Πίνακας Περιεχόμενων

Transcript

1

2 1

3 Πίνακας Περιεχόμενων Εισαγωγή 6 1. Περιβάλλον και ανάπτυξη Περιβάλλον Αειφόρος ανάπτυξη 8 2. Ενέργεια και νομοθεσία Ενεργειακές ανάγκες Παγκόσμιο επίπεδο Εθνικό επίπεδο Τεχνολογίες ανανεώσιμων πηγών ενέργειας Αιολική ενέργεια Ηλιακά συστήματα Φωτοβολταικά συστήματα Βιομάζα Γεωθερμία Συνεισφορά των φωτοβολταϊκών συστημάτων στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας Πράσινες θέσεις εργασίας Συνεισφορά των φωτοβολταϊκών συστημάτων στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας Μελέτη περίπτωσης μίας φωτοβολταϊκής εγκατάστασης σε σχολικό συγκρότημα Εισαγωγή Περιγραφή λειτουργίας εγκατάστασης φωτοβολταϊκών γεννητριών Φωτοβολταϊκές (Φ/Β) γεννήτριες Μετατροπείς Ισχύος Πίνακας Ισχύος Τριφασικός Πίνακας Μεταγωγικού Διακόπτη Σύστημα Μέτρησης, Καταγραφής και Παρουσίασης Δεδομένων Λοιπά στοιχεία Εκτίμηση της παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας για την επιλεγμένη θέση Σχεδιασμός φωτοβολταϊκής εγκατάστασης 60 2

4 5.5. Τεχνικά στοιχεία λειτουργίας φωτοβολταϊκής εγκατάστασης Συμπεράσματα Βιβλιογραφία 72 Κατάλογος πινάκων Πίνακας 1:Μηνιαίο δελτίο ισοζυγίου ηλεκτρικής ενέργειας στο διασυνδεδεμένο σύστημα μηνός Μαΐου 2011 (ΔΕΣΜΗΕ) 18 Πίνακας 2:Συνολική ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας (MWH) Μαΐου 2011 (ΔΕΣΜΗΕ) 19 Πίνακας 3:Μηνιαία παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και ισοζύγιο διασυνδέσεων (MWH) Μαΐου 2011 (ΔΕΣΜΗΕ) 19 Πίνακας 4:Εξέλιξη της τιμής της πωλούμενης ενέργειας από ΑΠΕ στο δίκτυο της ΔΕΗ (Πηγή: Νόμος 3851/10) 30 Πίνακας 5:Εξέλιξη της τιμής της πωλούμενης ενέργειας από φωτοβολταικά στο δίκτυο της ΔΕΗ (Πηγή: Νόμος 3851/10) 31 Πίνακας 6:Όρια εγκατεστημένης ισχύος (MW) ανά τεχνολογία Α.Π.Ε. και κατηγορία παραγωγού 32 Πίνακας 7:Φ/Β ηλεκτρική παραγωγή ενέργειας 58 Πίνακας 8:Προσπίπτουσα ακτινοβολία στο επίπεδο του Φ/Β συστήματος 59 Κατάλογος εικόνων Εικόνα 1:Εκτίμηση παγκόσμιας κατανάλωσης ενέργειας (*10 15 BTU) 11 Εικόνα 2:Εκτίμηση παγκόσμιας κατανάλωσης ενέργειας ανά τύπο καυσίμου (*10 15 BTU) 12 Εικόνα 3:Παγκόσμια παραγωγή υγρών καυσίμων *10 6 βαρέλια /ημέρα 13 Εικόνα 4:Καθαρή μεταβολή παραγωγής φυσικού αερίου ανά περιοχή *10 12 ft 3 14 Εικόνα 5:Παγκόσμια κατανάλωση άνθρακα ανά περιοχή *10 15 BTU 14 Εικόνα 6:Παγκόσμια ηλεκτροπαραγωγή ανά πηγή ενέργειας *10 12 kwh 15 Εικόνα 7:Παγκόσμια ηλεκτροπαραγωγή μέσω ανανεώσιμων πηγών ενέργειας εκτός υδροηλεκτρικής και αιολικής 10 9 kwh 16 3

5 Εικόνα 8:Ενεργειακά σχετιζόμενες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, *10 9 μετρικοί τόνοι 17 Εικόνα 9:Συμβολοποιημένες ποσόστητες ΔΕΠΑ 22 Εικόνα 10:Ακαθάριστο εγχώριο προϊόν την περίοδο Εικόνα 11:Κατανομή εγχώριας κατανάλωσης ενέργειας 25 Εικόνα 12:Καταμερισμός ενεργειακών εισαγωγών ανά καύσιμο 26 Εικόνα 13:Εξέλιξη εγχώριας παραγωγής και ενεργειακών εισαγωγών 26 Εικόνα 14:Τυπική μορφή ανεμογεννήτριας οριζόντιου άξονα 35 Εικόνα 15:Τυπική μορφή ανεμογεννήτριας κατακόρυφου άξονα 35 Εικόνα 16:Σχηματική δομή ανεμογεννήτριας οριζόντιου άξονα 37 Εικόνα 17:Απλοποιημένη μορφή φωτοβολταικού φαινομένου 41 Εικόνα 18:Δημιουργία νέων θέσεων εργασίας σε Ευρωπαϊκά κράτη 48 Εικόνα 19:Επενδύσεις και απασχόληση δυναμικού στα ηλιακά φωτοβολταϊκά 50 Εικόνα 20:Φωτογραφίες της Φ/Β εγκατάστασης 56 Εικόνα 21:Εκτιμώμενη μηνιαία παραγωγή ισχύος και μέσος όρος παραγόμενης ισχύος 57 Εικόνα 22:Εκτιμώμενη μηνιαία ακτινοβολία στο επίπεδο ενός Φ/Β συστήματος 58 Εικόνα 23:Ύψος ηλίου 59 Εικόνα 24:Συμβατότητα Φ/Β γεννήτριας / μετατροπέα 61 Εικόνα 25:Παραγόμενη ενέργεια κατά τη διάρκεια του έτους Εικόνα 26:Παραγόμενη ενέργεια κατά τη διάρκεια του έτους Εικόνα 27:Παραγόμενη ενέργεια κατά τη διάρκεια έτους Εικόνα 28:Ισχύς και ενέργεια παραγόμενη από 01/05/2011 έως 03/05/ Εικόνα 29:Ελάχιστες και μέγιστες τιμές ακτινοβολίας κατά τη διάρκεια της 01/05/ Εικόνα 30:Εκπομπές CO 2 που αποφεύχθηκαν κατά τη διάρκεια της 01/05/ Εικόνα 31:Μέγιστες και ελάχιστες τιμές της θερμοκρασίας περιβάλλοντος κατά τη διάρκεια της 01/05/ Εικόνα 32:Μέγιστες και ελάχιστες τιμές της ταχύτητας του ανέμου κατά τη διάρκεια της 01/05/ Εικόνα 33:Παραγόμενη ισχύς κατά τη διάρκεια της 01/05/ Εικόνα 34:Ενέργεια παραγόμενη από 02/04/2011 έως 01/05/ Εικόνα 35:Ακτινοβολία και ισχύ των μετατροπέων κατά τη διάρκεια της 01/05/

6 Εικόνα 36:Θερμοκρασία περιβάλλοντος και θερμοκρασία στοιχείου κατά τη διάρκεια της 01/05/ Εικόνα 37:Ελάχιστες και μέγιστες τιμές εισόδου συνεχούς ρεύματος κατά τη διάρκεια της 01/05/ Εικόνα 38:Ελάχιστες και μέγιστες τιμές του συνεχούς ρεύματος εισόδου των μετατροπέων κατά τη διάρκεια της 01/05/ Εικόνα 39:Ελάχιστες και μέγιστες τιμές του δικτύου εναλλασσόμενου ρεύματος φάσης L1 των μετατροπέων κατά τη διάρκεια της 01/05/ Εικόνα 40:Ελάχιστες και μέγιστες τιμές του εναλλασσόμενου ρεύματος φάσης L1, κατά τη διάρκεια της 01/05/ Εικόνα 41:Ώρες τροφοδότησης του δικτύου των μετατροπέων κατά τη διάρκεια 01/05/ Εικόνα 42:Ελάχιστες και μέγιστες τιμές της συχνότητας του δικτύου των μετατροπέων κατά τη διάρκεια της 01/05/

7 Εισαγωγή Αντικείμενο της παρούσας εργασίας αποτελεί η διερεύνηση του ρόλου των φωτοβολταϊκών στη μετά άνθρακα εποχή. Σε μία εποχή όπου το ενεργειακό ζήτημα, το φαινόμενο του θερμοκηπίου, οι υψηλές εκπομπές αερίων ρύπων, έχουν λάβει ανησυχητικές διαστάσεις, η προσπάθεια αντιμετώπισης και περιορισμού αυτών των φαινομένων μέσω της εφαρμογής συστημάτων ανανεώσιμων πηγών καθίσταται αναγκαία. Στο πρώτο κεφάλαιο, παρατίθεται η έννοια του περιβάλλοντος και πραγματοποιείται μία προσπάθεια ερμηνείας της έννοιας της αειφόρου ανάπτυξης. Στο δεύτερο κεφάλαιο, αναλύονται οι ενεργειακές ανάγκες σε διεθνές και εθνικό επίπεδο. Παρουσιάζεται η χρήση των διαφόρων πηγών ενέργειας συμβατικών και ανανεώσιμων στον τομέα της ηλεκτροπαραγωγής και στους άλλους τομείς κατανάλωσης. Παράλληλα παρατίθεται το εθνικό και παγκόσμιο νομικό πλαίσιο που υιοθετήθηκε προκειμένου να ενσωματωθούν και να αναπτυχθούν τα συστήματα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο ενεργειακό τοπίο. Στο τρίτο κεφάλαιο, περιγράφονται οι κυριότερες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και οι εφαρμογές τους. Παρατίθενται στοιχεία σχετικά με τις βασικές αρχές λειτουργίας τους. Στο τέταρτο κεφάλαιο, πραγματοποιείται αναφορά στη συμβολή των συστημάτων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, και ειδικότερα των φωτοβολταϊκών τεχνολογιών. Τέλος στο πέμπτο κεφάλαιο, στην προσπάθεια ανάδειξης της σπουδαιότητας των φωτοβολταϊκών εγκαταστάσεων, της συνεισφοράς τους στη μείωση των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα και του περιορισμού των περιβαλλοντικών επιπτώσεων παρουσιάζεται η εφαρμογή μίας φωτοβολταϊκής εγκατάστασης σε ελληνικό σχολικό συγκρότημα. Παρατίθενται στοιχεία για την παραγόμενη ενέργεια, την αποδοτικότητα του συστήματος και τη μείωση των παραγόμενων εκπομπών. Πιστεύεται ότι μέσα της μελέτης αυτής της εγκατάστασης, αναδεικνύεται ο κυρίαρχος ρόλος που καλούνται να διαδραματίσουν μεταξύ άλλων συστημάτων ΑΠΕ, οι φωτοβολταϊκές εγκαταστάσεις στον τομέα του ελληνικού ενεργειακού φάσματος. 6

8 1. Περιβάλλον και ανάπτυξη 1.1. Περιβάλλον Περιβάλλον είναι το σύνολο των συνθηκών (φυσικών, χημικών, βιολογικών, πολιτιστικών, κοινωνικών), οι οποίες είναι ικανές να επηρεάσουν τους ζωντανούς οργανισμούς και τις ανθρώπινες δραστηριότητες»...(henri Proglio (Γάλλος environmental manager, 2007). Το έδαφος, το νερό, ο αέρας και κάθε μορφή ζωής εμπεριεχόμενη σ αυτά βρίσκονται σε διαρκή αλληλεπίδραση μεταξύ τους, συνθέτοντας το σύστημα «φυσικό περιβάλλον». Ο άνθρωπος, ως «έλλογος» περιβαλλόμενος, διαμορφώνει, αναπτύσσει και εξελίσσει το ανθρωπογενές περιβάλλον (κοινωνικό, τεχνητό, ιστορικό), με διαρκή συρρίκνωση του αμιγώς φυσικού περιβάλλοντος. Ειδικά τα τελευταία διακόσια χρόνια, η αλματώδης ανάπτυξη και εξέλιξη της βιομηχανίας και της οικονομίας, σχετίζεται με την εμφάνιση, ανάπτυξη και εξέλιξη μεγάλων περιβαλλοντικών προβλημάτων από τις επιπτώσεις των οποίων διακυβεύεται η βιωσιμότητα του περιβάλλοντος στο σύνολό του (Αραβαντινός, 1998, Γεωργόπουλος, 1998, Σφενδουράκης, 2002, Δημητρίου, 2005). Αυτό βέβαια δε σημαίνει ότι δεν υπήρξαν και στο μακρινό παρελθόν περιστατικά περιβαλλοντικής υποβάθμισης συγκρίσιμης σε μέγεθος με αυτήν του 20ου αιώνα όπως π.χ. η ερημοποίηση στην ευρύτερη περιοχή της Βαβυλώνας, η οποία προέκυψε από την έντονη γεωργική εκμετάλλευση της Μεσοποταμίας κατά την πρώιμη αρχαιότητα (Παρασκευόπουλος & Κορφιάτης, 2003). Επίσης, στην αρχαία Ελλάδα είχαμε την αποψίλωση των δασών της Αττικοβοιωτίας προς χάρη της δημιουργίας του περίφημου Αθηναϊκού στόλου και το «φάγωμα» των βουνών για την εξόρυξη των περίφημων μαρμάρων. Τα σπουδαιότερα περιβαλλοντικά προβλήματα προκύπτουν από την υπέρμετρη κατανάλωση των φυσικών πόρων και την περιβαλλοντική ρύπανση (Κοσμάκη, 1999:15). Οι δύο αυτοί κίνδυνοι για το Περιβάλλον συνδέονται με τις καθημερινές ανθρωπογενείς δραστηριότητες, (όπως τις μεταφορές, τη θέρμανση και τον κλιματισμό, τη βιομηχανία, την αστική κατανάλωση, τη γεωργική δραστηριότητα, τον τουρισμό), οι οποίες προκαλούν διάφορα είδη αποβλήτων (στερεά, υγρά, αέρια). Φυσικοί αποδέκτες τους είναι η ατμόσφαιρα, τα επιφανειακά και υπόγεια νερά και το έδαφος. 7

9 Ως εκ τούτου, τα σπουδαιότερα περιβαλλοντικά προβλήματα είναι: Το ενεργειακό πρόβλημα, που επήλθε κυρίως από την αλόγιστη ενεργειακή κατανάλωση. Συνιστώσες του είναι η εξάντληση των μη ανανεώσιμων ενεργειακών πόρων (κυρίως πετρελαίου και λιθανθράκων), η αβεβαιότητα ενεργειακής τροφοδοσίας, η άνοδος των τιμών ενέργειας. Η ατμοσφαιρική ρύπανση με συνεπακόλουθες επιπτώσεις την όξινη βροχή, την τρύπα του όζοντος, την ενίσχυση του φαινομένου του θερμοκηπίου και εν τέλει, την κλιματική αλλαγή και τα ακραία καιρικά φαινόμενα. Η ποιοτική και ποσοτική υποβάθμιση του νερού. Η ποιοτική και ποσοτική υποβάθμιση του εδάφους (κυρίως από την εντατικοποίηση αλλά και επέκταση των καλλιεργειών σε βάρος πεδινών και τροπικών δασών). Τα απορρίμματα και απόβλητα (αστικά και βιομηχανικά). Ο θόρυβος. Διακρίνεται σε οδικό / κυκλοφοριακό, βιομηχανικό, θόρυβο εγκαταστάσεων, σιδηροδρομικό και αεροπορικό. Η οπτική / αισθητική ρύπανση. Τα ανθρώπινα έργα, πολλές φορές, χαρακτηρίζονται από τη διάχυση στο περιβάλλον αντιαισθητικών εικόνων εγκατάλειψης «άχρηστων» πραγμάτων. Οι επιπτώσεις αφορούν κυρίως τον ψυχισμό των κατοίκων Αειφόρος ανάπτυξη Η εμφάνιση των παραπάνω περιβαλλοντικών προβλημάτων και των επιπτώσεών τους, που θέτουν σε κίνδυνο τη βιωσιμότητα των οικοσυστημάτων του πλανήτη, επιβάλλει εδώ και πολύ καιρό την υιοθέτηση ενός άλλου τρόπου ζωής και ανάπτυξης, με βασικό δομικό στοιχείο την «αειφορία». Σύμφωνα με το Σακιώτη, 2003: «Ο όρος αειφόρος αναφέρεται για πρώτη φορά στον Σοφοκλή και έχει υιοθετηθεί από τη δασοπονία, όπου σημαίνει μια συγκεκριμένη μέθοδο διαχείρισης του δάσους, κατά την οποία όταν αφαιρείται από το δάσος όγκος ξύλου ίσος ή και λιγότερος με αυτόν που έχει παραχθεί κατά το θεωρούμενο διάστημα, λέγεται ότι το δάσος αειφορεί» (Αγγελίδης & συν, 2004:8). Η WCED (Word Commission for the Environment and Development - Παγκόσμια Επιτροπή για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη), με την έκθεση Brundtland, όρισε ως Αειφόρο ανάπτυξη «[ ] αυτή που ικανοποιεί τις ανάγκες του 8

