙ), των οποίων η εξάρτηση από τον μηχανισμό έκτακτης ρευστότητας (ELA-Emergency Liquidity Assistance) μειώνεται για το , γεγονός που χαρακτηρίζεται ως θετικό τόσο για την επιχειρηματικότητα όσο και για το σύνολο της οικονομίας. Βέβαια τα επερχόμενα εντός του 2018 stress test των σημαντικότερων ελληνικών τραπεζών αναμένεται να λειτουργήσουν περιοριστικά σε σχέση με τη χρηματοδότηση του ιδιωτικού τομέα (επιχειρήσεις και νοικοκυριά). Στην ανάλυση ακολουθείται η λογική της ομαδοποίησης των κυριότερων κλάδων του λιανικού εμπορίου, όπως παρουσιάζονται στα δελτία Τύπου της ΕΛ.ΣΤΑΤ. Τα δεδομένα που παρουσιάζονται στα τρία μέρη ανάλυσης αποδελτιώθηκαν από την ΕΛ.ΣΤΑΤ. ( statistics.gr/) μέχρι και το τέλος Νοεμβρίου Οι κλάδοι του λιανικού εμπορίου Μεγάλα καταστήματα τροφίμων (σούπερ μάρκετ) (ΣΤΑΚΟΔ: 47.11) Πολυκαταστήματα (ΣΤΑΚΟΔ: 47.19) Τρόφιμα ποτά καπνός (ΣΤΑΚΟΔ: ) Λιανικό εμπόριο σε μη ειδικευμένα καταστήματα που πωλούν κυρίως τρόφιμα, ποτά και καπνό. Άλλο λιανικό εμπόριο σε μη ειδικευμένα καταστήματα. Φρούτα και λαχανικά, κρέας και προϊόντα κρέατος, ψάρια, καρκινοειδή και μαλάκια, ψωμί και είδη μπισκοτοποιίας, αρτοποιίας και ζαχαροπλαστικής, ποτά, άλλο εμπόριο τροφίμων σε ειδικευμένα καταστήματα. To oικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον Μέρος 1 Καύσιμα λιπαντικά αυτοκινήτων (ΣΤΑΚΟΔ: 47.30) Φαρμακευτικά προϊόντα καλλυντικά (ΣΤΑΚΟΔ: ) Ένδυση υπόδηση (ΣΤΑΚΟΔ: ) Έπιπλα ηλεκτρικά είδη οικιακός εξοπλισμός (ΣΤΑΚΟΔ: και 47.59) Βιβλία χαρτικά λοιπά είδη (ΣΤΑΚΟΔ: , και ) Καύσιμα κίνησης σε ειδικευμένα καταστήματα. Φαρμακευτικά είδη, ιατρικά και ορθοπεδικά είδη, καλλυντικά και είδη καλλωπισμού. Ενδύματα, κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα, υποδήματα και δερμάτινα είδη. Έπιπλα και φωτιστικά είδη, ηλεκτρικές οικιακές συσκευές, εξοπλισμός ήχου και εικόνας, εμπόριο εγγραφών μουσικής και εικόνας, εμπόριο σιδηρικών, χρωμάτων και τζαμιών. Βιβλία, εφημερίδες και γραφική ύλη, αθλητικός εξοπλισμός, παιχνίδια, ρολόγια και κοσμήματα, ηλεκτρονικοί υπολογιστές, περιφερειακός εξοπλισμός υπολογιστών και λογισμικού, τηλεπικοινωνιακός εξοπλισμός, εμπόριο λουλουδιών, φυτών, σπόρων, λιπασμάτων, ζώων συντροφιάς και σχετικών ζωοτροφών, εμπόριο χαλιών, κιλιμιών και επενδύσεων δαπέδου και τοίχου. Πωλήσεις εκτός καταστημάτων (ΣΤΑΚΟΔ ) Πωλήσεις με αλληλογραφία ή μέσω διαδικτύου, τρόφιμα, ποτά και καπνός σε υπαίθριους πάγκους και αγορές, άλλο εμπόριο εκτός καταστημάτων, υπαίθριων πάγκων ή αγορών 37

38 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Η συνεισφορά του εμπορίου στην ελληνική οικονομία και η πορεία της ιδιωτικής κατανάλωσης Παρά τις ισχυρές πιέσεις που δέχτηκε κατά την οκταετία της οικονομικής ύφεσης ( ), το εμπόριο καταγράφει σημάδια σταθεροποίησης και (μάλλον διστακτικής) μεγέθυνσης. Η συρρίκνωση της συμμετοχής του στην ελληνική οικονομία, που εγγράφεται μέχρι και το 2013, μπορεί να αποδοθεί από μικροοικονομική και μακροοικονομική άποψη σε μια σειρά από λόγους με κυριότερους: τη μείωση του διαθέσιμου εισοδήματος των οικονομικών μονάδων, την υψηλή φορολογία και τις αρνητικές προσδοκίες των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων σε όλο αυτό το διάστημα της επιδείνωσης του οικονομικού και επιχειρηματικού κλίματος. Οι κεφαλαιακοί περιορισμοί [capital controls] προκαλώντας «αιφνίδιο σοκ» στην οικονομία μετασχημάτισαν την πορεία του εμπορίου και μετέβαλαν τη δυναμική της συμβολής του λόγω και της εκτεταμένης χρήσης του πλαστικού χρήματος. Τα προσωρινά στοιχεία για το 2016 σε σχέση με το 2015 δείχνουν πως η συμβολή του εμπορίου τείνει να σταθεροποιηθεί τόσο ως αποτέλεσμα της βελτίωσης της μακροοικονομικής εικόνας της χώρας όσο και εξαιτίας της ενίσχυσης της ενεργούς ζήτησης [effectual demand]. Η τελευταία δύναται να αποδοθεί στη βελτίωση του οικονομικού κλίματος, στη σταθεροποίηση της λειτουργίας του τραπεζικού συστήματος και στην παράλληλη βελτίωση των προσδοκιών των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων. Πίνακας 1.2 Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία του Εμπορίου στο σύνολο της Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας της οικονομίας * 2012* 2013* 2014* 2015* 2016* Σύνολο Εμπορίου 12,13% 12,44% 12,86% 12,48% 12,69% 12,61% 10,63% 10,14% 10,60% 10,46% 10,41% Μεταβολή (%) Προστιθέμενης Αξίας στο Εμπόριο 2,6% 3,4% -3,0% 1,7% -0,6% -15,7% -4,6% 4,5% -1,3% -0,5% *Προσωρινά στοιχεία Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ.-Οικονομία Δείκτες, Ετήσιοι Εθνικοί Λογαριασμοί/Επεξεργασία: ΙΝΕΜΥ-ΕΣΕΕ Πίνακας 1.3 Εξέλιξη δαπανών ιδιωτικής κατανάλωσης (σε εκατ. και ποσοστιαίες μεταβολές και ποσοστό στο ΑΕΠ σε %, τρέχουσες τιμές) * 2012* 2013* 2014* 2015* 2016* 2016/2008 Δαπάνες Κατανάλωσης ,1% -0,7% -3,1% -7,7% -7,6% -4,3% -1,9% -2,0% -1,0% -25,3% Ως ποσοστό στο ΑΕΠ 67,4% 68,1% 69,4% 69,9% 69,9% 70,8% 70,2% 69,7% 69,9% Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν ,01% *Προσωρινά στοιχεία Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ./Επεξεργασία: ΙΝΕΜΥ-ΕΣΕΕ Η ιδιωτική κατανάλωση παρουσιάζει για ένα ακόμα έτος οριακή συμπίεση, ενώ η δυναμική της σύνθεσής της ως ποσοστό του ΑΕΠ μοιάζει να σταθεροποιείται σε επίπεδα αρκετά κοντά στο 70%. Η σταθεροποίηση της ιδιωτικής κατανάλωσης, ως ποσοστού στο ΑΕΠ, αντανα- 38

39 Διάγραµµα 1.12 Συµµετοχή του εµπορίου στην οικονοµική δραστηριότητα και µεταβολή (%) της προστιθέµενης αξίας (τρέχουσες τιµές) Συµµετοχή εµπορίου στην οικονοµική δραστηριότητα Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ - Ετήσιοι Εθνικοί Λογαριασµοί/Επεξεργασία ΙΝΕΜΥ-ΕΣΕΕ κλά μια πρώιμη σταθεροποίηση των προσδοκιών των οικονομικών μονάδων, η οποία μετά από μια βαθιά και μακροχρόνια ύφεση οδήγησε σε αυξήσεις των αγορών διαρκών καταναλωτικών και κεφαλαιουχικών προϊόντων. Επίσης η βελτίωση της δραστηριότητας στους εξωστρεφείς κλάδους της οικονομίας (τουρισμός και μεταποίηση) δημιουργεί σωρευτικά αποτελέσματα και σε άλλους τομείς, όπως το εμπόριο και τις υπηρεσίες και αναμένεται να ενισχύσει την ιδιωτική κατανάλωση. Από την άλλη πλευρά η επέκταση των ηλεκτρονικών συναλλαγών, λόγω του αφορολόγητου, συμβάλλει στην αύξηση της κατανάλωσης του ιδιωτικού τομέα, ενισχύοντας την εγχώρια ζήτηση αλλά και την απασχόληση. Βεβαίως η 2016 Μεταβολή (%) προστιθέµενης αξίας στο εµπόριο To oικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον Μέρος 1 Διάγραµµα 1.13 Εξέλιξη ιδιωτικής κατανάλωσης ως ποσοστό (%) του ΑΕΠ (τρέχουσες τιµές) * 2012* 2013* 2014* 2015* 2016* Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ / Επεξεργασία: ΙΝΕΜΥ ΕΣΕΕ * Προσωρινά στοιχεία 39

40 όποια μεγέθυνση της ιδιωτικής κατανάλωσης πέρα από την ενίσχυση του εμπορίου οδηγεί σε αύξηση των εισαγωγών επηρεάζοντας αρνητικά τη δομή του εμπορικού ισοζυγίου και συνεπώς την ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας (βλ. παρακάτω). Συμπερασματικές παρατηρήσεις Το εμπόριο διατηρεί σημαντική θέση στην ελληνική οικονομία και η μεταβολή της προστιθέμενης αξίας καταγράφει αυξητικές τάσεις. Η ύφεση προκάλεσε μείωση των διαθέσιμων εισοδημάτων σε όλη την περίοδο και οδήγησε σε μείωση της ιδιωτικής κατανάλωσης, η οποία συνιστά βασική μεταβλητή για το εμπόριο. Η ενίσχυση της ιδιωτικής κατανάλωσης, ως ποσοστού του ΑΕΠ για το 2016 δείχνει την αδυναμία του παραγωγικού μοντέλου να μετασχηματιστεί απελευθερώνοντας πόρους για επενδύσεις Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Ο δείκτης κύκλου εργασιών (ΔΚΕ) και ο δείκτης όγκου (ΔΟ) στο λιανικό εμπόριο την περίοδο Ο Γενικός Δείκτης Κύκλου Εργασιών (ΔΚΕ) συνιστά μια από τις βασικές μεταβλητές του εμπορίου, καθώς συμπυκνώνει την εξέλιξη της αγοράς αγαθών και περιλαμβάνει τα συνολικά ποσά που έχουν τιμολογηθεί και αφορούν σε μεταπώληση τελικών αγαθών. Η πορεία του δείκτη την περίοδο (α ενιάμηνο) παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Φαίνεται ότι, ενώ συρρικνώνεται σταθερά από το 2010 με τις απομειώσεις του να προσδένονται στις γενικότερες μακροοικονομικές εξελίξεις, εμφανίζει σημαντική ανάκαμψη το πρώτο ενιάμηνο του Η μείωση είναι μεγαλύτερη στις συναπτές διετίες (-11,1%) και (-8,6%). Τις επόμενες (διαδοχικές) διετίες (-1,1%), (-2,9%) Διάγραµµα 1.14 Εξέλιξη ΔKE µε και χωρίς καύσιµα και λιπαντικά (ποσοστιαίες και απόλυτες τιµές) 150 5% 2,3% 1,4% 100-0,9% -1,1% -1,0% -0,8% -0,6% 0% -4,8% -2,9% -2,1% -5% 50-7,2% -7,9% -8,6% -8,6% -10% 0-11,1% -11,4% A 9µηνο 2017/2016 % Μεταβολή Γενικού δείκτη % Μεταβολή Γεν. δείκτη εκτός καυσίµων-λιπαντικών -15% Γενικός δείκτης (απόλυτες τιµές - αριστ. άξονας) Γενικός δείκτης εκτός καυσίµων-λιπαντικών (απόλυτες τιµές) Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ / Επεξεργασία: ΙΝΕΜΥ ΕΣΕΕ 40

41 και (-2,1%) ο ρυθμός μείωσης περιορίζεται αναδεικνύοντας την υψηλή ανθεκτικότητα του κλάδου. Η σταθεροποίηση της μείωσης του κύκλου εργασιών σε (σχετικά) χαμηλά επίπεδα δείχνει τη βελτίωση του οικονομικού κλίματος (αλλά και των προσδοκιών) μετά τη συμφωνία της 12 ης Ιουνίου 2015, που συνοδεύθηκε από θετικά πρωτογενή πλεονάσματα (0,7% για το 2015 και 3,9% για το 2016) τεκμηριώνοντας την (έστω και αργή) επιστροφή της ελληνικής οικονομίας προς την προ κρίσης κανονικότητα. Το 2016 ο ΔΚΕ παρουσιάζει μείωση μικρότερη από την αντίστοιχη του 2015, ενώ σύμφωνα με τα προσωρινά στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ, μεταξύ των πρώτων ενιαμήνων του παρουσιάζει (σημαντική) αύξηση 2,3%. Σε σωρευτικό επίπεδο ο Γενικός ΔΚΕ παρουσιάζει πτώση -29,1% την περίοδο καταδεικνύοντας τις βαθύτερες (και τραυματικές) συμπιέσεις της ύφεσης στο ελληνικό εμπόριο. Ο Γενικός Δείκτης εκτός καυσίμων και λιπαντικών ακολουθεί παρόμοια πορεία, αν και οι υποχωρήσεις του την τελευταία τριετία είναι μικρότερες από τις αντίστοιχες του Γενικού Δείκτη. Επίσης για τα πρώτο ενιάμηνο του 2017 όλες οι υποκατηγορίες του ΔΚΕ (εκτός από τα πολυκαταστήματα -1,5%, τα τρόφιμα-ποτά-καπνός -2,1% και τα φαρμακευτικά-καλλυντικά -2,2%) παρουσιάζουν αύξηση σε σχέση με το αντίστοιχο πρώτο ενιάμηνο του 2016 καταδεικνύοντας τη σταδιακή αποκλιμάκωση των απωλειών των δεικτών. Πίνακας 1.4 Ποσοστιαίες μεταβολές του εποχικά διορθωμένου ΔΚΕ του Γενικού Δείκτη και του Γενικού Δείκτη εκτός καυσίμων και λιπαντικών στο λιανικό εμπόριο Γενικός Δείκτης Γενικός Δείκτης εκτός καυσίμων και λιπαντικών ,9% -4,8% ,2% -7,9% ,1% -11,4% ,6% -8,6% ,1% -1,0% ,9% -0,8% ,1% -0,6% Α 9μηνο 2017/2016 2,3% 1,4% Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ./Επεξεργασία: ΙΝΕΜΥ-ΕΣΕΕ To oικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον Μέρος 1 Πίνακας 1.5 Ποσοστιαίες μεταβολές του ΔΚΕ ανά υποκατηγορία λιανικού εμπορίου , εποχικά διορθωμένα στοιχεία (2010=100) Χρονικό Γενικός Γεν. δείκτης Μεγάλα Πολυκα- Καύσιμα & Τρόφιμα Φαρμακευ- Ενδυση Επιπλα Βιβλία Πωλήσεις διάστημα/ δείκτης (εκτός κατ/τα ταστήματα λιπαντικά ποτά τικά ηλ. είδη χαρτικά εκτός κατηγορία καυσίμων τροφίμων αυτοκινήτων καπνός καλλυντικά υπόδηση οικ. λοιπά κατ/των λιανικού λιπαντικών) εξοπλισμός είδη εμπορίου 2010/2009-0,9% -4,8% -2,3% -10,8% 25,6% -1,0% -3,1% -10,2% -11,9% -1,6% -9,3% 2011/2010-7,2% -7,9% -0,9% 1,2% -4,3% -11,8% -10,7% -20,2% -18,5% -6,0% -27,6% 2012/ ,1% -11,4% -7,1% -5,3% -9,6% -12,5% -13,9% -19,8% -18,6% -12,0% -21,5% 2013/2012-8,6% -8,6% -8,9% -13,1% -7,4% -1,8% -15,4% -3,0% -9,4% -1,9% -1,4% 2014/2013-1,1% -1,0% -0,3% -9,3% -1,6% -6,4% 2,0% 2,5% -5,2% 3,6% 2,4% 2015 / ,9% -0,8% -1,3% -4,4% -11,6% -2,3% -2,0% 4,0% -6,4% 4,7% 0,3% 2016/2015-2,1% -0,6% -0,6% 3,2% -9,1% -2,1% -1,9% 1,8% -2,4% 2,0% -5,8% Α 9μηνο 17/16 2,3% 1,4% 1,8% -1,5% 7,6% -2,1% -2,2% 2,3% 0,5% 6,7% 19,0% Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ/Επεξεργασία: ΙΝΕΜΥ-ΕΣΕΕ 41

42 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Διευκρινήσεις για τον ΔΚΕ και για τον Δείκτη όγκου Ο Δείκτης Κύκλου Εργασιών (ΔΚΕ) στο λιανικό εμπόριο με τη σημερινή του μορφή καταρτίστηκε το 2005, οπότε και αντικατέστησε τον μέχρι τότε χρησιμοποιούμενο (από το 1963) δείκτη αξίας λιανικών πωλήσεων. Ο κύκλος εργασιών περιλαμβάνει το σύνολο των ποσών που έχει τιμολογήσει μια επιχείρηση κατά το χρονικό διάστημα που εξετάζουμε, σύνολο το οποίο αναφέρεται σε μεταπώληση αγαθών χωρίς κανέναν μετασχηματισμό για πωλήσεις αγαθών ή υπηρεσιών προς τρίτους. Η τιμολόγηση των ποσών πραγματοποιείται κάθε μήνα μετά το πέρας των πραγματοποιθεισών πωλήσεων (χονδρικές και λιανικές) εξαιρουμένου του ΦΠΑ, αλλά συμπεριλαμβανομένων σχετικών φόρων που συνδέονται άμεσα με την αξία πώλησης. Ο ΔΚΕ στο λιανικό εμπόριο παρατηρείται και δημοσιεύεται σε όλα τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. σε μηνιαία βάση και αναθεωρείται κάθε 5 έτη. Σκοπός των αναθεωρήσεων είναι η προσαρμογή του δείκτη στις εκάστοτε εξελίξεις της διάρθρωσης του λιανικού εμπορίου με την ανανέωση τόσο του δείγματος των ερευνώμενων επιχειρήσεων όσο και των χρησιμοποιούμενων αναγωγικών συντελεστών των επιχειρήσεων του δείγματος. Ο Δείκτης Όγκου (ΔΟ) προκύπτει από τον αποπληθωρισμό του δείκτη κύκλου εργασιών, χρησιμοποιώντας για τον σκοπό αυτόν ως αποπληθωριστή τον δείκτη τιμών καταναλωτή. Με άλλα λόγια αποτελεί έναν «δείκτη ποσότητας», αφού ορίζεται ως ο δείκτης αξίας του κύκλου εργασιών χωρίς τον υπολογισμό του ΦΠΑ. Είναι ιδιαίτερα σημαντικός μηχανισμός για το λιανικό εμπόριο καθώς παρουσιάζει απευθείας την τελική εσωτερική ζήτηση των αγαθών και κατ επέκταση απεικονίζει στοιχεία για τη συμπεριφορά του καταναλωτή. Τέλος από τη στιγμή που δεν περιέχει τον πληθωρισμό κάθε χώρας, επιτρέπει κάποια αναλογική σύγκριση της πορείας και της ανάπτυξης του όγκου των πωλήσεων στο λιανικό εμπόριο μεταξύ των χωρών της Ε.Ε., καθώς και τον εντοπισμό του ευρωπαϊκού μέσου όρου. Στην έρευνα για την κατάρτιση του δείκτη περιλαμβάνονται επιχειρήσεις λιανικού εμπορίου του μητρώου επιχειρήσεων της ΕΛ.ΣΤΑΤ., με ετήσιο (2010) κύκλο εργασιών ίσο ή μεγαλύτερο των , από τις οποίες επελέγη και ερευνάται αντιπροσωπευτικό δείγμα μεγέθους επιχειρήσεων σε όλη τη χώρα. Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Δελτίο Τύπου, Δείκτης κύκλου εργασιών και όγκου στο λιανικό εμπόριο Ο ΔΚΕ ανά κατηγορία Όπως μπορούμε να διαπιστώσουμε από τα (ομαδοποιημένα) δεδομένα του Πίνακα 1.5 αλλά και από το Διάγραμμα 1.14, οι πιέσεις της ύφεσης στο λιανικό εμπόριο διαφέρουν σημαντικά ανά υποκατηγορία, αποτέλεσμα των ιδιαίτερων οικονομικών, κοινωνικών και ιστορικών γνωρισμάτων κάθε μιας από αυτές. Αναμφίβολα, ο μετασχηματισμός του λιανικού εμπορίου υπό τη δαμόκλειο σπάθη της περιοριστικής οικονομικής πολιτικής, δεν ήταν οριζόντιος, καθώς η ελαστικότητα ζήτησης σε κάθε κλάδο παρουσιάζει υψηλές διαφοροποιήσεις, ενώ και η δομή του κόστους παραγωγής μεταβάλλεται (σημαντικά) σε κάθε περίπτωση. Στην ανάλυση που ακολουθεί θα προσπαθήσουμε να ανιχνεύσουμε (και να χαρτογραφήσουμε) τις διαφορές αυτές στοχεύοντας μέσω της συγκριτικής ανάλυσης και αποτίμησης να αναδείξουμε τις ενδογενείς διαφοροποιήσεις στο σώμα του ελληνικού εμπορίου αλλά και να παρουσιάσουμε την πορεία ενός κλάδου, ο οποίος δύναται να αποτελέσει την ατμομηχανή 42

43 Διάγραµµα 1.15 Σύγκριση της εξέλιξης του κύκλου εργασιών των µεγάλων κατ/των τροφίµων µε καταστήµατα τροφίµων ποτών καπνού 5% 1,8% 0% -0,9% -2,3% -0,3% -1,3% -0,6% -1,0% -1,8% -2,3% -2,1% -2,1% -5% -10% -7,1% -8,9% -6,4% -15% Μεγάλα καταστήµατα τροφίµων -11,8% -12,5% Τρόφιµα ποτά καπνός Α 9µηνο 2017/2016 Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ./Επεξεργασία ΙΝΕΜΥ - ΕΣΕΕ [growth-driver] που θα συμβάλει στη βιώσιμη και αειφόρο οικονομική ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας. Πιο συγκεκριμένα θα γίνει μια συγκριτική αποτίμηση του κύκλου εργασιών των μεγάλων καταστημάτων τροφίμων με τα καταστήματα τροφίμων-ποτών-καπνού, του Γενικού Δείκτη με τα πολυκαταστήματα, του Γενικού Δείκτη με τα καταστήματα ένδυσης και υπόδησης, του Γενικού Δείκτη με τον δείκτη καυσίμων και λιπαντικών αυτοκινήτων, του Γενικού Δείκτη με τον δείκτη φαρμακευτικών καλλυντικών, του Γενικού Δείκτη με το δείκτη επίπλων-ηλεκτρικών ειδών και οικιακού εξοπλισμού, του Γενικού Δείκτη με τον δείκτη βιβλίων-χαρτικών και λοιπών ειδών και του Γενικού Δείκτη με τις πωλήσεις εκτός καταστημάτων, ώστε να γίνει κατανοητή η ποικιλομορφία και οι ενδογενείς διαφοροποιήσεις εντός του κλάδου του λιανικού εμπορίου. To oικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον Μέρος 1 Πίνακας 1.6 Σύγκριση εξέλιξης κύκλου εργασιών μεγάλων καταστημάτων τροφίμων με τρόφιμα-ποτά-καπνό ( ) Μεγάλα καταστήματα τροφίμων Τρόφιμα-ποτά-καπνός ,3% -1,0% ,9% -11,8% ,1% -12,5% ,9% -1,8% ,3% -6,4% ,3% -2,3% ,6% -2,1% Α 9μηνο 2017/2016 1,8% -2,1% Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ./Επεξεργασία: ΙΝΕΜΥ-ΕΣΕΕ 43

44 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Πιο συγκεκριμένα, εάν συγκρίνουμε τις υποκατηγορίες «Μεγάλα καταστήματα τροφίμων» [supermarkets] και «Τρόφιμα-ποτά-καπνός» (κατά κύριο λόγο ανεξάρτητα καταστήματα) αντιλαμβανόμαστε πως η σωρευτική μείωση είναι μεγαλύτερη στη δεύτερη κατηγορία, η οποία παρουσιάζει εντονότερες διακυμάνσεις και συμπιέσεις καθ όλη τη διάρκεια της ύφεσης. Γενικά από το 2013 και μετά τα Μεγάλα καταστήματα τροφίμων παρουσιάζουν περιορισμένη μείωση (-0,3% το 2014, -1,3% το 2015 και -0,6% για το 2016) χαρακτηριστικό γνώρισμα της αυξημένης ανθεκτικότητάς τους στις μεταβολές της ζήτησης. Σύμφωνα με τα προσωρινά στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ. για το πρώτο ενιάμηνο του 2017 τα Μεγάλα καταστήματα τροφίμων παρουσιάζουν αύξηση στον κύκλο εργασιών τους κατά 1,8% σε σχέση με το πρώτο ενιάμηνο του Η διαφοροποίηση στις δύο κατηγορίες αντανακλά τη σχέση υποκατάστασης μεταξύ τους, αφού μετά την κρίση του 2008 οι καταναλωτές στράφηκαν στα μεγαλύτερα καταστήματα κυρίως για λόγους χαμηλότερων τιμών, προσφορών, loyalty marketing κ.ά. Η μικρότερη μείωση του κύκλου εργασιών στα Μεγάλα καταστήματα τροφίμων σε σχέση με τις υπόλοιπες υποκατηγορίες αντανακλά την ανελαστική ζήτηση των τροφίμων και καταδεικνύει την υψηλότερη αντοχή του κλάδου στην περίοδο της κρίσης σε σχέση με άλλες υποκατηγορίες (π.χ. ένδυση-υπόδηση, οικιακός εξοπλισμός). Επιπρόσθετα η μικρότερη (συγκριτικά) μείωση αντανακλά τις οικονομίες κλίμακας που παρουσιάζουν τα μεγαλύτερα καταστήματα κυρίως σε όρους προμηθειών και πιστώσεων γεγονός που τα κατέστησε περισσότερο ανταγωνιστικά κατά την περίοδο της ύφεσης. 110 Διάγραµµα 1.16 Εξέλιξη γενικού ΔΚΕ µε δείκτη µεγάλων καταστηµάτων και καταστηµάτων τροφίµων ποτών καπνού (2010=100,0) Α 9µηνο Γενικός δείκτης Μεγάλα καταστήµατα τροφίµων Τρόφιµα ποτά καπνός Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ / Επεξεργασία: ΙΝΕΜΥ ΕΣΕΕ Στα πολυκαταστήματα εγγράφεται αύξηση του κύκλου εργασιών για το 2016, σε σχέση με τις σωρευτικές μειώσεις των προηγούμενων ετών (-4,4% το 2015 έναντι -9,3% το 2014), το δε πρώτο ενιάμηνο του 2017 (σε σχέση με το αντίστοιχο του 2016) καταγράφεται μείωση -1,5%. Μάλιστα ο ρυθμός μεταβολής του κύκλου εργασιών θα μπορούσε να είναι θετικός, εάν δεν έκλειναν ορισμένα από αυτά το διάστημα (π.χ. Hondos-Palace, Ηλεκτρονική) καθώς η αναστολή της δραστηριότητάς τους μοιάζει να επηρέασε αρνητικά τις σωρευτικές μεταβολές του σχετικού δείκτη. Τα πολυκαταστήματα, σε όλη την περίοδο της 44

45 Διάγραµµα 1.17 Εξέλιξη γενικού ΔΚΕ µε δείκτη πολυκαταστηµάτων (2010=100,0) Α 9µηνο Γενικός δείκτης Πολυκαταστήµατα Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ / Επεξεργασία: ΙΝΕΜΥ ΕΣΕΕ ύφεσης ( ), καταγράφουν σωρευτική μείωση -26,4% η οποία είναι (σχετικά) χαμηλότερη από εκείνη του Γενικού Δείκτη. Σε σύγκριση ωστόσο με τα πολυκαταστήματα, η υποκατηγορία «Είδη ένδυσης και υπόδησης» παρουσιάζει έντονες διακυμάνσεις στην υπό εξέταση περίοδο ( ), καθώς μετά τις εξαιρετικά αρνητικές διετίες (-20,2%) και (-19,8%) ο κλάδος επιδεικνύει μια διστακτική δυναμική ανάκαμψης. Στην αγορά διαφαίνεται να συντελέστηκε μια μεταχρονολογημένη «δημιουργική καταστροφή» [creative destruction], αφού το κλείσιμο αρκετών καταστημάτων είτε λόγω συνταξιοδότησης, είτε λόγω διακοπής λειτουργίας απελευθέρωσε τις παραγωγικές δυνάμεις της αγοράς και βελτίωσε αισθητά την εικόνα του To oικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον Μέρος 1 Διάγραµµα 1.18 Εξέλιξη γενικού ΔΚΕ µε δείκτη ένδυσης και υπόδησης (2010=100,0) Α 9µηνο Γενικός δείκτης Ένδυση - υπόδηση Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ / Επεξεργασία: ΙΝΕΜΥ ΕΣΕΕ 45

46 κύκλου εργασιών. Βέβαια η συμπίεση της συγκριμένης υποκατηγορίας υπολείπεται ακόμα αρκετά από τον Γενικό Δείκτη (-32,6% έναντι -29,1% σωρευτικά για το διάστημα ) εύρημα το οποίο υπογραμμίζει τον ελαστικό χαρακτήρα της συγκεκριμένης κατηγορίας προϊόντων, αλλά και την υψηλή ελαστικότητα υποκατάστασης που εγγράφεται διαχρονικά στον κλάδο σε όλη την υπό εξέταση περίοδο. Στην υποκατηγορία «Καύσιμα και λιπαντικά αυτοκινήτων» καταγράφεται σωρευτική μείωση της τάξης του -36,6% για την περίοδο γεγονός που αναδεικνύει την αρνητική σημασία του Ειδικού Φόρου Κατανάλωσης Καυσίμων (ΕΦΚ) και των διακυμάνσεων της διεθνούς τιμής του πετρελαίου λόγω γεωπολιτικών εξελίξεων και εντάσεων. Στο α ενιάμηνο του 2017 καταγράφεται αύξηση του κύκλου εργασιών σε σχέση με το αντίστοιχο πρώτο ενιάμηνο του 2016 (κατά 7,6%), η οποία όμως δύναται να χαρακτηριστεί πληθωριστική και να αποδοθεί στην αύξηση των τιμών λόγω των εκτεταμένων φορολογικών επιβαρύνσεων και των διακυμάνσεων της τιμής του πετρελαίου Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Διάγραµµα 1.19 Εξέλιξη γενικού ΔΚΕ µε δείκτη καυσίµων και λιπαντικών αυτοκινήτων (2010=100,0) Α 9µηνο 2017 Γενικός δείκτης Καύσιµα και λιπαντικά αυτοκινήτων Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ / Επεξεργασία: ΙΝΕΜΥ ΕΣΕΕ Η υποκατηγορία «φαρμακευτικά-καλλυντικά» παρουσιάζει αξιοσημείωτη σταθερότητα σε όλη τη διάρκεια της ύφεσης. Ο κλάδος δέχθηκε σοβαρές συμπιέσεις τόσο από την (σταδιακή) απελευθέρωση της αγοράς όσο και από την εισαγωγή των γενοσήμων φαρμάκων στο εθνικό συνταγολόγιο. Η υιοθέτηση εναλλακτικών στρατηγικών πώλησης με την επέκταση των ηλεκτρονικών πωλήσεων, την αύξηση της ποικιλίας των παρεχόμενων αγαθών (π.χ. καλλυντικά, βρεφικά είδη κ.ά.) και το Customer Relationship Marketing (CRM), που ασκείται από τα μεγάλα κυρίως φαρμακεία, συγκράτησε τον τζίρο και βελτίωσε τη χρηματοοικονομική εικόνα του κλάδου. Βεβαίως η υποκατηγορία παρουσιάζει έντονα σημάδια κορεσμού, καθώς καταγράφει αρνητικούς ρυθμούς μεταβολής του κύκλου εργασιών (-2,2%) για το πρώτο ενιάμηνο του Από την άλλη πλευρά η υποκατηγορία «Έπιπλα-ηλεκτρικά είδη-οικιακός εξοπλισμός» μετά από επτά συνεχόμενα έτη μείωσης του κύκλου εργασιών και σωρευτική απομείωση -48,2% για την περίοδο , καταγράφει για πρώτη φορά θετικό πρόσημο στον τζίρο για το 46

47 Διάγραµµα 1.20 Εξέλιξη γενικού ΔΚΕ µε δείκτη φαρµακευτικών καλλυντικών (2010=100,0) Α 9µηνο 2017 Γενικός δείκτης Φαρµακευτικά καλλυντικά Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ / Επεξεργασία: ΙΝΕΜΥ ΕΣΕΕ πρώτο ενιάμηνο του 2017 (+0,5%). Η οριακή αυτή μεγέθυνση του κύκλου εργασιών αναδεικνύει τις βελτιωμένες προσδοκίες των οικονομικών μονάδων, ενώ παράλληλα υπογραμμίζει τον ελαστικό χαρακτήρα της ζήτησης της συγκεκριμένης υποκατηγορίας (αλλά) και την υψηλή εισοδηματική ελαστικότητα που τη διακρίνει. Η ανάσχεση της μείωσης σχετίζεται με τη βελτίωση της οριακής ροπής κατανάλωσης διαρκών καταναλωτικών αγαθών, μια τάση που είναι ακόμα εναργέστερη στον τομέα των αυτοκινήτων (βλ. παρακάτω). Βεβαίως η διαχρονική συμπίεση του κλάδου καθ όλη την περίοδο της ύφεσης υποδεικνύει τη χαμηλή του ανταγωνιστικότητα σε σχέση με τις υπόλοιπες κατηγορίες του λιανικού εμπορίου. Θα πρέπει να σημειωθεί πως η πορεία της συγκριμένης υποκατηγορίας είναι (αρκετά) δυσμε- To oικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον Μέρος Διάγραµµα 1.21 Εξέλιξη γενικού ΔΚΕ µε δείκτη επίπλων ηλεκτρικών ειδών οικιακού εξοπλισµού (2010=100,0) Α 9µηνο 2017 Γενικός δείκτης Επιπλα Ηλ. είδη Οικ. εξοπλισµός Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ / Επεξεργασία: ΙΝΕΜΥ ΕΣΕΕ 47

48 Διάγραµµα 1.22 Εξέλιξη γενικού ΔΚΕ µε δείκτη βιβλίων χαρτικών λοιπών ειδών (2010=100,0) Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Α 9µηνο 2017 Γενικός δείκτης Βιβλία - χαρτικά - λοιπά είδη Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ / Επεξεργασία: ΙΝΕΜΥ ΕΣΕΕ νέστερη σε σχέση με εκείνη του γενικού δείκτη (-48,2% έναντι -29,1%), γεγονός που τεκμηριώνει την αναγκαιότητα του μετασχηματισμού της. Η υποκατηγορία «Βιβλία-χαρτικά-λοιπά είδη» μετά την αρκετά δύσκολη διετία (-12%), αλλά και τη στάσιμη περίοδο (-1,9%) παρουσιάζει έντονα σημάδια μεγέθυνσης των πωλήσεών της, αλλά και αποκλιμάκωσης των προμηθειών της. H μεγέθυνση αυτή είναι αποτέλεσμα του χαμηλού ΦΠΑ στο βιβλίο, αλλά και του πολλαπλασιασμού των e-shops στον χώρο. Η συγκεκριμένη υποκατηγορία παρουσιάζει τη χαμηλότερη σωρευτική μείωση από τις εννέα εξεταζόμενες και καταγράφει υψηλά ποσοστά αντοχής στην ύφεση παρουσιάζοντας αρκετά πιο βελτιωμένη εικόνα από τον γενικό δείκτη (-10,3% έναντι -29,1%). Διάγραµµα 1.23 Εξέλιξη γενικού ΔΚΕ µε δείκτη πωλήσεων εκτός καταστηµάτων (2010=100,0) Α 9µηνο 2017 Γενικός δείκτης Πωλήσεις εκτός καταστηµάτων Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ / Επεξεργασία: ΙΝΕΜΥ ΕΣΕΕ 48

49 Η βελτίωση του κύκλου εργασιών για το πρώτο ενιάμηνο του 2017 είναι εντυπωσιακή, φθάνοντας στο +6,7% σε σχέση με το 2016 και αναδεικνύοντας τη δυναμική του κλάδου. Η υποκατηγορία «Πωλήσεις εκτός καταστημάτων», παρά την αναιμική μεγέθυνσή της το 2015 (+0,3%), κατέγραψε σημαντική μείωση το 2016 (-5,8%). Σημαντικό ρόλο σε αυτήν την εξέλιξη φαίνεται να έχει η επέκταση της χρήσης του πλαστικού χρήματος στα περισσότερα (φυσικά) καταστήματα, γεγονός που αποστέρησε σημαντικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα από τα ηλεκτρονικά καταστήματα. Βεβαίως το πρώτο ενιάμηνο του 2017 ο δείκτης των Πωλήσεων εκτός καταστημάτων παρουσιάζει εντυπωσιακή βελτίωση (+19%), γεγονός που αντανακλά την εμβάθυνση των ηλεκτρονικών συναλλαγών αλλά και τις αυξημένες πωλήσεις του telemarketing, το οποίο αναβιώνει μετά από μια μακρά περίοδο έντονης συρρίκνωσης. Διάγραµµα 1.24 Σωρευτικές µεταβολές του κύκλου εργασιών ανά υποκατηγορία λιανικού εµπορίου, 2016/2010 0% -10% -20% -30% -40% -50% -60% Α B -29,1% -27,2% Γ -17,9% Δ -26,4% Ε -36,6% Α. Γενικός δείκτης Β. Γεν. δείκτης (εκτός καυσίµων λιπαντικών) Γ. Μεγάλα κατ/τα τροφίµων Δ. Πολυκαταστήµατα Ε. Καύσιµα & λιπαντικά αυτοκινήτων Στ. Τρόφιµα ποτά καπνός Στ -32,2% Ζ -36,2% Η -32,6% Θ -48,2% Ζ. Φαρµακευτικά καλλυντικά Η. Ενδυση υπόδηση Θ. Επιπλα ηλ. είδη οικ. εξοπλισµός Ι. Βιβλία χαρτικά λοιπά είδη Κ. Πωλήσεις εκτός κατ/των Ι -10,3% Κ -45,6% To oικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον Μέρος 1 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ / Επεξεργασία: ΙΝΕΜΥ ΕΣΕΕ Στο παραπάνω (συγκεντρωτικό) γράφημα αποτυπώνεται η πορεία του λιανικού εμπορίου ανά κλάδο κατά την περίοδο Τα σωρευτικά αποτελέσματα των μεταβολών των κυριότερων υποκατηγοριών συμπυκνώνουν με ανάγλυφο τρόπο τις ενδογενείς διαφοροποιήσεις εντός του χάρτη του λιανικού εμπορίου. Θα μπορούσε επομένως να συναχθεί με σχετική ασφάλεια το συμπέρασμα ότι το λιανικό εμπόριο βίωσε έναν βίαιο μετασχηματισμό την περίοδο της ύφεσης, γεγονός που επέδρασε σε σημαντικό βαθμό στην καθαυτό διάρθρωση της επιχειρηματικότητας. Η υποκατηγορία Έπιπλα-ηλεκτρικά είδη-οικιακός εξοπλισμός συνεχίζει να παρουσιάζει την εντονότερη συμπίεση (-48,2%), γεγονός που αντανακλά τον ελαστικό χαρακτήρα της ζήτησης. Σημαντικές συμπιέσεις έχουν επίσης δεχτεί οι υποκατηγορίες: Πωλήσεις εκτός καταστημάτων (-45,6%), η Ένδυση-Υπόδηση (-32,6%) και τα Φαρμακευτικά-Καλλυντικά (-36,2%). Μικρότερες απομειώσεις καταγράφονται στα Μεγάλα καταστήματα τροφίμων (-17,9%), γεγονός που υπογραμμίζει την ανελαστική ζήτηση για τα συγκεκριμένα προϊόντα, ενώ η μικρή συμπίεση στα 49

50 Βιβλία-χαρτικά Είδη (-10,3%) τεκμηριώνει τη σημασία του χαμηλού ΦΠΑ στην αύξηση του τζίρου και των πωλήσεων λόγω των χαμηλών τιμών. O Δείκτης όγκου εμπορίου αποτελεί δείκτη ποσότητας, αφού συνιστά τον δείκτη της αξίας του κύκλου εργασιών χωρίς τον υπολογισμό του ΦΠΑ. Οι μεταβολές του Δείκτη όγκου όπως διαφαίνεται από την επεξεργασία στον Πίνακα 1.7, είναι παρόμοιες με αυτές του ΔΚΕ. Από το 2014 και μετά οι μειώσεις του δείκτη όγκου είναι μικρότερες από στις αντίστοιχες του ΔΚΕ, αν και γενικά συγκλίνουν περισσότερο λόγω και των έντονων αποπληθωριστικών τάσεων της ελληνικής οικονομίας στη διάρκεια στις μακροχρόνιας ύφεσης. Η ακόμα μικρότερη απόκλιση στις μεταξύ του πρώτου εξαμήνου του 2016 και του πρώτου εξαμήνου του 2017 τεκμηριώνει τη σταδιακή αποκατάσταση του οικονομικού κλίματος Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Πίνακας 1.7 Ποσοστιαίες μεταβολές του Δείκτη όγκου ανά υποκατηγορία λιανικού εμπορίου , εποχικά διορθωμένα στοιχεία (2010=100) Χρονικό Γενικός Γεν. δείκτης Μεγάλα Πολυκα- Καύσιμα & Τρόφιμα Φαρμακευ- Ενδυση Επιπλα Βιβλία διάστημα/ δείκτης (εκτός κατ/τα ταστήματα λιπαντικά ποτά τικά ηλ. είδη χαρτικά κατηγορία καυσίμων τροφίμων αυτοκινήτων καπνός καλλυντικά υπόδηση οικ. λοιπά λιανικού λιπαντικών) εξοπλισμός είδη εμπορίου 2010/2009-6,0% -6,5% -5,1% -11,5% -9,8% -4,2% -1,7% -11,5% -11,9% -3,5% 2011/ ,3% -9,0% -3,7% 2,1% -16,0% -15,0% -8,7% -19,2% -17,2% -5,4% 2012/ ,3% -12,0% -8,0% -5,1% -14,9% -13,8% -12,4% -20,4% -16,1% -12,1% 2013/2012-8,0% -8,4% -9,5% -10,6% -5,2% -3,0% -13,4% -2,0% -5,9% 0,0% 2014/2013-0,4% -0,7% 0,9% -4,7% 1,1% -5,3% -1,8% 5,7% -1,5% 7,2% 2015/ ,5% -0,5% -1,7% -3,0% -1,7% -3,4% -0,5% 7,3% -3,8% 6,5% 2016/2015-0,6% 0,5% 0,4% 6,4% -4,0% -1,4% -2,5% 5,3% -1,1% 4,5% Α 9μηνο 17/16 1,9% 2,0% 2,2% 0,3% -1,9% -3,0% 1,5% 3,5% 3,8% 8,9% Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ./Επεξεργασία: ΙΝΕΜΥ-ΕΣΕΕ Συμπερασματικές παρατηρήσεις Ο Γενικός ΔΚΕ στο λιανικό εμπόριο την περίοδο μειώθηκε σωρευτικά κατά -29,1% Οι υποκατηγορίες που επλήγησαν περισσότερο από την ύφεση είναι η κατηγορία Έπιπλα- Ηλεκτρικά Είδη-Οικιακός Εξοπλισμός (-48,2%), οι Πωλήσεις εκτός καταστημάτων (-45,6%) και η Ένδυση-Υπόδηση (-32,6%) Οι κατηγορίες που παρουσιάζουν τη μικρότερη πτώση είναι τα Βιβλία-χαρτικά και λοιπά είδη (-10,3%) και τα Μεγάλα καταστήματα τροφίμων (-17,9%) Για το πρώτο ενιάμηνο του 2017 ο γενικός ΔΚΕ παρουσιάζει αύξηση κατά 2,3% σε σχέση με το αντίστοιχο πρώτο ενιάμηνο του 2016 Για το πρώτο ενιάμηνο του 2017, ο Δείκτης Όγκου παρουσιάζει αύξηση κατά 1,9% σε σχέση με το αντίστοιχο πρώτο ενιάμηνο του Η πορεία του ΔΚΕ στο χονδρικό εμπόριο, Το χονδρικό εμπόριο ακολουθεί πορεία ανάλογη με το λιανικό. Ο ΔΚΕ στο χονδρικό εμπόριο καταγράφει τις εντονότερες σωρευτικές συμπιέσεις την περίοδο , ενώ τα έτη οι απομειώσεις που εκδηλώνονται είναι μικρότερες. Κατάδηλα το χονδρικό 50

51 εμπόριο έχει πληγεί περισσότερο σε σχέση με το λιανικό από τη μακροχρόνια ύφεση, καθώς καταγράφει υψηλότερες σωρευτικές μειώσεις (-37,1% έναντι -29,1%). Οι συμπιέσεις αυτές οφείλονται σε σειρά αιτιών με σημαντικότερες τους κεφαλαιακούς περιορισμούς, τα ολιγοπώλια-καρτέλ, την υψηλή φορολόγηση, την καθυστέρηση στις επιστροφής του πιστωτικού ΦΠΑ στις επιχειρήσεις, αλλά και τη σημαντική συρρίκνωση των περιθωρίων πίστωσης που παρέχει στο λιανεμπόριο. Οι παράγοντες αυτοί δημιούργησαν διαρθρωτικά προβλήματα στη δομή του χονδρικού εμπορίου. Ουσιαστικά το πιστωτικό περιθώριο του ενάμιση μήνα που απολάμβανε το λιανεμπόριο το 2010 συρρικνώθηκε σε λιγότερο από έναν μήνα το 2015, με αποτέλεσμα οι σχέσεις χονδρικού και λιανικού εμπορίου να καταστούν δυσχερέστερες επιφέροντας αρνητικά επακόλουθα στο εμπόριο γενικά, τα οποία βέβαια μοιάζουν να μετριάζονται την τελευταία διετία. Ειδικότερα για το πρώτο ενιάμηνο του 2017 σε σχέση με το αντίστοιχο του 2016 ο δείκτης κύκλου εργασιών στο χονδρικό εμπόριο παρουσιάζει αύξηση 4,1%, εύρημα που προσαρμόζεται στη γενικότερη βελτίωση του οικονομικού περιβάλλοντος Διάγραµµα 1.25 Εξέλιξη µέσης ετήσιας ποσοστιαίας µεταβολής (%) του εποχικά διορθωµένου ΔΚΕ στο χονδρικό εµπόριο, ,7% 0,1% -4,4% -1,6% 4,1% To oικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον Μέρος ,5% -12,2% -12,0% Α 9µηνο 2017 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ / Επεξεργασία: ΙΝΕΜΥ ΕΣΕΕ Πίνακας 1.8 Εξέλιξη εποχικά διορθωμένου ΔΚΕ στο χονδρικό εμπόριο Έτη (%) Μεταβολή ,7% ,5% ,2% ,0% ,1% ,4% ,6% Α 9μηνο. 2017/2016 4,1% Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ./Επεξεργασία: ΙΝ.ΕΜ.Υ.-ΕΣΕΕ 51

52 Συμπερασματικές παρατηρήσεις Το χονδρικό εμπόριο επλήγη έντονα από την ύφεση παρουσιάζοντας υψηλές απώλειες Για το πρώτο ενιάμηνο του 2017 καταγράφεται αύξηση 4,1% σε σχέση με το αντίστοιχο πρώτο ενιάμηνο του Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Ο ΔΚΕ στον τομέα των αυτοκινήτων [εμπόριο, συντήρηση και επισκευή αυτοκινήτων και μοτοσυκλετών (ΣΤΑΚΟΔ 45) και εμπόριο αυτοκινήτων (ΣΤΑΚΟΔ 451)]- εποχικά διορθωμένα στοιχεία (2010=100) Ο τομέας των αυτοκινήτων στα πρώτα έτη της ύφεσης υπέστη σημαντικότατες υποχωρήσεις, καθώς οι προσδοκίες των καταναλωτών σχετικά με το διαθέσιμο εισόδημά τους υπήρξαν εξαιρετικά δυσμενείς. Μετά το 2013 παρατηρείται μια εντυπωσιακή στροφή στους κλάδους ΣΤΑΚΟΔ 45 και ΣΤΑΚΟΔ 451. Η στροφή αυτή συνεχίζεται και το 2016, γεγονός που υπογραμμίζει την αύξηση της οριακής ροπής κατανάλωσης προς την αγορά του αυτοκινήτου ως αποτέλεσμα της βελτίωσης του οικονομικού κλίματος. Παράλληλα τεκμηριώνεται και η τάση των καταναλωτών να στρέφονται προς την αγορά διαρκών κεφαλαιουχικών αγαθών λόγω και των αρνητικών προσδοκιών σχετικά με τις καταθέσεις τους (πιθανό haircut). Το 2017 ανατρέπεται το παράδοξο της προηγούμενης διετίας όπου ο δείκτης κύκλου εργασιών έφθινε, ενώ ο τομέας των αυτοκινήτων παρουσίαζε μεγέθυνση. Ειδικότερα, για το πρώτο ενιάμηνο του 2017 ο κλάδος 45 αυξάνεται κατά 4,8% και ο αντίστοιχος 451 κατά 7%. Η ανατροπή του παράδοξου και η ταυτόχρονη αύξηση των δύο συνιστούν ένα ακόμη εύρημα της διστακτικής βελτίωσης του οικονομικού κλίματος. Σωρευτικά βεβαίως οι κλάδοι 45 και 451 παρουσιάζουν σημαντική μείωση κατά -31,4% και -38,5% αντίστοιχα, αντανακλώντας τη βαθύτατη καθίζησή τους καθ όλη την περίοδο της βαθιάς ύφεσης. Πίνακας 1.9 Εποχικά διορθωμένος ΔΚΕ στον τομέα των αυτοκινήτων (Κλάδος 45 & 451) (%) Μεταβολή Κλάδου 45 (%) Μεταβολή Κλάδου ,1% -40,9% ,8% -30,2% ,2% -35,6% ,7% -2,2% ,1% 23,4% ,2% 7,4% ,2% 5,2% Α 9μηνο 2017/2016 4,8% 7,0% Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ./Επεξεργασία: ΙΝ.ΕΜ.Υ.-ΕΣΕΕ Συμπερασματικές παρατηρήσεις Υπήρξε ζημιογόνος κλάδος για τα πρώτα έτη της ύφεσης Το 2014 κατέγραψε ιστορικό υψηλό, ενώ και τα επόμενα χρόνια οι ρυθμοί αύξησης παρότι μετριάστηκαν παραμένουν υψηλοί λόγω βελτίωσης των προσδοκιών μετά την συμφωνία του Ιουνίου 2015 Για το πρώτο ενιάμηνο του 2017 (σε σχέση με το αντίστοιχο του 2016) καταγράφεται αύξηση κατά 4,8% για τον κλάδο 45 και 6,1% για τον κλάδο

53 Εισαγωγές-εξαγωγές αγαθών και εμπορικό ισοζύγιο Αποτελεί κοινό τόπο ότι η πορεία του εμπορικού ισοζυγίου κάθε χώρας είναι ο καθρέφτης της διεθνούς ανταγωνιστικότητας της οικονομίας της. Στην ελληνική περίπτωση, παρότι καταγράφεται θετική δυναμική στις εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών, η οποία βέβαια μοιάζει να εξαντλείται, αυτή αντιστρέφεται από την αύξηση των εισαγωγών (βλ. Πίνακας 1.10). Οι εισαγωγές αυξάνονται, διότι οι βελτιωμένες προσδοκίες των οικονομικών μονάδων σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια της βαθιάς και μακροχρόνιας ύφεσης οδήγησαν σε αύξηση των αγορών διαρκών καταναλωτικών και κεφαλαιουχικών αγαθών (βλ. αυτοκίνητα). Όμως η ελληνική οικονομία παρά την ένταση των προγραμμάτων προσαρμογής δεν έχει καταφέρει να στραφεί στην παραγωγή διαρκών αγαθών υψηλής εισοδηματικής ελαστικότητας με αποτέλεσμα μεγάλο μέρος των σχετικών αγορών να διαρρέει προς το εξωτερικό. Αναμφίβολα αυτή η στροφή προϋποθέτει μείωση της αβεβαιότητας και μακροπρόθεσμες επενδύσεις σε πάγιο και ανθρώπινο κεφάλαιο, οι οποίες λόγω της ύφεσης καταγράφουν χαμηλό βαθμό έντασης, γεγονός που αποκρυσταλλώνεται και στην επιδείνωση της καθαρής διεθνούς επενδυτικής θέσης της Ελλάδος για όλο το Επίσης το μίγμα της φορολογικής πολιτικής με τους αυξημένους φορολογικούς συντελεστές, αλλά και η ευμεταβλητότητα των ασφαλιστικών εισφορών δημιουργούν αντικίνητρα για τις επενδύσεις, την ανάπτυξη και την αύξηση της εγχώριας παραγωγής. Η ελληνική οικονομία ακόμα και μετά τα προγράμματα σταθεροποίησης παραμένει μια σχετικά «εξωστρεφής» οικονομία με ασθενείς παραγωγικές διασυνδέσεις και χαμηλής έντασης βιομηχανική ανάπτυξη. Η αντανάκλαση όλων αυτών είναι το εισαγωγικό μοντέλο της να μη μετασχηματίζεται, πράγμα που επηρεάζει αρνητικά την εξωστρέφεια και την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας. Πίνακας 1.10 Εξέλιξη του εμπορικού ισοζυγίου ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ-ΑΦΙΞΕΙΣ ΕΞΑΓΩΓΕΣ-ΑΠΟΣΤΟΛΕΣ ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ* (IMPORTS)* (EXPORTS)* ΕΤΟΣ Αξία σε Ετήσιες Αξία σε Ετήσιες Αξία σε Ετήσιες εκατομμύρια μεταβολές εκατομμύρια μεταβολές εκατομμύρια μεταβολές ,5-1, ,4 18, ,1-12, ,5-6, ,3 14, ,1-20, ,1 1, ,0 13, ,1-10, ,7-5, ,7-1, ,9-10, ,4 2, ,0-0, ,5 7,7 2015** ,4-9, ,8-4, ,7-16,1 2016*** ,2 1, ,2-1, ,0 5,5 *Τα στοιχεία του ενδοκοινοτικού εμπορίου προσαρμόζονται στο σύνολο του εμπορίου με τις χώρες της Ε.Ε. από το 2004 και μετά. Στα στοιχεία των τρίτων χωρών ενσωματώνονται και τα προσωρινά στοιχεία των «ελλιπών τελωνειακών διασαφήσεων», τα οποία μετά τη συμπλήρωσή τους θα αντικαθίστανται από τα αντίστοιχα οριστικά. ** Αναθεωρημένα στοιχεία *** Ενημέρωση αρχείου Πηγή: Διεύθυνση Στατιστικών Τομέα Εμπορίου και Υπηρεσιών, Τμήμα Στατιστικών Εξωτερικού Εμπορίου To oικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον Μέρος 1 Στον Πίνακα 1.11 παρουσιάζονται αναλυτικά οι εξαγωγές, οι εισαγωγές αλλά και το εμπορικό ισοζύγιο για τα έτη 2015 και 2016, αλλά και το ισοζύγιο κατά το πρώτο οκτάμηνο του 2017 σε σχέση με το αντίστοιχο πρώτο οκτάμηνο του Οι εξαγωγές αυξήθηκαν στις 53

54 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου περισσότερες κατηγορίες τυποποιημένης ταξινόμησης του διεθνούς εμπορίου για το πρώτο οκτάμηνο του 2017, σε σχέση με το αντίστοιχο του 2016, αντανακλώντας τη βελτιωμένη εξωστρέφεια της ελληνικής οικονομίας, αλλά και τον αποδοτικότερο προσανατολισμό της. Επιπρόσθετα οι αυξημένοι ρυθμοί μεγέθυνσης τόσο της ευρωπαϊκής όσο και της αμερικάνικης οικονομίας αναμένεται να ωφελήσουν την εξαγωγική δραστηριότητα της ελληνικής οικονομίας. Η παράλληλη αύξηση και των εισαγωγών συμπυκνώνει τη βελτίωση του οικονομικού κλίματος και την αύξηση της οριακής ροπής προς κατανάλωση από τις οικονομικές μονάδες. Παρά την επιβάρυνση του εμπορικού ισοζυγίου η ταυτόχρονη αύξηση τόσο των εξαγωγών όσο και των εισαγωγών καταδεικνύει τη σταδιακή ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας λόγω της χαλάρωσης των κεφαλαιακών περιορισμών και της σταδιακής αποκλιμάκωσης των κεντρόφυγων τάσεών της. 11 Η βελτίωση της ανταγωνιστικότητα των ελληνικών επιχειρήσεων σχετίζεται με τη μετάβαση από την παραγωγή αποκλειστικά για την εγχώρια αγορά στις πωλήσεις στο εξωτερικό, γεγονός που συνεπάγεται σημαντική αύξηση της απασχόλησης και του παραγόμενου προϊόντος καθώς και υψηλότερο ρυθμό ανόδου της παραγωγικότητας της εργασίας. Πίνακας 1.11 Εισαγωγές-εξαγωγές αγαθών (συμπεριλαμβανομένων των πετρελαιοειδών) ανά κατηγορίες τυποποιημένης ταξινόμησης του διεθνούς εμπορίου (σε δις ) Ποσά σε εκ α οκτάμηνο α οκτάμηνο Εισαγωγές Εξαγωγές Ισοζύγιο Εισαγωγές Εξαγωγές Ισοζύγιο Ισοζύγιο Ισοζύγιο 0. Τρόφιμα & Ζώα ζωντανά 5.085, , , , ,4-657,9-964,0-685,0 1. Ποτά & Καπνός 562,0 667,1 105,1 609,6 737,1 127,5 69,7 63,0 2. Πρώτες ύλες μη εδώδιμες, εκτός από καύσιμα 1.109, ,1-78, , ,1-70,5-77,1-160,1 3. Ορυκτά καύσιμα, λιπαντικά κ.τ.λ , , , , , , , ,9 4. Λάδια & λίπη ζωικής ή φυτικής προέλευσης 270,3 718,8 448,5 244,0 673,1 429,1 170,3 279,9 5. Χημικά προϊόντα & συναφή (μ.α.κ.) 6.783, , , , , , , ,8 6. Βιομηχανικά είδη ταξινομημένα κυρίως κατά πρώτη ύλη 4.859, ,7-723, , , ,4-934,5-887,9 7. Μηχανήματα και υλικό μεταφορών 8.750, , , , , , , ,3 8. Διάφορα βιομηχανικά είδη 4.681, , , , , , , ,5 9. Είδη και συναλλαγές μη ταξινομημένα κατά κατηγορίες 97,8 599,6 501,8 44,2 540,2 496,0 206,2 308,9 Σύνολο , , , , , , , ,7 Συμπερασματικές παρατηρήσεις Η αύξηση τόσο των εξαγωγών όσο και των εισαγωγών αντανακλά την σταδιακή επιστροφή της ελληνικής οικονομίας στα προ ύφεσης επίπεδα Οι αυξημένοι ρυθμοί μεγέθυνσης της ευρωπαϊκής και της αμερικάνικης οικονομίας μπορούν να αποτελέσουν σημαντικό παράγοντα ενίσχυσης της εξαγωγικής δραστηριότητας της ελληνικής οικονομίας 11. Για την περαιτέρω χαλάρωση των capital controls βλ. ΦΕΚ Β 2723/

55 Διάγραµµα 1.26 Εµπορικό ισοζύγιο 2016/2015 και α οκτάµηνο 2017/2016 (ποσά σε εκ. ) Α B Γ Δ Ε Στ Ζ Η Θ Ι Κ Α B Γ Δ Ε Στ Ζ Η Θ Ι Κ Α B Γ Δ Ε Στ Ζ Η Θ Ι Κ Α B Γ Δ Ε Στ Ζ Η Θ Ι Κ , Α 8µηνο 2017 Α 8µηνο 2018 Α. Τρόφιµα & ζώα ζωντανά Β. Ποτά & καπνός Γ. Πρώτες ύλες µη εδώδιµες, εκτός από καύσιµα Δ. Ορυκτά καύσιµα, λιπαντικά κτλ. Ε. Λάδια & λίπη ζωικής ή φυτικής προέλευσης Στ. Χηµικά προϊόντα & συναφή (µ.α.κ.) Ρευστότητα και χρηματοδότηση -18, ,783.6 Ζ. Βιοµηχανικά είδη ταξινοµηµένα κυρίως κατά πρώτη ύλη Η. Μηχανήµατα και υλικό µεταφορών Θ. Διάφορα βιοµηχανικά είδη Ι. Είδη και συναλλαγές µη ταξινοµηµένα κατά κατηγορίες Κ. Σύνολο -12,160.7 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ / Επεξεργασία: ΙΝΕΜΥ ΕΣΕΕ Η πρόσβαση των επιχειρήσεων στις πηγές ρευστότητας αποτελεί παράμετρο κομβικής σημασίας στην προσπάθεια ανάπτυξης και επιβίωσής τους, με την επιτακτικότητά της να γίνεται αμεσότερη κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης/ύφεσης. Το εγχώριο κόστος δανεισμού των επιχειρήσεων, αν και μειωμένο σε σχέση με την περίοδο , παραμένει ιδιαίτερα υψηλό σε σύγκριση με τις χώρες της Ευρωζώνης, με συνέπεια την περιορισμένη ζήτηση ή την αναζήτηση εναλλακτικών πηγών χρηματοδότησης. Στην τρέχουσα ενότητα επιχειρείται μια αναλυτική απεικόνιση των βασικών μεγεθών χρηματοδότησης του ιδιωτικού τομέα με έμφαση στα επιτόκια των νέων και των υφιστάμενων επαγγελματικών και επιχειρηματικών δανείων κατά την περίοδο Τα επιτόκια τόσο των υφιστάμενων όσο και των νέων δανείων, παρουσιάζουν πλην εξαιρέσεων πτώση αντανακλώντας τη γενικότερη πορεία της νομισματικής πολιτικής, η οποία καταγράφει διεθνώς χαρακτηριστικά ήπιας χαλάρωσης. Οι ακόλουθοι πίνακες είναι ενδεικτικοί της διαχρονικής εξέλιξης των επιτοκίων την περίοδο To oικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον Μέρος Τα στοιχεία για το 2017 φθάνουν μέχρι και τον Αύγουστο βάσει των επίσημων στατιστικών στοιχείων της Τράπεζας της Ελλάδος ( 55

56 Πίνακας 1.12 Επιτόκια υφιστάμενων δανείων, Επαγγελματικά Επιχειρηματικά Εως 1 έτος Από 1 έως 5 έτη Άνω των 5 ετών Έως Από Υφιστάμενα έως 1 εκατομ. άνω των 5 ετών ,95% 6,25% 6,07% 7,14% 5,04% 5,04% ,12% 7,09% 6,21% 7,33% 5,34% 4,96% ,51% 7,34% 5,88% 7,00% 5,45% 4,69% ,47% 7,07% 5,56% 6,52% 5,45% 4,56% ,55% 6,02% 5,30% 5,89% 4,97% 4,16% ,32% 6,19% 5,18% 5,62% 4,89% 3,98% 2017 (Οκτώβριος) 6,98% 6,11% 4,89% 5,12% 4,63% 3,72% Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος/Επεξεργασία: ΙΝΕΜΥ-ΕΣΕΕ 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Πίνακας 1.13 Επιτόκια νέων δανείων, Επαγγελματικά Επιχειρηματικά Επιτόκιο κυμαινόμενο Έως Από Πάνω από ή σταθερό έως 1 έτος έως 1 εκατομ. 1 εκατομ ,76% 7,38% 6,35% 5,74% ,68% 7,52% 6,44% 5,92% ,36% 7,05% 6,17% 5,77% ,55% 6,31% 5,57% 5,55% ,92% 5,86% 5,18% 4,82% ,57% 5,72% 5,14% 4,61% 2017 (Οκτώβριος) 5,36% 5,73% 4,88% 4,52% Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος/Επεξεργασία: ΙΝΕΜΥ-ΕΣΕΕ Στην Ελλάδα όμως η απόσταση προσφοράς και ζήτησης για χρηματοδότηση κυρίως για τη μικρή και μεσαία επιχείρηση παραμένει σταθερά η υψηλότερη της ζώνης του ευρώ, γεγονός που καθιστά την πρόσβαση στα χρηματοδοτικά εργαλεία εξαιρετικά δυσχερή. Η μέση ελληνική μικρομεσαία επιχείρηση δεν προχωρά καν στην υποβολή αίτησης νέου δανείου είτε λόγω εγγραφής της στον Τειρεσία είτε λόγω αυξημένης αβεβαιότητας σχετικά με την πιθανότητα αποπληρωμής του. Συνολικά το πρόβλημα της χρηματοδότησης παραμένει σταθερά το πιο σημαντικό της ελληνικής επιχειρηματικότητας. 13 Βεβαίως η μείωση της εξάρτησης του τραπεζικού συστήματος από τον ELA αντανακλά τη βελτίωση της ρευστότητας των ελληνικών τραπεζών λόγω των αυξημένων ροών καταθέσεων του ιδιωτικού τομέα κατά 2,9% μέχρι τον Αύγουστο του Για να καλυφθεί όμως η απόσταση χρηματοδότησης αλλά και το υψηλό κόστος δανεισμού, θα πρέπει η ελληνική οικονομία να ενταχθεί (άμεσα) στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης αποκόπτοντας τη μετακύλιση της αβεβαιότητας στον ιδιωτικό τομέα μέσα από τον περιορισμό του κατακερματισμού της χρηματοπιστωτικής αγοράς. Από την άλλη πλευρά τα επερχόμενα stress test των μεγάλων τραπεζών αναμέ- 13. Βλ. SBA Fact Sheet-Greece, 2016; SBA Fact Sheet-Greece,

57 νεται να αυξήσουν τον ρυθμό πιστωτικής συρρίκνωσης προς τον ιδιωτικό τομέα επηρεάζοντας αρνητικά τις επενδύσεις των επιχειρήσεων και τη ζήτηση των νοικοκυριών και ενισχύοντας παράλληλα το πρόβλημα χρηματοδότησης της επιχειρηματικότητας. Πίνακας 1.14 Χρηματοδότηση των εγχώριων μη χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων από τα εγχώρια ΝΧΙ στον κλάδο του εμπορίου (σε εκατ. ευρώ) Υπόλοιπο % Μεταβολή Εμπόριο % Μεταβολή ,9% ,2% ,1% ,6% ,5% ,0% ,4% ,8% ,8% ,3% Οκτώβριος ,6% ,3% 0% -2% -4% Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος/Επεξεργασία: ΙΝΕΜΥ-ΕΣΕΕ Διάγραµµα 1.27 Εξέλιξη της χρηµατοδότησης των µη χρηµατοπιστωτικών εµπορικών επιχειρήσεων από τα εγχώρια ΝΧΙ (ετήσια µεταβολή απόλυτων χορηγηθέντων ποσών στο εµπόριο) -3,0% -3,8% -0,3% -3,3% To oικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον Μέρος 1-6% -8% -10% -12% -10,2% -9,6% Οκτώβριος 2017/2016 Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος/ Επεξεργασία: ΙΝΕΜΥ ΕΣΕΕ Συμπερασματικές παρατηρήσεις Η πρόσβαση σε χρηματοδότηση παραμένει το κυριότερο πρόβλημα της επιχειρηματικότητας Η μείωση της εξάρτησης από τον μηχανισμό έκτακτης ρευστότητας (ELA) αποτελεί σημαντική παράμετρο για τη βελτίωση της αξιοπιστίας του ελληνικού τραπεζικού συστήματος Τα αναμενόμενα εντός του 2018 stress test των μεγαλύτερων τραπεζών εκτιμάται ότι θα προκαλέσουν σημαντική πιστωτική συρρίκνωση από τα εγχώρια ΝΧΙ 57

