Transcript

1 Η οθωµανική Αθήνα µέσα από τις Συλλογές του Μουσείου της Πόλεως των Αθηνών Οι Οθωµανοί κατέλαβαν τον οικισµό της Αθήνας το 1456, αλλά το κάστρο της Ακρόπολης παραδόθηκε στους Τούρκους από το Φλωρεντινό δούκα των Αθηνών, Φραγκίσκο Β Ατζαϊόλι, τον Ιούνιο του 1458, αµαχητί. Η εκτίµηση των ιστορικών είναι ότι ο Οµάρ, διοικητής των οθωµανικών δυνάµεων, απέφυγε να επιτεθεί κατά µέτωπον, διότι γνώριζε το θαυµασµό του Μωάµεθ Β για τα λαµπρά µνηµεία της πόλης. Ο σουλτάνος έφτασε τον Αύγουστο του 1458 και παρέµεινε στην Αθήνα για τέσσερις µέρες. Ο βυζαντινός ιστορικός Γεώργιος Φραντζής αναφέρει ότι ο Μωάµεθ Β ήταν καλλιεργηµένος άνθρωπος, που γνώριζε ελληνικά, λατινικά, αραβικά, περσικά και χαλδαϊκά. Ενθουσιάστηκε µε τα κλασικά αριστουργήµατα της Ακρόπολης και παραχώρησε διοικητικά και φορολογικά προνόµια στους Αθηναίους. Η πόλη υπάγονταν στον αρχιευνούχο του σουλτανικού χαρεµιού, από τους πλουσιότερους Οθωµανούς αξιωµατούχους. Ο Μωάµεθ έδειξε ενδιαφέρον για τα ζητήµατα της ορθόδοξης εκκλησίας και επέτρεψε την απευθείας εκλογή του µητροπολίτη Αθηνών από τον Πατριάρχη. Υπάρχουν µάλιστα ενδείξεις ότι απέδωσε τον Παρθενώνα, ως εκκλησία της Παναγίας της Αθηνιώτισσας, στους ορθοδόξους, τουλάχιστον µέχρι τον Πρώτο Ενετοτουρκικό Πόλεµο (1463- MVE1035 Το Φετιχέ Τζαµί στην Αθήνα. Υδατογραφία, 18 x 26 εκ., περί το Το Φετιχέ τζαµί, το πρώτο µουσουλµανικό τέµενος της Αθήνας, ανεγέρθηκε προς τιµήν της επίσκεψης του Μωάµεθ Β του Πορθητή, στην Αθήνα, το Χτίστηκε πάνω στα ερείπια χριστιανικής βασιλικής, οι αψίδες της οποίας διακρίνονται στα ανατολικά των θεµελίων του. Το Φετιχέ τζαµί βρισκόταν στο Σταροπάζαρο, όπου γινόταν το εµπόριο σιτηρών της πόλης. Αριστερά εικονίζονται οι εκκλησίες του Προφήτη Ηλία και των Ταξιαρχών. Στα δεξιά του τεµένους διακρίνεται, πιθανότατα, το µνηµείο του Κυρρήστου. Η υδατογραφία είναι ανώνυµη και χρονολογείται περί το MVE639 Γενική άποψη της Ακρόπολης από τα δυτικά. «Die Acropolis von der westseite». Χαλκογραφία, 39 x 53,5 εκ., περί το Έργο του Heinrich Hübsch ( ). Στη διάρκεια των περιοδειών του στην Ελλάδα και την Ιταλία, από το 1817 ως το 1824, ο Γερµανός αρχιτέκτονας Heinrich Hübsch επισκέφτηκε την Αθήνα και σχεδίασε τα Προπύλαια από το λόφο της Πνύκας. Τα Προπύλαια προβάλλουν µε τις επάλξεις, τους πύργους και τα τείχη, δηµιουργώντας ένα επιβλητικό αµυντικό σύνολο. Εκατέρωθεν της κεντρικής πύλης (Πόρτα του Κάστρου ή των Μνηµάτων ή του Καράµπαµπα) βρίσκονται οι προµαχώνες του Σερπεντζέ (προς τα νότια) και της Υπαπαντής (προς τα βόρεια), ενώ ο Φράγκικος Πύργος δεσπόζει στο κέντρο της εικόνας. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το µουσουλµανικό 1

2 1479), οπότε µετατράπηκε σε τζαµί. Σε ανάµνηση της επίσκεψης του Μωάµεθ κτίστηκε, στο χώρο της Ρωµαϊκής Αγοράς, το Φετιχέ Τζαµί, ο πρωιµότερος µουσουλµανικός ιερός χώρος της Αθήνας. Η ανέγερση του τεµένους στο κεντρικότερο σηµείο της πόλης, στα ερείπια της βυζαντινής εκκλησίας των Αγίων Αποστόλων, υπογράµµιζε την πρόθεση των Οθωµανών να εδραιώσουν την κυριαρχία τους στην Αθήνα. Σε µία υδατογραφία αγνώστου καλλιτέχνη (mve 1035), από τις αρχές της δεκαετίας του 1830, το τζαµί εικονίζεται ακόµα στην αρχική του µορφή. Ο κεντρικός τρούλος στηρίζεται σε τέσσερα τεταρτοσφαίρια, ενώ ο µιναρές υψώνεται δίπλα σε κυπαρίσσια και φοίνικες. Τα στοιχεία, που αφορούν στην ιστορία της πόλης κατά την πρώτη περίοδο της Τουρκοκρατίας, είναι σχετικά σπάνια. Εντούτοις µία γενική εικόνα προσφέρουν οι περιγραφές των περιηγητών, οι λίγες απεικονίσεις, που σώθηκαν, και τα µνηµεία, που διατηρήθηκαν. Μολονότι οι αφηγήσεις παρουσιάζουν ενίοτε αντιφάσεις, φαίνεται ότι η ευηµερία ή παρακµή της πόλης και των κατοίκων της είχαν συνάφεια µε τις πολιτικές εξελίξεις στο χώρο της αυτοκρατορίας και τις αποφάσεις των τοπικών αξιωµατούχων. Με την επικράτηση των Οθωµανών στον ελλαδικό χώρο, παρατηρήθηκε οικονοµική και πληθυσµιακή ανάκαµψη της Αθήνας. Στα χρόνια της Φραγκοκρατίας η πόλη ήταν περιορισµένη εντός του υστερορρωµαϊκού τείχους. Μετά την κατάκτηση, σταδιακά η έκτασή της εξαπλασιάστηκε, µε την άφιξη χριστιανών και µουσουλµάνων κατοίκων. Η γεωργία, η κτηνοτροφία, η µελισσοκοµία και η σηροτροφία αποτέλεσαν τη βάση της νεκροταφείο µπροστά από τα Προπύλαια, που το χρησιµοποιούσαν για τα µέλη της φρουράς του Κάστρου. Ο µαρκήσιος de Nointel, πρεσβευτής του Λουδοβίκου Ι στην Κωνσταντινούπολη, και η ακολουθία του µε φόντο την Αθήνα και την Ακρόπολη. Λάδι σε µουσαµά,260 x 520 εκ., Έργο του Jacques Carrey ( ). Μόνιµο δάνειο του Musée des Beaux-arts de Chartres στο Μουσείον της Πόλεως των Αθηνών. Ο ζωγράφος Jacques Carrey γεννήθηκε στην Τρουά (Troyes) της Γαλλίας. Επισκέφτηκε την Αθήνα το Νοέµβριο του 1674, ως µέλος της αντιπροσωπείας του µαρκησίου Charles Olier, marquis de