10 παρόντος, χωρίς να μειώνει την ικανότητα των μελλοντικών γενεών ανθρώπων να ικανοποιήσουν τις δικές τους» (Φλογαΐτη, 2006:84). Συμπληρωματικός του παραπάνω ορισμού είναι αυτός των IUCN (International Union for Conservation of Nature - Διεθνής Ένωση για την Προστασία της Φύσης), UNEP (United Nations Environmental Programme - Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών), WWF (World Wildlife Fund - Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση): «Η ανάπτυξη είναι αειφόρος όταν βελτιώνει την ποιότητα ζωής στο πλαίσιο των ορίων που θέτει η φέρουσα ικανότητα των οικοσυστημάτων που υποστηρίζουν τη ζωή». Ο πρώτος ορισμός αναδεικνύει την αναγκαιότητα της αλληλεγγύης και υπευθυνότητας μεταξύ των γενεών και ο δεύτερος την περιβαλλοντική διάσταση. Από καθαρά περιβαλλοντική άποψη, αειφορική ανάπτυξη σημαίνει εξασφάλιση παραγωγής τροφής, άρα προστασία του εδάφους από τη διάβρωση, ελαχιστοποίηση έως κατάργηση χρήσης λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων, αποτελεσματική χρήση γεωργικής γης και αποθεμάτων νερού και αύξηση των αποδόσεων με τη βοήθεια της τεχνολογίας. Επίσης, μείωση της ρύπανσης του αέρα και του νερού και προστασία όλων των οικοσυστημάτων και της βιοποικιλότητάς τους. Τέλος, θεωρείται αναγκαία η προστασία του περιβάλλοντος από μεγάλες αλλαγές στη σύσταση της ατμόσφαιρας με ανάλογες συνεπαγόμενες αλλαγές του παγκοσμίου κλίματος, οι οποίες θα χειροτέρευαν το κληροδότημα «Γη» για τις επόμενες γενεές (Γεωργόπουλος, 1998:62-63). Εξ ορισμού λοιπόν, η αειφορική ανάπτυξη απαιτεί τη στήριξή της στη γνώση της πολυπλοκότητας που διασυνδέει τα οικοσυστήματα του πλανήτη και στην αντίληψη των ορίων αντοχής τους (Αριανούτσου, 1999). Επίσης, στην απόκτηση κοινωνικών δεξιοτήτων και στη διαμόρφωση οικουμενικών αξιών, που μάλλον εξασφαλίζουν το «ανεξίτηλο» των ανθρώπινων δικαιωμάτων «παντού» και «πάντα». Οι κοινωνικές δεξιότητες είναι αυτές που χαρακτηρίζουν τον ενεργό πολίτη και οι οικουμενικές αξίες αναφέρονται κυρίως στην κοινωνική δικαιοσύνη, την αλληλεγγύη, το σεβασμό και αποδοχή του άλλου. 9

11 2. Ενέργεια και νομοθεσία 2.1. Ενεργειακές ανάγκες Μέχρι τον 19ο αιώνα ο άνθρωπος κάλυπτε τις ενεργειακές του ανάγκες µε τη χρήση αποκλειστικά ανανεώσιµων πηγών ενέργειας όπως η αιολική (ανεμόμυλοι), υδραυλική ενέργεια (νερόμυλοι) κ.τ.λ. Με τη βιομηχανική επανάσταση όμως τα ορυκτά καύσιμα (γαιάνθρακες, πετρέλαιο, φυσικό αέριο) έγιναν οι πρωτεύουσες πηγές ενέργειας για την ανθρώπινη κοινωνία και οικονομία. Πλέον οι ενεργειακές ανάγκες δεν καλύπτονταν από πόρους που υπάρχουν ελεύθερα διαθέσιμοι σε κάθε χώρα αλλά από πόρους που ανθούσαν σε μια μειοψηφία χωρών ενώ οι υπόλοιπες έπρεπε να τις εισάγουν. Σε μερικές µόνο περιπτώσεις οι μεγάλοι παραγωγοί ήταν και οι μεγάλοι καταναλωτές ενέργειας. Αυτή η νέα πραγματικότητα εντάχθηκε στους γεωπολιτικούς σχεδιασμούς μεγάλων και μικρότερων δυνάμεων που μέχρι τότε διαγκωνίζονταν για εύφορες πεδιάδες, εμπορικούς δρόμους και πολύτιμες πρώτες ύλες. Έτσι χώρες που παλαιότερα είχαν ελάχιστη σημασία στη διπλωματική σκακιέρα έγιναν πρωτεύοντες στόχοι διεθνούς ενδιαφέροντος. Καθώς η εκβιομηχάνιση διαδόθηκε ακόμη περισσότερο οι ενεργειακές ανάγκες πολλαπλασιάστηκαν και ανέκυψαν νέα θέματα. Ένα από αυτά αφορά την εξάντληση των αποθεμάτων ορυκτού πλούτου, γεγονός που καθιστά άμεση την ανάγκη για υποκατάσταση τους µε εναλλακτικές ανανεώσιμες πηγές ενέργειας πριν εξαντληθούν. Υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που πιέζουν προς αυτή την κατεύθυνση, την εκμετάλλευση δηλαδή των ανανεώσιµων και καθαρών πηγών ενέργειας. Ο ένας αφορά τις επιπτώσεις που έχει, αποδεδειγμένα πια στο περιβάλλον η χρήση των ορυκτών καυσίμων. Ενώ ο άλλος αφορά τις έντονες διακυμάνσεις στις τιμές των ορυκτών καυσίμων και στην ανάγκη μείωσης της οικονομικής και πολιτικής εξάρτησης των χωρών καταναλωτών από τις προμηθεύτριες χώρες. Η μείωση της εξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα αποτελεί πλέον παγκόσμιο στόχο, για όλους τους παραπάνω λόγους. Πολλές χώρες έχουν υιοθετήσει ως στρατηγική επιλογή για τη λύση του ενεργειακού τους ζητήματος την πυρηνική ενέργεια, ωστόσο για πολλές άλλες δεν αποτελεί λύση λόγω του μεγάλου κόστους και των περιβαλλοντικών επιπτώσεων και των ενδεχόμενων πυρηνικών ατυχημάτων. Παράλληλα άλλες χώρες επενδύουν στην ανάπτυξη, τη διάδοση και την εφαρμογή 10

12 νέων τεχνολογιών που θα αξιοποιήσουν στον μέγιστο βαθμό τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας ( ηλιακή, αιολική, υδραυλική) Παγκόσμιο επίπεδο Σύμφωνα με έκθεση του ΕΙΑ (US Energy Information Administration Διαχείριση Ενεργειακής Πληροφόρησης Η.Π.Α.) του 2010, η παγκόσμια οικονομική ύφεση που άρχισε το 2007 και συνεχίστηκε μέσα στο 2009, είχε μία βαθιά επίδραση στην παγκόσμια ενεργειακή ζήτηση. Η παγκόσμια συνολική ενεργειακή ζήτηση περιορίστηκε κατά 1.2% το 2008 και κατά 2.2% το 2009, καθώς ο βιομηχανικός τομέας και η καταναλωτική ζήτηση αγαθών και υπηρεσιών παρουσίασε μείωση. Όπως παρουσιάζεται και στην εικόνα 1, η εκτίμηση για την παγκόσμια κατανάλωση ενέργειας παρουσιάζει αύξηση από τις 495*10 15 BTU το 2007 στις 590*10 15 BTU το 2020 και στις 739*10 15 BTU το Αυτό σημαίνει ότι αναμένεται μία συνολική αύξηση της παγκόσμιας κατανάλωσης ενέργειας της τάξης του 49% από το 2007 έως το Εικόνα 1: Εκτίμηση παγκόσμιας κατανάλωσης ενέργειας (*10 15 BTU) (ΕΙΑ, 2010) Η πιο ταχεία ανάπτυξη στην ενεργειακή ζήτηση κατά τη χρονική περίοδο , αναμένεται σε κράτη εκτός του ΟΟΣΑ. Η συνολική ενεργειακή κατανάλωση από κράτη μη μέλη του ΟΟΣΑ αναμένεται να αυξηθεί κατά 84%, ενώ στα κράτη μέλη του ΟΟΣΑ αναμένεται μία αύξηση της τάξης του 14%. Όπως διαπιστώνεται στην εικόνα 2 κατά τη χρονική περίοδο , αναμένεται αύξηση της παγκόσμιας καταναλισκόμενης ενέργειας, προερχόμενης από όλες τις πηγές των καυσίμων. Τα ορυκτά καύσιμα αναμένεται να συνεχίσουν να τροφοδοτούν σε σημαντικό βαθμό την παγκόσμια ενεργειακή κατανάλωση. Παρόλο που τα υγρά καύσιμα παραμένουν η σημαντικότερη πηγή ενέργειας, η συμμετοχή 11

13 τους στην παγκόσμια ενεργειακή κατανάλωση, παρουσιάζει μία ύφεση από 35% το 2007 σε ποσοστό 30% το 2035, καθώς η υψηλή τιμή των υγρών καυσίμων οδηγεί στη χρήση άλλων πηγών ενέργειας. Η χρήση των υγρών καυσίμων αυξάνει ελάχιστα ή μειώνεται σε όλους τους τομείς εκτός του τομέα μεταφορών όπου η έλλειψη σημαντικών τεχνολογικών επιτευγμάτων οδηγεί στη συνέχιση της χρήσης υγρών καυσίμων. Εικόνα 2: Εκτίμηση παγκόσμιας κατανάλωσης ενέργειας ανά τύπο καυσίμου (*10 15 BTU) (ΕΙΑ, 2010) Η παγκόσμια κατανάλωση των υγρών καυσίμων αυξάνει από 86.1 *10 6 βαρέλια την ημέρα το 2007, σε 92.1 *10 6 βαρέλια την ημέρα το 2020, σε *10 6 βαρέλια την ημέρα το 2030 και σε *10 6 βαρέλια την ημέρα το Σε παγκόσμια βάση, η κατανάλωση των υγρών καυσίμων παραμένει σταθερή στον κατασκευαστικό τομέα, αυξάνει ελάχιστα στον βιομηχανικό τομέα, αλλά παρουσιάζει μείωση στον ηλεκτροπαραγωγικό τομέα καθώς στρέφεται σε εναλλακτικές μορφές ενέργειας όπου είναι δυνατόν, ως αντίδραση στην παγκόσμια αύξηση της τιμής των υγρών καυσίμων. Στον τομέα των μεταφορών, παρά τις αυξανόμενες τιμές η χρήση των υγρών καυσίμων αυξάνει κατά μέσο όρο 1.3% τον χρόνο ή 45% από το 2007 έως το Προκειμένου να αντιμετωπιστεί η παγκόσμια ζήτηση υγρών καυσίμων, η παραγωγή υγρών καυσίμων (περιλαμβάνοντας συμβατικές και μη συμβατικές πηγές υγρών καυσίμων) αυξάνει κατά 25.8 *10 6 βαρέλια την ημέρα από το 2007 έως το Οι μη συμβατικές πηγές από τα κράτη-μέλη του ΟΟΣΑ και τα μη μέλη του ΟΟΣΑ αυξάνουν κατά μέσο όρο σε ποσοστό 4.9%. Η παγκόσμια παραγωγή μη συμβατικών υγρών καυσίμων αυξάνει από μόλις 3.4 *10 6 βαρέλια την ημέρα το

14 σε 12.9 *10 6 την ημέρα το 2035 και συμμετέχει σε ποσοστό 12% της παγκόσμιας παραγωγής υγρών καυσίμων το Ο Καναδάς, η Βραζιλία και οι Η.Π.Α. συμμετέχουν σε ποσοστό 70% της αύξησης της παγκόσμιας παραγωγής μη συμβατικών υγρών καυσίμων. Εικόνα 3: Παγκόσμια παραγωγή υγρών καυσίμων *10 6 βαρέλια /ημέρα (ΕΙΑ, 2010) Η παγκόσμια κατανάλωση φυσικού αερίου αυξάνεται κατά 44% από 108 *10 12 ft 3 το 2007 σε 156 *10 12 ft 3 το Το 2009, η παγκόσμια κατανάλωση φυσικού αερίου παρουσίασε μείωση κατά 1.1% και το φυσικό αέριο που χρησιμοποιούταν στον βιομηχανικό τομέα παρουσίασε ακόμα υψηλότερη μείωση της τάξης του 6% καθώς η ζήτηση βιομηχανικών προϊόντων μειώθηκε λόγω της οικονομικής ύφεσης. Το 2035 εκτιμάται ότι ο βιομηχανικός τομέας θα είναι ο κύριος καταναλωτής φυσικού αερίου με συμμετοχή 39% στην παγκόσμια κατανάλωση φυσικού αερίου. Η συμμετοχή του ηλεκτροπαραγωγικού τομέα στην παγκόσμια κατανάλωση φυσικού αερίου παρουσιάζει αύξηση από 33% το 2007 σε ποσοστό 36% το Προκειμένου να αντιμετωπιστεί η αύξηση της παγκόσμιας ζήτησης σε φυσικό αέριο, οι παραγωγοί θα αναγκαστούν να αυξήσουν την παγκόσμια παραγωγή το, 2035 σε ένα επίπεδο υψηλότερο κατά 46% από το αντίστοιχο του Η μέγιστη αύξηση παραγωγής φυσικού αερίου είναι για τα κράτη μη-μέλη του ΟΟΣΑ, όπου η μέγιστη αύξηση προέρχεται από τη Μέση Ανατολή (16 *10 12 ft 3 από το 2007 έως το 2035), την Αφρική (7 *10 12 ft 3 ), και τη Ρωσία και άλλα κράτη ευρωπαϊκά μη μέλη του ΟΟΣΑ και την Ευρασία (6 *10 12 ft 3 ). 13

15 Εικόνα 4: Καθαρή μεταβολή παραγωγής φυσικού αερίου ανά περιοχή *10 12 ft 3 (ΕΙΑ, 2010) Η παγκόσμια κατανάλωση άνθρακα αναμένεται να αυξηθεί από132*10 15 BTU το 2007 σε 206*10 15 BTU το 2035, με ετήσιο μέσο όρο αύξησης 1.6%. Η μεγαλύτερη αύξηση αναμένεται σε ασιατικά κράτη μη-μέλη του ΟΟΣΑ, υπολογιζόμενη σε ποσοστό 95% της παγκόσμιας αύξησης. Εικόνα 5: Παγκόσμια κατανάλωση άνθρακα ανά περιοχή *10 15 BTU (ΕΙΑ, 2010) Η παγκόσμια κατανάλωση άνθρακα αναμένεται να αυξηθεί από 132 *10 15 BTU το 2007 σε 206 *10 15 BTU το 2035 με έναν μέσο ετήσιο ρυθμό της τάξης του 1.6%. Η υψηλότερη συμμετοχή στη χρήση του άνθρακα αναμένεται σε ασιατικά κράτη μη μέλη του ΟΟΣΑ, η οποία υπολογίζεται σε επίπεδο 95% της καθαρής παγκόσμιας αύξησης στη χρήση του άνθρακα από το διάστημα , όπως παρουσιάζεται στην εικόνα 5. Η καθαρή παγκόσμια ηλεκτροπαραγωγή αυξάνεται κατά 87% από 18.8 *10 12 kwh το 2007 σε 25.0 *10 12 kwh το 2020 και 35.2 *10 12 kwh το Παρόλο που η οικονομική ύφεση ελάττωσε τον ρυθμό ανάπτυξης στη ζήτηση ηλεκτρισμού το

16 και 2009, η ανάπτυξη επιστρέφει στα επίπεδα της προ οικονομικής ύφεσης εποχής, το Γενικά στα κράτη μη μέλη του ΟΟΣΑ η καθαρή ηλεκτροπαραγωγή αυξάνεται κατά ετήσιο μέσο όρο 3.3% σε αντίθεση τα κράτη μέλη του ΟΟΣΑ όπου η ετήσια μέση αύξηση εκτιμάται σε επίπεδο 1.1%. Η ταχεία ανάπτυξη των τιμών της ενέργειας σε παγκόσμια κλίμακα από το 2003 έως το 2008, σε συνδυασμό με τις ανησυχίες σχετικά με τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου οδήγησε σε νέο ενδιαφέρον γύρω από τις εναλλακτικές πηγές ενέργειας, ιδιαίτερα την πυρηνική και τις ανανεώσιμες πηγές. Από το 2007 έως το 2035, η συμμετοχή των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στον ηλεκτροπαραγωγικό τομέα αυξάνει κατά μέσο ετήσιο όρο σε ποσοστό 3% και το ποσοστό συμμετοχής των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην ηλεκτροπαραγωγή αυξάνει από 18% το 2007 σε 23% το 2035, όπως παρουσιάζεται στην εικόνα 6. Η ηλεκτροπαραγωγή μέσω άνθρακα αυξάνει σε ετήσιο μέσο όρο 2.3%. Η ηλεκτροπαραγωγή μέσω φυσικού αερίου και πυρηνικής ενέργειας όπου είτε παράγονται σχετικά χαμηλά επίπεδα εκπομπών αερίων θερμοκηπίου (φυσικό αέριο) είτε μηδενικές (πυρηνική) αυξάνουν σε ετήσιο ποσοστό κατά 2.1% και 2.0% αντίστοιχα. Εικόνα 6: Παγκόσμια ηλεκτροπαραγωγή ανά πηγή ενέργειας *10 12 kwh (ΕΙΑ, 2010) Μεγάλο μέρος της παγκόσμιας αύξησης στην ηλεκτροπαραγωγή μέσω ανανεώσιμων πηγών ενέργειας καλύπτεται από την υδροηλεκτρική και την αιολική ενέργεια. Από τις 4.5*10 12 kwh της αυξανόμενης ηλεκτροπαραγωγής μέσω ανανεώσιμων πηγών ενέργειας κατά το διάστημα , 2.4*10 12 kwh (54%) προέρχονται από την υδροηλεκτρική ενέργεια και 1.2*10 12 kwh (26%) από την αιολική ενέργεια. Εκτός από αυτές τις δύο πηγές, οι περισσότερες τεχνολογικές 15