58

59 2 Η απασχόληση στο εµπόριο: διάρθρωση και εξελίξεις

60

61 2.1. Η ελληνική αγορά εργασίας Οι εξελίξεις στην απασχόληση Το η απασχόληση στην ελληνική οικονομία ενισχύθηκε για τρίτο συνεχές έτος, μετά από μία μακρά περίοδο συρρίκνωσης ( ), αλλά και τη σταθεροποίηση του 2014 (Διάγραμμα 2.1). Ωστόσο παραμένει σε εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα, καθώς ο αριθμός των εργαζομένων είναι μόλις μεγαλύτερος του αντίστοιχου του Διάγραµµα 2.1 Ελληνική οικονοµία: επίπεδο απασχόλησης Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριµήνου Η απασχόληση στο εμπόριο: διάρθρωση και εξελίξεις Μέρος 2 O ρυθμός μεταβολής της απασχόλησης σε ετήσια βάση (β τρίμηνο 2016-β τρίμηνο 2017) κινείται ανοδικά (2,3%) και μάλιστα επιταχύνεται οριακά σε σχέση με το αντίστοιχο περυσινό διάστημα (2,1%) (Διάγραμμα 2.2). Η βελτίωση της εικόνας της αγοράς εργασίας την περίοδο δεν εναρμονίζεται με τη γενικότερη πορεία της οικονομίας, η οποία κατέγραψε οριακά ύφεση (-0,2%) το και μικρή ανάκαμψη (0,6%, σε ετήσια βάση) το πρώτο εξάμηνο του Ωστόσο οι εκτιμήσεις της κυβέρνησης 4 σχετικά με την εξέλιξη της οικονομίας αλλά και της αγοράς εργασίας είναι πολύ θετικές, όπως είναι επίσης και οι αντίστοιχες διεθνών οργανισμών (ΔΝΤ, ΟΟΣΑ και Ευρωπαϊκής Επιτροπής). 5 Ως εκ τούτου η ανοδική πορεία της απασχόλησης αναμένεται να συνεχιστεί βραχυπρόθεσμα. 1. Τα αποτελέσματα της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού της ΕΛ.ΣΤΑΤ. για το β τρίμηνο λογίζονται ως τα πλέον αντιπροσωπευτικά του έτους και ως εκ τούτου θεωρείται ότι αντανακλούν με συνέπεια και αξιοπιστία τις εξελίξεις σε ολόκληρη την υπό εξέταση χρονιά. 2. ΕΛ.ΣΤΑΤ., Ετήσιοι Εθνικοί Λογαριασμοί, Έτος 2016 (2 η εκτίμηση) και αναθεώρηση των ετών , Δελτίο Τύπου 17 ης Οκτωβρίου ΕΛ.ΣΤΑΤ., Τριμηνιαίοι Εθνικοί Λογαριασμοί, ΑΕΠ, 2 ο Τρίμηνο 2017, Δελτίο Τύπου της 1 ης Σεπτεμβρίου Στοιχεία με εποχική και ημερολογιακή διόρθωση, αλυσωτοί δείκτες όγκου έτους αναφοράς Υπουργείο Οικονομικών, «Κρατικός Προϋπολογισμός», Αθήνα, Νοέμβριος IMF, «World Economic Outlook: Seeking Sustainable Growth, Short-Term Recovery, Long-Term Challenges», Οκτώβριος 2017, OECD Economic Outlook, No 101, Ιούνιος 2017 and European Commission, Economic and Financial Affairs, European Economic Forecasts, φθινόπωρο (Νοέμβριος)

62 Διάγραµµα 2.2 Ετήσιος ποσοστιαίος (%) ρυθµός µεταβολής της απασχόλησης 4,0 2,0 0,0-2, ,0-6,0-8,0-10, Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου -12,0 Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2016 Γ τριµήνου Η διατήρηση του ρυθμού αύξησης της απασχόλησης σε επίπεδα ανώτερα του 2% σε συνδυασμό με αρνητικές ή αναιμικές αναπτυξιακές επιδόσεις απομακρύνουν το ενδεχόμενο της «ανάπτυξης χωρίς απασχόληση» [jobless recovery]. Αντίθετα οι πιο αισιόδοξες εκτιμήσεις κάνουν λόγο όχι μόνο για διατήρηση αλλά και για ενίσχυση του ρυθμού αύξησης της απασχόλησης τα επόμενα χρόνια εξαιτίας της ισχυροποίησης της ζήτησης αλλά και της επιτάχυνσης της μεγέθυνσης. Σε κάθε περίπτωση είναι φανερό πως η αποκατάσταση της κανονικότητας στην εγχώρια αγορά εργασίας θα είναι μια μακροχρόνια και γεμάτη προκλήσεις διαδικασία, χωρίς να αποκλείονται και οι αναταράξεις, ιδιαίτερα αν ληφθούν υπ όψιν τα εξής: Το γεγονός ότι η διατήρηση της επιτήρησης της οικονομίας ακόμα και μετά την ολοκλήρωση της τρίτης Συμφωνίας Χρηματοδότησης (Μνημόνιο ΙΙΙ) και η υποχρέωση επίτευξης υψηλών πρωτογενών πλεονασμάτων εκμηδενίζουν ουσιαστικά τον δημοσιονομικό χώρο και τα περιθώρια ανάληψης δράσεων κατά της ανεργίας. Το γεγονός ότι το μέγεθος των φορολογικών και ασφαλιστικών επιβαρύνσεων και η συχνότητα των μεταβολών τους δεν βοηθούν στη δημιουργία και εμπέδωση φιλικού επενδυτικού και επιχειρηματικού κλίματος, που θα μπορούσε να συμβάλει στη δημιουργία νέων επιχειρήσεων και θέσεων εργασίας. Το μέγεθος των συσσωρευμένων απωλειών που καταγράφηκαν στην ελληνική αγορά εργασίας και μάλιστα σε ένα ιδιαίτερα σύντομο χρονικό διάστημα. Το γεγονός ότι η απορρύθμιση της αγοράς εργασίας είναι πιθανό να οδηγήσει σε υπεραπόδοση των ήδη εργαζομένων ή σε σταδιακή μετατροπή συμβάσεων μερικής απασχόλησης ή εκ περιτροπής εργασίας σε κανονικές συμβάσεις πλήρους απασχόλησης, επιβραδύνοντας τη δημιουργία νέων θέσεων απασχόλησης. Το γεγονός ότι οι διαμορφούμενες νέες οικονομικές συνθήκες μεταβάλλουν τις παραδοσιακές μορφές οργάνωσης της εργασίας εισάγοντας νέες όπως ο πληθοπορισμός, οι συμβάσεις απασχόλησης «μηδενικών ωρών», η εργασία κατά παραγγελία, οι «μικροσυμβάσεις», η εργασία ανά χαρτοφυλάκια κ.ά. 62

63 Διάγραµµα 2.3 Επίπεδο απασχόλησης κατά τρίµηνο γ 2007δ 2008α 2008β 2008γ 2008δ 2009α 2009β 2009γ 2009δ 2010α 2010β 2010γ 2010δ 2011α 2011β 2011γ 2011δ 2012α 2012β 2012γ 2012δ 2013α 2013β 2013γ 2013δ 2014α 2014β 2014γ 2014δ 2015α 2015β 2016α 2016β Στο Διάγραμμα 2.3 αποτυπώνονται οι εξελίξεις στο επίπεδο της απασχόλησης κατά τρίμηνο και σε απόλυτα μεγέθη. Η ανάκαμψη της απασχόλησης κατά το δεύτερο τρίμηνο του 2017 έναντι του πρώτου ανήλθε σε υψηλά επίπεδα (3,6%), επίδοση που ξεπερνάει όχι μόνο τις αντίστοιχες του 2016 (2,7%) και του 2015 (3,5%) αλλά και όλες τις άλλες από την έναρξη της οικονομικής κρίσης. Επισημαίνεται πως οι συγκρίσεις της απασχόλησης σε τριμηνιαία βάση [q-o-q] είναι ενδεικτικές της συγκυρίας στην οποία βρίσκεται η αγορά εργασίας. Οι δε διακυμάνσεις του επιπέδου της απασχόλησης οφείλονται πλέον πρωτίστως στην επανεμφάνιση εποχικών διακυμάνσεων της απασχόλησης και δευτερευόντως στην αβεβαιότητα της οικονομίας. 2017α 2017β Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2016 Γ τριµήνου Η απασχόληση στο εμπόριο: διάρθρωση και εξελίξεις Μέρος 2 Το Διάγραμμα 2.4 παρουσιάζει τις ποσοστιαίες μεταβολές στο επίπεδο της απασχόλησης κατά φύλο έναντι του αντίστοιχου τριμήνου του προηγούμενου έτους. Τα βασικότερα σημεία συνοψίζονται ως εξής: Πρώτον οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης σε όρους απασχόλησης φαίνεται ότι επιβάρυναν περισσότερο τους άρρενες, όπως αντανακλάται στον υψηλότερο ρυθμό απωλειών θέσεων εργασίας για τους άνδρες σε σχέση με τις γυναίκες, με την εξαίρεση μόλις τριών τριμήνων. Δεύτερον οι άρρενες μειώνονται για περισσότερα τρίμηνα σε σχέση με τις γυναίκες, γεγονός χαρακτηριστικό των πιέσεων που ασκήθηκαν στην απασχόληση των ανδρών. Τρίτον η ανάκαμψη της γυναικείας απασχόλησης εκκίνησε νωρίτερα από την αντίστοιχη ανδρική και επιπλέον ήταν ισχυρότερη κατά τα πρώτα οκτώ τρίμηνα. Εντούτοις η κατάσταση μεταβάλλεται σταδιακά με την απασχόληση των ανδρών να ανακάμπτει από το δεύτερο τρίμηνο του 2015, ενώ από τις αρχές του 2016 οι άρρενες απασχολούμενοι αυξάνονται με ταχύτερο ρυθμό από τις γυναίκες, με εξαίρεση το δεύτερο τρίμηνο του Παρατηρείται όμως ελαφρά επιβράδυνση των ρυθμών μεγέθυνσης τόσο για τους άνδρες όσο και για τις γυναίκες, εξέλιξη η οποία υπογραμμίζει πως η ανοδική πορεία της αγοράς εργασίας δεν είναι γραμμική, αλλά συνδέεται στενά τόσο με την κατάσταση της οικονομίας όσο φυσικά και με τις προσδοκίες. 63

64 Διάγραµµα 2.4 Ποσοστιαία (%) µεταβολή απασχόλησης κατά φύλο, έναντι ίδιου τριµήνου προηγούµενου έτους 6,0 4,0 2,0 0,0-2,0-4,0-6,0-8,0 2009γ 2009δ 2010α 2010β 2010γ 2010δ 2011α 2011β 2011γ 2011δ 2012α 2012β 2012γ 2012δ 2013α 2013β 2013γ 2013δ 2014α 2014β 2014γ 2014δ 2015α 2015β 2015γ 2015δ 2016α 2016β 2016γ 2016δ 2017α 2017β 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου -10,0-12,0 Άνδρες Γυναίκες Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2016 Γ τριµήνου Ως εκ τούτου δεν προκαλεί έκπληξη η διαπίστωση πως η κατανομή των απωλειών θέσεων εργασίας σωρευτικά την περίοδο από το β τριμήνο του 2008 έως το β τριμήνο του 2017 έχει επιβαρύνει περισσότερο τους άνδρες (Διάγραμμα 2.5). Κατά το συγκεκριμένο χρονικό διάστημα σχεδόν το 72,7% των απωλειών αφορούσε άρρενες. Η παρατήρηση αυτή θα μπορούσε ενδεχομένως να σημαίνει και τη σχετικά ισχυρότερη προθυμία των γυναικών να αποδεχτούν θέσεις εργασίας με υψηλότερο βαθμό ευελιξίας και χαμηλότερη αμοιβή. Διάγραµµα 2.5 Κατανοµή σωρευτικών απωλειών θέσεων εργασίας κατά φύλο: β τρίµ β τρίµ ,3% 72,7% Άνδρες Γυναίκες Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριµήνου Οι νέες ζυμώσεις οδήγησαν σε μεταβολή στην κατανομή της αύξησης της απασχόλησης μεταξύ των δύο φύλων το τελευταίο έτος (Διάγραμμα 2.6). Η συμμετοχή ανδρών και γυναικών στις νέες θέσεις απασχόλησης που δημιουργήθηκαν στην ελληνική οικονομία το χρονικό διάστημα β τρίμηνο 2016-β τρίμηνο 2017 είναι πλέον ισόρροπα κατανεμημένη, δίνοντας μια κατά πολύ διαφοροποιημένη εικόνα σε σχέση με πέρυσι, οπότε η αναλογία των ανδρών ήταν σημαντικά υψηλότερη (7 στους 10). 64

65 Διάγραµµα 2.6 Συµµετοχή φύλου στην αύξηση της απασχόλησης: β τρίµ β τρίµ ,3% 50,7% Άνδρες Γυναίκες Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριµήνου Ενδιαφέρον παρουσιάζουν επίσης οι ποσοστιαίες μεταβολές στην απασχόληση κατά φύλο και ηλικιακή ομάδα μεταξύ του β τριμήνου του 2016 και του β τριμήνου του 2017 (Διάγραμμα 2.7). Η ισχυρότερη αύξηση εντοπίζεται στους άνδρες των ηλικιακών ομάδων και και στις γυναίκες της ομάδας ετών. Αν και με την πρώτη ανάγνωση μπορεί να διαφαίνεται μια τάση υποκατάστασης της εργασίας μεταξύ ηλικιακών ομάδων και συγκεκριμένα εκείνης των ατόμων νεαρής ηλικίας με την ακριβότερη σε όρους κόστους των ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας, μία προσεκτικότερη εξέταση επιβεβαιώνει πως δεν έχει μεταβληθεί ουσιαστικά η διάρθρωση της απασχόλησης. Αιτία αυτής της συμπεριφοράς είναι το γεγονός πως η συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα συμμετέχει σε μικρό βαθμό στη συνολική απασχόληση και η ισχυρή αύξησή της αντανακλά μόλις λίγο περισσότερες από νέες θέσεις εργασίας. Στις μεγαλύτερες ηλικιακές ομάδες η εικόνα είναι μεικτή, καθώς η αύξηση της απασχόλησης αφορά και τα δύο φύλα μόνο στην ομάδα ετών. Αντίθετα στην ηλικια- Η απασχόληση στο εμπόριο: διάρθρωση και εξελίξεις Μέρος 2 Διάγραµµα 2.7 Ποσοστιαίες (%) µεταβολές απασχόλησης κατά φύλο και ηλικία: β τρίµ β τρίµ Άνδρες Γυναίκες Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριµήνου 65

66 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου κή ομάδα παρατηρείται υποχώρηση του αριθμού των εργαζομένων, ενώ στις υπόλοιπες, στις οποίες παρατηρείται και υψηλή συγκέντρωση απασχόλησης, τα αποτελέσματα διαφοροποιούνται ως προς το φύλο. Οι παρατηρήσεις αυτές είναι ενδεικτικές των έντονων ζυμώσεων στην αγορά εργασίας, οι οποίες παρά την αύξηση των θέσεων εργασίας συνεχίζονται αδιάλειπτα. Σημαντικά συμπεράσματα προκύπτουν επίσης από την παρακολούθηση των μεταβολών στην απασχόληση κατά θέση στο επάγγελμα και φύλο, καθώς αποκαλύπτουν τις μεταβολές στη διάρθρωση της ελληνικής αγοράς εργασίας κατά το τελευταίο έτος. Πιο συγκεκριμένα η προσοχή εστιάζεται στη μικρή ενίσχυση των εργοδοτών, μετά από την περσινή σημαντική αύξηση κατά 9,4%, στη συνέχιση της αύξησης των μισθωτών με σημαντικό ρυθμό της τάξης του 2,7%, αλλά κυρίως στην αύξηση της αυτοαπασχόλησης για πρώτη φορά μετά το 2009 (Πίνακας 2.1). Η διατήρηση της ανοδικής πορείας των εργοδοτών καταγράφεται για τρίτη συνεχή χρονιά, αλλά με πολύ πιο περιορισμένη ένταση. Η εξέλιξη αυτή είναι πιθανό να τροφοδοτείται από την πρόσληψη εργαζομένων σε ήδη υπάρχουσες επιχειρήσεις και μετατροπή αυτοαπασχολουμένων σε εργοδότες, αλλά και από τη δημιουργία νέων επιχειρήσεων με τουλάχιστον ένα άτομο προσωπικό σε μια προσπάθεια αξιοποίησης του σχετικά ευνοϊκότερου θεσμικού πλαισίου απορρύθμισης της αγοράς εργασίας. Θα πρέπει ωστόσο να επισημανθεί ότι οι νέες επιχειρήσεις χαρακτηρίζονται στη συντριπτική τους πλειοψηφία ως πολύ μικρές, προσαρμοσμένες στα νέα δεδομένα (αδύναμη ζήτηση, χαμηλός βαθμός ρευστότητας και αδυναμία δανεισμού, υπέρμετρη φορολόγηση κ.λπ.). Οι επιχειρήσεις αυτές είναι σε σημαντικό βαθμό αποτέλεσμα της «επιχειρηματικότητας ανάγκης», έχουν δηλαδή δημιουργηθεί εξαιτίας της ανάγκης των ιδιοκτητών τους να επιβιώσουν σε ένα οικονομικό περιβάλλον που προσφέρει ελάχιστες άλλες εναλλακτικές, ή ενδεχομένως εξαιτίας της απώλειας εργασίας στο παρελθόν. Η ενίσχυση δηλαδή της αυτοαπασχόλησης το 2017 ανεξαρτήτως φύλου δεν φαίνεται να προήλθε από την καταγεγραμμένη βελτίωση του οικονομικού κλίματος/ περιβάλλοντος, 6 αλλά από τη μη εύρεση εναλλακτικής διεξόδου. Στην προηγούμενη έκθεση (2016) είχε αναφερθεί εκτός των άλλων και μία ερμηνεία αναφορικά με τις διεργασίες διαδοχής στις επιχειρήσεις. Ειδικότερα είχε παρατηρηθεί ότι ο παλαιότερος ή αρχικός ιδιοκτήτης κατέφευγε στη συνταξιοδότηση είτε εξαιτίας συμπλήρωσης των ορίων ηλικίας είτε υπό τον φόβο δυσμενέστερων μεταβολών στο συνταξιοδοτικό σύστημα στο μέλλον, μεταβιβάζοντας την κυριότητα της επιχείρησης σε μέλη της οικογένειάς του. Η άποψη αυτή είχε εν πολλοίς στηριχθεί και στη συνεχή συρρίκνωση των συμβοηθούντων μελών από το 2008, γεγονός που υπονοούσε μία σχέση υποκατάστασης μεταξύ των μέχρι πρότινος ιδιοκτητών και των συμβοηθούντων μελών. Παρ όλα αυτά φέτος κάτι τέτοιο δεν επιβεβαιώνεται, αφού η οριακή αύξηση των εργοδοτών συνοδεύεται από παράλληλη αύξηση των συμβοηθούντων μελών και μάλιστα με εντονότερο ρυθμό (5,2%). Η παρατήρηση αυτή επιβεβαιώνει τις πιέσεις που ασκούνται από το μισθολογικό και μη κόστος, καθώς οι επιχειρηματίες παρά την τόνωση των μισθωτών στρέφονται προς την οικογένεια για τη στελέχωση της επιχείρησης με στόχο τον περιορισμό του κόστους λειτουργίας. Οι παραπάνω εξελίξεις είχαν ως αποτέλεσμα την αύξηση της αναλογίας των μισθωτών ανά εργοδότη σε 9,2 άτομα το διάστημα β τρίμηνο 2016-β τρίμηνο 2017 από 9,0 την προηγού- 6. European Commission, Business and Consumer Surveys, Economic Sentiment Indicator (ESI). 66

67 μενη περίοδο, ενώ το β τρίμηνο του 2008 ήταν μόλις 8,0 άτομα. Φυσικά η υποστήριξη στην παρούσα φάση της θέσης ότι το επιχειρείν απολαμβάνει δυναμική άνοδο, δεδομένων των συνθηκών υπερφορολόγησης και έλλειψης ρευστότητας στην οικονομία, θεωρείται απλουστευτική και εκτός πραγματικότητας. Πίνακας 2.1 Απόλυτα μεγέθη (2017β) και ποσοστιαίες μεταβολές στην απασχόληση Θέση στο επάγγελμα και φύλο, β τρίμ β τρίμ Εργοδότες Αυτοαπασχολούμενοι Μισθωτοί Συμβοηθούντα μέλη Σύνολο Άνδρες Γυναίκες Σύνολο ,1% -2,7% 0,7% ,8% 1,6% 1,7% ,3% 3,1% 2,7% ,0% 8,4% 5,2% ,1% 2,8% 2,4% Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριμήνου Κατά την εξεταζόμενη περίοδο β τρίμηνο 2016-β τρίμηνο 2017 δεκατρείς (13) κλάδοι οικονομικής δραστηριότητας εμφανίζουν θετική μεταβολή της απασχόλησης, έναντι δεκαέξι κλάδων το διάστημα β τρίμηνο 2015-β τρίμηνο Στους δεκατρείς αυτούς κλάδους περιλαμβάνονται η μεταποίηση, η παροχή ηλεκτρικού ρεύματος, η παροχή νερού, οι μεταφορές και αποθήκευση, το εμπόριο, τα καταλύματα & η εστίαση, η ενημέρωση, οι χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες, οι επαγγελματικές, επιστημονικές και τεχνικές δραστηριότητες, οι διοικητικές υπηρεσίες, η υγεία, οι τέχνες και διασκέδαση και άλλες δραστηριότητες παροχής υπηρεσιών (Διάγραμμα 2.8). Τη συγκεκριμένη περίοδο δημιουργήθηκαν συνολικά στην οικονομία νέες θέσεις εργασίας, ενώ ταυτόχρονα η απασχόληση στους υπόλοιπους κλάδους συρρικνώθηκε κατά θέσεις, με καθαρό αποτέλεσμα ένα ιδιαίτερα θετικό ισοζύγιο θέσεων εργασίας, υψηλότερο από το περσινό ισοζύγιο κατά θέσεις (το 2016 το ισοζύγιο είχε διαμορφωθεί στις θέσεις εργασίας). Επισημαίνεται ωστόσο πως σχεδόν δύο στις τρεις (62,0%) από το σύνολο των νεοδημιουργηθεισών θέσεων οφείλονται σε τέσσερις μόνο κλάδους: στο εμπόριο, το οποίο επανέρχεται με ισχυρή δυναμική στη θετική συμβολή του στην απασχόληση (27,2% των νέων θέσεων), στα καταλύματα-εστίαση (ουσιαστικά στον τουριστικό κλάδο, με συμμετοχή 18,8%), στη μεταποίηση, η οποία συνεχίζει την ανάκαμψη (8,1%), και στις επαγγελματικές, επιστημονικές και τεχνικές δραστηριότητες (7,9%) ως αποτέλεσμα των νέων μορφών και σχέσεων απασχόλησης. Η αναμφισβήτητη πρωτοκαθεδρία του εμπορίου στην ανάκαμψη της απασχόλησης τόσο σε ποσοστιαία συμμετοχή όσο και σε απόλυτο μέγεθος προστίθεται ως νέο δεδομένο συγκριτικά με πέρυσι, οπότε η αύξηση της απασχόλησης είχε στηριχθεί στη διόγκωση του δημοσίου τομέα και των παράλληλων δραστηριοτήτων του. Ο τουρισμός συνεχίζει να υποστηρίζει την αγορά εργασίας της χώρας, με το ταξιδιωτικό ισοζύγιο του πρώτου εννεαμήνου του έτους να αυξάνεται κατά 12,4% έναντι του αντίστοιχου Η απασχόληση στο εμπόριο: διάρθρωση και εξελίξεις Μέρος 2 67

68 Διάγραµµα 2.8 * Ποσοστιαίες (%) µεταβολές στην κλαδική απασχόληση: β τρίµ β τρίµ Α Β Γ ΣΤ Λ Δ Ε Ζ Η Θ Ι Κ Μ Ν Ξ Ο Π Ρ Σ Τ Y Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Α. Γεωργία, δασοκοµία και αλιεία Β. Ορυχεία και λατοµεία Γ. Μεταποίηση Δ. Παροχή ηλεκτρικού ρεύµατος, φυσικού αερίου, ατµού και κλιµατισµού Ε. Παροχή νερού, επεξεργασία λυµάτων, διαχείριση αποβλήτων Στ. Κατασκευές Ζ. Χονδρικό και λιανικό εµπόριο. Επισκευή µηχανοκίνητων οχηµάτων Η. Μεταφορά και αποθήκευση Θ. Δραστηριότητες υπηρεσιών παροχής καταλύµατος και υπηρεσιών εστίασης Ι. Ενηµέρωση και επικοινωνία Κ. Χρηµατοπιστωτικές και ασφαλιστικές δραστηριότητες Λ. Διαχείριση ακίνητης περιουσίας* Μ. Επαγγελµατικές, επιστηµονικές και τεχνικές δραστηριότητες Ν. Διοικητικές και υποστηρικτικές δραστηριότητες Ξ. Δηµόσια διοίκηση και άµυνα. Υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση Ο. Εκπαίδευση Π. Δραστηριότητες ανθρώπινης υγείας και κοινωνικής µέριµνας Ρ. Τέχνες, διασκέδαση και ψυχαγωγία Σ. Άλλες δραστηριότητες παροχής υπηρεσιών Τ. Δραστηριότητες νοικοκυριών ως εργοδοτών Υ. Δραστηριότητες εξωεδαφικών οργανισµών και φορέων* Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Γ τριµήνου *Εκτιµήσεις «σπάνιων χαρακτηριστικών», δηλαδή εκτιµήσεις που αναφέρονται σε λιγότερο από άτοµα [οι κλάδοι Λ (Διαχείριση Ακίνητης Περιουσίας) και Υ (Εξωεδαφικοί Οργανισµοί και Φορείς) συνοδεύονται από ιδιαίτερα µεγάλο δειγµατοληπτικό σφάλµα]. περσινού διαστήματος. 7 Τα πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα του κλάδου είναι ορατά και σε κλάδους συναφείς/«συμπληρωματικούς» του τουριστικού, όπως στις μεταφορές-αποθήκευση αλλά και στις τέχνες, τη διασκέδαση και την ψυχαγωγία. Ωστόσο έντονη είναι η συζήτηση η οποία έχει προκύψει σχετικά με την ποιότητα των νέων θέσεων εργασίας στον ιδιωτικό τομέα που δημιουργήθηκαν τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο (β τρίμηνο 2016-β τρίμηνο 2017). Η αύξηση της απασχόλησης κατανέμεται σχεδόν ισομερώς μεταξύ μερικής και πλήρους απασχόλησης (2,8% και 2,4% αντίστοιχα), με το μερίδιο της μερικής απασχόλησης στο σύνολο των νέων θέσεων να αυξάνεται οριακά σε σχέση με πέρυσι σε 9,9% από 9,8%. Ωστόσο το 54,6% των νέων προσλήψεων μισθωτής απασχόλησης το χρονικό διάστημα Ιούλιος 2016-Ιούνιος 2017 αφορούσε θέσεις μερικής και εκ περιτροπής απασχόλησης. Το ποσοστό αυτό δεν διαφοροποιείται σε σχέση με το αντίστοιχο διάστημα της περιόδου (54,1%) Τράπεζα της Ελλάδος, Δελτίο Τύπου: «Εξελίξεις στο Ταξιδιωτικό Ισοζύγιο Πληρωμών: Σεπτέμβριος 2017», 21 Νοεμβρίου Σύμφωνα με στοιχεία του Πληροφοριακού Συστήματος «Εργάνη», Ροές Μισθωτής Απασχόλησης στον Ιδιωτικό Τομέα, διάφοροι μήνες των ετών 2015, 2016 και 2017, Υπουργείο Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης. 68

69 Διάγραµµα 2.9* Ποσοστιαίες (%) µεταβολές στην πλήρη και µερική κλαδική απασχόληση: β τρίµ β τρίµ Α. Γεωργία, δασοκοµία και αλιεία Β. Ορυχεία και λατοµεία Γ. Μεταποίηση Δ. Παροχή ηλεκτρικού ρεύµατος, φυσικού αερίου, ατµού και κλιµατισµού Ε. Παροχή νερού, επεξεργασία λυµάτων, διαχείριση αποβλήτων και δραστηριότητες εξυγίανσης Στ. Κατασκευές Ζ. Χονδρικό και λιανικό εµπόριο. Επισκευή µηχανοκίνητων οχηµάτων και µοτοσυκλετών Η. Μεταφορά και αποθήκευση Θ. Δραστηριότητες υπηρεσιών παροχής καταλύµατος και υπηρεσιών εστίασης Ι. Ενηµέρωση και επικοινωνία Πλήρης Μερική Α Ο Η Θ Κ Μ Ν Π Ρ Σ B Γ Δ Λ Ξ Τ Υ Στ Ζ Ι Κ. Χρηµατοπιστωτικές και ασφαλιστικές δραστηριότητες Λ. Διαχείριση ακίνητης περιουσίας* Μ. Επαγγελµατικές, επιστηµονικές και τεχνικές δραστηριότητες Ν. Διοικητικές και υποστηρικτικές δραστηριότητες Ξ. Δηµόσια διοίκηση και άµυνα. Υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση Ο. Εκπαίδευση Π. Δραστηριότητες σχετικές µε την ανθρώπινη υγεία και την κοινωνική µέριµνα Ρ. Τέχνες, διασκέδαση και ψυχαγωγία Σ. Άλλες δραστηριότητες παροχής υπηρεσιών Τ. Δραστηριότητες νοικοκυριών ως εργοδοτών, µη διαφοροποιηµένες δραστηριότητες νοικοκυριών, που αφορούν την παραγωγή αγαθών Υ. Δραστηριότητες εξωεδαφικών οργανισµών και φορέων* Ε Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριµήνου Η απασχόληση στο εμπόριο: διάρθρωση και εξελίξεις Μέρος 2 *Εκτιµήσεις «σπάνιων χαρακτηριστικών», δηλαδή εκτιµήσεις που αναφέρονται σε λιγότερο από άτοµα [οι κλάδοι Λ (Διαχείριση Ακίνητης Περιουσίας) και Υ (Εξωεδαφικοί Οργανισµοί και Φορείς) συνοδεύονται από ιδιαίτερα µεγάλο δειγµατοληπτικό σφάλµα]. Την περίοδο από το β τρίμηνο του 2016 έως το β τρίμηνο του 2017 η μερική απασχόληση εμφανίζει σε αρκετούς κλάδους εξαιρετικά υψηλή αύξηση εξαιτίας της μηδαμινής συμμετοχής της την προηγούμενη περίοδο (αποτέλεσμα τύπου base effect σε κλάδους όπως οι χρηματοπιστωτικές και ασφαλιστικές δραστηριότητες, η ανθρώπινη υγεία και η κοινωνική μέριμνα). Η αύξηση της μερικής απασχόλησης που καταγράφηκε σε άλλους κλάδους (11 στο σύνολο), κάποιοι εκ των οποίων με σημαντική συμβολή στην απασχόληση, μπορεί να ειδωθεί ως ενίσχυση της ευελιξίας στην αγορά εργασίας σε ένα κατά τα άλλα πολύ περιοριστικό πλαίσιο (χαμηλή ζήτηση, υπερφορολόγηση, έλλειψη ρευστότητας, κατά περιόδους έντονη αβεβαιότητα) και ως προσπάθεια επιχειρηματικής προσαρμογής στις ευμετάβλητες συνθήκες της αγοράς. Αντίθετα περισσότεροι κλάδοι (13 στο σύνολο) σημείωσαν αύξηση της πλήρους απασχόλησης. Στο ίδιο πλαίσιο οι νέες θέσεις μισθωτής εργασίας που δημιουργούνται είναι κυρίως θέσεις μόνιμης απασχόλησης, τάση που επιβεβαιώνεται τα τελευταία χρόνια. Το αρνητικό στοιχείο είναι πως η αναλογία της προσωρινής στo σύνολο των θέσεων μισθωτής απασχόλησης αυξήθηκε, αν και ελαφρά, στο 12,6% από 12,1% το προηγούμενο έτος. Συνολικά ο αριθμός των μισθωτών εργαζομένων αυξήθηκε κατά άτομα, με το πολύ σημαντικό 28,5% εξ 69

70 Διάγραµµα 2.10 Ποσοστιαίες (%) µεταβολές στη µόνιµη και προσωρινή κλαδική απασχόληση: β τρίµ β τρίµ Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Α. Γεωργία, δασοκοµία και αλιεία Β. Ορυχεία και λατοµεία Γ. Μεταποίηση Δ. Παροχή ηλεκτρικού ρεύµατος, φυσικού αερίου, ατµού και κλιµατισµού Ε. Παροχή νερού, επεξεργασία λυµάτων, διαχείριση αποβλήτων και δραστηριότητες εξυγίανσης Στ. Κατασκευές Ζ. Χονδρικό και λιανικό εµπόριο. Επισκευή µηχανοκίνητων οχηµάτων και µοτοσυκλετών Η. Μεταφορά και αποθήκευση Θ. Δραστηριότητες υπηρεσιών παροχής καταλύµατος και υπηρεσιών εστίασης Ε Σ Θ B Δ Α Στ Ζ Η Ι Κ Μ Ν Ξ Ο Π Ρ Τ Γ Mόνιµη Προσωρινή Ι. Ενηµέρωση και επικοινωνία Κ. Χρηµατοπιστωτικές και ασφαλιστικές δραστηριότητες Μ. Επαγγελµατικές, επιστηµονικές και τεχνικές δραστηριότητες Ν. Διοικητικές και υποστηρικτικές δραστηριότητες Ξ. Δηµόσια διοίκηση και άµυνα. Υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση Ο. Εκπαίδευση Π. Δραστηριότητες σχετικές µε την ανθρώπινη υγεία και την κοινωνική µέριµνα Ρ. Τέχνες, διασκέδαση και ψυχαγωγία Σ. Άλλες δραστηριότητες παροχής υπηρεσιών Τ. Δραστηριότητες νοικοκυριών ως εργοδοτών, µη διαφοροποιηµένες δραστηριότητες νοικοκυριών, που αφορούν την παραγωγή αγαθών Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριµήνου αυτών να προέρχεται από θέσεις απασχόλησης ορισμένου χρόνου, από 7,6% το 2016 και 24,7% το Αναλύοντας κατά είδος απασχόλησης παρατηρείται πως η μόνιμη απασχόληση αυξήθηκε κατά 2,2% το 2017 και η προσωρινή με εντονότερο ρυθμό, της τάξης του 6,5%. Οι εξελίξεις αυτές είναι ενδεικτικές του νέου πλαισίου που δημιουργείται στην αγορά εργασίας, με την ενίσχυση της ευελιξίας να λαμβάνει σταδιακά αλλά σταθερά ενισχυμένο ρόλο. Η βελτίωση των μεγεθών στην εγχώρια αγορά εργασίας για τέταρτο συνεχές έτος και μετά από μια μακρά περίοδο έντονων πιέσεων συνιστά αναμφίβολα θετική εξέλιξη. Ωστόσο οι προκλήσεις παραμένουν, ιδιαίτερα αν ληφθεί υπ όψιν μια σειρά παραγόντων όπως η υπερφορολόγηση, η έλλειψη ρευστότητας, η επίμονη ανισορροπία του εξωτερικού τομέα, τα μεγέθη του νέου ασφαλιστικού κ.λπ., οι οποίοι υπογραμμίζουν τις πιέσεις στο σύνολο της οικονομίας και κατ επέκταση στην αγορά εργασίας. Επιπλέον οι ενδείξεις σταδιακού περιορισμού της ποσοτικής χαλάρωσης από την ΕΚΤ, παρά τη μη άμεση συμμετοχή της Ελλάδας, η συσσώρευση ληξιπρόθεσμων οφειλών προς το δημόσιο και η λήψη αναγκαστικών μέτρων, η υποχρέωση επίτευξης υψηλών πρωτογενών πλεονασμάτων τα επόμενα χρόνια και η συνέχιση της επιτήρησης και των πολιτικών λιτότητας, η διατήρηση του ελέγχου κεφαλαίων παρά την πρόσφατη χαλάρωση κ.ά. δεν συμβάλλουν στη δημιουργία ενός φιλικού επιχειρηματικού περιβάλλοντος και νέων θέσεων εργασίας. Αντίθετα σημαντικό μερίδιο των νέων θέσεων εργασίας αφορούν προσωρινή ή/και μερική απασχόληση. 70

71 Ως εκ τούτου η βιώσιμη ανάκαμψη της αγοράς εργασίας και η ισχυροποίηση των ρυθμών ενίσχυσης της απασχόλησης δεν είναι μια αυτόματη διαδικασία, αλλά απαιτεί μεγάλη προσπάθεια και χρόνο. Φυσικά αυτή τη φορά οι «μεταρρυθμίσεις» δεν μπορεί να εστιάζουν στην περαιτέρω μείωση των απολαβών, αλλά αντίθετα στη συρρίκνωση του μη μισθολογικού κόστους, στη φιλικότερη διατύπωση των αυστηρών όρων ηλεκτρονικής δήλωσης των εργαζομένων, στην πλήρη αξιοποίηση προγραμμάτων και ευκαιριών από τα ευρωπαϊκά κονδύλια κ.ά. Η ελληνική αγορά εργασίας χρειάζεται μια γενική επανεκκίνηση, που να αφορά όμως το σύνολο των κλάδων και να μη στηρίζεται σε έναν ή δύο. Εξάλλου το ευμετάβλητο της διεθνούς συγκυρίας δεν προσφέρεται για μονομερείς στοχεύσεις και συγκέντρωση επενδύσεων σε λίγους μόνο κλάδους, αλλά στην ανάπτυξη συνεργειών, ώστε τα πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα να διαχέονται στο σύνολο της οικονομίας και αγοράς εργασίας. Πλέον ο ιδιωτικός τομέας καθίσταται κύρια υπεύθυνος για τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας στοχεύοντας στην τόνωση της εξωστρέφειας, της καινοτομίας, αλλά και των τοπικών πλεονεκτημάτων ως μόνη ουσιαστικά διέξοδο για την απασχόληση Ανεργία: επίπεδο και διάρθρωση Το επίπεδο της ανεργίας στην ελληνική οικονομία την περίοδο β τρίμηνο 2016-β τρίμηνο 2017 παρουσίασε μείωση κατά περίπου άτομα σε απόλυτα μεγέθη, ενώ το ποσοστό ανεργίας συρρικνώθηκε κατά δύο ποσοστιαίες μονάδες (σε 21,3% από 23,4% την προηγούμενη περίοδο) στις εργάσιμες ηλικίες (Διάγραμμα 2.11). Παρά την αποκλιμάκωση της ανεργίας, η οποία συνεχίζεται για τέταρτο συνεχές έτος, το μέγεθός της παραμένει σε απαράδεκτα υψηλά επίπεδα ( άτομα), ενώ πολύ χαμηλές είναι οι επιδόσεις της χώρας σε όρους κοινωνικών αποκλεισμών. 9 Συνεπώς η ραγδαία επιδείνωση από το 2008 που Η απασχόληση στο εμπόριο: διάρθρωση και εξελίξεις Μέρος 2 Διάγραµµα 2.11 Ποσοστό (%) ανεργίας κατά φύλο στις ηλικίες Άνδρες Γυναίκες Σύνολο Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2016 Γ τριµήνου 9. OECD, Employment Outlook 2017, Paris. 71

72 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου υπήρξε το έτος με τη χαμηλότερη ανεργία από το 1983 τόσο συνολική όσο και των γυναικών θα χρειαστεί μεγάλη προσπάθεια και προφανώς διαφορετικό μείγμα πολιτικών για να καλυφθεί, αφού η αποδοτικότητα των όποιων μέτρων που εφαρμόζονται για την ενίσχυση της ελληνικής αγοράς εργασίας αξιολογείται ιδιαίτερα χαμηλά. Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να καταστεί σαφές ό,τι είχε διαπιστωθεί και στην προηγούμενη έκθεση: η συρρίκνωση της ανεργίας φέτος οφείλεται κυρίως στην αξιοσημείωτη μείωση του αριθμού των ανέργων, η οποία υπεραντιστάθμισε τη μικρή πτώση του εργατικού δυναμικού. Σε κάθε περίπτωση η μείωση της ανεργίας σε απόλυτο μέγεθος μετατράπηκε σε μεγάλο βαθμό σε νέες θέσεις εργασίας (βλ. ενότητα 2.1). Η παρατήρηση αυτή σε συνδυασμό με τη μείωση του συνολικού εργατικού δυναμικού μπορεί να οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι ένα τμήμα του ανθρώπινου δυναμικού τίθεται εκτός αγοράς εργασίας είτε λόγω απογοήτευσης (εξαιτίας της μακροχρόνιας παραμονής τους σε κατάσταση ανεργίας παύουν ουσιαστικά να αναζητούν θέσεις εργασίας και ως εκ τούτου δεν λογίζονται επίσημα ως εργατικό δυναμικό) είτε λόγω αποφυγής ασφαλιστικών και φορολογικών υποχρεώσεων. Φυσικά κατά τη διατύπωση των συμπερασμάτων σχετικά με την ανάκαμψη της αγοράς εργασίας θα πρέπει να ληφθεί υπ όψιν και η εγκατάσταση τμήματος του εργατικού δυναμικού σε χώρες του εξωτερικού προς αναζήτηση καλύτερων όρων απασχόλησης [brain drain]. Σημαντική επίσης πρόκληση που θα κληθεί να αντιμετωπίσει η ελληνική οικονομία είναι η ενίσχυση του ποσοστού απασχόλησης των ατόμων ετών στο επίπεδο-στόχο της Ε.Ε., δηλαδή στο 75% μέχρι το Το εν λόγω ποσοστό στην Ε.Ε. σήμερα ανέρχεται σε 71,7% (εποχικά διορθωμένο) έχει φτάσει σε επίπεδα ρεκόρ, παραμένει ωστόσο ακόμη κάτω από τον στόχο. Στην Ελλάδα ο εν λόγω δείκτης έχει διαμορφωθεί στο 57%, από 55% πέρυσι, παρουσιάζοντας μεγάλη απόκλιση σε σχέση με χώρες όπως η Σουηδία (82%). 10 Η παρατήρηση αυτή είναι ενδεικτική και των δυνατοτήτων της εγχώριας αγοράς εργασίας να αντεπεξέλθει σε ενδεχόμενη αύξηση της ζήτησης στο μέλλον. Σε κάθε περίπτωση, οι εκτιμήσεις για το επίπεδο της ανεργίας το επόμενο διάστημα είναι ευνοϊκές, καθώς προβλέπεται συνέχιση της αποκλιμάκωσης για το Εντούτοις, η πολυαναμενόμενη ανάκαμψη της αγοράς εργασίας είναι πολύ πιθανό να μη διαχυθεί ισόρροπα, αν ληφθούν υπ όψιν οι αποκλίσεις που έχουν καταγραφεί στο ποσοστό ανεργίας μεταξύ των ηλικιακών ομάδων και των δύο φύλων. Πιο αναλυτικά, το ποσοστό ανεργίας στους άρρενες μειώνεται στις μικρότερες ηλικίες μέχρι 39 ετών, ενώ και στις γυναίκες η πτώση διατηρείται μέχρι την ηλικιακή ομάδα 50-54, με εξαίρεση την ομάδα Μεγάλες όμως είναι οι αποκλίσεις των ποσοστών ανεργίας μεταξύ των δύο φύλων, οι οποίες εξομαλύνονται στις μεγαλύτερες ηλικίες. Τα σχετικά στοιχεία εμφανίζονται στο Διάγραμμα Η πτώση της ανεργίας κατά το διάστημα β τρίμηνο 2016-β τρίμηνο 2017 οφείλεται κατά 49,6% ( άτομα) στη συρρίκνωση της ανεργίας των ανδρών έναντι 80,9% πέρυσι. Αυτό σημαίνει ότι οι γυναίκες επανέρχονται δυναμικά στην αγορά εργασίας, εξέλιξη πολύ θετική, ιδιαίτερα αν ληφθεί υπ όψιν ότι οι γυναικεία ανεργία σε απόλυτα μεγέθη υπερβαίνει την αντίστοιχη των ανδρών. 10. European Commission-Social Europe, «Employment and Social Developments in Europe», Quarterly Review, Οκτώβριος IMF, World Economic Outlook Database, Report for selected countries and subjects, Οκτώβριος 2017, Εκτιμήσεις του Ταμείου έως το

73 Διάγραµµα 2.12 Ποσοστό ανεργίας (%) κατά φύλο και ηλικιακή οµάδα % 16% 14% 12% Σύνολο Σύνολο Άνδρες β τρίµ Άνδρες β τρίµ Γυναίκες β τρίµ Γυναίκες β τρίµ Διάγραµµα 2.13 Ηλικιακή κατανοµή της ανεργίας Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριµήνου Η απασχόληση στο εμπόριο: διάρθρωση και εξελίξεις Μέρος 2 10% 8% 6% 4% 2% 0% Άνδρες β τρίµ Άνδρες β τρίµ Γυναίκες β τρίµ Γυναίκες β τρίµ Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριµήνου Ενδιαφέρον παρουσιάζει η παρατήρηση πως, παρά τα εξαιρετικά υψηλά ποσοστά ανεργίας στους νέους ετών, το πρόβλημα της μη εύρεσης εργασίας φαίνεται πως συγκεντρώνεται στις μεγαλύτερες ηλικιακές ομάδες, κυρίως ετών. Η εξήγηση αυτού του φαινομένου θα πρέπει να αναζητηθεί στο γεγονός ότι η συμμετοχή αυτών των ομάδων στην αγορά εργασίας και κατ επέκταση στον συνολικό αριθμό των ανέργων είναι μεγαλύτερη από την αντίστοιχη της ηλικιακής ομάδας των ανέργων κάτω των 25 ετών (Διαγράμματα 2.12 και 2.13). Επιπρόσθετος λόγος ανησυχίας για αυτή την εξέλιξη αποτελεί το γεγονός πως οι μεγαλύτερες ηλικίες θεωρούνται οι πλέον παραγωγικές και ταυτόχρονα καλούνται να αντιμετωπίσουν αυξημένες οικογενειακές υποχρεώσεις. 73

74 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Ως εκ τούτου οι άρρενες άνεργοι της ηλικιακής ομάδας αποτελούν το 11,6% του συνολικού αριθμού των ανέργων έναντι 12,4% το 2016, με τους μη έχοντες και αναζητούντες εργασία να παρουσιάζουν την υψηλότερη συγκέντρωση στις ηλικιακές ομάδες (14,1%) και (14,5%). Επίσης η συμμετοχή στην ανεργία για τις ηλικιακές ομάδες 50+ είναι οριακά χαμηλότερη σε σχέση με το 2016, αλλά παραμένει πολύ υψηλή (24,4%), υπογραμμίζοντας και την ένταση του προβλήματος για τους άνδρες που έχουν χάσει την εργασία τους σε μεγάλη ηλικία. Η ηλικιακή διάρθρωση της ανεργίας στις γυναίκες ακολουθεί παρόμοια τάση, με τις ηλικιακές ομάδες να αποτελούν το 11,6% της ανεργίας, από 10,8% το 2016, ενώ η συγκέντρωση κορυφώνεται στις ομάδες (14,5%), (14,4%) και (15,0%). Οι μεγαλύτερες ηλικίες (50+) στις γυναίκες παρουσιάζουν χαμηλότερη μεν συγκέντρωση ανεργίας (18,2%) σε σχέση με τους άρρενες, η οποία όμως είναι σαφώς πιο διογκωμένη σε σχέση με πέρυσι (17,1%). Εκτός από τις τρέχουσες επιπτώσεις της ανεργίας έμφαση θα πρέπει να δοθεί και στη δυναμική ανάλυση, στις επιπτώσεις δηλαδή των υψηλών ποσοστών ανεργίας στο μέλλον. Υπ αυτό το πλαίσιο επισημαίνονται αφ ενός τα εμπόδια, αλλά και ο κίνδυνος περιθωριοποίησης όσων δεν πληρούν τις προϋποθέσεις συνταξιοδότησης και δεν δύνανται να επανενταχθούν στην αγορά εργασίας και αφ ετέρου η συνταξιοδότηση υπό πολύ δυσμενέστερους όρους και συνθήκες των άνεργων σήμερα ατόμων, πέραν βεβαίως από την απαξίωση των επαγγελματικών τους προσόντων Διάγραµµα 2.14 Ποσοστό (%) µακροχρόνια ανέργων στο σύνολο των ανέργων Σύνολο και άνω Άνδρες β τρίµ Άνδρες β τρίµ Γυναίκες β τρίµ Γυναίκες β τρίµ Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριµήνου Έντονο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η παρακολούθηση της μακροχρόνιας ανεργίας (Διάγραμμα 2.14). Η αναλογία των μακροχρόνια ανέργων (άνεργοι άνω του έτους) στο σύνολο των ανέργων αυξάνεται στο σύνολο τόσο των ανδρών (σε 72,2% από 71,7% το 2016) όσο και των γυναικών (σε 75,5% από 72,5% το 2016). Με εξαίρεση την ηλικιακή ομάδα και την ομάδα στους άνδρες και την ηλικιακή ομάδα στις γυναίκες τα ποσοστά της μακροχρόνιας ανεργίας ενισχύονται. Η εικόνα αυτή είναι χαρακτηριστική για το μέγεθος του προβλήματος που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι άνεργοι και ιδιαίτερα οι μεγαλύτερης 74

75 ηλικίας σε ό,τι αφορά στέρηση εισοδήματος, απαξίωση επαγγελματικών προσόντων και περιθωριοποίηση. Συν τοις άλλοις η συγκεκριμένη εξέλιξη αναδεικνύει την ανάγκη επανασχεδιασμού των ενεργητικών πολιτικών απασχόλησης προσαρμοσμένων στις τρέχουσες ανάγκες της αγοράς εργασίας Η απασχόληση στο εμπόριο το Βασικές τάσεις Η απασχόληση στο εμπόριο το 2017 επανήλθε σε ρυθμούς ανάκαμψης μετά τη συρρίκνωση του προηγούμενου έτους, καθώς ο κλάδος παρουσίασε αύξηση κατά 5,2% σε σχέση με το Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού της ΕΛ.ΣΤΑΤ. ο κλάδος του εμπορίου το δεύτερο τρίμηνο του 2017 απασχολούσε άτομα άνω των 15 ετών. Με εξαίρεση την περίοδο της κρίσης το επίπεδο της απασχόλησης του κλάδου ανέρχεται πλέον στο αντίστοιχο του 1999, επισήμανση που υπογραμμίζει, παρά τη φετινή αύξηση, το μέγεθος των απωλειών στο εμπόριο (Διάγραμμα 2.15) Διάγραµµα 2.15 Eπίπεδο απασχόλησης στο εµπόριο Η απασχόληση στο εμπόριο: διάρθρωση και εξελίξεις Μέρος Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριµήνου Η απασχόληση στον κλάδο του εμπορίου έφτασε στο ζενίθ της το 2008 ( άτομα), αλλά η εμφάνιση της οικονομικής κρίσης είχε ως συνέπεια την επακόλουθη συνεχή πτώση της μέχρι και το Το 2015 ο αριθμός των εργαζομένων στον κλάδο ενισχύθηκε κατά 5,3%, αλλά το επόμενο έτος το εμπόριο απώλεσε θέσεις εργασίας. Φέτος η απασχόληση στον κλάδο σημείωσε αύξηση 5,2% υπερκαλύπτοντας τις περσινές απώλειες και κερδίζοντας θέσεις εργασίας. Οι εξελίξεις αυτές σημαίνουν πως οι μεταβολές στην απασχόληση στο εμπόριο φαίνεται να συσχετίζονται με τις οικονομικές διακυμάνσεις εντονότερα σε σχέση με τις αντίστοιχες μεταβολές στο σύνολο της απασχόλησης. 12. Θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι τα στοιχεία αναφέρονται στην απασχόληση του β τριμήνου του έτους (το οποίο λαμβάνεται ως περίοδος βάσης, ενδεικτικό για τις εξελίξεις στο σύνολο του έτους). 75

76 Διάγραµµα 2.16 Επίπεδο απασχόλησης στους κλάδους του εµπορίου Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου α 1999γ 2000α 2000γ 2001α 2001γ 2002α 2002γ 2003α 2003γ 2004α 2004γ 2005α 2005γ 2006α 2006γ 2007α 2007γ 2008α 2008γ 2009α 2009γ 2010α 2010γ 2011α 2011γ 2012α 2012γ 2013α 2013γ Χονδρικό & λιανικό εµπόριο & επισκευή µηχανοκίνητων οχηµάτων Χονδρικό εµπόριο, εκτός από το εµπόριο µηχανοκίνητων οχηµάτων 2014α 2014γ 2015α 2015γ 2016α 2016γ 2017α Λιανικό εµπόριο, εκτός από το εµπόριο µηχανοκίνητων οχηµάτων Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριµήνου Διευκρινίζεται πως από το πρώτο τρίμηνο 2016 οι υποκλάδοι του χονδρικού εμπορίου και των αυτοκινήτων παρουσιάζουν σημάδια αύξησης και σταθερότητας σε όρους απασχόλησης, γεγονός που δεν μπόρεσε να αντισταθμίσει τις απώλειες που παρουσίασε το λιανικό εμπόριο. Το 2017 και οι τρεις υποκλάδοι παρουσίασαν αύξηση απασχόλησης. (Διάγραμμα 2.16). Ειδικότερα η πτωτική πορεία του επιπέδου απασχόλησης ανακόπτεται στο λιανικό εμπόριο ήδη από το πρώτο τρίμηνο του 2014, αλλά επιστρέφει το τελευταίο τρίμηνο του 2015 διατηρούμενη πτωτική σε όλη τη διάρκεια του Το πρώτο τρίμηνο του 2017 παρουσιάζει αύξηση, η οποία συνεχίζει και το επόμενο τρίμηνο (σύγκριση ανά τρίμηνο, q-o-q). Αντίθετα στους άλλους δύο υποκλάδους παρατηρούνται τάσεις σταθεροποίησης με σημαντική όμως μεταβλητότητα Συγκριτικά στοιχεία: απασχόληση στο εμπόριο και στο σύνολο Παρά τις σημαντικές πιέσεις που έχει δεχτεί το εμπόριο από την εκδήλωση της οικονομικής κρίσης, εξακολουθεί να αποτελεί τον μεγαλύτερο κλάδο απασχόλησης της ελληνικής οικονομίας. Το 2017 συγκεντρώνει το 18% της συνολικής απασχόλησης, με τη συμμετοχή του να ενισχύεται σημαντικά σε σύγκριση με το 2016, οπότε το εμπόριο συγκέντρωνε το 17,6% του συνόλου των εργαζομένων. Σε σχέση με τη μη αγροτική απασχόληση η συμμετοχή του εμπορίου σε όλη τη διάρκεια της ύφεσης παραμένει σε σταθερή βάση σημαντικά υψηλότερη του 20,0%, ενώ το 2017 ανήλθε σε 20,5%. Το γεγονός αυτό υπογραμμίζει μεν την ανθεκτικότητα της απασχόλησης του ελληνικού εμπορίου έναντι άλλων κλάδων της οικονομίας, ανθεκτικότητα ωστόσο που δεν θα πρέπει να θεωρείται δεδομένη, αφού ο κλάδος την τελευταία τετραετία παρουσιάζει διακυμάνσεις. Μία στις πέντε γυναίκες που εργάζονται στον μη αγροτικό τομέα της οικονομίας απασχολείται στον κλάδο του εμπορίου (20,4% της συνολικής μη αγροτικής απασχόλησης). Το ποσοστό εμφανίζεται οριακά μειωμένο έναντι του 2016 (20,7%). Επιπρόσθετα για πρώτη χρονιά μετά την τελευταία διετία παρατηρείται ότι το ποσοστό των απασχολούμενων γυναικών 76

77 Διάγραµµα 2.17 Μερίδιο εµπορίου στη συνολική απασχόληση 19,0 18,5 18,0 17,5 17,0 16,5 16,0 15,5 15,0 14,5 14, Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριµήνου στο εμπόριο υπολείπεται οριακά του αντίστοιχου ποσοστού των γυναικών στη συνολική μη αγροτική απασχόληση (42,4% έναντι 42,6%). Σε κάθε περίπτωση η αναλογία της γυναικείας απασχόλησης του εμπορίου συρρικνώθηκε σημαντικά (43,8% το 2016) λόγω κυρίως της μεγάλης αύξησης των απασχολούμενων ανδρών στον κλάδο. Επιπρόσθετα σχεδόν ένας στους τέσσερις νέους κάτω των 25 ετών, που εργάζονται στον μη αγροτικό τομέα, απασχολείται στο εμπόριο (24,4%), μερίδιο που δεν έχει μεταβληθεί ουσιαστικά από το 2016 (24,6%). Προς αποφυγή υπεραισιόδοξων συμπερασμάτων θα πρέπει να διευκρινιστεί πως η σχετικά υψηλή ελκυστικότητα του κλάδου για τους νέους δεν βασίζεται τόσο σε θετικές προοπτικές του εμπορίου, όσο σε έλλειψη άλλων αξιόπιστων εναλλακτικών επιλογών απασχόλησης Η απασχόληση στο εμπόριο: διάρθρωση και εξελίξεις Μέρος 2 Διάγραµµα 2.18 Συντελεστής εκπροσώπησης ηλικιακών οµάδων στο εµπόριο σε σχέση µε τη µη αγροτική απασχόληση 1,8 1,6 1,4 1,2 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0, Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριµήνου 77

78 Το Διάγραμμα 2.18 παρουσιάζει τον βαθμό συγκέντρωσης (εκπροσώπησης) των ηλικιακών ομάδων στο εμπόριο σε σχέση με την αντίστοιχη συγκέντρωσή τους στο σύνολο της μη αγροτικής απασχόλησης (βλ. ένθετη επεξήγηση). Παρά τις ζυμώσεις που έχουν προκύψει εξαιτίας της οικονομικής κρίσης, το εμπόριο διατηρεί την ικανότητά του να συγκεντρώνει σχετικά υψηλότερη αναλογία μεταξύ των εργαζόμενων νέων κάτω των 35 ετών. Στις υπόλοιπες ηλικιακές ομάδες με εξαίρεση τις ηλικίες άνω των 60 ετών ο δείκτης εκπροσώπησης λαμβάνει τιμές μικρότερες της μονάδας. Γενικότερα η εξέλιξη του δείκτη φανερώνει ότι στη διάρκεια της περιόδου η εκπροσώπηση των νεαρών ηλικιών (έως 39 ετών) και των ηλικιών άνω των 60 ετών βελτιώνεται, αν και με διάφορες διακυμάνσεις την τελευταία τριετία. Η συγκεκριμένη παρατήρηση επιβεβαιώνει την ικανότητα του εμπορίου να προσελκύει και να διατηρεί σε μεγαλύτερο βαθμό σε σχέση με άλλους κλάδους την απασχόληση ευαίσθητων ομάδων του εργατικού δυναμικού, όπως οι νέοι και τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Συντελεστής Συγκέντρωσης της Απασχόλησης μιας κατηγορίας εργαζομένων σ έναν κλάδο είναι η αναλογία της κατηγορίας αυτής στην κλαδική απασχόληση προς την αναλογία της στο σύνολο των κλάδων. Η τιμή του συντελεστή δίνεται από τη σχέση: N ij Nj Όπου l : Ο συντελεστής συγκέντρωσης. l = Ni Ν ij : Ο αριθμός των εργαζομένων της κατηγορίας i στον κλάδο j. N Ν j : Ο αριθμός του συνόλου των εργαζομένων στον κλάδο j. Ν i : Ο αριθμός του συνόλου των εργαζομένων της κατηγορίας i στο σύνολο των κλάδων. Ν: Το σύνολο των εργαζομένων σε όλους τους κλάδους. Η κρίσιμη τιμή του δείκτη είναι η μονάδα. Όταν ο δείκτης λαμβάνει τιμή ίση με μονάδα, τότε η κατηγορία αυτή εργαζομένων κατανέμεται στον κλάδο με την ίδια αναλογία με την οποία κατανέμεται στη συνολική απασχόληση. Αν η τιμή του δείκτη είναι μεγαλύτερη της μονάδας, τότε η κατηγορία αυτή εργαζομένων συγκεντρώνεται στον κλάδο αναλογικά περισσότερο απ ό,τι στο σύνολο της απασχόλησης. Αν η τιμή του δείκτη είναι μικρότερη της μονάδας, τότε συγκεντρώνεται στον κλάδο λιγότερο απ ό,τι στη συνολική απασχόληση (υποεκπροσώπηση). Στο Διάγραμμα 2.19 εμφανίζεται η ηλικιακή κατανομή των εργαζομένων στη μη αγροτική απασχόληση και στο εμπόριο για το έτος Ενώ τα έτη 2016 και 2015 και οι δύο κατανομές εμφάνιζαν ίδια επικρατούσα τιμή στα 42,5 έτη, το 2017 στο εμπόριο η επικρατούσα τιμή είναι τα 37,5 έτη, ενώ στο σύνολο της μη αγροτικής απασχόλησης τα 42,5 έτη. Στον Πίνακα 2.2 απεικονίζεται ο συντελεστής εκπροσώπησης για το εμπόριο σε σχέση με τη συνολική μη αγροτική απασχόληση κατά θέση στο επάγγελμα για το 2017 (β τρίμηνο). Τα στοιχεία επιβεβαιώνουν πως οι επιχειρηματίες του κλάδου είτε με τη μορφή του εργοδότη είτε ως αυτοαπασχολούμενοι εμφανίζουν συγκριτικά υψηλή συχνότητα παρουσίας στη δομή της απασχόλησης του εμπορίου ανεξαρτήτως φύλου. Επίσης υψηλή είναι η παρουσία των συμβοηθούντων μελών του ιδιοκτήτη των επιχειρήσεων και πάλι ανεξαρτήτως φύλου. Αντιθέτως η μισθωτή εργασία υπολείπεται σημαντικά ως προς τον συντελεστή εκπροσώπησης σε σχέση με την παρουσία της στη συνολική μη αγροτική απασχόληση τόσο για τους άνδρες όσο και για τις γυναίκες (για λεπτομερή στοιχεία βλ. Πίνακες Παρατήματος). 78

79 Διάγραµµα 2.19 Ηλικιακό πρότυπο: µη αγροτική απασχόληση εµπόριο (2017) Πίνακας 2.2 Αριθμός απασχολουμένων και συντελεστής εκπροσώπησης κατά θέση στο επάγγελμα σε σχέση με την αγροτική απασχόληση, 2017 Εργοδότες Αυτοαπασχολούμενοι Μισθωτοί Συμβοηθούντα μέλη Εµπόριο Μη αγροτική Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριµήνου Άνδρες Γυναίκες Σύνολο ,6 1,5 1, ,4 1,6 1, ,8 0,8 0, ,0 1,8 1,9 Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριμήνου Η απασχόληση στο εμπόριο: διάρθρωση και εξελίξεις Μέρος 2 Πιο συγκεκριμένα το εμπόριο συγκεντρώνει το 33,6% του συνόλου των εργοδοτών, το 29,6% των αυτοαπασχολουμένων και το 40,4% των συμβοηθούντων μελών της συνολικής μη αγροτικής απασχόλησης. Στο εμπόριο όμως συγκεντρώνεται μόλις το 16,5% των μισθωτών εργαζομένων, ποσοστό που περιορίζεται στο 16,0% για τους άνδρες μισθωτούς και φθάνει το 17,0% στις γυναίκες. Σε σχέση με το 2016 επανέρχεται η τάση συρρίκνωσης του μεριδίου των αυτοαπασχολουμένων στο εμπόριο (τάση που είχε διακοπεί προσωρινά το 2016) και συνεχίζεται η ενίσχυση του μεριδίου του κλάδου στους εργοδότες. Επίσης ενισχύεται οριακά η συμμετοχή του εμπορίου στους μισθωτούς (16,2% το 2016). Οι εξελίξεις αυτές υπογραμμίζουν τις διαρκείς αναδιαρθρώσεις στον κλάδο, καθώς μεταβάλλεται σε καθημερινή βάση το οικονομικό, επιχειρηματικό και κοινωνικό περιβάλλον. Παρά το γεγονός ότι το εμπόριο προσελκύει σχετικά νεανικό εργατικό δυναμικό, το εκπαιδευτικό επίπεδο των εργαζομένων στον κλάδο υπολείπεται εκείνου των εργαζομένων σε άλλους κλάδους της μη αγροτικής απασχόλησης, ανεξαρτήτως μάλιστα φύλου. Ο Πίνακας 79

80 2.3 παρουσιάζει τον συντελεστή εκπροσώπησης κατά εκπαιδευτικό επίπεδο των εργαζομένων στο εμπόριο σε αντιστοίχιση με τη μη αγροτική απασχόληση. Οι τιμές του συντελεστή που είναι χαμηλότερες της μονάδας υποδεικνύουν πως οι εργαζόμενοι στο εμπόριο, οι οποίοι κατέχουν ένα συγκεκριμένο επίπεδο εκπαίδευσης, υποεκπροσωπούνται συγκριτικά με την απασχόληση στη συνολική οικονομία και αντιστρόφως Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Πίνακας 2.3 Συντελεστής εκπροσώπησης κατά επίπεδο εκπαίδευσης Επίπεδο Εκπαίδευσης Άνδρες Γυναίκες Σύνολο Διδακτορικό-Μεταπτυχιακό 0,4 0,4 0,5 0,1 0,2 0,4 0,3 0,3 0,5 ΑΕΙ 0,6 0,6 0,7 0,5 0,6 0,7 0,6 0,6 0,7 Ανώτερη Τεχνική 1,0 1,0 1,0 1,1 1,2 1,1 1,1 1,1 1,1 Λύκειο 1,2 1,3 1,3 1,6 1,5 1,5 1,4 1,4 1,3 Γυμνάσιο 1,2 1,1 1,1 1,2 1,2 1,2 1,2 1,1 1,1 Δημοτικό 1,2 1,1 1,1 1,1 1,0 0,9 1,2 1,1 1,0 Τάξεις δημοτικού 2,2 0,2 2,6 2,4 0,0 2,6 2,2 0,2 2,6 Καθόλου σχολείο 3,7 3,4 1,5 3,5 1,9 3,3 3,6 2,8 3,3 Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριμήνου Σε σύγκριση με το 2016 οι απασχολούμενοι με επίπεδο ανώτερης ή τεχνικής εκπαίδευσης και όσοι είχαν ολοκληρώσει τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση εκπροσωπούνται στον ίδιο βαθμό. Αντίθετα αυξήθηκε σημαντικά το ποσοστό εκπροσώπησης των γυναικών που δεν είχαν παρακολουθήσει καθόλου σχολείο. Αμετάβλητος και ιδιαίτερα χαμηλός παραμένει ο βαθμός εκπροσώπησης των εργαζομένων αποφοίτων ΑΕΙ και κατόχων μεταπτυχιακών ή/ και διδακτορικών τίτλων σπουδών, αφού οι δραστηριότητες στον κλάδο σπάνια απαιτούν τόσο εξειδικευμένες δεξιότητες. Εντούτοις το εμπόριο αποτελεί επαγγελματική διέξοδο για άτομα με μέσο ή χαμηλό επίπεδο σπουδών και ως εκ τούτου ο κλάδος θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως δικλείδα ασφαλείας ή ως πύλη εισόδου στην αγορά εργασίας για άτομα νεαρής ηλικίας και για άτομα που δεν έχουν πτυχίο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Ο Πίνακας 2.4 παρουσιάζει τον συντελεστή εκπροσώπησης στο εμπόριο των εργαζομένων με πλήρη και μερική απασχόληση στο σύνολο και στους μισθωτούς εργαζόμενους. Πίνακας 2.4 Συντελεστής εκπροσώπησης πλήρους-μερικής εργασίας: 2016 και 2017 Άνδρες Γυναίκες Σύνολο Σύνολο Εμπορίου Πλήρης απασχόληση 1,01 1,00 0,97 0,98 0,99 0,99 Μερική απασχόληση 0,85 0,98 1,17 1,14 1,05 1,07 Μισθωτοί Εμπορίου Πλήρης απασχόληση 0,98 0,98 0,92 0,93 0,95 0,96 Μερική απασχόληση 1,21 1,24 1,48 1,39 1,41 1,36 Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριμήνου 80