Nointel, πρεσβευτή του Λουδοβίκου Ι στην Υψηλή Πύλη για να σχεδιάσει αρχαιότητες. Αποτύπωσε ένα µεγάλο τµήµα των γλυπτών του Παρθενώνα. Ο συγκεκριµένος πίνακας είναι η µεγαλύτερη σε µέγεθος ελαιογραφία σε µουσαµά για την Αθήνα. Απεικονίζει το µαρκήσιο de Nointel µε τη συνοδεία του, καθώς και αντιπροσωπευτικές φιγούρες της αθηναϊκής κοινωνίας. Ο Carrey φιλοτέχνησε την Αθήνα και τα περίχωρά της µέχρι τον Πειραιά, καθώς και τη Σαλαµίνα, από τη νότια πλαγιά του Λυκαβηττού. Η σηµασία του έργου έγκειται στην απεικόνιση του Παρθενώνα σχεδόν άθικτου, µόλις δεκατρία χρόνια πριν την καταστροφή του από τον βοµβαρδισµό του Μοροζίνι το MVE1257 Η Πόλη της Αθήνας. «Citta di Atene». Χαλκογραφία, 13 x 17 εκ., 1708, Βενετία. Έργο του Vincenzo Maria Coronelli ( ). Ο Φραγκισκανός µοναχός Vincenzo Coronelli, κοσµογράφος, χαρτογράφος και εκδότης, δηµιούργησε σειρά από χαρακτικά µε απεικονίσεις συµβάντων των πρώτων χρόνων του Έκτου Ενετοτουρκικού Πολέµου ( ). Αυτή η χαλκογραφία προέρχεται από το βιβλίο Morea, Negroponte & adiacenze, που εκδόθηκε στη Βενετία το O Coronelli δίνει έµφαση στις οχυρώσεις της πόλης και του Κάστρου, όπου δεσπόζει ο Παρθενώνας ως τζαµί. ιάσπαρτες 2

3 οικονοµίας και στήριζαν το αρκετά ανθηρό εµπόριο, όπως τουλάχιστον αναφέρει ο Γερµανός φαρµακοποιός Reinhold Lubenau, που µας παρέχει πληροφορίες για τον ελλιµενισµό στον Πειραιά γαλλικών και ιταλικών πλοίων το Την εποχή αυτή οι λόφοι και τα βουνά ήταν κατάφυτα µε ελιές, λεµονιές και ροδιές, ενώ περιγράφει το αττικό κερί ως προϊόν εξαιρετικής ποιότητας. Η Ακρόπολη, καθ όλη την περίοδο της Τουρκοκρατίας, χρησιµοποιήθηκε αποκλειστικά ως φρούριο. Οι ελεύθεροι χώροι στο πλάτωµα καταλήφθηκαν σχεδόν πλήρως από τα σπίτια των αντρών της φρουράς. Τα Προπύλαια αποτέλεσαν την οικία του Οθωµανού φρουράρχου, ενώ ο Παρθενώνας έγινε τζαµί. Η πρόσβαση στην Ακρόπολη ήταν σχεδόν αδύνατη για χριστιανούς και ξένους. Εντούτοις, ο Παρθενώνας εξακολουθούσε να µαγνητίζει τους επισκέπτες, έστω και από µακριά, όπως τον Tavernier, του οποίου προκάλεσε το θαυµασµό το 1664 ως «ένας ωραιότατος, πελώριος, ολοµάρµαρος ναός». Tην περίοδο αυτή, ο Γάλλος πρόξενος στην Αθήνα, Jean Giraud, κατέγραψε πάνω από δύο χιλιάδες οικίες, από τις οποίες 1300 ανήκαν σε Έλληνες, 600 σε Τούρκους και οι υπόλοιπες σε Αρβανίτες. Ο Τούρκος χρονογράφος και περιηγητής Εβλιά Τσελεµπί, που επισκέφτηκε την Αθήνα το 1667, την περιέγραψε ως «πόλη ανθηρή [όπου] βρίσκονται όλα τα θαυµαστά και αξιοπερίεργα πράγµατα του κόσµου και πλήθος έργων τέχνης». Αναφέρει την ύπαρξη τεσσάρων τζαµιών, µε σπουδαιότερο τον Παρθενώνα. Περιγράφει µικρό τζαµί µπροστά από την πύλη του Κάστρου, εντός µουσουλµανικού νεκροταφείου. Το 1819 το κοιµητήριο εξακολουθούσε να καταλαµβάνει το αρχαιότητες, όπως οι Στύλοι του Ολυµπίου ιός, ανακαλούν το λαµπρό παρελθόν της Αθήνας. Το έργο φέρει αφιέρωση στον Pietro Foscarini. MVE277 Το Κάστρο της Ακρόπολης από τα Ν. «View of the Acropolis of Athens from the South West». Χαλκογραφία ακουατίντα, 43 x 53 εκ., 1805, Λονδίνο. Έργο του William Walker ( ). Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, η Ακρόπολη αποτελούσε το Κάστρο της Αθήνας, χώρο άµυνας και διαµονής για τους άντρες της φρουράς. Η οχύρωση είχε ενισχυθεί στη διάρκεια των αιώνων µε προµαχώνες και τείχη. Στη νότια πλευρά του Κάστρου είχε ανεγερθεί ο προµαχώνας του Σερπεντζέ, ο οποίος ξεκινούσε από τα Προπύλαια, µε κατεύθυνση προς τα νότια, και, αφού ενσωµάτωνε το επιχωµατωµένο Ηρώδειο και τη Στοά του Ευµένους, κατέληγε στην περιοχή του ιονυσιακού Θεάτρου. Ο Φράγκικος Πύργος προστάτευε τα Προπύλαια. Στην εικόνα το πλάτωµα της Ακρόπολης παραµένει καλυµµένο µε οικίες, ενώ διακρίνεται και το µικρό τζαµί στο σηκό του Παρθενώνα. Το τοπίο είναι άνυδρο και ξηρό. Οι διάσπαρτες ανθρώπινες µορφές, µε ανατολίτικες ενδυµασίες, στέκονται κοντά στις υπώρειες του βράχου της Ακρόπολης και στο λόφο του Φιλοπάππου. Στο βάθος βρίσκεται ο Λυκαβηττός. MVE47 Ο Παρθενώνας µε το τζαµί στο σηκό. Υδατογραφία, 32 x 47 εκ. Η ανατίναξη του Παρθενώνα το 1687, κατά τη διάρκεια του Ενετοτουρκικού Πολέµου, προκάλεσε σοβαρές φθορές στο µνηµείο και κατέστρεψε ολοσχερώς το τζαµί, που βρισκόταν στο σηκό του από τις πρώτες δεκαετίες της οθωµανικής κατάκτησης της Αθήνας. Στη θέση του ανεγέρθηκε ένα µικρότερο µουσουλµανικό τέµενος χωρίς µιναρέ. Αυτό το τζαµί κατεδαφίστηκε το Σε αυτή την υδατογραφία, άγνωστου καλλιτέχνη και 3