17 εφαρμογές εκμετάλλευσης ανανεώσιμων πηγών, δεν είναι οικονομικά ανταγωνιστικές με τα συμβατικά καύσιμα, εκτός από ένα περιορισμένο πλήθος αγορών. Παρά το γεγονός ότι οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας εκτός της υδροηλεκτρικής και της αιολικής ενέργειας, όπως η ηλιακή, η γεωθερμική, η βιομάζα, η κυματική και η παλιρροιακή διατηρούν ένα χαμηλό μερίδιο συμμετοχής στον ηλεκτροπαραγωγικό τομέα, σημειώνουν γοργούς ρυθμούς αύξησης όπως παρουσιάζεται στην εικόνα 7. Εικόνα 7: Παγκόσμια ηλεκτροπαραγωγή μέσω ανανεώσιμων πηγών ενέργειας εκτός υδροηλεκτρικής και αιολικής 10 9 kwh (ΕΙΑ, 2010) Η ηλεκτροπαραγωγή μέσω πυρηνικής ενέργειας αυξάνεται από 2.6*10 12 kwh το 2007, σε 3.6*10 12 kwh το 2020 και σε 4.5*10 12 kwh το Οι μελλοντικά αυξανόμενες τιμές των συμβατικών καυσίμων καθιστούν την πυρηνική ενέργεια οικονομικά ανταγωνιστική έναντι της ηλεκτροπαραγωγής από άνθρακα, φυσικό αέριο και υγρά καύσιμα, παρά το αρχικά σχετικά υψηλό κόστος των μονάδων παραγωγής πυρηνικής ενέργειας. Υπάρχει μεγάλη αβεβαιότητα σχετικά με τις μονάδες πυρηνικής ενέργειας. Ζητήματα όπως η ασφαλής λειτουργία των μονάδων εγκατάστασης, η διάθεση των πυρηνικών αποβλήτων, το υψηλό κατασκευαστικό κόστος και η διαθεσιμότητα των ραδιενεργών υλικών δημιουργούν ανησυχίες στο ευρύ κοινό και ενδεχομένως επισκιάζουν το ενδιαφέρον των κυβερνήσεων για την κατασκευή πυρηνικών αντιδραστήρων. Εντούτοις η πρόβλεψη για την εκμετάλλευση της πυρηνικής ενέργειας στον ηλεκτροπαραγωγικό τομέα εκτιμάται κατά 9% υψηλότερη για το έτος 2030, σε σχέση με τις εκτιμήσεις της ΕΙΑ, το Σε περιφερειακό επίπεδο, η υψηλότερη αύξηση στη χρήση πυρηνικής ενέργειας αναμένεται για τα ασιατικά κράτη μη- μέλη του ΟΟΣΑ, όπου η 16

18 ηλεκτροπαραγωγή μέσω πυρηνικής ενέργειας αναμένεται να αυξηθεί κατά μέσο ετήσιο όρο 7.7% από το 2007 έως το Αναφέρεται ότι στην Κίνα, αναμένεται μέση ετήσια αύξηση 8.4% και στην Ινδία 9.5%. Εκτός Ασίας, η μεγαλύτερη αύξηση αναμένεται στις χώρες της Κεντρικής και Νότιας Αμερικής όπου αναμένεται αύξηση της χρήσης πυρηνικής ενέργειας στον ηλεκτροπαραγωγικό τομέα σε μέσο ετήσιο όρο 4.3%. Οι προοπτικές για ηλεκτροπαραγωγή με χρήση πυρηνικής ενέργειας στα ευρωπαϊκά κράτη μέλη του ΟΟΣΑ αναθεωρούνται δεδομένης της ύπαρξης πολιτικών που απαιτούν την απόσυρση μονάδων πυρηνικής ενέργειας και τη θέσπιση όρων στην κατασκευή νέων. Οι ενεργειακά σχετιζόμενες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, αναμένεται να ανέλθουν από 29.7*10 9 μετρικούς τόνους το 2007, σε 33.8*10 9 μετρικούς τόνους το 2020 και 42.4*10 9 μετρικούς τόνους το έτος 2035, μία αύξηση της τάξης του 43%. Δεδομένης της ισχυρής οικονομικής ανάπτυξης και της συνεχιζόμενης εξάρτησης από τα συμβατικά καύσιμα για τα περισσότερα κράτη μη μέλη του ΟΟΣΑ, το μεγαλύτερο μέρος της αύξησης των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, παρατηρείται στα αναπτυσσόμενα κράτη μη μέλη του ΟΟΣΑ. Το έτος 2007, οι εκπομπές των κρατών μη μελών του ΟΟΣΑ υπερέβαιναν τις εκπομπές των κρατών μελών του ΟΟΣΑ κατά 17%. Το έτος 2035, αναμένεται όπως παρουσιάζεται στην εικόνα 8 να είναι διπλάσιες των εκπομπών των κρατών μελών του ΟΟΣΑ. Εικόνα 8: Ενεργειακά σχετιζόμενες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, *10 9 μετρικοί τόνοι (ΕΙΑ, 2010) Εθνικό επίπεδο Στην Ελλάδα οι ενεργειακές απαιτήσεις ανάγκες είναι υψηλές και μερικώς καλύπτονται μέσω γειτονικών χωρών. Οι τομείς κατανάλωσης, στους οποίους 17

19 παρουσιάζεται εντονότερο το πρόβλημα είναι ο τομέας των μεταφορών και ο οικιακός τομέας. Στον πίνακα 1 που ακολουθεί, παρουσιάζεται το πιο πρόσφατο δελτίο του ΔΕΣΜΗΕ, σχετικά με το ενεργειακό ισοζύγιο της χώρας. Πίνακας 1: Μηνιαίο δελτίο ισοζυγίου ηλεκτρικής ενέργειας στο διασυνδεδεμένο σύστημα μηνός Μαΐου 2011 (ΔΕΣΜΗΕ) 18

20 Πίνακας 2: Συνολική ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας (MWH) Μαΐου 2011 (ΔΕΣΜΗΕ) Πίνακας 3: Μηνιαία παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και ισοζύγιο διασυνδέσεων (MWH) Μαΐου 2011 (ΔΕΣΜΗΕ) 19

21 Κύρια εγχώρια πηγή παραγωγής ενέργειας είναι ο λιγνίτης, χρησιμοποιούμενος κατά κύριο λόγο στον τομέα της ηλεκτροπαραγωγής. Γενικά, το υψηλότερο τμήμα της εγχώριας κατανάλωσης (85,7%) καλύπτεται από ορυκτά καύσιμα, με κυρίαρχο τον λιγνίτη. Η πρώτη σοβαρή προσπάθεια για την εκμετάλλευση λιγνιτικών κοιτασμάτων στη χώρα μας άρχισε στο Αλιβέρι (Εύβοια) το Δυστυχώς μια φοβερή πλημμύρα το 1897 κατέστρεψε όλες τις επιφανειακές και υπόγειες εγκαταστάσεις εξόρυξης. Η εκμετάλλευση ξανάρχισε μετά τον πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο. Το 1922 η ετήσια παραγωγή έφθασε τους τόνους και διατηρήθηκε μέχρι το Το επόμενο έτος η εκμετάλλευση σταμάτησε για οικονομικούς λόγους. Μετά το δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο η ανάγκη εξηλεκτρισμού της χώρας οδήγησε στην απόφαση κατασκευής ατμοηλεκτρικού σταθμού στο Αλιβέρι, που θα λειτουργούσε αποκλειστικά με λιγνίτη. Το 1951 ανέλαβε η ΔΕΗ την υπόγεια εκμετάλλευση των Ορυχείων στο Αλιβέρι, κατορθώνοντας να αυξήσει την παραγωγή σε 750 χιλιάδες τόνους το χρόνο και να τροφοδοτήσει μονάδες συνολικής ισχύος 230 MW. Στις αρχές της δεκαετίας του 1980 σταμάτησε η λειτουργία του λιγνιτωρυχείου Αλιβερίου. Οι πρώτες συστηματικές έρευνες για την εντόπιση και αξιολόγηση των λιγνιτών της ευρύτερης περιοχής Πτολεμαϊδας άρχισαν μετά το Το 1955 συστάθηκε η εταιρία ΛΙΠΤΟΛ που είχε ως αντικείμενο την εκμετάλλευση του λιγνίτη και τη χρησιμοποίησή του για την παραγωγή μπρικετών, αζωτούχων λιπασμάτων, ημικώκ και ηλεκτρικής ενέργειας. Το 1959 το 90% των μετοχών της ΛΙΠΤΟΛ περιήλθαν στη ΔΕΗ. Το 1975 συγχωνεύθηκε η ΛΙΠΤΟΛ στη ΔΕΗ. Η παραγωγή λιγνίτη που ήταν το ,3 εκ. τόνους, αυξήθηκε το 1975 σε 11,7 εκ. τόνους, το 1985 σε 27,3 εκ. τόνους και το 2006 σε 49 εκ. τόνους (συμπεριλαμβανομένου και του ορυχείου στη Φλώρινα). Το λιγνιτικό κοίτασμα Μεγαλόπολης μελετήθηκε επιστημονικά για πρώτη φορά το 1957 και τα αποτελέσματα ήταν ενθαρρυντικά. Το 1969 άρχισε από τη ΔΕΗ η εκμετάλλευση του λιγνίτη. Το γεγονός αυτό ήταν μία ιδιαίτερη περίπτωση σε παγκόσμιο επίπεδο, επειδή για πρώτη φορά τόσο φτωχός λιγνίτης εξορύσσεται και χρησιμοποιείται για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Το λιγνιτωρυχείο Μεγαλόπολης ξεκίνησε με μία ετήσια παραγωγή 1 εκ. τόνους και έφθασε το 2006 τους 13,5 εκ. τόνους. Σήμερα η ΔΕΗ παράγει συνολικά περίπου 63 εκ. τόνους λιγνίτη σε ετήσια 20

22 βάση. Η εντυπωσιακή ανάπτυξη των Λιγνιτωρυχείων της ΔΕΗ επιτρέπει στη χώρα μας να κατέχει τη δεύτερη θέση στην παραγωγή λιγνίτη στην Ευρωπαϊκή Ένωση, την πέμπτη θέση στην Ευρώπη και την έκτη στον Κόσμο. Τα συνολικά βεβαιωμένα γεωλογικά αποθέματα λιγνίτη στη χώρα ανέρχονται σε περίπου 5 δις. τόνους. Τα κοιτάσματα αυτά παρουσιάζουν αξιοσημείωτη γεωγραφική εξάπλωση στον ελληνικό χώρο. Με τα σημερινά τεχνικοοικονομικά δεδομένα τα κοιτάσματα που είναι κατάλληλα για ενεργειακή εκμετάλλευση, ανέρχονται σε περίπου 3,2 δις τόνους και ισοδυναμούν με 450 εκ. τόνους πετρελαίου. Τα κυριότερα εκμεταλλεύσιμα κοιτάσματα λιγνίτη βρίσκονται στις περιοχές Πτολεμαϊδας, Αμυνταίου και Φλώρινας με υπολογισμένο απόθεμα 1,8 δις τόνους, στην περιοχή της Δράμας με απόθεμα 900 εκ. τόνους και στην περιοχή Ελασσόνας με 169 εκ. τόνους. Επίσης στην Πελοπόννησο, περιοχή Μεγαλόπολης, υπάρχει λιγνιτικό κοίτασμα με απόθεμα περίπου 223 εκ. τόνους. Με βάση τα συνολικά εκμεταλλεύσιμα αποθέματα λιγνίτη της χώρας και τον προγραμματιζόμενο ρυθμό κατανάλωσης στο μέλλον, υπολογίζεται ότι τα αποθέματα αυτά επαρκούν για περισσότερο από 45 χρόνια. Μέχρι σήμερα οι εξορυχθείσες ποσότητες λιγνίτη φτάνουν περίπου στο 29% των συνολικών αποθεμάτων. Εκτός από λιγνίτη η Ελλάδα διαθέτει και ένα μεγάλο κοίτασμα Τύρφης στην περιοχή των Φιλίππων (Ανατολική Μακεδονία). Τα εκμεταλλεύσιμα αποθέματα στο κοίτασμα αυτό εκτιμώνται σε 4 δις κυβικά μέτρα και ισοδυναμούν περίπου με 125 εκατ. τόνους πετρελαίου. Γενικά η ποιότητα των ελληνικών λιγνιτών είναι χαμηλή. Η θερμογόνος δύναμη κυμαίνεται από kcal/kg στις περιοχές Μεγαλόπολης, Αμυνταίου και Δράμας, από kcal/kg στην περιοχή Πτολεμαϊδας και στις περιοχές Φλώρινας και Ελασσόνας. Σημαντικό συγκριτικό πλεονέκτημα των λιγνιτών της χώρας μας είναι η χαμηλή περιεκτικότητα σε καύσιμο θείο. (ΔΕΗ, 2011). Το δε φυσικό αέριο, άρχισε να αξιοποιείται από το Η ΔΕΠΑ είναι ο κύριος εισαγωγέας φυσικού αερίου αγωγών και υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) στην Ελλάδα. Η ΔΕΠΑ έχει υπογράψει μακροχρόνιες συμβάσεις προμήθειας αερίου με τη ρωσική Gazprom, την τουρκική BOTAS, και την αλγερινή Sonatrach. 21

23 Εικόνα 9: Συμβολοποιημένες ποσότητες ΔΕΠΑ (ΔΕΠΑ, 2011) Το συμβόλαιο της ΔΕΠΑ με τη Gazprom εξασφαλίζει τον εφοδιασμό της ελληνικής αγοράς με μέχρι 2.8 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα (Nm 3 ) αερίου ετησίως, τουλάχιστον έως το Οι υπό εισαγωγή ποσότητες εγχέονται στο ΕΣΦΑ στο σημείο Στρυμονοχώρι Σιδηροκάστρου, κοντά στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα. Το συμβόλαιο με την τουρκική BOTAS αφορά την προμήθεια μέχρι 0.71 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα αερίου ετησίως έως το Οι εν λόγω ποσότητες παραδίδονται και εγχέονται στο ΕΣΦΑ στο σημείο Κήποι Έβρου, μέσω του υπάρχοντος ελληνοτουρκικού αγωγού φυσικού αερίου. Παρομοίως, το συμβόλαιο με τη Sonatrach (LNG) εξασφαλίζει την προμήθεια της χώρας τουλάχιστον έως το 2021 με μέχρι 0.68 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα ανά έτος. Οι παραδόσεις του αλγερινού LNG πραγματοποιούνται στον ελληνικό σταθμό αποθήκευσης και επαναεριοποίησης υγροποιημένου αερίου στη Ρεβυθούσα, στον κόλπο των Μεγάρων. Επιπλέον, η ΔΕΠΑ προμηθεύεται ποσότητες LNG από την παγκόσμια ευκαιριακή (spot) αγορά, όταν αυτές είναι διαθέσιμες σε ανταγωνιστικές τιμές για τους πελάτες της, αλλά και για διασφαλιστεί η επαρκής τροφοδοσία της ελληνικής αγοράς σε περιπτώσεις αυξημένης ζήτησης. Το φυσικό αέριο διεισδύει µε γρήγορους ρυθμούς στον τομέα της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στην χώρα µας μετά την απελευθέρωση των αγορών ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου. Οι σταθμοί παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας συνδυασμένου κύκλου φυσικού αερίου και τα συστήματα συμπαραγωγής ηλεκτρισμού και θερμότητας αποτελούν τη βέλτιστη δυνατή επιλογή τόσο από 22

24 πλευράς εξοικονόμησης ενέργειας και κόστους παραγωγής όσο και από πλευράς περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Η «ΔΕΗ Α.Ε.» αποτελεί τον πρώτο πελάτη της ΔΕΠΑ, καθώς η τροφοδότηση του πρώτου σταθμού παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας µε φυσικό αέριο στην Ελλάδα πραγματοποιήθηκε τον Ιούνιο του 1997, στον σταθμό της ΔΕΗ, στον Άγιο Γεώργιο Κερατσινίου. Μέχρι σήμερα το φυσικό αέριο χρησιμοποιείται και στους σταθμούς Συνδυασμένου Κύκλου της ΔΕΗ στο Λαύριο και στη Κομοτηνή. Το καλοκαίρι του 2004, συνδέθηκε στο Εθνικό Σύστημα Μεταφοράς Φυσικού Αερίου και λειτούργησε, ο πρώτος ιδιωτικός σταθμός παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας ανοικτού κύκλου 148 MWe (μονάδα αιχμής), ο οποίος ανήκει στην εταιρία «ΗΡΩΝ ΘΕΡΜΟΗΛΕΚΤΡΙΚΗ Α.Ε». Από τον Μάιο του 2005, λειτουργεί ο Σταθμός Παραγωγής Ηλεκτρικής Ενέργειας Συνδυασμένου Κύκλου 390 ΜWe της εταιρίας «ELPEDISON ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ Α.Ε» στο δήμο Εχεδώρου του νομού Θεσσαλονίκης. Τον Μάιο του 2008, τέθηκε σε λειτουργία η μονάδα Συμπαραγωγής Ηλεκτρισμού και Θερμότητας εγκατεστημένης ισχύος 334 ΜWe για την κάλυψη των αναγκών της εταιρείας «ΑΛΟΥΜΙΝΙΟΝ ΑΕ». Στις αρχές του 2010, ξεκίνησε η λειτουργία της μονάδας ηλεκτροπαραγωγής συνδυασμένου κύκλου της εταιρείας «ΗΡΩΝ ΙΙ ΘΕΡΜΟΗΛΕΚΤΡΙΚΟΣ ΣΤΑΘΜΟΣ ΒΟΙΩΤΙΑΣ Α.Ε.» εγκαταστημένης ισχύος 435 MWe, µε καύσιμο Φυσικό Αέριο στην περιοχή της Θήβας στη Βοιωτία. Τον Απρίλιο του 2010, τέθηκε σε λειτουργία η δεύτερη μονάδα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας συνδυασμένου κύκλου της «ELPEDISON ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ Α.Ε» στην Βιομηχανική Περιοχή της Θίσβης του νομού Βοιωτίας, εγκαταστημένης ισχύος 421,6 ΜWe. Επίσης το Νοέμβριο του ιδίου έτους λειτούργησε η μονάδα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας συνδυασμένου κύκλου «PROTERGIA «στην περιοχή του Αγ. Νικολάου Βοιωτίας εγκαταστημένης ισχύος 444 MWe. Στον βιομηχανικό τομέα υπάγονται οι καταναλωτές με ετήσια κατανάλωση ίση ή μεγαλύτερη των KWh Ανωτέρας Θερμογόνου Δυνάμεως φυσικού αερίου (περίπου Νm 3 ετησίως), που έχουν ως δραστηριότητα παραγωγή ή μεταποίηση προϊόντος. Στη βιομηχανία το φυσικό αέριο προσφέρει αυξημένη απόδοση, με λιγότερες εκπομπές ρύπων, ενώ πλήθος μικρών και μεγάλων επιχειρήσεων αποκτούν με το φυσικό αέριο ένα αποτελεσματικό μέσο για να μειώσουν το κόστος λειτουργίας τους 23