81 Ο κλάδος του εμπορίου συγκεντρώνει μεγαλύτερη αναλογία εργαζομένων με μερική απασχόληση από το σύνολο της μη αγροτικής απασχόλησης. Ειδικότερα στους άνδρες εργαζομένους στο σύνολο του εμπορίου ο συντελεστής διαμορφώνεται μικρότερος της μονάδας, ενώ στους μισθωτούς είναι υψηλότερος. Αντίθετα στις γυναίκες εργαζόμενες του κλάδου η μερική απασχόληση υπερεκπροσωπείται τόσο στο σύνολο όσο και στους μισθωτούς (συντελεστές μεγαλύτεροι της μονάδος). Στο σύνολο των γυναικών με καθεστώς μισθωτής απασχόλησης στον κλάδο το 20,8% εργάζεται με σχέση μερικής απασχόλησης, εμφανίζοντας σημαντική μείωση έναντι του 2016 (21,5%). Διευκρινίζεται ότι η μείωση παρατηρείται λόγω της σημαντικής αύξησης των απασχολουμένων γυναικών με πλήρη απασχόληση και την παράλληλη μείωση των θέσεων εργασίας με μερική απασχόληση. Σε αντίθεση με τη μερική απασχόληση η εργασία ορισμένου χρόνου δεν συγκεντρώνει σημαντικό αριθμό εργαζομένων στο εμπόριο (6,7% στο σύνολο των μισθωτών του εμπορίου έναντι 12,3% στο σύνολο των μισθωτών στη μη αγροτική απασχόληση). Μάλιστα το ποσοστό αυτό είναι χαμηλότερο του αντίστοιχου περσινού, γεγονός που δηλώνει πως οι ανάγκες του εμπορίου δεν προσδιορίζονται σε όρους μόνιμης ή προσωρινής εργασίας. Συνοψίζοντας: Κατά το τελευταίο έτος το εμπόριο κέρδισε θέσεις εργασίας μετά τη μείωση που παρουσίασε πέρυσι. Ο κλάδος κατόρθωσε να διατηρήσει την ικανότητα προσέλκυσης νεανικού εργατικού δυναμικού και γυναικών. Εξακολουθεί να συγκεντρώνει τον μεγαλύτερο όγκο επιχειρηματιών (εργοδοτών και αυτοαπασχολουμένων) σε σχέση με τη μη αγροτική απασχόληση ανεξαρτήτως φύλου. Χαρακτηρίζεται από εργαζομένους με σχετικά μέσο και χαμηλό εκπαιδευτικό επίπεδο. Συγκεντρώνει σχετικά υψηλό ποσοστό μερικής απασχόλησης, ιδιαίτερα μεταξύ των γυναικών που εργάζονται ως μισθωτές. Δεν συγκεντρώνει υψηλά ποσοστά μισθωτών με συμβάσεις ορισμένου χρόνου, ενώ το ποσοστό αυτό έχει μειωθεί σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος. Η απασχόληση στο εμπόριο: διάρθρωση και εξελίξεις Μέρος Η απασχόληση στο εμπόριο: μεταβολές Οι μεταβολές στους κλάδους του εμπορίου Το β τρίμηνο του 2017 η απασχόληση στο εμπόριο αυξήθηκε κατά άτομα περίπου ή κατά 5,2% έναντι του αντιστοίχου τριμήνου του Σε απόλυτα μεγέθη ο αριθμός των απασχολουμένων στον κλάδο είναι υψηλότερος του αντίστοιχου του 2012, αλλά πολύ χαμηλότερος σε σχέση με τα μεγέθη του Το Διάγραμμα 2.20 είναι αποκαλυπτικό των ετήσιων ποσοστιαίων μεταβολών στην απασχόληση του εμπορίου κατά την περίοδο Παρά τις διακυμάνσεις του ρυθμού μεταβολής της απασχόλησης, αυτός διατηρείται σε θετικό πλαίσιο έως το Η εκδήλωση της οικονομικής ύφεσης αποτυπώνεται στα μεγέθη της απασχόλησης του εμπορίου από το 2009, οπότε ο ρυθμός μεταβολής γίνεται αρνητικός και επιταχύνεται φθάνοντας μάλιστα στο -12,9% το Στη συνέχεια η πτώση της απασχόλησης στον κλάδο επιβραδύνεται, ενώ το 2015 σημειώθηκε σημαντική ενίσχυσή της. Το 2016 εμφανίζεται ξανά μία επιβράδυνση 81

82 Διάγραµµα 2.20 Ετήσιες ποσοστιαίες (%) µεταβολές της απασχόλησης του εµπορίου Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου της τάξης του 1,1% και το 2017 η απασχόληση ενισχύεται σημαντικά. Οι μεταβολές κατά την τελευταία τετραετία, όπως απεικονίζονται και στο Διάγραμμα, δεν μπορούν να ερμηνευθούν με ακρίβεια. Σε κάθε περίπτωση, είτε πρόκειται για την τελευταία φάση του κύκλου της ύφεσης με τη δυναμική βελτίωση της αγοράς εργασίας είτε για μία ακόμα συγκυριακή ανάκαμψη, τα επόμενα έτη είναι απολύτως κρίσιμα Οι μεταβολές κατά φύλο και ηλικία Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριµήνου Ο υποκλάδος του λιανικού εμπορίου προσελκύει τον κύριο όγκο των γυναικών που απασχολούνται στο εμπόριο, με τη συμμετοχή τους μάλιστα να παρουσιάζει αυξητικές τάσεις από το 2008 έως σήμερα. Μια ερμηνεία γι αυτό είναι ότι οι επιπτώσεις της κρίσης ευ νοούν Διάγραµµα 2.21 Κατανοµή (%) γυναικών εργαζοµένων στους κλάδους του εµπορίου ,5 85,8 84,8 82,2 82,9 81, ,1 11,9 12,8 14,8 14,2 14,9 3,3 2,3 2,4 2,4 2,9 3,9 β τρίµ β τρίµ β τρίµ β τρίµ β τρίµ β τρίµ Λιανικό εµπόριο Χονδρικό εµπόριο Εµπόριο-συντήρηση αυτοκινήτων Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριµήνου 82

83 περαιτέρω την πόλωση της γυναικείας απασχόλησης ειδικά στο λιανικό εμπόριο, έναν κλάδο όπου παραδοσιακά παρατηρείται υψηλή συγκέντρωση γυναικείας απασχόλησης. Οι έτεροι υποκλάδοι του εμπορίου παρουσίαζαν έως το 2016 φθίνοντα μερίδια γυναικείας απασχόλησης, τάση που ανακόπτεται έστω και οριακά το 2017, ενώ παράλληλα το μερίδιο του λιανικού εμπορίου στη γυναικεία απασχόληση μειώνεται αισθητά. Παρά τις οριακές μεταβολές τα μερίδια των υποκλάδων στη γυναικεία απασχόληση, όπως απεικονίζεται και στο Διάγραμμα 2.21, φαίνεται να έχουν παγιωθεί. Ως εκ τούτου η μείωση της αναλογίας των γυναικών στο σύνολο του εμπορίου συγκριτικά με το προηγούμενο έτος οφείλεται αποκλειστικά στη μείωση της απασχόλησης στο λιανικό εμπόριο (Διάγραμμα 2.22). Αξίζει να σημειωθεί ότι το προηγούμενο έτος η παραπάνω σχέση ήταν ακριβώς η αντίστροφη: η αναλογία της γυναικείας απασχόλησης στον κλάδο παρουσίαζε αύξηση λόγω της αποκλειστικής αύξησης της γυναικείας απασχόλησης στο λιανικό εμπόριο Διάγραµµα 2.22 Αναλογία (%) γυναικών κατά κλάδο του εµπορίου Η απασχόληση στο εμπόριο: διάρθρωση και εξελίξεις Μέρος Εµπόριο-συντήρηση αυτοκινήτων Χονδρικό εµπόριο Λιανικό εµπόριο Σύνολο β τρίµ β τρίµ β τρίµ β τρίµ Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριµήνου Η μέση ηλικία των εργαζομένων στο εμπόριο αυξήθηκε ελαφρώς κατά ενάμισι περίπου έτος την περίοδο , χωρίς να έχει μεταβληθεί τον τελευταίο χρόνο. Επιπρόσθετα, δεν παρατηρείται ισχυρή διαφοροποίηση της μέσης ηλικίας μεταξύ των δύο φύλων ούτε το 2017 ούτε και το Ο Πίνακας 2.5 παρέχει τις σχετικές πληροφορίες. Πίνακας 2.5 Μέση ηλικία εργαζομένων στο εμπόριο: ηλικίες ετών Άνδρες 39,4 40,5 41,3 41,2 41,1 40,9 Γυναίκες 38,2 39,3 39,7 39,6 39,8 39,8 Σύνολο 38,9 40,0 40,6 40,5 40,5 40,4 Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριμήνου 83

84 Παρά τις έντονες μεταβολές στις επιμέρους ηλικιακές ομάδες εργαζομένων η μέση ηλικία των απασχολουμένων στο εμπόριο καταγράφει σταθεροποιητική τάση τα τελευταία τρία χρόνια. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο κλάδος δεν αντιμετωπίζει πλέον την πρόκληση αναδιάρθρωσης του προσωπικού του, αλλά ότι οι μεταβολές αλληλοεξουδετερώνονται μεταξύ τους. Οι σχετικές ζυμώσεις για την περίοδο απεικονίζονται στον Πίνακα Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Πίνακας 2.6 Μεταβολές θέσεων εργασίας στο εμπόριο κατά φύλο και ομάδες ηλικιών: (σε απόλυτους αριθμούς και ποσοστιαίες μεταβολές) Απόλυτες μεταβολές Ποσοστιαίες μεταβολές Άνδρες Γυναίκες Σύνολο Άνδρες Γυναίκες Σύνολο ,9% 31,0% 18,8% ,1% -6,8% 11,8% ,7% -1,1% -2,0% ,1% 1,8% 6,1% ,4% 7,0% 18,0% ,0% 3,9% -0,2% ,1% 4,6% 8,8% ,1% -6,8% -8,8% ,7% -10,0% 2,6% ,6% 10,5% 11,8% ,2% 124,7% 61,5% ,6% -50,4% 11,1% ,8% -22,2% 11,5% ΣΥΝΟΛΟ ,6% 2,0% 5,2% Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριμήνου Η τάση που παρατηρήθηκε στην προηγούμενη έκθεση (στοιχεία 2016) αναφορικά με την ταχεία είσοδο των νέων (15-19 ετών) στον κλάδο συνεχίστηκε, αν και με μικρότερη ένταση, διευρύνοντας όμως την επιρροή της και στην ηλικιακή κατηγορία έως 24 ετών. Επίσης σημαντικά μεγάλη τόσο σε επίπεδο μεταβολής αλλά κυρίως λόγω της συμμετοχής της στην απασχόληση του κλάδου ήταν η αύξηση της απασχόλησης των ηλικιών ετών. Αντίθετα, η περσινή συρρίκνωση της ηλικιακής ομάδας ανακόπηκε, σημειώνοντας αύξηση 11,8%. Οι διαφορές στην έκταση συμμετοχής κάθε ομάδας στην απασχόληση, στο ύψος και στην κατεύθυνση των μεταβολών άφησαν τη μέση ηλικία εργαζομένων στο εμπόριο αμετάβλητη. Οι αιτίες για την υψηλή αυτή μεταβλητότητα θα πρέπει να αναζητηθούν και στις προσπάθειες των εργοδοτών να προσλάβουν φθηνότερη εργασία και στις κλαδικές αναδιαρθρώσεις, μέσω των πιέσεων και της συρρίκνωσης που ασκείται κατά κύριο λόγο στις μικρότερες επιχειρήσεις. Το Διάγραμμα 2.23 παρουσιάζει τις ποσοστιαίες μεταβολές στην απασχόληση κατά φύλο και ηλικιακή ομάδα (15-64) σωρευτικά την περίοδο από το β τρίμηνο του 2008 έως το β τρίμηνο του Οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης είναι συντριπτικές, καθώς μόνο οι άνδρες ηλικίας και οι γυναίκες ηλικίας κατόρθωσαν να βελτιώσουν τη συμμετοχή τους στο εμπόριο την εν λόγω περίοδο. Το Διάγραμμα 2.24 δείχνει τις εξελίξεις κατά το προηγούμενο έτος, όπως αυτές περιγράφονται στον Πίνακα 2.6. Από το Διάγραμμα γίνεται 84

85 Διάγραµµα 2.23 Ποσοστιαίες (%) µεταβολές στην απασχόληση κατά ηλικιακή οµάδα: β τρίµ β τρίµ Άνδρες Γυναίκες Σύνολο Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριµήνου Διάγραµµα 2.24 Ποσοστιαίες (%) µεταβολές στην απασχόληση κατά ηλικιακή οµάδα: β τρίµ β τρίµ Η απασχόληση στο εμπόριο: διάρθρωση και εξελίξεις Μέρος Άνδρες Γυναίκες Σύνολο Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριµήνου εύληπτο ότι η αύξηση του επιπέδου απασχόλησης αφορά αν και όχι ισοκατανεμημένα τις περισσότερες ηλικιακές ομάδες και των δύο φύλων. Εξαίρεση αποτελούν οι γυναίκες και ετών, οι άνδρες ετών και το σύνολο των απασχολουμένων ηλικίας ετών. Ο Πίνακας 2.7 παρουσιάζει την πιθανότητα ένας εργαζόμενος στο εμπόριο να διατηρήσει τη θέση του ή να μεταβληθεί η εργασιακή του κατάσταση (ανεργία ή εκτός του εργατικού δυναμικού). Η πιθανότητα μεταβολής της εργασιακής κατάστασης υπολογίζεται ως το πηλίκο των ατόμων που μεταβαίνουν από την αρχική στη νέα εργασιακή κατάσταση (ή παραμένουν στην ίδια) προς τον συνολικό αριθμό των ατόμων που ήταν στην αρχική κατάσταση. Από τα δεδομένα του Πίνακα 2.7 συμπεραίνουμε ότι ένα άτομο που ήταν εργοδότης στον κλάδο του εμπορίου πριν από έναν χρόνο (β τρίμηνο 2016) έχει το β τρίμηνο του 2017 πιθα- 85

86 νότητα 97,6% να έχει εργασία, 0,9% πιθανότητα να έχει μείνει άνεργος και 1,5% πιθανότητα να έχει απομακρυνθεί μόνιμα ή προσωρινά από το εργατικό δυναμικό. Οι μισθωτοί αντιμετωπίζουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο να περιπέσουν σε κατάσταση ανεργίας (3,5%), ο οποίος είναι βέβαια μικρότερος σε σχέση με πέρυσι, ενώ εμφανίζουν μάλλον χαμηλή πιθανότητα απομάκρυνσης από το εργατικό δυναμικό (0,9%). Συνολικά για το 2017, η πιθανότητα παραμονής σε κατάσταση απασχόλησης για έναν εργαζόμενο στο εμπόριο φθάνει στο 96,6%, σημαντικά υψηλότερη σε σχέση με πέρυσι. Αναμφισβήτητα, η πιθανότητα αυτή παραμένει αξιοσημείωτα υψηλή, αλλά, όπως είναι αναμενόμενο, είναι μικρότερη της αντίστοιχης του Η πιθανότητα απώλειας εργασίας για τους αυτοαπασχολούμενους υποχωρεί το 2017 και για το σύνολο των εργαζομένων στον κλάδο η πιθανότητα να μείνει κάποιος άνεργος έχει μειωθεί συγκριτικά με πέρυσι, αν και παραμένει διπλάσια σε σχέση με το Πίνακας Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Πιθανότητα μεταβολής εργασιακής κατάστασης Απασχολούμενοι Άνεργοι Μη οικονομικά ενεργοί Σύνολο 2017 Εργοδότες 97,6%,9% 1,5% 100,0% Αυτοαπασχολούμενοι 97,6%,7% 1,6% 100,0% Μισθωτοί 95,6% 3,5%,9% 100,0% Μέλη της οικογένειας 99,6%,4%,0% 100,0% Σύνολο 96,6% 2,4% 1,1% 100,0% 2016 Εργοδότες 98,8% 1,1% 0,1% 100,0% Αυτοαπασχολούμενοι 95,9% 1,9% 2,2% 100,0% Μισθωτοί 93,5% 5,2% 1,3% 100,0% Μέλη της οικογένειας 95,7% 1,1% 3,3% 100,0% Σύνολο 94,8% 3,7% 1,5% 100,0% 2008 Εργοδότες 98,8% 0,0% 1,2% 100,0% Αυτοαπασχολούμενοι 97,9% 0,4% 1,8% 100,0% Μισθωτοί 96,8% 2,0% 1,1% 100,0% Μέλη της οικογένειας 99,2% 0,1% 0,7% 100,0% Σύνολο 97,5% 1,2% 1,3% 100,0% Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριμήνου Οι μεταβολές κατά θέση στο επάγγελμα Η αύξησης της απασχόλησης στο εμπόριο το 2017 επαναφέρει στην ανάλυση της έκθεσης τον όρο «κέρδη» θέσεων εργασίας μεταξύ των σημαντικότερων μεταβλητών. Η αύξηση της απασχόλησης στον κλάδο επιτεύχθηκε μέσω της αύξησης όλων των κατηγοριών αναφορικά με τη θέση στο επάγγελμα. Ειδικότερα οι εργοδότες αυξήθηκαν κατά 9,1%, συνεχίζοντας τη ανοδική τους πορεία (7,5% το 2016), οι αυτοαπασχολούμενοι αντέστρεψαν την τάση που είχε διαφανεί το προηγούμενο έτος σημειώνοντας αύξηση κατά 1,9%, ενώ τόσο οι μισθωτοί όσο και οι βοηθοί παρουσίασαν αύξηση (4,8% και 17,7% αντίστοιχα) (Διάγραμμα 2.25). Ως εκ τούτου η απασχόληση στο σύνολο του εμπορίου αυξήθηκε κατά 5,2% σε σχέση με το

87 Διάγραµµα 2.25 Μεταβολή (%) απασχολουµένων στο εµπόριο κατά θέση στο επάγγελµα: ,7% ,1% % 80% 70% 60% 50% 40% 5,2% 1,9% Σύνολο Εργοδότες Αυτοαπασχολούµενοι Μισθωτοί Βοηθοί 4,8% Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριµήνου Διάγραµµα 2.26 Κατανοµή κερδών θέσεων εργασίας στο εµπόριο κατά φύλο: ,9% Η απασχόληση στο εμπόριο: διάρθρωση και εξελίξεις Μέρος 2 30% 20% 10% 17,1% 0% Άνδρες Γυναίκες Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριµήνου Και σε σχέση με το φύλο η αύξηση της απασχόλησης στον κλάδο προέκυψε λόγω της αύξησης τόσο στις γυναίκες όσο και στους άνδρες. Από τις νέες θέσεις εργασίας του κλάδου το 2017 το 82,9% καλύφθηκε από άνδρες και το 17,1% από γυναίκες. Αξίζει να σημειωθεί πως παρότι η τάση στη γυναίκεια απασχόληση παραμένει σταθερά αυξητική, αν και με μικρότερη ένταση (17,1% των κερδών το 2017 και 33,9% των κερδών το 2016), οι άνδρες απασχολούμενοι ανέκαμψαν μετά από μία μεγάλη συρρίκνωση το 2016 (Διάγραμμα 2.26). Η κατανομή των κερδών θέσεων εργασίας στη μισθωτή απασχόληση το 2017 ισχυροποιεί περαιτέρω τη συμμετοχή των ανδρών στην αύξηση της απασχόλησης. Από την αύξηση των θέσεων μισθωτής απασχόλησης στον κλάδο το 96,2% καλύφθηκε από άνδρες (Διάγραμμα 2.27). 87

88 Διάγραµµα 2.27 Κατανοµή των κερδών θέσεων µισθωτών στο εµπόριο κατά φύλο: ,8% 96,2% Άνδρες Γυναίκες Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριµήνου 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Αυτό μπορεί να σημαίνει πως οι άνδρες με μισθωτή απασχόληση στο εμπόριο είναι κυρίως αυτοί που επωφελούνται από την αύξηση της απασχόλησης στον κλάδο επιβεβαιώνοντας τη ευάλωτη θέση των γυναικών απασχολούμενων, που είχε επισημανθεί στην προηγούμενη έκθεση. Υπενθυμίζεται ότι στην περσινή έκθεση είχε παρατηρηθεί ότι οι γυναίκες είναι οι πρώτες που δέχονται τις πιέσεις στο ενδεχόμενο συρρίκνωσης των θέσεων εργασίας, αφού 6 στις 10 θέσεις μισθωτής εργασίας που χάθηκαν το 2016 ανήκαν σε γυναίκες. Είναι ωστόσο ενδεικτικό πως, παρότι φέτος παρουσιάζεται γενική αύξηση στην απασχόληση του κλάδου, οι γυναίκες μισθωτές επωφελούνται οριακά. Και στην κατηγορία των εργοδοτών η αύξηση που παρατηρείται οφείλεται κυρίως στους άνδρες, σε αντίθεση με το περυσινό έτος, όταν η αύξηση που είχε παρατηρηθεί στους εργοδότες του εμπορίου οφείλονταν αποκλειστικά και μόνο στις γυναίκες (Διάγραμμα 2.28). Παρ όλα αυτά οι γυναίκες-εργοδότες, έστω και με μικρότερη ένταση, συνεχίζουν να παρουσιάζουν αύξηση. Διάγραµµα 2.28 Κατανοµή των κερδών θέσεων εργοδοτών στο εµπόριο κατά φύλο: % 90% 89,4% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 10,6% 0% Άνδρες Γυναίκες Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριµήνου 88

89 Διάγραµµα 2.29 Κατανοµή κερδών θέσεων µισθωτών στο εµπόριο κατά ηλικία: % 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% -10% -20% -30% 100% 80% 60% Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριµήνου Διάγραµµα 2.30 Κατανοµή κερδών θέσεων εργοδοτών στο εµπόριο κατά ηλικία: Η απασχόληση στο εμπόριο: διάρθρωση και εξελίξεις 40% 20% 0% Μέρος 2-20% -40% -60% Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριµήνου Το 2017 το εμπόριο φαίνεται να συνεχίζει να διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο στους μισθωτούς, αφού οι ηλικιακές ομάδες και ιδιαίτερα οι ομάδες 35-39, και ετών ενίσχυσαν τη συμμετοχή τους με εξαιρετικά ισχυρούς ρυθμούς συγκριτικά με το Οι μόνες ηλικιακές ομάδες που εμφάνισαν σημαντική συρρίκνωση είναι οι ομάδες των και των ετών (Διάγραμμα 2.29). Στους εργοδότες με εξαίρεση τις ηλικιακές ομάδες και 50-54, η αύξηση ήταν από σημαντικά ως ιδιαίτερα ισχυρή (Διάγραμμα 2.30). Παρά τον θετικό αντίκτυπο που έχει για το εμπόριο αυτή η εξέλιξη, ασφαλέστερα συμπεράσματα θα μπορούν να εξαχθούν τα επόμενα χρόνια, όταν θα έχει ομαλοποιηθεί η κατάσταση του ευρύτερου μακροοικονομικού και επιχειρηματικού περιβάλλοντος. 89

90 Οι ευέλικτες μορφές εργασίας στο εμπόριο Η μερική απασχόληση Η εξέλιξη του αριθμού των μερικώς εργαζομένων στο εμπόριο παρουσιάζει σημαντική μεταβλητότητα (Διάγραμμα 2.31). Αναλυτικότερα στην αρχή της περιόδου ( ) παρατηρείται μια πτωτική τάση, για να ακολουθήσει μια περίοδος σχετικής ανόδου (ως το 2006), μία σύντομη περίοδος πτωτικών τάσεων ( ), ενώ από το 2009 αρχίζει μια νέα περίοδος αυξητικών τάσεων. Ωστόσο η τελευταία περίοδος, που συμπίπτει με την οικονομική κρίση, δεν χαρακτηρίζεται από σχετικώς ομαλή και συνεχώς αυξητική πορεία, όπως ενδεχομένως θα ήταν αναμενόμενο, αλλά από σημαντικές διακυμάνσεις. Το γεγονός αυτό αποδίδεται στις μεταβολές των οικονομικών συνθηκών, αλλά και στη σταδιακή συνειδητοποίηση και αποδοχή της απορρύθμισης εργασίας, εν πολλοίς ως αναγκαία λύση περιορισμού του κόστους λειτουργίας Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Διάγραµµα 2.31 Η µερική απασχόληση στο εµπόριο: α τρίµ β τρίµ α 1998γ 1999α 1999γ 2000α 2000γ 2001α 2001γ 2002α 2002γ 2003α 2003γ 2004α 2004γ 2005α 2005γ 2006α 2006γ 2007α 2007γ 2008α 2008γ 2009α 2009γ 2010α 2010γ 2011α 2011γ 2012α 2012γ 2013α 2013γ 2014α 2014γ 2015α 2015γ 2016α 2016γ 2017α Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριµήνου Διάγραµµα 2.32 Μερίδιο µερικής απασχόλησης στο σύνολο της απασχόλησης του εµπορίου α 1999γ 2000α 2000γ 2001α 2001γ 2002α 2002γ 2003α 2003γ 2004α 2004γ 2005α 2005γ 2006α 2006γ 2007α 2007γ 2008α 2008γ 2009α 2009γ 2010α 2010γ 2011α 2011γ 2012α 2012γ 2013α 2013γ 2014α 2014γ 2015α 2015γ 2016α 2016γ 2017α Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριµήνου 90

91 Το Διάγραμμα 2.32 παρουσιάζει τη μερική απασχόληση ως ποσοστό της συνολικής απασχόλησης στο εμπόριο. Ενώ το β τρίμηνο του 2008 το ποσοστό ήταν 4,6%, το β τρίμηνο του 2017 έφθασε το 10,6% της συνολικής απασχόλησης, οριακά υψηλότερο από πέρυσι (10,5%). Η εικόνα αυτή οφείλεται στη σωρευτική διόγκωση του αριθμού των μερικώς εργαζομένων κατά περίπου άτομα. Επισημαίνεται πως το χρονικό διάστημα από το β τρίμηνο του 2016 έως το β τρίμηνο του 2017 η μερική απασχόληση παρουσίασε αύξηση κατά άτομα ή κατά 5,0%, με παράλληλη αύξηση του αριθμού των πλήρως απασχολουμένων κατά άτομα με οριακά υψηλότερο ρυθμό (5,1%) Διάγραµµα 2.33 Ποσοστό (%) µερικής απασχόλησης στην αντίστοιχη συνολική στο εµπόριο: β τρίµ Σύνολο Άνδρες Γυναίκες Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριµήνου Η απασχόληση στο εμπόριο: διάρθρωση και εξελίξεις Μέρος 2 Η μερική απασχόληση στο εμπόριο παραμένει κυρίως γένους θηλυκού. Το 2017 επτά στους 10 μερικώς εργαζόμενους (64,5%) είναι γυναίκες, αναλογία η οποία μειώθηκε ελαφρώς σε σύγκριση με πέρυσι (66,7% το 2016). Το ποσοστό των εργαζόμενων γυναικών με μερική απασχόληση στο σύνολο της γυναικείας απασχόλησης του κλάδου παραμένει σταθερό σε σχέση με το 2016 σε 16,1%. Αντίθετα η αναλογία των εργαζόμενων ανδρών με μερική εργασία αυξήθηκε συγκριτικά με πέρυσι, φτάνοντας το 6,5% (από 6,2%). Στο Διάγραμμα 2.33 εμφανίζεται το ποσοστό των εργαζομένων με μερική απασχόληση κατά ομάδα ηλικιών για τα δύο φύλα. Η εικόνα που προκύπτει από το Διάγραμμα 2.33 είναι αρκετά εύληπτη: στους άνδρες η μερική απασχόληση εμφανίζεται σε υψηλό βαθμό στις ηλικίες κάτω των 25 ετών και βαίνει σταδιακά μειούμενη, με αποτέλεσμα να σταθεροποιείται σε πολύ χαμηλά ποσοστά, για να ανακάμψει στις ηλικίες κοντά στη συνταξιοδότηση ή και μετά από αυτή. Εντούτοις επισημαίνεται πως η μερική απασχόληση δεν είναι δημοφιλής μεταξύ των εργαζομένων. Περισσότεροι από 7 στους 10 (72,6%) από όσους εργάζονται με μερική απασχόληση θα προτιμούσαν εργασία πλήρους ωραρίου, αλλά δεν μπόρεσαν να βρουν. Το ποσοστό είναι υψηλότερο στους άνδρες (79,3%), αλλά είναι επίσης υψηλό και στις γυναίκες (69%). Σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος τo ποσοστό είναι ελαφρώς μειωμένο στους άντρες (77,1%) και ελαφρώς αυξημένο στις γυναίκες (71%). 91

92 Διάγραµµα 2.34 Ποσοστό (%) µερικώς εργαζοµένων που δεν βρήκαν εργασία πλήρους ωραρίου: β τρίµ Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Στο Διάγραμμα 2.34 παρουσιάζεται η αναλογία των εργαζομένων που αποδέχθηκαν να εργάζονται μερικώς λόγω αδυναμίας να βρουν εργασία πλήρους απασχόλησης στο σύνολο των μερικώς απασχολουμένων στο εμπόριο. Εξαιτίας των μηδενικών ποσοστών και για τα δύο φύλα στην ηλικιακή ομάδα 60-64, αλλά και των ειδικών συνθηκών για την ομάδα 15-19, δεν παρουσιάζονται τα αποτελέσματα για αυτές τις ομάδες. Η απασχόληση ορισμένου χρόνου Άνδρες Γυναίκες Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριµήνου Σε αντίθεση προς τη μερική απασχόληση και ενδεχομένως προς ό,τι θα ήταν αναμενόμενο, η απασχόληση των μισθωτών με συμβάσεις ορισμένου χρόνου συρρικνώθηκε κατά τη διάρκεια της κορύφωσης της οικονομικής ύφεσης. Ενώ υπήρξε μια αρχική περίοδος αύξησης (α τρίμηνο 2009 έως β τρίμηνο 2010), ως συνέχεια μιας σχετικά αυξητικής πορείας της προσωρινής εργασίας που άρχισε το 2006, από τα μέσα του 2010 το επίπεδο της προσωρινής εργασίας στο εμπόριο μειώνεται και μάλιστα με ισχυρούς ρυθμούς. Από τις αρχές του 2013 το επίπεδο της προσωρινής εργασίας ανακάμπτει ελαφρώς και με εποχιακή αστάθεια (Διαγράμματα 2.35 και 2.36). Συγκριτικά με το 2016 η προσωρινή εργασία παρουσίασε οριακή αύξηση καταγράφοντας κέρδη 354 θέσεων εργασίας ή κατά 1,3% μετά από μία μείωση της τάξης του 8,4% το Σημειώνεται ότι την τελευταία τετραετία η προσωρινή εργασία κατέγραψε διαδοχικές αυξήσεις ύψους 12,0% και 10,3% τα έτη 2015 και 2014 αντίστοιχα. Η εξέλιξη αυτή είναι ενδεικτική των πιέσεων που ασκούνται υπέρ των ευέλικτων μορφών σε περιόδους συρρίκνωσης. Στο σύνολο των εργαζομένων στο εμπόριο το μερίδιο της προσωρινής εργασίας είναι εξαιρετικά περιορισμένο (6,7% το 2017 από 6,9% το 2016 και 7,5% το 2015), ενώ στους άνδρες το ποσοστό είναι ακόμη μικρότερο συγκριτικά με το αντίστοιχο των γυναικών (4,9% έναντι 8,6%). Η αναλογία της προσωρινής εργασίας είναι υψηλή στις νεότερες ηλικίες και φθίνει καθώς αυξάνεται η ηλικία των μισθωτών (Διάγραμμα 2.37). Το ποσοστό της προσωρινής εργασίας στους άνδρες κάτω των 30 ετών είναι 12,9%, όταν η αναλογία τους στο σύνολο των ανδρών 92

93 Διάγραµµα 2.35 Επίπεδο προσωρινής εργασίας στο εµπόριο α 1999γ 2000α 2000γ 2001α 2001γ 2002α 2002γ 2003α 2003γ 2004α 2004γ 2005α 2005γ 2006α 2006γ 2007α 2007γ 2008α 2008γ 2009α 2009γ 2010α 2010γ 2011α 2011γ 2012α 2012γ 2013α 2013γ 2014α 2014γ 2015α 2015γ 2016α 2017α 2017γ Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριµήνου Διάγραµµα 2.36 Ποσοστό (%) προσωρινά εργαζοµένων στο σύνολο των µισθωτών του εµπορίου: α τρίµ β τρίµ Η απασχόληση στο εμπόριο: διάρθρωση και εξελίξεις Μέρος α 1998γ 1999α 1999γ 2000α 2000γ 2001α 2001γ 2002α 2002γ 2003α 2003γ 2004α 2004γ 2005α 2005γ 2006α 2006γ 2007α 2007γ 2008α 2008γ 2009α 2009γ 2010α 2010γ 2011α 2011γ 2012α 2012γ 2013α 2013γ 2014α 2014γ 2015α 2015γ 2016α 2016γ 2017α Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριµήνου μισθωτών στο εμπόριο είναι 5,9%. Στις γυναίκες της ίδιας ηλικιακής ομάδας το ποσοστό της προσωρινής εργασίας φθάνει το 15,5%, όταν η αναλογία τους στις γυναίκες μισθωτές είναι 8,0%. Στην Ετήσια Έκθεση του 2013 είχε επισημανθεί ότι η προσωρινή εργασία ήταν λιγότερο δημοφιλής μεταξύ των εργαζομένων έναντι της μερικής απασχόλησης και η εξέλιξη αυτή είχε αποδοθεί στην υψηλή επισφάλεια της σχέσης εργασίας που συνεπάγεται η σύμβαση ορισμένου χρόνου. Κάτι λιγότερο από 7 στους 10 (66,5%) μισθωτούς με προσωρινή απασχόληση αποδέχθηκαν αυτή τη μορφή εργασίας, επειδή δεν κατέστη δυνατόν να βρουν σταθερή εργασία (Διάγραμμα 2.38), ποσοστό που μειώθηκε ελαφρώς σε σχέση με το 2016 (70,4%). 93

94 Διάγραµµα 2.37 Ποσοστό (%) προσωρινής εργασίας κατά ηλικία στην αντίστοιχη συνολική απασχόληση του εµπορίου: β τρίµ Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Άνδρες Γυναίκες Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριµήνου Διάγραµµα 2.38 Ποσοστό (%) προσωρινά εργαζοµένων στο εµπόριο που επιθυµούν αλλά δεν βρήκαν µόνιµη εργασία: β τρίµ Άνδρες Γυναίκες Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριµήνου Ο Πίνακας 2.8 δείχνει την κατανομή των εργαζομένων με σύμβαση ορισμένου χρόνου στο εμπόριο σύμφωνα με τη χρονική διάρκεια της σύμβασης. Το 2017 το 12% των εργαζομένων ανδρών και γυναικών με σύμβαση προσωρινής εργασίας διαθέτουν συμβάσεις διάρκειας άνω των τριών ετών, εργάζονται δηλαδή σε καθεστώς ουσιαστικής μονιμότητας. Η αναλογία μάλιστα αυτής της κατηγορίας μισθωτών βελτιώθηκε σε σχέση με πέρυσι και σημαντικά σε σχέση με το 2015 (9,7% και 4,3% αντίστοιχα). Εντούτοις οι εργασιακές σχέσεις του 74% των απασχολουμένων με προσωρινή εργασία διέπονται από συμβάσεις μικρότερες του έτους. Τέλος φέτος παρατηρείται για πρώτη φορά σημαντική αύξηση των συμβάσεων διάρκεια μικρότερης του ενός μήνα μόνο στους άνδρες. 94

95 Πίνακας 2.8 Κατανομή εργαζομένων με σύμβαση ορισμένου χρόνου στο εμπόριο σύμφωνα με τη διάρκεια της σύμβασης, Διάρκεια σύμβασης Άνδρες Γυναίκες Σύνολο < 1 μήνα 4,2% 0,0% 1,6% 0,0% 0,0% 0,0% 1,6% 0,0% 0,8% 1-3 μήνες 16,7% 12,4% 12,5% 13,7% 17,0% 21,8% 14,9% 15,0% 17,2% 4-6 μήνες 22,5% 28,4% 33,1% 26,0% 29,5% 48,8% 24,6% 29,0% 41,2% 7-12 μήνες 26,8% 32,6% 36,4% 36,7% 25,0% 17,0% 32,9% 28,2% 26,4% μήνες 3,7% 5,4% 4,2% 4,1% 7,1% 3,2% 3,9% 6,4% 3,7% μήνες 4,7% 3,3% 4,0% 3,9% 9,4% 3,9% 4,2% 6,8% 4,0% μήνες 9,0% 6,9% 2,5% 3,6% 3,2% 2,3% 5,7% 4,8% 2,4% >36 μήνες 12,4% 11,0% 5,6% 12,0% 8,8% 3,0% 12,1% 9,7% 4,3% 100,0% 100,0% 100,0% Λοιπές μορφές εργασίας Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριμήνου Ο αριθμός των μισθωτών στο εμπόριο που προέρχεται από ενοικίαση μέσω ειδικού γραφείου εργασίας είναι ουσιαστικά ανύπαρκτος, παρά το γεγονός ότι καταγράφονται σε σημαντικό βαθμό μορφές διαχείρισης του χρόνου εργασίας, αναλόγως των απαιτήσεων της λειτουργίας των καταστημάτων. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι το 17,2% των εργαζομένων στο εμπόριο εργάζεται τις Κυριακές, ποσοστό χαμηλότερο από πέρσι (18,8%), ενώ οι εργαζόμενοι που εργάζονται τακτικά (δύο Κυριακές το μήνα) φτάνουν στο 9,1%. Όπως φαίνεται από το Διάγραμμα 2.39 το βάρος της λειτουργίας των εμπορικών καταστημάτων την Κυριακή το επωμίζονται κυρίως οι ίδιοι οι επιχειρηματίες, αλλά και τα συμβοηθούντα μέλη της οικογένειας του επιχειρηματία. Ιδιαίτερα στους επιχειρηματίες χωρίς προσωπικό, ενώ παρουσιάστηκε αύξηση της αναλογίας που εργάζεται την Κυριακή από Η απασχόληση στο εμπόριο: διάρθρωση και εξελίξεις Μέρος 2 Διάγραµµα 2.39 Ποσοστό (%) εργαζοµένων στο εµπόριο την Κυριακή: β τρίµ Εργοδότες Αυτοαπασχολούµενοι Μισθωτοί Συµβοηθούντα µέλη Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριµήνου 95

96 25% το 2013 σε 30% το 2014 και σε 32,6% το 2015, το ποσοστό αυτό υποχώρησε σε 27,5% το 2016 και συνεχίζει να υποχωρεί σε 25,3% το Ημέρες και ώρες εργασίας Υπερωρίες Ημέρες εργασίας Το γεγονός ότι πλέον τις Κυριακές εργάζεται το 17,2% των απασχολουμένων στο εμπόριο, από 18,8% πέρυσι, συνεπάγεται ότι η εργάσιμη εβδομάδα είναι επτά ημερών. Ο Πίνακας 2.9 μας δίνει το ποσοστό των εργαζομένων ανά ημέρα εβδομαδιαίας εργασίας και κατά θέση στο επάγγελμα Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Πίνακας 2.9 Ημέρες εργασίας την εβδομάδα Ημέρες εργασίας Εργοδότες Αυτοαπασχολούμενοι Μισθωτοί Συμβοηθούντα μέλη Σύνολο Άνδρες 1 0,3% 0,0% 0,0% 0,0% 0,1% 2 0,0% 0,4% 0,6% 2,9% 0,5% 3 0,0% 0,3% 0,8% 0,9% 0,5% 4 0,2% 1,6% 0,9% 2,5% 1,1% 5 15,9% 13,3% 65,7% 22,2% 42,3% 6 73,8% 69,8% 30,6% 48,2% 48,5% 7 9,8% 14,6% 1,2% 23,3% 6,9% Γυναίκες 1 0,0% 0,0% 0,1% 0,0% 0,0% 2 0,0% 0,6% 0,3% 0,0% 0,3% 3 0,0% 0,6% 1,0% 4,8% 1,2% 4 0,0% 2,5% 1,3% 5,8% 1,7% 5 41,4% 11,8% 66,2% 22,3% 50,8% 6 48,4% 67,7% 30,5% 50,0% 40,3% 7 10,1% 16,8% 0,7% 17,1% 5,6% Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριμήνου Το 65,7% των ανδρών μισθωτών στο εμπόριο εργάζονται πέντε ημέρες την εβδομάδα, ενώ το 30% ανεξαρτήτως φύλου έξι ημέρες. Το 73,8% των ανδρών εργοδοτών εργάζεται 6 ημέρες την εβδομάδα, ποσοστό που εμφανίζεται μικρότερο στις γυναίκες εργοδότριες (48,4%) και αρκετά χαμηλότερο από πέρσι. Ανεξαρτήτως φύλου οι αυτοαπασχολούμενοι εργάζονται τις περισσότερες ημέρες της εβδομάδας. Τέλος το ποσοστό των γυναικών που εργάζεται έως πέντε ημέρες την εβδομάδα ανέρχεται σε 54,0%, υψηλότερο του αντίστοιχου των ανδρών (44,5%). Παρ όλα αυτά οι άνδρες στο σύνολο της απασχόλησης εργάζονται περισσότερες ημέρες (έξι έως επτά ημέρες το 55,4% των ανδρών έναντι του 45,9% για τις γυναίκες) Κύρια επαγγέλματα στο εμπόριο Όπως είναι αναμενόμενο, η περίοδος της οικονομικής κρίσης ( ) χαρακτηρίζεται από έντονες μεταβολές στις κατηγορίες των επαγγελμάτων που περιλαμβάνονται στο εμπόριο. Μέσω αυτών των μεταβολών μπορούν να γίνονται ορατές οι ζυμώσεις και οι αλλαγές στον τρόπο οργάνωσης των εμπορικών επιχειρήσεων και κατ επέκταση στον τρόπο που 96

97 οι επιχειρηματίες του κλάδου αντιλαμβάνονται το παρόν και το μέλλον της επιχειρηματικής τους δραστηριότητας. Το Διάγραμμα 2.40 αποτυπώνει την έκταση αυτών των αλλαγών Διάγραµµα 2.40 Ποσοστιαία (%) µεταβολή απασχόλησης στο εµπόριο: επαγγελµατικές κατηγορίες, β τρίµ β τρίµ Ανώτερα διευθυντικά και διοικητικά στελέχη Επαγγελµατίες Τεχνικοί και ασκούντες συναφή επαγγέλµατα Υπάλληλοι γραφείου Απασχολούµενοι στην παροχή υπηρεσιών και πωλητές Ειδικευµένοι τεχνίτες και ασκούντες συναφή επαγγέλµατα Χειριστές βιοµηχανικών εγκαταστάσεων, µηχανηµάτων και εξοπλισµού και συναρµολογητές (µονταδόροι) Ανειδίκευτοι εργάτες, χειρώνακτες και µικροεπαγγελµατίες Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριµήνου Η απασχόληση στο εμπόριο: διάρθρωση και εξελίξεις Η επαγγελματική κατηγορία «ανώτερα διοικητικά και διευθυντικά στελέχη» υφίσταται τις υψηλότερες συντριπτικές για την ακρίβεια απώλειες, αφού χάνει το 90,4% των εργαζομένων της σωρευτικά από το Επισημαίνεται ότι στη συγκεκριμένη κατηγορία περιλαμβάνονται τόσο οι εργοδότες και οι αυτοαπασχολούμενοι του κλάδου όσο και μισθωτοί που ασκούν διευθυντικά καθήκοντα. Η εξέλιξη αυτή συνεχίζει κάθε χρόνο, αν και με μικρότερη ένταση και παρά τη φετινή αύξηση της απασχόλησης. Όπως αναφέρεται σε κάθε έκθεση, η παραπάνω διαπίστωση έχει δύο συνιστώσες: αφ ενός προκλήθηκε από την απομάκρυνση των ιδιοκτητών των επιχειρήσεων από τη δομή απασχόλησης του εμπορίου, γεγονός που πιθανόν να σημαίνει και κλείσιμο της επιχείρησης, αφ ετέρου από την απομάκρυνση των μισθωτών που ασκούσαν διευθυντικά καθήκοντα, με τους εργοδότες του κλάδου να αναλαμβάνουν πλέον μόνοι τους τη διεύθυνση των επιχειρήσεων ή/ και να περιορίζουν σημαντικά τη διευθυντική ιεραρχία. Η επαγγελματική ομάδα που την ίδια περίοδο εμφανίζει το δεύτερο υψηλότερο ποσοστό απωλειών είναι οι ανειδίκευτοι εργάτες, οι χειρώνακτες και οι μικροεπαγγελματίες (-39,4%), η οποία όμως αποτελούσε τη μικρότερη σε μέγεθος ομάδα εργαζομένων στο εμπόριο το 2008 και η οποία τον τελευταίο χρόνο παρουσίασε σημαντική αύξηση. Έντονη επίσης ήταν η πτώση των ομάδων των τεχνικών και ασκούντων συναφών επαγγελμάτων (42,3%) αλλά και των χειριστών σταθερών βιομηχανικών εγκαταστάσεων, στοιχεία που υπογραμμίζουν το μέγεθος της συρρίκνωσης του προσωπικού των επιχειρήσεων του εμπορίου που ασχολείται με εργασίες υποστήριξης. Μόνο δύο επαγγελματικές κατηγορίες αυξήθηκαν από το Η επαγγελματική κατηγορία των πωλητών, δηλαδή εκείνων που ασχολούνται με την άμεση εξυπηρέτηση των πε- Μέρος 2 97

98 3,0 Διάγραµµα 2.41 Συντελεστής εκπροσώπησης επαγγελµάτων στο εµπόριο: ,5 2,0 1,5 1,0 0, Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου 0 Ανώτερα διευθυντικά και διοικητικά στελέχη Επαγγελµατίες Τεχνικοί και ασκούντες συναφή επαγγέλµατα Υπάλληλοι γραφείου Απασχολούµενοι στην παροχή υπηρεσιών και πωλητές Ειδικευµένοι γεωργοί, κτηνοτρόφοι, δασοκόµοι και αλιείς Ειδικευµένοι τεχνίτες και ασκούντες συναφή επαγγέλµατα Χειριστές βιοµηχανικών εγκαταστάσεων, µηχανηµάτων και εξοπλισµού συναρµολογητές (µονταδόροι) Ανειδίκευτοι εργάτες, χειρώνακτες και µικροεπαγγελµατίες Πρόσωπα µη δυνάµενα να καταταγούν Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριµήνου λατών (43,3%), και κατηγορία των επαγγελματιών (επιστημονικά και συναφή επαγγέλματα) κατά 22%. Το Διάγραμμα 2.41 μας δίνει τον συντελεστή εκπροσώπησης των επαγγελμάτων στο εμπόριο το 2017 σε σχέση με τη συνολική απασχόληση της χώρας. Είναι φανερό ότι μόνο δύο επαγγελματικές κατηγορίες εκπροσωπούνται περισσότερο στο εμπόριο από ό,τι στη συνολική δομή της απασχόλησης: τα διευθυντικά στελέχη παρά τη μεγάλη πτώση του αριθμού τους ως αποτέλεσμα της εκτεταμένης αυτοαπασχόλησης στον κλάδο και οι πωλητές. Η ίδια εικόνα καταγράφηκε και κατά τα δύο προηγούμενα έτη. Διάγραµµα 2.42 Συµµετοχή κάθε επαγγελµατικής κατηγορίας στα κέρδη θέσεων εργασίας: Ανώτερα διευθυντικά και διοικητικά στελέχη Επαγγελµατίες Τεχνικοί και ασκούντες συναφή επαγγέλµατα Υπάλληλοι γραφείου Απασχολούµενοι στην παροχή υπηρεσιών και πωλητές Ειδικευµένοι τεχνίτες και ασκούντες συναφή επαγγέλµατα Χειριστές βιοµηχανικών εγκαταστάσεων, µηχανηµάτων και εξοπλισµού και συναρµολογητές (µονταδόροι) Ανειδίκευτοι εργάτες, χειρώνακτες και µικροεπαγγελµατίες Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριµήνου 98

99 Όπως έχει ήδη αναφερθεί σε προηγούμενη παράγραφο, στις νέες θέσεις εργασίας κατά κύριο λόγο έχει συμβάλει η αύξηση της απασχόλησης των ανδρών σε όλες τις κατηγορίες (εργοδότες-αυτοαπασχολούμενοι-μισθωτοί). Στο Διάγραμμα 2.42 εξετάζεται η συμμετοχή κάθε επαγγέλματος στα κέρδη των θέσεων εργασίας. Είναι ενδεικτικό ότι οι θέσεις εργασίας που αυξήθηκαν το 50,1% είναι οι πωλητές, ενώ ακολουθούν οι τεχνίτες και οι επαγγελματίες Η απασχόληση στις πολύ μικρές επιχειρήσεις Για δεύτερη φορά στην Ετήσια Έκθεση Ελληνικού Εμπορίου αναλύονται οι εξελίξεις στην απασχόληση των πολύ μικρών [micro-] επιχειρήσεων (με προσωπικό έως 10 άτομα) σε σύγκριση με τις μεγαλύτερες. 13 Η διάκριση αυτή γίνεται ώστε να διερευνηθεί εάν και κατά πόσο οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης σε όρους απασχόλησης διαφοροποιούνται ανάλογα με το μέγεθος των επιχειρήσεων. 14 Η επισήμανση αυτή έχει ιδιαίτερη σημασία σε μια οικονομία σαν την ελληνική, όπου η κυριαρχία των πολύ μικρών επιχειρήσεων είναι αναμφισβήτητη, τάση που ενισχύεται περαιτέρω στο εμπόριο, έναν κατεξοχήν κλάδο micro-επιχειρήσεων. Σύνολο της οικονομίας Στην Ελλάδα η συγκέντρωση της απασχόλησης στις πολύ μικρές επιχειρήσεις είναι εξαιρετικά υψηλή, ιδιαίτερα σε σύγκριση με τις άλλες χώρες της Ε.Ε.-28. Ειδικότερα το μερίδιο των micro-επιχειρήσεων στην εγχώρια αγορά εργασίας είναι σχεδόν διπλάσιο σε σχέση με το αντίστοιχο της Ε.Ε.-28 (57,3% έναντι 29,8%). 15 Η δε παρατήρηση αυτή αποκτά ιδιάζουσα σημασία, επειδή δεν παρατηρούνται ουσιαστικές διαφοροποιήσεις στη συμμετοχή των πολύ μικρών μονάδων στον συνολικό αριθμό επιχειρήσεων (Ελλάδα: 96,2% και Ε.Ε.-28: 93,0%). Η εικόνα αυτή παραμένει ουσιαστικά αναλλοίωτη διαχρονικά, παρά τις ισχυρές πιέσεις που έχουν ασκηθεί στην ελληνική οικονομία με την εκδήλωση της οικονομικής κρίσης. Πιο συγκεκριμένα το 2008, το πρώτο έτος κατά το οποίο καταγράφηκε ύφεση στην οικονομία, η διάρθρωση της απασχόλησης χαρακτηριζόταν από σημαντικά υψηλή συγκέντρωση στις micro-επιχειρήσεις (62,2% της συνολικής απασχόλησης), με συντριπτικά μάλιστα ποσοστά στους κλάδους της γεωργίας (97,7%), της διαχείρισης ακίνητης περιουσίας (95,3%), των άλλων δραστηριοτήτων παροχής υπηρεσιών (85,6%), αλλά και του εμπορίου (75,4%). Εννέα χρόνια μετά και ενώ το οικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον έχει μεταβληθεί άρδην, Η απασχόληση στο εμπόριο: διάρθρωση και εξελίξεις Μέρος Σύσταση της Επιτροπής της 6ης Μαΐου 2003, σχετικά με τον ορισμό των πολύ μικρών, των μικρών και των μεσαίων επιχειρήσεων [Ε(2003) 1422, 2003/361/ΕΚ]. 14. Για τη διάκριση των πολύ μικρών [micro-] από τις υπόλοιπες επιχειρήσεις με βάση το κλιμάκιο απασχόλησης χρησιμοποιήθηκε η κατηγοριοποίηση των τιμών της μεταβλητής «Αριθμός ατόμων στην τοπική μονάδα» των πρωτογενών δεδομένων της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού της ΕΛ.ΣΤΑΤ (σε τριμηνιαία βάση), σε δυο ομάδες: α) έως και 10 άτομα στην επιχείρηση και β) 11 και άνω άτομα στην επιχείρηση. Στην πρώτη ομάδα συμπεριελήφθησαν οι κατηγορίες «έως και 10 άτομα» και «άγνωστος αριθμός αλλά μέχρι και 10 άτομα», ενώ στη δεύτερη ομάδα συμπεριελήφθησαν όλες οι υπόλοιπες κατηγορίες της μεταβλητής και συγκεκριμένα οι κατηγορίες «11 έως 19 εργαζόμενοι», «20 έως 49 εργαζόμενοι» και «άγνωστος αριθμός αλλά πάνω από 10 άτομα». Σημειώνεται πως εξαιτίας στατιστικών επεξεργασιών τα αποτελέσματα θα πρέπει να ερμηνεύονται με μεγάλη προσοχή. 15. European Commission, Internal Market, Industry, Entrepreneurship and SMEs, 2017 SBA Fact Sheet Greece. Τυχόν μικρές διαφοροποιήσεις μεταξύ των ευρωπαϊκών και των εθνικών στατιστικών δεδομένων οφείλονται στην εναρμόνιση των στοιχείων από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ώστε αυτά να καταστούν συγκρίσιμα σε επίπεδο χωρών, αλλά και σε διαφορές των εκτιμήσεων σε σχέση με τα έτη και τους κλάδους αναφοράς. 99

100 οι πολύ μικρές επιχειρήσεις διατηρούν το μερίδιο της απασχόλησης με μικρές μόνο απώλειες σε ποσοστό 56,5% (Πίνακας 2.10). Παρόμοια είναι η κατάσταση στον κλάδο του εμπορίου, όπου οι πολύ μικρές επιχειρήσεις διατήρησαν το ιδιαίτερα υψηλό μερίδιό τους στην απασχόληση (68,6%), το οποίο, αν και υποχώρησε ελαφρώς σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια, δεν αφήνει αμφιβολίες για τη διάρθρωση της απασχόλησης εντός του κλάδου Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Πίνακας 2.10 Απασχολούμενοι στο σύνολο της οικονομίας ανά μέγεθος επιχείρησης ( ) Κλιμάκιο Micro-επιχειρήσεις Συμμετοχή (%) 62,2% 63,1% 63,2% 63,3% 60,9% 60,1% 59,9% 60,5% 58,2% 56,5% Μεγαλύτερες επιχειρήσεις Συμμετοχή (%) 37,8% 36,9% 36,8% 36,7% 39,1% 39,9% 40,1% 39,5% 41,8% 43,5% Σύνολο Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριμήνου Το χρονικό διάστημα η δομή της απασχόλησης των μικρών επιχειρήσεων σημείωσε αξιοσημείωτες διακυμάνσεις, οι οποίες αντανακλούν και τις συνεχείς ζυμώσεις της οικονομίας. Εστιάζοντας στο 2017 η ενίσχυση της συμμετοχής των αυτοαπασχολουμένων χαρακτηρίζεται ως πολύ σημαντική, γεγονός που αποκτά ξεχωριστή σημασία, αν ληφθεί υπ όψιν η συνεχής συρρίκνωση του αριθμού των αυτοαπασχολουμένων την περίοδο Η αύξηση του μεριδίου αλλά και του απόλυτου αριθμού των αυτοαπασχολουμένων φέτος θα πρέπει τουλάχιστον εν μέρει να αποδοθεί στη σταδιακή βελτίωση των προοπτικών της εγχώριας οικονομίας, αλλά και στη διαμόρφωση ευνοϊκότερων επιχειρηματικών προσδοκιών. Φυσικά μένει να αποδειχθεί η διατήρηση αυτής της τάσης και τα επόμενα χρόνια. Παράλληλα οι υπόλοιπες κατηγορίες γνώρισαν υποχώρηση της συμμετοχής τους στη δομή της απασχόλησης (Πίνακας 2.11). Εξαίρεση αποτελεί η κατηγορία των εργοδοτών στις πολύ μικρές επιχειρήσεις, η οποία μετά το 2014 φαίνεται να ισχυροποιείται, φτάνοντας το 2017 στο 11,6% της απασχόλησης στις micro-μονάδες, πολύ κοντά στο προ κρίσης επίπεδο του 2008 (12,1%). Η εξέλιξη αυτή στηρίζεται και στην ενίσχυση των απόλυτων μεγεθών των εργοδοτών, γεγονός που αναμφίβολα υπογραμμίζει τη σημασία των μικρών μονάδων για την εγχώρια επιχειρηματικότητα. Παράλληλα η μισθωτή απασχόληση παρουσιάζει αρκετές διακυμάνσεις, αλλά το 2017 ήταν καθοριστικό, καθώς δεν μπόρεσε να διατηρήσει τα κέρδη των δύο προηγούμενων ετών. Εξαιρετικά ανησυχητικό ωστόσο παραμένει το γεγονός ότι την περίοδο οι θέσεις μισθωτής απασχόλησης στις πολύ μικρές επιχειρήσεις συρρικνώθηκαν κατά σχεδόν 425 χιλιάδες, δηλαδή χάθηκε μία στις τρεις τέτοιες θέσεις (-32,1%). Ως εκ τούτου και παρά την επίσης πολύ ισχυρή πτώση των εργοδοτών για την ίδια περίοδο (-28,7%), το 2017 σε κάθε εργοδότη πολύ μικρής επιχείρησης αντιστοιχούν 3,6 εργαζόμενοι από 3,8 που αντιστοιχούσαν το Εάν δώσουμε έμφαση στις εξελίξεις μόνο του τελευταίου έτους ( ), οι πολύ μικρές επιχειρήσεις διατηρούν τους εργοδότες στα ίδια επίπεδα και παράλληλα μειώνεται η συμμετοχή των μισθωτών και αυξάνεται η συμμετοχή των αυτοαπασχολουμένων. 100

101 Πίνακας 2.11 Απασχολούμενοι και συμμετοχή τους κατά θέση στο επάγγελμα στις πολύ μικρές επιχειρήσεις ( ) Θέση στο επάγγελμα Εργοδότες Συμμετοχή (%) 12,1% 12,3% 11,7% 11,4% 10,7% 10,1% 9,3% 10,4% 11,4% 11,6% Αυτοαπασχολούμενοι Συμμετοχή (%) 33,0% 32,9% 34,2% 35,6% 39,6% 41,8% 40,9% 38,9% 38,5% 39,6% Μισθωτοί Συμμετοχή (%) 45,8% 45,8% 45,5% 44,3% 41,6% 40,1% 42,3% 43,5% 43,5% 41,9% Βοηθοί Συμμετοχή (%) 9,2% 9,0% 8,6% 8,7% 8,1% 8,0% 7,5% 7,2% 6,6% 7,0% Σύνολο micro Εξελίξεις στο Εμπόριο Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριμήνου Το εμπόριο διατηρεί τον χαρακτηρισμό του ως ο μεγαλύτερος εργοδότης στη χώρα, παρά την ένταση των πιέσεων που δέχεται από την εκδήλωση της οικονομικής κρίσης. Ταυτόχρονα περισσότερες από δύο στις τρεις θέσεις εργασίας στον κλάδο προέρχονται και υποστηρίζονται από πολύ μικρές επιχειρήσεις, ακόμα και μετά τις απώλειες που καταγράφηκαν σωρευτικά τα τελευταία εννέα έτη (Πίνακες 2.12 και 2.13). Για την πληρέστερη κατανόηση των ζυμώσεων που έλαβαν χώρα στο πλαίσιο του κλάδου τα τελευταία χρόνια, επισημαίνεται πως ο υποκλάδος με τον μεγαλύτερο αριθμό εργαζομένων είναι το λιανικό εμπόριο. Πίνακας 2.12 Μερίδιο απασχόλησης πολύ μικρών και μεγαλύτερων επιχειρήσεων στο σύνολο της οικονομίας και στο εμπόριο, 2017 Σύνολο οικονομίας Κλάδος εμπορίου Πολύ μικρές επιχειρήσεις 56,5% 68,6% Μεγαλύτερες επιχειρήσεις 43,5% 31,4% Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριμήνου Η απασχόληση στο εμπόριο: διάρθρωση και εξελίξεις Μέρος 2 Ειδικότερα στις πολύ μικρές επιχειρήσεις του εμπορίου η σωρευτική υποχώρηση της απασχόλησης την περίοδο διαμορφώθηκε στο 26,3%. Το μεγαλύτερο βάρος δέχτηκαν τα συμβοηθούντα μέλη είτε γιατί προσπάθησαν να βρουν άλλη απασχόληση, ώστε να ενισχύσουν το οικογενειακό εισόδημα, είτε γιατί τα έσοδα της επιχείρησης συρρικνώθηκαν τόσο πολύ, ώστε δεν είχε νόημα η συνέχιση της απασχόλησης στη συγκεκριμένη μονάδα. 101

102 Πίνακας 2.13 Απασχολούμενοι στο εμπόριο ανά μέγεθος επιχείρησης ( ) Κλιμάκιο Micro-επιχειρήσεις Συμμετοχή (%) 75,4% 76,2% 75,5% 73,8% 72,3% 72,1% 72,7% 72,9% 70,4% 68,6% Μεγαλύτερες επιχειρήσεις Συμμετοχή (%) 24,6% 23,8% 24,5% 26,2% 27,7% 27,9% 27,3% 27,1% 29,6% 31,4% Σύνολο Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριμήνου 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Οι άλλες κατηγορίες υποχώρησαν σωρευτικά στον ίδιο περίπου βαθμό, με τους μισθωτούς να εμφανίζουν τη χαμηλότερη πτώση (Πίνακας 2.14). Αυτό επιβεβαιώνει παλαιότερες επισημάνσεις της ΕΣΕΕ, ότι δηλαδή στον εμπορικό κόσμο οι μικρο-εργοδότες καταφεύγουν σε απολύσεις με μεγάλο δισταγμό και αφού έχουν εξαντλήσει κάθε άλλο μέτρο μείωσης του κόστους λειτουργίας. Πίνακας 2.14 Απασχολούμενοι και συμμετοχή κατά θέση στο επάγγελμα στις micro-επιχειρήσεις του εμπορίου (2008β-2017β) Θέση στο επάγγελμα Εργοδότες Συμμετοχή (%) 15,6% 15,4% 14,3% 14,0% 12,5% 13,2% 12,7% 13,7% 15,3% 16,3% Αυταπασχολούμενοι Συμμετοχή (%) 34,4% 33,1% 32,5% 34,3% 37,2% 36,3% 36,5% 33,7% 34,5% 34,5% Μισθωτοί Συμμετοχή (%) 39,5% 40,7% 43,2% 41,8% 41,8% 42,3% 43,8% 45,7% 43,8% 41,7% Βοηθοί Συμμετοχή (%) 10,6% 10,8% 10,0% 10,0% 8,5% 8,2% 7,0% 6,9% 6,4% 7,5% Σύνολο micro Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριμήνου Οι εργοδότες και οι βοηθοί στις πολύ μικρές εμπορικές επιχειρήσεις αυξήθηκαν το 2017 σε σχέση με το 2016 (9,5% και 19,5% αντίστοιχα), ενώ ανοδική τάση παρουσίασαν και οι αυτοαπασχολούμενοι, αλλά με πολύ πιο ήπιο ρυθμό (2,6%). Η εικόνα αυτή αντιστράφηκε στους μισθωτούς οι οποίοι μειώθηκαν (-2,4%). Ως εκ τούτου η ισχυρή ενίσχυση των βοηθών κατά το τελευταίο έτος υπό τον φόβο επιβολής νέων επιβαρύνσεων αποτελεί ουσιαστικά μονόδρομο για τις πολύ μικρές επιχειρήσεις. Προς επίρρωση αυτής της διαπίστωσης καταγράφεται η αναλογικά ισχυρότερη πτώση του κύκλου εργασιών των πολύ μικρών εμπορικών επιχειρήσεων, η οποία δεν επιτρέπει την πρόσληψη πιο εξειδικευμένου προσωπικού με υψηλότερο κόστος αμοιβών. Αξίζει σε αυτό το σημείο να σημειωθεί πως το 2015 (στοιχεία β τριμήνου) η απασχόληση στις micro-μονάδες του εμπορίου αυξήθηκε σημαντικά κατά 5,5%, ενώ το 2017 ενισχύθηκε και πάλι κατά 2,6%, μετά από πτώση το Αυτές οι παρατηρήσεις αναδεικνύουν τη δυνα- 102

103 μική των πολύ μικρών μονάδων, οι οποίες είναι πρόθυμες να δημιουργήσουν νέες θέσεις απασχόλησης, μόλις οι οικονομικές και επιχειρηματικές συνθήκες γίνουν περισσότερο ευνοϊκές. Επιπλέον δεν θα πρέπει να ξεφύγει της προσοχής η στενή σχέση μεταξύ εργοδοτών και αυτοαπασχολουμένων, όπου η αύξηση των πρώτων μπορεί να τροφοδοτείται εν μέρει από τη μείωση των δεύτερων, όπως συνέβη τα έτη 2015 και Η υποχώρηση της μισθωτής απασχόλησης στις πολύ μικρές επιχειρήσεις ιδιαίτερα τα τελευταία δύο έτη σημαίνει τη συγκέντρωσή της στις μεγαλύτερες επιχειρήσεις του κλάδου. Ενδεικτικό είναι ότι, ενώ το εμπόριο στο σύνολό του κερδίζει θέσεις εργασίας μισθωτής απασχόλησης (βλ. ενότητα 2.3), οι πολύ μικρές επιχειρήσεις απώλεσαν μόλις το 2017 σε απόλυτα μεγέθη μισθωτούς, ενώ οι επιχειρήσεις με απασχολούμενους 11 ατόμων και άνω κέρδισαν τέτοιες θέσεις. Ως εκ τούτου το 2017 σε κάθε εργοδότη αντιστοιχούσαν 58,7 μισθωτοί από 52,3 μόλις ένα έτος νωρίτερα. Αντίθετα η αύξηση των απασχόλησης στην κατηγορία των βοηθών στο εμπόριο προέκυψε αποκλειστικά από την ενίσχυση αυτής της κατηγορίας στις πολύ μικρές επιχειρήσεις (Διαγράμματα 2.43 & 2.44). 16 Το 2017 το μερίδιο των εργαζομένων νεαρής ηλικίας (15-29) στο εμπόριο ήταν χαμηλότερο στις πολύ μικρές επιχειρήσεις, χαρακτηριστικό που είχε παρατηρηθεί και κατά τα προηγούμενα έτη αναφοράς. Αξίζει ιδιαίτερης προσοχής το γεγονός ότι, ενώ έως το 2016 η διαφορά στο μερίδιο νεαρών ατόμων μεταξύ μικρών και μεγαλύτερων επιχειρήσεων μειωνόταν, φέτος διευρύνθηκε σημαντικά (Διάγραμμα 2.45). Και στα τρία όμως έτη αναφοράς η συμμετοχή των νέων στην απασχόληση είναι υψηλότερη στο εμπόριο έναντι του συνόλου της οικονομίας, γεγονός που υπογραμμίζει τη σημασία του κλάδου στην προσέλκυση νέων ως προς την ηλικία ατόμων. Επιπρόσθετα η υψηλή διείσδυση των νέων στις μεγαλύτερες επι- Διάγραµµα 2.43 Ποσοστιαία (%) µεταβολή της απασχόλησης κατά θέση στο επάγγελµα σε micro-επιχειρήσεις: β τρίµ β τρίµ Η απασχόληση στο εμπόριο: διάρθρωση και εξελίξεις Μέρος ,5% ,5% 5-0 2,6% -2,4% -2,6% -5 Εργοδότες Αυτοπασχολούµενοι Μισθωτοί Συµβοηθούντα µέλη Σύνολο Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριµήνου 16. Οι «αυτοαπασχολούμενοι» και οι «βοηθοί» στις μεγαλύτερες επιχειρήσεις, διαμορφώνονται ως απόλυτα μεγέθη σε πολύ χαμηλά επίπεδα, με αποτέλεσμα ακόμα και ήπιες μεταβολές των εργαζομένων στις εν λόγω κατηγορίες να αντανακλώνται σε εξαιρετικά υψηλές ποσοστιαίες μεταβολές. Ως εκ τούτου οι συγκεκριμένες εξελίξεις θα πρέπει να ερμηνεύονται με προσοχή, ιδιαίτερα αν ληφθεί υπ όψιν και το δειγματοληπτικό σφάλμα. Επιπρόσθετα η πτώση των αυτοαπασχολουμένων κατά την περίοδο στις μεγαλύτερες επιχειρήσεις (11 ατόμων και άνω) θα μπορούσε μεταξύ άλλων να αποδοθεί στην αβεβαιότητα που ενέσκηψε από τις ριζικές μεταβολές στο ασφαλιστικό σύστημα. Όσον αφορά τους βοηθούς, η αιτία για τη συρρίκνωσή τους θα πρέπει να αναζητηθεί στην προσπάθεια των μεγαλύτερων επιχειρήσεων να εντοπίσουν εργαζόμενους είτε με μεγαλύτερη τεχνογνωσία είτε με χαμηλότερο κόστος εργασίας. 103