4 συγκεκριµένο χώρο, όπως γίνεται σαφές στην εικόνα του Γερµανού αρχιτέκτονα Heinrich Hübsch (mve 639). Τρία ακόµα τζαµιά υπήρχαν στην πόλη, µαζί µε λουτρά, ιεροδιδασκαλεία, τεκέδες, ξενώνες και προσευχητάρια. Υπήρχε εκτεταµένο δίκτυο ύδρευσης µε πολυάριθµες κρήνες, που συνδέθηκαν µε το υδραγωγείο του Αδριανού. Η ελαιογραφία του Jacques Carrey, που φιλοξενείται στο Μουσείο της Πόλεως των Αθηνών Ίδρυµα Βούρου-Ευταξία, συνοψίζει την εξέλιξη της Αθήνας κατά την πρώτη περίοδο της Τουρκοκρατίας. Ο Γάλλος ζωγράφος επισκέφτηκε την Αθήνα το Νοέµβριο του 1674, ως µέλος αποστολής µε επικεφαλής τον Charles Olier, µαρκήσιο de Nointel, πρεσβευτή του Λουδοβίκου Ι, για να σχεδιάσει αρχαιότητες. Αποτύπωσε ένα µεγάλο τµήµα των γλυπτών του Παρθενώνα και συγχρόνως φιλοτέχνησε τη µεγαλύτερη σε µέγεθος ελαιογραφία για την Αθήνα. Ο Carrey απεικονίζει ένα πανόραµα της πόλης και της τοπικής κοινωνίας, ζωγραφίζοντας την πυκνοδοµηµένη Αθήνα από τις πλαγιές του Λυκαβηττού. Τα αρχαία και µεσαιωνικά µνηµεία, οι εκκλησίες, τα τζαµιά και οι οικίες, απλώνονται στα βόρεια της Ακρόπολης, στο χώρο, που ορίζεται µε περίβολο, σχηµατισµένο από τις µάντρες των σπιτιών και τα λείψανα του αρχαίου τείχους. Στον πίνακα εικονίζονται οι Ευρωπαίοι επισκέπτες συνοδευόµενοι από Οθωµανούς αξιωµατούχους και στρατιώτες. Γυναίκες µε παραδοσιακές µουσουλµανικές ενδυµασίες και καπουτσίνοι µοναχοί, απλοί εργάτες, νάνοι και παιδιά δηµιουργούν ένα µωσαϊκό σε ένα καταπράσινο τοπίο. Η Ακρόπολη, σχεδόν άθικτη, παραµένει κάστρο και χώρος κατοικίας, µε τον µιναρέ του Παρθενώνα να υψώνεται πάνω από την πόλη σαν µία συνεχής υπενθύµιση της δύναµης και χρονολογίας, εικονίζεται η νότια πλευρά του τζαµιού. Ο Παρθενώνας, σε αντίθεση µε το τζαµί, που φαίνεται φροντισµένο, εµφανίζει εικόνα εγκατάλειψης, µε χόρτα στους αρµούς των τοίχων, των επιστυλίων και του κρηπιδώµατος. Σε κάποια απόσταση διακρίνονται τα τείχη και τα κτήρια της οθωµανικής φρουράς. Σε πρώτο πλάνο συζητούν δύο άντρες µε ανατολίτικες ενδυµασίες, ενώ δύο Ευρωπαίοι περπατούν ανάµεσα στους κίονες της ανατολικής πλευράς του Παρθενώνα. Καθότι οι µετόπες βρίσκονται ακόµα στη θέση τους, είναι πολύ πιθανόν η υδατογραφία να χρονολογείται πριν την αρπαγή των Μαρµάρων από τον Έλγιν στις αρχές του 19ου αιώνα. MVE637 Γενική άποψη της Αθήνας από τα Β. «Westliche Ansicht von Athen». Χαλκογραφία επιχρωµατισµένη, 41 x 55 εκ., περί το Έργο του Heinrich Hübsch ( ). Ο Γερµανός αρχιτέκτονας Heinrich Hübsch επισκέφτηκε την Αθήνα στο πλαίσιο της περιοδείας του στην Ελλάδα και την Ιταλία από το 1817 ως το Η πόλη έχει έντονο οθωµανικό χαρακτήρα, µε το τείχος του Χασεκή, τους µιναρέδες να ξεχωρίζουν πάνω από τα υπόλοιπα κτήρια, και τις γυναίκες µε τις παραδοσιακές ενδυµασίες σε πρώτο πλάνο. Το τοπίο είναι άδενδρο και ο Υµηττός υψώνεται στον ορίζοντα. MVE31 Το Υδραγωγείο του Αδριανού στην Αθήνα. Υδατογραφία, 46 x 65 εκ., δ τέταρτο 18ου αιώνα. Έργο του Louis-François Cassas ( ). Ο Cassas ταξίδεψε εκτεταµένα στον ευρύτερο ελλαδικό χώρο τη δεκαετία του 1780, κυρίως ως µέλος της συνοδείας του Γάλλου πρέσβη στην Οθωµανική Αυτοκρατορία, κόµη Choiseul- Gouffier. Είναι πιθανόν η συγκεκριµένη υδατογραφία να δηµιουργήθηκε αυτή την περίοδο. Εικονίζονται τα ερείπια του υδραγωγείου του Αδριανού, στους πρόποδες του Λυκαβηττού. Τµήµα του ενεπίγραφου επιστυλίου, που βρίσκεται σήµερα στον Εθνικό Κήπο, στέκεται πάνω σε δύο 4

5 ευηµερίας της αυτοκρατορίας. εκατρία χρόνια αργότερα όµως, η Αθήνα δοκιµάστηκε σκληρά από τα γεγονότα του ενετοτουρκικού πολέµου, µε καταστροφικές συνέπειες για τα σπουδαιότερα µνηµεία της πόλης και τους κατοίκους. Ο Έκτος Ενετοτουρκικός Πόλεµος ( ) υπήρξε σταθµός για την ιστορία της Αθήνας. Τα αίτια του πολέµου πρέπει να αναζητηθούν στην προσπάθεια της Βενετίας να προστατεύσει τη θέση της στο Αιγαίο, όταν η απώλεια της Κρήτης είχε καταφέρει ισχυρό πλήγµα στα συµφέροντά της. Η αποτυχία όµως των Οθωµανών στη Βιέννη, το 1683, δηµιούργησε τις προϋποθέσεις για την ανάληψη από τη Γαληνοτάτη ηµοκρατία µιας επιθετικής πολιτικής τον επόµενο χρόνο. Επικεφαλής των στρατιωτικών δυνάµεων της Βενετίας εξελέγη ο Φραγκίσκος Μοροζίνι, οι πρώτες επιχειρήσεις του οποίου στέφθηκαν µε επιτυχία και οι Βενετοί κατέλαβαν τα σπουδαιότερα φρούρια της Πελοποννήσου. Στις αρχές του φθινοπώρου του 1687, ο Μοροζίνι υποδέχτηκε αθηναϊκή αντιπροσωπεία, που τον κάλεσε στην Αθήνα µε αναφορές περί αδυναµίας των λιγοστών Τούρκων να προβάλλουν επαρκή άµυνα. Η άφιξη των Βενετών στον Πειραιά, προκάλεσε πανικό στους µουσουλµάνους της Αθήνας, που κλείστηκαν στην Ακρόπολη. Η φρουρά των τετρακοσίων ανδρών πρόβαλλε αντίσταση αλλά η καταστροφή της πυριτιδαποθήκης, που στεγαζόταν στον Παρθενώνα, από ενετική οβίδα το βράδυ της 26 ης προς 27 η Σεπτεµβρίου τους κίονες ιωνικού ρυθµού. Ένα δεύτερο τµήµα του επιστυλίου, που σήµερα έχει χαθεί, βρίσκεται στο έδαφος. Ο Cassas τονίζει το εξωτικό και ροµαντικό στοιχείο µε την παρουσία ανδρών και γυναικών, µε τοπικές φορεσιές, που συνοµιλούν πλησίον των ερειπίων MVE15 Πανόραµα των Αθηνών από τα ΒΑ. Υδατογραφία, 19 x 57 εκ., περί το Έργο του Sir Charles Lock Eastlake ( ). Ο Άγγλος ζωγράφος Eastlake επισκέφτηκε την