25 και να αναβαθμίσουν την παραγωγική διαδικασία και μέσω αυτής την ποιότητα των τελικών προϊόντων τους. Το φυσικό αέριο μπορεί να χρησιμοποιηθεί είτε για θερμική είτε για χημική χρήση (ως πρώτη ύλη για τη βιομηχανία), είτε σε συστήματα Συμπαραγωγής Ηλεκτρισμού και Θερμότητας, τα οποία παράγουν ταυτόχρονα αξιοποιήσιμη ηλεκτρική και θερμική ενέργεια. Η παραγόμενη ενέργεια μπορεί να χρησιμοποιηθεί τόσο για θερμική χρήση όσο και για ψύξη ή κλιματισμό. Το φυσικό αέριο σήμερα χρησιμοποιείται για συμπαραγωγή σε βιομηχανίες των κλάδων τροφίμων, μεταλλουργίας και υφαντουργίας, σε μεγάλα θερμοκήπια καθώς και στο μεγάλο εμπορικό τομέα (νοσοκομεία, ξενοδοχεία). Σήμερα, το συνολικό ποσοστό χρήσης του φυσικού αερίου στη βιομηχανία, στις περιοχές όπου υπάρχει δίκτυο, αγγίζει ή και ξεπερνά το 90%. Η ΔΕΠΑ έχει υπογράψει συμβάσεις πώλησης φυσικού αερίου µε 200 περίπου βιομηχανικές μονάδες, εκ των οποίων οι 20 με ετήσια κατανάλωση μεγαλύτερη των 100 GWh. (ΔΕΠΑ, 2011). Από στοιχεία που προκύπτουν από το Υπουργείο Ανάπτυξης, το 1995, η ελληνική οικονομία στα πλαίσια της ευρωπαϊκής ένωσης, παρουσίασε μία αξιόλογη ανάπτυξη του Α.Ε.Π. και στη συνέχεια η τιμή του Α.Ε.Π. διατηρήθηκε σε αυτά τα υψηλά επίπεδα με μέση τιμή περίπου 3,9% τον χρόνο για το διάστημα Αντίστοιχα, η τελική κατανάλωση ενέργειας παρουσίασε αύξηση την ίδια χρονική περίοδο 40%. Το 2006 δηλαδή, η Συνολικά Εγχώρια Κατανάλωση Ενέργειας στην Ελλάδα άγγιξε τα MWH (31,5 Mtoe) όταν το 1990 ήταν MWH (23,3 Mtoe). Από αυτά τα δεδομένα προκύπτει ότι ο μέσος ετήσιος ρυθμός αύξησης, για τα έτη ήταν 2,7%. Τα στερεά καύσιμα (κυρίως λιγνίτης) και τα προϊόντα του πετρελαίου ήταν 20,9 Mtoe το 1990 (93,8% της Συνολικής Εγχώριας Κατανάλωσης) και έφθασαν τα 26,6 Mtoe (84,4% της Συνολικής Εγχώριας Κατανάλωσης) το Τα αέρια καύσιμα, τα οποία επίσης δεν αποτελούν καθαρή μορφή ενέργειας, αυξήθηκαν από τα 0,14 Mtoe (0,6% της Σ.Ε.Κ.) το 1990 σε 2,74 Mtoe το 2006 (8,7% της Σ.Ε.Κ.) Το μερίδιο των Α.Π.Ε. παραμένει σταθερό γύρω στο 5-5,5% μεταξύ 1990 (1,1 Mtoe) και 2006 (1,8 Mtoe) και οφείλεται κατά κύριο λόγο στους μεγάλους υδροηλεκτρικούς σταθμούς. 24

26 Εικόνα 10: Ακαθάριστο εγχώριο προϊόν την περίοδο (Το ελληνικό ενεργειακό σύστημα, 2009). Εικόνα 11: Κατανομή εγχώριας κατανάλωσης ενέργειας (Το ελληνικό ενεργειακό σύστημα, 2009) Δυστυχώς, οι ενεργειακές ανάγκες της χώρας υπερτερούν της παραγωγής, με αποτέλεσμα να δημιουργείται ενεργειακή εξάρτηση η οποία σύμφωνα με προβλέψεις, θα παρουσιάσει άνοδο έως το Συνέπεια της υψηλής ζήτησης αποτελεί το γεγονός ότι μεταξύ του 2004 και 2008, διπλασιάστηκε η αξία των εισαγωγών αργού πετρελαίου. Σήμερα που η τιμή του πετρελαίου είναι υψηλότερη από ότι στο παρελθόν, καθίσταται αναγκαία μία επανεξέταση του ενεργειακού ισοζυγίου της χώρας. Πρέπει επίσης να ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι η τιμή του φυσικού αερίου 25

27 είναι συνδεδεμένη με την τιμή του πετρελαίου, επηρεάζοντας ανάλογα το κόστος των αντίστοιχων εισαγωγών. Επομένως, η κατανάλωση ενέργειας παρουσιάζεται αυξανόμενη, ανάλογα μάλιστα της ανόδου του βιοτικού επιπέδου του ατόμου, ενώ το κόστος, ίσως και ως συνέπεια της ίδιας αύξησης της ζήτησης, θα γίνεται σταδιακά και πιο υψηλό. (Πηγή: Το ελληνικό ενεργειακό σύστημα, 2009). Εικόνα 12: Καταμερισμός ενεργειακών εισαγωγών ανά καύσιμο (Το ελληνικό ενεργειακό σύστημα, 2009). Εικόνα 13: Εξέλιξη εγχώριας παραγωγής και ενεργειακών εισαγωγών. (Το ελληνικό ενεργειακό σύστημα, 2009). 26

28 2.2. Θεσμικό πλαίσιο Διεθνείς συνθήκες Η διεθνής κοινότητα στην προσπάθεια αντίδρασης στις αυξανόμενες ανησυχίες σχετικά με την παγκόσμια κλιματική αλλαγή που συντελείται τις τελευταίες δύο δεκαετίες, έχει υπογράψει μέχρι σήμερα τρεις συμβάσεις προς αυτή την κατεύθυνση, τη Σύμβαση-Πλαίσιο, το Πρωτόκολλο του Κιότο και τη Συμφωνία της Κοπεγχάγης. Η Σύμβαση-Πλαίσιο για την Κλιματική Αλλαγή των Ηνωμένων Εθνών (United Nations Framework Convention on Climate Change, UNFCCC) καταρτίστηκε στις 9 Μαΐου 1992 στη Νέα Υόρκη, τέθηκε προς υπογραφή τον Ιούνιο του 1992 στο Rio de Janeiro και τέθηκε σε ισχύ στις 21 Μαρτίου 1994, αφού υπογράφηκε από το σύνολο σχεδόν των κρατών του πλανήτη. Παρόλο που τα συμβαλλόμενα μέρη δεσμεύτηκαν για την εφαρμογή και υιοθέτηση συντονισμένων διεθνών αλλά και εγχώριων πολιτικών και μέτρων με σκοπό τη σταθεροποίηση των ατμοσφαιρικών συγκεντρώσεων των αερίων του θερμοκηπίου, δεν είχε προβλεφθεί η επιβολή κυρώσεων σε περίπτωση όπου κάποιο κράτος αθετούσε τις υποχρεώσεις του. Ως συνέπεια, κρίθηκε απαραίτητη η ισχυροποίηση του θεσμικού πλαισίου, μέσω της θέσπισης ποσοτικά προσδιορισμένων και νομικά δεσμευτικών στόχων για τα συμβαλλόμενα μέρη. Κατά αυτόν τον τρόπο, καταρτίστηκε το Πρωτόκολλο του Κιότο, που υπογράφηκε στην ομώνυμη πόλη στις 11 Δεκεμβρίου το Στο πρωτόκολλο του Κιότο περιλαμβάνονται οι ακόλουθες θεσπίσεις: Εμπορία Δικαιωμάτων Εκπομπών (ΕΔΙΕ): Τα συμβαλλόμενα μέρη σύμφωνα με τους εθνικά ποσοτικοποιημένους στόχους τους, θα πρέπει να κατανέμουν στις εγκαταστάσεις της επικράτειας τους, δικαιώματα εκπομπής αερίων του θερμοκηπίου, τα οποία να επιτρέπουν την εκπομπή μίας συγκεκριμένης μόνο ποσότητας σε ένα ορισμένο χρονικό διάστημα. Συνεπώς, οι μονάδες που επιτυγχάνουν τη μείωση των εκπομπών τους κάτω από τα τιθέμενα όρια, θα έχουν δικαίωμα πώλησης των επιπλέον δικαιωμάτων τους, στις μονάδες που υπερέβησαν τα δικά τους όρια. Παράλληλα οι τελευταίες θα υπόκεινται και σε κυρώσεις. Απώτερος σκοπός ήταν η έμμεση άσκηση πίεσης στις επιχειρήσεις, ώστε να προβούν στην επένδυση και εφαρμογή φιλικών προς το περιβάλλον τεχνολογιών, αφού πλέον το κόστος 27

29 διατήρησης των υπαρχουσών τεχνολογιών θα επίφερε υψηλότερο λειτουργικό κόστος. Προγράμματα Από Κοινού (ΠΚ): Τα έργα ΠΚ αναφέρονται στη δυνατότητα των ανεπτυγμένων χωρών επένδυσης σε αναπτυσσόμενες χώρες ή σε χώρες με μεταβατική οικονομία. Οι επενδύσεις αυτές θα επέφεραν όφελος από τις μειώσεις των εκπομπών, ως αποτέλεσμα της αμοιβαίας συμφωνίας. Μηχανισμός Καθαρής Ανάπτυξης (ΜΚΑ): Αντίστοιχα με τη προηγούμενη θέσπιση ήταν η υλοποίηση έργων ΜΚΑ από τα Μέρη του Πρωτοκόλλου σε αναπτυσσόμενες χώρες, όπου δεν υπήρχαν ποσοτικοί στόχοι μείωσης των εκπομπών. Σε αυτή την περίπτωση υπάρχει η δυνατότητα χρησιμοποίησης πιστωτικών μονάδων ΜΚΑ, οι οποίες αποκτήθηκαν από έργα που υλοποιήθηκαν στις αναπτυσσόμενες χώρες. Αυτό θα παρείχε μία μεγάλη ώθηση μεταφοράς τεχνογνωσίας στις αναπτυσσόμενες χώρες, συμβάλλοντας στην υγιή τους ανάπτυξη. (Δούκας Χάρης Ψαρράς Ιωάννης, 2007). Στη συνέχεια σημειώθηκε μία προσπάθεια για επέκταση του Πρωτοκόλλου του Κιότο, η ισχύς του οποίου λήγει το Σύμφωνα με τη Greenpeace, η διάσκεψη που πραγματοποιήθηκε στις 18 Δεκεμβρίου στην Κοπεγχάγη, στέφθηκε με απόλυτη αποτυχία αφού χάθηκε μία ιστορική ευκαιρία αποτροπής του επερχόμενου κλιματικού χάους στον πλανήτη. (GREENPEACE). Παρά την ύπαρξη κάποιων θετικών σημείων, όπως τη σύσταση ενός Κλιματικού Μηχανισμού Χρηματοδότησης ύψους $100 δις ετησίως προς τις αναπτυσσόμενες χώρες, η Συμφωνία της Κοπεγχάγης σε αντίθεση με αυτή του Κιότο, δεν υποστηρίχθηκε καν από το σύνολο της ολομέλειας της, με κάποια αναπτυσσόμενα κράτη να εκφράζουν μάλιστα την πλήρη αντίθεσή τους. Καταληκτικά αναφέρεται ότι δεν προέκυψε καμία νομικά δεσμευτική συμφωνία, ούτε προβλέφθηκαν νέα μέτρα για μειώσεις των εκπομπών στις βιομηχανικές χώρες Εθνικό θεσμικό πλαίσιο Η πρώτη προσπάθεια της ελληνικής πολιτείας για ανάπτυξη του τομέα των Α.Π.Ε. στην χώρα πραγματοποιήθηκε με την ψήφιση του νόμου 3468/06. Στα πλαίσια αυτού του νόμου καθορίστηκαν οι αδειοδοτικές διαδικασίες ενώ θεσπίστηκε το κατάλληλο επενδυτικό πλαίσιο, σύμφωνα με το οποίο καθορίστηκε η τιμολόγηση της πωλούμενης ενέργειας στο δίκτυο καθώς και η διάρκεια της σύμβασης πώλησης. 28

30 Κύριο μειονέκτημα των διαδικασιών αδειοδότησης υπήρξε η γραφειοκρατική διαδικασία και οι πολύ μεγάλες καθυστερήσεις, γεγονός που λειτούργησε ανασταλτικά στην ανάπτυξη των επενδύσεων στον χώρο. Ως εκ τούτου ακολούθησε ο νόμος 3734/09 με τον οποίο καθιερώθηκαν δεσμευτικά χρονοδιαγράμματα αξιολόγησης των νέων φακέλων αιτήσεων, παγιώθηκε στα είκοσι έτη το συμβόλαιο προμήθειας ενέργειας στο δίκτυο, ώστε να προκύψει η δυνατότητα αξιόπιστης οικονομικής αξιολόγησης των νέων επενδύσεων. Παράλληλα, θεσπίστηκε ένα μακροπρόθεσμο πλάνο τιμολόγησης της πωλούμενης ενέργειας για τα επόμενα έτη. Εντούτοις, το επιχειρηματικό τοπίο παρέμεινε αρνητικό, με γραφειοκρατικές καθυστερήσεις. Το ενδιαφέρον όμως των επενδυτών και οι δεσμεύσεις της χώρας που προέκυπταν από την εφαρμογή της οδηγίας 2009/28 του ευρωπαϊκού κοινοβουλίου, κατέστησαν επιτακτική την ανάγκη αναθεώρησης του νομικού πλαισίου. Κατά αυτόν τον τρόπο ψηφίστηκε ο νόμος 3851/10, ο οποίος συνέβαλλε στη μείωση των γραφειοκρατικών διαδικασιών, απλοποιώντας τις αναγκαίες ενέργειες για την υποβολή νέου φακέλου και θεσπίζοντας ταυτόχρονα αυστηρά χρονοδιαγράμματα αξιολόγησης των αιτήσεων. Παράλληλα σε εναρμόνιση με το κοινοτικό δίκαιο τέθηκαν και οι στόχοι του έως το Συνοπτικά περιγράφονται: Μείωση των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου σε ποσοστό τουλάχιστον 20% το 2020 συγκριτικά με το Μείωση σε ποσοστό 20% της πρωτογενούς χρήσης ενέργειας μέχρι το Διείσδυση των ΑΠΕ σε ποσοστό 20%, στο ενεργειακό σύστημα της χώρας, ενώ παράλληλα τέθηκε ελάχιστη συμμετοχή των Α.Π.Ε. στην κάλυψη της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας, σε ποσοστό 40%. Μία καίρια συμβολή του νόμου αυτού, θεωρείται η απαίτηση κάλυψης του συνόλου της πρωτογενούς ενεργειακής κατανάλωσης των νέων κτιρίων, με συστήματα παροχής ενέργειας που βασίζονται σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, συμπαραγωγή ηλεκτρισμού και θερμότητας ή συστήματα τηλεθέρμανσης, έως τις 31/12/2019. Για νέα κτίρια στα οποία στεγάζονται υπηρεσίες του δημοσίου και ευρύτερου δημοσίου τομέα, η υποχρέωση αυτή θα πρέπει να τεθεί σε ισχύ το αργότερο έως τις 31/12/

31 Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζεται η τιμολόγηση της ηλεκτρικής ενέργειας που παράγεται από Α.Π.Ε., πλην των φωτοβολταϊκών σταθμών. Πίνακας 4: Εξέλιξη της τιμής της πωλούμενης ενέργειας από ΑΠΕ στο δίκτυο της ΔΕΗ (Πηγή: Νόμος 3851/10) Παραγωγή Ηλεκτρικής Ενέργειας από: Τιμή ενέργειας /MWh Διασυνδεδεμένο Σύστημα Μη διασυνδεδεμένο Νησιά α. Αιολική ενέργεια που αξιοποιείται με χερσαίες εγκαταστάσεις ισχύος μεγαλύτερης των 50kW. β. Αιολική ενέργεια που αξιοποιείται με χερσαίες εγκαταστάσεις ισχύος μικρότερης των 50kW. γ. Φωτοβολταϊκά έως 10kWpeak στον οικιακό τομέα και σε μικρές επιχειρήσεις (σύμφωνα με το ειδικό πρόγραμμα σε κτιριακές εγκαταστάσεις - ΚΥΑ 12323/ΓΓ 175/ , Β' 1079). δ. Υδραυλική ενέργεια που αξιοποιείται με μικρούς υδροηλεκτρικούς σταθμούς με εγκατεστημένη ισχύ έως δεκαπέντε (15) Mwe. ε. Ηλιακή ενέργεια που αξιοποιείται από ηλιοθερμικούς σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής. στ. Ηλιακή ενέργεια που αξιοποιείται από ηλιοθερμικούς σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής με σύστημα αποθήκευσης, το οποίο εξασφαλίζει τουλάχιστον δύο ώρες λειτουργίας στο ονομαστικό φορτίο. ζ. Γεωθερμική ενέργεια χαμηλής θερμοκρασίας κατά την παρ. 1στ του άρθρου 2 του νόμου 3175/2003 (Α' 207) η. Γεωθερμική ενέργεια υψηλής θερμοκρασίας κατά την παρ. 1στ του άρθρου 2 του νόμου 3175/2003 (Α' 207) θ. Βιομάζα που αξιοποιείται από σταθμούς με εγκατεστημένη ισχύ <=1MW (εξαιρούμενου του βιοαποδομήσιμου κλάσματος αστικών αποβλήτων). ι. Βιομάζα που αξιοποιείται από σταθμούς με εγκατεστημένη ισχύ >1MW και <=5MW (εξαιρούμενου του βιοαποδομήσιμου κλάσματος αστικών αποβλήτων). ια. Βιομάζα που αξιοποιείται από σταθμούς με εγκατεστημένη ισχύ >5MW (εξαιρούμενου του βιοαποδομήσιμου κλάσματος αστικών αποβλήτων). ιβ. Αέρια εκλυόμενα από χώρους υγειονομικής ταφής και από εγκαταστάσεις βιολογικού καθαρισμού και βιοαέρια από βιομάζα (συμπεριλαμβανομένου και του βιοαποδομήσιμου κλάσματος αποβλήτων), με εγκατεστημένη ισχύ <=2MW. ιγ. Αέρια εκλυόμενα από χώρους υγειονομικής ταφής και από εγκαταστάσεις βιολογικού καθαρισμού και βιοαέρια από βιομάζα (συμπεριλαμβανομένου και του βιοαποδομήσιμου κλάσματος αποβλήτων), με εγκατεστημένη ισχύ >2MW. 87,85 99, ,85 264,85 284, , ,45 30