104 Διάγραµµα 2.44 Ποσοστιαία (%) µεταβολή της απασχόλησης κατά θέση στο επάγγελµα στις µεγαλύτερες επιχειρήσεις: β τρίµ β τρίµ ,2% 12,5% 11,3% Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου ,4% -62,1% Εργοδότες Αυτοπασχολούµενοι Μισθωτοί Συµβοηθούντα µέλη Σύνολο Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριµήνου Διάγραµµα 2.45 Μερίδιο (%) απασχόλησης επιλεγµένων ηλιακών οµάδων (15-29 και 55-64) σε micro- και µεγαλύτερες εµπορικές επιχειρήσεις: β τρίµ β τρίµ β τρίµ (15-29) 2008 (15-29) 2016 (15-29) 2017 (55-64) 2008 (55-64) 2016 (55-64) 2017 Micro-επιχειρήσεις Μεγαλύτερες επιχειρήσεις Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριµήνου χειρήσεις επιβεβαιώνει ότι οι τελευταίες επωφελούνται σε μεγαλύτερο βαθμό από τις χαμηλότερες αμοιβές για τις μικρότερες ηλικιακές ομάδες. Αντίθετα στις ηλικίες που βρίσκονται κοντά στη συνταξιοδότηση και στην απομάκρυνση από το εργατικό δυναμικό (55-64) οι πολύ μικρές επιχειρήσεις του κλάδου αναδεικνύονται σε πυλώνα στήριξης της απασχόλησης, προσφέροντας ουσιαστική διέξοδο σε αυτή την ευάλωτη ηλικιακή κατηγορία. Επιπρόσθετα η συντριπτική πλειονότητα των θέσεων εργασίας στις πολύ μικρές επιχειρήσεις του εμπορίου παραμένει πλήρους απασχόλησης (Διάγραμμα 2.46), ενώ στο σύνολο της οικονομίας οι πολύ μικρές μονάδες συγκεντρώνουν μεγαλύτερο ποσοστό μερικής απασχόλησης σε σχέση με το εμπόριο. Η παρατήρηση αυτή και μόνο διαφοροποιεί τις micro- 104

105 Διάγραµµα 2.46 Μερίδια (%) πλήρους απασχόλησης στο εµπόριο κατά µέγεθος επιχείρησης: β τρίµ β τρίµ β τρίµ β τρίµ β τρίµ β τρίµ Micro-επιχειρήσεις Μεγαλύτερες επιχειρήσεις Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριµήνου επιχειρήσεις του εμπορίου και υπογραμμίζει την ποιότητα των θέσεων που προσφέρουν σε όρους μονιμότητας, σε μια αναμφίβολα ιδιαίτερα δύσκολη οικονομική συγκυρία. Φυσικά, οι οικονομικές εξελίξεις έχουν μειώσει αναπόφευκτα το μερίδιο των θέσεων πλήρους απασχόλησης ανεξαρτήτως μεγέθους επιχείρησης. Ωστόσο είναι οι μεγαλύτερες μονάδες έχουν μειώσει σε μεγαλύτερο βαθμό τα μερίδια τους στην πλήρη απασχόληση. Η εξέλιξη αυτή αποδίδεται εν μέρει και στη διάρθρωση της λειτουργίας των πολύ μικρών μονάδων, με τους επιχειρηματίες να εργάζονται και πέραν του καθιερωμένου ωραρίου προκειμένου να αντεπεξέλθει η επιχείρηση στις καθημερινές απαιτήσεις και προκλήσεις. Από την άλλη πλευρά οι μεγαλύτερες επιχειρήσεις εξαιτίας και του μεγέθους τους είναι περισσότερο πιθανό να επιλέξουν τη μερική απασχόληση, κατανέμοντας κατάλληλα το προσωπικό τους. Εντούτοις τον τελευταίο χρόνο και οι μεγαλύτερες επιχειρήσεις αύξησαν το μερίδιο των θέσεων πλήρους απασχόλησης, με τη διαφορά όμως από τις μικρές να παραμένει. Ωστόσο, οι πολύ μικρές επιχειρήσεις φαίνεται πως απασχολούν σε μεγαλύτερο βαθμό άτομα σε θέσεις προσωρινής απασχόλησης (Διάγραμμα 2.47). Η ερμηνεία μπορεί να προέρχεται κυρίως από το γεγονός ότι οι μικρότερες σε μέγεθος επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν σε γενικές γραμμές υψηλότερα επίπεδα αβεβαιότητας για τις μελλοντικές εξελίξεις και ως εκ τούτου διστάζουν περισσότερο να δεσμευτούν για τη διάρκεια της θέσης εργασίας. Έως το 2016 και σε αντίθεση με ό,τι ήταν αναμενόμενο το ποσοστό της μόνιμης εργασίας των πολύ μικρών μονάδων δεν παρουσίασε σημαντικές διακυμάνσεις, ενώ κατά τη φετινή περίοδο παρατηρήθηκε μικρή αύξηση με αποτέλεσμα να επανέλθει στα προ κρίσης επίπεδα. Ξεχωριστή επίσης σημασία έχει το γεγονός ότι ανεξάρτητα από το μέγεθος της επιχείρησης το εμπόριο χρησιμοποιεί θέσεις εργασίας μόνιμου χαρακτήρα σε μεγαλύτερο βαθμό συγκριτικά με το σύνολο των κλάδων της οικονομίας. Όπως είχε αναφερθεί και στην προηγούμενη έκθεση, ο κλάδος του εμπορίου θεωρείται ανδροκρατούμενος ανεξάρτητα από το μέγεθος της επιχείρησης. Εντούτοις η οικονομική ύφεση άσκησε πιέσεις στις micro-μονάδες προς μια περισσότερο ισορροπημένη εκπρο- Η απασχόληση στο εμπόριο: διάρθρωση και εξελίξεις Μέρος 2 105

106 Διάγραµµα 2.47 Μερίδια (%) µόνιµης εργασίας κατά µέγεθος επιχείρησης στο εµπόριο: β τρίµ β τρίµ β τρίµ Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου β τρίµ β τρίµ Micro-επιχειρήσεις Μεγαλύτερες επιχειρήσεις β τρίµ Διάγραµµα 2.48 Ποσοστιαία (%) συµµετοχή ανδρών κατά µέγεθος απασχόλησης στο εµπόριο: β τρίµ β τρίµ β τρίµ Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριµήνου β τρίµ β τρίµ β τρίµ Micro-επιχειρήσεις Μεγαλύτερες επιχειρήσεις Πηγή: ΓΓ ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2017 Β τριµήνου σώπηση των γυναικών (Διάγραμμα 2.48). Κατά το τελευταίο έτος πάντως η συμμετοχή των ανδρών ενισχύθηκε σε μικρό βαθμό στις μικρότερες επιχειρήσεις, χωρίς ωστόσο να μεταβληθεί ουσιαστικά η γενική εικόνα. Επισημαίνεται βεβαίως πως παρατηρούνται μεγάλες διαφοροποιήσεις εντός του κλάδου, με το λιανικό εμπόριο να παρέχει στα δύο φύλα σχεδόν απόλυτα ίση συμμετοχή στην απασχόληση πριν και κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης. Παρόλα αυτά σε σχέση με το σύνολο της οικονομίας της χώρας το εμπόριο προσφέρει στις γυναίκες υψηλότερη πιθανότητα εύρεσης εργασίας. 106

107 2.5 Η απασχόληση στις ελληνικές εμπορικές ΑΕ και ΕΠΕ Από τις εταιρείες ΑΕ και ΕΠΕ που περιλαμβάνονται στο τρίτο μέρος της έκθεσης, η ICAP DATABANK διαθέτει στοιχεία απασχόλησης για εταιρείες. 17 Οι επιχειρήσεις αυτές κατά το 2016 απασχολούσαν συνολικά άτομα, με τη μέση απασχόληση να ανέρχεται σε 53,7 εργαζόμενους ανά επιχείρηση. Από το σύνολο της απασχόλησης του τομέα το εμπόριο αυτοκινήτων είχε μερίδιο μόλις 5,2%, στο χονδρικό εμπόριο εργαζόταν το 36,7% του συνόλου, ενώ στο λιανικό εμπόριο το υπόλοιπο 58,1%. Όπως και στις προηγούμενες Εκθέσεις για τους σκοπούς της ανάλυσης της τρέχουσας ενότητας οι εταιρείες χωρίστηκαν σε 4 στρώματα με κριτήριο την απασχόληση (έως 9 εργαζόμενους, από 10 έως 49 εργαζόμενους, από 50 έως 249 εργαζόμενους, άνω των 250 εργαζομένων). Στο Διάγραμμα 2.49 παρουσιάζεται η κατανομή του αριθμού των εταιρειών ανά στρώμα απασχόλησης. Διάγραµµα 2.49 Σχετική κατανοµή αριθµού εταιρειών ανά τοµέα και ανά κλιµάκιο απασχόλησης: 2016 (%) Η απασχόληση στο εμπόριο: διάρθρωση και εξελίξεις Μέρος Εµπόριο αυτοκινήτωνανταλλακτικά αυτοκινήτων Χονδρικό εµπόριο Λιανικό εµπόριο Γενικό σύνολο έως Πηγή: ICAP DATABANK Στο σύνολο του εμπορικού τομέα η πλειοψηφία των εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ, δηλαδή το 48,1%, είναι πολύ μικρές επιχειρήσεις που απασχολούν μέχρι 9 άτομα, ωστόσο οι επιχειρήσεις που ανήκουν σε αυτό το κλιμάκιο καλύπτουν μόλις το 3,3% της συνολικής απασχόλησης των εμπορικών εταιρειών του δείγματος. Το 38,6% των επιχειρήσεων απασχολούσε 10 έως και 49 άτομα, αυτού δε του μεγέθους οι επιχειρήσεις κάλυψαν το 14,9% της συνολικής απασχόλησης. Περαιτέρω το 10,9% των εταιρειών που συγκροτούν το δείγμα απασχολούσε 50 έως 249 άτομα, ενώ η συμμετοχή αυτής της κατηγορίας στη συνολική απασχόληση του εμπορίου ανήλθε σε 19% το Στη φετινή έκδοση, λόγω παράτασης για τη δημοσίευση των ισολογισμών, η ανάλυση περιλαμβάνει τις εταιρείες για τις οποίες υπήρχε διαθέσιμος ισολογισμός για τα 2 τελευταία έτη (2016, 2015) κατά την ημερομηνία οριστικοποίησης του δείγματος (Οκτώβριος 2017). Η απουσία μίας από τις μεγαλύτερες εταιρείες του ελληνικού εμπορίου από το φετινό δείγμα (λόγω μη δημοσίευσης ισολογισμού) έχει επηρεάσει κάποια μεγέθη σε σχέση με την προηγούμενη έκθεση. 107

108 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Οι πολύ μεγάλες επιχειρήσεις με απασχόληση άνω των 250 εργαζόμενων συνιστούν μόλις το 2,4% των εταιρειών του δείγματος, εν τούτοις το μερίδιο της κατηγορίας αυτής στη συνολική απασχόληση του εμπορίου παραμένει κορυφαίο διαχρονικά και ανήλθε σε 62,9% το Με τα δεδομένα του παρόντος δείγματος η συνολική απασχόληση όλων των επιχειρήσεων (ανεξαρτήτως τομέα) αυξήθηκε κατά 6,5% την τελευταία διετία, εξέλιξη στην οποία συνέβαλαν οι μεγαλύτερες σε μέγεθος εμπορικές εταιρείες. Αντίθετα η απασχόληση υποχώρησε αισθητά στις πολύ μικρές επιχειρήσεις. Η εξέλιξη ήταν ανοδική και στους τρεις τομείς του εμπορίου το τελευταίο έτος. Ειδικότερα η αύξηση της απασχόλησης ανά τομέα την περίοδο 2016/15, είχε ως εξής: Εμπόριο αυτοκινήτων: 6,43%, Χονδρικό εμπόριο: 4,77% Λιανικό εμπόριο: 7,64% Εάν εξετασθεί η μέση απασχόληση ανά εταιρεία, διαπιστώνεται αισθητή ανάκαμψη του δείκτη: από 50,5 εργαζομένους ανά εταιρεία το 2015 σε 53,7 εργαζομένους ανά εταιρεία το Όσον αφορά την εξέλιξη της απασχόλησης στις επιμέρους κατηγορίες κλιμακίων, φαίνεται ότι η διεύρυνση της απασχόλησης προήλθε κυρίως από τις πολύ μεγάλες επιχειρήσεις, με απασχόληση άνω των 250 εργαζομένων (μεταβολή 2016/15: 9,08%), ενώ σημαντική ήταν και η συμβολή των επιχειρήσεων που απασχολούν προσωπικό μεταξύ 50 και 249 ατόμων (μεταβολή 2016/15: 4,92%). Αντίθετα στις πολύ μικρές επιχειρήσεις καταγράφεται μείωση της απασχόλησης (-7,09%) την τελευταία διετία, γεγονός ενδεικτικό για το ότι αυτή η κατηγορία επιχειρήσεων συνεχίζει να επηρεάζεται δυσμενώς σε συνθήκες πίεσης (συρρίκνωση οικογενειακών εισοδημάτων κ.λπ.). Πίνακας 2.15 Αριθμός απασχολούμενων ανά τομέα δραστηριότητας και κλιμάκιο απασχόλησης: (άτομα) Κλιμάκιο απασχόλησης Τομέας έως Σύνολο Εμπόριο αυτοκινήτων Χονδρικό εμπόριο Λιανικό εμπόριο Γενικό σύνολο Πηγή: ICAP DATABANK Κατά την εξέταση της σύνθεσης του διαθέσιμου δείγματος εμπορικών εταιρειών διαπιστώνουμε, όπως προαναφέρθηκε, ότι υπερτερούν σταθερά οι πολύ μικρές επιχειρήσεις (48,1%), ενώ οι επιχειρήσεις με απασχόληση άνω των 250 εργαζομένων καλύπτουν μόλις το 2,4%. Η κατανομή των εταιρειών ανά στρώμα απασχόλησης δεν διαφοροποιείται αναλόγως του τομέα δραστηριότητας, δεδομένου ότι σε όλους τους τομείς πλειοψηφούν οι πολύ μικρές επιχειρήσεις (που απασχολούν έως 9 εργαζόμενους) όπως και κατά τα προηγούμενα έτη. 108

109 Μεγαλύτερη σχετικά ένταση έχει το φαινόμενο αυτό στον τομέα του λιανικού εμπορίου, όπου το ποσοστό των πολύ μικρών εταιρειών ανέρχεται το 2016 σε 50,6%. Πίνακας 2.16 Αριθμός επιχειρήσεων ανά τομέα δραστηριότητας και ανά κλιμάκιο απασχόλησης: 2016 (αριθμός εταιρειών) Κλιμάκιο απασχόλησης Τομέας έως Σύνολο Εμπόριο αυτοκινήτων Χονδρικό εμπόριο Λιανικό εμπόριο Γενικό σύνολο Πίνακας 2.17 Πηγή: ICAP DATABANK Ποσοστά επιχειρήσεων ανά τομέα δραστηριότητας και ανά κλιμάκιο απασχόλησης: 2016 (%) Κλιμάκιο απασχόλησης Τομέας έως Σύνολο Εμπόριο αυτοκινήτων 47,1 42,3 8,5 2,1 100,0 Χονδρικό εμπόριο 47,6 39,7 11,4 1,3 100,0 Λιανικό εμπόριο 50,6 31,5 10,2 7,6 100,0 Γενικό σύνολο 48,1 38,6 10,9 2,4 100,0 Πηγή: ICAP DATABANK Στο Διάγραμμα 2.50 παρουσιάζεται η συγκέντρωση της απασχόλησης των εμπορικών εταιρειών στις επιμέρους κατηγορίες μεγέθους κατά το Όπως είχε διαπιστωθεί και στις προηγούμενες έρευνες, αυξημένο είναι το μερίδιο του κλιμακίου των πολύ μεγάλων εμπορικών επιχειρήσεων, οι οποίες (το 2016) κάλυψαν το 62,9% της συνολικής απασχόλησης βάσει του διαθέσιμου δείγματος εταιρειών, ενώ τα μερίδια των υπολοίπων κλιμακίων ήταν μειωμένα. Η ακριβής ποσοστιαία σύνθεση του δείγματος των επιμέρους κατηγοριών μπορεί μεν να επηρεάζεται από το εύρος του διαθέσιμου δείγματος επιχειρήσεων, ωστόσο διαχρονικά δεν εντοπίζεται δραστική διαφοροποίηση στη συμμετοχή των τεσσάρων κλιμακίων εταιρειών. Η απασχόληση στο εμπόριο: διάρθρωση και εξελίξεις Μέρος 2 Διάγραµµα 2.50 Ποσοστιαία κατανοµή της απασχόλησης ανά κλιµάκιο απασχόλησης, 2016 (%) 3,3% 14,9% 62,9% 19% άτοµα άτοµα 250+ άτοµα Έως 9 άτοµα Πηγή: ICAP DATABANK 109

110 Τα βασικά μεγέθη και οι χρηματοοικονομικοί δείκτες του εμπορίου ανά στρώμα απασχόλησης παρουσιάζονται συγκεντρωτικά στον πίνακα Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Πίνακας 2.18 Δείκτες ανά κλιμάκιο απασχόλησης: Γενικό σύνολο εμπορίου Κλιμάκιο απασχόλησης έως Σύνολο Αριθμός επιχειρήσεων Όγκος απασχόλησης Ενεργητικό ανά απασχολούμενο χιλ Πωλήσεις ανά απασχολούμενο χιλ Μεικτά κέρδη ανά απασχολούμενο χιλ Αποδοτικότητα ιδίων κεφαλαίων % 9,9 8,5 10,7 6,8 6,4 6,2 8,5 12,6 8,5 9,5 Αποδοτικότητα συνολικών κεφαλαίων % 5,0 4,4 6,0 4,4 4,2 3,9 4,8 6,2 4,8 5,0 Ποσοστό μεικτού κέρδους % 15,6 15,0 16,6 17,4 14,6 14,9 22,4 21,8 18,0 18,1 Ποσοστό καθαρού κέρδους % 2,1 1,7 2,8 1,7 1,1 1,0 2,3 3,2 1,9 2,1 Δανειακή επιβάρυνση % 64,2 65,9 61,8 62,5 71,5 71,7 61,5 61,7 64,9 65,3 Γενική ρευστότητα 1,40 1,36 1,47 1,45 1,31 1,31 1,08 0,99 1,27 1,22 Πηγή: ICAP DATABANK Ο δείκτης του ενεργητικού ανά απασχολούμενο αποτελεί μια πρώτη ένδειξη της έντασης κεφαλαίου στο εμπόριο. Τα στοιχεία (για το σύνολο των εταιρειών ανεξαρτήτως μεγέθους) δείχνουν ότι παρά την ανακοπή της ύφεσης ο γενικός δείκτης παρέμεινε ουσιαστικά στάσιμος, διαμορφούμενος σε 196 χιλ. το 2016, (από 197 χιλ. το 2015 βλ. Πίνακας 2.18). Το τελευταίο έτος αισθητή επιδείνωση του δείκτη σημειώθηκε κυρίως στο εμπόριο αυτοκινήτων (-3,16%). Αντίθετα ο σχετικός δείκτης του χονδρικού εμπορίου ανέκαμψε ελαφρά, κατά 1,29%, ενώ στο λιανικό εμπόριο υπήρξε οριακή μόνο υποχώρηση. Από την τομεακή ανάλυση (βάσει του διαθέσιμου δείγματος εταιρειών) προκύπτει ότι οι εταιρείες του εμπορίου αυτοκινήτων γενικώς (ανεξαρτήτως μεγέθους) είναι μεγαλύτερης έντασης κεφαλαίου από τους λοιπούς τομείς, με ενεργητικό ανά απασχολούμενο 337 χιλ. το 2016, ενώ το λιανικό εμπόριο παραμένει ο τομέας με την υψηλότερη ένταση εργασίας (ενεργητικό/απασχολούμενο: 109 χιλ.). Μεταξύ των τεσσάρων κλιμακίων μεγέθους απασχόλησης, σημαντική βελτίωση του δείκτη (10,89%) παρατηρείται μόνο στην ομάδα των πολύ μικρών εταιρειών (μέχρι 9 εργαζόμενους). Από τη σύγκριση των κλιμακίων απασχόλησης επιβεβαιώνεται το γεγονός ότι οι μικρότερες εταιρείες εμφανίζουν το υψηλότερο ενεργητικό ανά απασχολούμενο σε σχέση με τα υπόλοιπα στρώματα και συγκεκριμένα 387 χιλ. το 2016 (Πίνακας 2.19), γεγονός φυσικό άλλωστε λόγω της πολύ χαμηλής απασχόλησης που αντιστοιχεί σε αυτή την κατηγορία (υπενθυμίζεται ότι οι πολύ μικρές επιχειρήσεις συνολικά κάλυψαν μόνο το 3,3% της συνολικής απασχόλησης στο εμπόριο). 110

111 Πίνακας 2.19 Ενεργητικό ανά απασχολούμενο ανά τομέα δραστηριότητας και ανά κλιμάκιο απασχόλησης: Σύνολο επιχειρήσεων ( 000 ) Κλιμάκιο απασχόλησης έως Σύνολο Εμπόριο αυτοκινήτων Χονδρικό εμπόριο Λιανικό εμπόριο Γενικό σύνολο Πηγή: ICAP DATABANK Οι πωλήσεις ανά απασχολούμενο το 2016 ανήλθαν σε 311 χιλ., αυξημένες κατά 2% περίπου σε σχέση με το Το τελευταίο έτος ο δείκτης (ανεξαρτήτως κλιμακίου απασχόλησης) βελτιώθηκε (έστω και οριακά) και στους τρεις τομείς, με την εντονότερη αύξηση να αντιστοιχεί στο χονδρικό εμπόριο (3,22%) και οριακή μόνο μεταβολή στο λιανικό εμπόριο. Όταν εξετάσουμε τα τέσσερα κλιμάκια μεγέθους (ανεξαρτήτως τομέα), διαπιστώνουμε ότι η μεγαλύτερη βελτίωση του δείκτη καταγράφηκε στις πολύ μικρές και στις πολύ μεγάλες επιχειρήσεις (8,91% και 6,95% αντίστοιχα). Η μόνη κατηγορία που εμφάνισε υποχώρηση (-3,1%) ήταν οι εταιρείες με απασχόληση μεταξύ 10 και 49 ατόμων (Πίνακας 2.20). Όσον αφορά τη διαμόρφωση του δείκτη ανά τομέα συνολικά (ανεξαρτήτως κλιμακίου απασχόλησης), ο τομέας του χονδρικού εμπορίου έχει σταθερά τις υψηλότερες πωλήσεις ανά απασχολούμενο, 545 χιλ. το Από τη σύγκριση των κλιμακίων των εταιρειών του χονδρεμπορίου διαπιστώνεται ότι το κλιμάκιο εταιρειών με απασχόληση μεταξύ ατόμων εμφανίζει την υψηλότερη τιμή του δείκτη: 677 χιλ. το 2016 (Πίνακας 2.20). Η απασχόληση στο εμπόριο: διάρθρωση και εξελίξεις Μέρος 2 Πίνακας 2.20 Πωλήσεις ανά απασχολούμενο ανά τομέα δραστηριότητας και ανά κλιμάκιο απασχόλησης: Σύνολο επιχειρήσεων ( 000 ) Κλιμάκιο απασχόλησης έως Σύνολο Εμπόριο αυτοκινήτων Χονδρικό εμπόριο Λιανικό εμπόριο Γενικό σύνολο Πηγή: ICAP DATABANK Τα μεικτά κέρδη ανά απασχολούμενο παρέμειναν ουσιαστικά σταθερά την τελευταία διετία και διαμορφώθηκαν σε 56 χιλ. το Σε όλους τους επιμέρους τομείς καταγράφεται βελτίωση του δείκτη το τελευταίο έτος. Τα υψηλότερα μεικτά κέρδη ανά απασχολούμενο εμφάνισε το χονδρικό εμπόριο ( 80 χιλ. ανά απασχολούμενο), ενώ έπεται το εμπόριο αυτοκινήτων ( 78 χιλ. ανά απασχολούμενο). Από πλευράς κλιμακίων απασχόλησης (ανεξαρτήτως τομέα) ο δείκτης είχε την υψηλότερη τιμή στις εταιρείες με απασχόληση έως 9 άτομα: 97 χιλ. το 2016 (Πίνακας 2.21). 111

112 Πίνακας 2.21 Μεικτά κέρδη * ανά απασχολούμενο ανά τομέα δραστηριότητας και ανά κλιμάκιο απασχόλησης: Σύνολο επιχειρήσεων ( 000 ) Κλιμάκιο απασχόλησης έως Σύνολο Εμπόριο αυτοκινήτων Χονδρικό εμπόριο Λιανικό εμπόριο Γενικό σύνολο *Πωλήσεις μείον κόστος πωληθέντων Πηγή: ICAP DATABANK 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Όσον αφορά τον δείκτη της αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων, 18 τα πρώτα χρόνια της κρίσης το εμπόριο συνολικά υπέστη μεγάλες απώλειες, γεγονός που διαμόρφωσε αρνητικές τιμές του δείκτη εκείνη την περίοδο. Από το 2013 ωστόσο υπήρξε η πρώτη ένδειξη βελτίωσης, τάση η οποία συνεχίστηκε και τα επόμενα έτη. Με βάση τα δεδομένα του παρόντος δείγματος εταιρειών ο δείκτης αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων ανήλθε σε 9,5% το 2016 για το σύνολο των εταιρειών ανεξαρτήτως μεγέθους ή κλάδου (από 8,5% το 2015). Ειδικότερα οι δύο από τους τρεις τομείς του εμπορίου εμφάνισαν θετική αποδοτικότητα ιδίων κεφαλαίων το Οι καλύτερες επιδόσεις προήλθαν αυτή τη φορά από το λιανικό εμπόριο, όπου ο δείκτης διαμορφώθηκε σε 14,9%, ενώ στο χονδρικό εμπόριο ο δείκτης ήταν 8,4%. Ωστόσο μεγάλη ήταν η επιδείνωση που καταγράφηκε στο εμπόριο αυτοκινήτωνανταλλακτικών, όπου ο εν λόγω δείκτης του τομέα διαμορφώθηκε σε -31,5% το 2016 (σε μεγάλο βαθμό εξαιτίας των αρνητικών αποτελεσμάτων συγκεκριμένης εταιρείας του χώρου). Από πλευράς κλιμακίων απασχόλησης το κλιμάκιο των πολύ μεγάλων εταιρειών εμφάνισε τις καλύτερες επιδόσεις το 2016, με τον σχετικό δείκτη να ανέρχεται σε 12,6%. Πίνακας 2.22 Αποδοτικότητα ιδίων κεφαλαίων * ανά τομέα δραστηριότητας και ανά κλιμάκιο απασχόλησης: Σύνολο επιχειρήσεων (%) Κλιμάκιο απασχόλησης έως Σύνολο Εμπόριο αυτοκινήτων 21,9 21,2 19,6-3,5-23,2 ** -88,1 2,1 0,5-31,5 Χονδρικό εμπόριο 10,0 8,6 9,6 7,9 8,1 10,3-1,2 4,8 7,2 8,4 Λιανικό εμπόριο -1,8-7,3 9,0 11,2 3,2 12,9 12,4 15,4 11,7 14,9 Γενικό σύνολο 9,9 8,5 10,7 6,8 6,4 6,2 8,5 12,6 8,5 9,5 *Καθαρά προ φόρου κέρδη προς ίδια κεφάλαια επί 100 **Ο δείκτης δεν ορίζεται λόγω διαμόρφωσης αρνητικών ιδίων κεφαλαίων το εν λόγω έτος Πηγή: ICAP DATABANK 18. Η τιμή των δεικτών αποδοτικότητας ιδίων και συνολικών κεφαλαίων, μεικτού και καθαρού κέρδους, δανειακής επιβάρυνσης και ρευστότητας για το σύνολο των εταιρειών πιθανόν να διαφέρει ελαφρά στο παρόν τμήμα σε σύγκριση με το Μέρος 3 της Έκθεσης. Ο λόγος είναι ότι για την εξαγωγή των δεικτών που σχετίζονται με την απασχόληση χρησιμοποιήθηκε μικρότερο σύνολο εταιρειών από ό,τι στο τρίτο μέρος της μελέτης. 112

113 Αναφορικά με τον δείκτη της αποδοτικότητας των συνολικών κεφαλαίων, αυτός βελτιώθηκε για το σύνολο των εταιρειών σε 5,0% το Μεταξύ των τριών τομέων υψηλότερος ήταν ο δείκτης στο λιανικό εμπόριο (7,0%), ενώ και ο δείκτης του χονδρικού εμπορίου βελτιώθηκε το τελευταίο έτος. Αντίθετα στο εμπόριο αυτοκινήτων-ανταλλακτικών ο αντίστοιχος δείκτης διαμορφώθηκε σε -1,4%. Εξετάζοντας την εξέλιξη ανά κλιμάκιο μεγέθους την καλύτερη επίδοση κατά το 2016 (6,2%) εμφάνισαν και πάλι οι εμπορικές εταιρείες με απασχόληση άνω των 250 ατόμων ανεξαρτήτως τομέα δραστηριότητας (Πίνακας 2.23). Πίνακας 2.23 Αποδοτικότητα συνολικών κεφαλαίων * ανά τομέα δραστηριότητας και ανά κλιμάκιο απασχόλησης: Σύνολο επιχειρήσεων (%) Κλιμάκιο απασχόλησης έως Σύνολο Εμπόριο αυτοκινήτων 8,9 8,5 8,4 0,3 0,2-7,9-2,9 3,1 2,5-1,4 Χονδρικό εμπόριο 5,1 4,5 5,7 4,9 4,8 5,3 1,6 3,8 4,5 4,8 Λιανικό εμπόριο 0,6-0,6 4,5 5,3 3,1 6,0 6,4 7,3 6,1 7,0 Γενικό σύνολο 5,0 4,4 6,0 4,4 4,2 3,9 4,8 6,2 4,8 5,0 *Καθαρά προ φόρου κέρδη συν χρηματοοικονομικές δαπάνες προς σύνολο ενεργητικού επί 100 Πηγή: ICAP DATABANK Ο δείκτης του περιθωρίου μεικτού κέρδους (για το σύνολο των εταιρειών) δεν εμφάνισε αξιόλογη μεταβολή: ανήλθε σε 18,1% το Από τομεακή άποψη αμετάβλητος παρέμεινε ο δείκτης στους δύο από τους τρεις τομείς, ενώ σημαντική βελτίωση εμφάνισε μόνο στο εμπόριο αυτοκινήτων-ανταλλακτικών, όπου ανήλθε σε 16,0%. Τις υψηλότερες επιδόσεις διαχρονικά εμφανίζει ο τομέας του λιανικού εμπορίου, όπου ο δείκτης ανήλθε σε 27,1% το Από τη σύγκριση των στρωμάτων απασχόλησης διαπιστώνεται ότι το ποσοστό μεικτού κέρδους εμφάνισε αισθητή επιδείνωση στις πολύ μεγάλες εταιρείες (απασχόληση άνω των 250 ατόμων), ωστόσο η ομάδα αυτή εξακολουθεί παρά την υποχώρηση να σημειώνει την καλύτερη επίδοση με 21,8% το 2016 (Πίνακας 2.24). Η απασχόληση στο εμπόριο: διάρθρωση και εξελίξεις Μέρος 2 Πίνακας 2.24 Ποσοστό μεικτού κέρδους * ανά τομέα δραστηριότητας και ανά κλιμάκιο απασχόλησης: Σύνολο επιχειρήσεων (%) Κλιμάκιο απασχόλησης έως Σύνολο Εμπόριο αυτοκινήτων 9,9 10,9 16,7 16,5 15,7 16,6 13,8 21,2 14,2 16,0 Χονδρικό εμπόριο 17,5 16,2 16,9 18,0 13,8 14,1 12,9 12,0 14,6 14,6 Λιανικό εμπόριο 25,1 24,1 14,0 13,8 32,7 33,6 27,8 27,8 27,1 27,1 Γενικό σύνολο 15,6 15,0 16,6 17,4 14,6 14,9 22,4 21,8 18,0 18,1 *Μεικτά κέρδη προς πωλήσεις επί 100 Πηγή: ICAP DATABANK 113

114 Στον Πίνακα 2.25 παρουσιάζεται η εξέλιξη του ποσοστού καθαρού κέρδους ανά κλιμάκιο απασχόλησης. Στο σύνολο των εταιρειών (ανεξαρτήτως μεγέθους) το ποσοστό καθαρού κέρδους βελτιώθηκε ελαφρά σε 2,1% το 2016 (από 1,9% το 2015). Όσον αφορά τους τρεις τομείς τον υψηλότερο (συγκριτικά) δείκτη εμφάνισε το λιανικό εμπόριο, όπου μάλιστα ο δείκτης βελτιώθηκε σημαντικά ανερχόμενος σε 4,5%, ενώ αρνητικός ήταν μόνο στον τομέα του εμπορίου αυτοκινήτων-ανταλλακτικών. Βάσει κλιμακίων μεγέθους απασχόλησης, η τιμή του δείκτη βελτιώθηκε το τελευταίο έτος μόνο στις εταιρείες με απασχόληση άνω των 250 ατόμων, κατηγορία που είχε και τις καλύτερες επιδόσεις, με δείκτη που ανήλθε σε 3,2% το Σε όλα τα λοιπά κλιμάκια μεγέθους ο δείκτης υποχώρησε, έστω και οριακά Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Πίνακας 2.25 Ποσοστό καθαρού κέρδους * ανά τομέα δραστηριότητας και ανά κλιμάκιο απασχόλησης: Σύνολο επιχειρήσεων (%) Κλιμάκιο απασχόλησης έως Σύνολο Εμπόριο αυτοκινήτων 1,4 1,5 5,0-0,8-2,6-10,5-7,1 0,1 0,1-2,8 Χονδρικό εμπόριο 2,6 2,2 2,6 2,2 1,3 1,8-0,2 0,8 1,4 1,7 Λιανικό εμπόριο -0,9-2,8 1,3 1,7 0,9 3,2 4,0 4,9 3,7 4,5 Γενικό σύνολο 2,1 1,7 2,8 1,7 1,1 1,0 2,3 3,2 1,9 2,1 *Καθαρά προ φόρου κέρδη προς πωλήσεις επί 100 Πηγή: ICAP DATABANK Η δανειακή επιβάρυνση διευρύνθηκε την τελευταία διετία με τον δείκτη (για το σύνολο των εταιρειών) να ανέρχεται σε 65,3% το Τον υψηλότερο εμφανίζει διαχρονικά το εμπόριο αυτοκινήτων-ανταλλακτικών, τομέας στον οποίο παρατηρείται μεγάλη αύξηση της τιμής του δείκτη (87,1% το 2016). Αντίθετα τη χαμηλότερη δανειακή επιβάρυνση εμφανίζει το λιανικό εμπόριο. Σε όλα ανεξαιρέτως τα κλιμάκια μεγέθους απασχόλησης ο δείκτης δανειακής επιβάρυνσης αυξήθηκε το 2016, φαινόμενο σχετικά πιο έντονο στην κατηγορία των πολύ μικρών εταιρειών. Την υψηλότερη δανειακή επιβάρυνση, 71,7%, έχουν οι εταιρείες με απασχόληση μεταξύ ατόμων, ενώ ο χαμηλότερος δείκτης καταγράφεται στο κλιμάκιο των πολύ μεγάλων εταιρειών (61,7%). Όσον αφορά τη γενική ρευστότητα ο δείκτης (για το σύνολο των εταιρειών) περιορίστηκε ελαφρά, σε 1,22 το 2016 από 1,27 το Την υψηλότερη ρευστότητα εμφανίζει σταθερά ο τομέας του χονδρικού εμπορίου (1,36), ενώ στο εμπόριο αυτοκινήτων-ανταλλακτικών η γενική ρευστότητα κατέγραψε απότομη υποχώρηση το τελευταίο έτος (0,93). Στα τρία εκ των τεσσάρων κλιμακίων μεγέθους απασχόλησης η γενική ρευστότητα περιορίστηκε το τελευταίο έτος με εξαίρεση τις εταιρείες με απασχόληση μεταξύ ατόμων, όπου ο δείκτης παρέμεινε σταθερός. Ο υψηλότερος δείκτης το 2016 αντιστοιχεί στην κατηγορία των μικρών εταιρειών (απασχόληση μεταξύ ατόμων), όπου διαμορφώνεται σε 1,45, ενώ τον χαμηλότερο δείκτη (0,99) εμφανίζουν οι πολύ μεγάλες εταιρείες. 114

115 Πίνακας 2.26 Δανειακή επιβάρυνση * ανά τομέα δραστηριότητας και ανά κλιμάκιο απασχόλησης: Σύνολο επιχειρήσεων (%) Κλιμάκιο απασχόλησης έως Σύνολο Εμπόριο αυτοκινήτων 65,4 67,7 65,1 66,7 89,0 100,8 93,3 94,9 81,5 87,1 Χονδρικό εμπόριο 64,0 64,9 60,9 61,6 69,3 68,4 64,9 62,8 65,7 65,2 Λιανικό εμπόριο 65,1 71,9 66,9 65,1 66,0 67,5 57,9 58,5 58,8 59,4 Γενικό σύνολο 64,2 65,9 61,8 62,5 71,5 71,7 61,5 61,7 64,9 65,3 *Σύνολο υποχρεώσεων προς σύνολο ενεργητικού επί 100 Πίνακας 2.27 Γενική ρευστότητα * ανά τομέα δραστηριότητας και ανά κλιμάκιο απασχόλησης: Σύνολο επιχειρήσεων Πηγή: ICAP DATABANK Κλιμάκιο απασχόλησης έως Σύνολο Εμπόριο αυτοκινήτων 1,43 1,41 1,52 1,51 1,23 1,06 0,83 0,33 1,27 0,93 Χονδρικό εμπόριο 1,40 1,35 1,48 1,46 1,34 1,36 1,28 1,20 1,37 1,36 Λιανικό εμπόριο 1,31 1,33 1,24 1,28 1,06 1,05 1,01 1,01 1,04 1,03 Γενικό σύνολο 1,40 1,36 1,47 1,45 1,31 1,31 1,08 0,99 1,27 1,22 *Κυκλοφορούν κεφάλαιο συν ρευστά διαθέσιμα προς σύνολο βραχυπρόθεσμων υποχρεώσεων Πηγή: ICAP DATABANK Η απασχόληση στο εμπόριο: διάρθρωση και εξελίξεις Μέρος Η μισθωτή εργασία στους κλάδους του εμπορίου μέσω του πληροφοριακού συστήματος ΕΡΓΑΝΗ Εισαγωγή Το πληροφοριακό σύστημα ΕΡΓΑΝΗ ξεκίνησε τη λειτουργία του την 1 η Μαρτίου 2013 και καταγράφει ψηφιακά τις ροές μισθωτής απασχόλησης στον ιδιωτικό τομέα της οικονομίας (απασχόληση με σχέση εξαρτημένης εργασίας ιδιωτικού δικαίου) αποτυπώνοντας σε πραγματικό χρόνο κρίσιμα στοιχεία της αγοράς εργασίας. Επίσης μέσω ετήσιων ειδικών τευχών δημοσιοποιεί τα αποτελέσματα της ετήσιας ηλεκτρονικής κατάθεσης των καταστάσεων προσωπικού 19 του συνόλου των επιχειρήσεων της χώρας, που απασχολούν εργαζόμενους με καθεστώς εξαρτημένης εργασίας ιδιωτικού δικαίου. Η εξέλιξη των επιχειρήσεων και της μισθωτής απασχόλησης στους κλάδους του εμπορίου αποτυπώνεται στα ετήσια ειδικά τεύχη. Επίσης μέσω του συνδυασμού των μηνιαίων 19. Το διάστημα της ηλεκτρονικής κατάθεσης των ετήσιων καταστάσεων προσωπικού καθορίζεται με Υ.Α. και δύναται να παραταθεί. Ως εκ τούτου για το 2013 αφορούσε το διάστημα από 15/9 μέχρι 15/11, για το 2014 το διάστημα από 1/10 μέχρι 31/10, για το 2015 από 1/10 μέχρι 21/10 και για το 2016 από 1/10 μέχρι 15/

116 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου τευχών (ισοζύγιο καθαρών ροών απασχόλησης) 20 και των αντίστοιχων προαναφερθέντων ετήσιων, επιχειρείται η διαγραμματική απεικόνιση της μηνιαίας διαχρονικής εξέλιξης της απασχόλησης από το 2013 έως το 2016 σε δύο 21 (47 & 46) από τους τρεις κλάδους του εμπορίου. Ειδικότερα η μηνιαία διαχρονική εξέλιξη της μισθωτής εργασίας στους εν λόγω κλάδους προκύπτει από την αθροιστική σωρευτική συχνότητα του ισοζυγίου των μηνιαίων καθαρών ροών απασχόλησης και από το σύνολο των μισθωτών, όπως αυτό καταγράφεται στα ετήσια ειδικά τεύχη της ΕΡΓΑΝΗ. Διαγραμματικά εμφανίζονται επίσης για τους εν λόγω κλάδους το μηνιαίο ισοζύγιο των καθαρών ροών, τους μήνες που υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία, ενώ σε ετήσια βάση αποτυπώνονται οι συνιστώσες που διαμορφώνουν το συνολικό ισοζύγιο (προσλήψεις-αποχωρήσεις), οι συνιστώσες που διαμορφώνουν τις αποχωρήσεις (απολύσεις-οικειοθελείς αποχωρήσεις) και οι συνιστώσες που διαμορφώνουν τις απολύσεις (καταγγελίες συμβάσεων αορίστου χρόνου-λήξεις συμβάσεων ορισμένου χρόνου). Τέλος παρουσιάζονται τα στοιχεία του ισοζυγίου των καθαρών ροών του α εξαμήνου των ετών 2016 και 2017, ειδικά για το επάγγελμα των πωλητών, τα ποσοστά απασχόλησης του οποίου διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στον κλάδο. Ο κλάδος του εμπορίου σύμφωνα και με τα στοιχεία της ΕΡΓΑΝΗ αναδεικνύεται ιδιαίτερα σημαντικός για την ελληνική οικονομία, καθώς στη διάρκεια του 2016 του αναλογεί το 1/3 σχεδόν των επιχειρήσεων που απασχολούν εργαζομένους με καθεστώς εξαρτημένης εργασίας ιδιωτικού δικαίου και το 1/4 του συνόλου των μισθωτών του ιδιωτικού τομέα της οικονομίας (Πίνακες 2.28 & 2.29). Το μέσο μέγεθος των επιχειρήσεων του κλάδου ως προς το προσωπικό κατά το 2016 ανέρχεται σε 5,9 μισθωτούς ανά επιχείρηση και υπολείπεται του αντίστοιχου γενικού μέσου όρου για το σύνολο της οικονομίας (7,5 μισθωτοί ανά επιχείρηση, βλ. Πίνακας 2.30). Πίνακας 2.28 Αριθμός επιχειρήσεων στους κλάδους του Εμπορίου, Κλάδος οικονομικής δραστηριότητας % % 47 Λιανικό εμπόριο, εκτός από το εμπόριο μηχανοκίνητων οχημάτων , ,5% 46 Χονδρικό εμπόριο, εκτός από το εμπόριο μηχανοκινήτων οχημάτων , ,5% 45 Χονδρικό και λιανικό εμπόριο και επισκευή μηχανοκίνητων οχημάτων , ,9% Σύνολο εμπορίου ( ) , ,3% Σύνολο επιχειρήσεων χώρας ,5% Πηγή: Εργάνη, Ειδικά ετήσια τεύχη , Επεξεργασία πίνακα ΙΑ5 20. Στα μηνιαία τεύχη της ΕΡΓΑΝΗ στους κλάδους καταγράφονται μόνο τα πέντε υψηλότερα θετικά και τα πέντε υψηλότερα αρνητικά ισοζύγια προσλήψεων-απολύσεων ανά Κωδικό Αριθμό Δραστηριότητας (ΚΑΔ). 21. Οι εν λόγω δύο κλάδοι είναι οι (47) λιανικό εμπόριο και (46) χονδρικό εμπόριο, καθώς για τον κλάδο (45) χονδρικό και λιανικό εμπόριο και επισκευή μηχανοκίνητων οχημάτων δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία από τα μηνιαία τεύχη της ΕΡΓΑΝΗ για το ισοζύγιο καθαρών ροών απασχόλησης. 116

117 Πίνακας 2.29 Αριθμός εργαζομένων/μισθωτών στους κλάδους του εμπορίου, Κλάδος οικονομικής δραστηριότητας % % 47 Λιανικό εμπόριο, εκτός από το εμπόριο μηχανοκίνητων οχημάτων , ,38% 46 Χονδρικό εμπόριο, εκτός από το εμπόριο μηχανοκινήτων οχημάτων , ,35% 45 Χονδρικό και λιανικό εμπόριο και επισκευή μηχανοκίνητων οχημάτων , ,20% Σύνολο εμπορίου ( ) , ,10% Σύνολο εργαζομένων χώρας ,25% Πηγή: Εργάνη, Ειδικά ετήσια τεύχη , Επεξεργασία πίνακα ΙΒ6 Πίνακας 2.30 Μέσο μέγεθος επιχείρησης σε όρους απασχόλησης στους κλάδους του εμπορίου, Κλάδος οικονομικής δραστηριότητας Λιανικό εμπόριο, εκτός από το εμπόριο μηχανοκίνητων οχημάτων 5,4 5,4 5,5 5,6 46 Χονδρικό εμπόριο, εκτός από το εμπόριο μηχανοκινήτων οχημάτων 6,7 7,0 7,1 7,3 45 Χονδρικό και λιανικό εμπόριο και επισκευή μηχανοκίνητων οχημάτων 3,5 3,6 3,5 3,6 Σύνολο εμπορίου ( ) 5,6 5,7 5,8 5,9 Σύνολο χώρας 7,1 7,3 7,4 7, Ανάλυση ανά υποκλάδο Πηγή: Εργάνη, Ειδικά ετήσια τεύχη , Επεξεργασία πινάκων 1 & 2 Εξετάζοντας τα αντίστοιχα μεγέθη στους υποκλάδους του εμπορίου διαπιστώνουμε ότι οι κλάδοι 46 & 47 (χονδρικό και λιανικό εμπόριο) μπορούν να θεωρηθούν από τους σημαντικότερους της ελληνικής οικονομίας, καθώς βρίσκονται στην τριάδα 22 μεταξύ των 87 διψήφιων κλάδων, οι οποίοι διαθέτουν διψήφιο ποσοστό αναλογίας τόσο ως προς τον αριθμό των επιχειρήσεων όσο και ως προς τους μισθωτούς. Ειδικότερα, ο κλάδος του λιανικού εμπορίου (47) είναι πρώτος στην κατάταξη μεταξύ των 87 διψήφιων κλάδων της οικονομίας, καθώς για το 2016 απορροφά το 18,0% του συνόλου των επιχειρήσεων και το 13,5% του συνόλου των μισθωτών. Το μέσο μέγεθος των επιχειρήσεων ως προς το προσωπικό ανέρχεται σε 5,6 μισθωτούς και είναι μικρότερο από το αντίστοιχο μέσο μέγεθος της χώρας (7,5). Παράλληλα και με σημείο αναφοράς την περίοδο οι επιχειρήσεις στο λιανικό εμπόριο αυξήθηκαν ποσοστιαία κατά 19,5% και οι μισθωτοί κατά 23,4%. Ο κλάδος του χονδρικού εμπορίου (46) είναι ο τρίτος στην κατάταξη μεταξύ των 87 διψήφιων κλάδων της οικονομίας, καθώς για το 2016 απορροφά το 10,4% του συνόλου των επιχειρήσεων και το 10,2% του συνόλου των μισθωτών. Το μέσο μέγεθος των επιχειρήσεων ως προς το προσωπικό ανέρχεται σε 7,3 μισθωτούς ανά επιχείρηση και είναι παραπλήσιο με το αντίστοιχο μέσο μέγεθος της χώρας (7,5). Παράλληλα την περίοδο Η απασχόληση στο εμπόριο: διάρθρωση και εξελίξεις Μέρος Ο τρίτος κλάδος είναι αυτός των δραστηριοτήτων υπηρεσιών εστίασης (56) στον οποίο αναλογεί το 13,1% του συνόλου των επιχειρήσεων και το 10,8% του συνόλου των μισθωτών. 117

118 οι επιχειρήσεις στο χονδρικό εμπόριο αυξήθηκαν ποσοστιαία κατά 7,5% και οι μισθωτοί κατά 18,3%. Τέλος, όσον αφορά τον κλάδο του χονδρικού και λιανικού εμπορίου και επισκευής μηχανοκίνητων οχημάτων (45), αυτός το 2016 απορροφά το 3,8% του συνόλου των επιχειρήσεων και το 1,8% του συνόλου των μισθωτών. Το μέσο μέγεθος των επιχειρήσεων ως προς το προσωπικό ανέρχεται σε 3,6 μισθωτούς και είναι μικρότερο από το αντίστοιχο μέσο μέγεθος της χώρας (7,5). Κατά την περίοδο οι επιχειρήσεις στον εν λόγω κλάδο αυξήθηκαν κατά 18,9% και οι μισθωτοί κατά 20,2% Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Λιανικό Εμπόριο Ο κλάδος του λιανικού εμπορίου είναι μεταξύ εκείνων που τους περισσότερους μήνες του έτους διαθέτει είτε από τα υψηλότερα θετικά είτε από τα υψηλότερα αρνητικά ισοζύγια προσλήψεων-απολύσεων, με αποτέλεσμα να είναι εφικτή η απεικόνιση των χαρακτηριστικών του και η μηνιαία εξέλιξη της μισθωτής εργασίας στον κλάδο. Σύμφωνα με το Διάγραμμα 2.51 τους περισσότερους μήνες του έτους ο κλάδος καταγράφει θετικό ισοζύγιο, το οποίο κινείται σε υψηλά επίπεδα την περίοδο μεταξύ Μαρτίου και Ιουλίου. Σημαντικά αρνητικό ισοζύγιο φαίνεται να διαμορφώνεται τους μήνες Ιανουάριο, Σεπτέμβριο και Οκτώβριο. Στο Διάγραμμα 2.52 είναι εμφανής η αυξητική τάση των οικειοθελών αποχωρήσεων έναντι των απολύσεων κατά τα έτη 2016 & 2017 και η επίδρασή τους στη διαμόρφωση των αποχωρήσεων, ενώ το 60,0% σχεδόν των απολύσεων οφείλεται σε καταγγελίες συμβάσεων ορισμένου χρόνου. Με βάση το μηνιαίο ισοζύγιο των καθαρών ροών του κλάδου και τον αριθμό των εργαζομένων από τα ετήσια ειδικά τεύχη της ΕΡΓΑΝΗ προκύπτει το Διάγραμμα 2.53, όπου απεικονί- Διάγραµµα 2.51 Μηνιαίο ισοζύγιο καθαρών ροών (προσλήψεις-απολύσεις) στο λιανικό εµπόριο ΙΑΝ. ΦΕΒ. ΜΑΡ. ΑΠΡ. ΜΑΪ. ΙΟΥΝ. ΙΟΥΛ. ΑΥΓ. ΣΕΠ. ΟΚΤ. ΝΟΕ. ΔΕΚ. 2013* ** Πηγή: EΡΓΑΝΗ (Μηνιαία στοιχεία ροών απασχόλησης) * Συγκριτικά στοιχεία από Ιούλιο του 2013, ** Στοιχεία Ιανουαρίου-Σεπτεµβρίου 118

119 Διάγραµµα 2.52 Ετήσια διαµόρφωση του ισοζυγίου των καθαρών ροών στο λιανικό εµπόριο Αναγγελίες πρόσληψης Σύνολο αποχωρήσεων Οικοιοθελείς αποχωρήσεις Απολύσεις Καταγγελίες συµβάσεων αορίστου χρόνου Διαµόρφωση Ισοζυγίου Καθαρών Ροών Διαµόρφωση Αποχωρήσεων Διαµόρφωση Απολύσεων 2013* ** Λήξεις συµβάσεων ορισµένου χρόνου Πηγή: EΡΓΑΝΗ (Μηνιαία στοιχεία ροών απασχόλησης) * Συγκριτικά στοιχεία από Ιούλιο του 2013, ** Στοιχεία Ιανουαρίου-Σεπτεµβρίου ζεται η εξέλιξη της μισθωτής απασχόλησης και από το οποίο συνάγεται μία συνεχής θετική πορεία της με διακυμάνσεις κατά τη φθινοπωρινή και τη χειμερινή περίοδο. Σύμφωνα με πρόσφατες εκτιμήσεις οι μισθωτοί που εργάζονται στον κλάδο τον μήνα Σεπτέμβριο του 2017 υπερβαίνουν τις Η απασχόληση στο εμπόριο: διάρθρωση και εξελίξεις Μέρος 2 Διάγραµµα 2.53 Εξέλιξη της µισθωτής απασχόλησης στο λιανικό εµπόριο Mαρ. Απρ. Mάι. Ιουν. Ιουλ. Αυγ. Σεπτ. Οκτ. 15 Νοε. 13 Δεκ. Ιαν. Φεβ. Mαρ. Απρ. Mάι. Ιουν. Ιουλ. Αυγ. Σεπτ. Οκτ. Νοε. Δεκ. Ιαν. Φεβ. Mαρ. Απρ. Mάι. Ιουν. Ιουλ. Αυγ. Σεπτ. Οκτ. Νοε. Δεκ. Ιαν. Φεβ. Mαρ. Απρ. Mάι. Ιουν. Ιουλ. Αυγ. Σεπτ. Οκτ. 15 Νοε. 16 Δεκ. Ιαν. Φεβ. Mαρ. Απρ. Mάι. Ιουν. Ιουλ. Αυγ. Σεπτ Πηγή: EΡΓΑΝΗ (Μηνιαία στοιχεία ροών απασχόλησης) 119

120 Χονδρικό Εμπόριο Ο κλάδος του χονδρικού εμπορίου είναι μεταξύ εκείνων που τους περισσότερους μήνες του έτους διαθέτει είτε από τα υψηλότερα θετικά είτε από τα υψηλότερα αρνητικά ισοζύγια προσλήψεων-απολύσεων, με αποτέλεσμα να είναι δυνατή η απεικόνιση των χαρακτηριστικών του και η μηνιαία εξέλιξη της μισθωτής εργασίας στον κλάδο Διάγραµµα 2.54 Μηνιαίο ισοζύγιο καθαρών ροών (προσλήψεις απολύσεις) στο χονδρικό εµπόριο 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου ΙΑΝ. ΦΕΒ. ΜΑΡ. ΑΠΡ. ΜΑΪ. ΙΟΥΝ. ΙΟΥΛ. ΑΥΓ. ΣΕΠ. ΟΚΤ. ΝΟΕ. ΔΕΚ. 2013* ** Πηγή: EΡΓΑΝΗ (Μηνιαία στοιχεία ροών απασχόλησης) * Συγκριτικά στοιχεία από Ιούλιο του 2013, ** Στοιχεία Ιανουαρίου-Σεπτεµβρίου Διάγραµµα 2.55 Ετήσια διαµόρφωση του ισοζυγίου των καθαρών ροών στο χονδρικό εµπόριο 0 Αναγγελίες πρόσληψης Σύνολο αποχωρήσεων Οικοιοθελείς αποχωρήσεις Απολύσεις Καταγγελίες συµβάσεων αορίστου χρόνου Λήξεις συµβάσεων ορισµένου χρόνου Διαµόρφωση Ισοζυγίου Καθαρών Ροών Διαµόρφωση Αποχωρήσεων Διαµόρφωση Απολύσεων 2013* ** Πηγή: EΡΓΑΝΗ (Μηνιαία στοιχεία ροών απασχόλησης) * Συγκριτικά στοιχεία από Ιούλιο του 2013, ** Στοιχεία Ιανουαρίου-Σεπτεµβρίου 120

121 Διάγραµµα 2.56 Εξέλιξη της µισθωτής απασχόλησης στο χονδρικό εµπόριο Mαρ. Απρ. Mάι. Ιουν. Ιουλ. Αυγ. Σεπτ. Οκτ. 15 Νοε. 13 Δεκ. Ιαν. Φεβ. Mαρ. Απρ. Mάι. Ιουν. Ιουλ. Αυγ. Σεπτ. Οκτ. Νοε. Δεκ. Ιαν. Φεβ. Mαρ. Απρ. Mάι. Ιουν. Ιουλ. Αυγ. Σεπτ. Οκτ. Νοε. Δεκ. Ιαν. Φεβ. Mαρ. Απρ. Mάι. Ιουν. Ιουλ. Αυγ. Σεπτ. Οκτ. 15 Νοε. 16 Δεκ. Ιαν. Φεβ. Mαρ. Απρ. Mάι. Ιουν. Ιουλ. Αυγ. Σεπτ Πηγή: EΡΓΑΝΗ (Μηνιαία στοιχεία ροών απασχόλησης) Όπως προκύπτει από το Διάγραμμα 2.54, τους περισσότερους μήνες του έτους ο κλάδος διαθέτει θετικό ισοζύγιο, το οποίο είναι σημαντικά υψηλό την περίοδο μεταξύ Μαρτίου και Αυγούστου. Σημαντικά αρνητικό ισοζύγιο φαίνεται να διαμορφώνεται κυρίως κατά τον μήνα Οκτώβριο. Σύμφωνα με το Διάγραμμα 2.55 οι αποχωρήσεις ισοκατανέμονται μεταξύ των οικειοθελών αποχωρήσεων και των απολύσεων, ενώ πάνω από το 55,0% των απολύσεων οφείλεται σε καταγγελίες συμβάσεων ορισμένου χρόνου. Με βάση το μηνιαίο ισοζύγιο των καθαρών ροών του κλάδου και τον αριθμό των εργαζομένων από τα ετήσια ειδικά τεύχη της ΕΡΓΑΝΗ, προκύπτει το Διάγραμμα 2.56 στο οποίο απεικονίζεται η εξέλιξη της μισθωτής εργασίας. Εν προκειμένω διαπιστώνεται μία συνεχής θετική εξέλιξη στην απασχόληση με σταθεροποιητικές τάσεις κατά τη φθινοπωρινή και χειμερινή περίοδο και αντίστοιχη αυξητική τις επόμενες περιόδους. Σύμφωνα με τις τελευταίες εκτιμήσεις οι μισθωτοί που εργάζονται στον εν λόγω κλάδο τον μήνα Σεπτέμβριο του 2017 πλησιάζουν τις Η απασχόληση στο εμπόριο: διάρθρωση και εξελίξεις Μέρος Προσλήψεις και αποχωρήσεις στους πωλητές & ασκούντες συναφή επαγγέλματα Σύμφωνα με τα επεξεργασμένα στοιχεία των προσλήψεων και των αποχωρήσεων κατά επάγγελμα (ΕΙΕΑΔ) για το α εξάμηνο των ετών 2016 και 2017, η συμμετοχή του κλάδου του εμπορίου μόνο στο επάγγελμα των πωλητών στο σύνολο των προσλήψεων κυμαίνεται περί το 7,7%. Η αντίστοιχη συμμετοχή του επαγγέλματος στο σύνολο των αποχωρήσεων κυμαίνεται περί το 7,4%, ενώ η συμμετοχή κυμαίνεται περί το 8,0% - 9,0% στη δημιουργία των νέων θέσεων εργασίας κατά τα εξεταζόμενα εξάμηνα (Πίνακας 2.31). 121

122 Πίνακας 2.31 Προσλήψεις & Απολύσεις στο επάγγελμα των πωλητών α Εξάμηνα Έτος Πωλητές Κλάδοι 46 & 47 (%) Σύνολο χώρας (%) Προσλήψεις ,6% ,7% ,4% ,5% Αποχωρήσεις ,5% ,3% ,4% ,4% Ισοζύγιο ,0% ,0% ,5% ,0% Πηγή: ΕΙΕΑΔ, στοιχεία Α Εξαμήνου Είναι χαρακτηριστικό ότι η συμμετοχή του εν λόγω επαγγέλματος στα αντίστοιχα μεγέθη που αναφέρονται συνολικά στον κλάδο του εμπορίου 23 είναι σημαντική, καθώς στη διάρκεια του 2017 οι πωλητές αναλογούν σε σταθερή βάση περίπου στα 3/4 των προσλήψεων, των αποχωρήσεων καθώς και των νέων θέσεων εργασίας που δημιουργήθηκαν στον κλάδο. 23. Τα μηνιαία στοιχεία της ΕΡΓΑΝΗ για το εμπόριο αφορούν μόνο τους κλάδους του χονδρικού και του λιανικού εμπορίου (46 & 47), ενώ για τον Απρίλιο του 2017 τα στοιχεία αφορούν μόνο τον κλάδο του λιανικού εμπορίου.