Αθήνα περί το 1816, στα πλαίσια περιοδείας του στη Μεσόγειο. Είναι πιθανό ότι η ελαιογραφία χρονολογείται σε αυτή την περίοδο. Η Αθήνα απλώνεται στα βόρεια του βράχου της Ακρόπολης, προστατευµένη από το τείχος του Χασεκή. Το τοπίο είναι άνυδρο και ερηµικό, µε εξαίρεση το λιγοστό πράσινο κοντά στο ναό της Σώτειρας Λυκοδήµου. MVE736 Η Πύλη της Μπουµπουνίστρας. Χαλκογραφία ακουατίντα, 34,5 x 52 εκ., 1819, Λονδίνο. Έργο του Edward Dodwell ( ). Η χαλκογραφία προέρχεται από το βιβλίο του Views in Greece, from Drawings by Edward Dodwell (1819). Απεικονίζει την Πύλη της Μπουµπουνίστρας, µίας εκ των βασικών πυλών του τείχους του Χασεκή, που είχε ανεγερθεί το Βρισκόταν στο Σύνταγµα, επί της οδού Αµαλίας, στο ύψος της οδού Όθωνος. Το όνοµά της οφείλεται στο θόρυβο, που έκαναν τα νερά της παρακείµενης πηγής. Η πύλη αποτελούσε την αφετηρία της οδού, που οδηγούσε στα Μεσόγεια και ακολουθούσε την αρχαία όδευση. 5

6 ανάγκασε να συνθηκολογήσουν. Η χαλκογραφία του Pietro Foscarini απεικονίζει τις οχυρώσεις της Αθήνας και το τζαµί του Παρθενώνα, ακριβώς την περίοδο της πολιορκίας (mve1257). Αξίζει να σηµειωθεί ότι πριν από την άφιξη του Μοροζίνι, οι Οθωµανοί είχαν κατεδαφίσει το ναό της Απτέρου Νίκης, για να δηµιουργήσουν κανονιοστάσιο στα Προπύλαια (mve277). Η επιτυχία του Μοροζίνι δεν είχε διάρκεια. Αναγκάστηκε να αποχωρήσει το Μάρτιο του 1688 λόγω της έλλειψης τροφίµων, της αδυναµίας επαρκούς οχύρωσης του κάστρου και της απειλής οθωµανικής εισβολής. Οι Αθηναίοι, αντιµέτωποι µε το ενδεχόµενο αντιποίνων, εγκατέλειψαν οµαδικά την πόλη προς τα νησιά του Σαρωνικού, την Πελοπόννησο και τα Επτάνησα. Η Αθήνα ερήµωσε για τρία χρόνια. Η πόλη, που οι Βενετοί του Μοροζίνι περιέγραψαν ως «πολιτεία µεγάλη και πολυάνθρωπη», µε «πολύ όµορφα σπίτια, τόσο των Ελλήνων όσο και των Τούρκων...», έγινε λεία ληστών και άτακτων στρατιωτών. Το 1691 ο Μέγας Βεζύρης Μουσταφά Κιουπρουλής, σε µία προσπάθεια ανάκτησης των εισοδηµάτων, που είχε χάσει η Υψηλή Πύλη λόγω της εγκατάλειψης της πόλης από τους Αθηναίους, επέτρεψε την επιστροφή των χριστιανών και τους απέδωσε τις περιουσίες και τα κτήµατά τους. Έκτοτε άρχισε η ανάκαµψη της πόλης. Ενδεικτικό της προσπάθειας είναι η ίδρυση του πρώτου Σχολείου Ελληνικής Παιδείας το 1720, από τον ιεροµόναχο Σωτήρη Γέροντα, κοντά στη ηµογεροντιά, πλάι στο παζάρι. Το 1750 άρχισε να λειτουργεί και η Σχολή του Αθηναίου Ιωάννη Ντέκα, κοντά στη Μητρόπολη. Παράλληλα αυξάνεται ο αριθµός των ξένων επισκεπτών, που αναζητούν τα ίχνη MVE 706 Τοπογραφικό σχέδιο της Αθήνας. «Athènes». Υδατοχρώµατα και µελάνι, 53 x 51,5 εκ., περί το Έργο του An. CHRESTIEN. Τοπογραφικό σχέδιο των Αθηνών σε κλίµακα 1:2500. Απεικονίζει την πόλη περί τα τέλη του 18ου αιώνα, ως ένα πυκνοδοµηµένο αστικό περιβάλλον, που ορίζεται από το τείχος του Χασεκή. Η γη έξω από τον οχυρωµατικό περίβολο εικονίζεται χωρισµένη σε αγροτεµάχια. Σε πολλά σηµεία προβάλλουν τα λείψανα αρχαίων µνηµείων. Προκαλεί εντύπωση η έκταση της καλλιεργήσιµης γης και εντός των τειχών, ειδικά προς την περιοχή της σηµερινής οδού Σταδίου, που την εποχή εκείνη ήταν χείµαρρος. Ξεχωρίζει ο λόφος του Συντάγµατος, τα ίχνη του Θεµιστόκλειου τείχους στο λόφο του Φιλοπάππου και η πυκνή δόµηση στο πλάτωµα της Ακρόπολης, που χρησίµευε ως χώρος κατοικίας της οθωµανικής φρουράς της πόλης. Ο τοπογραφικός χάρτης είναι εµπνευσµένος από αντίστοιχο έργο του Γάλλου πρόξενου στην Αθήνα Louis François Sébastien Fauvel ( ), που χρονολογείται στο 1787 και αποτέλεσε πηγή έµπνευσης (ή και ξεκάθαρης αντιγραφής) στα µετέπειτα χρόνια (π.χ. ο χάρτης του Coubault και το συγκεκριµένο παράδειγµα, έργα και τα δύο γύρω στο ). MVE724 Τα Προπύλαια της Ακρόπολης. «Sued-Westliche Ansicht der Propyelaens». Χαλκογραφία, 36,5 x 42 εκ., Έργο του Joseph Thuermer ( ). Οι Γερµανοί αρχιτέκτονες Thuermer και Heinrich Hübsch ( ) επισκέφτηκαν την Αθήνα στο πλαίσιο της κοινής περιοδείας τους στην Ελλάδα και την Ιταλία την περίοδο από το 1817 µέχρι το Στη χαλκογραφία εικονίζονται τα Προπύλαια της Ακρόπολης, τον καιρό που αποτελούσαν τµήµα της οχύρωσης του Κάστρου. Τα µετακιόνια διαστήµατα έχουν κλείσει µε τοίχους, στους οποίους τα µικρά τετράγωνα ανοίγµατα χρησιµοποιήθηκαν ως πολεµίστρες. Στο ύψος του επιστυλίου έχουν χτιστεί επάλξεις µε κανόνια. 6