32 Παραγωγή Ηλεκτρικής Ενέργειας από: Τιμή ενέργειας /MWh ιδ. Βιοαέριο που προέρχεται από βιομάζα (κτηνοτροφικά και αγροτοβιομηχανικά οργανικά υπολείμματα και απόβλητα) με εγκατεστημένη ισχύ <=3MW. ιε. Βιοαέριο που προέρχεται από βιομάζα (κτηνοτροφικά και αγροτοβιομηχανικά οργανικά υπολείμματα και απόβλητα) με εγκατεστημένη ισχύ >MW. Διασυνδεδεμένο Σύστημα Μη διασυνδεδεμένο Νησιά ιστ. Σ.Η.Θ.Υ.Α. 87,85*ΣΡ 99,45*ΣΡ ιζ. Λοιπές Α.Π.Ε. (συμπεριλαμβανομένων και των σταθμών ενεργειακής αξιοποίησης του βιοαποδομήσιμου κλάσματος αστικών αποβλήτων που πληρούν τις προδιαγραφές της Ευρωπαϊκής νομοθεσίας όπως εκάστοτε αυτές ισχύουν 87,85 99,45 Αναφορικά με τα φωτοβολταϊκά συστήματα, προβλέπεται ειδική τιμολογιακή πολιτική. Στο πέρας της διαδικασίας αδειοδότησης, για έργα ισχύος άνω των 10kW, υπογράφεται συμβόλαιο με τον ΔΕΣΜΗΕ (Διαχειριστής Ελληνικού Συστήματος Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας) βάσει του οποίου δεσμεύεται η πώληση ενέργειας στο δίκτυο της ΔΕΗ για χρονικό διάστημα είκοσι ετών, σε προκαθορισμένη τιμή. Η αρχική τιμή αντιστοιχεί στην τιμή της περιόδου σύνδεσης (μεταβάλλεται ανά εξάμηνο από τον Αύγουστο του 2010 και μετά) ενώ στη συνέχεια αυξάνεται καθ όλη τη διάρκεια της σύμβασης ανάλογα με το μέγιστο δύο παραμέτρων, είτε του 25% του πληθωρισμού του προηγούμενου έτους, είτε σύμφωνα με τη μεταβολή της μεσοσταθμικής τιμής των τιμολογίων της ΔΕΗ. Στον πίνακα που ακολουθεί παρατίθεται η εξέλιξη της τιμής της πωλούμενης ενέργειας για τα επόμενα έτη. Πίνακας 5: Εξέλιξη της τιμής της πωλούμενης ενέργειας από φωτοβολταικά στο δίκτυο της ΔΕΗ (Πηγή: Νόμος 3851/10) 31

33 Εκτός των ανωτέρω, τα οποία ισχύουν κατά κύριο λόγο για επενδύσεις μεγάλης κλίμακας, θα πρέπει να αναφερθεί ότι έχει τεθεί σε ισχύ από το 2009 η ΚΥΑ με αριθμό ΦΕΚ 1079-Β Σύμφωνα με τη συγκεκριμένη ΚΥΑ, καθορίζεται η διαδικασία αδειοδότησης για φωτοβολταικά πλαίσια σε κτιριακές εγκαταστάσεις και ειδικότερα σε δώματα και στέγες κτιρίων ισχύος έως 10kW. Παρόλο που οι συγκεκριμένες εγκαταστάσεις εμφανίζουν τεχνικές δυσκολίες σε θέματα στήριξης, σκιάσεων, δέσμευσης χώρου κ.α. παρουσιάζουν το πλεονέκτημα της ταχύτερης υλοποίησης, δεδομένου ότι τα στάδια αδειοδότησης είναι περιορισμένα, η τιμή πώλησης ενέργειας στο δίκτυο της ΔΕΗ είναι υψηλότερη, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις πραγματοποιείται αξιοποίηση κτιριακών χώρων, ο οποίος παρέμενε ανεκμετάλλευτος. Στη συγκεκριμένη κατηγορία, η τιμή της πωλούμενης ενέργειας στο δίκτυο, έχει οριστεί σε 0,55 /kwh για το σύνολο των συναπτόμενων συμβάσεων για τα έτη 2009, 2010 και Παράλληλα προβλέπεται ετήσια αναπροσαρμογή της τιμής προς τα κάτω κατά 5%, για όλες τις συμβάσεις οι οποίες θα ολοκληρωθούν το χρονικό διάστημα από μέχρι και Αναφέρεται επίσης η αρίθ. A.Y./Φ1/οικ Απόφαση που δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ Β 1630/ για την επιδιωκόμενη αναλογία εγκατεστημένης ισχύος και την κατανομή της στο χρόνο μεταξύ των διαφόρων τεχνολογιών Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας. Η επιδιωκόμενη αναλογία εγκατεστημένης ισχύος ανά τεχνολογία Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (Α.Π.Ε.) και κατηγορία παραγωγού και η κατανομή της στο χρόνο καθορίζονται στον ακόλουθο πίνακα, με χρονικό ορίζοντα τα έτη 2014 και 2020: Πίνακας 6: Όρια εγκατεστημένης ισχύος (MW) ανά τεχνολογία Α.Π.Ε. και κατηγορία παραγωγού Υδροηλεκτρικά Μικρά (0 15MW) Μεγάλα (>15MW) Φωτοβολταϊκά Εγκαταστάσεις από επαγγελματίες αγρότες της περίπτωσης (β) της παρ. 6 του άρθ. 15 του ν.3851/ Λοιπές Εγκαταστάσεις Ηλιοθερμικά

34 Αιολικά (περιλαμβανομένων θαλασσίων) Βιομάζα

35 3. Τεχνολογίες ανανεώσιμων πηγών ενέργειας 3.1. Αιολική ενέργεια Η αιολική ενέργεια, ο άνεμος, υπήρξε μία από τις πρώτες στην ιστορία πηγές ενέργειας που χρησιμοποίησε ο άνθρωπος. Ένα απλό παράδειγμα που δείχνει την ευρύτατη εφαρμογή του ανέμου στις καθημερινές ανάγκες της ζωής είναι τα ιστιοφόρα πλοία καθώς και οι γραφικοί ανεμόμυλοι διάφορων νησιών. Η γενίκευση της χρήσης του ηλεκτρισμού ανέκοψε αυτή την πανάρχαια σχέση ανθρώπου-ανέμου, χωρίς όμως να την αποκόψει οριστικά. Αντίθετα, πρόσφατα άρχισε να υπάρχει έντονο ενδιαφέρον για την εφαρμογή της αιολικής ενέργειας στην παραγωγή ηλεκτρισμού, ως αποτέλεσμα των ενεργειακών κρίσεων της δεκαετίας του 70, των ατυχημάτων στους πυρηνικούς σταθμούς παραγωγής ηλεκτρισμού και της ευαισθητοποίησης της κοινής γνώμης σε θέματα προστασίας του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος. Η ολική ισχύς των ανέμων παγκοσμίως, σύμφωνα με έγκυρες επιστημονικές μελέτες υπολογίζεται σε kw περίπου, ενώ η ωφέλιμη ηλεκτρική ενέργεια που μπορεί να παραχθεί ανέρχεται προσεγγιστικά στις 10 6 GWh. Στις κύριες εφαρμογές της αιολικής ενέργειας περιλαμβάνονται: Η παραγωγή και αποθήκευση ηλεκτρικής ενέργειας. Οι παραδοσιακοί ανεμόμυλοι. Οι εγκαταστάσεις άντλησης νερού. Η ναυσιπλοΐα. Οι εγκαταστάσεις αφαλάτωσης νερού. Οι εγκαταστάσεις αποθήκευσης νερού ή συμπιεσμένου αέρα. Ο φωτισμός φάρων. Οι τηλεπικοινωνιακοί αναμεταδότες. Η αιολική ενέργεια βρίσκει εφαρμογή κυρίως για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Οι μηχανές που μετατρέπουν την κινητική ενέργεια σε μηχανική, σε πρώτη φάση και σε ηλεκτρική ενέργεια, τελικά ονομάζονται Συστήματα Μετατροπής Αιολικής Ενέργειας κατά αναλογία του αγγλικού όρου Wind Energy Conversion Systems (WECS). Συνήθως, στην ελληνική βιβλιογραφία χρησιμοποιούνται οι όροι ανεμογεννήτρια (Α/Γ), ανεμοκινητήρας, ανεμομηχανή κλπ, με επικρατέστερο τον πρώτο. 34

36 Οι ανεμογεννήτριες διακρίνονται ανάλογα με τον τρόπο περιστροφής του δρομέα των πτερυγίων τους σε δύο κατηγορίες (εικόνες 14 και 15). Εικόνα 14: Τυπική μορφή ανεμογεννήτριας οριζόντιου άξονα Εικόνα 15: Τυπική μορφή ανεμογεννήτριας κατακόρυφου άξονα Ανεμογεννήτριες οριζόντιου άξονα, των οποίων ο δρομέας είναι τύπου έλικα και βρίσκεται συνεχώς παράλληλος με την κατεύθυνση του ανέμου και του εδάφους. 35

37 Ανεμογεννήτριες κατακόρυφου άξονα, των οποίων ο δρομέας παραμένει σταθερός και είναι κάθετος προς την επιφάνεια του εδάφους. Η απόδοση μιας ανεμογεννήτριας εξαρτάται από το μέγεθος της και την ταχύτητα του ανέμου. Το μέγεθος είναι συνάρτηση των αναγκών που καλείται να εξυπηρετήσει και ποικίλει από μερικές εκατοντάδες μέχρι μερικά εκατομμύρια Watt. Οι τυπικές διαστάσεις μιας ανεμογεννήτριας 500 kw είναι: Διάμετρος δρομέα, 40 μέτρα και ύψος μέτρα, ενώ αυτής των τριών MW οι διαστάσεις είναι 80 και μέτρα αντίστοιχα. Παρόλο που δεν υφίσταται κανένας καθοριστικός λόγος, εκτός ίσως από την εμφάνιση, στην αγορά έχουν επικρατήσει αποκλειστικά οι ανεμογεννήτριες οριζόντιου άξονα, με δύο ή τρία πτερύγια. Μια τυπική ανεμογεννήτρια οριζοντίου άξονα αποτελείται από τα εξής μέρη: Τον δρομέα, που αποτελείται από δύο ή τρία πτερύγια από ενισχυμένο πολυεστέρα. Τα πτερύγια προσδένονται πάνω σε μια πλήμνη είτε σταθερά, είτε με τη δυνατότητα να περιστρέφονται γύρω από το διαμήκη άξονα τους μεταβάλλοντας το βήμα. Το σύστημα μετάδοσης της κίνησης, αποτελούμενο από τον κύριο άξονα, τα έδρανα του και το κιβώτιο πολλαπλασιασμού στροφών, το οποίο προσαρμόζει την ταχύτητα περιστροφής του δρομέα στη σύγχρονη ταχύτητα της ηλεκτρογεννήτριας. Η ταχύτητα περιστροφής παραμένει σταθερή κατά την κανονική λειτουργία της μηχανής. Την ηλεκτρική γεννήτρια, σύγχρονη ή επαγωγική με 4 ή 6 πόλους η οποία συνδέεται με την έξοδο του πολλαπλασιαστή μέσω ενός ελαστικού ή υδραυλικού συνδέσμου και μετατρέπει τη μηχανική ενέργεια σε ηλεκτρική και βρίσκεται συνήθως πάνω στον πύργο της ανεμογεννήτριας. Υπάρχει και το σύστημα πέδης το οποίο είναι ένα συνηθισμένο δισκόφρενο που τοποθετείται στον κύριο άξονα ή στον άξονα της γεννήτριας. Το σύστημα προσανατολισμού, αναγκάζει συνεχώς τον άξονα περιστροφής του δρομέα να βρίσκεται παράλληλα με τη διεύθυνση του ανέμου. Τον πύργο, ο οποίος στηρίζει όλη την παραπάνω ηλεκτρομηχανολογική εγκατάσταση. Ο πύργος είναι συνήθως σωληνωτός ή δικτυωτός και σπανίως από οπλισμένο σκυρόδεμα. Τον ηλεκτρονικό πίνακα και τον πίνακα ελέγχου, οι οποίοι είναι τοποθετημένοι 36

38 στη βάση του πύργου. Το σύστημα ελέγχου παρακολουθεί, συντονίζει και ελέγχει όλες τις λειτουργίες της ανεμογεννήτριας, φροντίζοντας για την απρόσκοπτη λειτουργία της. Εικόνα 16: Σχηματική δομή ανεμογεννήτριας οριζόντιου άξονα (ΚΑΠΕ) Η ανάπτυξη των σύγχρονων ανεμογεννητριών έχει περάσει στη φάση ωριμότητας και αξιοποίησης της τεχνογνωσίας, με αποτέλεσμα η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας να γίνεται συχνά σε τιμές ανταγωνιστικές των συμβατικών πηγών. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η Δανία και η Γερμανία είναι οι χώρες με τη μεγαλύτερη διάδοση ανεμογεννητριών και την ισχυρότερη εγχώρια βιομηχανία. Παράλληλα, στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης υπάρχει μία σημαντική κινητικότητα για έρευνα και ανάπτυξη της αιολικής ενέργειας, η οποία επικεντρώνεται κυρίως στους ακόλουθους άξονες: Στη μελέτη και κατασκευή μεγάλης ισχύος ανεμογεννητριών για την οικονομικότερη παραγωγή ηλεκτρισμού. Οι μηχανές αυτές είναι συνδεδεμένες με το ηλεκτρικό σύστημα, είτε μεμονωμένες είτε σε μορφή συστοιχιών που ονομάζονται αιολικά πάρκα. Στην παράλληλη λειτουργία ανεμογεννητριών και συμβατικών σταθμών, π.χ. 37

39 σταθμών ντήζελ, με μεγάλη διείσδυση της αιολικής ενέργειας ως ποσοστό της συνολικά παραγόμενης. Η περίπτωση μικρών και απομονωμένων ηλεκτρικών συστημάτων έχει μεγάλο ενδιαφέρον, που οφείλεται στην ιδιομορφία του ελληνικού χώρου λόγω των νησιών, τα περισσότερα από τα οποία δεν έχουν διασύνδεση με το κύριο δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας. Το αιολικό δυναμικό της Ελλάδας είναι πολύ υψηλό. Συγκεκριμένα από μετρήσεις του αιολικού δυναμικού σε διάφορες περιοχές της χώρας, τις οποίες πραγματοποίησαν από το 1997 η ΔΕΗ και το ΚΑΠΕ, προκύπτει ότι στα νησιά του Αιγαίου η μέση τιμή του ανέμου σε ύψος 10 μέτρα πάνω από το έδαφος είναι της τάξης των 7m/sec, χωρίς να αποκλείονται περιοχές με μέσες τιμές μεταξύ 8-11 m/sec. Οι αντίστοιχες τιμές των παράκτιων ανατολικών περιοχών της χώρας είναι λίγο κατώτερες (περίπου 6m/sec), οι οποίες όμως εξακολουθούν να είναι οικονομικά εκμεταλλεύσιμες. Η ιδιωτική πρωτοβουλία αναμένεται να έχει πρωτεύοντα ρόλο στην περαιτέρω ανάπτυξη της αιολικής ενέργειας στην Ελλάδα. Με την αλλαγή του νομικού καθεστώτος και την απελευθέρωση της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας (1994) εκδηλώθηκε ζωηρότατο ενδιαφέρον για επενδύσεις σε εγκαταστάσεις αξιοποίησης του αιολικού δυναμικού σε διάφορες περιοχές της χώρας Ηλιακά συστήματα Ο ήλιος αποτελεί μία ανεξάντλητη πηγή ενέργειας και ζωής. Οι προσπάθειες για την ανάπτυξη εφαρμογών αξιοποίησης της ηλιακής ενέργειας έχουν τις ρίζες τους στα βάθη των αιώνων και συνεχίζονται αδιάκοπα και με αμείωτο ενδιαφέρον ως τις ημέρες μας. Τα κυριότερα συστήματα εκμετάλλευσης της ηλιακής ενέργειας είναι τα εξής: Ενεργητικά ηλιακά συστήματα, στα οποία η ηλιακή ακτινοβολία συλλέγεται με ειδικές διατάξεις στοιχείων και στη συνέχεια μεταφέρεται υπό μορφή θερμότητας με κάποιο κατάλληλο ρευστό. Παθητικά ηλιακά συστήματα, στα οποία η ηλιακή ενέργεια συλλέγεται με εκμετάλλευση του φαινομένου του θερμοκηπίου που δημιουργείται από την κατάλληλη αρχιτεκτονική διάταξη ενός κτιρίου και στη συνέχεια αποθηκεύεται και μεταφέρεται επίσης με κατάλληλη διαμόρφωση των δομικών στοιχείων του κτιρίου αυτού. 38