123 3 Η γενική εικόνα του ελληνικού εµπορίου. Tα οικονοµικά αποτελέσµατα, η κεφαλαιουχική διάρθρωση και η χρηµατοδότηση των εµπορικών ΑΕ και ΕΠΕ το 2016

124

125 3.1. Εισαγωγή Στο κεφάλαιο αυτό καταγράφονται και αναλύονται τα οικονομικά αποτελέσματα των εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ για το Με τον τρόπο αυτόν πιστεύουμε ότι παρέχεται μια όσο το δυνατόν πιο επίκαιρη και ολοκληρωμένη εικόνα για την πορεία της επιχειρηματικότητας του ελληνικού εμπορίου. Το κεφάλαιο αποτελείται από τρεις ενότητες. Στην παρούσα ενότητα (3.1) παρουσιάζεται μια συνολική εικόνα των ευρημάτων. Στην ενότητα 3.2 γίνεται εκτενής απολογισμός των οικονομικών στοιχείων των ΑΕ και ΕΠΕ του εμπορίου κατά το έτος Ειδικότερα παρουσιάζεται ανάλυση της πορείας των κερδών και των πωλήσεων (υποενότητα 3.2.1), των συνολικών κεφαλαίων (υποενότητα 3.2.2), της χρηματοδότησης του εμπορίου (υποενότητα 3.2.3) και των βασικών χρηματοοικονομικών δεικτών αποδοτικότητας και ρευστότητας (υποενότητα 3.2.4). Τέλος στην ενότητα 3.3 παρουσιάζονται βασικά πληροφοριακά στοιχεία για τις πηγές των δεδομένων και τα κύρια χαρακτηριστικά των δειγμάτων στα οποία στηρίχτηκε η ανάλυση Γενική εικόνα για τις εμπορικές ΑΕ και ΕΠΕ το 2016 Την τελευταία διετία η ελληνική οικονομία εν μέσω δυσμενών εξελίξεων και συγκυριών επέδειξε αξιοσημείωτη ανθεκτικότητα, χωρίς όμως ακόμη να επανέλθει σε (σταθερά) θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης. Ειδικότερα το 2015 το ΑΕΠ της χώρας μειώθηκε κατά 0,3%, παρά τις ιδιαίτερα δυσμενείς συνθήκες και την τεράστια αβεβαιότητα που επικράτησαν. Περαιτέρω, ενώ οι πρώτες εκτιμήσεις για το 2016 αναφέρονταν σε μηδενική ή και οριακά θετική μεταβολή, πράγμα που επέτρεψε να χαρακτηριστεί αρχικά το έτος εκείνο ως έτος-μεταίχμιο μεταξύ ύφεσης και ανάπτυξης, σύμφωνα με τα τελευταία αναθεωρημένα στοιχεία 1 το ΑΕΠ παρουσίασε το 2016 οριακή μείωση (-0,2%) σε σχέση με το 2015 (σε όρους όγκου). Τα οικονοµικά αποτελέσµατα των εµπορικών ΑΕ και ΕΠΕ Μέρος 3 Διάγραµµα 3.1 Πωλήσεις και κέρδη των επιχειρήσεων του ελληνικού εµπορίου το 2016 (% των επιχειρήσεων) Πωλήσεις ΑΕ-ΕΠΕ 32,4 11,9 24,4 7,4 23,9 Κέρδη ΑΕ-ΕΠΕ 47,4 3 4,9 2,6 42,1 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Άνοδος >10% Μείωση 5% 10% Άνοδος 5% 10% Μείωση >10% Στασιµότητα (±5%) Πηγή: ICAP-DATABANK 1. ΕΛ.ΣΤΑΤ., 2η εκτίμηση Ετήσιων Εθνικών Λογαριασμών, 17 Οκτωβρίου

126 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, που κάθε άλλο παρά ομαλό μπορεί να χαρακτηρισθεί, ποιες ήταν οι εξελίξεις στον τομέα του εμπορίου; Από τα μέχρι τώρα διαθέσιμα ενοποιημένα αποτελέσματα (χρήσεως 2016) των εμπορικών επιχειρήσεων νομικής μορφής ΑΕ και ΕΠΕ αναδύεται (για πρώτη φορά) σαφής εικόνα βελτίωσης των οικονομικών μεγεθών και της κερδοφορίας του τομέα του εμπορίου. Ειδικότερα στις εμπορικές ΑΕ και ΕΠΕ σχεδόν οι 7 στις 10 εταιρείες εμφάνισαν είτε αύξηση είτε στασιμότητα των πωλήσεών τους το 2016/15 παράλληλα οι 5 στις 10 επιχειρήσεις κατέγραψαν αύξηση των κερδών τους (στον ένα ή τον άλλο βαθμό) το τελευταίο έτος (διάγραμμα 3.1). Πιο συγκεκριμένα βάσει των διαθέσιμων δημοσιευμένων αποτελεσμάτων χρήσεως εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ προκύπτει σημαντική αύξηση (7,9%) 2 του κύκλου εργασιών, ενώ τα μεικτά κέρδη τους αυξήθηκαν κατά 8,9% το 2016/15. Η βελτίωση αυτή των μεικτών κερδών, η οποία ήταν σχετικά εντονότερη από τη διεύρυνση των «λοιπών λειτουργικών εξόδων», υπήρξε ο παράγοντας που κυρίως συνέβαλε στην αύξηση κατά 14,4% της λειτουργικής κερδοφορίας των εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ. Σε επίπεδο καθαρών αποτελεσμάτων η κερδοφορία των ΑΕ και ΕΠΕ του εμπορίου κατέγραψε διψήφια ποσοστά ανόδου (16,5%), τα δε κέρδη προ φόρου διευρύνθηκαν σε 693,5 εκατομμύρια. Κατά συνέπεια το ποσοστό καθαρού κέρδους ανήλθε το 2016 σε 2,1%. Πίνακας 3.1 Συνοπτικά ενοποιημένα αποτελέσματα χρήσης των ΑΕ και ΕΠΕ: ( 000 ) Μέγεθος /2015 Πωλήσεις ,9% Κόστος πωληθέντων ,6% Μεικτά κέρδη ,9% Λοιπά λειτουργικά έσοδα ,5% Λοιπά λειτουργικά έξοδα ,2% Χρηματοοικονομικές δαπάνες ,7% Λειτουργικά κέρδη ,4% Μη λειτουργικά έσοδα ,5% Μη λειτουργικά έξοδα ,8% Μη ενσωματωθείσες αποσβέσεις ,7% Καθαρά κέρδη ,5% Πηγή: ΙCAP DATABANK Βάσει των δημοσιευμένων ισολογισμών των ΑΕ και ΕΠΕ του εμπορίου, το τελευταίο έτος διαφαίνεται τάση ανάκαμψης των επενδύσεων παγίου κεφαλαίου στο εμπόριο. Ειδικότερα το 2016 η άνοδος της αξίας των ακαθάριστων παγίων των ΑΕ και ΕΠΕ, που προκύπτει από τη σύγκριση των ισολογισμών της τελευταίας διετίας, επιβεβαιώνει την αναστροφή των αρνητικών τάσεων παρελθόντων ετών. 2. Ο ρυθμός μεταβολής των πωλήσεων επηρεάστηκε σημαντικά από μεγάλη εταιρεία του χονδρικού εμπορίου. Εάν δεν υπολογίζαμε τα μεγέθη της συγκεκριμένης εταιρείας, και για τα δύο έτη η αύξηση θα περιοριζόταν στο 4,4%. 126

127 Σημαντική εξέλιξη ήταν η ενίσχυση του ρυθμού αύξησης του συνολικού ενεργητικού (5,9%). Επίσης τα συνολικά ίδια κεφάλαια των εμπορικών εταιρειών το 2016 κατέγραψαν αύξηση κατά 4,7% έναντι του προηγουμένου έτους, γεγονός που επίσης μπορεί να χαρακτηρισθεί ενδεικτικό τάσης υποχώρησης της αβεβαιότητας που επικρατούσε στις επιχειρήσεις του τομέα. Η αύξηση του συνολικού ενεργητικού προήλθε από την αντίστοιχη μεταβολή όλων των συστατικών μερών του, από τη διεύρυνση της αξίας των παγίων κατά 5,4% όσο και από εκείνη του κυκλοφορούντος ενεργητικού (κατά 4,5%), μεταβολές που ενισχύθηκαν και από την άνοδο των ρευστών διαθεσίμων (13,7%). Το μεγαλύτερο τμήμα της αύξησης του κυκλοφορούντος αφορούσε τα αποθέματα (αυξημένα κατά 291,6 εκατ. το 2016/15). Το συνολικό χρέος των ΑΕ και ΕΠΕ αυξήθηκε κατά 6,5% το 2016, γεγονός που προήλθε αποκλειστικά από την αύξηση των βραχυπρόθεσμων υποχρεώσεων (10,4%), στη μεταβολή των οποίων σημαντική ήταν η συμβολή των διευρυμένων (βραχυπρόθεσμων) τραπεζικών χρηματοδοτήσεων (κατά 13,8%). Αντιθέτως οι μακροπρόθεσμες τραπεζικές υποχρεώσεις κατέγραψαν υποχώρηση (-4,6%) το τελευταίο έτος. Μέρος των εν λόγω ροών από τραπεζική χρηματοδότηση διοχετεύτηκε και στις επενδύσεις παγίου κεφαλαίου, οι οποίες αυξήθηκαν το 2016, κυρίως όμως χρηματοδότησαν το κυκλοφορούν ενεργητικό και τα διαθέσιμα. Η αύξηση των αναγκών των επιχειρήσεων για βραχυπρόθεσμο δανεισμό αντανακλά ενδεχομένως τα προβλήματα ρευστότητας που αντιμετώπισαν οι εμπορικές ΑΕ και ΕΠΕ μετά και την επιβολή των περιορισμών στην ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίων [capital controls]. Πίνακας 3.2 Πηγές και χρήσεις των νέων κεφαλαίων των εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ το ( 000 ) Τα οικονομικά αποτελέσματα των εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ Μέρος 3 Πηγές νέων κεφαλαίων Μεταβολή Μερίδιο επί της μεταβολής 2016/2015 του παθητικού Α.1 Μετοχικά κεφάλαια ,8% Α.2 Αποθεματικά και αποτελέσματα εις νέον ,2% Α. Ίδια κεφάλαια ,9% Β.1 Βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις ,4% Β.1.1 Βραχυπρόθεσμες τραπεζικές υποχρεώσεις ,3% Β.1.2 Λοιπές βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις ,1% Β.2 Μακροπρόθεσμες υποχρεώσεις ,3% Β.2.1 Μακροπρόθεσμες τραπεζικές υποχρεώσεις ,9% Β.2.2 Λοιπές μακροπρόθεσμες υποχρεώσεις ,4% Β. Υποχρεώσεις ,1% Αύξηση παθητικού ,0% Χρήσεις νέων κεφαλαίων Μεταβολή Μερίδιο επί της μεταβολής 2016/2015 του ενεργητικού Γ. Καθαρά πάγια ,5% Δ.1 Αποθέματα ,0% Δ.2 Βραχυπρόθεσμες απαιτήσεις ,3% Δ. Κυκλοφορούν ,3% Ε. Διαθέσιμα ,2% Αύξηση ενεργητικού ,0% Πηγή: ΙCAP DATABANK 127

128 Διάγραµµα 3.2 Χρηµατοδότηση της αύξησης του ενεργητικού των εµπορικών ΑΕ και ΕΠΕ: 2016/2015 ('000 ) 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Μεταβολή 2016/ Μετοχικά κεφάλαια Αποθεµατικά και αποτελέσµατα εις νέον Βραχυπρόθεσµες τραπεζικές υποχρεώσεις Λοιπές βραχυπρόθεσµες υποχρεώσεις Μακροπρόθεσµες τραπεζικές υποχρεώσεις Λοιπές µακροπρόθεσµες υποχρεώσεις Μεταβολή 2016/ Διάγραµµα 3.3 Αύξηση του ενεργητικού των εµπορικών ΑΕ και ΕΠΕ: 2016/2015 ('000 ) Πηγή: ICAP DATABANK Μεταβολή 2016/ Καθαρά πάγια Αποθέµατα Βραχυπρόθεσµες απαιτήσεις Διαθέσιµα Μεταβολή 2016/ Πηγή: ICAP DATABANK 128

129 Όπως προαναφέρθηκε, το 2016 σημειώθηκε σημαντική βελτίωση στην κερδοφορία των ΑΕ και ΕΠΕ του εμπορίου. Δεδομένων αυτών των εξελίξεων ο δείκτης της αποδοτικότητας των ιδίων κεφαλαίων διαμορφώθηκε σε 9,5% το 2016 έναντι 8,6% το Άνοδος σημειώθηκε και στον δείκτη αποδοτικότητας των συνολικών κεφαλαίων, ο οποίος διαμορφώθηκε σε 5,0% το 2016 από 4,8% το προηγούμενο έτος. Από τους διαθέσιμους ισολογισμούς των ΑΕ και ΕΠΕ προκύπτει επίσης ότι το 2016 τα διαθέσιμα αυξήθηκαν με έντονο ρυθμό, κατά 13,7%. Παράλληλα το κυκλοφορούν ενεργητικό αυξήθηκε κατά 4,5%, ωστόσο οι βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις αυξήθηκαν κατά 10,4%. Συνδυασμένο αποτέλεσμα όλων των παραπάνω ήταν η γενική ρευστότητα να υποχωρήσει σε 1,22 το 2016 (από 1,27 το 2015). 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 Διάγραµµα 3.4 Αποδοτικότητα ιδίων και συνολικών κεφαλαίων και ποσοστό καθαρού κέρδους εµπορικών ΑΕ και ΕΠΕ: (%) 8,6 4,8 1,9 Αποδοτικότητα ιδίων κεφαλαίων Αποδοτικότητα συνολικών κεφαλαίων Περιθώριο καθαρού κέρδους 9,5 5, Τα οικονοµικά αποτελέσµατα των εµπορικών ΑΕ και ΕΠΕ Μέρος 3 Πηγή: ICAP DATABANK Διάγραµµα 3.5 Η ρευστότητα των επιχειρήσεων του ελληνικού εµπορίου το 2016 (% επιχειρήσεων) Ρευστότητα ΑΕ-ΕΠΕ 24,3 8,8 29,3 10,9 26,0 0,8 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Άνοδος >10% Μείωση 5% 10% Άνοδος 5% 10% Μείωση >10% Στασιµότητα (±5%) M/Δ Πηγή: ΙΝΕΜΥ-ΕΣΕΕ 129

130 Περαιτέρω από την επεξεργασία των στοιχείων των δημοσιευμένων οικονομικών καταστάσεων των ΑΕ και ΕΠΕ φαίνεται ότι το 62,4% αυτών παρουσίασαν είτε βελτίωση είτε στασιμότητα ως προς τη ρευστότητα το 2016 αντιθέτως περίπου μία στις τρεις επιχειρήσεις υπέστη επιδείνωση στη ρευστότητά της ανεξαρτήτως ποσοστού Ο οικονομικός απολογισμός για τις ΑΕ & ΕΠΕ του ελληνικού εμπορίου το 2016 Οι βασικές διαπιστώσεις για το Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Οι συνολικές πωλήσεις των εταιρειών του εμπορίου κατέγραψαν σημαντική αύξηση κατά 7,9%, ενώ τα μεικτά κέρδη αυξήθηκαν κατά 8,9%. Αυξημένες πωλήσεις εμφάνισαν και οι τρεις τομείς του εμπορίου. Εντονότερη ήταν η αύξηση στο λιανικό και στο χονδρικό εμπόριο. Το ποσοστό μεικτού κέρδους στο εμπόριο συνολικά διαμορφώθηκε σε 18,2%. Ετήσια βελτίωση του δείκτη σημειώθηκε μόνο στην εμπορία αυτοκινήτων-ανταλλακτικών. Η κερδοφορία των εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ κατέγραψε μεγάλη βελτίωση, με τα κέρδη προ φόρου να αυξάνονται κατά 16,5%. Το ποσοστό καθαρού κέρδους διευρύνθηκε σε 2,1% και η αποδοτικότητα των ιδίων κεφαλαίων σε 9,5%. Η αναλογία κερδοφόρων προς ζημιογόνες εταιρείες διαμορφώθηκε σε 2,36:1. Στο λιανικό και το χονδρικό εμπόριο τα αποτελέσματα ήταν κερδοφόρα με αυξημένα μάλιστα κέρδη. Ζημιογόνος (από κερδοφόρος το προηγούμενο έτος) εμφανίζεται μόνο ο τομέας εμπορίας αυτοκινήτων-ανταλλακτικών Το 2016 εντάθηκε ο ρυθμός αύξησης του συνολικού ενεργητικού σε 5,9%. Στην αύξηση συνέβαλαν όλα τα συστατικά μέρη του ενεργητικού. Διεύρυνση του ενεργητικού σημειώθηκε και στους τρεις τομείς, ήταν δε εντονότερη στο λιανικό εμπόριο (7,0%). Βάσει των διαθέσιμων ισολογισμών των εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ επιβεβαιώνεται τάση ανάκαμψης των επενδύσεων παγίου κεφαλαίου στο εμπόριο. Οι επενδύσεις στο εμπόριο ανήλθαν σε 225 εκατομμύρια για το 2016 Τα ίδια κεφάλαια των εμπορικών εταιρειών επίσης αυξήθηκαν κατά 4,7%. Σημαντική πτώση εντοπίζεται μόνο στο εμπόριο αυτοκινήτων-ανταλλακτικών. Το συνολικό χρέος των εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ αυξήθηκε κατά 6,5% το 2016/15, γεγονός που οφείλεται αποκλειστικά στη διεύρυνση του βραχυπρόθεσμου χρέους. Η αναλογία βραχυπρόθεσμου προς μεσο-μακροπρόθεσμο χρέος αυξήθηκε σε 3,2:1. Η δανειακή επιβάρυνση ανήλθε σε 65,5%. Η γενική ρευστότητα επιδεινώθηκε ελαφρά, διαμορφούμενη σε 1,

131 Οι πωλήσεις και η κερδοφορία των ΑΕ & ΕΠΕ του ελληνικού εμπορίου το 2016 Ο κύκλος εργασιών Πωλήσεις Αυξημένες πωλήσεις εμφάνισαν και οι τρεις τομείς του εμπορίου το Εντονότερη ήταν η αύξηση στο λιανικό εμπόριο. Από την επεξεργασία των αποτελεσμάτων χρήσης (έτους 2016) που έχουν δημοσιευθεί και υπάρχουν στο αρχείο της ICAP, αναδύεται σαφής εικόνα βελτίωσης των οικονομικών μεγεθών και της κερδοφορίας των εμπορικών εταιρειών. Πιο συγκεκριμένα βάσει των διαθέσιμων δημοσιευμένων αποτελεσμάτων χρήσεως εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ προκύπτει σημαντική αύξηση (7,9%) του κύκλου εργασιών 3 το 2016/15 οι συνολικές πωλήσεις αυτών των ΑΕ και ΕΠΕ ανήλθαν σε περίπου 33 δισεκατομμύρια το 2016 (από 30,6 δις το προηγούμενο έτος). Αύξηση των πωλήσεων καταγράφηκε και στους τρεις κύριους τομείς. Εντονότερη ήταν η βελτίωση στο λιανικό και το χονδρικό εμπόριο, όπου οι πωλήσεις ήταν αυξημένες κατά 8,7% και 8,1% αντίστοιχα. Στον τομέα της εμπορίας αυτοκινήτων-ανταλλακτικών ο κύκλος εργασιών αυξήθηκε με ρυθμό χαμηλότερο: κατά 3,5%. Περαιτέρω επί συνόλου 15 επιμέρους κλάδων, 12 κλάδοι εμφάνισαν αύξηση πωλήσεων το 2016 σε σχέση με το 2015, επιδόσεις σαφώς καλύτερες συγκριτικά με τα προηγούμενα έτη. Την υψηλότερη ποσοστιαία αύξηση εμφάνισαν οι πωλήσεις στα αυτοκίνητα και στο χονδρικό εμπόριο καυσίμων-χημικών. Από την άλλη πλευρά, μεταξύ των 3 κλάδων που κατέγραψαν απώλειες εσόδων, έντονη ήταν η μείωση μόνο στο εμπόριο ανταλλακτικών αυτοκινήτων και εντελώς οριακή στους άλλους δύο κλάδους. Τα οικονομικά αποτελέσματα των εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ Μέρος 3 Διάγραµµα 3.6 Ρυθµός αύξησης των πωλήσεων: 2016/2015 Ανάλυση κατά τοµέα (%) ,1 8,7 7, ,5 2 0 Αυτοκίνητα -ανταλλακτικά Χονδρικό εµπόριο Λιανικό εµπόριο Γενικό σύνολο Πηγή: ICAP DATABANK 3. Σχεδόν 50% της αύξησης του Κύκλου Εργασιών (+1,08 δισ. ) οφείλεται σε μεγάλη εταιρεία του χονδρικού εμπορίου καυσίμων, λόγω απορρόφησης άλλης εταιρείας του κλάδου. Εάν δεν λαμβάναμε υπ όψιν τη συγκεκριμένη εταιρεία και για τα 2 έτη η αύξηση θα διαμορφωνόταν στο 4,4%. 131

132 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Πίνακας 3.3 Οι πωλήσεις των εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ: Κατανομή κατά τομέα και κλάδο ( 000 ) Κλάδος Μεταβολή 2016/2015 Αυτοκίνητα ,6% Ανταλλακτικά αυτοκινήτων ,3% Αυτοκίνητα-Ανταλλακτικά ,5% Χ/Ε προϊόντων πρωτογενούς παραγωγής ,4% Χ/Ε τροφίμων, ποτών, καπνού ,0% Χ/Ε ένδυσης, υπόδησης, ειδών οικιακής χρήσης ,8% Χ/Ε καυσίμων και χημικών ,1% Χ/Ε λοιπών ενδιαμέσων προϊόντων ,2% Χ/Ε μηχανημάτων και ειδών εξοπλισμού ,4% Άλλο χονδρικό εμπόριο ,7% Χονδρικό εμπόριο ,1% Γενικό λιανικό εμπόριο ,2% Λ/Ε τροφίμων, ποτών, καπνού ,2% Λ/Ε ένδυσης, υπόδησης και ειδών οικιακής χρήσης ,7% Λ/Ε καλλυντικών ,5% Λ/Ε οικιακών συσκευών ,8% Λ/Ε Η/Υ, μηχανών γραφείου, λοιπό Λ/Ε ,9% Λιανικό εμπόριο ,7% Γενικό σύνολο ,9% Μεικτά, λειτουργικά και καθαρά κέρδη Χ/Ε: χονδρικό εμπόριο, Λ/Ε: λιανικό εμπόριο Πηγή: ICAP DATABANK Πέραν της ανόδου των πωλήσεων, μεγάλη βελτίωση καταγράφεται και στο επίπεδο των μεικτών κερδών των ελληνικών εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ το τελευταίο έτος. Συγκεκριμένα τα μεικτά κέρδη ανήλθαν σε περίπου 6 δις το 2016, αυξημένα κατά 8,9% σε ετήσια βάση, γεγονός ενδεικτικό του ότι εντάθηκε και η προσπάθεια περιορισμού του κόστους πωληθέντων, η οποία απέδωσε. Το τελευταίο έτος τα μεικτά κέρδη των εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ βελτιώθηκαν και στους τρεις τομείς του εμπορίου, ωστόσο κατά πολύ εντονότερη ήταν η αύξηση (18,5%) στον τομέα της εμπορίας αυτοκινήτων-ανταλλακτικών. Ιδιαίτερα θετικό είναι το γεγονός ότι καταγράφεται βελτίωση της μικτής κερδοφορίας (το 2016) σε 13 από τους 15 κλάδους και των τριών τομέων (ουσιαστικά μόνο σε έναν κλάδο σημειώθηκε σχετική επιδείνωση). Εντυπωσιακή ήταν η (ποσοστιαία) αύξηση στον κλάδο εμπορίας αυτοκινήτων, ενώ πολύ καλή ήταν και η επίδοση στον κλάδο χονδρικού εμπορίου καυσίμων & χημικών. Από την άλλη πλευρά, απώλειες σημειώθηκαν μόνο στο χονδρικό εμπόριο μηχανημάτων-ειδών εξοπλισμού, ενώ απόλυτη στασιμότητα εμφάνισαν τα ανταλλακτικά αυτοκινήτων. 132

133 Πίνακας 3.4 Τα μεικτά κέρδη των εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ: Κατανομή κατά τομέα και κλάδο ( 000 ) Κλάδος Μεταβολή 2016/2015 Αυτοκίνητα ,7% Ανταλλακτικά αυτοκινήτων ,0% Αυτοκίνητα-Ανταλλακτικά ,5% Χ/Ε προϊόντων πρωτογενούς παραγωγής ,2% Χ/Ε τροφίμων, ποτών, καπνού ,6% Χ/Ε ένδυσης, υπόδησης, ειδών οικιακής χρήσης ,7% Χ/Ε καυσίμων και χημικών ,9% Χ/Ε λοιπών ενδιαμέσων προϊόντων ,5% Χ/Ε μηχανημάτων και ειδών εξοπλισμού ,0% Άλλο χονδρικό εμπόριο ,3% Χονδρικό εμπόριο ,0% Γενικό λιανικό εμπόριο ,5% Λ/Ε τροφίμων, ποτών, καπνού ,5% Λ/Ε ένδυσης, υπόδησης και ειδών οικιακής χρήσης ,3% Λ/Ε καλλυντικών ,6% Λ/Ε οικιακών συσκευών ,2% Λ/Ε Η/Υ, μηχανών γραφείου, λοιπό Λ/Ε ,9% Λιανικό εμπόριο ,6% Χ/Ε: χονδρικό εμπόριο, Λ/Ε: λιανικό εμπόριο Πηγή: ICAP DATABANK Ο εντονότερος ρυθμός μεταβολής των μεικτών κερδών των εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ σε σχέση με τον ρυθμό των πωλήσεων είχε ως αποτέλεσμα την αξιόλογη βελτίωση του ποσοστού μεικτού κέρδους στο εμπόριο σε 18,2% το 2016 (από 18,0% το 2015). Ετήσια βελτίωση του δείκτη σημειώθηκε μόνο στο εμπόριο αυτοκινήτων-ανταλλακτικών, ενώ στους άλλους δύο τομείς του εμπορίου ο δείκτης παρέμεινε σταθερός. Το λιανικό εμπόριο διατηρεί τον υψηλότερο δείκτη διαχρονικά (27,1% το 2016) και έπεται ο τομέας της εμπορίας αυτοκινήτων-ανταλλακτικών (16,0%). Από τους επιμέρους κλάδους η πλειοψηφία (11 κλάδοι) εμφάνισαν βελτίωση του δείκτη το H μεγαλύτερη ετήσια βελτίωση του ποσοστού μεικτού κέρδους κατεγράφη στους κλάδους του λιανικού εμπορίου τροφίμων-ποτών-καπνού και της εμπορίας αυτοκινήτων. Αντίθετα η μεγαλύτερη απώλεια εντοπίζεται στο λιανικό εμπόριο Η/Υ, μηχανών γραφείου κ.λπ. Τα οικονομικά αποτελέσματα των εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ Μέρος 3 133

134 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Πίνακας 3.5 Ποσοστό μεικτού κέρδους των ΑΕ και ΕΠΕ κατά τομέα και κλάδο: Κλάδος Αυτοκίνητα 16,3% 13,8% Ανταλλακτικά αυτοκινήτων 15,4% 14,1% Αυτοκίνητα-Ανταλλακτικά 16,0% 13,9% Χ/Ε προϊόντων πρωτογενούς παραγωγής 16,0% 16,0% Χ/Ε τροφίμων, ποτών, καπνού 18,1% 18,0% Χ/Ε ένδυσης, υπόδησης, ειδών οικιακής χρήσης 24,0% 23,8% Χ/Ε καυσίμων και χημικών 7,1% 6,4% Χ/Ε λοιπών ενδιαμέσων προϊόντων 18,2% 16,4% Χ/Ε μηχανημάτων και ειδών εξοπλισμού 20,9% 21,3% Άλλο χονδρικό εμπόριο 16,3% 16,1% Χονδρικό εμπόριο 14,8% 14,8% Γενικό λιανικό εμπόριο 24,3% 24,0% Λ/Ε τροφίμων, ποτών, καπνού 39,1% 36,7% Λ/Ε ένδυσης, υπόδησης και ειδών οικιακής χρήσης 42,9% 43,4% Λ/Ε καλλυντικών 34,3% 34,0% Λ/Ε οικιακών συσκευών 30,2% 29,2% Λ/Ε Η/Υ, μηχανών γραφείου, λοιπό Λ/Ε 29,3% 30,2% Λιανικό εμπόριο 27,1% 27,1% Γενικό σύνολο 18,2% 18,0% Χ/Ε: χονδρικό εμπόριο, Λ/Ε: λιανικό εμπόριο Πηγή: ICAP DATABANK Στο επίπεδο της λειτουργικής κερδοφορίας του εμπορίου οι εξελίξεις ήταν πολύ θετικές το τελευταίο έτος. Η σημαντική βελτίωση των μεικτών κερδών σε συνδυασμό με τη (λιγότερο έντονη) μεταβολή στα «λοιπά λειτουργικά έξοδα», οδήγησαν σε ακόμη μεγαλύτερη αύξηση (14,4%) της λειτουργικής κερδοφορίας των εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ, με την καταγραφή λειτουργικών κερδών ύψους 762,5 εκατ. το Από τομεακή σκοπιά εντυπωσιακή βελτίωση εμφάνισαν τα λειτουργικά κέρδη του λιανικού εμπορίου το τελευταίο έτος (32,9%), ενώ και στον τομέα του χονδρικού εμπορίου υπήρξε μεγάλη άνοδος (22,6%). Από την άλλη πλευρά σοβαρή επιδείνωση σημειώθηκε στον τομέα εμπορίας αυτοκινήτων-ανταλλακτικών, όπου υπήρξε ανατροπή από λειτουργικά κέρδη το 2015 σε (σημαντικές) λειτουργικές ζημίες το 2016 (σε μεγάλο βαθμό οφείλονται στα ακραία αρνητικά αποτελέσματα συγκεκριμένης εταιρείας, που επηρέασαν και το αποτέλεσμα του τομέα). Από κλαδική σκοπιά θετικό λειτουργικό αποτέλεσμα κατά το 2016 εμφανίζουν 12 από τους 15 κλάδους. Σημαντική ήταν η βελτίωση της λειτουργικής κερδοφορίας (σε απόλυτα μεγέθη) στον κλάδο του γενικού λιανικού εμπορίου. Αντίθετα σοβαρότατη επιδείνωση (υψηλές λειτουργικές ζημίες) εμφάνισε το εμπόριο αυτοκινήτων, ενώ σημαντική ήταν και η επιδείνωση στο λιανικό εμπόριο «ένδυσης, υπόδησης και ειδών οικιακής χρήσης». Οι κλάδοι που αναδείχθηκαν κορυφαίοι στα υψηλότερα οργανικά κέρδη το τελευταίο έτος ήταν το γενικό λιανικό εμπόριο, το λιανικό εμπόριο Η/Υ-μηχανών γραφείου-λοιπό Λ/Ε και το χονδρικό εμπόριο ένδυσης-υπόδησης-ειδών οικιακής χρήσης. 134

135 Πίνακας 3.6 Τα λειτουργικά κέρδη των εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ: Κατανομή κατά τομέα και κλάδο ( 000 ) Κλάδος Μεταβολή 2016/2015 Αυτοκίνητα ,0% Ανταλλακτικά αυτοκινήτων ,7% Αυτοκίνητα-Ανταλλακτικά ,2% Χ/Ε προϊόντων πρωτογενούς παραγωγής ,7% Χ/Ε τροφίμων, ποτών, καπνού ,0% Χ/Ε ένδυσης, υπόδησης, ειδών οικιακής χρήσης ,1% Χ/Ε καυσίμων και χημικών ,6% Χ/Ε λοιπών ενδιαμέσων προϊόντων ,0% Χ/Ε μηχανημάτων και ειδών εξοπλισμού ,4% Άλλο χονδρικό εμπόριο ,7% Χονδρικό εμπόριο ,6% Γενικό λιανικό εμπόριο ,2% Λ/Ε τροφίμων, ποτών, καπνού ,9% Λ/Ε ένδυσης, υπόδησης και ειδών οικιακής χρήσης ,9% Λ/Ε καλλυντικών ,3% Λ/Ε οικιακών συσκευών ,5% Λ/Ε Η/Υ, μηχανών γραφείου, λοιπό Λ/Ε ,6% Λιανικό εμπόριο ,9% Γενικό σύνολο ,4% Καθαρά αποτελέσματα 2016 Χ/Ε: χονδρικό εμπόριο, Λ/Ε: λιανικό εμπόριο Πηγή: ICAP DATABANK Η κερδοφορία των εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ κατέγραψε μεγάλη βελτίωση, με τα κέρδη προ φόρου να αυξάνονται κατά 16,5%. Το ποσοστό καθαρού κέρδους διευρύνθηκε σε 2,1% και η αποδοτικότητα των ιδίων κεφαλαίων σε 9,5%. Η αναλογία κερδοφόρων προς ζημιογόνες εταιρείες διαμορφώθηκε σε 2,36:1. Στο λιανικό και το χονδρικό εμπόριο τα αποτελέσματα ήταν κερδοφόρα, με αυξημένα μάλιστα κέρδη. Ζημιογόνος (από κερδοφόρος το προηγούμενο έτος) εμφανίζεται μόνο ο τομέας εμπορίας αυτοκινήτων-ανταλλακτικών. Τα οικονομικά αποτελέσματα των εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ Μέρος 3 Σε επίπεδο καθαρών αποτελεσμάτων, η κερδοφορία των εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ κατέγραψε μεγάλη βελτίωση, τα δε κέρδη προ φόρου ανήλθαν σε 693,5 εκατ. Εξετάζοντας την κερδοφορία των ΑΕ και ΕΠΕ του εμπορίου από τομεακή πλευρά δύο στους τρεις τομείς ήταν κερδοφόροι το Σοβαρή επιδείνωση σημειώθηκε μόνο στον τομέα του εμπορίου αυτοκινήτων-ανταλλακτικών, 4 όπου υπήρξε ανατροπή: από κέρδη το 2015 σε ζημίες ύψους 72,7 εκατ. το Όσον αφορά την κλαδική κατανομή, οι κερδοφόροι κλάδοι του εμπορίου ήταν 12 το Η εξέλιξη αυτή οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στα αποτελέσματα μεγάλης εταιρείας με υψηλές ζημίες το 2016, που καθόρισαν το συνολικό αποτέλεσμα του τομέα. 135

136 Διάγραµµα 3.7 Ποσοστό καθαρού κέρδους των εµπορικών ΑΕ και ΕΠΕ: Ανάλυση κατά τοµέα (%) 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0-1,0 0,1 1,5 1,7 3,6 4,4 1,9 2, Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου -2,0-3,0-2,7 Αυτοκίνητα-Ανταλλακτικά Χονδρικό εµπόριο Λιανικό εµπόριο Σύνολο Πηγή: ICAP DATABANK Τα υψηλότερα κέρδη προ φόρου εμφανίζουν οι κλάδοι γενικού λιανικού εμπορίου και του χονδρικού εμπορίου «ένδυσης, υπόδησης, ειδών οικιακής χρήσης». Από την άλλη πλευρά ιδιαίτερα υψηλές ήταν οι ζημίες που καταγράφηκαν στο εμπόριο αυτοκινήτων το τελευταίο έτος. Σχετικά με το ποσοστό καθαρού κέρδους σε επίπεδο τομέων θετικούς δείκτες παρουσιάζουν το 2016 τόσο το λιανικό όσο και το χονδρικό εμπόριο (4,4% και 1,7% αντίστοιχα). Αρνητικός εμφανίζεται ο δείκτης μόνο στο εμπόριο αυτοκινήτων-ανταλλακτικών (-2,7%). Από κλαδική σκοπιά 12 κλάδοι εμφανίζουν θετικό δείκτη το τελευταίο έτος. Τα υψηλότερα ποσοστά καθαρού κέρδους το 2016 αντιστοιχούν στον κλάδο του λιανικού εμπορίου «Η/Υ, μηχανών γραφείου κ.λπ.» (9,1%) και στο γενικό λιανικό εμπόριο (4,3%). Ο πλέον δυσμενής δείκτης αντιστοιχεί στο εμπόριο αυτοκινήτων. Η διαμόρφωση των αποτελεσμάτων των εμπορικών εταιρειών την τελευταία διετία είχε σαν αποτέλεσμα να συνεχισθεί η τάση διεύρυνσης του κερδοφόρου τμήματος των ΑΕ και ΕΠΕ. Συγκεκριμένα οι κερδοφόρες εταιρείες κάλυψαν το 70,2% του συνόλου των εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ του δείγματος, η δε αναλογία κερδοφόρων προς ζημιογόνες εταιρείες διαμορφώθηκε σε 2,36:1 το Από τομεακή σκοπιά η υψηλότερη αναλογία κερδοφόρων προς ζημιογόνες το 2016 διαμορφώθηκε στο χονδρικό εμπόριο (2,78:1). Αντίθετα τον δυσμενέστερο δείκτη εμφάνισε ο τομέας του λιανικού εμπορίου (1,53:1). 136

137 Πίνακας 3.7 Τα προ φόρου κέρδη των εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ: Κατανομή κατά τομέα και κλάδο ( 000) Κλάδος Μεταβολή 2016/2015 Αυτοκίνητα ,4% Ανταλλακτικά αυτοκινήτων ,2% Αυτοκίνητα-Ανταλλακτικά ,2% Χ/Ε προϊόντων πρωτογενούς παραγωγής ,0% Χ/Ε τροφίμων, ποτών, καπνού ,0% Χ/Ε ένδυσης, υπόδησης, ειδών οικιακής χρήσης ,7% Χ/Ε καυσίμων και χημικών ,1% Χ/Ε λοιπών ενδιαμέσων προϊόντων ,0% Χ/Ε μηχανημάτων και ειδών εξοπλισμού ,5% Άλλο χονδρικό εμπόριο ,5% Χονδρικό εμπόριο ,2% Γενικό λιανικό εμπόριο ,7% Λ/Ε τροφίμων, ποτών, καπνού ,0% Λ/Ε ένδυσης, υπόδησης και ειδών οικιακής χρήσης ,9% Λ/Ε καλλυντικών ,5% Λ/Ε οικιακών συσκευών ,0% Λ/Ε Η/Υ, μηχανών γραφείου, λοιπό Λ/Ε ,7% Λιανικό εμπόριο ,2% Γενικό σύνολο ,5% Χ/Ε: χονδρικό εμπόριο, Λ/Ε: λιανικό εμπόριο Διάγραµµα 3.8 Αναλογία κερδοφόρων προς ζηµιογόνες εµπορικές ΑΕ και ΕΠΕ: Πηγή: ICAP DATABANK Τα οικονομικά αποτελέσματα των εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ Μέρος 3 3,0:1 2,5:1 2,47:1 2,78:1 2,36:1 2,0:1 2,12:1 1,5:1 1,59:1 1,41:1 1,72:1 1,53:1 1,0:1 0,5:1 0,0: Aυτοκίνητα-Ανταλλακτικά Χονδρικό εµπόριο Λιανικό εµπόριο Σύνολο Πηγή: ICAP DATABANK 137

138 Πίνακας 3.8 Αριθμός εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ: Κατανομή κατά τύπο κερδοφορίας Κερδοφόρες Ζημιογόνες Σύνολο Πηγή: ΙCAP DATABANK 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Πίνακας 3.9 Αναλογία κερδοφόρων προς ζημιογόνες εταιρείες: Ανάλυση κατά τομέα και κλάδο Κλάδος Αυτοκίνητα 1,19:1 1,08:1 Ανταλλακτικά αυτοκινήτων 2,92:1 2,77:1 Αυτοκίνητα-Ανταλλακτικά 1,72:1 1,59:1 Χ/Ε προϊόντων πρωτογενούς παραγωγής 3,76:1 2,85:1 Χ/Ε τροφίμων, ποτών, καπνού 3,42:1 2,82:1 Χ/Ε ένδυσης, υπόδησης, ειδών οικιακής χρήσης 2,66:1 2,26:1 Χ/Ε καυσίμων και χημικών 1,88:1 2,90:1 Χ/Ε λοιπών ενδιαμέσων προϊόντων 1,90:1 1,31:1 Χ/Ε μηχανημάτων και ειδών εξοπλισμού 3,04:1 3,00:1 Άλλο χονδρικό εμπόριο 4,50:1 5,00:1 Χονδρικό εμπόριο 2,78:1 2,47:1 Γενικό λιανικό εμπόριο 3,58:1 2,67:1 Λ/Ε τροφίμων, ποτών, καπνού 1,17:1 1,36:1 Λ/Ε ένδυσης, υπόδησης και ειδών οικιακής χρήσης 1,38:1 1,51:1 Λ/Ε καλλυντικών 7,00:1 3,00:1 Λ/Ε οικιακών συσκευών 1,23:1 1,03:1 Λ/Ε Η/Υ, μηχανών γραφείου, λοιπό Λ/Ε 1,35:1 1,21:1 Λιανικό εμπόριο 1,53:1 1,41:1 Γενικό σύνολο 2,36:1 2,12:1 Χ/Ε: χονδρικό εμπόριο, Λ/Ε: λιανικό εμπόριο Πηγή: ICAP DATABANK Η κεφαλαιουχική διάρθρωση των ΑΕ & ΕΠΕ του ελληνικού εμπορίου το 2016 Η ανάπτυξη του ενεργητικού Από το δείγμα των εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ με διαθέσιμους ισολογισμούς για το 2016 προκύπτει ότι τα συνολικά κεφάλαια των εμπορικών εταιρειών διευρύνθηκαν κατά 5,9% το τελευταίο έτος. Η αύξηση του συνολικού ενεργητικού προήλθε από την αντίστοιχη μεταβολή όλων των συστατικών μερών του, τόσο από τη διεύρυνση της αξίας των παγίων, κατά 5,4%, όσο και του κυκλοφορούντος ενεργητικού (κατά 4,5%), μεταβολές που ενισχύθηκαν και από την άνοδο των ρευστών διαθεσίμων (13,7%). Το μεγαλύτερο τμήμα της αύξησης του κυκλοφορούντος αφορούσε τα αποθέματα (αυξημένα κατά 291,6 εκατ. το 2016/15). Επισημαίνεται επίσης ότι από τη διαμόρφωση των οικονομικών μεγεθών το τελευταίο έτος σημειώνεται τάση ανάκαμψης των επενδύσεων παγίου κεφαλαίου στο εμπόριο. Ειδικότερα το 2016 η άνοδος της αξίας των ακαθάριστων παγίων των ΑΕ και ΕΠΕ, που προκύπτει από 138

139 τη σύγκριση των ισολογισμών της τελευταίας διετίας, επιβεβαιώνει την αναστροφή των αρνητικών τάσεων παρελθόντων ετών. Εξετάζοντας τον ρυθμό μεταβολής του ενεργητικού κατά τομέα, προκύπτει ότι και στους τρεις τομείς η εξέλιξη ήταν ανοδική. Αρκετά εντονότερος ήταν ο ρυθμός αύξησης στον τομέα του λιανικού εμπορίου (7,0%) το Από κλαδική σκοπιά, πρωτόγνωρη εξέλιξη αποτελεί το γεγονός ότι όλοι ανεξαιρέτως οι κλάδοι του εμπορίου εμφάνισαν αύξηση ενεργητικού το τελευταίο έτος. Υψηλότερος ήταν ο ρυθμός μεγέθυνσης στο χονδρικό εμπόριο καυσίμων-χημικών (25,9%) και το λιανικό εμπόριο οικιακών συσκευών (10,9%). Πίνακας 3.10 Οι μεταβολές των βασικών μεγεθών του ενεργητικού του ελληνικού εμπορίου: ( 000) Μέγεθος Απόλυτη Μεταβολή Ποσοστιαία Μεταβολή 2016/ /2015 Καθαρά πάγια ,4% Συσσωρευμένες αποσβέσεις ,4% Μεικτά πάγια ,9% Κυκλοφορούν ,5% Ρευστά διαθέσιμα ,7% Σύνολο ενεργητικού ,9% Πίνακας 3.11 Ο ρυθμός μεγέθυνσης του ενεργητικού των εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ: 2016/2015 Ανάλυση κατά τομέα και κλάδο Κλάδος 2016/2015 Αυτοκίνητα 1,9% Ανταλλακτικά αυτοκινήτων 5,6% Αυτοκίνητα-Ανταλλακτικά 2,7% Χ/Ε προϊόντων πρωτογενούς παραγωγής 1,5% Χ/Ε τροφίμων, ποτών, καπνού 2,5% Χ/Ε ένδυσης, υπόδησης, ειδών οικιακής χρήσης 0,2% Χ/Ε καυσίμων και χημικών 25,9% Χ/Ε λοιπών ενδιαμέσων προϊόντων 3,8% Χ/Ε μηχανημάτων και ειδών εξοπλισμού 0,6% Άλλο χονδρικό εμπόριο 3,3% Χονδρικό εμπόριο 5,8% Γενικό λιανικό εμπόριο 8,6% Λ/Ε τροφίμων, ποτών, καπνού 8,8% Λ/Ε ένδυσης, υπόδησης και ειδών οικιακής χρήσης 1,1% Λ/Ε καλλυντικών 5,0% Λ/Ε οικιακών συσκευών 10,9% Λ/Ε Η/Υ, μηχανών γραφείου, λοιπό Λ/Ε 7,0% Λιανικό εμπόριο 7,0% Γενικό σύνολο 5,9% Πηγή: ΙCAP DATABANK Χ/Ε: χονδρικό εμπόριο, Λ/Ε: λιανικό εμπόριο Πηγή: ICAP DATABANK Τα οικονομικά αποτελέσματα των εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ Μέρος 3 139

140 Το μέσο μέγεθος (ενεργητικό ανά εταιρεία) των εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ αυξήθηκε κατά 5,9% το 2016/15, ανερχόμενο σε 9,3 εκατ. Εξετάζοντας το μέσο μέγεθος των ΑΕ και ΕΠΕ ανά τομέα προκύπτει ότι και στους τρεις τομείς η εξέλιξη ήταν ανοδική. Αρκετά εντονότερος ήταν ο ρυθμός αύξησης στον τομέα του λιανικού εμπορίου (7,0%) το Το τελευταίο έτος αύξηση του μέσου ενεργητικού εταιρειών σημειώθηκε και στους 15 επιμέρους κλάδους. Υψηλότερος ρυθμός αύξησης του μέσου μεγέθους καταγράφηκε στον κλάδο του χονδρικού εμπορίου καυσίμων και χημικών (25,9%) και στο λιανικό εμπόριο οικιακών συσκευών (10,9%). Σε απόλυτα μεγέθη το μεγαλύτερο μέσο μέγεθος (ενεργητικό ανά εταιρεία) εμφανίζει ο κλάδος του γενικού λιανικού εμπορίου Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Πίνακας 3.12 Ενεργητικό ανά εταιρεία: Ανάλυση κατά τομέα και κλάδο ( 000) Κλάδος Μέσο Ενεργητικό Μέσο Ενεργητικό % Μεταβολή /2015 Αυτοκίνητα ,9 Ανταλλακτικά αυτοκινήτων ,6 Αυτοκίνητα-Ανταλλακτικά ,7 Χ/Ε προϊόντων πρωτογενούς παραγωγής ,5 Χ/Ε τροφίμων, ποτών, καπνού ,5 Χ/Ε ένδυσης, υπόδησης, ειδών οικιακής χρήσης ,2 Χ/Ε καυσίμων και χημικών ,9 Χ/Ε λοιπών ενδιαμέσων προϊόντων ,8 Χ/Ε μηχανημάτων και ειδών εξοπλισμού ,6 Άλλο χονδρικό εμπόριο ,3 Χονδρικό εμπόριο ,8 Γενικό λιανικό εμπόριο ,6 Λ/Ε τροφίμων, ποτών, καπνού ,8 Λ/Ε ένδυσης, υπόδησης και ειδών οικιακής χρήσης ,1 Λ/Ε καλλυντικών ,0 Λ/Ε οικιακών συσκευών ,9 Λ/Ε Η/Υ, μηχανών γραφείου, λοιπό Λ/Ε ,0 Λιανικό εμπόριο ,0 Γενικό σύνολο ,9 Χ/Ε: χονδρικό εμπόριο, Λ/Ε: λιανικό εμπόριο Πηγή: ICAP DATABANK Οι επενδύσεις παγίου κεφαλαίου Το 2016 καταγράφεται τάση ανάκαμψης των επενδύσεων στο εμπόριο. Από τα σχετικά στοιχεία φαίνεται ότι υπήρξε αύξηση στο ύψος των επενδύσεων παγίου κεφαλαίου το τελευταίο έτος με την προσθήκη νέων παγίων στο σύνολο των ακαθάριστων παγίων του εμπορίου, γεγονός ενδεικτικό της ανατροπής της αρνητικής τάσης του παρελθόντος. Από τα διαθέσιμα (μέχρι στιγμής) δεδομένα προκύπτει ότι το 2016 στο εμπόριο οι επενδύσεις ανήλθαν σε 225 εκατ., ενώ τα μεικτά πάγια διαμορφώθηκαν σε 12,3 δισ. περίπου. 140

141 Διάγραµµα 3.9 Ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου των εµπορικών ΑΕ και ΕΠΕ: 2016 ('000 ) Πίνακας 3.13 Λιανικό εµπόριο 506,289 85, , Χονδρικό εµπόριο Οι επενδύσεις παγίου κεφαλαίου * των ΑΕ και ΕΠΕ το 2016 Κατανομή κατά τομέα και κλάδο ( 000 ) Αυτοκίνητα-Ανταλλακτικά Πηγή: ICAP DATABANK Κλάδος Μεικτά Πάγια 2016 Μεικτά Πάγια 2015 Επενδύσεις 2016 Αυτοκίνητα Ανταλλακτικά αυτοκινήτων Αυτοκίνητα-Ανταλλακτικά Χ/Ε προϊόντων πρωτογενούς παραγωγής Χ/Ε τροφίμων, ποτών, καπνού Χ/Ε ένδυσης, υπόδησης, ειδών οικιακής χρήσης Χ/Ε καυσίμων και χημικών Χ/Ε λοιπών ενδιαμέσων προϊόντων Χ/Ε μηχανημάτων και ειδών εξοπλισμού Άλλο χονδρικό εμπόριο Χονδρικό εμπόριο Γενικό λιανικό εμπόριο Λ/Ε τροφίμων, ποτών, καπνού Λ/Ε ένδυσης, υπόδησης και ειδών οικιακής χρήσης Λ/Ε καλλυντικών Λ/Ε οικιακών συσκευών Λ/Ε Η/Υ, μηχανών γραφείου, λοιπό Λ/Ε Λιανικό εμπόριο Γενικό σύνολο *Επενδύσεις παγίου κεφαλαίου = Ετήσια μεταβολή ακαθάριστων παγίων Χ/Ε: χονδρικό εμπόριο, Λ/Ε: λιανικό εμπόριο Πηγή: ICAP DATABANK Τα οικονομικά αποτελέσματα των εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ Μέρος 3 Από κλαδική άποψη υλοποίηση επενδύσεων εντοπίζεται στους δύο από τους τρεις τομείς του εμπορίου, ήταν δε εντονότερη στο χονδρικό εμπόριο. Αντίθετα εικόνα απο-επένδυσης εμφανίζει το λιανικό εμπόριο. 141

142 Επενδυτική δραστηριότητα (έστω και χαμηλή) εντοπίζεται σε 11 από τους 15 κλάδους το Το φαινόμενο ήταν κατά πολύ εντονότερο στο χονδρικό εμπόριο καυσίμων και χημικών Αντίθετα εικόνα απο-επένδυσης εμφανίζει το γενικό λιανικό εμπόριο. Η εξέλιξη του κυκλοφορούντος και διαθέσιμου κεφαλαίου Το σύνολο του κυκλοφορούντος κεφαλαίου των ΑΕ και ΕΠΕ παρουσίασε αξιόλογη αύξηση κατά 4,5% (ή κατά 447,2 εκατ.) το Στην εξέλιξη αυτή συνέβαλε κυρίως η διεύρυνση τόσο των αποθεμάτων (8,9%), αλλά και των απαιτήσεων (2,3%). Οι συνολικές απαιτήσεις ανήλθαν σε 6,78 δισ. περίπου το Επιπλέον πέραν του κυκλοφορούντος, σημαντική ήταν η αύξηση που σημειώθηκε και στα ρευστά διαθέσιμα (13,7%), συμβάλλοντας σημαντικά στη διεύρυνση του συνόλου του ενεργητικού Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Μεταβολή 2016/2015 Διάγραµµα 3.10 Σύνθεση της µεταβολής του κυκλοφορούντος και του διαθέσιµου κεφαλαίου: 2016/2015 ('000 ) Αποθέµατα Απαιτήσεις έναντι πελατών, γραµµάτια, επιταγές Μεταβατικοί λογαριασµοί ενεργητικού Χρεόγραφα Διαθέσιµα Μεταβολή 2016/ Πηγή: ICAP DATABANK Η μέση διάρκεια είσπραξης των απαιτήσεων περιορίστηκε το 2016 σε σχέση με το 2015, διαμορφούμενη στις 56 ημέρες, γεγονός που συνάδει με συνθήκες έλλειψης ρευστότητας στην αγορά οι οποίες πιέζουν για πιο «σφικτή» πιστωτική πολιτική. Περιορισμός της μέσης διάρκειας είσπραξης σημειώθηκε και στους τρεις τομείς, το φαινόμενο δε ήταν σχετικά εντονότερο στην εμπορία αυτοκίνητων-ανταλλακτικών (από 63 σε 54 ημέρες). Σε επίπεδο κλάδων διεύρυνση της μέσης διάρκειας είσπραξης απαιτήσεων το 2016 παρατηρήθηκε σε έξι από τους 15 κλάδους. Αντιθέτως στους περισσότερους κλάδους παρατηρείται «σκλήρυνση» της πιστωτικής πολιτικής προς τους πελάτες. Εντονότερο ήταν το φαινόμενο στο εμπόριο αυτοκινήτων και το χονδρικό εμπόριο ένδυσης, υπόδησης, ειδών οικιακής χρήσης (συρρίκνωση χρόνου είσπραξης κατά 27 ημέρες και 16 ημέρες αντίστοιχα). 142

143 Πίνακας 3.14 Μέσος όρος είσπραξης * απαιτήσεων, γραμματίων και επιταγών: Ανάλυση κατά τομέα και κλάδο (ημέρες) Κλάδος Αυτοκίνητα Ανταλλακτικά αυτοκινήτων Αυτοκίνητα-Ανταλλακτικά Χ/Ε προϊόντων πρωτογενούς παραγωγής Χ/Ε τροφίμων, ποτών, καπνού Χ/Ε ένδυσης, υπόδησης, ειδών οικιακής χρήσης Χ/Ε καυσίμων και χημικών Χ/Ε λοιπών ενδιαμέσων προϊόντων Χ/Ε μηχανημάτων και ειδών εξοπλισμού Άλλο χονδρικό εμπόριο Χονδρικό εμπόριο Γενικό λιανικό εμπόριο 3 8 Λ/Ε τροφίμων, ποτών, καπνού Λ/Ε ένδυσης, υπόδησης και ειδών οικιακής χρήσης Λ/Ε καλλυντικών Λ/Ε οικιακών συσκευών Λ/Ε Η/Υ, μηχανών γραφείου, λοιπό Λ/Ε Λιανικό εμπόριο Γενικό σύνολο *Μέσος όρος είσπραξης απαιτήσεων: γραμμάτια, πελάτες, επιταγές επί 365 προς πωλήσεις. Χ/Ε: χονδρικό εμπόριο, Λ/Ε: λιανικό εμπόριο Πηγή: ICAP DATABANK Την τελευταία διετία παρατηρείται οριακή μόνο μεταβολή στη μέση διάρκεια διατήρησης των αποθεμάτων, η οποία διαμορφώθηκε σε 46 ημέρες το 2016, ενώ η κυκλοφοριακή τους ταχύτητα διαμορφώθηκε σε 7,9. Ο δείκτης της κυκλοφοριακής ταχύτητας των αποθεμάτων περιορίστηκε ελαφρά μόνο στο εμπόριο αυτοκινήτων-ανταλλακτικών. Όσον αφορά στους επιμέρους κλάδους εμπορικής δραστηριότητας, παρατηρείται αύξηση του σχετικού δείκτη σε έξι από τους 15 κλάδους, τέσσερις παρουσίασαν μείωση και πέντε δεν παρουσίασαν καμία μεταβολή. Την εντονότερη (σχετικά) μείωση του δείκτη εμφάνισε το λιανικό εμπόριο τροφίμων, ποτών, καπνού. Τα οικονομικά αποτελέσματα των εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ Μέρος 3 143

144 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Πίνακας 3.15 Η κυκλοφοριακή ταχύτητα των αποθεμάτων του ελληνικού εμπορίου το Κατανομή κατά τομέα και κλάδο Κλάδος Ταχύτητα* Μέση διατήρηση Ταχύτητα* Μέση διατήρηση 2016 αποθεμάτων** 2015 αποθεμάτων** (ημέρες) 2016 (ημέρες) 2015 Αυτοκίνητα 4,9 75 4,9 75 Ανταλλακτικά αυτοκινήτων 8, ,3 35 Αυτοκίνητα-Ανταλλακτικά 6,0 61 6,4 57 Χ/Ε προϊόντων πρωτογενούς παραγωγής 6,9 53 6,8 54 Χ/Ε τροφίμων, ποτών, καπνού 11, ,9 31 Χ/Ε ένδυσης, υπόδησης, ειδών οικιακής χρήσης 5,6 65 5,5 66 Χ/Ε καυσίμων και χημικών 31, ,2 12 Χ/Ε λοιπών ενδιαμέσων προϊόντων 3, ,4 107 Χ/Ε μηχανημάτων και ειδών εξοπλισμού 5,0 73 5,0 73 Άλλο χονδρικό εμπόριο 8, ,4 35 Χονδρικό εμπόριο 9,8 37 9,5 38 Γενικό λιανικό εμπόριο 7,5 48 7,2 51 Λ/Ε τροφίμων, ποτών, καπνού 10, ,6 25 Λ/Ε ένδυσης, υπόδησης και ειδών οικιακής χρήσης 3, ,4 107 Λ/Ε καλλυντικών 2, ,2 168 Λ/Ε οικιακών συσκευών 4,6 80 4,4 83 Λ/Ε Η/Υ, μηχανών γραφείου, λοιπό Λ/Ε 3, ,9 125 Λιανικό εμπόριο 5,4 67 5,2 70 Γενικό σύνολο 7,9 46 7,7 47 *Kυκλοφοριακή ταχύτητα αποθεμάτων = Κόστος πωληθέντων / Μέσα αποθέματα **Μέση διατήρηση αποθεμάτων = 365 / Κυκλοφοριακή ταχύτητα Χ/Ε: χονδρικό εμπόριο, Λ/Ε: λιανικό εμπόριο Πηγή: ICAP DATABANK Οι πηγές της χρηματοδότησης των ΑΕ & ΕΠΕ του ελληνικού εμπορίου τo 2016 Το 2016 παρατηρείται σημαντική μεταβολή στη διάρθρωση της χρηματοδότησης των συνολικών κεφαλαίων των ΑΕ και ΕΠΕ του ελληνικού εμπορίου. Συγκεκριμένα τα ίδια κεφάλαια αυξήθηκαν κατά 4,7%, ωστόσο οι συνολικές υποχρεώσεις κατέγραψαν μεγαλύτερη αύξηση (6,5%). Αποτέλεσμα των μεταβολών αυτών ήταν η άνοδος του δείκτη δανειακής επιβάρυνσης του εμπορίου σε 65,5% το Η εξέλιξη των ιδίων κεφαλαίων Με βάση το διαθέσιμο δείγμα ισολογισμών της παρούσας έρευνας τα ίδια κεφάλαια των ΑΕ και ΕΠΕ του ελληνικού εμπορίου διευρύνθηκαν σε 7,27 δις το Όσον αφορά τη μεταβολή που εμφάνισαν, αυτή σε πολύ μεγάλο βαθμό προήλθε από τα αυξημένα αποθεματικά. Ειδικότερα η αύξηση των αποθεματικών (16,5%) και δευτερευόντως του μετοχικού κεφαλαίου (1,9%) υπερκάλυψαν την περαιτέρω επιδείνωση του κονδυλίου «αποτελέσματα εις νέον» το 2016, γεγονός που οδήγησε σε σημαντική διεύρυνση τα συνολικά ίδια κεφάλαια κατά 4,7%. 144

145 Διάγραµµα 3.11 Μεταβολή των ιδίων κεφαλαίων των εµπορικών ΑΕ και ΕΠΕ: 2016/2015 ('000 ) Μεταβολή 2016/2015 Πίνακας Μετοχικό κεφάλαιο Αποθεµατικά Αποτέλεσµα εις νέον Ίδια κεφάλαια Μεταβολή 2016/ Κατανομή των ιδίων κεφαλαίων κατά τομέα και κλάδο: ( 000) Πηγή: ICAP DATABANK Κλάδος Μεταβολή 2016/2015 Αυτοκίνητα ,9% Ανταλλακτικά αυτοκινήτων ,4% Αυτοκίνητα-Ανταλλακτικά ,9% Χ/Ε προϊόντων πρωτογενούς παραγωγής ,3% Χ/Ε τροφίμων, ποτών, καπνού ,1% Χ/Ε ένδυσης, υπόδησης, ειδών οικιακής χρήσης ,8% Χ/Ε καυσίμων και χημικών ,7% Χ/Ε λοιπών ενδιαμέσων προϊόντων ,2% Χ/Ε μηχανημάτων και ειδών εξοπλισμού ,6% Άλλο χονδρικό εμπόριο ,3% Χονδρικό εμπόριο ,0% Γενικό λιανικό εμπόριο ,9% Λ/Ε τροφίμων, ποτών, καπνού ,1% Λ/Ε ένδυσης, υπόδησης και ειδών οικιακής χρήσης ,2% Λ/Ε καλλυντικών ,7% Λ/Ε οικιακών συσκευών ,6% Λ/Ε Η/Υ, μηχανών γραφείου, λοιπό Λ/Ε ,5% Λιανικό εμπόριο ,4% Γενικό σύνολο ,7% Τα οικονομικά αποτελέσματα των εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ Μέρος 3 Χ/Ε: χονδρικό εμπόριο, Λ/Ε: λιανικό εμπόριο Πηγή: ICAP DATABANK 145

146 Το 2016 άνοδος των ιδίων κεφαλαίων καταγράφηκε στο χονδρικό (7,0%) και στο λιανικό εμπόριο (5,4%), ενώ πτώση σημειώθηκε στο εμπόριο αυτοκινήτων-ανταλλακτικών (-27,9%). Από κλαδική σκοπιά το 2016 παρατηρείται αύξηση των ιδίων κεφαλαίων σε εννέα επί μέρους κλάδους. Εντονότερο ήταν το φαινόμενο στο χονδρικό εμπόριο καυσίμων-χημικών (26,7%) και στα ανταλλακτικά αυτοκινήτων. Από την άλλη πλευρά υποχώρηση εμφάνισαν τα κεφάλαια σε έξι κλάδους, με την εντονότερη μείωση να αφορά το εμπόριο αυτοκινήτων. Ανάλυση του χρέους 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Το συνολικό χρέος των εταιρειών Α.Ε. και ΕΠΕ αυξήθηκε κατά 6,5% το 2016/15, μεταβολή που προήλθε αποκλειστικά από την άνοδο του βραχυπρόθεσμου χρέους (10,4%). Η δανειακή επιβάρυνση διευρύνθηκε σε 65,5%. Η συμμετοχή του τραπεζικού δανεισμού στο συνολικό χρέος περιορίστηκε σε 42,7% το 2016 (από 43,7% το 2015). Οι διαφορετικοί ρυθμοί μεταβολής του συνολικού χρέους των ΑΕ και ΕΠΕ και των ιδίων κεφαλαίων είχαν ως αποτέλεσμα την αύξηση της δανειακής επιβάρυνσης σε 65,5% το 2016, από 65,1% το προηγούμενο έτος. Η διεύρυνση των συνολικών υποχρεώσεων οφείλεται αποκλειστικά στην αύξηση του βραχυπρόθεσμου χρέους κατά 10,4% (ή 996,7 εκ.), ενώ το μεσο-μακροπρόθεσμο χρέος μειώθηκε κατά 4,6% το τελευταίο έτος. Από την περαιτέρω ανάλυση της αύξησης του βραχυπρόθεσμου χρέους το 2016 προκύπτει ότι αυτή οφείλεται κυρίως στην άνοδο που εμφάνισαν οι «λοιπές βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις» (32,1%), ωστόσο σημαντική ήταν και η αύξηση που κατέγραψαν οι βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις προς τράπεζες (13,8%). Πίνακας 3.17 Μεταβολές βασικών μεγεθών του παθητικού των ΑΕ και ΕΠΕ: ( 000) Μέγεθος Μεταβολή 2016/2015 Ποσοστό Μεταβολής 2016/2015 Α. Ίδια κεφάλαια ,7 Α.1 Μετοχικό κεφάλαιο ,9 Α.2 Αποθεματικά ,5 Α.3 Αποτέλεσμα εις νέον ,1 Β. Υποχρεώσεις ,5 Β.1 Μεσομακροπρόθεσμες ,6 Β.2 Βραχυπρόθεσμες ,4 Γ. Σύνολο παθητικού ,9 Πηγή: ΙCAP DATABANK 146

147 Διάγραµµα 3.12 Δείκτης δανειακής επιβάρυνσης: Ανάλυση κατά τύπο κερδοφορίας (%) , Πίνακας ,9 61,1 Κερδοφόρες Ζηµιογόνες Σύνολο Δείκτης δανειακής επιβάρυνσης * των εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ: Ανάλυση κατά τομέα και κλάδο 73,0 65,1 65,5 Πηγή: ICAP DATABANK Κλάδος Δανειακή επιβάρυνση Δανειακή επιβάρυνση Αυτοκίνητα 91,9% 83,8% Ανταλλακτικά αυτοκινήτων 67,5% 70,5% Αυτοκίνητα-Ανταλλακτικά 86,7% 81,0% Χ/Ε προϊόντων πρωτογενούς παραγωγής 62,9% 63,2% Χ/Ε τροφίμων, ποτών, καπνού 68,4% 66,6% Χ/Ε ένδυσης, υπόδησης, ειδών οικιακής χρήσης 65,9% 68,6% Χ/Ε καυσίμων και χημικών 67,9% 68,1% Χ/Ε λοιπών ενδιαμέσων προϊόντων 56,8% 55,7% Χ/Ε μηχανημάτων και ειδών εξοπλισμού 62,6% 62,2% Άλλο χονδρικό εμπόριο 77,5% 78,1% Χονδρικό εμπόριο 65,4% 65,8% Γενικό λιανικό εμπόριο 70,7% 70,6% Λ/Ε τροφίμων, ποτών, καπνού 87,9% 82,6% Λ/Ε ένδυσης, υπόδησης και ειδών οικιακής χρήσης 50,6% 46,8% Λ/Ε καλλυντικών 108,2% 106,9% Λ/Ε οικιακών συσκευών 63,7% 61,9% Λ/Ε Η/Υ, μηχανών γραφείου, λοιπό Λ/Ε 38,8% 40,8% Λιανικό εμπόριο 59,7% 59,1% Γενικό σύνολο 65,5% 65,1% *Υποχρεώσεις προς σύνολο παθητικού Χ/Ε: χονδρικό εμπόριο, Λ/Ε: λιανικό εμπόριο Πηγή: ICAP DATABANK Τα οικονομικά αποτελέσματα των εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ Μέρος 3 147

148 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Από τομεακή πλευρά η αύξηση του δείκτη δανειακής επιβάρυνσης προήλθε κυρίως από το εμπόριο αυτοκινήτων-ανταλλακτικών και σε πολύ μικρότερο βαθμό από το λιανικό εμπόριο. Από κλαδική σκοπιά ο δείκτης διευρύνθηκε (έστω και οριακά) σε εννέα από τους 15 κλάδους. Ο κλάδος στον οποίο υπήρξε η μεγαλύτερη αύξηση της δανειακής επιβάρυνσης ήταν το εμπόριο αυτοκινήτων. Αντίθετα η μεγαλύτερη μείωση του δείκτη σημειώθηκε στους κλάδους του εμπορίου ανταλλακτικών αυτοκινήτων και του χονδρικού εμπορίου ένδυσης, υπόδησης, ειδών οικιακής χρήσης. Η αναλογία του βραχυπρόθεσμου προς το μεσο-μακροπρόθεσμο χρέος των εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ αυξήθηκε σε 3,2:1 το 2016 από 2,8:1 το Αυξητική τάση καταγράφεται και στους τρεις τομείς του εμπορίου. Η εντονότερη αύξηση της αναλογίας του βραχυπρόθεσμου προς το μεσο-μακροπρόθεσμο χρέος σημειώθηκε κυρίως στα αυτοκίνητα-ανταλλακτικά με μικρότερη μεταβολή του δείκτη στους άλλους τομείς, ενώ από κλαδική άποψη υπήρξαν αντίρροπες τάσεις σε επιμέρους κλάδους. Πίνακας 3.19 Βραχυπρόθεσμη επιβάρυνση * των εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ: Ανάλυση κατά τομέα και κλάδο Κλάδος Αυτοκίνητα 2,4:1 1,1:1 Ανταλλακτικά αυτοκινήτων 7,1:1 5,8:1 Αυτοκίνητα-Ανταλλακτικά 2,7:1 1,4:1 Χ/Ε προϊόντων πρωτογενούς παραγωγής 9,9:1 9,2:1 Χ/Ε τροφίμων, ποτών, καπνού 8,7:1 9,3:1 Χ/Ε ένδυσης, υπόδησης, ειδών οικιακής χρήσης 4,0:1 4,1:1 Χ/Ε καυσίμων και χημικών 2,8:1 2,2:1 Χ/Ε λοιπών ενδιαμέσων προϊόντων 3,6:1 3,3:1 Χ/Ε μηχανημάτων και ειδών εξοπλισμού 4,0:1 3,5:1 Άλλο χονδρικό εμπόριο 6,9:1 5,7:1 Χονδρικό εμπόριο 4,1:1 3,8:1 Γενικό λιανικό εμπόριο 3,5:1 3,2:1 Λ/Ε τροφίμων, ποτών, καπνού 11,3:1 10,5:1 Λ/Ε ένδυσης, υπόδησης και ειδών οικιακής χρήσης 0,7:1 0,6:1 Λ/Ε καλλυντικών 11,9:1 1,0:1 Λ/Ε οικιακών συσκευών 2,5:1 4,3:1 Λ/Ε Η/Υ, μηχανών γραφείου, λοιπό Λ/Ε 1,5:1 1,6:1 Λιανικό εμπόριο 2,3:1 2,1:1 Γενικό σύνολο 3,2:1 2,8:1 *Βραχυπρόθεσμες προς μεσο-μακροπρόθεσμες υποχρεώσεις Χ/Ε: χονδρικό εμπόριο, Λ/Ε: λιανικό εμπόριο Πηγή: ICAP DATABANK Ο δείκτης του τραπεζικού χρέους προς το συνολικό περιορίστηκε σε 42,7% (από 43,7% το προηγούμενο έτος), γεγονός ενδεικτικό ανάλογου περιορισμού των τραπεζικών χρηματοδοτήσεων στο εμπόριο Ενδεχομένως το φαινόμενο να οφείλεται και στη διακοπή λειτουργίας πολύ μεγάλων εταιρειών με υψηλό τραπεζικό δανεισμό. 148

149 Μείωση της συμμετοχής των τραπεζικών υποχρεώσεων στο συνολικό χρέος των ΑΕ και ΕΠΕ εντοπίζεται στους δύο από τους τρεις τομείς, ήταν όμως εντονότερη στο χονδρικό εμπόριο (ο δείκτης υποχώρησε κατά 2,1 ποσοστιαίες μονάδες). Αντίθετα σημαντική διεύρυνση του δείκτη εμφάνισε ο τομέας αυτοκινήτων-ανταλλακτικών. Από κλαδική άποψη μείωση του μεριδίου των τραπεζικών υποχρεώσεων στις συνολικές καταγράφεται σε 10 από τους 15 επιμέρους κλάδους του εμπορίου το Τη μεγαλύτερη μείωση του δείκτη εμφάνισε ο κλάδος του χονδρικού εμπορίου καυσίμων-χημικών (κατά 9 ποσοστιαίες μονάδες περίπου). Αντίθετα η αύξηση ήταν εντονότερη στους κλάδους του λιανικού εμπορίου οικιακών συσκευών και (κατά δεύτερο λόγο) στα αυτοκίνητα. Πίνακας 3.20 Τραπεζική επιβάρυνση * των εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ: Ανάλυση κατά τομέα και κλάδο Κλάδος Αυτοκίνητα 65,1% 63,1% Ανταλλακτικά αυτοκινήτων 36,4% 35,0% Αυτοκίνητα-Ανταλλακτικά 60,3% 58,0% Χ/Ε προϊόντων πρωτογενούς παραγωγής 57,5% 58,3% Χ/Ε τροφίμων, ποτών, καπνού 30,6% 31,3% Χ/Ε ένδυσης, υπόδησης, ειδών οικιακής χρήσης 37,6% 38,8% Χ/Ε καυσίμων και χημικών 50,5% 59,7% Χ/Ε λοιπών ενδιαμέσων προϊόντων 63,0% 64,7% Χ/Ε μηχανημάτων και ειδών εξοπλισμού 40,7% 40,5% Άλλο χονδρικό εμπόριο 26,8% 29,9% Χονδρικό εμπόριο 42,3% 44,4% Γενικό λιανικό εμπόριο 26,2% 26,7% Λ/Ε τροφίμων, ποτών, καπνού 19,6% 22,6% Λ/Ε ένδυσης, υπόδησης και ειδών οικιακής χρήσης 66,4% 67,5% Λ/Ε καλλυντικών 55,0% 56,7% Λ/Ε οικιακών συσκευών 33,8% 29,7% Λ/Ε Η/Υ, μηχανών γραφείου, λοιπό Λ/Ε 47,7% 47,3% Λιανικό εμπόριο 36,3% 36,6% Γενικό σύνολο 42,7% 43,7% *Τραπεζικές προς συνολικές υποχρεώσεις Χ/Ε: χονδρικό εμπόριο, Λ/Ε: λιανικό εμπόριο Πηγή: ICAP DATABANK Τα οικονομικά αποτελέσματα των εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ Μέρος Η αποδοτικότητα των κεφαλαίων και η ρευστότητα των ΑΕ & ΕΠΕ του ελληνικού εμπορίου Η αποδοτικότητα των ιδίων και των συνολικών κεφαλαίων Όπως είχε επισημανθεί και στις προηγούμενες έρευνες, η ανάκτηση της κερδοφορίας του εμπορίου είχε επιτευχθεί ήδη από το 2013, παρουσιάζοντας βέβαια σημαντικές διακυμάνσεις στη συνέχεια. Το τελευταίο έτος η κερδοφορία των εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ κατέγραψε μεγάλη αύξηση (16,5%), τα δε κέρδη προ φόρου ανήλθαν σε 693,5 εκατ. το Δεδομένων αυτών των εξελίξεων ο δείκτης της αποδοτικότητας των ιδίων κεφαλαίων βελτιώθηκε σε 9,5% το 2016 (από 8,6% το 2015). 149