7 της κλασικής αρχαιότητας. Σύµφωνα µε περιγραφές της εποχής, η πόλη διαθέτει κατοίκους, 129 εκκλησίες, πέντε τζαµιά, πέντε χαµάµ, δεκαέξι βρύσες. Στο σηκό του κατεστραµµένου Παρθενώνα ανεγείρεται ένα νέο, µικρό, τζαµί, η εικόνα του οποίου διασώζεται σε υδατογραφία του Μουσείου της Πόλεως των Αθηνών (mve47). Το 1760 ο σουλτάνος Μουσταφά Γ επέφερε σηµαντική αλλαγή στο διοικητικό καθεστώς, µε την απευθείας προσάρτηση της Αθήνας στο σουλτανικό θησαυροφυλάκιο. Η πόλη µετατράπηκε σε µαλικιανέ, ενοικιαζόταν δηλαδή, εφ όρου ζωής, σε όποιον πλειοδοτούσε στο σχετικό διαγωνισµό. Ο πλειοδότης διόριζε το βοεβόδα, που διοικούσε την πόλη µε στόχο να εξασφαλίσει τα οικονοµικά συµφέροντα του πλειοδότη. Όταν αυτός πέθαινε ο µαλικιανές επέστρεφε στο σουλτάνο, ο οποίος τον ξαναπωλούσε. Το 1775 βοεβόδας έγινε ο Χατζή Αλή Χασεκής, εκµεταλλευόµενος τη σχέση του µε την αδερφή του σουλτάνου, που είχε αγόρασει το µαλικιανέ. Η εικοσάχρονη περίοδος διακυβέρνησής του, χαρακτηρίστηκε από βία, υπερφορολόγηση και αναρχία. Σήµα κατατεθέν της εποχής υπήρξε το οµώνυµο τείχος, που ανεγέρθηκε το 1778 σε διάστηµα τριών µηνών. Για την κατασκευή του κατεδαφίστηκαν αρκετά αρχαία µνηµεία και βυζαντινές εκκλησίες, όπως ο ναός της Αρτέµιδος Αγροτέρας, που είχε µετατραπεί σε εκκλησία αφιερωµένη στην Παναγία, κοντά στον Ιλισσό (mve 713), η πρόσοψη της εξαµενής του υδραγωγείου του Αδριανού (mve 31), το γεφύρι του Ιλισσού κ.α. Tο τείχος, θεωρητικά, προστάτευε την πόλη από τις ληστρικές επιδροµές των Αλβανών. Στην πραγµατικότητα ο αµυντικός του ρόλος MVE723 Η Βιβλιοθήκη του Αδριανού και ο Ναός των Αγίων Ασωµάτων. «Nord-Westliche Ansicht der Stoa, oder Hallen von dem olympischen Jupiter Tempel». Οξυγραφία, 43,7 x 54,6 εκ., περί το Έργο του Joseph Thuermer ( ). Οι Γερµανοί αρχιτέκτονες Joseph Thuermer και Heinrich Hübsch ( ) επισκέφτηκαν την Αθήνα στο πλαίσιο της κοινής περιοδείας τους στην Ελλάδα και την Ιταλία την περίοδο από το 1817 µέχρι το Στη χαλκογραφία εικονίζεται σκηνή από το Κάτω Παζάρι της οθωµανικής Αθήνας, το οποίο βρισκόταν πλησίον της Βιβλιοθήκης του Αδριανού. Οι κεραµοσκεπείς οροφές των χαµηλών κτηρίων εφάπτονται µε τα µάρµαρα της δυτικής πρόσοψης της Βιβλιοθήκης του Αδριανού. Ο τρούλος του ναού των Αγίων Ασωµάτων «στα σκαλιά» υψώνεται δίπλα στο Πρόπυλο της Βιβλιοθήκης. Ο στενός δρόµος της αγοράς καλύπτεται µε προχειροφτιαγµένη κατασκευή από κλαδιά και φύλλα. Το ιοικητήριο και η Ακρόπολη υψώνονται στο βάθος. MVE1246 Η Πύλη της Αρχηγέτιδος Αθηνάς στη Ρωµαϊκή Αγορά. «A Doric Portico at Athens». Χαλκογραφία, 27,5 x 37,2 εκ., 1762, Λονδίνο. Έργο των James Stuart ( ) και Nicholas Revett ( ). Το έργο των James Stuart και Nicholas Revett αποτελεί πολύτιµη πηγή γνώσεων για την Αθήνα των µέσων του 18ου αιώνα. Οι δύο περιηγητές σχεδίασαν πολλά µνηµεία της πόλης, συγχρόνως, όµως, απέδωσαν και σκηνές από τον καθηµερινό βίο των κατοίκων. Αυτή η χαλκογραφία προέρχεται από τον πρώτο τόµο του έργου µε τίτλο The Antiquities of Athens Measured and Delineated, που εκδόθηκε από τον John Haberkorn στο Λονδίνο το Η Πύλη της Αρχηγέτιδος Αθηνάς, η βασική δυτική είσοδος στη Ρωµαϊκή Αγορά της Αθήνας, στην έκδοση αναφέρεται ως «ωρικό Πρόπυλο». Σε πρώτο πλάνο εικονίζονται τα πυκνοχτισµένα χαµηλά σπίτια και µία από τις πολλές βρύσες της Αθήνας. Ιππέας ποτίζει το άλογό του, ενώ µία γυναίκα περιµένει να γεµίσει τη στάµνα της. Στο βάθος η 7

8 ακυρωνόταν από την πρόχειρη και χαµηλή κατασκευή. Παρέµενε, ωστόσο, ένα αποτελεσµατικό µέσο ελέγχου κυκλοφορίας των Αθηναίων. Το τείχος του Χασεκή αποτέλεσε ορόσηµο για την πόλη. Ο Αθηναίος έµπορος Παναγής Σκουζές µας άφησε εκτενή περιγραφή: «αποφασίστη κι έγινεν ο τειχισµός της πόλεως εις τρεις µήνας, πανδήµει χώρα και χωριά, οµοίως οι Μωαµεθανοί. Ετελείωσε το έργο όλο, ασφαλίστη η πόλις µε πέντε θύρας, προς τον νότον η Αρβανίτικη λεγοµένη της Πλάκας, των Μεσογείων προς ανατολικά, των Αγίων Αποστόλων αρκτικά, των Γύφτων προς µαΐστρον και η Πέµπτη του Μαντραβίλη προς µπουνέντε γαρµπή. Ήταν και άλλη µία εις την Ακρόπολιν». Το τείχος του Χασεκή εικονίζεται σε πολλά έργα ζωγράφων, όπως στην υδατογραφία του Charles Lock Eastlake, που απεικονίζει την Αθήνα περί το 1816 (mve15), ή στη χαλκογραφία του Edward Dodwell µε την πύλη της Μπουµπουνίστρας το 1819 (mve736). Οι πληροφορίες για την οθωµανική Αθήνα πυκνώνουν εντυπωσιακά το 19 ο αιώνα, µε πλήθος περιγραφών, σχεδίων και χαρτών, έργα Αθηναίων και ευρωπαίων περιηγητών. Ξεχωρίζει ο τοπογραφικός χάρτης του An. Chrestien, που χρονολογείται περί το 1799 και είναι σαφώς επηρεασµένος από προγενέστερο έργο του Γάλλου πρόξενου στην Αθήνα Louis François Sébastien Fauvel ( ). Στον χάρτη του Chrestien (mve706) απεικονίζεται η πόλη περί τα τέλη του 18 ου αιώνα, ως ένα πυκνοδοµηµένο αστικό περιβάλλον, που ορίζεται από το τείχος του Χασεκή. Η γη έξω από τον οχυρωµατικό περίβολο είναι χωρισµένη σε αγροτεµάχια, ενώ καλλιεργήσιµες εκτάσεις εντοπίζονται και εντός των τειχών, ειδικά προς την περιοχή της σηµερινής οδού Σταδίου. Η Ακρόπολη παραµένει κάστρο και χώρος Πύλη, µε το δρόµο να περνάει ανάµεσα από τους δύο µεσαίους κίονες. Πελαργοί πετούν και φωλιάζουν ανέµελοι στο αέτωµα. MVE743 Η Παναγία Γοργοεπήκοος ή η παλαιά κατοικία του Μητροπολίτη. «Αncienne Εglise Metropolitaine». Έγχρωµη λιθογραφία, 34 x 51 εκ., 