40 Από τα παραπάνω προκύπτει ότι τα παθητικά ηλιακά συστήματα αποτελούν αναπόσπαστο μέρος ενός κτιρίου και ως εκ τούτου ο σχεδιασμός τους ενσωματώνεται στο γενικό σχεδιασμό του κτιρίου αυτού. Αντίθετα, τα ενεργητικά ηλιακά συστήματα είναι αυτοτελείς διατάξεις που μπορεί να εξυπηρετούν ένα κτίριο αλλά και να συμβάλλουν αυτοτελώς στην παραγωγή ενέργειας, η οποία στη συνέχεια διατίθεται ανάλογα με τις απαιτήσεις. α) Ενεργητικά ηλιακά συστήματα Η τεχνολογία των ενεργητικών ηλιακών συστημάτων έχει βασικό χαρακτηριστικό τη συλλογή της ηλιακής ακτινοβολίας και τη μεταφορά της υπό μορφή θερμότητας σε νερό, αέρα ή γενικά σε κάποιο ρευστό. Οι κυριότερες εφαρμογές των ενεργητικών ηλιακών συστημάτων είναι: Παραγωγή ζεστού νερού, η οποία είναι η πλέον διαδεδομένη εφαρμογή της ηλιακής ενέργειας στην Ελλάδα. Ένα τυπικό σύστημα παραγωγής ζεστού νερού, ο γνωστός σε όλους ηλιακός θερμοσίφωνας, αποτελείται από επίπεδους ηλιακούς συλλέκτες, ένα δοχείο αποθήκευσης της θερμότητας και τις σωληνώσεις. Η ηλιακή ακτινοβολία απορροφάται από τον συλλέκτη και η συλλεγόμενη θερμότητα αντλείται από δοχείο αποθήκευσης. Οι επίπεδοι ηλιακοί συλλέκτες τοποθετούνται στην οροφή του κτιρίου, με νότιο προσανατολισμό και κλίση 30 ο -60 ο ως προς τον ορίζοντα, ώστε να μεγιστοποιηθεί το ποσό της ακτινοβολίας που συλλέγεται ετησίως. Θέρμανση χώρων, η οποία με βάση τις ελληνικές κλιματικές συνθήκες, ιδιαίτερα στη Νότια Ελλάδα, αποτελεί μία τεχνικά και οικονομικά βιώσιμη εφαρμογή. Η χρήση των ενεργητικών ηλιακών συστημάτων θέρμανσης χώρων μπορεί να εξοικονομήσει συμβατική ενέργεια σε νέα ή παλαιά κτίρια σε συνδυασμό με όλα τα απαραίτητα εκείνα μέτρα για την ελαχιστοποίηση των απωλειών και τη μεγιστοποίηση της οικονομικής αποδοτικότητας της εγκατάστασης (μόνωση, παθητικός ενεργειακός σχεδιασμός του κτιρίου κλπ). Θέρμανση κολυμβητικών δεξαμενών, η οποία αποτελεί για πολλές ευρωπαϊκές χώρες προνομιακό πεδίο εφαρμογής ηλιακών συστημάτων. Οι ευνοϊκές συνθήκες λειτουργίας της συλλεκτικής επιφάνειας (χαμηλές θερμοκρασίες) επιτρέπουν την αποδοτική λειτουργία συστημάτων χαμηλού κόστους (πλαστικών ακάλυπτων σωλήνων κλπ). Κλιματισμός χώρων, εφαρμογή η οποία αποτελεί μία από τις επιθυμητές και μελλοντικά υποσχόμενες προοπτικές στον ελληνικό χώρο. Αυτό δικαιολογείται από 39

41 την ύπαρξη ηλιακής ακτινοβολίας, ακριβώς τη χρονική περίοδο που απαιτείται η ψύξη, σε συνδυασμό με τη συνεχιζόμενη αύξηση της ζήτησης ηλεκτρικού φορτίου για κλιματισμό κατά τους θερινούς μήνες, κυρίως στα αυτόνομα ηλεκτρικά δίκτυα των νησιών. Ηλεκτροπαραγωγή, η οποία πραγματοποιείται με τη χρήση παραβολοειδών κατόπτρων. Μονάδες ηλεκτροπαραγωγής με ενεργητικά ηλιακά συστήματα υπάρχουνε εγκατεστημένες κυρίως στην Καλιφόρνια. Γεωργικές χρήσεις, (ξήρανση προϊόντων, θερμοκήπια κλπ), για τις οποίες απαιτούνται μεγάλες ποσότητες ενέργειας. β) Παθητικά ηλιακά συστήματα Ο σύγχρονος αρχιτεκτονικός σχεδιασμός των κτιρίων ενσωματώνει ολοένα και συχνότερα την τεχνολογία των παθητικών ηλιακών συστημάτων θέρμανσης, ως συστατικών στοιχείων του κτιρίου. Βασικό χαρακτηριστικό τους είναι η συλλογή και αποθήκευση της ηλιακής ενέργειας σε δομικά στοιχεία του κτιρίου και η μετάδοση της θερμότητας στους επιλεγμένους χώρους με φυσική ροή. Όταν παρέχεται μηχανική υποστήριξη χαμηλής ενεργειακής κατανάλωσης, π.χ. από ανεμιστήρα, το ηλιακό σύστημα χαρακτηρίζεται ως υβριδικό ηλιακό σύστημα θέρμανσης. Τα παθητικά ηλιακά συστήματα θέρμανσης διακρίνονται στις εξής κύριες κατηγορίες: Συστήματα άμεσου κέρδους, όταν η συλλογή, αποθήκευση και μετάδοση της θερμότητας γίνεται άμεσα μέσα στον εξυπηρετούμενο χώρο. Συστήματα έμμεσου κέρδους, όταν η συλλογή και η αποθήκευση της θερμότητας γίνεται σε χώρο που έχει επαφή με εκείνον στον οποίο γίνεται μεταδίδεται η θερμότητα. Συστήματα απομονωμένου κέρδους, όταν η συλλογή και αποθήκευση θερμότητας γίνεται σε χώρο / χώρους απομακρυσμένους από τον εξυπηρετούμενο ενώ η μετάδοση της θερμότητας επιτυγχάνεται με την κυκλοφορία θερμού αέρα. Τα παθητικά ηλιακά συστήματα θέρμανσης συλλέγουν θερμική ενέργεια εκμεταλλευόμενα το φαινόμενο του θερμοκηπίου, δηλαδή με τον εγκλωβισμό της μακροκύματης υπέρυθρης ακτινοβολίας πίσω από υαλοπίνακα που καλύπτει το άνοιγμα ενός χώρου. Διαφοροποιούνται ως προς την αποθήκευση και μετάδοση της θερμότητας. 40

42 3.3. Φωτοβολταικά συστήματα Τα φωτοβολταικά συστήματα έχουν τη δυνατότητα μετατροπής της ηλιακής ενέργειας σε ηλεκτρική ως αποτέλεσμα του φωτοβολταικού φαινομένου, το οποίο εμφανίζεται σε ημιαγώγιμα υλικά όταν αυτά εκτεθούν στην ηλιακή ακτινοβολία. Το βασικό τμήμα ενός τυπικού φωτοβολταικού συστήματος είναι η φωτοβολταϊκή γεννήτρια, η οποία αποτελείται από τα φωτοβολταικά ηλιακά στοιχεία (ονομάζονται επίσης φωτοστοιχεία, ηλιακά κύτταρα ή κυψελίδες), τα οποία είναι δίοδοι ημιαγωγών σε μορφή δίσκου, που καθώς δέχονται στην επιφάνειά τους την ηλιακή ακτινοβολία, εκδηλώνουν μία διαφορά δυναμικού ανάμεσα στην μπροστινή και πίσω όψη τους οι οποίες αποτελούνται από στοιχεία πυριτίου P και Ν (θετικά και αρνητικά). (εικόνα 17). Εικόνα 17: Απλοποιημένη μορφή φωτοβολταικού φαινομένου Επειδή η εκδηλούμενη τάση είναι της τάξης των 0.5V και επειδή η ηλεκτρική ισχύς που παράγεται είναι μέχρι τώρα μόλις 0.4W, τα φωτοβολταικά στοιχεία τοποθετούνται ανά 10 έως 50 περίπου σε ενιαίο πλαίσιο με κοινή ηλεκτρική έξοδο. Συχνά στις εφαρμογές των φωτοβολταϊκών συστημάτων τα πλαίσια συνδέονται μεταξύ τους σε μορφή φωτοβολταϊκών συστοιχιών για να αυξηθεί περαιτέρω η 41

43 ηλεκτρική ισχύς. Τέλος, αναφορά θα πρέπει να πραγματοποιηθεί στα συστήματα αποθήκευσης της παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας, τα οποία είναι συνήθως συστοιχίες συσσωρευτών καθώς και στα ηλεκτρονικά συστήματα ελέγχου και διαχείρισης της ηλεκτρικής ενέργειας. Τα φωτοβολταικά συστήματα έχουν ορισμένα χαρακτηριστικά που τα διακρίνουν από τις άλλες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Επιγραμματικά επισημαίνονται τα εξής: Έχουν πολλά πλεονεκτήματα για το περιβάλλον, όπως η αθόρυβη λειτουργία και κυρίως η μηδενική εκπομπή ρύπων τόσο στον αέρα όσο και στο έδαφος, γεγονός που κάνει επιθυμητή και δυνατή την εγκατάστασή τους μέσα στις πόλεις. Μπορούν να εγκατασταθούν σε οροφές κτιριακών συγκροτημάτων αξιοποιώντας ενεργειακά τη διαθέσιμη επιφάνεια. Τα τελευταία έτη έχει υπάρξει πρόοδος στον σχεδιασμό των φωτοβολταϊκών συστημάτων, τα οποία δεν προσβάλλουν αισθητικά το περιβάλλον διευκολύνοντας την εγκατάστασή τους εντός των αστικών πολεοδομικών συγκροτημάτων. Σε περίπτωση που κρίνεται απαραίτητο, από αισθητική άποψη, υπάρχει και η δυνατότητα απόκρυψής τους μέσα σε φυσικά μέσα, ειδικά για τα συστήματα που είναι εγκατεστημένα μέσα στις πόλεις. Έχουν τη δυνατότητα αυτόνομης λειτουργίας, δηλαδή της απευθείας παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, ακόμη και σε πολύ μικρή κλίμακα, σε επίπεδο σχεδόν μερικών δεκάδων W ή και mw. Έχουν μεγάλη διάρκεια ζωής και αξιοπιστία και είναι τελικά εύκολα στην εγκατάσταση και συντήρησή τους, ειδικά τα μικρά συστήματα που μπορούν να εγκατασταθούν από τους ίδιους χρήστες. Επιπλέον, μπορούν να επεκταθούν ανά πάσα στιγμή με την προσθήκη νέων φωτοβολταϊκών πλαισίων για να αντιμετωπίσουν τις αυξημένες ανάγκες των χρηστών. Μπορούν να συνδυαστούν με άλλες μορφές ενέργειας, κυρίως με τις ανανεώσιμες. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα υβριδικά συστήματα φωτοβολταϊκών συστοιχιών και ανεμογεννητριών για την κάλυψη των αναγκών σε ηλεκτρική ενέργεια απομακρυσμένων οικισμών και νησιών. Έχουν υψηλό κόστος επένδυσης. Ειδικά το κόστος της παραγόμενης ενέργειας των πρώτων συστημάτων ήταν κατά πολύ υψηλότερο από ότι το αντίστοιχο της συμβατικά παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας. Όμως τα τελευταία χρόνια το κόστος των πλαισίων μειώνεται συνεχώς με παράλληλη βελτίωση του βαθμού απόδοσης 42

44 τους, με αποτέλεσμα οι εφαρμογές των φωτοβολταΐκών συστημάτων να γίνονται όλο και περισσότερο ελκυστικές από πλευράς κόστους. Αν και το φωτοβολταικό φαινόμενο ανακαλύφθηκε το 1839, οι πρακτικές εφαρμογές των φωτοβολταϊκών συστημάτων άρχισαν τα τέλη της δεκαετίας του 1950 σε διαστημικές εφαρμογές. Σήμερα, η τεχνολογία των φωτοβολταϊκών συστημάτων βρίσκει εφαρμογή κυρίως στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές τσέπης, στα τηλεπικοινωνιακά συστήματα, στους ναυτικούς φανούς, στα συστήματα που σχετίζονται με τις μεταφορές (ηλιακό αυτοκίνητο), στους σταθμούς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και στις εγκαταστάσεις άντλησης νερού. α) Αυτόνομα συστήματα μικρής ισχύος ( Wp) Τα συστήματα της κατηγορίας αυτής χρησιμοποιούνται σε περιοχές που δεν είναι συνδεδεμένες με το δίκτυο ή σε τροχόσπιτα, σκάφη αναψυχής κλπ, για την εξυπηρέτηση αναγκών φωτισμού και ψύξης και για προϊόντα όπως ηλεκτρονικοί υπολογιστές, φανοί και άλλα. β) Αυτόνομα συστήματα μέσης ισχύος ( kwp) Στην κατηγορία αυτή συγκαταλέγονται συστήματα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας για κατοικίες και μικρούς οικισμούς που δεν είναι συνδεδεμένοι στο δίκτυο. Ακόμη χρησιμοποιούνται για Αφαλάτωση / άντληση / καθαρισμό νερού. Φωτισμό (δρόμων, πάρκων, αεροδρομίων). Συστήματα τηλεπικοινωνιών, τηλεμετρήσεων και συναγερμού. Ψύξη (αγροτικών προϊόντων, φαρμάκων, κλπ). γ) Συστήματα συνδεδεμένα με το δίκτυο (200-αρκετά MWp) Η κατηγορία αυτή περιλαμβάνει τα ακόλουθα συστήματα: Συστήματα μεγέθους έως μερικών εκατοντάδων kwp που τροφοδοτούν κτιριακά συγκροτήματα και η τυχόν πλεονάζουσα ενέργεια πωλείται στο δίκτυο. Φωτοβολταικοί σταθμοί μεγέθους έως μερικών MWp που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, η οποία διοχετεύεται απευθείας στο δίκτυο. Η Ελλάδα λόγω του κυρίως των υψηλών επιπέδων ηλιοφάνειας κατά τη διάρκεια όλου του έτους και του μεγάλου αριθμού των μικρών νησιών, τα οποία δεν είναι συνδεδεμένα στο εθνικό σύστημα ηλεκτρικής ενέργειας της ΔΕΗ, παρουσιάζει 43

45 αξιοσημείωτες προϋποθέσεις για ανάπτυξη και εφαρμογή των φωτοβολταϊκών συστημάτων σε σχέση με τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Παρόλο αυτά, η χώρα εμφανίζεται σε μία από τις χαμηλότερες θέσεις μεταξύ των χωρών μελών του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας από πλευράς εγκατεστημένων φωτοβολταϊκών συστημάτων. Σύμφωνα με εκτιμήσεις η συνολικά εγκατεστημένη ισχύς των φωτοβολταϊκών συστημάτων στο σύνολο της χώρας ήταν στο τέλος του περίπου 600kWp. Τα μεγαλύτερα συστήματα έχουν εγκατασταθεί από τη ΔΕΗ και είναι τα ακόλουθα: Κεντρικός σταθμός 100kWp παραλληλισμένος με το δίκτυο στην Κύθνο. Αυτόνομοι σταθμοί στους Αρκούς (25kWp), στα Αντικύθηρα (25kWp) και στη Γαύδο (20kWp). Υβριδικό σύστημα στη Δονούσα, αποτελούμενο από Φ/Β σύστημα και μηχανή Ντήζελ, καθώς και ένας σταθμός στη Σίφνο 60kWp. Επίσης ένας σημαντικός αριθμός φωτοβολταϊκών συστημάτων (περίπου 350) μικρότερης ισχύος έχει εγκατασταθεί η Υπηρεσία Φάρων του Πολεμικού Ναυτικού. Τέλος, έχουν εγκατασταθεί αρκετά συστήματα από ιδιώτες για ηλεκτροδότηση εξοχικών κατοικιών, μικρών ξενοδοχειακών μονάδων, μοναστηριών, κλπ. Όπως έχει τονιστεί το κυριότερο εμπόδιο για την ανάπτυξη των φωτοβολταϊκών συστημάτων είναι το υψηλό κόστος επένδυσης και κατά συνέπεια η υψηλή τιμή της παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας σε σχέση με τη συμβατικά παραγόμενη. Όμως, σε ορισμένα από τα νησιά η τιμή της τοπικά παραγόμενης ενέργειας είναι ήδη τέτοια, ώστε η φωτοβολταϊκή ενέργεια είναι σήμερα πιθανότατα η πλέον συμφέρουσα λύση στις περιπτώσεις που προγραμματίζεται ενίσχυση του τοπικού δικτύου, γεγονός που σημαίνει, ότι η χρήση των φωτοβολταϊκών συστημάτων αναμένεται να επεκταθεί σημαντικά στο εγγύς μέλλον Βιομάζα Γενικά με τον όρο βιομάζα υποδηλώνεται η ύλη που έχει βιολογική (οργανική) προέλευση. Πιο συγκεκριμένα σ αυτή περιλαμβάνονται: Οι φυτικές ύλες που προέρχονται είτε από φυσικά οικοσυστήματα, είτε από τις ενεργειακές καλλιέργειες. Τα παραπροϊόντα και κατάλοιπα της φυτικής, ζωικής, δασικής και αλιευτικής παραγωγής. 44

46 Τα παραπροϊόντα που προέρχονται από τη μεταποίηση ή επεξεργασία των υλικών αυτών όπως ελαιοπυρηνόξυλα, υπολείμματα εκκοκκισμού βαμβακιού, πριονίδι κ.α. Το μέρος των αστικών λυμάτων και απορριμμάτων με βιολογική προέλευση. Η βιομάζα αποτελεί μία σημαντική, ανεξάντλητη και φιλική προς το περιβάλλον πηγή ενέργειας, που η χρήση της δεν είναι νέα. Σε αυτή συγκαταλέγονται τα καυσόξυλα και οι ξυλάνθρακες, που μέχρι το τέλος του περασμένου αιώνα, καλύπτουν το 97% των ενεργειακών αναγκών της χώρας μας. Η βιομάζα μπορεί να αξιοποιηθεί για την κάλυψη ενεργειακών αναγκών (παραγωγή θερμότητας, ψύξης, ηλεκτρισμού κλπ) είτε με απευθείας καύση είτε με τη μετατροπή της σε αέρια, υγρά ή και στερεά καύσιμα μέσω θερμοχημικών ή βιοχημικών διεργασιών. Επειδή η αξιοποίηση της βιομάζας αντιμετωπίζει συνήθως τα μειονεκτήματα της μεγάλης διασποράς, του μεγάλου όγκου και των δυσχερειών διαχείρισης της πρώτης ύλης (συλλογή, μεταφορά, αποθήκευση) επιβάλλεται η αξιοποίησή της να γίνεται όσο το δυνατόν πλησιέστερα στον τόπο παραγωγής της. Έτσι μπορεί να χρησιμοποιηθεί μία πληθώρα εφαρμογών. Τηλεθέρμανση κατοικημένων περιοχών. Θέρμανση θερμοκηπίων. Παραγωγή υγρών καυσίμων με βιοχημική μετατροπή βιομάζας. Παραγωγή υγρών καυσίμων με θερμοχημική μετατροπή βιομάζας. Βιοαέριο. Ενεργειακές καλλιέργειες Γεωθερμία Γεωθερμία είναι η θερμότητα που εκλύεται στον διάπυρο πυρήνα της γης (μάγμα) και η οποία μπορεί να αξιοποιηθεί ενεργειακά. Η γεωθερμική ενέργεια με τη μορφή των ιαματικών πηγών είναι γνωστή από την αρχαιότητα. Το σύνολο της εγκατεστημένης ισχύος των γεωθερμοηλεκτρικών σταθμών σε όλο τον κόσμο ανέρχεται σε 6000MW (1996). Θα πρέπει να τονιστεί ότι η συνολική ενέργεια από τη γεωθερμία, η οποία χρησιμοποιείται παγκοσμίως σε άμεσες μη ηλεκτρικές χρήσεις (θερμοκήπια, ιχθυοκαλλιέργειες, τηλεθέρμανση, κ.α.) είναι διπλάσια από αυτή που χρησιμοποιείται για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Οι έρευνες που πραγματοποιήθηκαν τα τελευταία χρόνια σε όλη τη χώρα 45