150 Διάγραµµα 3.13 Αποδοτικότητα των ιδίων κεφαλαίων των εµπορικών ΑΕ και ΕΠΕ: Ανάλυση κατά τοµέα (%) ,3 11,7 8,5 14,8 5 0, Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου , Ανταλλακτικά αυτοκινήτων Χονδρικό εµπόριο Λιανικό εµπόριο Πηγή: ICAP DATABANK Από την ανάλυση των επιμέρους τομέων προκύπτει ανατροπή της κερδοφορίας και εμφάνιση ζημιών το τελευταίο έτος μόνο για το εμπόριο αυτοκινήτων-ανταλλακτικών, με τον δείκτη αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων να είναι αρνητικός καταγράφοντας δραστική ετήσια επιδείνωση (-29,8% από 0,7%), γεγονός στο οποίο συνέβαλαν καθοριστικά τα αρνητικά αποτελέσματα δύο μεγάλων εταιρειών με υψηλές ζημιές στη χρήση Οι άλλοι δύο τομείς του εμπορίου εμφανίζουν θετικό (και βελτιωμένο) δείκτη, ενώ την υψηλότερη αποδοτικότητα ιδίων κεφαλαίων κατέχει το λιανικό εμπόριο, όπου ο δείκτης διαμορφώθηκε σε 14,8% το 2016 (από 11,7% το 2015). Από κλαδική σκοπιά θετικό δείκτη αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων εμφανίζουν 11 επιμέρους κλάδοι το Τους υψηλότερους δείκτες εμφάνισαν το γενικό λιανικό εμπόριο (26,1%) και το λιανικό εμπόριο τροφίμων, ποτών, καπνού (22,0%). Από την άλλη πλευρά αρνητικοί δείκτες εντοπίζονται σε τρεις κλάδους, με τον κλάδο της εμπορίας αυτοκινήτων να καταγράφει ιδιαίτερα υψηλές αρνητικές τιμές. 150

151 Πίνακας 3.21 Αποδοτικότητα των ιδίων κεφαλαίων * των εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ: Κατανομή κατά τομέα και κλάδο Κλάδος Αυτοκίνητα -82,5% -17,0% Ανταλλακτικά αυτοκινήτων 18,8% 37,8% Αυτοκίνητα-Ανταλλακτικά -29,8% 0,7% Χ/Ε προϊόντων πρωτογενούς παραγωγής 11,0% 10,3% Χ/Ε τροφίμων, ποτών, καπνού 13,3% 14,8% Χ/Ε ένδυσης, υπόδησης, ειδών οικιακής χρήσης 12,0% 9,0% Χ/Ε καυσίμων και χημικών 6,6% 5,4% Χ/Ε λοιπών ενδιαμέσων προϊόντων 3,6% 0,3% Χ/Ε μηχανημάτων και ειδών εξοπλισμού 4,6% 5,4% Άλλο χονδρικό εμπόριο 18,2% 10,7% Χονδρικό εμπόριο 8,5% 7,3% Γενικό λιανικό εμπόριο 26,1% 20,3% Λ/Ε τροφίμων, ποτών, καπνού 22,0% 13,2% Λ/Ε ένδυσης, υπόδησης και ειδών οικιακής χρήσης -0,8% -0,6% Λ/Ε καλλυντικών MΔ MΔ Λ/Ε οικιακών συσκευών -2,3% -7,4% Λ/Ε Η/Υ, μηχανών γραφείου, λοιπό Λ/Ε 14,3% 13,8% Λιανικό εμπόριο 14,8% 11,7% Γενικό σύνολο 9,5% 8,6% ΜΔ: Μη Διαθέσιμο *Καθαρά προ φόρου κέρδη προς ίδια κεφάλαια επί 100 Χ/Ε: χονδρικό εμπόριο, Λ/Ε: λιανικό εμπόριο Πηγή: ICAP DATABANK Τα οικονομικά αποτελέσματα των εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ Μέρος 3 Η εξέταση των αιτίων της βελτίωσης του δείκτη αποδοτικότητας των ιδίων κεφαλαίων κατά το 2016 μέσω της ανάλυσης Du Pont 6 αποκαλύπτει ότι ο παράγοντας που κυρίως συνέβαλε ήταν η άνοδος του περιθωρίου καθαρού κέρδους, ενώ σε σαφώς μικρότερο βαθμό συνέβαλε η επιτάχυνση της κυκλοφοριακής ταχύτητας του ενεργητικού (δηλαδή του λόγου των πωλήσεων προς το συνολικό ενεργητικό) από 1,5:1 σε 1,6:1. Από την άλλη πλευρά το 2016 δεν υπήρξε συμβολή του λεγόμενου πολλαπλασιαστή των ιδίων κεφαλαίων, δηλαδή της αναλογίας των συνολικών προς τα ίδια κεφάλαια, αφού ο δείκτης αυτός παρέμεινε αμετάβλητος και επομένως δεν επηρέασε την αποδοτικότητα. Η αποδοτικότητα των συνολικών κεφαλαίων είναι ένας δείκτης του προ φόρου οφέλους που αποκομίζουν οι μέτοχοι και οι δανειστές μιας επιχείρησης. Είναι το άθροισμα των κερδών και των χρηματοοικονομικών δαπανών εκφρασμένο ως ποσοστό του συνολικού ενεργητικού. Με βάση τα δεδομένα του 2016 προκύπτει αξιόλογη βελτίωση του συγκεκριμένου δείκτη σε 5,0% από 4,8% το Η άνοδος των προ φόρου κερδών στο εμπόριο συνολικά (16,5%) ήταν ο καθοριστικός παράγοντας που οδήγησε σε αυτήν την εξέλιξη. Η αποδοτικότητα των συνολικών κεφαλαίων βελτιώθηκε στους δύο εκ των τριών τομέων του εμπορίου και μόνο στο εμπόριο αυτοκινήτων-ανταλλακτικών ο δείκτης ήταν αρνητικός καταγράφοντας δραστική ετήσια επιδείνωση (-1,4% το 2016 από 2,5% το 2015). 6. Με την ταυτότητα DuPont η αποδοτικότητα ιδίων κεφαλαίων εκφράζεται ως γινόμενο τριών αριθμοδεικτών: του ποσοστού καθαρού κέρδους, της κυκλοφοριακής ταχύτητας του ενεργητικού και του πολλαπλασιαστή των ιδίων κεφαλαίων. 151

152 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Πίνακας 3.22 Η ταυτότητα Du Pont των τομέων και κλάδων των εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ: Κατανομή κατά τομέα και κλάδο (%) Κλάδος Περιθώριο Κυκλοφοριακή Ενεργητικό Αποδοτικότητα καθαρού ταχύτητα προς ίδια ιδίων κέρδους ενεργητικού κεφάλαια κεφαλαίων Αυτοκίνητα -6,2-2,8 1,1 1,0 12,3 6,2-82,5-17,0 Ανταλλακτικά αυτοκινήτων 2,2 3,5 2,8 3,2 3,1 3,4 18,8 37,8 Αυτοκίνητα-Ανταλλακτικά -2,7 0,1 1,4 1,4 7,5 5,3-29,8 0,7 Χ/Ε προϊόντων πρωτογενούς παραγωγής 2,8 2,7 1,5 1,4 2,7 2,7 11,0 10,3 Χ/Ε τροφίμων, ποτών, καπνού 2,4 2,8 1,8 1,8 3,2 3,0 13,3 14,8 Χ/Ε ένδυσης, υπόδησης, ειδών οικιακής χρήσης 3,5 2,5 1,2 1,1 2,9 3,2 12,0 9,0 Χ/Ε καυσίμων και χημικών 0,6 0,5 3,4 3,7 3,1 3,1 6,6 5,4 Χ/Ε λοιπών ενδιαμέσων προϊόντων 1,9 0,1 0,8 0,8 2,3 2,3 3,6 0,3 Χ/Ε μηχανημάτων και ειδών εξοπλισμού 1,6 1,9 1,0 1,1 2,7 2,6 4,6 5,4 Άλλο χονδρικό εμπόριο 1,9 1,1 2,2 2,1 4,4 4,6 18,2 10,7 Χονδρικό εμπόριο 1,7 1,5 1,7 1,7 2,9 2,9 8,5 7,3 Γενικό λιανικό εμπόριο 4,3 3,4 1,8 1,7 3,4 3,4 26,1 20,3 Λ/Ε τροφίμων, ποτών, καπνού 1,2 1,0 2,2 2,4 8,2 5,7 22,0 13,2 Λ/Ε ένδυσης, υπόδησης και ειδών οικιακής χρήσης -0,7-0,5 0,6 0,6 2,0 1,9-0,8-0,6 Λ/Ε καλλυντικών 1,5-0,1 1,4 1,4 MΔ MΔ MΔ MΔ Λ/Ε οικιακών συσκευών -0,7-2,2 1,2 1,3 2,8 2,6-2,3-7,4 Λ/Ε Η/Υ, μηχανών γραφείου, λοιπό Λ/Ε 9,1 8,5 1,0 1,0 1,6 1,7 14,3 13,8 Λιανικό εμπόριο 4,4 3,6 1,3 1,3 2,5 2,4 14,8 11,7 Γενικό σύνολο 2,1 1,9 1,6 1,5 2,9 2,9 9,5 8,6 ΜΔ: Μη Διαθέσιμο Χ/Ε: χονδρικό εμπόριο, Λ/Ε: λιανικό εμπόριο Πηγή: ICAP DATABANK Σε επίπεδο κλάδων τις καλύτερες επιδόσεις εμφάνισε το 2016 το λιανικό εμπόριο Η/Υ, μηχανών γραφείου, λοιπό Λ/Ε (9,7%) και το γενικό λιανικό εμπόριο (8,0%). Όσον αφορά τη μεταβολή του δείκτη κατά το τελευταίο έτος, αυτός βελτιώθηκε σε εννέα κλάδους, με την εντονότερη βελτίωση να αφορά τον κλάδο του λιανικού εμπορίου οικιακών συσκευών. Αντίθετα ο δείκτης υποχώρησε σε πέντε κλάδους. Ξεχωρίζει η μεγάλη επιδείνωση που παρουσίασε στον κλάδο ανταλλακτικών αυτοκινήτων (μεταβολή κατά 5,2 μονάδες). 152

153 Πίνακας 3.23 Η αποδοτικότητα των συνολικών κεφαλαίων * των εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ: Κατανομή κατά τομέα και κλάδο Κλάδος Αυτοκίνητα -3,8% -0,2% Ανταλλακτικά αυτοκινήτων 7,6% 12,8% Αυτοκίνητα-Ανταλλακτικά -1,4% 2,5% Χ/Ε προϊόντων πρωτογενούς παραγωγής 6,5% 6,5% Χ/Ε τροφίμων, ποτών, καπνού 5,7% 6,6% Χ/Ε ένδυσης, υπόδησης, ειδών οικιακής χρήσης 5,9% 4,6% Χ/Ε καυσίμων και χημικών 4,9% 4,8% Χ/Ε λοιπών ενδιαμέσων προϊόντων 3,4% 2,1% Χ/Ε μηχανημάτων και ειδών εξοπλισμού 3,2% 3,8% Άλλο χονδρικό εμπόριο 5,3% 3,5% Χονδρικό εμπόριο 4,9% 4,5% Γενικό λιανικό εμπόριο 8,0% 6,7% Λ/Ε τροφίμων, ποτών, καπνού 4,4% 3,5% Λ/Ε ένδυσης, υπόδησης και ειδών οικιακής χρήσης 2,1% 2,2% Λ/Ε καλλυντικών 3,3% 1,3% Λ/Ε οικιακών συσκευών 1,3% -0,9% Λ/Ε Η/Υ, μηχανών γραφείου, λοιπό Λ/Ε 9,7% 9,5% Λιανικό εμπόριο 6,9% 6,0% Γενικό σύνολο 5,0% 4,8% Η ρευστότητα *Καθαρά προ φόρου κέρδη συν χρηματοοικονομικές δαπάνες προς σύνολο ενεργητικού επί 100 Χ/Ε: χονδρικό εμπόριο, Λ/Ε: λιανικό εμπόριο Πηγή: ICAP DATABANK Από τα στοιχεία των ισολογισμών που υπάρχουν στη βάση δεδομένων της ICAP προκύπτει ότι μάλλον εντάθηκαν οι πιέσεις που ασκήθηκαν στο κεφάλαιο κίνησης των ΑΕ και ΕΠΕ του ελληνικού εμπορίου. Η εξέλιξη αυτή είχε ως αποτέλεσμα να υποχωρήσει η επάρκειά τους σε κεφάλαιο κίνησης, όπως αυτή αποτυπώνεται από τον δείκτη της γενικής ρευστότητας, δηλαδή τον λόγο του κυκλοφορούντος και διαθέσιμου κεφαλαίου προς τις βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις. Συγκεκριμένα το κυκλοφορούν και το διαθέσιμο κεφάλαιο αυξήθηκαν κατά 4,5% και 13,7% αντίστοιχα, ωστόσο οι βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις αυξήθηκαν κατά 10,4%, με αποτέλεσμα η γενική ρευστότητα να υποχωρήσει το 2016 σε 1,22, από 1,27 το Η γενική ρευστότητα υποχώρησε (έστω και οριακά) στους δύο από τους τρεις τομείς του εμπορίου, παρέμεινε δε αμετάβλητη μόνο στο λιανικό εμπόριο. Από κλαδική σκοπιά οι ετήσιες μεταβολές είναι γενικά μικρές (ή και εντελώς οριακές σε ορισμένες περιπτώσεις), εν τούτοις σημειώνεται μείωση της γενικής ρευστότητας σε εννέα από τους 15 κλάδους. Το 2016 τους υψηλότερους δείκτες εμφανίζουν οι κλάδοι λιανικού εμπορίου «Η/Υ, μηχανών γραφείου, λοιπό Λ/Ε» (2,26) και «ένδυσης, υπόδησης, ειδών οικιακής χρήσης» (1,87). Τα οικονομικά αποτελέσματα των εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ Μέρος 3 153

154 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Πίνακας 3.24 Αριθμοδείκτης κεφαλαίου κίνησης * : Ανάλυση κατά τομέα, κλάδο και κερδοφορία Κλάδος Κερδοφόρες Ζημιογόνες Σύνολο Αυτοκίνητα 2,02 2,04 0,48 0,76 0,85 1,27 Ανταλλακτικά αυτοκινήτων 1,44 1,33 0,73 1,00 1,32 1,28 Αυτοκίνητα-Ανταλλακτικά 1,75 1,74 0,49 0,78 0,94 1,27 Χ/Ε προϊόντων πρωτογενούς παραγωγής 1,40 1,37 0,94 1,09 1,33 1,32 Χ/Ε τροφίμων, ποτών, καπνού 1,27 1,37 0,72 0,79 1,19 1,20 Χ/Ε ένδυσης, υπόδησης, ειδών οικιακής χρήσης 1,59 1,55 0,99 1,03 1,49 1,43 Χ/Ε καυσίμων και χημικών 1,61 1,61 1,02 1,17 1,31 1,41 Χ/Ε λοιπών ενδιαμέσων προϊόντων 2,06 2,10 0,78 1,06 1,38 1,41 Χ/Ε μηχανημάτων και ειδών εξοπλισμού 1,45 1,46 1,16 1,33 1,37 1,41 Άλλο χονδρικό εμπόριο 1,00 1,03 1,04 0,96 1,01 1,02 Χονδρικό εμπόριο 1,50 1,51 0,98 1,10 1,35 1,37 Γενικό λιανικό εμπόριο 0,71 0,70 1,09 1,09 0,72 0,70 Λ/Ε τροφίμων, ποτών, καπνού 1,05 1,09 0,36 0,62 0,84 0,88 Λ/Ε ένδυσης, υπόδησης και ειδών οικιακής χρήσης 1,24 1,35 2,53 2,93 1,87 2,13 Λ/Ε καλλυντικών 1,40 1,43 0,34 1,07 0,68 1,25 Λ/Ε οικιακών συσκευών 1,08 0,88 0,67 0,74 0,86 0,81 Λ/Ε Η/Υ, μηχανών γραφείου, λοιπό Λ/Ε 2,52 2,32 1,07 0,98 2,26 2,09 Λιανικό εμπόριο 0,99 0,97 1,31 1,55 1,03 1,03 Γενικό σύνολο 1,35 1,35 0,90 1,10 1,22 1,27 *Κυκλοφορούν και διαθέσιμο κεφάλαιο προς βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις Χ/Ε: χονδρικό εμπόριο, Λ/Ε: λιανικό εμπόριο Πηγή: ICAP DATABANK Η άμεση ρευστότητα αποτελεί έναν στενότερο ορισμό της ρευστότητας των εταιρειών, αφού δεν περιλαμβάνει τα αποθέματα ως «ρευστό» στοιχείο του ενεργητικού, ορίζεται δε ως ο λόγος του αθροίσματος των βραχυπρόθεσμων απαιτήσεων (εξαιρουμένων των μεταβατικών λογαριασμών ενεργητικού) και των διαθεσίμων προς τις βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις. Τα στοιχεία των ισολογισμών δείχνουν ότι η άμεση ρευστότητα των εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ υποχώρησε σε 0,74 το 2016, από 0,78 το προηγούμενο έτος. Ο παράγοντας που οδήγησε στη μείωση της άμεσης ρευστότητας ήταν η αρκετά εντονότερη αύξηση των βραχυπρόθεσμων υποχρεώσεων, η οποία υπερκάλυψε την αντίστοιχη των απαιτήσεων και των διαθεσίμων. Υποχώρηση της άμεσης ρευστότητας το 2016 σημειώθηκε στους δύο από τους τρεις τομείς του εμπορίου, παρέμεινε δε αμετάβλητη μόνο στο χονδρικό εμπόριο, τομέας που διατηρεί και τον υψηλότερο δείκτη (0,92). Από κλαδική άποψη μείωση (έστω και οριακή) του δείκτη παρατηρείται σε 10 από τους 15 κλάδους, ήταν δε συγκριτικά εντονότερη στην εμπορία αυτοκινήτων και στο λιανικό εμπόριο ένδυσης, υπόδησης και ειδών οικιακής χρήσης. 154

155 Πίνακας 3.25 Αριθμοδείκτης άμεσης ρευστότητας * : Ανάλυση κατά τομέα, κλάδο και κερδοφορία Κλάδος Κερδοφόρες Ζημιογόνες Σύνολο Αυτοκίνητα 1,16 1,20 0,18 0,45 0,42 0,74 Ανταλλακτικά αυτοκινήτων 0,80 0,73 0,29 0,42 0,71 0,68 Αυτοκίνητα-Ανταλλακτικά 0,99 0,99 0,19 0,44 0,48 0,73 Χ/Ε προϊόντων πρωτογενούς παραγωγής 0,88 0,89 0,48 0,60 0,82 0,84 Χ/Ε τροφίμων, ποτών, καπνού 0,90 0,94 0,40 0,59 0,84 0,83 Χ/Ε ένδυσης, υπόδησης, ειδών οικιακής χρήσης 1,17 1,15 0,60 0,65 1,07 1,03 Χ/Ε καυσίμων και χημικών 1,10 1,03 0,82 0,75 0,96 0,91 Χ/Ε λοιπών ενδιαμέσων προϊόντων 1,20 1,24 0,39 0,59 0,77 0,80 Χ/Ε μηχανημάτων και ειδών εξοπλισμού 0,88 0,95 0,67 0,85 0,82 0,91 Άλλο χονδρικό εμπόριο 0,57 0,60 0,65 0,64 0,58 0,61 Χονδρικό εμπόριο 1,02 1,03 0,65 0,70 0,92 0,92 Γενικό λιανικό εμπόριο 0,27 0,30 0,27 0,34 0,27 0,30 Λ/Ε τροφίμων, ποτών, καπνού 0,66 0,70 0,11 0,42 0,50 0,57 Λ/Ε ένδυσης, υπόδησης και ειδών οικιακής χρήσης 0,65 0,65 1,08 1,54 0,86 1,09 Λ/Ε καλλυντικών 0,52 0,55 0,07 0,21 0,21 0,38 Λ/Ε οικιακών συσκευών 0,49 0,34 0,21 0,23 0,34 0,29 Λ/Ε Η/Υ, μηχανών γραφείου, λοιπό Λ/Ε 1,23 1,14 0,31 0,28 1,07 0,99 Λιανικό εμπόριο 0,42 0,43 0,49 0,68 0,43 0,46 Γενικό σύνολο 0,83 0,84 0,51 0,66 0,74 0,78 *Βραχυπρόθεσμες απαιτήσεις και διαθέσιμα προς βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις Χ/Ε: χονδρικό εμπόριο, Λ/Ε: λιανικό εμπόριο Πηγή: ICAP DATABANK Τα οικονομικά αποτελέσματα των εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ Μέρος 3 Ένας ακόμη περισσότερο στενός ορισμός της ρευστότητας είναι ο αριθμοδείκτης χρηματικών διαθεσίμων. Σύμφωνα με αυτόν τον ορισμό μόνο τα ταμειακά διαθέσιμα και οι καταθέσεις αποτελούν ρευστά στοιχεία του ενεργητικού. Η συγκριτικά μεγαλύτερη ποσοστιαία αύξηση των χρηματικών διαθεσίμων από την αντίστοιχη των βραχυπρόθεσμων υποχρεώσεων των ΑΕ και ΕΠΕ του ελληνικού εμπορίου είχε ως αποτέλεσμα την οριακή αύξηση της χρηματικής ρευστότητας σε 0,26 το 2016 (από 0,25 το 2015). Βελτίωση της χρηματικής ρευστότητας κατέγραψαν δύο από τους τρεις τομείς, το χονδρικό καθώς και το λιανικό εμπόριο. Από κλαδική άποψη βελτίωση (έστω και οριακή) του δείκτη παρατηρείται σε τέσσερις από τους 15 κλάδους. Η βελτίωση ήταν συγκριτικά εντονότερη στο λιανικό εμπόριο Η/Υ, μηχανών γραφείου, λοιπό λιανικό εμπόριο. 155

156 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Πίνακας 3.26 Αριθμοδείκτης χρηματικών διαθεσίμων * : Ανάλυση κατά τομέα, κλάδο και κερδοφορία Κλάδος Κερδοφόρες Ζημιογόνες Σύνολο Αυτοκίνητα 0,36 0,38 0,03 0,05 0,11 0,18 Ανταλλακτικά αυτοκινήτων 0,29 0,30 0,05 0,09 0,25 0,27 Αυτοκίνητα-Ανταλλακτικά 0,33 0,35 0,03 0,06 0,14 0,20 Χ/Ε προϊόντων πρωτογενούς παραγωγής 0,15 0,18 0,08 0,06 0,14 0,16 Χ/Ε τροφίμων, ποτών, καπνού 0,25 0,26 0,08 0,18 0,23 0,23 Χ/Ε ένδυσης, υπόδησης, ειδών οικιακής χρήσης 0,35 0,26 0,13 0,16 0,31 0,23 Χ/Ε καυσίμων και χημικών 0,33 0,30 0,16 0,25 0,24 0,28 Χ/Ε λοιπών ενδιαμέσων προϊόντων 0,22 0,28 0,06 0,11 0,13 0,17 Χ/Ε μηχανημάτων και ειδών εξοπλισμού 0,25 0,26 0,18 0,22 0,23 0,24 Άλλο χονδρικό εμπόριο 0,20 0,23 0,03 0,06 0,18 0,20 Χονδρικό εμπόριο 0,29 0,26 0,13 0,18 0,25 0,23 Γενικό λιανικό εμπόριο 0,24 0,22 0,14 0,17 0,24 0,22 Λ/Ε τροφίμων, ποτών, καπνού 0,43 0,54 0,04 0,10 0,31 0,34 Λ/Ε ένδυσης, υπόδησης και ειδών οικιακής χρήσης 0,49 0,48 0,29 0,70 0,39 0,59 Λ/Ε καλλυντικών 0,32 0,33 0,07 0,20 0,15 0,26 Λ/Ε οικιακών συσκευών 0,32 0,22 0,13 0,15 0,22 0,19 Λ/Ε Η/Υ, μηχανών γραφείου, λοιπό Λ/Ε 1,02 0,86 0,09 0,08 0,86 0,72 Λιανικό εμπόριο 0,36 0,32 0,16 0,32 0,33 0,32 Γενικό σύνολο 0,31 0,29 0,11 0,18 0,26 0,25 *Χρηματικά διαθέσιμα και χρεόγραφα προς βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις Χ/Ε: χονδρικό εμπόριο, Λ/Ε: λιανικό εμπόριο Πηγή: ICAP DATABANK 3.3. Οι πηγές της ανάλυσης Εκτός από τα δημοσιευμένα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής και της Τράπεζας της Ελλάδος ως πηγή των δεδομένων χρησιμοποιήθηκε το αρχείο των λογιστικών καταστάσεων της ICAP Group της περιόδου , το οποίο αναφέρεται σε εμπορικές επιχειρήσεις νομικής μορφής ΑΕ και ΕΠΕ. Το αρχείο της ICAP περιέχει τους ισολογισμούς και τις λογιστικές καταστάσεις των ΑΕ και ΕΠΕ του εμπορίου και περιλαμβάνει εταιρείες για τη διετία Συγκεκριμένα λόγω παράτασης της δημοσίευσης των ισολογισμών η παρούσα ανάλυση περιλαμβάνει τις εταιρείες για τις οποίες υπήρχε διαθέσιμος ισολογισμός για τα 2 τελευταία έτη (2016, 2015) κατά την ημερομηνία οριστικοποίησης του δείγματος (Οκτώβριος 2017). Η κατανομή τους κατά τομέα εμπορικής δραστηριότητας παρουσιάζεται στον Πίνακα

157 Πίνακας 3.27 Το αρχείο ισολογισμών ΑΕ και ΕΠΕ ICAP (αριθμός εταιρειών) Τομέας εμπορίου Ισολογισμοί Αυτοκίνητα-Ανταλλακτικά 223 Χονδρικό εμπόριο Λιανικό εμπόριο 397 Σύνολο Πηγή: ΙCAP DATABANK Οι εταιρείες έχουν πρώτα ταξινομηθεί σε τρεις βασικούς τομείς, ανάλογα με τον τύπο της εμπορικής τους δραστηριότητας: χονδρικό εμπόριο, λιανικό εμπόριο και εμπόριο αυτοκινήτων και ανταλλακτικών αυτοκινήτων. Στη φετινή Έκθεση έγινε κλαδική ανάλυση των ισολογισμών και αποτελεσμάτων χρήσης των ΑΕ και ΕΠΕ της τελευταίας διετίας με κατάλληλη συγχώνευση των τετραψήφιων εμπορικών δραστηριοτήτων κατά NACE (αναθεώρηση 2). Επίσης συγκρίθηκε η κεφαλαιουχική διάρθρωση και τα αποτελέσματα χρήσης των κερδοφόρων και ζημιογόνων ΑΕ και ΕΠΕ κάθε έτους, τόσο για το σύνολο του εμπορίου όσο και κατά τομέα και κλάδο εμπορικής δραστηριότητας. Πίνακας 3.28 Οι κλάδοι του εμπορίου Κλάδος Κλάδοι NACE Αυτοκίνητα 4511, 4519, 4520 Ανταλλακτικά αυτοκινήτων 4531, 4532, 4540 Χ/Ε προϊόντων πρωτογενούς παραγωγής 4611 έως και 4624 Χ/Ε τροφίμων, ποτών, καπνού 4631 έως και 4639 Χ/Ε ένδυσης, υπόδησης, ειδών οικιακής χρήσης 4641 έως και 4649 Χ/Ε καυσίμων και χημικών 4671 και 4675 Χ/Ε λοιπών ενδιαμέσων προϊόντων 4672 έως και 4674, 4676 Χ/Ε μηχανημάτων και ειδών εξοπλισμού 4651, 4652, 4661 έως και 4666, 4669 Άλλο χονδρικό εμπόριο 4690 Γενικό λιανικό εμπόριο 4711 και 4719 Λ/Ε τροφίμων, ποτών, καπνού 4721 έως και 4729 Λ/Ε ένδυσης, υπόδησης και ειδών οικιακής χρήσης 4751, 4771 έως και 4772 Λ/Ε καλλυντικών 4775 Λ/Ε οικιακών συσκευών 4743, 4754, 4759, 4763 Λ/Ε Η/Υ, μηχανών γραφείου, λοιπό Λ/Ε 4741, 4742, 4752, 4753, 4761, 4762, 4764, 4765, 4774, 4776 έως 4778 Χ/Ε: χονδρικό εμπόριο, Λ/Ε: λιανικό εμπόριο Πηγή: ICAP DATABANK Τα οικονομικά αποτελέσματα των εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ Μέρος 3 Για όσους διαβάζουν την Ετήσια Έκθεση Ελληνικού Εμπορίου για πρώτη φορά θα πρέπει να επισημανθεί και πάλι ότι υπάρχουν μεγάλες διαφορές ανάμεσα στις ΑΕ και ΕΠΕ αφ ενός και στις επιχειρήσεις των λοιπών νομικών μορφών αφ ετέρου ως προς την ποσοστιαία κατανομή ανά τομέα εμπορικής δράσης. Η μεγάλη πλειονότητα των λιανεμπορικών επιχειρήσεων είναι είτε ατομικές επιχειρήσεις είτε ομόρρυθμες ή ετερόρρυθμες εταιρείες. Αντίθετα περίπου επτά από τις 10 ΑΕ και ΕΠΕ δραστηριοποιούνται στο χονδρικό εμπόριο και το 157

158 συνολικό ενεργητικό τους καλύπτει περίπου τα δύο τρίτα του ενεργητικού όλων των ΑΕ και ΕΠΕ του εμπορίου (βάσει των διαθέσιμων δημοσιευμένων ισολογισμών και κατ επέκταση του διαθέσιμου δείγματος εταιρειών της παρούσας έρευνας). Οι δύο σπουδαιότεροι κλάδοι δραστηριότητας των ΑΕ και ΕΠΕ του χονδρικού εμπορίου, τόσο από πλευράς αριθμού εταιρειών όσο και από πλευράς συνολικών κεφαλαίων, είναι ο ενοποιημένος κλάδος ένδυσης-υπόδησης-ειδών οικιακής χρήσης και τα μηχανήματα-είδη εξοπλισμού. Το υψηλότερο μέσο ενεργητικό (ενεργητικό ανά εταιρεία) στον τομέα έχει ο κλάδος των καυσίμων-χημικών. Στο λιανικό εμπόριο δραστηριοποιούνται λιγότερες από δύο στις 10 εμπορικές ΑΕ και ΕΠΕ. Όμως στον τομέα υπάρχει ο κλάδος με το μεγαλύτερο μέσο ενεργητικό. Είναι ο κλάδος του γενικού λιανικού εμπορίου, στον οποίο περιλαμβάνονται τα σουπερμάρκετ και τα πολυκαταστήματα. Τέλος ο τομέας της εμπορίας των αυτοκινήτων-ανταλλακτικών αυτοκινήτων περιλαμβάνει περίπου μία στις 10 εμπορικές ΑΕ και ΕΠΕ ο βασικός του κλάδος είναι η εμπορία αυτοκινήτων Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Πίνακας 3.29 Αριθμός, μερίδια ενεργητικού και ενεργητικό ανά εταιρεία των εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ: 2016 Κατανομή κατά τομέα και κλάδο Κλάδος Εταιρείες Μερίδια Μερίδια Μέσο πλήθους ενεργητικού ενεργητικό εταιρειών ( 000 ) Αυτοκίνητα 125 5,5% 6,8% Ανταλλακτικά αυτοκινήτων 98 4,3% 1,9% Αυτοκίνητα-Ανταλλακτικά 223 9,8% 8,7% Χ/Ε προϊόντων πρωτογενούς παραγωγής 100 4,4% 1,4% Χ/Ε τροφίμων, ποτών, καπνού ,8% 7,8% Χ/Ε ένδυσης, υπόδησης, ειδών οικιακής χρήσης ,7% 18,4% Χ/Ε καυσίμων και χημικών 121 5,3% 13,1% Χ/Ε λοιπών ενδιαμέσων προϊόντων 206 9,1% 5,6% Χ/Ε μηχανημάτων και ειδών εξοπλισμού ,4% 12,0% Άλλο χονδρικό εμπόριο 66 2,9% 1,6% Χονδρικό εμπόριο ,7% 59,9% Γενικό λιανικό εμπόριο 55 2,4% 16,2% Λ/Ε τροφίμων, ποτών, καπνού 26 1,1% 0,1% 834 Λ/Ε ένδυσης, υπόδησης και ειδών οικιακής χρήσης 93 4,1% 5,2% Λ/Ε καλλυντικών 8 0,4% 0,3% Λ/Ε οικιακών συσκευών 69 3,0% 2,0% Λ/Ε Η/Υ, μηχανών γραφείου, λοιπό Λ/Ε 146 6,4% 7,5% Λιανικό εμπόριο ,5% 31,4% Σύνολο ,0% 100,0% Χ/Ε: χονδρικό εμπόριο, Λ/Ε: λιανικό εμπόριο Πηγή: ICAP DATABANK 158

159 4 Τα οικονοµικά στοιχεία των Μικροµεσαίων εµπορικών επιχειρήσεων: δειγµατοληπτική έρευνα ΙΝΕΜΥ για το 2017

160

161 4. Εισαγωγή Το τέταρτο μέρος της παρούσας Έκθεσης στηρίζεται στη δειγματοληπτική πρωτογενή έρευνα του ΙΝΕΜΥ-ΕΣΕΕ σε δείγμα επιχειρήσεων του λιανικού εμπορίου στρωματοποιημένο ανά περιφέρεια και κλάδο. Η κεντρική καινοτομία της έρευνας είναι ο μεγάλος όγκος των παρατηρήσεων που αποδελτιώνονται, γεγονός που ισχυροποιεί τόσο τα ευρήματα όσο και τα επιστημονικά της πορίσματα. Μια εκτεταμένη και επαναλαμβανόμενη έρευνα στο λιανικό εμπόριο, όπως αυτή που περιλαμβάνεται στις ετήσιες Εκθέσεις του ΙΝΕΜΥ, πέραν της συνολικής παρουσίασης των αποτελεσμάτων δίνει τη δυνατότητα και μιας ειδικότερης παρουσίασης ανά τριψήφια κατηγορία λιανικών εμπορικών επιχειρήσεων (π.χ. τρόφιμα, ένδυση-υπόδηση, έπιπλα-οικιακός εξοπλισμός κ.ά.), γεγονός ιδιαίτερα χρήσιμο για την περαιτέρω πρόσληψη ενδεικτικών ποιοτικών και ποσοτικών τάσεων στον χώρο του λιανικού εμπορίου. Η καινοτομία της φετινής έκθεσης είναι η συγκριτική αποτίμηση των ευρημάτων του πρώτου εξαμήνου του 2016 σε σχέση με το πρώτο εξάμηνο του Σημειώνεται ότι το ΙΝΕΜΥ επαναλαμβάνει την πρωτογενή έρευνα και το δεύτερο εξάμηνο κάθε έτους, ώστε να αποτυπώσει με ακρίβεια την πορεία του λιανικού εμπορίου. Ειδικότερα στην πρώτη ενότητα του τέταρτου μέρους επιχειρείται μια αποτύπωση του προφίλ των εμπορικών επιχειρήσεων για τα πρώτα εξάμηνα του 2016 και του 2017, με έμφαση στις επιχειρηματικές στρατηγικές (έτη λειτουργίας, καθεστώς ιδιοκτησίας και τετραγωνικά μέτρα επαγγελματικής στέγης, γεωγραφική προέλευση προϊόντων, σχέση με προμηθευτές κ.ά.). Στη δεύτερη ενότητα εξετάζονται τα κυριότερα οικονομικά μεγέθη (κύκλος εργασιών, αγορές εμπορευμάτων, πάγια έξοδα), ενώ στην τρίτη αποτυπώνεται η κατάσταση των οφειλών του λιανικού εμπορίου τόσο προς το δημόσιο (εφορία και ασφαλιστικά ταμεία) όσο και προς την ιδιωτική οικονομία και τα τραπεζικά ιδρύματα. Η ανασύσταση όλων των παραπάνω στοιχείων συναρθρώνει την τέταρτη ενότητα, όπου μελετάται η επίδοση των επιχειρήσεων του λιανικού εμπορίου μέσω της επιμέρους ομαδοποίησης τους. Τα οικονομικά στοιχεία των Μικρομεσαίων (ΜμΕ) εμπορικών επιχειρήσεων Μέρος Το προφίλ των εμπορικών επιχειρήσεων και οι επιχειρηματικές στρατηγικές Αναμφίβολα η σκιαγράφηση του προφίλ των εμπορικών επιχειρήσεων απαιτεί τη σύνθεση πολλών συνιστωσών. Ειδικότερα τα έτη λειτουργίας της επιχείρησης, το καθεστώς και το μέγεθος της επαγγελματικής στέγης, οι πηγές προέλευσης των προϊόντων, η σχέση με τους προμηθευτές, αλλά και οι αποφάσεις σχετικά με τις νέες προσλήψεις ή απολύσεις είναι σημαντικές παράμετροι, οι οποίες θα πρέπει να ληφθούν υπ όψιν Έτος ίδρυσης και λειτουργίας Το πρώτο εξάμηνο του 2017 οι περισσότερες επιχειρήσεις του λιανικού εμπορίου λειτουργούσαν περισσότερο από 10 έτη (69%). Το ποσοστό των νέων επιχειρήσεων (0-10 έτη) παραμένει υψηλό για το πρώτο εξάμηνο του 2017 (29%), αλλά μικρότερο από το αντίστοιχο για το 2016 (32%). Από την άλλη πλευρά το ποσοστό των επιχειρήσεων που ξεκίνησαν την λειτουργία τους την τελευταία εικοσαετία παραμένει σταθερό μεταξύ των δύο εξαμηνιαίων ερευνών (24%). 161

162 Διάγραµµα 4.1 Έτη λειτουργίας στο λιανικό εµπόριο α εξάµηνο 2016 α εξάµηνο % 2% 32% 14% 2% 29% 13% 13% 18% 24% 19% 24% 0-10 έτη έτη έτη έτη Πάνω από 40 έτη Δ/Γ-Δ/Α Πηγή: ΙΝΕΜΥ-ΕΣΕΕ 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Το ποσοστό των επιχειρήσεων που ξεκίνησαν τη λειτουργία τους στην οκταετία της ύφεσης ( ) παραμένει αρκετά υψηλό (20%), γεγονός που τεκμηριώνει τη λειτουργία του λιανικού εμπορίου ως σημαντικής «πύλης εισόδου» επιχειρηματικότητας, ενώ παράλληλα υπογραμμίζει την απουσία (σημαντικών) εμποδίων για την είσοδο νέων επιχειρήσεων στο λιανικό εμπόριο. Τα ευρήματα για το πρώτο εξάμηνο του 2017 συμπίπτουν με τα αντίστοιχα του 2016, καθώς οι περισσότερες από τις νέες επιχειρήσεις (λειτουργίας από 0-8 έτη) είναι είτε παντοπωλεία (28%) είτε καταστήματα τροφίμων (25%). Η επανάληψη των συγκεκριμένων ευρημάτων ταυτίζεται με τη γενικότερη εικόνα του κύκλου εργασιών στο λιανικό εμπόριο, ενώ παράλληλα τεκμηριώνει τον ανελαστικό χαρακτήρα των συγκεκριμένων προϊόντων σε αντίθεση με τον οικιακό εξοπλισμό και την ένδυση-υπόδηση, όπου η ελαστικότητα ζήτησης είναι κατά κανόνα υψηλότερη. Επίσης η αύξηση των παντοπωλείων αντανακλά τη στροφή των καταναλωτικών προτύπων σε εναλλακτικά είδη διατροφής (βιολογικής καλλιέργειας, Π.Ο.Π. κ.ά.) Μίσθωση ή ιδιόκτητο ακίνητο Στην εξαμηνιαία έρευνα για το πρώτο εξάμηνο του 2017 επιβεβαιώνονται τα ευρήματα της αντίστοιχης για το 2016, καθώς πιστοποιείται το σημαντικό ποσοστό ιδιοκτησίας της επαγγελματικής στέγης. Το 32% των επιχειρήσεων χρησιμοποιεί ιδιόκτητο ακίνητο ενώ το 2% των επιχειρήσεων χρησιμοποιεί ως επαγγελματική στέγη ένα οίκημα το οποίο είναι μερικώς μισθωμένο και μερικώς ιδιόκτητο. Η συσχέτιση μεταξύ καθεστώτος ιδιοκτησίας και μεγέθους επαγγελματικής στέγης εγγράφεται και στην έρευνα του 2017, καθώς το μέσο μέγεθος του μισθωμένου κτιρίου ανέρχεται στα 84 τ.μ., ενώ του ιδιόκτητου στα 143 τ.μ., πράγμα που αντανακλά την τάση των επιχειρηματιών να μισθώνουν μικρότερους χώρους λόγω του ύψους του μισθώματος. Το υψηλότερο ποσοστό ιδιοκτησίας καταγράφεται στον οικιακό εξοπλισμό (42,1%) και στην ένδυση-υπόδηση (31,1%), ενώ το υψηλότερο ποσοστό μίσθωσης στα παντοπωλεία/περίπτερα (68,4%) και στα τρόφιμα (75%). Το μέγεθος της επαγγελματικής στέγης διαφοροποιείται αναλόγως του είδους επιχειρηματικής δραστηριότητας. Οι επιχειρήσεις οικιακού εξοπλισμού συνεχίζουν να καταγράφουν 162

163 Διάγραµµα 4.2 Καθεστώς χρήσης ακινήτου στο λιανικό εµπόριο α εξάµηνο 2016 α εξάµηνο % 2% 31% Μισθωµένο Ιδιόκτητο Ένα µέρος µισθωµένο, ένα µέρος ιδιόκτητο Μ.Ο. τµ. ιδιόκτητων ακινήτων: % 69% 66% Μ.Ο. µισθωµένων ακινήτων: 84 Πηγή: ΙΝΕΜΥ-ΕΣΕΕ Τα οικονομικά στοιχεία των Μικρομεσαίων (ΜμΕ) εμπορικών επιχειρήσεων το μεγαλύτερο μέγεθος επαγγελματικής στέγης (177 τ.μ.), αν και χαμηλότερο σε σχέση με το 2016 (196 τ.μ.), με αμέσως επόμενη κατηγορία τις επιχειρήσεις ένδυσης-υπόδησης (116 τ.μ.). Σημαντική είναι η μείωση στην κατηγορία «άλλο λιανικό» (69 τ.μ. για το 2017 σε σχέση με τα 77 τ.μ. για το 2016). Μέρος 4 Διάγραµµα 4.3 Τετραγωνικά µέτρα ανά δραστηριότητα λιανικού εµπόριου για το α εξάµηνο των ετών 2016 και Παντοπωλεία / περίπτερα Τρόφιµα Οικιακός εξοπλισµός Ένδυσηυπόδηση Άλλο λιανικό α εξάµηνο 2016 α εξάµηνο 2017 Πηγή: ΙΝΕΜΥ-ΕΣΕΕ 163

164 Γεωγραφική προέλευση προϊόντων 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η γεωγραφική προέλευση των εμπορευμάτων. Η τάση που παρατηρήθηκε το 2016 παραμένει ίδια και για το 2017, παρουσιάζει όμως διαφορετική ένταση. Πιο συγκεκριμένα το 56,5% των εμπορευμάτων προέρχονται από την εσωτερική (ελληνική) αγορά (σε σχέση με το 62% για το 2016), το 16,4% προέρχεται από χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (έναντι του 22% του 2016) και το 14,7% είναι ασιατικά εμπορεύματα σε σύγκριση με το 10,3% για το πρώτο εξάμηνο του Η ισχυροποίηση των ασιατικών προϊόντων αντανακλά τη χαλάρωση των κεφαλαιακών περιορισμών [capital controls] και πιστοποιεί την τάση αρκετών επιχειρήσεων του λιανικού εμπορίου να αναζητούν εναλλακτικές πηγές προμηθειών. Ομοίως αυξάνεται η προέλευση προϊόντων από ασιατικές χώρες και για τους ανταγωνιστές (23,4% έναντι 21,5% για το 2016). Οι επιχειρήσεις που στρέφονται κυρίως στην ασιατική αγορά, κυρίως λόγω της φύσης των προϊόντων που εμπορεύονται, είναι αυτές του οικιακού εξοπλισμού (της τάξης του 27%), αλλά και του άλλου λιανικού εμπορίου (24%). Στα τρόφιμα (85%) και στα παντοπωλεία (68%), λόγω της φύσης των εμπορευμάτων, το ποσοστό των ελληνικών προϊόντων είναι συντριπτικό. Για το πρώτο εξάμηνο του 2017 όπως και για το αντίστοιχο του 2016 το ποσοστών των εμπορευμάτων με 22,0% 10,3% Διάγραµµα 4.4 Πηγή προέλευσης των εµπορευµάτων της επιχείρησης α εξάµηνο 2016 α εξάµηνο ,3% 1,4% 62,1% 14,7% 16,4% 7,4% 5,0% 56,5% Ελλάδα Άλλες χώρες της Ε.Ε. Ασία ΔΓ/ΔΑ Λοιπές Πηγή: ΙΝΕΜΥ-ΕΣΕΕ Διάγραµµα 4.5 Πηγή προέλευσης των εµπορευµάτων των κύριων ανταγωνιστών α εξάµηνο 2016 α εξάµηνο ,8% 1,5% 6,7% 35,4% 27,5% 29,6% 21,5% 12,9% 19,8% 23,3% Ελλάδα Άλλες χώρες της Ε.Ε. Ασία ΔΓ/ΔΑ Λοιπές Πηγή: ΙΝΕΜΥ-ΕΣΕΕ 164

165 πηγή προέλευσης εκτός Ε.Ε. και Ασίας (ΗΠΑ, Ρωσία, Αφρική & Μέση Ανατολή) συνεχίζει να είναι μικρό (5%), πράγμα που ενδεχομένως αντανακλά το ότι οι συγκεκριμένες αγορές παραμένουν ανεξερεύνητες ως προς τη δυνατότητα άντλησης προμηθειών εξαιτίας και του υψηλού μεταφορικού κόστους. Σχετικά με την πηγή προέλευσης των εμπορευμάτων των ανταγωνιστών τους σε περίπτωση που οι ερωτώμενοι διαθέτουν τη σχετική πληροφόρηση τα ελληνικά προϊόντα καταγράφουν και εδώ την πρώτη θέση (27,5%), αν και σημαντικά μειωμένα σε σχέση με το 2016 (35,5%). Η αύξηση του ποσοστού όσων δεν γνωρίζουν την απάντηση στο εν λόγω ερώτημα (29,6% έναντι 21,8%) υποδεικνύει ότι οι επιχειρήσεις δεν έχουν πλήρη πληροφόρηση για τις ενέργειες των ανταγωνιστών τους. Αν η ελευθερία εισόδου στον κλάδο, που προαναφέρθηκε, μπορεί να θεωρηθεί γνώρισμα ανταγωνιστικής αγοράς σε μικροοικονομικό επίπεδο, η υστέρηση που παρουσιάζεται στην πληροφόρηση υποδηλώνει το αντίθετο. Παρ όλα αυτά η έλλειψη επαρκούς πληροφόρησης για ένα μόνο χαρακτηριστικό (πηγή προέλευσης εμπορευμάτων) δεν μπορεί να αποτελέσει αναγκαία συνθήκη για την ασφαλή εξαγωγή συμπερασμάτων. Πίνακας 4.1 Η γεωγραφική προέλευση των εμπορευμάτων του λιανικού εμπορίου Πηγή εμπορευμάτων (%) Συμμετοχή Πηγή εμπορευμάτων (%) Συμμετοχή της επιχείρησης ανταγωνισμού Ελλάδα 62,1% 56,5% Ελλάδα 35,5% 27,5% Άλλες χώρες Ε.Ε. 22,0% 16,4% Άλλες χώρες Ε.Ε. 19,8% 12,9% Ασία 10,3% 14,8% Ασία 21,5% 23,4% Δ/Γ-Δ/Α 4,3% 7,4% Δ/Γ-Δ/Α 21,8% 29,6% Άλλες χώρες της Ευρώπης 0,5% 3,5% Άλλες χώρες της Ευρώπης 0,5% 4,1% ΗΠΑ 0,5% 0,5% ΗΠΑ 0,3% 0,4% Άλλες χώρες, Μ. Ανατολή & Αφρική 0,4% 0,8% Μ. Ανατολή & Αφρική 0,2% 0,5% Ρωσία 0,1% 0,1% Άλλες χώρες 0,5% 1,6% Σύνολο 100,0% 100,0% Σύνολο 100,0% 100,0% Τα οικονομικά στοιχεία των Μικρομεσαίων (ΜμΕ) εμπορικών επιχειρήσεων Μέρος Προμηθευτές Αναμφίβολα η σχέση επιχείρησης-προμηθευτή συνιστά μια εξαιρετικά σημαντική παράμετρο της γενικότερης επιχειρηματικής στρατηγικής γι αυτόν τον λόγο η ενδελεχέστερη εξέτασή της δύναται να μας οδηγήσει στον εντοπισμό τάσεων με ιδιαίτερο μικροοικονομικό ενδιαφέρον. Γενικότερα, παρά την παρατεταμένη ύφεση και την επιδείνωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος, οι πιθανότητες διακοπής της συνεργασίας με τους προμηθευτές για το πρώτο εξάμηνο του 2017 παραμένουν περιορισμένες (19,5%), παρότι καταγράφουν αύξηση σε σχέση με το 2016 (17,5%). Το γεγονός αυτό υπογραμμίζει τη σταθερότητα που υπάρχει στη σχέση μεταξύ προμηθευτή και επιχείρησης στο λιανικό εμπόριο, γεγονός σύμφυτο με τα ιδιάζοντα κοινωνιολογικά γνωρίσματα του κλάδου (έμφαση στις διαπροσωπικές σχέσεις, σταθερότητα στο δίκτυο συνεργασιών κ.ά.). 165

166 Διάγραµµα 4.6 Επιχειρήσεις που διέκοψαν συνεργασία µε προµηθευτή (%) α εξάµηνο 2016 α εξάµηνο ,4% 17,5% 0,4% 19,5% 82,2% 80,1% Nαι Όχι Νεοσύστατη επιχείρηση Πηγή: ΙΝΕΜΥ-ΕΣΕΕ 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Οι λόγοι διακοπής της συνεργασίας με κάποιον προμηθευτή είναι ποικίλοι, καθένας δε από αυτούς έχει ιδιαίτερο μικροοικονομικό, αλλά και κοινωνικό και πολιτισμικό βάρος. Ο κυριότερος λόγος διακοπής της συνεργασίας για τις επιχειρήσεις λιανικού εμπορίου συνεχίζει να είναι οι υψηλές τιμές (29,1%), αν και σημαντικά χαμηλότερος σε σύγκριση με πέρυσι (42,4%). Σημαντικός παράγοντας παραμένει η προβληματική συνεργασία (23,1%) είτε για λόγους μεγέθους παραγγελίας είτε για τον τρόπο και τη διάρκεια της αποπληρωμής (περιθώριο πίστωσης). Άλλος λόγος διακοπής της συνεργασίας είναι ότι αρκετές επιχειρήσεις έχουν περιορίσει σημαντικά τις προμήθειες τους και κινούνται με stock λόγω έλλειψης ρευστότητας (10,5% έναντι 6% για το πρώτο εξάμηνο του 2016). Η αύξηση του ποσοστού των επιχειρήσεων που εμφανίζουν περιορισμό των προμηθειών δύναται οφείλεται είτε στο ότι αυτές εξωθούνται στην εν λόγω λύση (από έλλειψη ρευστότητας και την ένδεια σε πηγές χρηματοδότησης) είτε στο ότι επιλέγουν τη συγκεκριμένη στρατηγική δοθείσης της αστάθειας του επιχειρηματικού περιβάλλοντος. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η σημαντική αύξηση των επιχειρήσεων που διέκοψαν τη συνεργασία με προμηθευτή για λόγους «ποιότητας» (19,9% το 2017 έναντι 5,5% το 2016). Σε αυτές τις περιπτώσεις μειώνονται τα ποσοστά άλλων λόγων, όπως οι υψηλές τιμές του προμηθευτή, ο τρόπος αποπληρωμής κ.ά., λόγοι οι οποίοι έχουν να κάνουν με την οικονομική κατάσταση της επιχείρησης. Το υψηλότερο ποσοστό διακοπής συνεργασίας με προμηθευτή καταγράφεται στην ένδυση-υπόδηση (29,9%), εύρημα το οποίο τεκμηριώνει την υψηλή σχέση υποκατάστασης πηγών προμήθειας που εντοπίζεται στη συγκριμένη δραστηριότητα. Το χαμηλότερο ποσοστό διακοπής καταγράφεται στον τομέα του οικιακού εξοπλισμού (14,5%) αντανακλώντας τον περιορισμένο αριθμό των προμηθευτών και τη χαμηλή δυνατότητα υποκατάστασής τους. 166

167 Πίνακας 4.2 Λόγοι για τους οποίους διεκόπη η συνεργασία της επιχείρησή σας με κάποιον προμηθευτή κατά το πρώτο εξάμηνο των ετών 2016 και 2017 κατά το πρώτο κατά το πρώτο εξάμηνο του 2016 εξάμηνο του 2017 Υψηλό κόστος Τιμή προϊόντων Εύρεση κάποιου άλλου προμηθευτή προϊόντων σε καλύτερες τιμές 42,4% 29,1% Αλλαγή προμηθευτή που προέκυψε εξαιτίας του μεγέθους της παραγγελίας και του τρόπου πληρωμής Προβληματική συνεργασία 31,4% 23,1% Δεν «κινούνται» πια τα προϊόντα 16,0% 11,4% Αναγκάστηκε να τον αντικαταστήσει γιατί έκλεισε η εταιρεία 15,8% 8,9% Μείωσε τις αγορές / Δουλεύει με στοκ / Έλλειψη χρημάτων 6,0% 10,5% Χαμηλή ποιότητα προϊόντων 5,5% 19,9% Σταμάτησε ο προμηθευτής να φέρνει συγκεκριμένα προϊόντα 2,4% 2,2% Νέες προσλήψεις/απολύσεις Η σταθερότητα της απασχόλησης τεκμηριώνεται ως ένα από τα βασικά γνωρίσματα του κλάδου του λιανικού εμπορίου. Είναι χαρακτηριστικό πως το 88,2% των επιχειρήσεων δεν προχώρησε ούτε σε πρόσληψη ούτε σε απόλυση για το πρώτο εξάμηνο του 2017 το δε 11,8% των επιχειρήσεων που προχώρησαν σε κάποια αλλαγή (πρόσληψη ή απόλυση) είναι μειωμένο σε σύγκριση με το 2016 (14,1%). Ειδικότερα το 5,2% των επιχειρήσεων προσέλαβε κάποιον υπάλληλο στη διάρκεια του πρώτου εξαμήνου του 2017 χωρίς να απολύσει άλλον, ενώ μόλις το 2,3% απέλυσε χωρίς να προσλάβει, ποσοστά που εμφανίζονται μειωμένα σε σύγκριση με το Πιο συγκεκριμένα ο αριθμός των επιχειρήσεων που απέλυσαν εργαζόμενο και δεν προσέλαβαν κάποιον άλλο μειώνεται (από 3,2% για το 2016 σε 2,3% για το 2017), ενώ αυξάνεται ο αριθμός των επιχειρήσεων που απέλυσαν κάποιον εργαζόμενο και προσέλαβαν νέο (από 3,9% για το 2016 σε 4,3% για το 2017). Επίσης αυξάνεται οριακά το ποσοστό των επιχειρήσεων που απέλυσαν και προσέλαβαν εργαζόμενο μέσα στο 2017 (4,3% έναντι 3,9%). Η σταθερότητα της απασχόλησης είναι δηλωτική και έρχεται σε συμφωνία με τα γενικότερα δεδομένα της αγοράς εργασίας, όπως αυτά αποτυπώνονται στο δεύτερο μέρος της Έκθεσης. Βεβαίως η ρευστότητα στην αγορά εργασίας διαμορφώνει ένα έντονα μεταβαλλόμενο περιβάλλον, οι αναδιαρθρώσεις του οποίου αναμένεται να είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσες. Τα οικονομικά στοιχεία των Μικρομεσαίων (ΜμΕ) εμπορικών επιχειρήσεων Μέρος 4 Πίνακας 4.3 Αλλαγή κατάστασης στην απασχόληση της επιχείρησης λιανικού εμπορίου κατά το πρώτο εξάμηνο των ετών 2016 και 2017 Απόλυση Πρόσληψη Όχι Ναι Σύνολο Όχι Ναι Σύνολο Όχι 86,0% 7,0% 92,9% 88,2% 5,2% 93,4% Ναι 3,2% 3,9% 7,1% 2,3% 4,3% 6,6% Σύνολο 89,1% 10,9% 100,0% 90,6% 9,4% 100,0% 167

168 4.2. Βασικά οικονομικά στοιχεία των επιχειρήσεων στο λιανικό εμπόριο Η δεύτερη ενότητα του τέταρτου μέρους της παρούσας Έκθεσης είναι η αποτύπωση των κυριότερων οικονομικών μεγεθών των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στο λιανικό εμπόριο. Θα πρέπει να σημειωθεί πως από τις επιχειρήσεις αυτές εξαιρέθηκαν τα πρατήρια υγρών καυσίμων, τα φαρμακεία, τα μεγάλα σουπερμάρκετ και το λιανικό εμπόριο σε υπαίθριους πάγκους, λόγω της ιδιαίτερης ανομοιογένειας στον τρόπο λειτουργίας τους σε σύγκριση με το υπόλοιπο λιανικό εμπόριο Κύκλος εργασιών και κόστος εμπορευμάτων 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Κατανομή κύκλου εργασιών Το πρώτο εξάμηνο του 2017 το 54% των επιχειρήσεων πραγματοποίησε κύκλο εργασιών κάτω από , ενώ το υπόλοιπο 46% άνω των Πιο συγκεκριμένα, το 19% πραγματοποίησε κύκλο εργασιών μεταξύ και και το 12% μεταξύ και Στις κατηγορίες κύκλου εργασιών άνω των το ποσοστό των επιχειρήσεων αυξάνεται σε σχέση με το πρώτο εξάμηνο του 2016 (34% έναντι 24%), ενώ σταθερός παραμένει ο αριθμός των επιχειρήσεων που επιτυγχάνουν κύκλο εργασιών μεταξύ Το βασικό εύρημα της ανάλυσης, όπως αποτυπώνεται με ενάργεια στο Διάγραμμα 4.7, είναι Διάγραµµα 4.7 Ποσοστό επιχειρήσεων ανά κλίµακα τζίρου το α και το β εξάµηνο του 2016 και το α εξάµηνο του 2017 Άνω των έως α εξάµηνο 2017 β εξάµηνο 2016 α εξάµηνο 2016 Πηγή: ΙΝΕΜΥ-ΕΣΕΕ 1. Η πρωτογενής έρευνα του ΙΝΕΜΥ πραγματοποιείται 2 φορές τον χρόνο, τον Σεπτέμβριο και τον Μάρτιο. Στα ποιοτικά ευρήματα, όπως παρουσιάζονται στις άλλες ενότητες, για προφανείς λόγους επιλέχθηκε η ετήσια σύγκριση α εξάμηνου 2017/α εξαμήνου Στην τρέχουσα ενότητα, όπου εξετάζονται τα οικονομικά στοιχεία, κρίνεται σκόπιμη η παρουσίαση των ευρημάτων ανά εξάμηνο με στόχο την αποτύπωση της διαχρονικής εξέλιξης των οικονομικών μεγεθών του λιανικού εμπορίου. 168

169 ότι οι επιχειρήσεις που επιτυγχάνουν κύκλο εργασιών άνω των αυξάνονται. Πιο συγκεκριμένα οι επιχειρήσεις με κύκλο εργασιών από αυξάνονται κατά 3% μεταξύ των δύο εξαμήνων, οι επιχειρήσεις με κύκλο εργασιών από αυξάνονται κατά 3%, οι επιχειρήσεις με κύκλο εργασιών από αυξάνονται κατά 1% και όσες έχουν κύκλο εργασιών άνω των μεγεθύνονται κατά 3%. Το μεγαλύτερο ποσοστό των επιχειρήσεων εμφανίζουν τα τελευταία δύο έτη συνεχή μείωση του κύκλου εργασιών, ενώ σημαντικός είναι και ο αριθμός των επιχειρήσεων που διατηρούν σταθερό τον κύκλο εργασιών τους. Η μέση μεταβολή του κύκλου εργασιών ανάμεσα στο πρώτο εξάμηνο του 2017 και το δεύτερο εξάμηνο του 2016 καταγράφεται σε -5,84% με διαφοροποιήσεις αναλόγως της κλίμακας στην οποία εντάσσεται κάθε επιχείρηση, μείωση η οποία σχετίζεται άμεσα με την εποχικότητα λόγω της περιόδου των Χριστουγέννων, η οποία εμφανίζεται στο δεύτερο εξάμηνο κάθε έτους. Το υψηλότερο ποσοστό των επιχειρήσεων που δήλωσε μείωση του κύκλου εργασιών είναι τα τρόφιμα (66,4%) και η ένδυση-υπόδηση (62,4%) ενώ το υψηλότερο ποσοστό αύξησης καταγράφεται στα παντοπωλεία/περίπτερα (11,6%). Εξέλιξη Το 62% των επιχειρήσεων εμφάνισε μείωση μεταξύ των δύο εξαμήνων (πρώτο εξάμηνο του 2017 σε σχέση με το δεύτερο εξάμηνο του 2016) ενώ το 30% στασιμότητα αύξηση εμφάνισε μόλις το 8% των επιχειρήσεων. Ένα από τα ενδιαφέροντα ευρήματα της έρευνας είναι πως, παρότι αύξηση του κύκλου εργασιών εμφανίζουν λιγότερες επιχειρήσεις, ο κύκλος εργασιών της αντιπροσωπευτικής επιχείρησης αυξάνεται. Όπως φαίνεται στο Διάγραμμα 4.8, το 62% των επιχειρήσεων εμ- Τα οικονομικά στοιχεία των Μικρομεσαίων (ΜμΕ) εμπορικών επιχειρήσεων Μέρος 4 Διάγραµµα 4.8 Εξέλιξη κύκλου εργασιών λιανικού εµπορίου (% επιχειρήσεων) % 62% 50 55% % 28% 30% % 11% 8% Α εξάµηνο 2016 B εξάµηνο 2016 Α εξάµηνο 2017 Αύξηση Μείωση Στασιµότητα Πηγή: ΙΝΕΜΥ-ΕΣΕΕ 169

170 φανίζουν μείωση του κύκλου εργασιών (60% το α εξάμηνο του 2016 και 55% το β εξάμηνο του ίδιου έτους) την ίδια στιγμή που ο μέσος κύκλος εργασιών παρουσιάζει αύξηση σε σύγκριση με το 2016, όπως επισημάνθηκε στην προηγούμενη παράγραφο. Αγορές εμπορευμάτων Πέραν του κύκλου εργασιών ένα ακόμη μέγεθος που είναι σημαντικό για την οικονομική κατάσταση της επιχείρησης είναι η αξία αγοράς εμπορευμάτων. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, η μέση εξαμηνιαία αξία αγοράς εμπορευμάτων για το πρώτο εξάμηνο του 2017 ανέρχεται σε ευρώ. Διάγραµµα 4.9 Εξέλιξη αγορών εµπορευµάτων 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου ,110 41,205 46,220 Α εξάµηνο 2016 B εξάµηνο 2016 Α εξάµηνο 2017 Πηγή: ΙΝΕΜΥ-ΕΣΕΕ Η έρευνα μας δίνει τη δυνατότητα να επαναπροσδιορίσουμε τις εκτιμήσεις, όπως αυτές καταγράφηκαν στις Έκθεση του Τα πραγματοποιηθέντα αποτελέσματα για το έτος αυτό καταδεικνύουν την υποεκτίμηση της εποχικότητας η οποία, το δεύτερο εξάμηνο του 2016 λειτούργησε αυξητικά σε σχέση τόσο με τον κύκλο εργασιών όσο και με το κόστος αγοράς εμπορευμάτων. Πιο συγκεκριμένα: Εκτίμηση ΙΝΕΜΥ 2016 Αναθεωρημένη εκτίμηση 2016 Μέσος ετήσιος κύκλος εργασιών (χωρίς ΦΠΑ) Μέσο ετήσιο κόστος αγοράς εμπορευμάτων

171 Οι εκτιμήσεις για το 2017, οι οποίες λαμβάνουν υπ όψιν την εποχικότητα του δευτέρου εξαμήνου του έτους, διαμορφώνονται ως εξής: Εκτιμήσεις για το 2017 Η εκτίμηση του κύκλου εργασιών για το σύνολο του 2017 διαμορφώνεται στις ενώ το ετήσιο κόστος αγοράς εμπορευμάτων στις Λειτουργικά έξοδα Μέσος ετήσιος κύκλος εργασιών χωρίς ΦΠΑ Μέσο ετήσιο κόστος αγοράς εμπορευμάτων Αναφορικά με τα λειτουργικά έξοδα η μίσθωση του ακινήτου (66%) αποτελεί βασική παράμετρο των λειτουργικών εξόδων της επιχείρησης. Σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας το μέσο μηνιαίο μίσθωμα μιας επιχείρησης του λιανικού εμπορίου ανέρχεται σε 750, ποσό το οποίο αντιστοιχεί κατά μέσο όρο σε χώρο επιφάνειας 104 τ.μ. Σε σχέση με το πρώτο εξάμηνο του 2016 το μέσο μίσθωμα στο λιανικό εμπόριο καταγράφει ποσοστιαία αύξηση της τάξης του 9,64%. Γεωγραφικά το υψηλότερο μέσο μίσθωμα καταγράφεται στη Βόρεια Ελλάδα (743 ) και το χαμηλότερο στην Κεντρική Ελλάδα (641 ). Το ύψος του μισθώματος διαφοροποιείται ανάλογα με την οικονομική δραστηριότητα, με το υψηλότερο λόγω τετραγωνικών μέτρων μηνιαίο μίσθωμα να καταγράφεται στα καταστήματα ένδυσης-υπόδησης (964 ) και το χαμηλότερο στα παντοπωλεία/περίπτερα (433 ). Εκτός του ενοικίου καταγράφηκε και το πάγιο κόστος της επιχείρησης ως μέρος των λειτουργικών εξόδων της: ΔΕΚΟ, αμοιβή λογιστή, καθαριότητα (όπου υπάρχει) και ασφάλεια (όπου υπάρχει). Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας ο μέσος όρος των εξαμηνιαίων πάγιων εξόδων για τις επιχειρήσεις του λιανικού εμπορίου ανέρχεται σε (6.630 κατ έτος). Πιο συγκεκριμένα τα πάγια έξοδα κατανέμονται ως εξής: Τα οικονομικά στοιχεία των Μικρομεσαίων (ΜμΕ) εμπορικών επιχειρήσεων Μέρος 4 Έξοδα ΔΕΚΟ (2.386 ) Λοιπά πάγια έξοδα (Λογιστής, Ασφάλεια, Καθαριότητα) (944 ) Ένα από τα ενδιαφέροντα ευρήματα της έρευνας είναι η τεκμηρίωση της μείωσης των ασφαλιστικών εισφορών με τη μετάβαση από τον ΟΑΕΕ στον ΕΦΚΑ καταγράφεται μείωση κατά 39% της μέσης εισφοράς στο ασφαλιστικό ταμείο ελευθέρων επαγγελματιών (από 353 για το πρώτο εξάμηνο του 2016 σε 216 για το πρώτο εξάμηνο του 2017). Μια ακόμα ενδιαφέρουσα αποτύπωση είναι η διαφοροποίηση του ύψους των λειτουργικών εξόδων ανά τομέα δραστηριότητας. Τα καταστήματα τροφίμων καταγράφουν υψηλότερα μέσα μηνιαία πάγια έξοδα (4.977, ήτοι αυξημένα κατά 50,12% σε σχέση με τον γενικό μέσο όρο στο λιανικό). Το συγκριτικό πάγιο κόστος των επιχειρήσεων τροφίμων παρουσιάζεται 171