1843, Παρίσι. Έργο του Théodose Achille Louis Du Moncel ( ). Προέρχεται από το βιβλίο De Venise a Constantinople a travers la Grèce et retour par Malte, Messine, Pizzo et Naples. Συγγραφέας ήταν ο Γάλλος Théodose du Moncel, ένθερµος υποστηρικτής της χρήσης του ηλεκτρισµού, ο οποίος ταξίδεψε στην Ελλάδα και την Οθωµανική Αυτοκρατορία από το Νοέµβριο του 1843 µέχρι την άνοιξη του Απεικονίζεται ο βυζαντινός ναός της Παναγίας Γοργοεπηκόου, που αποτελούσε την κατοικία του µητροπολίτη Αθηνών κατά την ύστερη περίοδο της Τουρκοκρατίας. Η εκκλησία βρίσκεται στο κέντρο ενός σχετικά ευρύχωρου πλατώµατος, πλαισιωµένο µε λιθόκτιστα σπίτια. Ένα πολύχρωµο πλήθος έχει συγκεντρωθεί µπροστά στη νότια είσοδο του ναού, ο οποίος διατηρεί ακόµα τον εξωνάρθηκα και το καµπαναριό, που κατεδαφίστηκε σε µεταγενέστερη περίοδο. MVE712 Η Μονή των Καπουτσίνων και το Μνηµείο του Λυσικράτη. «The Choragic Monument of Lysicrates». Χαλκογραφία επιχρωµατισµένη, 30 x 40 εκ., πρώτη δηµοσίευση το 1762, Λονδίνο. Έργο των James Stuart ( ) και Nicholas Revett ( ). Κατά την παραµονή τους στην Αθήνα, ο James Stuart και ο Nicholas Revett αποτύπωσαν, για πρώτη φορά, πολλά από τα σπουδαιότερα µνηµεία της πόλης. Ακολούθησε η έκδοση του πρώτου τόµου του έργου τους, µε τίτλο The Antiquities of Athens Measured and Delineated, που κυκλοφόρησε από τον John Haberkorn στο Λονδίνο το Η συγκεκριµένη χαλκογραφία µε το Μνηµείο του 8

9 κατοικίας για τη φρουρά, µε διακόσια οικήµατα περίπου και ανοικτούς χώρους για τα κανονιοστάσια (mve724). ρόµοι προς τα προάστια της πόλης και την υπόλοιπη Αττική, µε αφετηρία τις πύλες του τείχους του Χασεκή, ακολουθούν την αρχαία όδευση. Το διοικητικό, εµπορικό, θρησκευτικό και κοινωνικό κέντρο της πόλης ήταν το Παζάρι, στη θέση όπου σήµερα σώζονται τα λείψανα της Βιβλιοθήκης του Αδριανού και της Ρωµαϊκής Αγοράς. Το µεγαλύτερο κτήριο ήταν το Κονάκι, δηλαδή το ιοικητήριο, που χτίστηκε στο β µισό του 18 ου αιώνα, στη νοτιοδυτική γωνία της Βιβλιοθήκης του Αδριανού. Περιµετρικά του ιοικητηρίου υπήρχαν τα τρία παζάρια της πόλης: το Κάτω Παζάρι (mve723), το Σταροπάζαρο (mve1246) και το Πάνω Παζάρι, όπου βρισκόταν και το κατηλίκι, δηλαδή το τουρκικό ικαστήριο και κατοικία του κατή. Στους γύρω δρόµους ήταν συγκεντρωµένα τα καταστήµατα, οι βιοτεχνίες, τα εργαστήρια των τεχνιτών, τα χαµάµ, οι τεκέδες, τα ιεροσπουδαστήρια και οι ξενώνες. Στη βορειοανατολική γωνία της Βιβλιοθήκης του Αδριανού ήταν το Κουσέγιο, η ηµογεροντία της Αθήνας. Λίγο πιο βόρεια είχε ανεγερθεί ο ναός του Αγίου Παντελεήµονα, που λειτουργούσε ως µητροπολιτικός ναός της Αθήνας καθ όλη της διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Ο µητροπολίτης, πέρα από τα καθαρά πνευµατικά του καθήκοντα, ρύθµιζε τις οικονοµικές και κληρονοµικές διαφορές των ορθοδόξων. Η οικία του βρισκόταν αρχικά στο ναό του ιονυσίου Αεροπαγίτη, κοντά στον Άρειο Πάγο, µετά την καταστροφή του όµως, εγκαταστάθηκε στο ναό της Παναγίας Γοργοεπηκόου (mve743). Στα χρόνια του Χασεκή, σύµφωνα µε τη Λυσικράτη, που είχε δηµοσιευτεί στην πρώτη έκδοση ασπρόµαυρη, επιχρωµατίστηκε, από άγνωστο καλλιτέχνη, σε µεταγενέστερη φάση. Σε αυτήν εικονίζεται η µονή των Καπουτσίνων, στο κτιριακό συγκρότηµα της οποίας ενσωµατώθηκε το Μνηµείο του Λυσικράτη, που χρησιµοποιήθηκε κυρίως ως βιβλιοθήκη. Σε πρώτο πλάνο προβάλλεται ο λαχανόκηπος της µονής των Καπουτσίνων, που εγκαταστάθηκαν στην Αθήνα το Ένας µοναχός κάθεται σε πεζούλι, κάτω από κληµαταριά κατάφορτη µε σταφύλια. MVE637 Γενική άποψη της Αθήνας από τα Β. «Westliche Ansicht von Athen». Χαλκογραφία επιχρωµατισµένη, 41 x 55 εκ., περί το Έργο του Heinrich Hübsch ( ). Ο Γερµανός αρχιτέκτονας Heinrich Hübsch επισκέφτηκε την Αθήνα στο πλαίσιο της περιοδείας του στην Ελλάδα και την Ιταλία από το 1817 ως το Η πόλη έχει έντονο οθωµανικό χαρακτήρα, µε το τείχος του Χασεκή, τους µιναρέδες να ξεχωρίζουν πάνω από τα υπόλοιπα κτήρια, και τις γυναίκες µε τις παραδοσιακές ενδυµασίες σε πρώτο πλάνο. Το τοπίο είναι άδενδρο και ο Υµηττός υψώνεται στον ορίζοντα MVE48 Η Ακρόπολη από τα Ν. «Athens: South View of the Acropolis». Χαλκογραφία επιχρωµατισµένη, 43 x 59 εκ., περί το Έργο του Joseph Jeakes ( περί το 1829). Η επιχρωµατισµένη χαλκογραφία εικονίζει τις οχυρώσεις της Ακρόπολης από τα Ν. Σε πρώτο πλάνο βρίσκεται ο προµαχώνας του Σερπεντζέ, που περικλείει το Ηρώδειο και το ιονυσιακό Θέατρο. ιακρίνεται επίσης η λεγόµενη Πόρτα του Κάστρου (ή των Μνηµάτων ή του Καράµπαµπα), δηλαδή η κύρια είσοδος της Ακρόπολης, καθώς και το µουσουλµανικό νεκροταφείο µπροστά από τα Προπύλαια, που το χρησιµοποιούσαν για τον ενταφιασµό των ανδρών της φρουράς. Στο πλάτωµα της Ακρόπολης ξεχωρίζει ο φράγκικος 9