47 κατέγραψαν το υψηλότερο γεωθερμικό δυναμικό στις περιοχές Μήλου Κιμώλου Νισύρου. Συγκεκριμένα, το γεωθερμικό δυναμικό τους πλησιάζει τα 170MW και μπορεί να εξασφαλίσει την ενεργειακή αυτονομία των Κυκλάδων και των Δωδεκανήσων. Γενικά, σύμφωνα με υπολογισμούς του ΙΓΜΕ, το συνολικά απολήψιμο γεωθερμικό δυναμικό της χώρας μας εκτιμάται μεταξύ 200 και 300ΜW και με την αξιοποίησή του θα εξοικονομούνται μέχρι και τόνοι πετρελαίου το χρόνο, με όποιες συνέπειες και αν έχει αυτό στο περιβάλλον. 46

48 4. Συνεισφορά των φωτοβολταϊκών συστημάτων στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας 4.1. Πράσινες θέσεις εργασίας Η συνεισφορά των φωτοβολταϊκών συστημάτων και γενικότερα των συστημάτων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας αποτελεί βασικό επιχείρημα προώθησης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο ενεργειακό τοπίο. Μία δυσκολία όπως που συναντάται είναι ο ορισμός των πράσινων θέσεων εργασίας. Η δυσκολία έγκειται στο γεγονός ότι νέες θέσεις εργασίας δημιουργούνται από δραστηριότητες άμεσα σχετιζόμενες με το αντικείμενο των ΑΠΕ αλλά και από δραστηριότητες που σχετίζονται και εμπλέκονται έμμεσα. Ένας αποδεκτός ορισμός που υιοθετήθηκε πρόσφατα ορίζει ως πράσινη απασχόληση τις δραστηριότητες του πρωτογενούς, δευτερογενούς και τριτογενούς τομέα, οι οποίες συμβάλλουν στη διατήρηση ή και αποκατάσταση του περιβάλλοντος. Πράσινες θέσεις εργασίας θεωρούνται εκείνες που προστατεύουν τα οικοσυστήματα και τη βιοποικιλότητα, που συμβάλλουν στην ορθολογική χρήση της ενέργειας και των φυσικών πόρων, που μειώνουν την κατανάλωση νερού, που οδηγούν σε μία οικονομία χαμηλής έντασης άνθρακα και περιορίζουν την παραγωγή αποβλήτων και ρύπων (Ψωμάς, 2009). Παράλληλα, ο αριθμητικός προσδιορισμός των πράσινων θέσεων εργασίας αποτελεί ένα δεύτερο ζήτημα. Ο σαφής χαρακτηρισμός της εργασιακής θέσης ως άμεσα ή έμμεσα σχετιζόμενη με τον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, το είδος της εργασίας, πλήρης ή μερική απασχόληση δυσχεραίνουν την καταγραφή των θέσεων εργασίας. Ο χρονικός ορίζοντας επίσης των πράσινων θέσεων εργασίας είναι επίσης ένα ζήτημα ιδιαίτερης βαρύτητας. Στην επόμενη ενότητα, παρατίθενται στοιχεία για τη συμβολή των φωτοβολταϊκών εγκαταστάσεων στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. 47

49 4.2. Συνεισφορά των φωτοβολταϊκών συστημάτων στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας Η αναζήτηση ειδικευμένων επαγγελματιών είναι η σημαντικότερη πρόκληση που προκύπτει από την ανάπτυξη του τομέα της φωτοβολταϊκής τεχνολογίας. Θα αναζητηθεί εξειδικευμένο προσωπικό για την υλοποίηση των συγκεκριμένων εγκαταστάσεων. Φυσικοί, χημικοί, ηλεκτρονικοί μηχανικοί, μηχανικοί παραγωγής, πωλητές μεταξύ άλλων θα αξιοποιηθούν επαγγελματικά στον τομέα αυτό. Σύμφωνα με μελέτες της EPIA (European Photovoltaic Industry Association), (EPIA_SET_For_2020), θα δημιουργηθούν οι ακόλουθες θέσεις εργασίας πλήρους απασχόλησης σε ευρωπαϊκό επίπεδο ανάλογα με το θεωρούμενο σενάριο. Εικόνα 18: Δημιουργία νέων θέσεων εργασίας σε Ευρωπαϊκά κράτη (EPIA, 2011) Σύμφωνα με την προηγούμενη πηγή θεωρούνται τα ακόλουθα σενάρια ανάπτυξης των φωτοβολταϊκών τεχνολογιών: Το σενάριο αναφοράς (baseline scenario) προβλέπει 4% διείσδυση της φωτοβολταϊκής ενέργειας το Το σενάριο αυτό, δεν προβλέπει αλλαγές στο υπάρχον σύστημα ηλεκτρικής ενέργειας, αλλά θεωρεί ως δεδομένη την έντονη προσπάθεια από τη βιομηχανία φωτοβολταϊκών για μείωση του κόστους, την εμπορική προώθηση των συστημάτων και την υποστήριξη από την πλευρά της πολιτείας. Το σενάριο ταχείας ανάπτυξης (accelerated growth scenario) έχει ως στόχο της διείσδυση σε ποσοστό 6% της αγοράς, χρησιμοποιώντας τις υπάρχουσες υποδομές. Θεωρεί ότι θα πραγματοποιηθούν μικρές αλλαγές στο υπάρχον σύστημα ηλεκτρικής 48

50 ενέργειας, βελτιστοποίηση των αλυσίδων εφοδιασμού φωτοβολταϊκών συστοιχιών και μεγαλύτερη συνεργασία με τις υπηρεσίες κοινής ωφέλειας. Το σενάριο παραδειγματικής στροφής (paradigm shift) θέτει ως στόχο τη διείσδυση στην αγορά σε ποσοστό 12%. Ενσωματώνει επίσης την ταχεία και ευρεία υιοθέτηση τεχνολογιών αποθήκευσης ενέργειας, την ανάπτυξη έξυπνων δικτύων, βελτιώσεις στην αλυσίδα εφοδιασμού και την ανάπτυξη στρατηγικών μάρκετινγκ της βιομηχανίας φωτοβολταϊκών. Το όραμα της EPIA, προχωρά πέρα από το έτος 2020, σε διείσδυση των φωτοβολταϊκών σε ποσοστό υψηλότερο του 12%. Σύμφωνα επίσης, με μελέτη της EPIA (Solar Generation_6_2011) για κάθε MW παραγόμενης και εγκατεστημένης ισχύος από φωτοβολταϊκά στοιχεία, δημιουργούνται τριάντα (30) θέσεις εργασίας πλήρους απασχόλησης. Παρά το γεγονός ότι επικρατούν διαφορές μεταξύ των κρατών, των εταιρειών και των εφαρμοζόμενων τεχνολογιών, η προαναφερόμενη εκτίμηση θεωρείται ότι αντιπροσωπεύει έναν αντιπροσωπευτικό παγκόσμιο μέσο όρο. Οι εκτιμήσεις για τις δημιουργούμενες θέσεις απασχόλησης λαμβάνουν υπόψη τη συνολική διαδικασία παραγωγής φωτοβολταϊκών στοιχείων, συμπεριλαμβανομένων του ερευνητικού κόστους, του κόστους εγκατάστασης, του κόστους παραγωγής σιλικόνης, πλαισίων, φωτοβολταϊκών συστοιχιών και όλων των αναγκαίων εξαρτημάτων. Οι συγκεκριμένες εκτιμήσεις δε λαμβάνουν υπόψη τις θέσεις εργασίας που καταργούνται στον τομέα παραγωγής συμβατικών μορφών ενέργειας. Μία λογική εκτιμώμενη μείωση των θέσεων εργασίας του προαναφερθέντα τομέα ανέρχεται σε είκοσι (20) θέσεις εργασίας πλήρους απασχόλησης ανά εγκατεστημένο MW, για το έτος Οι θέσεις εργασίας που προκύπτουν από την αναγκαιότητα συντήρησης των φωτοβολταϊκών εγκαταστάσεων εκτιμώνται χωριστά. Βασιζόμενοι στην υπόθεση της δημιουργίας τριάντα (30) θέσεων εργασίας ανά MW εγκατεστημένης ισχύος, περισσότερα από άτομα απασχολήθηκαν στον τομέα αυτό, το έτος Βασιζόμενοι στο σενάριο αναφοράς, ο αριθμός των απασχολούμενων ατόμων θα μειωθεί στις το 2015, θα αυξηθεί στις το 2020 και θα αγγίξει σχεδόν τις το Στο σενάριο ταχείας ανάπτυξης, ο τομέας της ηλιακής ενέργειας θα αποτελέσει έναν ισχυρό εργασιακό μοχλό, παρέχοντας πράσινη απασχόληση σε σχεδόν εκατομμύρια ανθρώπους το 2020 και σε το

51 Στο σενάριο παραδειγματικής στροφής, τα επίπεδα απασχόλησης στον τομέα της ηλιακής ενέργειας είναι το 2015, αυξάνονται σε το 2020 και σε το Εικόνα 19: Επενδύσεις και απασχόληση δυναμικού στα ηλιακά φωτοβολταϊκά (EPIA, 2011) Σε όρους παγκόσμιων οικονομικών επενδύσεων, η βιομηχανία των φωτοβολταϊκών, θα μπορούσε να προσελκύσει 79 δισεκατομμύρια ανά έτος το 2020, αυξανόμενα σε 93 δισεκατομμύρια το 2030 θεωρώντας το σενάριο ταχείας ανάπτυξης. Μέσω του σεναρίου παραδειγματικής στροφής, οι επενδύσεις στον τομέα της φωτοβολταϊκής αγοράς θα προσέλκυε επένδυση των 129 δισεκατομμυρίων ανά έτος το

52 5. Μελέτη περίπτωσης μίας φωτοβολταϊκής εγκατάστασης σε σχολικό συγκρότημα 5.1. Εισαγωγή Στα πλαίσια ενσωμάτωσης και προώθησης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο ελληνικό ενεργειακό τοπίο, έχει ήδη δρομολογηθεί η εγκατάσταση φωτοβολταϊκών συστημάτων σε δημόσια υφιστάμενα κτίρια. Μεταξύ άλλων φορέων, ο Οργανισμός Σχολικών Κτιρίων προώθησε και προωθεί την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών συστοιχιών στις στέγες και στα δώματα σχολικών συγκροτημάτων. Στην παρούσα φάση υλοποίησης των φωτοβολταϊκών εγκαταστάσεων, δεν προβλέπεται και δεν πραγματοποιείται η ενεργειακή τροφοδότηση των σχολικών συγκροτημάτων από την παραγόμενη φωτοβολταϊκή ενέργεια, σύμφωνα με τους αρμόδιους του οργανισμού. Οι ανάγκες σε φωτισμό, λειτουργία μηχανημάτων και θέρμανση εξακολουθούν να καλύπτονται από τις υπάρχουσες συμβατικές ενεργειακές υποδομές. Τα οφέλη που προκύπτουν από την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών εγκαταστάσεων στις στέγες των σχολικών συγκροτημάτων είναι αφενός οικονομικά και αφετέρου εκπαιδευτικά. Η εγκατάσταση φωτοβολταϊκών συστημάτων, λαμβάνοντας υπόψη την απόσβεση του συνολικού κόστους εγκατάστασης και υλοποίησης και τη διαφορά στην τιμή της αγοραζόμενης ενέργειας από το δίκτυο της ΔΕΗ, έναντι της παραγόμενης πωλούμενης αποφέρει έσοδα στον οργανισμό. Παράλληλα, η εγκατάσταση σε σχολικό περιβάλλον ενός συστήματος ανανεώσιμων πηγών ενέργειας ευαισθητοποιεί τους μαθητές σε θέματα περιβαλλοντικής αντίληψης και εντάσσεται στα πλαίσια της επιδιωκόμενης περιβαλλοντικής εκπαίδευσης τους. Είναι πιθανόν σε μελλοντικό χρόνο η κάλυψη του συνόλου ή τμήματος των ενεργειακών αναγκών των σχολικών συγκροτημάτων (φωτισμός, φορτία κίνησης, θέρμανσης) από τα εγκατεστημένα φωτοβολταϊκά συστήματα. Στο παρόν κεφάλαιο παρατίθεται η μελέτη περίπτωσης φωτοβολταϊκής εγκατάστασης ενός κτιριακού σχολικού συγκροτήματος στην Ελλάδα. Πρόκειται για το 7 ο Ενιαίο Λύκειο Πειραιά. Η μελέτη υλοποιήθηκε από το τμήμα επίβλεψης της Διεύθυνσης Κατασκευής Έργων της Γενικής Διεύθυνσης Έργων και Εφαρμογής Νέων Τεχνολογιών του Ο.Σ.Κ. Α.Ε. Η φωτοβολταϊκή εγκατάσταση κατασκευάστηκε από την τεχνική εταιρεία 51

53 Αρχιρόδον Ελλάς Α.Ε. Ο εξοπλισμός της εγκατάστασης της φωτοβολταϊκής εφαρμογής είναι της εταιρείας SMA Solar Technology Περιγραφή λειτουργίας εγκατάστασης φωτοβολταϊκών γεννητριών Φωτοβολταϊκές (Φ/Β) γεννήτριες Η εγκατάσταση Φωτοβολταϊκών Γεννητριών του 7 ου Ενιαίου Λυκείου Πειραιά έχει συνολική ισχύ 19,44 kwp και αποτελείται από 108 Φ/Β στοιχεία SCHŰCO SPV 180- SMG-S ισχύος 180 Wp έκαστο. Το ως άνω πεδίο των Φ/Β γεννητριών έχει ομαδοποιηθεί σε 9 συστοιχίες εκάστη των οποίων αποτελείται από 12 εν σειρά συνδεδεμένες Φ/Β γεννήτριες Μετατροπείς Ισχύος Πίνακας Ισχύος Το σύνολο των 9 ζευγών καλωδίων συνεχούς ρεύματος (θετικός και αρνητικός ακροδέκτης εκάστης συστοιχίας) καταλήγει στον πίνακα ισχύος και μέσω 18 μονοπολικών ασφαλειών συνδέονται ανά τρία ζεύγη σε κάθε έναν από τους τρεις μετατροπείς ισχύος SMA 7000 TL (έναν για κάθε φάση). Συνολικά σε κάθε μετατροπέα ισχύος είναι συνδεδεμένες 36 Φ/Β γεννήτριες συνολικής ισχύος 6,48 kwp. Η έξοδος εναλλασσόμενου ρεύματος των μετατροπέων ισχύος συνδέεται επίσης στον πίνακα ισχύος και μέσω τριών διπολικών ασφαλειών εναλλασσόμενου, μία για κάθε μετατροπέα και μίας τριφασικής ασφάλειας αναχωρήσεως οδηγείται με πενταπολικό καλώδιο στον μεταγωγικό πίνακα της εγκατάστασης. Ο ως άνω πίνακας ισχύος δίνει τη δυνατότητα απομόνωσης των μετατροπέων ισχύος τόσο από την πλευρά του συνεχούς ρεύματος που παράγεται από τις Φ/Β γεννήτριες μέσω των 18 μονοπολικών ασφαλειών όσο και από την πλευρά του εναλλασσόμενου μέσω των 3 διπολικών ασφαλειών και της τριφασικής ασφάλειας αναχωρήσεως. Σε περίπτωση απομόνωσης των μετατροπέων ισχύος από την πλευρά του εναλλασσόμενου διακόπτεται αυτομάτως και η παραγωγή εναλλασσόμενου ρεύματος ακόμη και χωρίς την απομόνωσή τους από την πλευρά του συνεχούς. Κατά τη διάρκεια της ημέρας ο πίνακας ισχύος, οι μετατροπείς ισχύος και το πεδίο των Φ/Β γεννητριών βρίσκονται υπό συνεχή τάση η οποία μπορεί να διακοπεί μόνο με την 52

54 κάλυψη της επιφάνειας των Φ/Β γεννητριών με υλικό μη διαπερατό από την ηλιακή ακτινοβολία. Έχουν ληφθεί τα κατάλληλα μέτρα προστασίας σε περίπτωση εκτέλεσης ηλεκτρολογικών εργασιών και η πρόσβαση στην εγκατάσταση είναι ελεγχόμενη και επιτηρούμενη για λόγους ασφαλείας Τριφασικός Πίνακας Μεταγωγικού Διακόπτη Ο τριφασικός πίνακας διαθέτει έναν μεταγωγικό διακόπτη δύο θέσεων (0 1), έναν τριφασικό αυτόματο διακόπτη αναχωρήσεως προς τον πίνακα της σχολικής μονάδας και τρεις ενδεικτικές λυχνίες λειτουργίας. Ο μεταγωγικός διακόπτης συνδέει την Φ/Β εγκατάσταση στη θέση 1 με το δίκτυο της ΔΕΗ, ενώ στη θέση 0 απομονώνει πλήρως την Φ/Β εγκατάσταση από το δίκτυο της ΔΕΗ. Στην περίπτωση αυτή (θέση 0 του μεταγωγικού διακόπτη) οι μετατροπείς ισχύος διακόπτουν αυτομάτως την παραγωγή εναλλασσόμενου ρεύματος. Σε περίπτωση διακοπής ρεύματος από τη ΔΕΗ οι μετατροπείς ισχύος διακόπτουν επίσης αυτομάτως την παροχή εναλλασσόμενου ρεύματος Σύστημα Μέτρησης, Καταγραφής και Παρουσίασης Δεδομένων Η εγκατάσταση περιλαμβάνει το σύστημα μετρήσεων SMA Sunny Sensor Box με ενσωματωμένο αισθητήρα μέτρησης της προσπίπτουσας ακτινοβολίας στο επίπεδο των Φ/Β γεννητριών και συνδεδεμένους με αυτό εξωτερικούς αισθητήρες θερμοκρασίας που αναπτύσσεται στην επιφάνεια των Φ/Β γεννητριών, θερμοκρασίας του περιβάλλοντος χώρου, και ταχύτητας ανέμου. Για τη λειτουργία του διαθέτει τροφοδοτικό συνδεδεμένο στην ηλεκτρική εγκατάσταση της σχολικής μονάδας. Η επικοινωνία πραγματοποιείται μέσω θύρας RS 485 και το σύστημα μετρήσεων SMA Sunny Sensor Box είναι συνδεδεμένο με τους μετατροπείς ισχύος οι οποίοι διαθέτουν επίσης μετρητές των παραμέτρων λειτουργίας τους. Τα δεδομένα αποστέλλονται μέσω της θύρας RS 485 στο καταγραφικό σύστημα SMA WebBox το οποίο έχει τη δυνατότητα να τα αποθηκεύσει σε προσωρινή εσωτερική μνήμη, να τα απεικονίσει ταυτόχρονα στην οθόνη του Η/Υ με τον οποίο συνδέεται μέσω 53