172 υψηλότερο λόγω του αυξημένου κόστους ενέργειας (ηλεκτρικό ρεύμα) για τη συντήρηση των προϊόντων, το οποίο και μεταφράζεται σε αυξημένα πάγια έξοδα για ΔΕΚΟ. Ακολουθούν τα καταστήματα ένδυσης-υπόδησης (3.449, αυξημένα κατά 4% σε σχέση με τον μέσο όρο). Χαμηλότερα από τον μέσο όρο κινούνται τα παντοπωλεία/περίπτερα (3.072 ), το «άλλο λιανικό εμπόριο» (2.650 ) και ο οικιακός εξοπλισμός (2.516 ). Από την ανωτέρω αποτύπωση των αποτελεσμάτων της έρευνας μπορούμε να σκιαγραφήσουμε το οικονομικό προφίλ της αντιπροσωπευτικής λιανικής επιχείρησης για το Όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, οι εκτιμήσεις για το 2016 κινήθηκαν χαμηλότερα από τα πραγματοποιηθέντα αποτελέσματα λόγω υποεκτίμησης της εποχικότητας του δευτέρου εξαμήνου του έτους. Μια σύγκριση των εκτιμήσεων, όπως αυτές καταγράφηκαν στην Έκθεση του 2016, με τις διορθωμένες εκτιμήσεις αναδεικνύουν την υποεκτίμηση αυτή Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Εκτίμηση ΙΝΕΜΥ 2016 Αναθεωρημένη εκτίμηση 2016 Μέσος ετήσιος κύκλος Εργασιών (χωρίς ΦΠΑ) Μέσο ετήσιο κόστος αγοράς εμπορευμάτων Μεικτά κέρδη Μέσα λειτουργικά έξοδα (με μίσθωμα) Μέσα λειτουργικά έξοδα (χωρίς μίσθωμα) Ασφαλιστικές εισφορές Οι εκτιμήσεις για το 2017 λαμβάνουν υπ όψιν τη σημασία της εποχικότητας και είναι μεθοδολογικά διορθωμένες στη βάση αυτή. Η σύνοψη του οικονομικού προφίλ της τυπικής επιχείρησης του λιανικού εμπορίου μπορεί να παρουσιαστεί ως ακολούθως: Eκτίμηση 2017 Μέσος ετήσιος κύκλος εργασιών (χωρίς ΦΠΑ) Μέσο ετήσιο κόστος αγοράς εμπορευμάτων Μεικτά κέρδη Μέσα λειτουργικά έξοδα (με μίσθωμα) Μέσα λειτουργικά έξοδα (χωρίς μίσθωμα) Ασφαλιστικές εισφορές

173 Στην εκτίμηση του 2017 αποκρυσταλλώνεται η διόρθωση λόγω εποχικότητας και ενσωματώνονται εξαιρετικά ενδιαφέροντα οικονομικά στοιχεία. Εν πρώτοις καταγράφεται αύξηση του κύκλου εργασιών σε σχέση με το 2016 ( σε σχέση με τα της αναθεωρημένης εκτίμησης για το 2016) γεγονός που αντανακλά τη βελτίωση της εικόνας της αγοράς. Επίσης αυξάνεται κατά 21,62% το κόστος αγοράς εμπορευμάτων ( έναντι για το 2016) γεγονός που μπορεί να υποδηλώνει είτε την άνοδο των τιμών λόγω αυξημένων φορολογικών συντελεστών είτε την αύξηση των προμηθειών λόγω της βελτίωσης του κύκλου εργασιών είτε τον συνδυασμό των παραπάνω. Επίσης ένα ενδιαφέρον εύρημα είναι η μείωση της μέσης ασφαλιστικής εισφοράς του εμπόρου κατά 39,58% σε σχέση με το Τα μεικτά κέρδη εμφανίζουν αύξηση 5,26% ( για το 2017 σε σχέση με για το 2016) συνέπεια τόσο του αυξημένου κύκλου εργασιών όσο και των μειωμένων ασφαλιστικών εισφορών Οφειλές και τραπεζικός δανεισμός Οφειλές Οι βασικές οφειλές των επιχειρήσεων του λιανικού εμπορίου αφορούν το Δημόσιο (εφορία και ασφαλιστικά ταμεία) και στην ιδιωτική οικονομία (προμηθευτές, τραπεζικά ιδρύματα). Από την έρευνα προκύπτει πως το 31% των επιχειρήσεων έχει ληξιπρόθεσμες οφειλές στην εφορία και το 30% στον ΕΦΚΑ, ποσοστά που παραμένουν σταθερά σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος. Το μέσο ύψος οφειλών προς την εφορία ανέρχεται σε , αυξημένο κατά 14,6% σε σχέση με το πρώτο εξάμηνο του 2016, ενώ το μέσο ύψος οφειλών προς τα ασφαλιστικά ταμεία ανέρχεται σε και αυξάνεται κατά 11,1% σε σχέση με το Οι οφειλές προς τις τράπεζες παραμένουν περίπου στα ίδια επίπεδα (19% των ερωτηθέντων έναντι του 17% για το πρώτο εξάμηνο του 2017) με το ποσοστό των ληξιπρόθεσμων οφειλών προς τις τράπεζες να μειώνεται σημαντικά (36% για το πρώτο εξάμηνο του 2017 σε σχέση με 53% για το πρώτο εξάμηνο του 2016). Τα οικονομικά στοιχεία των Μικρομεσαίων (ΜμΕ) εμπορικών επιχειρήσεων Μέρος 4 Διάγραµµα 4.10 Ληξιπρόθεσµες οφειλές σε εφορία α εξάµηνο 2016 α εξάµηνο % 1,0% 29% 31,1% 71% 67,9% Nαι Όχι ΔΓ/ΔΑ Πηγή: ΙΝΕΜΥ-ΕΣΕΕ 173

174 Διάγραµµα 4.11 Ληξιπρόθεσµες οφειλές σε ασφαλιστικά ταµεία α εξάµηνο 2016 α εξάµηνο % 1% 30% 30% 70% 69% Nαι Όχι ΔΓ/ΔΑ Πηγή: ΙΝΕΜΥ-ΕΣΕΕ 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου 83% Διάγραµµα 4.12 Ληξιπρόθεσµες οφειλές σε προµηθευτές α εξάµηνο 2016 α εξάµηνο % 17% 81% 2% 17% Nαι Όχι ΔΓ/ΔΑ Πηγή: ΙΝΕΜΥ-ΕΣΕΕ Ένα ενδιαφέρον εύρημα το οποίο είχε κρυσταλλωθεί και στην Έκθεση του 2016 είναι το μικρό ποσοστό των επιχειρήσεων του λιανικού εμπορίου το οποίο έχει οφειλές προς τους προμηθευτές (17%), γεγονός που τεκμηριώνει τη διαπίστωση πως το λιανικό εμπόριο δεν συσσωρεύει χρέη στην αλυσίδα αξίας επηρεάζοντας αρνητικά την ανταγωνιστικότητα. Πίνακας 4.4 Ληξιπρόθεσμες οφειλές προς εφορία, ασφαλιστικά ταμεία και προμηθευτές Προς την εφορία 29% 31% Προς τα ασφαλιστικά ταμεία 30% 30% Οφειλές προς προμηθευτές 17% 17% Η πλειοψηφία των επιχειρήσεων που έχει ληξιπρόθεσμες οφειλές προς την εφορία έχει ρυθμίσει τις οφειλές της (63%) ή έστω μέρος αυτών (8%), ενώ στα ασφαλιστικά ταμεία το ποσοστό της ρύθμισης είναι αρκετά χαμηλότερο σε σχέση με το πρώτο εξάμηνο του 2016 (37% έναντι 48%). 174

175 Πίνακας 4.5 Μέσο ύψος ληξιπρόθεσμων οφειλών του λιανικού εμπορίου σε εφορία/ασφαλιστικά ταμεία Ύψος οφειλών προς εφορία Ύψος οφειλών προς ασφαλιστικά ταμεία Χρηματοδότηση και επενδύσεις Τα ευρήματα της έρευνας τεκμηριώνουν τη βασική διαπίστωση της ένδειας πηγών χρηματοδότησης καθώς μόνο το 2,3% των επιχειρήσεων του λιανικού εμπορίου έχει υποβάλει κάποιο αίτημα χρηματοδότησης σε τραπεζικό ίδρυμα για το πρώτο εξάμηνο του 2017, ποσοστό ελάχιστα αυξημένο σε σχέση με το αντίστοιχο περυσινό (1%) παρά την θεωρητική βελτίωση της εικόνας του τραπεζικού συστήματος και της μείωσης της εξάρτησης από τον ELA. Το ποσοστό των επιχειρήσεων του λιανικού εμπορίου που καταγράφει δανειακές οφειλές προς τα πιστωτικά ιδρύματα είναι μόλις 19%, ελάχιστα αυξημένο σε σχέση με το πρώτο εξάμηνο του 2016 (17%), ενώ μία (περίπου) στις τρεις από αυτές τις επιχειρήσεις δεν εξυπηρετεί τη δανειακή οφειλή της (36% των επιχειρήσεων που καταγράφουν δανειακή οφειλή). Διάγραµµα 4.13 Ποσοστό επιχειρήσεων µε επιχειρηµατικό δάνειο α εξάµηνο 2016 α εξάµηνο % 19% Τα οικονομικά στοιχεία των Μικρομεσαίων (ΜμΕ) εμπορικών επιχειρήσεων Μέρος 4 83% 81% Nαι Όχι Πηγή: ΙΝΕΜΥ-ΕΣΕΕ H πιστωτική συρρίκνωση και η μείωση της ρευστότητας έχει εξωθήσει τις εμπορικές επιχειρήσεις στην αναζήτηση εναλλακτικών πηγών χρηματοδότησης με τις σημαντικότερες από αυτές να είναι τα ίδια κεφάλαια της επιχείρησης (87,7%) και τα προσωπικά κεφάλαια του ιδιοκτήτη (52,9%), ελάχιστα μειωμένα σε σχέση με τα αποτελέσματα του πρώτου εξαμήνου του 2016 (90,8% και 55% αντίστοιχα). Ένα εξαιρετικά σημαντικό εύρημα της Έκθεσης του 2017 είναι η εντυπωσιακή χρηματοδότηση από συγγενείς, της τάξης του 25,4%. 2 Εναλλακτικές μορφές χρηματοδότησης, όπως το leasing, παρουσιάζουν εξαιρετικά χαμηλά ποσοστά χρήσης (1,2% για το πρώτο εξάμηνο του 2017). Τα στοιχεία αυτά υπογραμμίζουν την αναγκαιότητα να βρεθούν πηγές χρηματοδότησης, ώστε να διαφύγει το λιανικό εμπόριο από την κατάσταση επιχειρηματικότητας ανάγκης. 2. Η τάση αυτή είχε γίνει αντιληπτή ήδη από την έρευνα για το πρώτο εξάμηνο του 2016, όταν και είχε διατυπωθεί αυθόρμητα ως «άλλες πηγές χρηματοδότησης». Στη φετινή έκθεση η ερώτηση για την πιθανή χρηματοδότηση από τους συγγενείς ήταν συγκεκριμένη, με αποτέλεσμα την εντυπωσιακή άνοδο των θετικών απαντήσεων. 175

176 Πίνακας 4.6 Χρηματοδότηση της επιχείρησης λιανικού εμπορίου κατά το πρώτο εξάμηνο του 2016 και του Τραπεζικός δανεισμός 3,4 2,1 Κεφάλαια επιχείρησης 90,8 87,7 Προσωπικά κεφάλαια 55,0 52,9 Μίσθωση-leasing 0,1 1,2 Προγράμματα 2,4 1,8 Συγγενείς 1,0 25,4 Διάγραµµα 4.14 Eπενδύσεις παγίου κεφαλαίου α εξαµήνου ετών 2016 και Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Ναι Όχι ΔΓ/ΔΑ α εξάµηνο 2016 α εξάµηνο 2017 Πηγή: ΙΝΕΜΥ-ΕΣΕΕ Αναμφίβολα η ελλιπής χρηματοδότηση των επιχειρήσεων του λιανικού εμπορίου έχει οδηγήσει στη συμπίεση των επενδυτικών δραστηριοτήτων, με αποτέλεσμα μονάχα το 9,7% των επιχειρήσεων να έχει πραγματοποιήσει κάποια επένδυση παγίου κεφαλαίου (βλ. διάγραμμα 4.14). Στη χαμηλή επενδυτική δραστηριότητα συμβάλλει και η περιορισμένη χρηματοδότηση από επιχορηγούμενα προγράμματα, για την οποία καταγράφεται το ελάχιστο ποσοστό του 1,8% Η συνολική εικόνα του χρέους Από την ανάλυση των οφειλών των εμπορικών επιχειρήσεων, που καταγράφηκε στην ενότητα , προκύπτει το συμπέρασμα πως το 52% των επιχειρήσεων δεν παρουσιάζει καμία οφειλή. Το ποσοστό των επιχειρήσεων που έχουν οφειλή σε έναν φορέα παραμένει σταθερό μεταξύ των πρώτων εξαμήνων 2016 και 2017 (21%), το ποσοστό των επιχειρήσεων που έχουν οφειλές σε δύο φορείς έχει αυξηθεί, από 17% για το πρώτο εξάμηνο του 2016 σε 19% για το 2017, ενώ αντίθετα οι επιχειρήσεις με οφειλές σε τρεις φορείς έχουν μειωθεί από 8% το 2016 σε 6% το

177 Πίνακας 4.7 Το χρέος στο λιανικό εμπόριο (εφορία, ασφαλιστικά ταμεία, προμηθευτές, τράπεζες) Σε κανέναν 52,9% 52,0% Σε έναν 21,3% 20,9% Σε δύο 16,5% 19,2% Σε τρεις 7,6% 6,4% Σε τέσσερις 1,7% 1,5% 4.4. Ομαδοποίηση για τη διερεύνηση της επίδοσης των επιχειρήσεων στο λιανικό εμπόριο Εισαγωγικές και μεθοδολογικές παρατηρήσεις Στην ενότητα αυτή, που αποτέλεσε μέρος και της Έκθεσης του 2016, επιχειρείται η εμβάθυνση της αξιολόγησης της πορείας της επιχειρηματικότητας στο λιανικό εμπόριο, με τη χαρτογράφηση των επιμέρους επιδόσεων μεταξύ των διαφόρων επιχειρήσεων, με την παράλληλη επισήμανση ότι η επίδοση αποτελεί σημαντικό παράγοντα αξιολόγησης της βιωσιμότητας. Έτσι, όπως και στην Έκθεση του 2016, οι επιχειρήσεις του δείγματος ομαδοποιήθηκαν ανάλογα με τις εκτιμήσεις σχετικά με τις επιδόσεις τους. Παρουσιάζονται δηλαδή ανά κατηγορία επίδοσης. Αναλυτικότερα από το σύνολο των οικονομικών μεταβλητών επιλέχθηκαν: α) η «μεταβολή του κύκλου εργασιών το α εξάμηνο του 2017 σε σχέση με το β εξάμηνο του 2016» και β) η «ύπαρξη χρεών στην επιχείρηση». Η επιλογή των συγκεκριμένων μεταβλητών έγινε διότι αυτές σε σχέση με τις υπόλοιπες μεταβλητές θεωρούνται οι πλέον αντιπροσωπευτικές και δυνητικές ποσοτικοποίησης, οι πλέον «αντικειμενικές» για την περιγραφή της επίδοσης μιας εμπορικής επιχείρησης. Άλλωστε τόσο το ζήτημα του τζίρου όσο και αυτό των οφειλών μονοπωλούν τη δημόσια συζήτηση κατά τη διάρκεια των ετών της οικονομικής προσαρμογής. Με βάση επομένως τις δύο αυτές μεταβλητές οι επιχειρήσεις του δείγματος ομαδοποιούνται με κριτήριο την «επίδοσή» τους σχετικά με τη μεταβολή του κύκλου εργασιών και τις ληξιπρόθεσμες οφειλές προς τρίτους (εφορία, ασφαλιστικά ταμεία, τραπεζικά ιδρύματα). Τα οικονομικά στοιχεία των Μικρομεσαίων (ΜμΕ) εμπορικών επιχειρήσεων Μέρος Κατηγορίες επίδοσης και ανάλυση ομάδων Στο ακόλουθο πλαίσιο επισημαίνονται οι μεταβλητές που χρησιμοποιήθηκαν για την ομαδοποίηση των επιχειρήσεων. Μεταβλητές ομαδοποίησης Μεταβολή κύκλου εργασιών της επιχείρησης (α εξάμηνο 2017/β εξάμηνο 2016) Ύπαρξη χρεών στην επιχείρηση 177

178 Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται οι «ομάδες» που προέκυψαν. Όπως επισημαίνεται η επίδοση βάσει της πορείας του κύκλου εργασιών επιμερίζεται σε τρεις υποκατηγορίες (αύξηση, στασιμότητα, μείωση) ως προς τις οφειλές οι επιχειρήσεις επιμερίζονται σε εκείνες που έχουν και εκείνες που δεν έχουν χρέη. Από τη σύνθεση των δύο μεταβλητών ομαδοποίησης προέκυψαν έξι ομάδες επιχειρήσεων: Ομάδα 1: Επιχειρήσεις που παρουσίασαν αύξηση κύκλου εργασιών το τελευταίο εξάμηνο, χωρίς ληξιπρόθεσμα χρέη Ομάδα 2: Επιχειρήσεις που παρουσίασαν αύξηση κύκλου εργασιών το τελευταίο εξάμηνο, με ληξιπρόθεσμα χρέη Ομάδα 3: Επιχειρήσεις με στάσιμο κύκλο εργασιών, χωρίς ληξιπρόθεσμα χρέη Ομάδα 4: Επιχειρήσεις με στάσιμο κύκλο εργασιών, με ληξιπρόθεσμα χρέη Ομάδα 5: Επιχειρήσεις που εμφάνισαν μείωση κύκλου εργασιών, χωρίς ληξιπρόθεσμα χρέη 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Ομάδα 6: Επιχειρήσεις που παρουσίασαν μείωση κύκλου εργασιών, με ληξιπρόθεσμα χρέη Πιο συγκεκριμένα η Ομάδα 1 αντιπροσωπεύει το βέλτιστο άκρο καθώς περιλαμβάνει τις επιχειρήσεις που καταγράφουν αύξηση του τζίρου τους και δεν έχουν οφειλή προς κάποιον φορέα (εφορία, ΕΦΚΑ, τράπεζες). Η Ομάδα 6 αποτελεί το άλλο άκρο: απαρτίζεται από τις επιχειρήσεις που παρουσιάζουν μείωση του κύκλου εργασιών και έχουν οφειλές προς κάποιον ή κάποιους φορείς. Οι υπόλοιπες ομάδες αντιπροσωπεύουν τις ενδιάμεσες κατηγορίες των επιχειρήσεων του λιανικού εμπορίου. Πίνακας 4.8 Η εξέλιξη των ομάδων επίδοσης στο λιανικό εμπόριο α εξάμηνο 2016 α εξάμηνο 2017 ΟΜΑΔΑ 1 5,8 5,2 ΟΜΑΔΑ 2 2,8 3,1 ΟΜΑΔΑ 3 19,3 17,7 ΟΜΑΔΑ 4 11,6 12,0 ΟΜΑΔΑ 5 32,9 35,4 ΟΜΑΔΑ 6 27,6 26,7 ΣΥΝΟΛΟ 100% 100% 178 Μια συγκριτική αποτίμηση των πρώτων εξαμήνων του 2016 και 2017 δείχνει πως το βέλτιστο άκρο παρουσιάζει οριακή συμπίεση. Η Ομάδα 3, δηλαδή οι επιχειρήσεις που καταγράφουν στάσιμο κύκλο εργασιών χωρίς χρέη, παρουσιάζουν σημαντική υστέρηση (από 19,3% το 2016 σε 17,7% το 2017), ενώ αύξηση παρουσιάζουν οι επιχειρήσεις που καταγράφουν μείωση της δραστηριότητας τους χωρίς να έχουν οφειλές (από 32,9% το 2016 σε 35,4% το 2017). Αναμφίβολα καταγράφεται μία μετατόπιση επιχειρήσεων από την Ομάδα 3 στην Ομάδα 5, με την Ομάδα 5 να ενισχύεται και να παραμένει (και για το 2017) η πλειοψηφούσα Ομάδα επίδοσης. Ένα βασικό γνώρισμα των επιχειρήσεων που μετατοπίζονται από την Ομάδα 3 στην Ομάδα 5 είναι η «συνέπεια» στις πληρωμές τους, αφού δεν εμφανίζουν ληξιπρόθεσμα χρέη σε κανέναν φορέα. Η μετατόπιση αυτή συμπυκνώνει την υστέρηση των μικρότερων επιχειρήσεων (κάτω των ) ως προς την προσαρμογή στη βελτίωση του επιχειρηματικού κλίματος.

179 Διάγραµµα 4.15 Ετήσια εξέλιξη οµάδων επίδοσης α εξάµηνο 2017 α εξάµηνο 2016 (%) επιχειρήσεων Οµάδα 6 Οµάδα 5 Οµάδα 4 Οµάδα 3 Οµάδα 2 Οµάδα 1 3,1 2,8 5,2 5, ,0 11,6 17,7 19, Υποκειμενικές προσεγγίσεις. Η γνώμη των εμπόρων για τα προβλήματα των εμπορικών επιχειρήσεων Στη συγκεκριμένη παράγραφο χαρτογραφούνται οι απόψεις και η αξιολόγηση των εμπορικών επιχειρήσεων σχετικά με τα προβλήματα που επιδρούν στη λειτουργία της επιχειρηματικότητας (φορολογία, καταναλωτική ζήτηση, πηγές ρευστότητας, ασφαλιστικές εισφορές κ.ά.). Οι απόψεις των εμπόρων παρά τις επιμέρους διαφοροποιήσεις τους παρουσιάζουν παγιωμένα γνωρίσματα μεταξύ του πρώτου εξαμήνου των ετών 2016 και ,7 27,6 32,9 25, α εξάµηνο 2017 α εξάµηνο 2016 Πηγή: ΙΝΕΜΥ-ΕΣΕΕ Τα οικονομικά στοιχεία των Μικρομεσαίων (ΜμΕ) εμπορικών επιχειρήσεων Μέρος 4 Διάγραµµα 4.16 Αξιολόγηση προβληµάτων των εµπορικών επιχειρήσεων κατά το α εξάµηνο των ετών 2016 και 2017 Περιορισµένη πρόσβαση σε προµηθευτές Έλλειψη ρευστότητας Μείωση καταναλωτικής δαπάνης Πόλη εγκατάστασης Φορολόγηση Μη εξοικίωση µε νέες τεχνολογίες και διαδίκτυο/ πωλήσεις µέσω internet Καταβολή υψηλών 4.5 ασφαλιστικών εισφορών 2.8 Πολυθεµατικά εµπορικά κέντρα (Malls) Πράξεις αθέµιτου ανταγωνισµού/ Παρεµπόριο Λειτουργικό κόστος Αδυναµία απασχόλησης περισσότερου προσωπικού Ενοίκιο για όσους µισθώνουν Ενοίκιο α εξάµηνο 2016 α εξάµηνο 2017 Πηγή: ΙΝΕΜΥ-ΕΣΕΕ 179

180 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Το διάγραμμα 4.16 επιχειρεί να «ποσοτικοποιήσει» βάσει της κλίμακας 1-5 την κρισιμότητα των προβλημάτων κατά τη γνώμη των εμπόρων. Όσο μεγαλύτερη είναι η κρισιμότητα του προβλήματος τόσο πιο κοντά στο 5 είναι η απάντηση. Η φορολόγηση έχει παγιωθεί ως το σημαντικότερο πρόβλημα των εμπορικών επιχειρήσεων καταγράφοντας ύψος κρισιμότητας 4,7 στο σύνολο των 5 μονάδων. Το μέγεθος του συγκεκριμένου προβλήματος ενέχει καθολικά χαρακτηριστικά, καθώς καταγράφεται ως το σημαντικότερο ακόμα και στις επιχειρήσεις που δεν έχουν οφειλές στην εφορία. Η φορολόγηση μοιάζει να αποτελεί τον σημαντικότερο παράγοντα που επιδρά στη βιωσιμότητα της επιχείρησης επηρεάζοντας αρνητικά τις προσδοκίες και την ροπή προς την ανάληψη επενδύσεων. Σημαντικά προβλήματα που αντιμετωπίζει ο εμπορικός κόσμος είναι η συμπίεση της καταναλωτικής δαπάνης (βαθμός κρισιμότητας 4,4) και η έλλειψη ρευστότητας (4,3 μονάδες κρισιμότητας). Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα η μείωση του βαθμού κρισιμότητας σχετικά με τις ασφαλιστικές εισφορές (από τις 4,5 μονάδες το 2016 στις 3,4 μονάδες κρισιμότητας το πρώτο εξάμηνο του 2017). Το εύρημα αυτό σχετίζεται με την ενοποίηση των ταμείων κάτω από την «ομπρέλα» του ΕΦΚΑ η οποία μείωσε τις ασφαλιστικές εισφορές για αρκετές εμπορικές επιχειρήσεις. Επιπρόσθετα είναι δηλωτικό πως προβλήματα όπως η ύπαρξη των Malls (εμπορικά κέντρα), ο αθέμιτος ανταγωνισμός, το ενοίκιο και το λειτουργικό κόστος αναδεικνύονται ως μικρότερης κρισιμότητας σχετικά με τη φορολογία, την ιδιωτική κατανάλωση και τη ρευστότητα Μεθοδολογία Η μεθοδολογία της έρευνας είναι ποσοτική, ούτως ώστε να αποτυπώνονται οι γενικές τάσεις και να καθίσταται εφικτή η στατιστική γενίκευση των αποτελεσμάτων στον υπό έρευνα πληθυσμό-στόχο. Η τεχνική συλλογής των δεδομένων που εφαρμόστηκε στην έρευνα πεδίου είναι η τηλεφωνική συνέντευξη με χρήση δομημένου ερωτηματολογίου. Το ερωτηματολόγιο απαρτίζεται από κλειστές ερωτήσεις απλής και πολλαπλής επιλογής και από ερωτήσεις διαβάθμισης, ενώ περιλαμβάνει και ορισμένες ερωτήσεις ανοιχτού τύπου (ελεύθερης απάντησης), ώστε να εντοπιστούν τυχόν ζητήματα που δεν έχουν προβλεφθεί από τον ερευνητικό σχεδιασμό. Οι συνεντεύξεις διεξήχθησαν από καταρτισμένους ερευνητές, οι οποίοι και έλαβαν ειδική εκπαίδευση για τη διενέργεια της έρευνας υπήρχαν καθ όλη τη διάρκεια της έρευνας επόπτες υπεύθυνοι για την ορθή διενέργεια των συνεντεύξεων. Η περίοδος συλλογής των δεδομένων ήταν 32 εργάσιμες ημέρες. Πληθυσμός-στόχος, δείγμα της έρευνας και τεχνική δειγματοληψίας Ο πληθυσμός-στόχος της έρευνας πεδίου αποτελείται από όλες τις επιχειρήσεις λιανικού εμπορίου σε πανελλαδικό επίπεδο, πλην πέντε κατηγοριών δραστηριότητας σε επίπεδο τετραψήφιου ΣΤΑΚΟΔ. Συγκεκριμένα εκτός πληθυσμού-στόχου τέθηκαν οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στο λιανικό εμπόριο καυσίμων, φαρμάκων, σούπερ μάρκετ, πολυκαταστήματα καθώς και οι επιχειρήσεις λιανικού εμπορίου σε υπαίθριους πάγκους και αγορές. 180

181 Το σχεδιασθέν μέγεθος του δείγματος για το λιανικό εμπόριο είναι επιχειρήσεις και το πραγματοποιηθέν Σχεδιάστηκε πολυσταδιακή στρωματοποιημένη δειγματοληψία με μεταβλητές στρωμάτωσης την περιφέρεια (13 στρώματα) και τη δραστηριότητα σε επίπεδο τετραψήφιου ΣΤΑΚΟΔ (25 στρώματα), εντός των οποίων ο πληθυσμός-στόχος κατανέμεται σε ομοιογενείς υποπληθυσμούς. Αρχικά υπολογίστηκε αναλογικά το πλήθος των επιχειρήσεων που θα συμμετείχαν σε κάθε στρώμα για τη μεταβλητή της περιφέρειας βάσει της κατανομής του μητρώου επιχειρήσεων για το έτος 2010 της ΕΛΣΤΑΤ. Στο δεύτερο στάδιο της δειγματοληψίας εντός κάθε περιφέρειας υπολογίστηκε αναλογικά το πλήθος των επιχειρήσεων για τα 25 στρώματα της μεταβλητής δραστηριότητας βάσει της κατανομής του μητρώου επιχειρήσεων για το έτος 2010 της ΕΛΣΤΑΤ. Τέλος για την εκτίμηση των χαρακτηριστικών της έρευνας και την αναγωγή στον πληθυσμό στόχο κάθε επιχείρηση σταθμίστηκε με κατάλληλο αναγωγικό συντελεστή. Συγκεκριμένα δημιουργήθηκαν 24 κλάσεις στάθμισης [weighting classes] ομαδοποιώντας τα δεδομένα σε τέσσερις γεωγραφικές περιοχές και έξι κλάδους δραστηριότητας, έτσι ώστε το σταθμισμένο αποτέλεσμα του πλήθους των επιχειρήσεων να ανέρχεται στον ακριβή αριθμό των επιχειρήσεων του πληθυσμού-στόχου. Σύγκριση βασικών χαρακτηριστικών επιχειρήσεων έρευνας πεδίου και διαθέσιμων στοιχείων ΕΛΣΤΑΤ Δεδομένου ότι οι εκτιμήσεις των παραμέτρων του δείγματος γενικεύθηκαν στον πληθυσμό στόχο, είναι αναγκαίο να ελεγχθεί η αντιπροσωπευτικότητα του δείγματος όσον αφορά βασικά χαρακτηριστικά και μεγέθη των επιχειρήσεων. Επίσης πρέπει να ελεγχθεί αν τα δημογραφικά χαρακτηριστικά των ιδιοκτητών των επιχειρήσεων του δείγματος προσεγγίζουν ικανοποιητικά τις αντίστοιχες πραγματικές κατανομές, ώστε να μειωθεί όσο το δυνατόν το μεροληπτικό σφάλμα στις ποιοτικές ερωτήσεις της έρευνας. Παρουσιάζονται κατά πρώτον οι κατανομές της νομικής μορφής των επιχειρήσεων λιανικού εμπορίου βάσει του μητρώου επιχειρήσεων της ΕΛΣΤΑΤ για το έτος 2010 και των επιχειρήσεων που συμμετείχαν στο δείγμα της έρευνας πεδίου. Συγκρίνοντας τις δύο κατανομές είναι εμφανές ότι η διάθρωση του δείγματος, όσον αφορά τη νομική μορφή, προσεγγίζει με μεγάλη ακρίβεια τα πραγματικά δεδομένα. Τα οικονομικά στοιχεία των Μικρομεσαίων (ΜμΕ) εμπορικών επιχειρήσεων Μέρος 4 Νομική μορφή Μητρώο ΕΛΣΤΑΤ 2010 Έρευνα Πεδίου ΟΕ ΑΤΟΜΙΚΗ ΕΕ 98% 95% ΑΕ ΕΠΕ 2% 3% Άλλο 0% 2% Σύνολο 100% 100% Οι επιχειρήσεις που μετείχαν στο δείγμα πρέπει να είναι αντιπροσωπευτικές του πληθυσμού-στόχου και όσον αφορά το μέγεθός τους. Υπάρχουν δύο παράγοντες που καθορίζουν το μέγεθος της επιχείρησης: ο κύκλος εργασιών και ο αριθμός των ατόμων που απασχολούνται σε αυτή. Για το πρώτο χαρακτηριστικό υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία για το έτος 2010 από το μητρώο επιχειρήσεων της ΕΛΣΤΑΤ, ενώ για το δεύτερο υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία για το δεύτερο τρίμηνο του 2017 από την Έρευνα εργατικού δυναμικού της ΕΛΣΤΑΤ. 181

182 Στον επόμενο πίνακα παρουσιάζονται οι κατανομές του ετήσιου κύκλου εργασιών των επιχειρήσεων για το σύνολο του λιανικού εμπορίου, των επιχειρήσεων που αποτελούν τον πληθυσμό-στόχο και των επιχειρήσεων που συμμετείχαν στο δείγμα. Και γι αυτό το χαρακτηριστικό η κατανομή των επιχειρήσεων που συμμετείχαν στο δείγμα προσεγγίζει ικανοποιητικά την κατανομή των επιχειρήσεων του πληθυσμού-στόχου. Η διαφοροποίηση μεταξύ των επιχειρήσεων στο σύνολο του λιανικού εμπορίου και του δείγματος έγκειται στο γεγονός ότι ο πληθυσμός-στόχος δεν συμπεριλαμβάνει επιχειρήσεις με υψηλό κύκλο εργασιών όπως τα σούπερ μάρκετ, τα φαρμακεία, τα πρατήρια καυσίμων και τα πολυκαταστήματα Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Μέγεθος κύκλου εργασιών (σε εκατομμύρια ) Σύνολο Πληθυσμός-στόχος Έρευνα λιανικού εμπορίου λιανικού εμπορίου πεδίου 0 έως % 79% 83% 0.15 έως % 12% 11% Άνω των % 9% 6% Σύνολο 100% 100% 100% Όσον αφορά τους απασχολούμενους ανά επιχείρηση, τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία δεν επιτρέπουν την ανάλυση στον πληθυσμό-στόχο του λιανικού εμπορίου, οπότε θα παρουσιαστούν κατανομές για το σύνολο των επιχειρήσεων του λιανικού εμπορίου. Κατ αρχήν οι επιχειρήσεις κατηγοριοποιούνται σε δύο υποπληθυσμούς βάσει του αριθμού απασχολουμένων: αυτές που απασχολούν 10 και λιγότερα άτομα και αυτές που απασχολούν 11 και περισσότερα άτομα. Στον επόμενο πίνακα παρουσιάζονται οι κατανομές των επιχειρήσεων στο σύνολο του λιανικού εμπορίου και στο δείγμα. Αριθμός Έρευνα εργατικού δυναμικού Έρευνα απασχολουμένων 2017, β τρίμηνο πεδίου Σύνολο λιανικού εμπορίου Έως και 10 άτομα 71% 98% 11 άτομα και άνω 29% 2% Σύνολο 100% 100% Όπως ήταν αναμενόμενο, υπάρχει σαφής διαφοροποίηση μεταξύ των δύο κατανομών, αφού ο πληθυσμός-στόχος, άρα και το δείγμα, δεν συμπεριλαμβάνει επιχειρήσεις σούπερ μάρκετ και πολυκαταστήματα, οι οποίες ως επί το πλείστον ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία απασχολουμένων (11 άτομα και άνω). Ως εκ τούτου η συγκέντρωση επιχειρήσεων σε αυτή την κατηγορία είναι πολύ μικρότερη από τα πραγματικά δεδομένα. Όσον αφορά τον υποπληθυσμό για τις επιχειρήσεις έως και 10 ατόμων, είναι εφικτή η σύγκριση μεταξύ των πραγματικών δεδομένων και της έρευνας για ένα χαρακτηριστικό: τη θέση στην επιχείρηση. Στον επόμενο πίνακα παρουσιάζεται η προαναφερθείσα κατανομή. Θέση στην επιχείρηση σε επιχειρήσεις Έρευνα εργατικού δυναμικού Έρευνα έως και 10 ατόμων 2017, β τρίμηνο πεδίου Ιδιοκτήτης 51% 47% Μισθωτός 41% 27% Βοηθός στην οικογενειακή επιχείρηση 8% 26% 182

183 Όσον αφορά τη θέση στην επιχείρηση εμφανίζεται μία υποεκτίμηση των μισθωτών υπαλλήλων και υπερεκτιμούνται τα συμβοηθούντα μέλη οικογενειακής επιχείρησης. Τέλος, όπως προαναφέρθηκε, θα συγκριθούν τα δημογραφικά χαρακτηριστικά των ιδιοκτητών των επιχειρήσεων. Συγκεκριμένα τα διαθέσιμα στοιχεία αφορούν το φύλο, την ηλικία και την εκπαίδευση των αυτοαπασχολουμένων στο σύνολο του λιανικού εμπορίου. Οι επόμενοι τρεις πίνακες παρουσιάζουν τις κατανομές των δημογραφικών χαρακτηριστικών σύμφωνα με την Έρευνα εργατικού δυναμικού της ΕΛΣΤΑΤ για το β τρίμηνο του 2017 και την έρευνα που πραγματοποιήθηκε από το ΙΝΕΜΥ. Φύλο Έρευνα εργατικού δυναμικού Έρευνα 2017, Β τρίμηνο πεδίου Άνδρας 64% 70% Γυναίκα 36% 30% Ηλικία Έρευνα εργατικού δυναμικού Έρευνα 2017, Β τρίμηνο πεδίου Έως 24 2% 1% % 11% % 29% % 34% % 20% % 3% 75+ 0,3% 0,2% Επίπεδο εκπαίδευσης Έρευνα εργατικού δυναμικού Έρευνα 2017, Β τρίμηνο πεδίου Δεν πήγαν καθόλου σχολείο 1% 0% Απολυτήριο στοιχειώδους εκπαίδευσης 11% 4% Έχουν τελειώσει τη Γ τάξη του Γυμνασίου 11% 8% Έχουν απολυτήριο Γυμνασίου 43% 42% Έχουν μετα-δευτεροβάθμια επαγγελματική κατάρτιση 8% 11% Έχουν πτυχίο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης 25% 33% Έχουν μεταπτυχιακό τίτλο 1% 3% Τα οικονομικά στοιχεία των Μικρομεσαίων (ΜμΕ) εμπορικών επιχειρήσεων Μέρος 4 Και για τα τρία δημογραφικά χαρακτηριστικά οι κατανομές της έρευνας πεδίου προσεγγίζουν με μεγάλη ακρίβεια τις κατανομές των πραγματικών δεδομένων. Συμπερασματικά το δείγμα που συλλέχθηκε για τη συγκεκριμένη έρευνα κρίνεται ικανό ώστε να υπάρχουν ασφαλείς αναγωγές τόσο των σημειακών εκτιμήσεων σε ποσοτικές παραμέτρους στον πληθυσμό-στόχο, όσο και των ποιοτικών ερωτήσεων, δεδομένου ότι έχει σταθμιστεί με τους κατάλληλους αναγωγικούς συντελεστές και διατηρείται η αντιπροσωπευτικότητα στα σημαντικότερα χαρακτηριστικά των μονάδων. 183

184

185 Ειδικό θέµα Κινητικότητα επιχειρήσεων σε εµπορικές αγορές

186

187 1. Η χωρική κινητικότητα των επιχειρήσεων 1 Η μελέτη των χωρο-κοινωνικών επιπτώσεων που σχετίζονται με τη λειτουργία και εγκατάσταση των επιχειρήσεων λιανικού εμπορίου κατατάσσεται πολύ υψηλά στις προτεραιότητες του ερευνητικού έργου του ΙΝΕΜΥ/ΕΣΕΕ. Και τούτο διότι οι αλλαγές που συντελούνται στην οικονομία τα τελευταία χρόνια επηρεάζουν σημαντικά τη χωροταξία των επιχειρήσεων. Γι αυτόν τον λόγο τον Αύγουστο του 2010 το ΙΝΕΜΥ ξεκίνησε την έρευνα καταγραφής των επιχειρήσεων σε επιλεγμένες περιοχές της χώρας, η οποία πραγματοποιείται έκτοτε σε εξαμηνιαία βάση. Συμπληρώνονται δηλαδή επτά έτη συνεχόμενης παρατήρησης και αποτύπωσης των αλλαγών που συμβαίνουν στη χωρική και λειτουργική διάρθρωση της επιχειρηματικής δραστηριότητας. Ωστόσο, αν εξεταστεί το σύνολο της αγοράς, υπάρχουν ουσιαστικές λεπτομέρειες που υποεκτιμούνται και οι οποίες αποκαλύπτουν διεργασίες σχετικά με τη λειτουργική αναδιάρθρωση ολόκληρων περιοχών. Για παράδειγμα μπορεί το ποσοστό των ανοιχτών επιχειρήσεων να παραμένει σταθερό, πρόκειται όμως για τις ίδιες επιχειρήσεις που συνεχίζουν να λειτουργούν στην περιοχή; Υπάρχει στασιμότητα ως προς την κλαδική διάρθρωση ή καταγράφονται αλλαγές με νέες επιχειρήσεις να εγκαθίστανται σε ήδη παγιωμένες πιάτσες εμπορικών ή/και άλλων δραστηριοτήτων; Οι νέες επιχειρήσεις αναζωογονούν μια περιοχή αντικαθιστώντας ανενεργές επαγγελματικές στέγες ή αντικαθιστούν άλλες εν λειτουργία επιχειρήσεις εκτοπίζοντάς τις; Παρατηρούνται διακλαδικές ή ενδοκλαδικές διαφοροποιήσεις και, αν ναι, ποιες είναι αυτές; Κινητικότητα επιχειρήσεων σε εμπορικές αγορές Ειδικό Θέμα Η παρούσα έρευνα που σχεδιάστηκε από το ΙΝΕΜΥ για να εξετάσει την επιχειρηματική κινητικότητα στις περιοχές τις οποίες το Ινστιτούτο απογράφει συστηματικά ανά εξάμηνο από το 2010 επιδιώκει ακριβώς να απαντήσει σε ερωτήματα όπως τα παραπάνω. 2. Γενικά στοιχεία Οι επιτόπιες καταγραφές πραγματοποιούνται στην Αθήνα, τον Πειραιά, τη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα, αλλά και σε σημαντικούς εμπορικούς πόλους της Αττικής και πιο συγκεκριμένα στη Γλυφάδα, την Καλλιθέα, την Κηφισιά, το Μαρούσι, τη Νέα Ιωνία, το Περιστέρι και το Χαλάνδρι. 1. Το παρόν αποτελεί παραδοτέο στο πλαίσιο υλοποίησης του ΠΕ 1: Μηχανισμός στήριξης του ΙΝΕΜΥ για τη διαμόρφωση προτάσεων πολιτικών για την επιχειρηματικότητα και την απασχόληση, του υποέργου 1 «Ανάπτυξη και λειτουργία μηχανισμού του ΙΝΕΜΥ/ΕΣΕΕ για την αποτελεσματική παρακολούθηση και εφαρμογή των πολιτικών κοινωνικής ένταξης και προστασίας» της Πράξης «Ανάπτυξη και λειτουργία μηχανισμού του ΙΝΕΜΥ/ΕΣΕΕ για την αποτελεσματική παρακολούθηση και εφαρμογή των πολιτικών κοινωνικής ένταξης και προστασίας» με κωδικό ΟΠΣ (MIS) , το οποίο υλοποιείται μέσω του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού, Εκπαίδευση & Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο και από εθνικούς πόρους. 187

188 Όπως φαίνεται από το ακόλουθο γράφημα, η εξέλιξη των ανενεργών επαγγελματικών στεγών παρουσιάζει ιστορικό υψηλό τον Σεπτέμβριο του 2013 αγγίζοντας το 31,35%. Εντός του επόμενου έτους παρατηρείται τάση αποκλιμάκωσης και από τον Σεπτέμβριο του 2014 μέχρι και την πρόσφατη καταγραφή (του Σεπτεμβρίου 2017) διαπιστώνονται τάσεις σταθεροποίησης τους στο 28% περίπου του συνόλου των επιχειρηματικών στεγών. 40% Γράφημα 1 Η εξέλιξη του ποσοστού των ανενεργών επαγγελματικών στεγών στο σύνολο του απογραφικού πεδίου (Σεπτέμβριος 2012-Σεπτέμβριος 2017) Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου 30% 20% 28,85 27,31 10% Σ-12 M-13 31,35 29,23 27,68 28,07 27,93 27,82 28,11 27,01 28,06 Σ-13 Μ-14 Σ-14 Μ-15 Σ-15 Μ-16 Σ-16 Μ-17 Σ-17 Απογραφικό πεδίο: οι περιοχές στις οποίες πραγματοποιείται η επιτόπια καταγραφή των επιχειρηματικών στεγών. Πρόκειται για τις περιοχές: Αθήνα, Πειραιάς, Θεσσαλονίκη, Πάτρα αλλά και για σημαντικούς εμπορικούς πόλους της Αττικής και πιο συγκεκριμένα: Γλυφάδα, Καλλιθέα, Κηφισιά, Μαρούσι, Νέα Ιωνία, Περιστέρι και Χαλάνδρι. Στις περιοχές αυτές η καταγραφή διενεργείται σε συγκεκριμένα τμήματα τα οποία εμφανίζουν υψηλή συγκέντρωση εμπορικής επιχειρηματικότητας. Σε γενικές γραμμές φαίνεται ότι το σύνολο των ανενεργών επαγγελματικών στεγών αυξάνεται οριακά κατά 0,24% σε σχέση με την προηγούμενη καταγραφή και επανέρχεται περίπου στα επίπεδα του προηγούμενου Σεπτεμβρίου. Όμως η αύξηση αυτή δεν είναι καθολική και το ποσοστό αυτό διαμορφώνεται κυρίως από μία σημαντικότατη μείωση των ενεργών επαγγελματικών στεγών στο Χαλάνδρι (-2,5%) αλλά και τις σημαντικές μειώσεις που παρατηρούνται στην Πάτρα και στο Μαρούσι (-0,56% και -1,08%). Λόγω των διαφορετικών μεγεθών κάθε αγοράς οι μεγάλες αυξήσεις των ανενεργών επαγγελματικών στεγών σε σχετικά μικρές αγορές «αντισταθμίζονται» από τις μικρές μειώσεις που παρατηρούνται σε μεγαλύτερες αγορές, όπως αυτή της Αθήνας. Σύμφωνα με τα στοιχεία της τελευταίας καταγραφής (Σεπτέμβριος 2017) η εικόνα που παρατηρείται στις παραπάνω αγορές είναι η εξής: 2. Οι τέσσερις προγενέστερες καταγραφές (Σεπτέμβριος 2010-Μάρτιος 2012) πραγματοποιούνταν σε επίπεδο οδικού άξονα, με αποτέλεσμα τα ποσοστά που εμφανίζουν να μην είναι συγκρίσιμα με αυτά που παρουσιάζονται στο γράφημα

189 Πίνακας 1 Η αναλογία ενεργών-ανενεργών επαγγελματικών στεγών ανά περιοχή καταγραφής * Πόλη Ενεργές Ανενεργές Σύνολο % Ενεργών % Ανενεργών επαγγελματικές επαγγελματικές επαγγελματικών επαγγελματικών στέγες στέγες στεγών στεγών Αθήνα % 26.06% Γλυφάδα % 11.86% Θεσσαλονίκη % 26.45% Καλλιθέα % 42.87% Κηφισιά % 18.55% Μαρούσι % 18.52% Νέα Ιωνία % 23.84% Πάτρα % 23.13% Πειραιάς % 34.30% Περιστέρι % 28.09% Χαλάνδρι % 21.89% Σύνολο % 28.06% *Στον πίνακα παρουσιάζονται οι περιοχές κατά αλφαβητική σειρά 3. Επιχειρηματική κινητικότητα Η μελέτη της κινητικότητας αφορά την περαιτέρω εμβάθυνση σε κάθε αγορά, όπου η φαινομενική σταθερότητα που διαπιστώνεται τις περισσότερες φορές στο επίπεδο του συνόλου της αγοράς (σχετικά σταθερή αναλογία ενεργών-ανενεργών επαγγελματικών στεγών) είναι στην ουσία μια αλληλουχία επιχειρηματικών κινήσεων (ανοίγματα-κλεισίματα-μετεγκαταστάσεις). Η κατάσταση που παρατηρείται προσιδιάζει με αυτό που στην οικονομική θεωρία έχει προσδιοριστεί ως «παίγνιο μηδενικού αθροίσματος» [zero sum game]. Κινητικότητα επιχειρήσεων σε εμπορικές αγορές Ειδικό Θέμα Επιχειρηματική κινητικότητα: η αλληλουχία επιχειρηματικών κινήσεων ανά θέση κάθε επιχείρησης με κριτήρια, την αλλαγή της κατάστασης (ανοιχτή/κλειστή), την αλλαγή της επωνυμίας της επιχείρησης και την αλλαγή δραστηριότητας κατά τη διάρκεια δύο συγκεκριμένων χρονικών σημείων Σε επίπεδο συνόλου καταγραφών η επιβεβαιωμένη επιχειρηματική κινητικότητα που παρατηρείται τον Σεπτέμβριο του 2017 ανέρχεται σε περιπτώσεις, οι οποίες αναλύονται στις εξής συνιστώσες: Θετική κινητικότητα. Επιχειρήσεις που άνοιξαν αυτό το εξάμηνο: 388 Πρόκειται για περιπτώσεις αναζωογόνησης της αγοράς, καθώς νέες επιχειρήσεις ανοίγουν στη θέση κενών (για περισσότερο από ένα εξάμηνο) επαγγελματικών στεγών. Η περίπτωση αυτή συμβάλλει θετικά στο ισοζύγιο ενεργών-ανενεργών επαγγελματικών στεγών. Αρνητική κινητικότητα. Επιχειρήσεις που έκλεισαν αυτό το εξάμηνο: 581 Η περίπτωση αυτή αφορά επιχειρήσεις που είχαν καταγραφεί ως ανοιχτές/ενεργές τον Μάρτιο του 2017 και τον Σεπτέμβριο του 2017 καταγράφηκαν ως κλειστές/ανενεργές επαγγελματικές στέγες. Η περίπτωση αυτή συμβάλλει αρνητικά στο ισοζύγιο ενεργών-ανενεργών επαγγελματικών στεγών. 189

190 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Κινητικότητα αντικατάστασης τύπου Ι. Επιχειρήσεις που αντικατέστησαν άλλες ανοιχτές επιχειρήσεις αυτό το εξάμηνο: 212 Η περίπτωση αυτή αφορά τη λεγόμενη ανακύκλωση επιχειρηματικών στεγών, καθώς η μεταβολή από μία ενεργή επιχείρηση σε κάποια άλλη ενεργή επιχείρηση συντελείται σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. Σε γεωγραφικό επίπεδο αυτό αναδεικνύει τις περιοχές «φιλέτα», όπου η επαγγελματική στέγη δεν μένει κενή για περισσότερο από έξι μήνες. Η περίπτωση αυτή δεν επηρεάζει το ισοζύγιο ενεργών-ανενεργών επαγγελματικών στεγών παρά μόνο την ενδοκλαδική διάρθρωση της αγοράς. Η περαιτέρω ανάλυση αυτής της κατηγορίας μπορεί να αναδείξει και τάσεις δυναμικότητας ή/και κορεσμού κάποιων κλάδων εάν για παράδειγμα οι ενεργές επιχειρήσεις εστίασης αντικαθίστανται από εμπορικές επιχειρήσεις, αυτό υποδεικνύει μια τάση κορεσμού για την εστίαση και δυναμικότητα του εμπορίου. Εάν η αντικατάσταση αφορά ομοειδείς επιχειρήσεις, τότε πρόκειται για «ανακύκλωση» επαγγελματικών στεγών, καθώς ένας νέος επιχειρηματίας του ίδιου κλάδου επιχειρεί στη θέση κάποιου άλλου, ο οποίος εγκατέλειψε. Κινητικότητα αντικατάστασης Τύπου ΙΙ. Επιχειρήσεις που άνοιξαν σε θέση κλειστών κι έκλεισαν μέσα στο εξάμηνο: 7 Η περίπτωση αυτή είναι ιδιαίτερα αρνητική, καθώς ανενεργές επιχειρηματικές στέγες αντικαταστάθηκαν από νέες επιχειρήσεις, οι οποίες όμως έκλεισαν εντός εξαμήνου. Τέτοιες περιπτώσεις δεν επηρεάζουν αρνητικά το ισοζύγιο ενεργών-ανενεργών επαγγελματικών στεγών. Σε γεωγραφικό επίπεδο η συγκέντρωση παρατηρήσεων «κινητικότητα αντικατάστασης Τύπου ΙΙ» μπορεί να αναδεικνύει και περιοχές σε «βαθειά κρίση». Κινητικότητα αντικατάστασης Τύπου ΙΙΙ. Επιχειρήσεις που άνοιξαν σε θέση ανοιχτών κι έκλεισαν αυτό το εξάμηνο: 4 Η περίπτωση αυτή είναι η δυσμενέστερη δυνατή: ενεργές επιχειρήσεις αντικαταστάθηκαν από νέες, οι οποίες όμως έκλεισαν σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα (εντός εξαμήνου). Η περίπτωση αυτή επηρεάζει αρνητικά το ισοζύγιο ενεργώνανενεργών επαγγελματικών στεγών και διαφοροποιεί την κλαδική σύνθεση της αγοράς. Γράφηµα 2 Τα είδη κινητικότητας που καταγράφονται στο σύνολο της επιχειρηµατικότητας και η συµβολή τους στο ισοζύγιο ενεργών-ανενεργών επαγγελµατικών στεγών Αρνητική συµβολή Μηδενική συµβολή Θετική συµβολή Κινητικότητα αντικατάστασης (Τύπος I) Κινητικότητα αντικατάστασης (Τύπος ΙI) Αρνητική κινητικότητα Θετική κινητικότητα Κινητικότητα αντικατάστασης (Τύπος ΙΙΙ) 190

191 Πίνακας 2 Το συνολικό πλήθος των περιπτώσεων κινητικότητας στο σύνολο του απογραφικού πεδίου Είδος κινητικότητας Πλήθος παρατηρήσεων Θετική κινητικότητα 388 Αρνητική κινητικότητα 581 Κινητικότητα αντικατάστασης (Τύπος Ι) 212 Κινητικότητα αντικατάστασης (Τύπος ΙΙ) 7 Κινητικότητα αντικατάστασης (Τύπος ΙΙΙ) 4 Σύνολο 1192 Το σύνολο των περιπτώσεων κινητικότητας αντιστοιχεί στο 4,65% του συνόλου των καταγεγραμμένων επαγγελματικών στεγών. Όπως φαίνεται και από τον πίνακα που ακολουθεί, ο μεγαλύτερος όγκος κινητικότητας παρατηρείται στο λιανικό εμπόριο, 3 όπου συγκεντρώνεται το 57,63% του συνόλου των περιπτώσεων κινητικότητας. Αυτή η κινητικότητα του εμπορίου αντιστοιχεί στο 2,68% της καταγεγραμμένης επιχειρηματικότητας. Με άλλα λόγια περίπου τρεις στις 100 επιχειρήσεις που καταγράφηκαν τον Σεπτέμβριο του 2017 είναι εμπορικές και παρουσιάζουν μία οιασδήποτε μορφής κινητικότητα στη διάρκεια του εξαμήνου αναφοράς. Πίνακας 3 Η κατά κλάδο αναλογία των περιπτώσεων κινητικότητας σε σχέση με το σύνολο των καταγεγραμμένων επαγγελματικών στεγών Κατηγορία Όγκος Σύνολο απογραφών Ποσοστό Κινητικότητας (ενεργές- ανενεργές επαγγελματικές στέγες) που αναλογεί Εμπόριο % Εστίαση % Λοιπά % Σύνολο % Κινητικότητα επιχειρήσεων σε εμπορικές αγορές Ειδικό Θέμα Σημειώνεται ότι λόγω της επιλογής να μελετηθεί ως απογραφικό πεδίο περιοχή η οποία χαρακτηρίζεται ως «εμπορική αγορά», η συμμετοχή του εμπορίου στο απογραφικό πεδίο είναι σημαντική (κυρίαρχος κλάδος), ενώ ακολουθεί η εστίαση και στη συνέχεια οι λοιπές επιχειρήσεις. Στην επόμενη ενότητα εξετάζονται τα είδη κινητικότητας στις τρεις βασικές κατηγορίες (Εμπόριο-Εστίαση-Λοιποί κλάδοι) Κινητικότητα ανά κλάδο δραστηριότητας Όπως προαναφέρθηκε, η μεγαλύτερη κινητικότητα παρατηρείται στον κλάδο του εμπορίου, όπου συγκεντρώνεται το 57,63% των συνολικών περιπτώσεων κινητικότητας. Αναλυτικότερα στις εμπορικές επιχειρήσεις παρατηρούνται 333 (48,47%) περιπτώσεις αρνητικής κινητικότητας, τρεις (0,44%) περιπτώσεις κινητικότητας αντικατάστασης (Τύπου ΙΙ), 218 (31,88%) περιπτώσεις θετικής κινητικότητας και 132 (19,21%) περιπτώσεις κινητικότητας αντικατάστασης (Τύπου Ι). 3. Εφεξής για λόγους συντομίας το λιανικό εμπόριο θα αναφέρεται ως εμπόριο. 191

192 Γράφηµα 3 Τα είδη κινητικότητας που καταγράφονται ανά κλάδο δραστηριότητας και η συµβολή τους στο ισοζύγιο ενεργών-ανενεργών επαγγελµατικών στεγών Λοιποί κλάδοι Εστίαση Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Εµπόριο Κινητικότητα αντικατάστασης (Τύπος I) Κινητικότητα αντικατάστασης (Τύπος ΙI) Αρνητική κινητικότητα Θετική κινητικότητα Κινητικότητα αντικατάστασης (Τύπος ΙΙΙ) Σημειώνεται ότι σε απόλυτο αριθμό κλείνουν περισσότερες εμπορικές επιχειρήσεις από όσες ανοίγουν, καθώς η αρνητική κινητικότητα είναι μεγαλύτερη από τη θετική κινητικότητα. Επιπλέον 109 εμπορικές επιχειρήσεις (από τις 132 της αντικατάστασης τύπου Ι) άνοιξαν το τελευταίο εξάμηνο σε θέση άλλων εμπορικών επιχειρήσεων. Ως τάση, έστω και ισχνού δυναμισμού, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί το γεγονός ότι σε 17 περιπτώσεις νέες εμπορικές επιχειρήσεις έρχονται και αντικαθιστούν ενεργές επιχειρήσεις από το φάσμα της εστίασης και των υπηρεσιών. Αντίστοιχα με το εμπόριο η εστίαση εμφανίζει σχετικά όμοια ποσοστά ως προς την κινητικότητα, αλλά με σαφώς μικρότερο όγκο παρατηρήσεων, καθώς η συνολική κινητικότητα της εστίασης ανέρχεται στις 269 παρατηρήσεις. Αναλυτικότερα ο κλάδος της εστίασης παρουσιάζει 128 (47,58%) περιπτώσεις αρνητικής κινητικότητας, τρεις (1,12%) περιπτώσεις κινητικότητας αντικατάστασης (Τύπου ΙΙ), τέσσερις (1,49%) περιπτώσεις κινητικότητας αντικατάστασης (Τύπου ΙΙΙ). Θετική κινητικότητα παρατηρείται σε 84 (31,23%) περιπτώσεις, ενώ κινητικότητα αντικατάστασης (Τύπου Ι) παρατηρείται σε 50 (18,59%) περιπτώσεις. Έτσι, όπως και στο εμπόριο, φαίνεται να κλείνουν περισσότερες επιχειρήσεις εστίασης από αυτές που ανοίγουν. Το 90% των περιπτώσεων αντικατάστασης τύπου Ι αφορά ομοειδείς επιχειρήσεις. Το γεγονός αυτό μαρτυρά μία έντονη τάση «ανακύκλωσης» των επαγγελματικών στεγών ίδιου κλάδου, εύρημα το οποίο συμφωνεί με την κατάσταση που επικρατεί και στο εμπόριο. Ο μικρότερος όγκος κινητικότητας παρουσιάζεται στους λοιπούς κλάδους που αφορούν κυρίως παροχή υπηρεσιών. Εδώ παρατηρούνται 237 περιπτώσεις κινητικότητας με τον μεγαλύτερο όγκο αυτών να είναι περιπτώσεις αρνητικής κινητικότητας, που ανέρχονται σε 120 (50,85%). Η θετική κινητικότητα αριθμεί 86 (36,02%) περιπτώσεις και η κινητικότητα αντικατάστασης (Τύπου Ι) αφορά 30 (12,71%) περιπτώσεις. Ως προς την κινητικότητα αντικατάστασης τύπου Ι, δύο στις τρεις νέες επιχειρήσεις λοιπών κλάδων έρχονται και αντικαθιστούν ενεργές επιχειρήσεις του εμπορίου. 192

193 Πίνακας 4 Το συνολικό πλήθος των περιπτώσεων κινητικότητας που καταγράφονται στο εμπόριο Πλήθος παρατηρήσεων Είδος κινητικότητας Εμπόριο Εστίαση Λοιποί κλάδοι Θετική κινητικότητα Αρνητική κινητικότητα Κινητικότητα αντικατάστασης (Τύπος Ι) Κινητικότητα αντικατάστασης (Τύπος ΙΙ) Κινητικότητα αντικατάστασης (Τύπος ΙΙΙ) Σύνολο Κινητικότητα ανά περιοχή απογραφής Σε γεωγραφικό επίπεδο η Θεσσαλονίκη φαίνεται να συγκεντρώνει τον μεγαλύτερο όγκο περιπτώσεων κινητικότητας με 292 καταγραφές. Ο αριθμός αυτός αντιστοιχεί στο 24,5% του συνόλου των περιπτώσεων κινητικότητας. Χάρτης 1: Η κινητικότητα στη Θεσσαλονίκη Κινητικότητα επιχειρήσεων σε εμπορικές αγορές Ειδικό Θέμα Ακολουθεί η Αθήνα με 158 περιπτώσεις κινητικότητας εκ των οποίων οι 59 αφορούν θετική κινητικότητα και οι 78 αρνητική. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η εσωτερική κατανομή της κινητικότητας, όπου φαίνεται ότι οι μισές περιπτώσεις αρνητικής κινητικότητας παρατηρούνται στο Κολωνάκι (39) και το 1/5 αυτών στα Εξάρχεια (17 περιπτώσεις). Αντίστοιχα ο μεγαλύτερος όγκος ανοιγμάτων παρατηρείται πάλι στο Κολωνάκι το 42,4% του συνόλου της θετικής κινητικότητας που παρατηρείται το εξάμηνο αναφοράς στην Αθήνα. Το εμπορικό τρίγωνο εμφανίζει μηδενικό ισοζύγιο ενεργών-ανενεργών επαγγελματικών στεγών, καθώς έκλεισαν ακριβώς όσες νέες επιχειρήσεις άνοιξαν (16). 193

194 Χάρτης 2. H κινητικότητα στην Αθήνα 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Κηφισιά Γράφηµα 4 Η ανά περιοχή και τύπο κατανοµή της κινητικότητας Γλυφάδα Μαρούσι Νέα Ιωνία Περιστέρι Χαλάνδρι Πάτρα Καλλιθέα Πειραιάς Αθήνα Θεσσαλονίκη Κινητικότητα αντικατάστασης (Τύπος ΙΙ) Κινητικότητα αντικατάστασης (Τύπος Ι) Αρνητική κινητικότητα Θετική κινητικότητα Κινητικότητα αντικατάστασης (Τύπος ΙΙΙ) 194

195 Πολύ κοντά στην Αθήνα, ως προς τον συνολικό όγκο των περιπτώσεων κινητικότητας, βρίσκεται και ο Πειραιάς με 156 περιπτώσεις. Εκτός όμως από τον συνολικό αριθμό και η κατανομή μεταξύ θετικών και αρνητικών περιπτώσεων κινητικότητας παρουσιάζεται ανάλογη με αυτή της Αθήνας, καθώς το εξεταζόμενο εξάμηνο έκλεισαν 79 επιχειρήσεις και άνοιξαν 58. Περισσότερες από τις μισές επιχειρήσεις που έκλεισαν εντοπίζονται στο κέντρο του Πειραιά (55,7% ήτοι 44 περιπτώσεις), γεγονός που αντισταθμίζεται από τον μεγάλο όγκο επιχειρήσεων που άνοιξαν στην περιοχή (40 νέες επιχειρήσεις, το 65,97% του συνόλου της θετικής κινητικότητας που παρατηρείται στον Πειραιά). Χάρτης 3. Η κινητικότητα στον Πειραιά Κινητικότητα επιχειρήσεων σε εμπορικές αγορές Ειδικό Θέμα Η Καλλιθέα είναι η περιοχή που παρουσιάζει το τέταρτο κατά σειρά μεγαλύτερο πλήθος περιπτώσεων κινητικότητας (134), αλλά και τον μεγαλύτερο όγκο αρνητικής κινητικότητας, καθώς 82 επιχειρήσεις (το 65,67% του συνολικού όγκου κινητικότητας) έκλεισαν το εξάμηνο αναφοράς. Την ίδια περίοδο άνοιξαν 37 επιχειρήσεις, δημιουργώντας έτσι ένα σημαντικό αρνητικό ισοζύγιο και επιτείνοντας με αυτόν τον τρόπο την ήδη δυσμενή ως προς τις ανενεργές επαγγελματικές στέγες εικόνα της περιοχής. Ακολουθεί η Πάτρα με 112 περιπτώσεις κινητικότητας και ένα σημαντικό αρνητικό ισοζύγιο, καθώς το προηγούμενο εξάμηνο έκλεισαν 53 επιχειρήσεις και άνοιξαν

196 Χάρτης 4. Η κινητικότητα στην Καλλιθέα 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Χάρτης 5. H κινητικότητα στην Πάτρα 196

197 Χάρτης 6. Η κινητικότητα στο Χαλάνδρι Η έκτη κατά σειρά περιοχή με τον σημαντικότερο όγκο περιπτώσεων κινητικότητας είναι το Χαλάνδρι, όπου παρατηρούνται 103 περιπτώσεις. Η ιδιαιτερότητα του Χαλανδρίου είναι το ότι παρουσιάζει το δυσμενέστερο αρνητικό ισοζύγιο, καθώς κατά τη διάρκεια του εξαμήνου αναφοράς έκλεισαν 76 επιχειρήσεις και άνοιξαν 16. Χάρτης 7. Η κινητικότητα στο Περιστέρι Κινητικότητα επιχειρήσεων σε εμπορικές αγορές Ειδικό Θέμα 197

198 Ακολουθεί σε σειρά όγκου κινητικότητας η περιοχή του Περιστερίου, όπου καταγράφονται 72 παρατηρήσεις κινητικότητας. Στο Περιστέρι έκλεισαν 33 επιχειρήσεις το εξάμηνο αναφοράς, άνοιξαν 26 νέες επιχειρήσεις στη θέση ανενεργών επαγγελματικών στεγών και 12 νέες επιχειρήσεις άνοιξαν σε θέση ενεργών επιχειρήσεων. Χάρτης 8. Η κινητικότητα στη Ν. Ιωνία 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Στη Ν. Ιωνία παρατηρούνται 65 περιπτώσεις κινητικότητας εκ των οποίων οι 27 ανήκουν στην αρνητική και οι 23 στη θετική κινητικότητα, ενώ 19 επιχειρήσεις άνοιξαν σε θέση άλλων ανοιχτών στη διάρκεια του εξαμήνου. Η Γλυφάδα, παρά τον μικρό όγκο περιπτώσεων κινητικότητας που παρουσιάζει (40 περιπτώσεις), είναι η μόνη περιοχή που εμφανίζει θετικό ισοζύγιο, καθώς έκλεισαν 11 επιχειρήσεις και άνοιξαν

199 Χάρτης 9. Η κινητικότητα στη Γλυφάδα Πίνακας 5 Η ανά περιοχή κινητικότητα και το ποσοστό της ως προς το συνολικό όγκο κινητικότητας Περιοχή καταγραφής Όγκος Κινητικότητας Ποσοστό ως προς το σύνολο της κινητικότητας Θεσσαλονίκη % Αθήνα % Πειραιάς % Καλλιθέα % Πάτρα % Χαλάνδρι % Περιστέρι % Νέα Ιωνία % Μαρούσι % Γλυφάδα % Κηφισιά % Σύνολο % Κινητικότητα επιχειρήσεων σε εμπορικές αγορές Ειδικό Θέμα 3.3 Ένταση κινητικότητας ανά περιοχή: Κινητικότητα ως προς το συνολικό μέγεθος της αγοράς Για τον εντοπισμό του επιπέδου διαφοροποίησης κάθε αγοράς συγκρίνεται ο συνολικός όγκος των περιπτώσεων κινητικότητας με το σύνολο των επαγγελματικών στεγών της εν λόγω αγοράς. Η σύγκριση αυτή προσδιορίζει τον βαθμό με τον οποίο η κινητικότητα που παρατηρείται σε κάθε περιοχή επηρεάζει τη συνολική εικόνα της αγοράς. 199

200 Χάρτες 10 και 11. Ένταση κινητικότητας σε Αθήνα και Πειραιά 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Περιοχές με μεγάλο όγκο περιπτώσεων κινητικότητας, όπως για παράδειγμα η Αθήνα και η Καλλιθέα, φαίνεται να διαφοροποιούνται ελάχιστα, καθώς οι πολλές περιπτώσεις κινητικότητας είναι λιγοστές σε σχέση με το μέγεθος της αγοράς. 200

201 Χάρτες 12 και 13. Ένταση κινητικότητας σε Καλλιθέα και Μαρούσι Κινητικότητα επιχειρήσεων σε εμπορικές αγορές Ειδικό Θέμα Στον αντίποδα το Μαρούσι, με φαινομενικά μικρό όγκο κινητικότητας, προκύπτει ότι είναι η περιοχή που παρουσιάζει τη μεγαλύτερη σε ένταση κινητικότητα, καθώς το 8,64% των επιχειρήσεων που απογράφηκαν στην περιοχή έχει διαφοροποιηθεί εντός του εξαμήνου αναφοράς. Ακολουθεί η αγορά του Χαλανδρίου, όπου η κινητικότητα των επιχειρήσεων ανέρχεται στο 7,62% του συνόλου της αγοράς. 201