10 µαρτυρία του Παναγή Σκουζέ, η Αθήνα ήταν διαιρεµένη σε 35 ενορίες και είχε περίπου 1930 οικογένειες. Τα 3/4 του πληθυσµού ήταν χριστιανοί, 3500 µουσουλµάνοι και λιγοστοί Ευρωπαίοι, κυρίως καπουτσίνοι µοναχοί (mve712), πρόξενοι και περιηγητές. Την οικονοµία της πόλης στήριζαν οι βιοτεχνίες επεξεργασίας του µεταξιού, τα ελαιοτριβεία και σαπωνοποιεία. Τα σπίτια ήταν κυρίως λιθόκτιστα, µε αυλές και πηγάδια, χτισµένα κατά µήκος στενών και στριφογυριστών δρόµων. Τα αρχοντικά των εύπορων οικογενειών ήταν χτισµένα πλάι σε πιο φτωχικά σπίτια, χωρίς να είναι σαφής η διαφορά ανάµεσα στις χριστιανικές και τις µουσουλµανικές κατοικίες. Στις αρχές του 19 ου αιώνα, παρά τις αντιξοότητες της οθωµανικής κακοδιαχείρισης, των επιδηµιών και των ληστρικών επιδροµών, η Αθήνα είχε ξεπεράσει την ερήµωση, που προκάλεσε ο ενετοτουρκικός πόλεµος του Ενδεικτική της απροθυµίας των Αθηναίων να ριψοκινδυνεύσουν ανάλογη συµφορά για την πόλη τους ήταν η άρνηση να εµπλακούν στο ρωσοτουρκικό πόλεµο του Ο John Hobhouse, που συνόδευε το λόρδο Βύρωνα κατά το ταξίδι του στην Ελλάδα, περιέγραψε την Αθήνα το 1810 ως «µια µεγάλη πόλη γύρω από ένα περίοπτο ύψωµα», περίπου όπως την απέδωσε και η χαλκογραφία του Heinrich Hübsch το 1819 (mve637). Ήταν η µεγαλύτερη πόλη της Στερεάς Ελλάδας και στην πρώτη δεκάδα των πόλεων της νότιας Βαλκανικής, έδρα µητρόπολης, µε αξιοσηµείωτη οικονοµική δραστηριότητα. Το 1813 αθηναίοι πρόκριτοι ίδρυσαν τη Φιλόµουσο Εταιρεία για «νά ίδωσι τάς επιστήµας να επιστρέψωσι πάλιν εις το Λύκειον και την αρχαίαν Ακαδηµίαν των». πύργος, γνωστός ως Κουλάς, έργο των χρόνων της Λατινοκρατίας στην Αθήνα. Η χαλκογραφία, έργο του Άγγλου καλλιτέχνη Joseph Jeakes, είναι επηρεασµένη από το έργο του Γάλλου ζωγράφου Michel-François Préaulx ( ). MVE222 Προσωπογραφία του Κιουταχή. «Ρεσχίτ πασά / REDCHID PACHA dessine d' après nature par Boggi». Χαλκογραφία, 20,5 x 11,5 εκ., περί το 1826, Παρίσι. Έργο του Giovanni Boggi (; ). Προσωπογραφία του διοικητή των οθωµανικών στρατευµάτων της Ρούµελης, Μεχµέτ Ρεσίτ πασά, γνωστού µε το όνοµα Κιουταχής ( ). Είναι έργο του Ιταλού ζωγράφου και χαράκτη Giovanni Boggi. Πρόκειται για προσωπογραφία σειράς χαρακτικών, εµπνευσµένων από τους πρωταγωνιστές της Ελληνικής Επανάστασης του Ο Κιουταχής ανέλαβε την καταστολή της επανάστασης, το 1823, και κατέλαβε συστηµατικά τη Στερεά Ελλάδα. Το 1828 διορίστηκε Μέγας Βεζίρης και αντιµετώπισε τους Ρώσους στις Παραδουνάβιες Ηγεµονίες, όπου ηττήθηκε. ιατήρησε το αξίωµά του µέχρι το θάνατό του. MVE 716 Τοπογραφικός Χάρτης της Αθήνας. «Plan d'athènes levé en 1826 par ordre du général Gourrhas / par J.F. Bessan, Ancien Adjudant de la vieille armée, Chevalier de la Légion d'honneur, donnant l'emplacement précis des ruines antiques existantes à cette époque et les constructions nouvelles qui ont été faites pour sa défense.» Λιθογραφία, 40,5 x 52 εκ., Nantes, Έργο του J. F. BESSAN. Τοπογραφικό σχέδιο της Αθήνας, σε κλίµακα 1:4900, σχεδιασµένο από το Γάλλο αξιωµατικό J.F. Bessan. Ανέλαβε τη δηµιουργία του σχεδίου από τον Ιωάννη Γκούρα, γενικό αρχηγό των στρατιωτικών δυνάµεων της ανατολικής Στερεάς Ελλάδας, που υπερασπίστηκε την Ακρόπολη στη διάρκεια της πολιορκίας της από τον Κιουταχή. Ο Bessan εκδηλώνει την τυπική αρχαιολατρία των Ευρωπαίων της εποχής του και διακοσµεί το σχέδιο µε απεικονίσεις επιλεγµένων µνηµείων (Θησείο, Προπύλαια, Παρθενώνας µε το 10

11 Στις 25 Απριλίου 1821 οι Έλληνες επιτέθηκαν στο Κάστρο της Ακρόπολης, η οχύρωση του οποίου είχε ενισχυθεί µε τα τείχη της Υπαπαντής και του Σερπεντζέ (mve48). Η πολιορκία κράτησε δεκατρείς µήνες, ώσπου οι Οθωµανοί αναγκάστηκαν να παραδοθούν στις 10 Ιουνίου Οι Αθηναίοι οργάνωσαν αµέσως σχολεία, βιβλιοθήκη και βοτανικό κήπο. Οι οθωµανικές ιδιοκτησίες αναγνωρίστηκαν ως κτήρια προς δηµόσια χρήση, µε πρόβλεψη για εγκατάσταση σε αυτά νοσοκοµείων, τυπογραφείου, Βουλευτηρίου και αστυνοµικού τµήµατος, σχεδιασµός που δεν υλοποιήθηκε. Η απογραφή του πληθυσµού το 1824 ανέφερε περίπου 9000 κατοίκους, όσους αριθµούσαν οι χριστιανοί πριν την έκρηξη της επανάστασης. Στα τέλη Ιουνίου 1826 ο Κιουταχής (mve222) κατέλαβε την Αθήνα και πολιόρκησε το κάστρο. Η πόλη υπέστη φοβερές καταστροφές και οι κάτοικοι την εγκατέλειψαν. Η Ακρόπολη έπεσε στις 25 Μαΐου Ένα σπουδαίο τεκµήριο της περιόδου αυτής είναι το τοπογραφικό σχέδιο της Αθήνας, σχεδιασµένο από το Γάλλο αξιωµατικό J.F. Bessan (mve716). Αυτός βρισκόταν στην Αθήνα το 1826 και ανέλαβε τη δηµιουργία του σχεδίου από τον Ιωάννη Γκούρα (mve219), που υπερασπίστηκε την Ακρόπολη κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της. Στο σχέδιο Bessan σηµειώνονται τα κανονιοστάσια της Ακρόπολης, το τείχος του Χασεκή, άλλες αµυντικές θέσεις, η οικία του Γκούρα στην Ακρόπολη και ο φράγκικος πύργος στα Προπύλαια ως τόπος θανάτωσης του Οδυσσέα Ανδρούτσου. Από την πτώση της Αθήνας στα στρατεύµατα του Κιουταχή µέχρι την ανεξαρτησία της Ελλάδας, στην πόλη επικράτησε ηρεµία. Το τέλος του Αγώνα, τζαµί στο σηκό). Συγχρόνως καταγράφει τα κανονιοστάσια της Ακρόπολης, το τείχος του Χασεκή και άλλες αµυντικές θέσεις της πόλης. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η καταγραφή της οικίας του Γκούρα στην Ακρόπολη, καθώς και του φράγκικου πύργου στα Προπύλαια ως τόπου θανάτωσης του Οδυσσέα Ανδρούτσου. MVE219 Προσωπογραφία του Ιωάννη Γκούρα. «Γκούρας / GOURA dessine par nature par Boggi». Χαλκογραφία, 18 x 13 εκ., περί το 1826, Παρίσι. Έργο του Giovanni Boggi (; ). Προσωπογραφία του οπλαρχηγού της Ελληνικής Επανάστασης, Ιωάννη Γκούρα ( ), έργο του Ιταλού ζωγράφου και χαράκτη Giovanni Boggi. Πρόκειται για προσωπογραφία σειράς χαρακτικών, εµπνευσµένων από τους πρωταγωνιστές της Επανάστασης του Ο Ιωάννης Γκούρας ανακηρύχθηκε οπλαρχηγός των ελληνικών δυνάµεων στην Ανατολική Στερεά Ελλάδα και ανέλαβε την απόκρουση των Οθωµανών του Κιουταχή. Απέφυγε την απευθείας σύγκρουση και οχυρώθηκε στην Ακρόπολη των Αθηνών, όπου σκοτώθηκε κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της, από τον Κιουταχή, την 1η Οκτωβρίου MVE245 Το Ερέχθειο. Υδατογραφία, 20.5 x 29 εκ., περί το Έργο του William James Müller ή Muller ( ). O Müller επισκέφτηκε την Ελλάδα το 1838 και σχεδίασε αρκετές υδατογραφίες µε θέµα το Ερέχθειο. Εδώ επικεντρώνεται σε δύο µορφές, µε παραδοσιακές οθωµανικές ενδυµασίες, που κάθονται οκλαδόν και καπνίζουν τσιµπούκια, ανάµεσα στα ερείπια. Το Ερέχθειο υπέστη σοβαρές φθορές, στη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης, κυρίως από την έκρηξη δεδοµένου ότι το χρησιµοποιούσαν ως πυριτιδαποθήκη. Η υδατογραφία έχει σοβαρά λάθη στην αρχιτεκτονική απόδοση και προσανατολισµό του µνηµείου, εκφράζει όµως την αίσθηση ειρήνης, που ακολούθησε την πολιορκία 11

12 ωστόσο, βρήκε την Αθήνα εντελώς κατεστραµµένη. Οι επισκέπτες της εποχής µιλούν για σωρούς ερειπίων, αδιάβατους δρόµους, λεηλατηµένα σπίτια, κατεστραµµένα µνηµεία. Ενδεικτικά αναφέρουµε την ανατίναξη του Ερεχθείου από οβίδα (mve 245), την ισοπέδωση της Μονής των Καπουτσίνων στην Πλάκα µε σοβαρές ζηµιές στο Μνηµείο του Λυσικράτη (mve58), την καταστροφή πολλών εκκλησιών όπως το παρεκκλήσι της Αγίας Βαρβάρας στην Καπνικαρέα και οι Άγιοι Θεόδωροι στην πλατεία Κλαυθµώνος. Παρόλα αυτά, το κλέος της αρχαιότητας και ο θαυµασµός για τα µνηµεία και το παρελθόν της πόλης συνετέλεσαν στην ανακήρυξη της Αθήνας ως πρωτεύουσας του Βασιλείου της Ελλάδας. Στις 31 Μαρτίου 1833 η τουρκική φρουρά στην Ακρόπολη παρέδωσε το κάστρο στα βαυαρικά στρατεύµατα του Όθωνα, εγκαινιάζοντας µία νέα περίοδο στη ζωή της Αθήνας. Αγλαΐα Αρχοντίδου-Αργύρη, Αρχαιολόγος / ιευθύντρια του Μουσείου της Πόλεως των Αθηνών ρ. Λεωνίδας Αργυρός, Ιστορικός/Αρχαιολόγος της Ακρόπολης, µε τις καταστρεπτικές συνέπειες για το Ερέχθειο. MVE58 Το Χορηγικό Μνηµείο του Λυσικράτη. «Monumento Coriagico di Lisicrate». Χαλκογραφία επιχρωµατισµένη, 53 x 42 εκ., 1843, Ρώµη. Έργο του Andrea Gasparini. O Andrea Gasparini δηµιούργησε µία σειρά δέκα χαλκογραφιών, µε θέµα τα κλασικά µνηµεία της Αθήνας. Όλες οι χαλκογραφίες ήταν αφιερωµένες στον Alessandro Cipriani, από το Λιβόρνο. εν υπάρχουν βιογραφικές πληροφορίες για τον καλλιτέχνη, ούτε γνωρίζουµε για ποιο λόγο αφιερώθηκαν στον Cipriani. Ο Gasparini στρέφει την προσοχή του στα µνηµεία της πόλης, σε συνδυασµό πάντοτε µε φιγούρες των καθηµερινών ανθρώπων της Αθήνας σε διάφορες δραστηριότητες. Το χορηγικό µνηµείο, που εικονίζεται εδώ, ανεγέρθηκε από τον Λυσικράτη, προς τιµή της νίκης του ως χορηγού στους δραµατικούς αγώνες του π.χ. Βρισκόταν επί της αρχαίας οδού Τριπόδων και είναι το πιο καλοδιατηρηµένο χορηγικό µνηµείο, που έχει διασωθεί. ΕΝ ΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Γάτου, Ν. Αθήνα, η Πόλη των Θεών: Ιστορική-Αρχαιολογική Αναδροµή, Hobhouse, J. C. A journey through Albania and other provinces o fturkey in Europe and Asia, to Constantinople, during the years 1809 and 1810, Λονδίνο, Καµπούρογλου,. Ιστορία των Αθηναίων, Αθήνα Κορρές Μ. και Μπούρας Χ., Μελέτη αποκαταστάσεως του Παρθενώνος, Αθήνα, Κωνσταντινίδης, Κ. «Απογραφή των Αθηνών κατά το 1824», Νέα Εστία, 13, Lacour, J. L. Excursions en Grèce dans les années 1832 et 1833, Παρίσι, Mommsen, Theodor E., «The Venetians in Athens and the Destruction of the Parthenon in 12

13 1687», American Journal of Archaeology, 45, 1941, Πάλλης, Γ. Τοπογραφία του Αθηναϊκού Πεδίου κατά τη Μεταβυζαντινή Περίοδο: Οικισµοί, Οδικό ίκτυο και Μνηµεία, Θεσσαλονίκη, Paton, James M. (editor), «The Venetians in Athens, From the lstoria of Cristoforo Ivanovich», Gennadeion Monographs I, Athens, Σιµόπουλος, Κ. Ξένοι Ταξιδιώτες στην Ελλάδα, Αθήνα, Σκουζές, Π. Αποµνηµονεύµατα, Αθήνα, Τραυλός, Ι. Πολεοδοµική εξέλιξις των Αθηνών, Αθήνα