55 θύρας δικτύου καθώς και στην εγκατεστημένη οθόνη 32 παρουσίασης δεδομένων η οποία συνδέεται επίσης με τον Η/Υ. Η παρουσίαση των δεδομένων είναι δυνατή τόσο με τη χρήση του εγκατεστημένου προγράμματος FlashView όσο και απ ευθείας με είσοδο στο SMA WebBox με τα στοιχεία που δίνονται παρακάτω. Ο Η/Υ έχει ενταχθεί στο τοπικό δίκτυο της σχολικής μονάδας με το οποίο συνδέεται μέσω switch 5 θέσεων και συνδέεται με το διαδίκτυο με τις παρακάτω ρυθμίσεις: IP Address: Subnet mask: Gateway Address: DNS Address: Το καταγραφικό σύστημα SMA WebBox έχει επίσης ενταχθεί στο τοπικό δίκτυο της σχολικής μονάδας με το οποίο συνδέεται μέσω switch 5 θέσεων και έχει τεθεί σε μόνιμη σύνδεση με το διαδίκτυο με τις παρακάτω ρυθμίσεις: IP Address: Subnet mask: Gateway Address: DNS Address: Το καταγραφικό σύστημα SMA WebBox είναι προσβάσιμο από Η/Υ συνδεδεμένο στο τοπικό δίκτυο με κλήση στη διεύθυνση Η είσοδος από το τοπικό δίκτυο στο καταγραφικό σύστημα SMA WebBox σε επίπεδο χρήστη γίνεται με τα παρακάτω στοιχεία: User: **** Pwd: **** Μέσω της σύνδεσης με το διαδίκτυο το καταγραφικό σύστημα SMA WebBox αποστέλλει τα καταγραφόμενα δεδομένα μετρήσεων στη διεύθυνση: όπου και αποθηκεύονται με δυνατότητα γραφικής απεικόνισης. 54

56 Για την ως άνω λειτουργία του το καταγραφικό σύστημα SMA WebBox διαθέτει τροφοδοτικό συνδεδεμένο στην ηλεκτρική εγκατάσταση της σχολικής μονάδας και απαιτείται να έχει μόνιμη παροχή ρεύματος και σύνδεση στο τοπικό δίκτυο του οποίου η πρόσβαση στο διαδίκτυο θα πρέπει να διασφαλίζεται. Ο Υπεύθυνος Μηχανοργάνωσης της σχολικής μονάδας θα πρέπει να ρυθμίσει το router έτσι ώστε οι κλήσεις από το διαδίκτυο να δρομολογούνται προς το καταγραφικό σύστημα SMA WebBox στη διεύθυνση Port: 80 ώστε να είναι δυνατή η απομακρυσμένη διαχείριση και εποπτεία της εγκατάστασης Λοιπά στοιχεία Στη σχολική μονάδα έχει εγκατασταθεί ένας πυροσβεστήρας, στέγαστρο σκιάσεως των μετατροπέων ισχύος, παροχή νερού στο δώμα για τον περιοδικό καθαρισμό των Φ/Β γεννητριών και σύστημα γειώσεως των μεταλλικών μερών συνδεδεμένο στην περιμετρική γείωση. Στην επόμενη σελίδα, παρουσιάζονται φωτογραφίες της εγκατεστημένης φωτοβολταϊκής εγκατάστασης του σχολικού συγκροτήματος του 7 ου Λυκείου Πειραιά. 55

57 Εικόνα 20: Φωτογραφίες της Φ/Β εγκατάστασης (Archirodon Hellas, S.A.) 56

58 5.3. Εκτίμηση της παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας για την επιλεγμένη θέση Θέση: 37 57'28" Βόρεια, 23 38'1" Ανατολικά, Υψόμετρο: 21 m a.s. Πλησιέστερη πόλη: Ασπρόπυργος, Ελλάδα (σε απόσταση 9 km). Ονομαστική ισχύς του Φ/Β συστήματος: 19.4 kw (κρυσταλλική σιλικόνη). Κλίση των στοιχείων: 31.0 (βέλτιστη). Προσανατολισμός (αζιμούθιο) των στοιχείων: -1.0 (βέλτιστος). Εκτιμώμενες απώλειες οφειλόμενες στη θερμοκρασία: 9.1% (χρησιμοποιώντας τοπικά ατμοσφαιρικά στοιχεία). Εκτιμώμενες επιδόσεις οφειλόμενες στις επιδράσεις της γωνιακής ανάκλασης: 2.6%. Λοιπές απώλειες (καλωδιώσεις, μετατροπέας κτλ): 14.0%. Συνδυασμένες απώλειες Φ/Β συστήματος: 25.7%. Το γράφημα και ο πίνακας που ακολουθούν, παρουσιάζουν την εκτιμώμενη ποσότητα ηλεκτρικής ισχύος που αναμένεται κάθε μήνα από ένα Φ/Β σύστημα εισάγοντας τις σχετικές ιδιότητες (βέλτιστη κλίση και προσανατολισμός). Παρουσιάζει επίσης την αναμενόμενη ημερήσια και ετήσια παραγωγή. Εικόνα 21: Εκτιμώμενη μηνιαία παραγωγή ισχύος και μέσος όρος παραγόμενης ισχύος (Archirodon, Hellas, S.A.) 57

59 Φ/Β ηλεκτρική παραγωγή για: Ονομαστική ισχύς=19.4 kw Απώλειες συστήματος=14.0% Κλίση=31 deg. Μήνας Προσανατολισμός=-1deg. Μηνιαία Ημερήσια Παραγωγή Παραγωγή (kwh) (kwh) Ιανουάριος Φεβρουάριος Μάρτιος Απρίλιος Μάιος Ιούνιος Ιούλιος Αύγουστος Σεπτέμβριος Οκτώβριος Νοέμβριος Δεκέμβριος Ετήσιος Μέσος Όρος Ολική ετήσια παραγωγή (kwh) Πίνακας 7: Φ/Β ηλεκτρική παραγωγή ενέργειας, (Archirodon, Hellas, S.A.) Το ακόλουθο γράφημα παρουσιάζει τη μηνιαία ακτινοβολία στο επίπεδο ενός Φ/Β συστήματος. Εικόνα 22: Εκτιμώμενη μηνιαία ακτινοβολία στο επίπεδο ενός Φ/Β συστήματος (Archirodon, Hellas, S.A.) 58

60 Προσπίπτουσα ακτινοβολία: Κλίση=31 deg., προσανατολισμός=-1deg. Μήνας Μηνιαία ακτινοβολία (kwh/m 2 ) Ιανουάριος 96 3,1 Φεβρουάριος 98 3,5 Μάρτιος 142 4,6 Απρίλιος 167 5,6 Μάιος 188 6,1 Ιούνιος 197 6,6 Ιούλιος 205 6,6 Αύγουστος 199 6,4 Σεπτέμβριος Οκτώβριος 138 4,5 Νοέμβριος 92 3,1 Δεκέμβριος 82 2,7 Μέσος ετήσιος όρος Ημερήσια ακτινοβολία (kwh/m 2 ) 149 4,9 Συνολική ετήσια ακτινοβολία (kwh/m 2 ) Πίνακας 8: Προσπίπτουσα ακτινοβολία στο επίπεδο του Φ/Β συστήματος (Archirodon, Hellas, S.A.) Εικόνα 23: Ύψος ηλίου (Archirodon, Hellas, S.A.) 59

61 5.4. Σχεδιασμός φωτοβολταϊκής εγκατάστασης Η φωτοβολταϊκή εφαρμογή και ο απαιτούμενος ηλεκτρονικός εξοπλισμός σχεδιάστηκαν και υπολογίσθηκαν, χρησιμοποιώντας το πρόγραμμα Sunny Design. Χρησιμοποιώντας το πρόγραμμα Sunny Design τα ακόλουθα τεχνικά χαρακτηριστικά υπολογίστηκαν: Ονομαστική ισχύς της Φ/Β γεννήτριας: 19,44 kw. Συνολική επιφάνεια της Φ/Β γεννήτριας 140,4 m². Συνολικό πλήθος στοιχείων: 108. Πλήθος μετατροπέων: 3. Μέγιστη ισχύς συνεχούς ρεύματος: 21,60 kw. Μέγιστη ισχύς ενεργού εναλλασσόμενου ρεύματος : 21,00 kw. Απόδοση μετατροπέα: 97,3 %. Λόγος ονομαστικής ισχύος: 111 %. Ετήσια απόδοση ενέργειας (κατά προσέγγιση.): 26952,2 kwh. Συντελεστής χρησιμοποίησης ενέργειας: 100,0 %. Αναλογία απόδοσης (κατά προσέγγιση.): 83 %. Ειδική απόδοση ενέργειας (κατά προσέγγιση): 1386 kwh/kwp. Απώλειες καλωδιώσεων (% της Φ/Β παραγόμενης ενέργειας) Μη θεωρούμενη. Τεχνικά στοιχεία φωτοβολταϊκών στοιχείων: Schüco. SPV 180-SMG-S. Στοιχείο x Σειρά: 12 x 3. Κλίση / Αζιμούθιο: 30 / 0. Ελάχιστη θερμοκρασία Φ/Β στοιχείου: -10 C. Θερμοκρασία σχεδιασμού: 50 C. Μέγιστη θερμοκρασία Φ/Β στοιχείου: 70 C. Ισχύς σειράς (εισόδου) 6,48 kw. Συντελεστής ισχύος (εισόδου) 100 %. Τάση MPP σειράς στους 15 C 440 V. Τάση MPP σειράς στους 50 C 378 V. 60

62 Τάση MPP σειράς στους 70 C 342 V. Ελάχιστη MPP τάση, τάση δικτύου: 230 V 333 V. Τάση ανοικτού κυκλώματος σειράς στους -10 C 585 V. Μέγιστο συνεχές ρεύμα της Φ/Β γεννήτριας 15,3 A. Μέγιστο επιτρεπόμενο συνεχές ρεύμα 22,0 A. Πλήθος σειρών (4 είσοδοι) 3. Πλήθος στοιχείων ανά σειρά ελάχιστο=12; μέγιστο=14. Τεχνικά στοιχεία μετατροπέα: 3 x Sunny Mini Central SMC 7000TL. Μέγιστη απόδοση: 98,0 %. Απόδοση ευρωπαϊκού προτύπου: 97,7 %. Μέγιστη ισχύς εναλλασσόμενου ρεύματος: 7,00 kw. Μέγιστη ισχύς συνεχούς ρεύματος: 7,20 kw. Τάση δικτύου 230 V. Συνολικό πλήθος στοιχείων 108. Η διάταξη σύνδεσης της Φ/Β γεννήτριας και του μετατροπέα είναι στα όρια της ονομαστικής ισχύος. Εικόνα 24: Συμβατότητα Φ/Β γεννήτριας / μετατροπέα 61

63 5.5. Τεχνικά στοιχεία λειτουργίας φωτοβολταϊκής εγκατάστασης Κατά τη διάρκεια της λειτουργίας της φωτοβολταϊκής εγκατάστασης του 7 ου Λυκείου Πειραιά, τα ακόλουθα τεχνικά στοιχεία συγκεντρώθηκαν. Τα συγκεκριμένα στοιχεία παρέχονται από την επίσημη ιστοσελίδα του Sunny Portal της SMA Company. Η συνολικά παραγόμενη ενέργεια, που παράχθηκε από τη φωτοβολταϊκή εγκατάσταση άγγιξε τις ,98 kwh. Οι εκπομπές CO 2 που συνολικά αποφεύχθηκαν, είναι ,38 Kgr. Η χρηματική απόδοση πληρωμών της συγκεκριμένης εγκατάστασης εκτιμάται σε ,20. Τα ακόλουθα γραφήματα 25, 26 και 27 παρουσιάζουν την παραγόμενη ενέργεια από την φωτοβολταϊκή εγκατάσταση κατά τη διάρκεια των ετών 2009, 2010 και 2011 αντίστοιχα. Το γράφημα 28 παρουσιάζει την ισχύ και την ενέργεια που παράχθηκαν από 01/05/2011 έως 03/05/2011. Εικόνα 25: Παραγόμενη ενέργεια κατά τη διάρκεια του έτους 2009 (SMA, Hellas, SA) 62

64 Εικόνα 26: Παραγόμενη ενέργεια κατά τη διάρκεια του έτους 2010 (SMA, Hellas, SA) Εικόνα 27: Παραγόμενη ενέργεια κατά τη διάρκεια έτους 2011 (SMA, Hellas,SA) Εικόνα 28: Ισχύς και ενέργεια παραγόμενη από 01/05/2011 έως 03/05/2011 (SMA, Hellas, SA) 63

65 Τα γραφήματα 29, 30, 31 και 32 παρουσιάζουν τα περιβαλλοντικά στοιχεία στο επίπεδο της φωτοβολταϊκής εγκατάστασης κατά τη διάρκεια 01/05/2011. Εικόνα 29: Ελάχιστες και μέγιστες τιμές ακτινοβολίας κατά τη διάρκεια της 01/05/2011 (SMA, Hellas, SA) Εικόνα 30: Εκπομπές CO 2 που αποφεύχθηκαν κατά τη διάρκεια της 01/05/2011 (SMA, Hellas, SA) 64

66 Εικόνα 31: Μέγιστες και ελάχιστες τιμές της θερμοκρασίας περιβάλλοντος κατά τη διάρκεια της 01/05/2011 (SMA, Hellas, SA) Εικόνα 32: Μέγιστες και ελάχιστες τιμές της ταχύτητας του ανέμου κατά τη διάρκεια της 01/05/2011 (SMA, Hellas, SA) 65

67 Τα γραφήματα 33, 34 παρουσιάζουν την παραγόμενη ισχύ κατά τη διάρκεια της 01/05/2011 και την παραγόμενη ενέργεια από 02/04/2011 έως 01/05/2011 αντίστοιχα. Εικόνα 33: Παραγόμενη ισχύς κατά τη διάρκεια της 01/05/2011 (SMA, Hellas, SA) Εικόνα 34: Ενέργεια παραγόμενη από 02/04/2011 έως 01/05/2011 (SMA, Hellas, SA) 66

68 Τα γραφήματα 35, 36 παρουσιάζουν την ακτινοβολία και την ισχύ των μετατροπέων SMC κατά τη διάρκεια της 01/05/2011, τη θερμοκρασία περιβάλλοντος και στοιχείου κατά τη διάρκεια της 01/05/2011 αντίστοιχα. Εικόνα 35: Ακτινοβολία και ισχύ των μετατροπέων κατά τη διάρκεια της 01/05/2011 (SMA, Hellas, SA) Εικόνα 36: Θερμοκρασία περιβάλλοντος και θερμοκρασία στοιχείου κατά τη διάρκεια της 01/05/2011 (SMA, Hellas, SA) 67

69 Τα γραφήματα 37, 38 παρουσιάζουν τις ελάχιστες και μέγιστες τιμές της τάσης εισόδου συνεχούς ρεύματος των μετατροπέων και τις ελάχιστες και μέγιστες τιμές του συνεχούς ρεύματος εισόδου των μετατροπέων κατά τη διάρκεια της 01/05/2011 αντίστοιχα. Εικόνα 37: Ελάχιστες και μέγιστες τιμές εισόδου συνεχούς ρεύματος κατά τη διάρκεια της 01/05/2011 (SMA, Hellas, SA) Εικόνα 38: Ελάχιστες και μέγιστες τιμές του συνεχούς ρεύματος εισόδου των μετατροπέων κατά τη διάρκεια της 01/05/2011 (SMA, Hellas, SA) 68

70 Τα γραφήματα 39 και 40 παρουσιάζουν τις ελάχιστες και μέγιστες τιμές της τάσης του δικτύου L1 εναλλασσόμενου ρεύματος των μετατροπέων και τις ελάχιστες και μέγιστες τιμές του εναλλασσόμενου ρεύματος φάσης L1 των μετατροπέων κατά τη διάρκεια της 01/05/2011 αντίστοιχα. Εικόνα 39: Ελάχιστες και μέγιστες τιμές του δικτύου εναλλασσόμενου ρεύματος φάσης L1 των μετατροπέων κατά τη διάρκεια της 01/05/2011 (SMA, Hellas, SA) Εικόνα 40: Ελάχιστες και μέγιστες τιμές του εναλλασσόμενου ρεύματος φάσης L1, κατά τη διάρκεια της 01/05/2011 (SMA, Hellas, SA) 69

71 Τα γραφήματα 41, 42 παρουσιάζουν τις ώρες τροφοδότησης του δικτύου των μετατροπέων και τις ελάχιστες και μέγιστες τιμές της συχνότητας δικτύου [Hz] των μετατροπέων κατά τη διάρκεια 01/05/2011 αντίστοιχα. Εικόνα 41: Ώρες τροφοδότησης του δικτύου των μετατροπέων κατά τη διάρκεια 01/05/2011 (SMA, Hellas, SA) Εικόνα 42: Ελάχιστες και μέγιστες τιμές της συχνότητας του δικτύου των μετατροπέων κατά τη διάρκεια της 01/05/2011 (SMA, Hellas, SA) 70