202 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Πίνακας 6 Η ένταση της κινητικότητας ανά περιοχή καταγραφής Περιοχή Πλήθος Πλήθος Πλήθος κινητικότητας κινητικότητας επαγγελματικών στεγών /Πλήθος επαγγελματικών ανά απογραφικό πεδίο στεγών Μαρούσι ,64% Χαλάνδρι ,62% Πάτρα ,82% Πειραιάς ,57% Θεσσαλονίκη ,48% Γλυφάδα ,22% Νέα Ιωνία ,03% Περιστέρι ,80% Καλλιθέα ,08% Αθήνα % Κηφισιά ,96% Σύνολο ,65% Ένταση της θετικής και της αρνητικής συνεισφοράς της κινητικότητας στην εκάστοτε αγορά Στην προσπάθεια να αποτυπωθεί η ένταση της αρνητικής και θετικής κινητικότητας ενοποιήθηκαν τα είδη κινητικότητας σε δύο μεγάλες ομάδες: τις επιχειρήσεις που έκλεισαν αυτό το εξάμηνο και τις επιχειρήσεις που άνοιξαν αυτό το εξάμηνο. 4 Οι επιχειρήσεις που παρουσίασαν κινητικότητα και καταγράφηκαν ως ανοιχτές (είτε αναζωογονώντας μία κλειστή επαγγελματική στέγη είτε ανανεώνοντας το επιχειρηματικό προφίλ της περιοχής) θεωρούνται θετική συμβολή στην αγορά. Αντίστοιχα οι επιχειρήσεις που παρουσίασαν κινητικότητα και καταγράφηκαν ως κλειστές (είτε προσθέτοντας μία ακόμη κενή επαγγελματική στέγη είτε διαφοροποιώντας κλαδικά τις ανενεργές επαγγελματικές στέγες της αγοράς) θεωρούνται ως αρνητική συμβολή στην αγορά. Συνεπώς βάσει των παραπάνω κριτηρίων η κινητικότητα ως προς τη συνεισφορά της στην εκάστοτε αγορά διαμορφώνεται ως εξής: Πίνακας 7 Η κατανομή της κινητικότητας βάσεις της συνεισφοράς της στην επιχειρηματικότητα Είδος κινητικότητας Πλήθος Συνεισφορά στην επιχειρηματικότητα Πλήθος παρατηρήσεων της περιοχής παρατηρήσεων Θετική κινητικότητα 388 Θετική 600 Κινητικότητα αντικατάστασης Τύπος Ι 212 Αρνητική κινητικότητα 581 Κινητικότητα αντικατάστασης Τύπος ΙΙ 7 Αρνητική 592 Κινητικότητα αντικατάστασης Τύπος ΙΙΙ 4 4. Εδώ πρέπει να τονιστεί ότι στις περιπτώσεις αντικατάστασης υποκρύπτεται διπλή μεταβολή της κατάστασης μίας επιχείρησης, η οποία και δεν υπολογίστηκε, καθώς κύριο μας μέλημα ήταν να προσδιοριστεί το ποσοστό των νέων ανοιχτών επιχειρήσεων (και κλειστών αντίστοιχα). Με άλλα λόγια σε μία περίπτωση αντικατάστασης Τύπου Ι, όπου μία ανοιχτή επιχείρηση αντικαθίσταται από μία άλλη ανοιχτή επιχείρηση, έχουμε ένα κλείσιμο εντός του εξαμήνου αλλά και ένα άνοιγμα, δηλαδή δύο περιπτώσεις κινητικότητας στην ίδια επαγγελματική στέγη. Η συμβολή αυτού του είδους της κινητικότητας στο ισοζύγιο ανοιχτών-κλειστών είναι μηδενική. Σε επίπεδο όμως ποιοτικών χαρακτηριστικών της εν λόγω αγοράς η κινητικότητα αντικατάστασης Τύπου Ι εισφέρει θετικά, καθώς ανανεώνεται η επιχειρηματικότητα στην περιοχή. 202

203 Γράφηµα 5 Η ανά περιοχή ένταση της θετικής και της αρνητικής συνεισφοράς της κινητικότητας Κηφισιά 2,60% 0,59% Γλυφάδα 4,52% 1,64% Μαρούσι 25,68% 2,56% Νέα Ιωνία 6,04% 2,61% Περιστέρι 8,08% 3,53% Χαλάνδρι 8,77% 3,86% Πάτρα Καλλιθέα Πειραιάς Αθήνα Θεσσαλονίκη -30% -20% -10% 0 10% Ένταση αρνητικής συνεισφοράς κινητικότητας Ένταση θετικής συνεισφοράς κινητικότητας Έτσι βλέπουμε ότι η μεγαλύτερη ένταση νέων επιχειρήσεων παρατηρείται και πάλι στο Μαρούσι, όπου το 6,44% των ανοιχτών επιχειρήσεων άνοιξε αυτό το εξάμηνο. Στη δεύτερη θέση βρίσκεται η Πάτρα όπου περίπου πέντε στις 100 ανοιχτές επιχειρήσεις ξεκίνησαν τη λειτουργία τους αυτό το εξάμηνο. Ως προς την ένταση της αρνητικής κινητικότητας διαπιστώνεται ότι η μία στις τέσσερις ανενεργές επαγγελματικές στέγες που καταγράφονται στο Χαλάνδρι προέκυψε από επιχείρηση που έκλεισε το εξάμηνο αναφοράς. Αντίστοιχα το 18,33% των ανενεργών επαγγελματικών στεγών στο Μαρούσι προήλθε από μεταβολές την κατάσταση της επαγγελματικής στέγης κατά τη διάρκεια του εξάμηνου αναφοράς. Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον το εύρημα στο Χαλάνδρι, διότι η εμπειρική αίσθηση ενός επισκέπτη στην εν λόγω αγορά δίνει την αίσθηση μίας εμπορικής πιάτσας παγιωμένης την τελευταία διετία με ιδιαίτερα θετικό πρόσημο. Η πραγματική και επιστημονική παρατήρηση όμως δείχνει ότι το Χαλάνδρι δέχεται σημαντικές αρνητικές αναδιαρθρώσεις τον τελευταίο εξάμηνο και πιο έντονες από οποιαδήποτε άλλη υπό εξέταση εμπορική αγορά, οι οποίες δεν αντισταθμίζονται από ίδιας έντασης θετικές πιέσεις (θετική κινητικότητα), αφού η συνεισφορά του εξαμήνου αναφοράς στις ενεργές επαγγελματικές στέγες είναι μόλις 2,56%. Στην Αθήνα και στην Κηφισιά η κατάσταση της αγοράς σε επίπεδο επαγγελματικών στεγών είναι αρκετά παγιωμένη και οι όποιες αλλαγές παρατηρήθηκαν το τελευταίο εξάμηνο δεν συνέβαλαν σε αυτή. 18,33% 12,09% 13,95% 8,33% 4,13% 8,79% 100 4,28 4,29% 4,67% 6,44% Κινητικότητα επιχειρήσεων σε εμπορικές αγορές Ειδικό Θέμα 203

204 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου 3.4 Ανάλυση του συνόλου των μεταβολών σε επίπεδο ανοιγμάτων και κλεισιμάτων το εξάμηνο αναφοράς Στις προηγούμενες ενότητες η κινητικότητα αντικατάστασης αντιμετωπίστηκε ως ξεχωριστή περίπτωση (με τις επιμέρους υποπεριπτώσεις της) και τονίσαμε ότι σε όλες τις παρατηρήσεις που αφορούν αντικατάσταση επιχείρησης στην ίδια επαγγελματική στέγη εμφανίζεται αλληλουχία μίας ή περισσότερων μεταβολών εντός του εξαμήνου αναφοράς. Έτσι στην κινητικότητα αντικατάστασης τύπου Ι, όπου μία ανοιχτή επιχείρηση αντικαταστάθηκε από μία άλλη ανοιχτή, υποκρύπτεται το κλείσιμο της ανοιχτής επιχείρησης η οποία και αντικαταστάθηκε. Συνεπώς σε αυτή την περίπτωση έχουμε και επιπλέον 212 κλεισίματα καταστημάτων στην αγορά. Αντίστοιχα στην κινητικότητα Τύπου ΙΙ, όπου μία κλειστή επιχείρηση αντικαθίσταται από μία άλλη κλειστή, υποκρύπτεται το άνοιγμα μιας επιχείρησης η οποία και έκλεισε εντός του εξαμήνου. Έτσι στην περίπτωση αυτή έχουμε επιπλέον 7 ανοίγματα επιχειρήσεων στην αγορά. Τέλος στην κινητικότητα αντικατάστασης Τύπου ΙΙΙ, όπου μία ανοιχτή επιχείρηση αντικαθίσταται από μία άλλη κλειστή επιχείρηση, υποκρύπτεται ένα κλείσιμο αλλά και ένα άνοιγμα. Έτσι στην περίπτωση αυτή έχουμε τέσσερα επιπλέον κλεισίματα και ανοίγματα στο σύνολο της αγοράς. Με βάση τα παραπάνω, όπου η κινητικότητα αντικατάστασης αναλύθηκε σε κλεισίματα και ανοίγματα επιχειρήσεων, το σύνολο των καταστημάτων που έκλεισαν το εξάμηνο Μάρτιος 2017-Σεπτέμβριος 2017 ανέρχεται σε 808, ενώ το σύνολο των επιχειρήσεων που άνοιξαν ανέρχεται στις 611 επιχειρήσεις. Η ανάλυση αυτού πλήθους παρατίθεται στον πίνακα που ακολουθεί. Πίνακας 8 Η ανάλυση της κινητικότητας σε πλήθος ανοιγμάτων και κλεισιμάτων επιχειρήσεων Περιοχή Απογραφής Επιχειρήσεις που άνοιξαν Επιχειρήσεις που έκλεισαν Ισοζύγιο το εξάμηνο αναφοράς το εξάμηνο αναφοράς Αθήνα Γλυφάδα Θεσσαλονίκη Καλλιθέα Κηφισιά Μαρούσι Νέα Ιωνία Πάτρα Πειραιάς Περιστέρι Χαλάνδρι Σύνολο Η χωρική έκφανση της κινητικότητας Στην ενότητα αυτή αναδεικνύονται τα χωρικά πρότυπα της κινητικότητας ανά περιοχή καταγραφής. Βασικό ερευνητικό ερώτημα αποτέλεσε το αν και κατά πόσο παρουσιάζουν τυχαία διασπορά στον γεωγραφικό χώρο ή ακολουθούν κάποια συγκεκριμένα πρότυπα. Επιπλέον 204

205 θα εξεταστεί το αν και κατά πόσο κάθε είδος κινητικότητας παρατηρείται σε περιοχές με ήδη έντονη παρουσία ενεργών επιχειρήσεων ή παρατηρείται κάποια τάση ανάσχεσης της επιχειρηματικής ερημοποίησης, εγκατάστασης δηλαδή νέων επιχειρήσεων σε περιοχές με υψηλά ποσοστά ανενεργών επαγγελματικών στεγών. Για την ανάλυση αυτή θα χρησιμοποιηθεί ένας εκτιμητής σημειακής πυκνότητας, ο οποίος στη διεθνή βιβλιογραφία απαντάται ως Kernel Density Estimator (KDE) και υπολογίζει το αν και κατά πόσο υπάρχουν πυκνώσεις σημειακών παρατηρήσεων (στην προκειμένη περίπτωση οι θέσεις των επαγγελματικών στεγών που εμφάνισαν κινητικότητα οιουδήποτε τύπου). Βασική προϋπόθεση για τον εν λόγω εκτιμητή είναι η ύπαρξη ικανού πλήθους παρατηρήσεων, έτσι θα υπολογιστεί και θα χαρτογραφηθεί μόνο για τις περιπτώσεις της Θεσσαλονίκης, της Αθήνας, του Πειραιά και της Πάτρας. Πίνακας 9 Οι περιοχές με σημαντικό πλήθος παρατηρήσεων θετικής κινητικότητας Περιοχή Πλήθος θετικής Πλήθος αρνητικής Πλήθος κινητικότητας κινητικότητας κινητικότητας Τύπου Ι Θεσσαλονίκη Αθήνα Πειραιάς Πάτρα Καλλιθέα Χαλάνδρι 76 Μαρούσι 19 Θεσσαλονίκη Πού παρατηρείται κινητικότητα σε σχέση με την κατάσταση της αγοράς; Η Θεσσαλονίκη είναι η περιοχή με το μεγαλύτερο πλήθος κινητικότητας. Οι 100 νέες επιχειρήσεις που άνοιξαν εντός του εξαμήνου αναφοράς κατανέμονται σε 74 οικοδομικά τετράγωνα. Από αυτά τα 49 (το 66%) παρουσιάζουν χαμηλότερο ποσοστό ανενεργών επαγγελματικών στεγών σε σχέση με τον μέσο όρο του συνόλου της αγοράς της Θεσσαλονίκης. Οι νέες επιχειρήσεις επιλέγουν να ανοίξουν σε περιοχές όπου η ευρύτερη εικόνα ως προς τις ανενεργές επαγγελματικές στέγες δεν είναι και τόσο δυσμενής. Το ίδιο συμβαίνει και με τις αντικαταστάσεις, όπου από τα 52 οικοδομικά τετράγωνα στα οποία παρατηρήθηκε κινητικότητα αντικατάστασης τα 43 παρουσιάζουν μέσω όρο ανενεργών επαγγελματικών στεγών χαμηλότερο από αυτόν που εμφανίζεται στο σύνολο της αγοράς. Κινητικότητα επιχειρήσεων σε εμπορικές αγορές Ειδικό Θέμα 205

206 Πίνακας 10 Η κατανομή της κινητικότητας στη Θεσσαλονίκη σε σχέση με τις ανενεργές επαγγελματικές στέγες Πλήθος οικοδομικών τετραγώνων με περιπτώσεις θετικής κινητικότητας Ποσοστό ανενεργών επαγγελματικών στεγών Σεπτέμβριος 2017 Σύγκριση με μέσο όρο ανενεργών επαγγελματικών στεγών Κάτω του μέσου όρου Άνω του μέσου όρου Ανοίγουν σε θέση 74 26,45% Πλήθος οικοδομικών τετραγώνων με περιπτώσεις αρνητικής κινητικότητας Ποσοστό ανενεργών επαγγελματικών στεγών Σεπτέμβριος 2017 Σύγκριση με μέσο όρο ανενεργών επαγγελματικών στεγών Κάτω του μέσου όρου Άνω του μέσου όρου Κλείνουν σε θέση 84 26,45% Πλήθος οικοδομικών τετραγώνων με περιπτώσεις κινητικότητας αντικατάστασης Ποσοστό ανενεργών επαγγελματικών στεγών Σεπτέμβριος 2017 Σύγκριση με μέσο όρο ανενεργών επαγγελματικών στεγών Κάτω του μέσου όρου Κάτω του μέσου όρου 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Αντικαθίστανται σε θέση 52 26,45% 43 9 Παρ όλα αυτά και η αρνητική κινητικότητα παρατηρείται κυρίως (47 από τα 84) σε οικοδομικά τετράγωνα με ποσοστό ανενεργών επαγγελματικών στεγών μικρότερο του μέσου όρου που καταγράφεται στο σύνολο της αγοράς. Αυτό δείχνει μία τάση εξάπλωσης της αρνητικής κινητικότητας σε περιοχές που διατηρούσαν μια βελτιωμένη εικόνα. Σημαντικό μέρος της αρνητικής κινητικότητας, όχι όμως το μεγαλύτερο, καταγράφεται σε τετράγωνα που παρουσιάζουν ήδη επιβαρυμένη εικόνα με τα περισσότερα εξ αυτών να βρίσκονται δυτικά της Αριστοτέλους ή/και βορειότερα της Εγνατίας. Υπάρχει χωρική συσχέτιση; Παρατηρώντας τη χαρτογραφική απεικόνιση η κινητικότητα οποιαδήποτε μορφής συγκεντρώνεται στον ίδιο γεωγραφικό χώρο. Πρόκειται για το κομμάτι που περικλείει την Παλαιών Πατρών Γερμανού από το ύψος της Παύλου Μελά έως και την Κωνσταντίνου Παλαιολόγου. Επίσης είναι φανερό ότι οι κινητικότητες δεν βρίσκονται διάσπαρτες, αλλά συγκεντρώνονται σε συγκεκριμένες χωρικές εστίες. Η θετική κινητικότητα παρουσιάζει σχετική συνοχή καθώς το μεγαλύτερο μέρος της καταγράφεται ανατολικά της Αγίας Σοφίας. Αναλυτικότερα παρατηρούνται έντονες πυκνώσεις στην περιοχή που ορίζεται από τις οδούς Πρασακάκη-Ικτίνου-Μητροπόλεως-Γούναρη- Εγνατία. Μικρότερης έντασης, αλλά αρκετά σημαντικές πυκνώσεις καταγράφονται στον νοητό άξονα των οδών Σαλαμίνος-Ηρώδου Αττικού στο δυτικό όριο του απογραφικού πεδίου, αξονικά της Κασσάνδρου στο ανατολικό της άκρο και στη συμβολή των οδών Τσιμισκή και Βενιζέλου. Οι τέσσερις αυτές πυκνώσεις περιλαμβάνουν περισσότερες από τις μισές περιπτώσεις θετικής κινητικότητας που καταγράφηκαν τον Σεπτέμβριο του 2017 (55 στις 100). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον αποτελεί το γεγονός ότι οι πυκνώσεις που καταγράφονται στη Σαλαμίνος αλλά και στην Κασσάνδρου αφορούν τετράγωνα με μέσο όρο ανενεργών επαγγελματικών στεγών υψηλότερο από αυτόν που καταγράφεται στην πόλη τον Σεπτέμβριο του 2017, πράγμα που μπορεί να θεωρηθεί και ως ένδειξη αναζωογόνησης των εν λόγω περιοχών. 206

207 Χάρτης 14. Συγκεντρώσεις θετικής κινητικότητας στη Θεσσαλονίκη Χάρτης 15. Συγκεντρώσεις αρνητικής κινητικότητας στη Θεσσαλονίκη Κινητικότητα επιχειρήσεων σε εμπορικές αγορές Ειδικό Θέμα 207

208 Το χωρικό πρότυπο της αρνητικής κινητικότητας στη Θεσσαλονίκη παρουσιάζεται σχετικά συμπαγές, καθώς μία ιδιαίτερα εκτεταμένη πύκνωση εμφανίζεται στη συμβολή των οδών Ζεύξιδος και Παλαιών Πατρών Γερμανού και η οποία επεκτείνεται νοτιοδυτικά κατά μήκος της Ικτίνου μέχρι το ύψος της Μητροπόλεως και νοτιοανατολικά κατά μήκος της Παύλου Μελά και της Χρυσοστόμου Σμύρνης με ιδιαίτερη ένταση στη συμβολή της τελευταίας με την Προξένου Κορομηλά. Δύο λιγότερο εκτεταμένες, αλλά σημαντικές πυκνώσεις αρνητικής κινητικότητας παρουσιάζονται εκατέρωθεν της Πλατείας Αριστοτέλους, δυτικά από το Καπάνι ως και τη Βενιζέλου και ανατολικά με επίκεντρο την Πλατεία Άθωνος και έκταση μέχρι τη Βασιλέως Ηρακλείου, την Αγίας Σοφίας και την Εγνατία Οδό. Τέλος παρουσιάζεται και μία αξονική πύκνωση επί της Εγνατίας από το ύψος της Αγίας Σοφίας μέχρι και τη Στεφάνου Τάττη. Οι πυκνώσεις αυτές περιλαμβάνουν 54 από 118 (45,76%) περιπτώσεις αρνητικής κινητικότητας που καταγράφηκαν στη Θεσσαλονίκη τον Σεπτέμβριο του Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Χάρτης 16. Συγκεντρώσεις κινητικότητας αντικατάστασης τύπου Ι στη Θεσσαλονίκη Το χωρικό πρότυπο που παρατηρείται για την κινητικότητα αντικατάστασης Τύπου Ι στην περίπτωση της Θεσσαλονίκης φαίνεται να είναι ιδιαίτερα συμπαγές με σημαντικές πυκνώσεις κυρίως ανατολικά της Αριστοτέλους. Ειδικότερα παρατηρούνται πυκνώσεις κινητικότητας αντικατάστασης Τύπου Ι επί της Παλαιών Πατρών Γερμανού από το ύψος της Παύλου Μελά έως και την Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, στα οικοδομικά τετράγωνα που περικλείονται από τις οδούς Τσιμισκή-Καρόλου Ντηλ-Ερμού-Αγίας Σοφίας, στην περιοχή που οριοθετείται από τις οδούς Προξένου Κορομηλά-Χρυσοστόμου Σμύρνης-Τσιμισκή-Βογατσικού. Ενώ δύο μικρότερες αλλά σημαντικές συγκεντρώσεις παρατηρούνται στην περιοχή που οριοθετείται από τις οδούς Νίκης-Αριστοτέλους-Μητροπόλεως-Αγίας Σοφίας και μία εκατέρωθεν της Αριστοτέλους στη συμβολή της με την Εγνατία Οδό. Στις περιοχές αυτές συγκεντρώ- 208

209 νονται οι 55 από τις 68 ( 80,88%) περιπτώσεις κινητικότητας αντικατάστασης Τύπου Ι που καταγράφονται στη Θεσσαλονίκη. Με αυτόν τον τρόπο καταδεικνύεται με εμφατικό τρόπο ότι το συγκεκριμένο τμήμα της αγοράς είναι και το σημαντικότερο για την πόλη. Αθήνα Πού παρατηρείται κινητικότητα σε σχέση με την κατάσταση της αγοράς; Στην Αθήνα για το σύνολο της περιοχής απογραφής παρουσιάζεται η ίδια τάση με τη Θεσσαλονίκη. Οι επιχειρήσεις που ανοίγουν επιλέγουν συχνότερα να ανοίξουν σε οικοδομικά τετράγωνα με χαμηλότερο ποσοστό ανενεργών επαγγελματικών στεγών σε σχέση με το σύνολο της αγοράς (32 στα 50 οικοδομικά τετράγωνα). Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει με χαμηλότερη ένταση για τις επιχειρήσεις που κλείνουν και με ισχυρότερη ένταση για τις περιπτώσεις αντικατάστασης. Σε κάθε περίπτωση η κινητικότητα εστιάζεται σε περιοχές με βελτιωμένη εικόνα, γεγονός που στην περίπτωση της αυξημένης αρνητικής κινητικότητας δείχνει μία τάση επέκτασης των ανενεργών επαγγελματικών στεγών και σε περιοχές που εμφάνιζαν καλύτερη εικόνα σε σχέση με το σύνολο της αγοράς. Πίνακας 11 Η κατανομή της κινητικότητας στην Αθήνα σε σχέση με τις ανενεργές επαγγελματικές στέγες Πλήθος οικοδομικών τετραγώνων με περιπτώσεις θετικής κινητικότητας Ποσοστό ανενεργών επαγγελματικών στεγών Σεπτέμβριος 2017 Σύγκριση με μέσο όρο ανενεργών επαγγελματικών στεγών Κάτω του μέσου όρου Άνω του μέσου όρου Ανοίγουν σε θέση 50 26,06% Πλήθος οικοδομικών τετραγώνων με περιπτώσεις αρνητικής κινητικότητας Ποσοστό ανενεργών επαγγελματικών στεγών Σεπτέμβριος 2017 Σύγκριση με μέσο όρο ανενεργών επαγγελματικών στεγών Κάτω του μέσου όρου Άνω του μέσου όρου Κινητικότητα επιχειρήσεων σε εμπορικές αγορές Ειδικό Θέμα Κλείνουν σε θέση 62 26,06% Πλήθος οικοδομικών τετραγώνων με περιπτώσεις κινητικότητας αντικατάστασης Ποσοστό ανενεργών επαγγελματικών στεγών Σεπτέμβριος 2017 Σύγκριση με μέσο όρο ανενεργών επαγγελματικών στεγών Κάτω του μέσου όρου Κάτω του μέσου όρου Αντικαθίστανται σε θέση 20 26,06% 16 4 Παρ όλα αυτά η εξέταση της κινητικότητας σε επίπεδο ζώνης αναδεικνύει κάποιες διαφοροποιήσεις. Η συντριπτική πλειονότητα των οικοδομικών τετραγώνων που παρουσιάζουν αρνητική κινητικότητα βρίσκονται τρεις περιοχές: στο Εμπορικό Τρίγωνο, στα Εξάρχεια και στο Κολωνάκι. Οι τρεις αυτές περιοχές συγκεντρώνουν 55 από τα 62 οικοδομικά τετράγωνα με περιπτώσεις αρνητικής κινητικότητας. Αναλυτικότερα βλέπουμε ότι στο Εμπορικό Τρίγωνο οι περιπτώσεις αρνητικής κινητικότητας παρουσιάζονται κυρίως σε τετράγωνα μέσο όρο ανενεργών επαγγελματικών στεγών μικρότερο από τον μέσο όρο που καταγράφηκε στην Αθήνα τον Σεπτέμβριο του 2017, γεγονός που μας δείχνει ότι η τάση της όποιας επέκτασής τους αφορά οικοδομικά τετράγωνα με καλύτερη εικόνα από αυτή ενός μέσου οικοδομικού τετραγώνου της Αθήνας. 209

210 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Πίνακας 12 Η κατανομή των περιπτώσεων αρνητικής κινητικότητας ανά οικοδομικό τετράγωνο και ζώνη στην Αθήνα Ζώνη Σύγκριση με μέσο όρο Σύγκριση με μέσο όρο ανενεργών επαγγελματικών ανενεργών επαγγελματικών στεγών Αθήνας στεγών ζώνης Πλήθος οικοδομικών Ποσοστό Κάτω του Άνω του Κάτω του Άνω του τετραγώνων ανενεργών μέσου όρου μέσου όρου μέσου όρου μέσου όρου με περιπτώσεις επαγγελματικών αρνητικής στεγών κινητικότητας Σεπτέμβριος 2017 Εμπορικό τρίγωνο % Εξάρχεια % Κεντρικές οδικές αρτηρίες % Κολωνάκι % Πατησίων % Υπόλοιπες περιοχές % Σύνολο Αθήνας % Στο Κολωνάκι, αυτή η εικόνα αντιστρέφεται, καθώς η αρνητική κινητικότητα παρατηρείται τόσο σε οικοδομικά τετράγωνα με υψηλότερο ποσοστό ανενεργών επαγγελματικών στεγών από αυτόν που καταγράφεται στο σύνολο της Αθήνας όσο και σε οικοδομικά τετράγωνα με χαμηλότερο (αναλογία 41,67%-58,33%). Έτσι στο Κολωνάκι η αρνητική κινητικότητα έρχεται να δυσχεράνει περαιτέρω την εικόνα ήδη επιβαρυμένων περιοχών. Το ίδιο συμβαίνει και στα Εξάρχεια, τη ζώνη με το υψηλότερο ποσοστό ανενεργών επαγγελματικών στεγών, όπου η αρνητική κινητικότητα παρατηρείται κατά μεγάλη πλειοψηφία σε ήδη επιβαρυμένα οικοδομικά τετράγωνα, γεγονός που επιδεινώνει ακόμη περισσότερο την αρνητική εικόνα που έχει διαμορφωθεί στην περιοχή. Επιπλέον η κινητικότητα αντικατάστασης συγκεντρώνεται κατά κύριο λόγο σε οικοδομικά τετράγωνα στο Κολωνάκι και στο Εμπορικό Τρίγωνο Αθήνας, περιοχές με πολύ βελτιωμένη εικόνα σε σχέση με την υπόλοιπη αγορά. Υπάρχει χωρική συσχέτιση; Στην Αθήνα παρατηρείται ισχυρή χωρική συσχέτιση τόσο σε κάθε κινητικότητα διακριτά (υπάρχουν συγκεντρώσεις-οι παρατηρήσεις δεν είναι διάστικτες) όσο και μεταξύ της κάθε κατηγορίας κινητικότητας. Το Κολωνάκι, το Εμπορικό Τρίγωνο και τα Εξάρχεια αποτελούν τους τρεις σημαντικούς πόλους γύρω από τους οποίους συγκεντρώνεται η κινητικότητα. Αναφορικά με το Εμπορικό Τρίγωνο είναι ξεκάθαρο ότι συγκεντρώνει λιγότερες παρατηρήσεις αρνητικής κινητικότητας, οπότε οι οποίες διεργασίες κινητικότητας το αναδεικνύουν ως τον σημαντικότερο πόλο ανάπτυξης. Το χωρικό πρότυπο της θετικής κινητικότητας στην Αθήνα εμφανίζει σημαντικές πυκνώσεις σε δύο περιοχές του Κολωνακίου. Η πρώτη οριοθετείται από τις οδούς Αναγνωστοπούλου- Λεβέντη-Κανάρη-Πινδάρου-Σκουφά-Βουκουρεστίου και η δεύτερη από τις οδούς Ακαδημίας-Βουκουρεστίου-Σκουφά-Ομήρου. Μικρότερης έντασης, αλλά σημαντικές πυκνώσεις παρατηρούνται στο Εμπορικό Τρίγωνο νότια της Ερμού μεταξύ των οδών Βουλής και Φωκίωνος, αλλά και επί της Πραξιτέλους (μεταξύ των οδών Χαβρίου και Βύσσης). 210

211 Χάρτης 17. Συγκεντρώσεις θετικής κινητικότητας στην Αθήνα Χάρτης 18. Συγκεντρώσεις αρνητικής κινητικότητας στην Αθήνα Κινητικότητα επιχειρήσεων σε εμπορικές αγορές Ειδικό Θέμα 211

212 Σε χωρικό επίπεδο η αρνητική κινητικότητα φαίνεται να παρουσιάζει σημαντικές πυκνώσεις σε μεγάλο τμήμα του Κολωνακίου, σε μία περιοχή που οριοθετείται από τις οδούς Λυκαβηττού-Ακαδημίας-Κανάρη-Πατριάρχη Ιωακείμ-Λουκιανού-Σπευσίππου-Αναγνωστοπού λου. Άλλες σημαντικές πυκνώσεις παρατηρούνται στη συμβολή των οδών Σκουφά και Ασκληπιού, αξονικά της Ερμού από το ύψος της Πλατείας Συντάγματος μέχρι την οδό Φωκίωνος, αλλά και στην περιοχή που περικλείεται από τις οδούς Αθηνάς-Αγίας Ειρήνης-Καρόρη- Βορέου. Χάρτης 19. Συγκεντρώσεις κινητικότητα αντικατάστασης τύπου Ι στην Αθήνα 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Πειραιάς Στον Πειραιά θετική κινητικότητα καταγράφεται σε 44 οικοδομικά τετράγωνα εκ των οποίων τα 28 παρουσιάζουν ποσοστό ανενεργών επαγγελματικών στεγών χαμηλότερο από τον μέσο όρο που καταγράφεται στην περιοχή τον Σεπτέμβριο του 2017 (34,30%), παρόμοια τάση με Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Οι επιχειρήσεις ανοίγουν συχνότερα και οι ανενεργές επαγγελματικές στέγες αντικαθίστανται σε σύντομο χρονικό διάστημα σε οικοδομικά τετράγωνα με πολλές ενεργές επιχειρήσεις και χαμηλό αριθμό ανενεργών επαγγελματικών στεγών. Στον Πειραιά εντοπίζονται 79 περιπτώσεις αρνητικής κινητικότητας, οι οποίες κατανέμονται σε 56 οικοδομικά τετράγωνα. Παρατηρείται και μία επιδείνωση της ήδη επιβαρυμένης εικόνας των οικοδομικών τετραγώνων με ποσοστό ανενεργών επαγγελματικών στεγών υψηλότερο από τον μέσο όρο της αγοράς του Πειραιά. Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται και στις υπόλοιπες ζώνες του Πειραιά και ιδιαίτερα στην Τερψιθέα, όπου σε 10 από τα 11 οικοδομικά στα οποία καταγράφεται αρνητική κινητικότητα είναι περιπτώσεις όπου τα νέα 212

213 κλεισίματα έρχονται να προστεθούν στην ήδη δυσμενή εικόνα που έχει διαμορφωθεί από τα προηγούμενα χρόνια. Η μόνη περιοχή στον Πειραιά που η τάση φαίνεται διαφορετική είναι το κέντρο, όπου οι επιχειρήσεις κλείνουν με τον ίδιο ρυθμό ανεξάρτητα της κατάστασης του οικοδομικού τετραγώνου. Πίνακας 13 Η κατανομή της κινητικότητας στον Πειραιά σε σχέση με τις ανενεργές επαγγελματικές στέγες Πλήθος οικοδομικών τετραγώνων με περιπτώσεις θετικής κινητικότητας Ποσοστό ανενεργών επαγγελματικών στεγών Σεπτέμβριος 2017 Σύγκριση με μέσο όρο ανενεργών επαγγελματικών στεγών Κάτω του μέσου όρου Άνω του μέσου όρου Ανοίγουν σε θέση 44 34,30% Πλήθος οικοδομικών τετραγώνων με περιπτώσεις αρνητικής κινητικότητας Ποσοστό ανενεργών επαγγελματικών στεγών Σεπτέμβριος 2017 Σύγκριση με μέσο όρο ανενεργών επαγγελματικών στεγών Κάτω του μέσου όρου Άνω του μέσου όρου Κλείνουν σε θέση 56 34,30% Αντικαθίστανται σε θέση Πίνακας 14 Πλήθος οικοδομικών τετραγώνων με περιπτώσεις κινητικότητας αντικατάστασης Ποσοστό ανενεργών επαγγελματικών στεγών Σεπτέμβριος 2017 Σύγκριση με μέσο όρο ανενεργών επαγγελματικών στεγών Κάτω του μέσου όρου Κάτω του μέσου όρου 16 34,30% 10 6 Η κατανομή των περιπτώσεων αρνητικής κινητικότητας ανά οικοδομικό τετράγωνο και ζώνη στον Πειραιά Ζώνη Πλήθος οικοδομικών Ποσοστό Σύγκριση με μέσο Σύγκριση με μέσο τετραγώνων με ανενεργών όρο ανενεργών όρο ανενεργών περιπτώσεις επαγγελματικών στεγών επαγγελματικών επαγγελματικών αρνητικής κινητικότητας Σεπτέμβριος 2017 στεγών Πειραιά στεγών ζώνης Κάτω του Άνω του Κάτω του Άνω του μέσου μέσου μέσου μέσου όρου όρου όρου όρου Κέντρο Πειραιά % Λιμάνι % Τερψιθέα % Υπόλοιπο % Σύνολο Πειραιά % Κινητικότητα επιχειρήσεων σε εμπορικές αγορές Ειδικό Θέμα Συνολικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι στον Πειραιά η αρνητική κινητικότητα έρχεται και επιβαρύνει περαιτέρω ήδη επιβαρυμένα οικοδομικά τετράγωνα (35 από τα 56 οικοδομικά τετράγωνα). Στην ουσία παρατηρείται μία περιχαράκωση της αρνητικής κινητικότητας. Υπάρχει χωρική συσχέτιση; Σε χωρικό επίπεδο οι νέες επιχειρήσεις διαμορφώνουν ένα μισοφέγγαρο [crescent] γύρω από την κεντρική πλατεία της πόλης, την πλατεία Κοραή. 213

214 Χάρτης 20. Συγκεντρώσεις θετικής κινητικότητας στον Πειραιά 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Χάρτης 21. Συγκεντρώσεις αρνητικής κινητικότητας στον Πειραιά 214

215 Παρατηρούνται δύο εκτεταμένες πυκνώσεις της αρνητικής κινητικότητας. Η πρώτη με επίκεντρο τη συμβολή των οδών Ηρώων Πολυτεχνείου και Μπουμπουλίνας και κατεύθυνση προς το λιμάνι με ιδιαίτερες εξάρσεις επί των οδών Κολοκοτρώνη, Νοταρά και Φίλωνος (στο ύψος μεταξύ Μπουμπουλίνας και Βασιλέως Γεωργίου). Η δεύτερη έντονη πύκνωση καταγράφεται αξονικά της Ελευθερίου Βενιζέλου, της Ηρώων Πολυτεχνείου, της Τσαμαδού και της Υψηλάντου ακολουθώντας ένα σιγμοειδές πρότυπο. Δύο μικρότερες πυκνώσεις καταγράφονται στα οικοδομικά τετράγωνα που περικλείονται από τις οδούς Γρηγορίου Λαμπράκη-Μπουμπουλίνας-Αλκιβιάδου-Σωτήρος Διός και αξονικά της Χαριλάου Τρικούπη στη συμβολή της με την Καραΐσκου. Το χωρικό πρότυπο της αντικατάστασης φαίνεται να είναι περισσότερο συμπαγές, καθώς σχηματίζονται δύο διακριτές πυκνώσεις, η πρώτη εκατέρωθεν της Σωτήρος Διός (από το ύψος της Υψηλάντου ως την Αλκιβιάδου) και η δεύτερη από το πολύγωνο που ορίζεται από τις οδούς Ηρώων Πολυτεχνείου-2ας Μεραρχίας-Σκουζέ-Φίλωνος-Πούρη. Η πρώτη πύκνωση χωροθετείται αμιγώς στο κέντρο του Πειραιά, ενώ η δεύτερη εκτείνεται από τα όρια του κέντρου ως το Λιμάνι. Οι δύο αυτές πυκνώσεις συγκεντρώνουν το 72,22% του συνόλου των περιπτώσεων κινητικότητας αντικατάστασης Τύπου Ι που καταγράφηκαν στον Πειραιά. Χάρτης 22. Συγκεντρώσεις κινητικότητας αντικατάστασης τύπου Ι στον Πειραιά Κινητικότητα επιχειρήσεων σε εμπορικές αγορές Ειδικό Θέμα 215

216 Πάτρα Πού παρατηρείται κινητικότητα σε σχέση με την κατάσταση της αγοράς; Η Πάτρα φαίνεται να ακολουθεί το πρότυπο του Πειραιά, όπου θετική και κινητικότητα αντικατάστασης παρατηρείται κυρίως σε οικοδομικά τετράγωνα με χαμηλό ποσοστό ανενεργών επαγγελματικών στεγών, ενώ οι επιχειρήσεις που κλείνουν το εξάμηνο αναφοράς συγκεντρώνονται σε οικοδομικά τετράγωνα που ήδη έχουν πληγεί εκτεταμένα από την επιχειρηματική ερήμωση. Από τα 30 οικοδομικά τετράγωνα στα οποία συγκεντρώνονται 37 παρατηρήσεις θετικής κινητικότητας, τα 21 παρουσιάζουν ποσοστό ανενεργών επαγγελματικών στεγών χαμηλότερο από τον μέσο όρο που καταγράφεται στην Πάτρα τον Σεπτέμβριο του Πίνακας Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Η κατανομή της κινητικότητας στην Πάτρα σε σχέση με τις ανενεργές επαγγελματικές στέγες Πλήθος οικοδομικών τετραγώνων με περιπτώσεις θετικής κινητικότητας Ποσοστό ανενεργών επαγγελματικών στεγών Σεπτέμβριος 2017 Σύγκριση με μέσο όρο ανενεργών επαγγελματικών στεγών Κάτω του μέσου όρου Άνω του μέσου όρου Ανοίγουν σε θέση 30 23,13% Πλήθος οικοδομικών τετραγώνων με περιπτώσεις αρνητικής κινητικότητας Ποσοστό ανενεργών επαγγελματικών στεγών Σεπτέμβριος 2017 Σύγκριση με μέσο όρο ανενεργών επαγγελματικών στεγών Κάτω του μέσου όρου Άνω του μέσου όρου Κλείνουν σε θέση 34 23,13% Πλήθος οικοδομικών τετραγώνων με περιπτώσεις κινητικότητας αντικατάστασης Ποσοστό ανενεργών επαγγελματικών στεγών Σεπτέμβριος 2017 Σύγκριση με μέσο όρο ανενεργών επαγγελματικών στεγών Κάτω του μέσου όρου Κάτω του μέσου όρου Αντικαθίστανται σε θέση 20 23,13% 13 7 Η αρνητική κινητικότητα που καταγράφεται τον Σεπτέμβριο του 2017 αφορά 53 επιχειρήσεις και κατανέμεται σε 34 οικοδομικά τετράγωνα. Περισσότερο από τα μισά (18 από τα 34) παρουσιάζουν ποσοστό ανενεργών επαγγελματικών στεγών μεγαλύτερο από τον μέσο όρο που καταγράφηκε στην Πάτρα. Εμφανίζονται επίσης 22 περιπτώσεις κινητικότητας αντικατάστασης, οι οποίες και κατανέμονται σε 20 οικοδομικά τετράγωνα. Η μεγαλύτερη πλειοψηφία των εν λόγω οικοδομικών τετραγώνων (13 από τα 20) παρουσιάζει μέσο όρο ανενεργών επαγγελματικών στεγών μικρότερο από τον μέσο όρο που καταγράφεται στην πόλη. Υπάρχει χωρική συσχέτιση; Στην Πάτρα το χωρικό πρότυπο κάθε κατηγορίας κινητικότητας για το εξάμηνο αναφοράς φαίνεται να διαφοροποιείται αισθητά σε σχέση με τις προαναφερθείσες περιοχές, όπου παρατηρήθηκε μία ενδιαφέρουσα χωρική ομοιογένεια. 216

217 Χάρτης 23. Συγκεντρώσεις θετικής κινητικότητας στην Πάτρα Χάρτης 24. Συγκεντρώσεις αρνητικής κινητικότητας στην Πάτρα Κινητικότητα επιχειρήσεων σε εμπορικές αγορές Ειδικό Θέμα 217

218 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Σε χωρικό επίπεδο η θετική κινητικότητα της Πάτρας κατανέμεται σε δύο μεγάλες πυκνώσεις αξονικά της Γεροκωστοπούλου. Η σημαντικότερη από αυτές είναι εκείνη που βρίσκεται ανατολικά, η οποία και εκτείνεται στο σύνολο σχεδόν του απογραφικού πεδίου με ιδιαίτερες εντάσεις στα τετράγωνα που περικλείονται από τις οδούς Ρήγα Φεραίου-Βότση-Πατρέως- Αγίου Ανδρέου. Συνολικά περιλαμβάνει 22 περιπτώσεις θετικής κινητικότητας (59,46%). Η δεύτερη, μικρότερη, αλλά σημαντική πύκνωση παρατηρείται δυτικά της Γεροκωστοπούλου και περικλείεται από τις οδούς Ερμου-Κανακάρη-Κολοκοτρώνη-Ρήγα Φεραίου περιλαμβάνει 9 περιπτώσεις θετικής κινητικότητας. Αθροιστικά οι δύο αυτές πυκνώσεις περιλαμβάνουν 31 από τις 37 περιπτώσεις θετικής κινητικότητας που καταγράφηκαν στην Πάτρα. Ως προς το χωρικό πρότυπο η αρνητική κινητικότητα στην Πάτρα παρουσιάζει σχετικά συμπαγής με ιδιαίτερες πυκνώσεις κατά μήκος της Κορίνθου (συμβολή με Αράτου, συμβολή με Αγίου Νικολάου, συμβολή με Βούρβαχη, συμβολή με Φιλοποίμενος) και δευτερευόντως επί της Αγίου Ανδρέου στο τμήμα μεταξύ Ρήγα Φεραίου και Γεροκωστοπούλου με την Ερμού να παίζει το ρόλο συνεκτικού διαύλου μεταξύ των δύο παραπάνω πυκνώσεων. Χάρτης 25: Συγκεντρώσεις κινητικότητα αντικατάστασης τύπου Ι στην Πάτρα Το χωρικό πρότυπο που παρατηρείται για την κινητικότητα αντικατάστασης Τύπου Ι στην περίπτωση της Πάτρας φαίνεται να είναι αρκετά συμπαγές καθώς παρατηρούνται σημαντικές συγκεντρώσεις ανατολικά και δυτικά της Πλατείας Γεωργίου και μία τρίτη μικρότερη πύκνωση στο βορειοανατολικό τμήμα του απογραφικού πεδίου. Ειδικότερα η πρώτη μεγάλη συγκέντρωση οριοθετείται από τις οδούς Μαιζώνος-Φιλοποίμενος-Καραϊσκάκη-Γεροκωστοπούλου με τον σχετικά νέο πεζόδρομο της Παντανάσσης σε κεντροβαρική θέση. Η δεύτερη μεγάλη συγκέντρωση παρατηρείται στην περιοχή που οριοθετείται από τις οδούς Μαιζώνος-Γεροκωστοπούλου-Κανακάρη-Αγίου Νικολάου με ιδιαίτερη ένταση αξονικά της Κορίνθου. Τέλος μία μικρότερη συγκέντρωση παρατηρείται επί της Ρήγα Φεραίου στο τμή- 218

219 μα μεταξύ Αγίου Νικολάου και Ερμού. Οι τρείς αυτές περιοχές συγκεντρώνουν τις 15 από τις 22 (68,18%) περιπτώσεις κινητικότητας Τύπου Ι που καταγράφονται στην Πάτρα. Καλλιθέα Πού παρατηρείται κινητικότητα σε σχέση με την κατάσταση της αγοράς; Τέλος η Καλλιθέα παρουσιάζει 37 περιπτώσεις θετικής κινητικότητας οι οποίες κατανέμονται σε 30 οικοδομικά τετράγωνα. Από αυτά τα 21 εμφανίζουν ποσοστό ανενεργών επαγγελματικών στεγών χαμηλότερο από τον μέσο όρο που καταγράφεται τον Σεπτέμβριο του Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με το υψηλότατο ποσοστό ανενεργών επαγγελματικών στεγών που διαχρονικά έχει διαμορφωθεί στην περιοχή, μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η αγορά της Καλλιθέας παγιώνεται σε συγκεκριμένα σημεία και δεν παρατηρείται κάποια τάσης αναζωογόνησης της. Πίνακας 16 Η κατανομή της κινητικότητας στην Καλλιθέα σε σχέση με τις ανενεργές επαγγελματικές στέγες Πλήθος οικοδομικών τετραγώνων με περιπτώσεις θετικής κινητικότητας Ποσοστό ανενεργών επαγγελματικών στεγών Σεπτέμβριος 2017 Σύγκριση με μέσο όρο ανενεργών επαγγελματικών στεγών Κάτω του μέσου όρου Άνω του μέσου όρου Ανοίγουν σε θέση 30 42,87% 21 9 Πλήθος οικοδομικών τετραγώνων με περιπτώσεις αρνητικής κινητικότητας Ποσοστό ανενεργών επαγγελματικών στεγών Σεπτέμβριος 2017 Σύγκριση με μέσο όρο ανενεργών επαγγελματικών στεγών Κάτω του μέσου όρου Άνω του μέσου όρου Κλείνουν σε θέση 64 42,87% Στην Καλλιθέα, την περιοχή με το υψηλότερο ποσοστό ανενεργών επαγγελματικών στεγών, παρατηρούνται 82 περιπτώσεις αρνητικής κινητικότητας, οι οποίες και κατανέμονται σε 64 οικοδομικά τετράγωνα. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα περισσότερα οικοδομικά τετράγωνα (σε ποσοστό 54,69%) στα οποία καταγράφεται έστω και μία περίπτωση αρνητικής κινητικότητας είναι τετράγωνα με ποσοστό ανενεργών επαγγελματικών στεγών χαμηλότερο από τον μέσο όρο του συνόλου της περιοχής. Το γεγονός αυτό μας δείχνει ότι η αρνητική εικόνα που επικρατεί στην αγορά επεκτείνεται και σε τμήματά της που καταφέρνουν μέχρι σήμερα να διατηρούν περισσότερες ανοιχτές επιχειρήσεις από ένα μέσο οικοδομικό τετράγωνο της Καλλιθέας. Από την άλλη πλευρά η επέλαση της αρνητικής κινητικότητας δεν φαίνεται να περιορίζεται μόνο στα οικοδομικά τετράγωνα που περιγράψαμε παραπάνω, αλλά εμφανίζει και έντονη παρουσία σε οικοδομικά τετράγωνα ανεξάρτητα την εικόνα τους σε επίπεδο επαγγελματικής στέγης. Κινητικότητα επιχειρήσεων σε εμπορικές αγορές Ειδικό Θέμα Υπάρχει χωρική συσχέτιση; Σε χωρικό επίπεδο η θετική κινητικότητα δεν παρουσιάζει ιδιαίτερα συνεκτικό πρότυπο, καθώς δεν εμφανίζονται ιδιαίτερα εκτεταμένες πυκνώσεις. Εξαίρεση αποτελεί το τμήμα εκατέρωθεν της Δαβάκη από το ύψος της Φιλαρέτου ως το ύψος της Δημοσθένους και με βάθος μέχρι τη Φιλαρέτου και την Ιφιγενείας. Η δεύτερη ακόμη μικρότερης έκτασης είναι αυτή που εμφανίζεται αξονικά της Αραπάκη από το ύψος της Σιβιτανίδου ως τη Χρυσηίδος. 219

220 Χάρτης 26. Συγκεντρώσεις θετικής κινητικότητας στην Καλλιθέα 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Χάρτης 27. Συγκεντρώσεις αρνητικής κινητικότητας στην Καλλιθέα 220

221 Το χωρικό πρότυπο της αρνητικής κινητικότητας στην περίπτωση της Καλλιθέας παρουσιάζεται σχετικά διάσπαρτο με πολλές μικρές επιμέρους πυκνώσεις. Η σημαντικότερη από αυτές βρίσκεται στη συμβολή της Θησέως με τη Χαροκόπου και εκτείνεται γραμμικά κατά μήκος της Χαροκόπου με κατεύθυνση τη Συγγρού. Επί της Χαροκόπου παρατηρείται και μία δεύτερη γραμμική πύκνωση (μεταξύ των οδών Σαπφούς και Κρέμου). Άλλη σημαντική πύκνωση παρατηρείται στην περιοχή που οριοθετείται από τις οδούς Σοφοκλέους-Φιλαρέτου-Γρυπάρη-Δαβάκη. Άλλες λιγότερο έντονες πυκνώσεις καταγράφονται επί της Δημητρακοπούλου (μεταξύ Γρυπάρη και Σοφοκλέους), επί της Αραπάκη (μεταξύ Σιβιτανίδου και Ιφιγενείας) και επί της Σκρα (μεταξύ της Γρυπάρη και της Θησέως). Χαλάνδρι Πού παρατηρείται κινητικότητα σε σχέση με την κατάσταση της αγοράς; Το Χαλάνδρι είναι η περιοχή με τη μεγαλύτερη αύξηση ανενεργών επαγγελματικών στεγών για το διάστημα Μάρτιος 2017-Σεπτέμβριος Καταγράφονται 76 περιπτώσεις αρνητικής κινητικότητας, οι οποίες και κατανέμονται σε 40 οικοδομικά τετράγωνα. Από αυτά τα μισά (21 από τα 40) παρουσιάζουν ποσοστό ανενεργών επαγγελματικών στεγών μεγαλύτερο από τον μέσο όρο που καταγράφηκε. Στο Χαλάνδρι οι επιχειρήσεις τείνουν να κλείσουν με μεγαλύτερη συχνότητα σε οικοδομικά τετράγωνα που έχουν ήδη πολλές ανενεργές επαγγελματικές στέγες. Πίνακας 17 Η κατανομή της κινητικότητας στο Χαλάνδρι σε σχέση με τις ανενεργές επαγγελματικές στέγες Πλήθος οικοδομικών τετραγώνων με περιπτώσεις αρνητικής κινητικότητας Ποσοστό ανενεργών επαγγελματικών στεγών Σεπτέμβριος 2017 Σύγκριση με μέσο όρο ανενεργών επαγγελματικών στεγών Κάτω του μέσου όρου Άνω του μέσου όρου Κινητικότητα επιχειρήσεων σε εμπορικές αγορές Ειδικό Θέμα Κλείνουν σε θέση 40 21,89% Υπάρχει χωρική συσχέτιση; Ως προς το χωρικό της πρότυπο η αρνητική κινητικότητα στην περίπτωση του Χαλανδρίου φαίνεται να είναι ιδιαίτερα συμπαγής. Η μία και βασικότερη πύκνωση παρατηρείται ανατολικά της Λεωφόρου Αγίας Παρασκευής με ιδιαίτερες εξάρσεις ανατολικά του άξονα Παπανδρέου-Πεντέλης στην περιοχή που οριοθετείται από τις οδούς Αριστοφάνους-Αγίου Γεωργίου-Παπανδρέου-Αγίας Παρασκευής και συνεχίζει αξονικά επί της Λεωφόρου Αγίας Παρασκευής. Δεύτερη σημαντική πύκνωση παρατηρείται δυτικά της Λεωφόρου Αγίας Παρασκευής με ιδιαίτερη ένταση στη ζώνη που οριοθετείται από τις οδούς Καραολή & Δημητρίου-Παπανδρέου-Αγίας Παρασκευής-Σοφοκλή Βενιζέλου. Επιπλέον δύο διακριτές αξονικές πυκνώσεις σχηματίζονται επί της Παπανδρέου στο νοτιοδυτικό όριο του απογραφικού πεδίου και επί της Κολοκοτρώνη. 221

222 Χάρτης 28. Συγκεντρώσεις αρνητικής κινητικότητας στο Χαλάνδρι 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Μαρούσι Πού παρατηρείται κινητικότητα σε σχέση με την κατάσταση της αγοράς; Το Μαρούσι, μία από τις μικρότερες αγορές που παρακολουθεί η παρούσα έρευνα, εμφανίζει 19 περιπτώσεις κινητικότητας οι οποίες και κατανέμονται σε 11 οικοδομικά τετράγωνα. Από αυτά τα οικοδομικά τετράγωνα τα 7 παρουσιάζουν μέσο όρο ανενεργών επαγγελματικών στεγών χαμηλότερο από αυτόν που έχει καταγραφεί στο σύνολο της αγοράς. Πίνακας 18 Η κατανομή της κινητικότητας στο Μαρούσι σε σχέση με τις ανενεργές επαγγελματικές στέγες Πλήθος οικοδομικών τετραγώνων με περιπτώσεις θετικής κινητικότητας Ποσοστό ανενεργών επαγγελματικών στεγών Σεπτέμβριος 2017 Σύγκριση με μέσο όρο ανενεργών επαγγελματικών στεγών Κάτω του μέσου όρου Άνω του μέσου όρου Ανοίγουν σε θέση 11 18,52% 7 4 Υπάρχει χωρική συσχέτιση; Το χωρικό πρότυπο που παρατηρείται για την κινητικότητα αντικατάστασης στην περίπτωση του Μαρουσιού είναι το συμπαγέστερο που καταγράφηκε στην παρούσα έρευνα, καθώς το σύνολο των 19 παρατηρήσεων συγκεντρώνεται σε μία σχετικά συμπαγή περιοχή δυτικά της γραμμής του ΗΣΑΠ και οριοθετείται από της οδούς Θέμιδος-Θησέως-Βασιλίσσης Σοφίας- 28ης Οκτωβρίου-Γραμμή ΗΣΑΠ. 222

223 Χάρτης 29: Συγκεντρώσεις κινητικότητα αντικατάστασης τύπου Ι στο Μαρούσι 3.6 Η συσχέτιση της κινητικότητας με την κατάσταση της αγοράς Όπως φαίνεται και από τον παρακάτω πίνακα, οι περιοχές με τα χαμηλότερα ποσοστά ανενεργών επαγγελματικών στεγών εμφανίζουν σημαντική ή έντονη κινητικότητα (Μαρούσι, Χαλάνδρι, Γλυφάδα) με μόνη εξαίρεση την Κηφισιά, όπου το χαμηλό ποσοστό των ανενεργών επαγγελματικών στεγών συνοδεύεται και από πολύ χαμηλή κινητικότητα. Με άλλα λόγια, οι περιοχές με τα χαμηλότερα ποσοστά ανενεργών επαγγελματικών στεγών είναι εκείνες στις οποίες η αγορά παρουσιάζει τη μεγαλύτερη κινητικότητα (ανεξάρτητα από το είδος της κινητικότητας) που, όπως είδαμε στην περίπτωση του Χαλανδρίου, είναι ως επί το πλείστον αρνητική, ενώ στην περίπτωση της Γλυφάδας αφορά θετική κινητικότητα. Αντίστοιχα οι περιοχές με μεσαίες τιμές ως προς τα ποσοστά των ανενεργών επαγγελματικών στεγών και μεσαία κατάταξη παραμένουν στην ίδια θέση και σε ότι αφορά την κινητικότητα (Θεσσαλονίκη, Νέα Ιωνία, Περιστέρι). Εξαίρεση αποτελεί η Αθήνα, όπου η κινητικότητα που παρατηρείται είναι χαμηλή, αλλά και η Πάτρα όπου παρατηρείται έντονη κινητικότητα. Στις περιοχές με τα υψηλότερα ποσοστά ανενεργών επαγγελματικών στεγών φαίνεται ότι η κινητικότητα είναι είτε έντονη (Πειραιάς) είτε χαμηλή (Καλλιθέας). Κινητικότητα επιχειρήσεων σε εμπορικές αγορές Ειδικό Θέμα 223

224 2017 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Πίνακας 19 Ανενεργές επαγγελματικές στέγες και κινητικότητα / Κατάταξη ανά περιοχή Περιοχή Πλήθος Πλήθος % % Πλήθος Κατάταξη Κατάταξη κινητικότητας επαγγελματικών Ενεργών Ανενεργών κινητικότητας Ανενεργές Κινητικότητα στεγών ανά επαγγελματικών επαγγελματικών /Πλήθος επαγγελματικές απογραφικό πεδίο στεγών στεγών επαγγελματικών στέγες στεγών % Μαρούσι % 18.52% 8.64% 10 1 Χαλάνδρι % 21.89% 7.62% 8 2 Γλυφάδα % 11.86% 5.22% 11 6 Κηφισιά % 18.55% 0.96% 9 11 Πάτρα % 23.13% 6.82% 7 3 Θεσσαλονίκη % 26.45% 5.48% 4 5 Νέα Ιωνία % 23.84% 5.03% 6 7 Περιστέρι % 28.09% 4.80% 3 8 Αθήνα % 26.06% 2.39% 5 10 Πειραιάς % 34.30% 5.57% 2 4 Καλλιθέα % 42.87% 4.08% Μεθοδολογία Σύμφωνα με τη μέθοδο που ακολουθείται για την εξαμηνιαία καταγραφή της επιχειρηματικότητας οι καταγραφείς λαμβάνουν για κάθε οικοδομικό τετράγωνο μία καρτέλα, όπου αναγράφονται οι επιχειρήσεις και η κατάσταση αυτών (ανοιχτή/κλειστή). Επιπρόσθετα παρέχονται και άλλες πληροφορίες όπως η ακριβής διεύθυνση και η δραστηριότητα κάθε επιχείρησης. Βασικό καθήκον των ερευνητών είναι ο εντοπισμός και η καταγραφή των όποιων αλλαγών έχουν λάβει χώρα. Βάσει των παραπάνω οι πιθανές μορφές κινητικότητας που μπορεί να εντοπιστούν είναι οι εξής: Αρνητική κινητικότητα, όπου μία υφιστάμενη και εν λειτουργία επιχείρηση έχει κλείσει Θετική κινητικότητα, όπου μία νέα επιχείρηση εγκαθίσταται και λειτουργεί στη θέση μίας κλειστής. Στην περίπτωση αυτή συμπεριλαμβάνονται και οι επιχειρήσεις που μεταφέρονται από άλλο σημείο. Κινητικότητα αντικατάστασης (Τύπος Ι): μια ανοιχτή επιχείρηση αντικαθίσταται από άλλη επιχείρηση. Στην ουσία είναι ένας συνδυασμός των παραπάνω περιπτώσεων, απλώς η αρνητική και η θετική κινητικότητα συνέβησαν σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα (εντός εξαμήνου). Κινητικότητα αντικατάστασης (Τύπος ΙΙ): μία κλειστή επιχείρηση αντικαθίσταται από μία άλλη διαφορετική κλειστή επιχείρηση. Η περίπτωση αυτή είναι ένας συνδυασμός θετικής κινητικότητας και αρνητικής κινητικότητας σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα. Στις περιπτώσεις αυτές οι καταγεγραμμένες κλειστές επιχειρήσεις αντικαθίσταται από νέες ανοιχτές επιχειρήσεις (θετική κινητικότητα), οι οποίες όμως κλείνουν εντός του εξαμήνου αναφοράς (αρνητική κινητικότητα). Κινητικότητα αντικατάστασης (Τύπος ΙΙΙ): μια ανοιχτή επιχείρηση αντικαθίσταται από άλλη κλειστή επιχείρηση. Η περίπτωση αυτή είναι μία αλληλουχία θετικής κινητικότητας και αρνητικής κινητικότητας σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα. Στις περιπτώσεις αυτές οι 224

225 καταγεγραμμένες ανοιχτές επιχειρήσεις κλείνουν (αρνητική κινητικότητα), αντικαθίσταται από νέες ανοιχτές επιχειρήσεις (θετική κινητικότητα), οι οποίες όμως κλείνουν ξανά εντός του εξαμήνου αναφοράς (αρνητική κινητικότητα). Όπως γίνεται αντιληπτό από την παραπάνω διάκριση, τα βασικά κλειδιά εντοπισμού της κινητικότητας είναι η επωνυμία και η κατάσταση της κάθε επιχείρησης. Συνεπώς αν ένα από αυτά τα δύο ή και τα δύο αλλάζουν τότε πρόκειται για μία μορφή κινητικότητας. Για κάθε μία πιθανή περίπτωση, δόθηκαν στους καταγραφείς συγκεκριμένες οδηγίες αλλά και ένα ερωτηματολόγιο επιβεβαίωσης, αλλά και εμπλουτισμού της υφιστάμενης βάσης δεδομένων. Αναλυτικότερα οι οδηγίες που δόθηκαν κωδικοποιούνται παρακάτω: Ίδια επωνυμία αλλά αλλαγή στην κατάσταση (Ανοιχτή σε Κλειστή) Αρνητική κινητικότητα. Σημείωση στα σχόλια αν υπάρχει πληροφορία σχετικά με το αν μεταφέρθηκε σε άλλη περιοχή. Ίδια επωνυμία αλλά αλλαγή στην κατάσταση (Κλειστή σε Ανοιχτή) Καμία κινητικότητα, καθώς πρόκειται για σφάλμα της προηγούμενης καταγραφής, όπου ένα εν λειτουργία κατάστημα καταγράφηκε ως κλειστό. Διαφορετική επωνυμία χωρίς αλλαγή στην κατάσταση (Ανοιχτή σε Ανοιχτή) Κινητικότητα αντικατάστασης (Τύπος Ι). Χρήση ερωτηματολογίου Α. ΝΑΙ Aλλαγή κατάστασης ΝΑΙ Κλειστή Ανοιχτή Ανοιχτή Κλειστή Θετική κινητικότητα Κινητικότητα αντικατάστασης (Τύπος ΙΙΙ) Ερωτηµατολόγιο Tύπος Α Ερωτηµατολόγιο Tύπος B Κινητικότητα επιχειρήσεων σε εμπορικές αγορές Ειδικό Θέμα ΟΧΙ Κλειστή Κλειστή Ανοιχτή Ανοιχτή Κινητικότητα αντικατάστασης (Τύπος ΙΙ) Κινητικότητα αντικατάσταση (Τύπος Ι) Ερωτηµατολόγιο Tύπος B Ερωτηµατολόγιο Tύπος Α Aλλαγή επωνυµίας Κλειστή Ανοιχτή Σφάλµα προηγούµενης καταγραφής. Καµία κινητικότητα ΝΑΙ Ανοιχτή Κλειστή Aρνητική κινητικότητα Eπισήµανση, όχι ερωτηµατολόγιο OXI Aλλαγή κατάστασης ΟΧΙ Καµία κινητικότητα 225

226 Διαφορετική επωνυμία χωρίς αλλαγή στην κατάσταση (Κλειστή σε Κλειστή) Κινητικότητα αντικατάστασης (Τύπος ΙΙ). Χρήση ερωτηματολογίου Β. Διαφορετική επωνυμία με αλλαγή στην κατάσταση (Κλειστή σε Ανοιχτή) Θετική κινητικότητα. Χρήση ερωτηματολογίου Α. Διαφορετική επωνυμία με αλλαγή στην κατάσταση (Ανοιχτή σε Κλειστή) Κινητικότητα αντικατάστασης (Τύπος ΙΙΙ). Χρήση ερωτηματολογίου Β Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Τα ερωτηματολόγια χωρίστηκαν σε δύο τύπους: ερωτηματολόγια για τις ανοιχτές (τύπος Α) και ερωτηματολόγια για τις κλειστές επιχειρήσεις (τύπος Β). Τα ερωτηματολόγια για τις ανοιχτές επιχειρήσεις μας βοήθησαν να αντλήσουμε πληροφορίες σχετικά με: Το αν όντως η επιχείρηση εγκαταστάθηκε στην περιοχή καταγραφής μέσα στο προηγούμενο εξάμηνο Τη δραστηριότητα του καταστήματος που βρισκόταν εκεί πριν από την εγκατάσταση της συγκεκριμένης επιχείρησης. Η ερώτηση αυτή χρησιμοποιήθηκε για να αναδείξει άλλες συνθετότερες μορφές κινητικότητας όπως για παράδειγμα περισσότερες από μία αλλαγές εντός του εξαμήνου. Το πόσο καιρό παρέμεινε κλειστό-ξενοίκιαστο το κατάστημα προτού εγκατασταθεί η τωρινή επιχείρηση. Ερώτηση που θα μας βοηθήσει να διακρίνουμε αν υπάρχει κάποια περιοδικότητα ως προς τον χρόνο που παραμένουν κλειστά τα καταστήματα σε κάθε περιοχή ή/και να διακρίνουμε πιθανές τάσεις ανάκαμψης συγκεκριμένων θυλάκων. Το χρονικό διάστημα που απαιτήθηκε για τη λειτουργία της εν λόγω επιχείρησης όπου συμπεριλαμβάνεται τόσο ο χρόνος που απαιτείται για τις διαδικασίες αδειοδότησης όσο και για το στήσιμο του καταστήματος. Το κόστος της πρώτης παραγγελίας εμπορευμάτων, ώστε να είναι σε θέση να λειτουργήσει το κατάστημα Το σύνολο των υπόλοιπων εξόδων που απαιτήθηκαν για τη λειτουργία του καταστήματος (κόστος άδειας, εξοπλισμού, ανακαίνιση κ.λπ). Το αν η παρούσα επιχείρηση έχει μεταφερθεί από άλλη περιοχή. Η ερώτηση αυτή βοηθά στο να διακρίνουμε αν πρόκειται για νέες επιχειρηματικές προσπάθειες ή για μετεγκατάσταση υφιστάμενων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων. Το αν ο ιδιοκτήτης έχει προηγούμενη σχέση με τη συγκεκριμένη επιχειρηματική δραστηριότητα. 226 Τα ερωτηματολόγια για τις κλειστές επιχειρήσεις (τύπος Β) χρησιμοποιήθηκαν σε γειτονικά προς την επιχείρηση-στόχο καταστήματα. Η βασική οδηγία προς τους καταγραφείς ήταν να πάνε στο ακριβώς δίπλα ή στο απέναντι κατάστημα και σε περίπτωση που δεν βρουν ανταπόκριση να επαναλάβουν την ίδια διαδικασία τέσσερις φορές. Στο ερωτηματολόγιο αυτό οι πληροφορίες που αναζητήθηκαν αφορούσαν: Το αν όντως το γειτονικό κατάστημα έκλεισε μέσα στο προηγούμενο εξάμηνο Τη δραστηριότητα του γειτονικού καταστήματος. Η ερώτηση αυτή χρησιμοποιήθηκε για να αναδείξει άλλες συνθετότερες μορφές κινητικότητας όπως για παράδειγμα περισσότερες από μία αλλαγές εντός του εξαμήνου.

227 Το πόσο καιρό είναι ξενοίκιαστη η συγκεκριμένη επαγγελματική στέγη. Η ερώτηση αυτή είναι ερώτηση φίλτρου, καθώς σε περιπτώσεις που όντως πρέπει να χρησιμοποιηθεί ερωτηματολόγιο, το μέγιστο χρονικό διάστημα στην απάντηση αυτή είναι οι 6 μήνες. Την επωνυμία του γειτονικού καταστήματος. Η ερώτηση αυτή είναι συμπληρωματική της προηγούμενης. Το αν το κατάστημα που έκλεισε μεταφέρθηκε σε άλλη περιοχή. Η ερώτηση αυτή μας βοηθά να αναδείξουμε το αν πρόκειται για οριστικό κλείσιμο ή απλά για μετεγκατάσταση της συγκεκριμένης επιχείρησης. Κινητικότητα επιχειρήσεων σε εμπορικές αγορές Ειδικό Θέμα 227

228

229 Παραρτήµατα