Η κοινωφελής εργασία πριν και μετά τον ν. 3904/2010. Ελευθέριος Ν. Κλιάνης

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΟΜΕΑΣ ΠΟΙΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ (ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟ ΠΟΙΝΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ) Η κοινωφελής εργασία πριν και μετά τον ν. 3904/2010 Ελευθέριος Ν. Κλιάνης ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2012

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Περιεχόμενα 1 Πρόλογος 2 Κυριότερες συντομογραφίες 3 1. Κεφάλαιο πρώτο : Εισαγωγικά 5 2. Κεφάλαιο δεύτερο : O θεσμός της μετατροπής της ποινής σε κοινωφελή εργασία υπό το ισχύον και το προγενέστερο νομοθετικό καθεστώς συγκριτική επισκόπηση συμπεράσματα 8 A. Νομοθετική τροποποίηση του θεσμού 8 Β.Νομική ταυτότητα θεσμού 14 Γ. Προϋποθέσεις μετατροπής της ποινής σε παροχή κοινωφελούς εργασίας 17 Δ. Η απόφαση για τη μετατροπή σε κοινωφελή εργασία 22 Ε. Τρόπος και τόπος παροχής της παροχής κοινωφελούς εργασίας 24 ΣΤ. Συνέπειες ελλιπούς- πλημμελούς εκπλήρωσης της κοινωφελούς εργασίας 26 Ζ. Εφαρμογή της παροχής κοινωφελούς εργασίας από την θέσπιση του θεσμού έως σήμερα 29 Η. Μετατροπή της ποινής σε κοινωφελή εργασία με μεταγενέστερη απόφαση εκείνης που επέβαλε την ποινή 32 Θ. Εξαιρέσεις 35 I. Νομοθετική εξέλιξη (ή νομοθετική επανάληψη ;) 35 II. Η έννοια της εμπορίας των ναρκωτικών 37 Ι.Παροχή κοινωφελούς εργασίας και αλλοδαποί 41 ΙΑ. Συνολική ποινή και μετατροπή της ποινής σε κοινωφελή εργασία 47 ΙΒ. Ο θεσμός της κοινωφελούς εργασίας σε αλλοδαπά δίκαια Κεφάλαιο τρίτο : Κοινωφελής εργασία και ανήλικοι 54 A. Γενικά 54 B. Εγγυήσεις κατά την επιβολή 56 Γ. Μετατροπή του περιορισμού σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων σε κοινωφελή εργασία Κεφάλαιο τέταρτο : Η παροχή κοινωφελούς εργασίας στον Σωφρονιστικό Κώδικα Κεφάλαιο πέμπτο : Συμπεράσματα 63 1

3 Πρόλογος Έρεισμα της παρούσας μελέτης αποτέλεσαν τα γενικότερα δογματικά ζητήματα που σχετίζονται με την μετατροπή της ποινής σε χρηματική και περαιτέρω σε παροχή κοινωφελούς εργασίας, η στάση της δικαστηριακής πρακτικής απέναντι σε αυτό το κομβικό σημείο της ποινικής δίκης καθώς και η πρόσφατη αντικατάσταση του άρθρου 82 ΠΚ, με το άρθρο 1 του ν.3904/2010. Η παρούσα εργασία διαπραγματεύεται την νομική φύση του θεσμού της παροχής κοινωφελούς εργασίας, παρουσιάζει την ισχύουσα μορφή της διάταξης του άρθρου 82 ΠΚ και μέσα από μια σύγκριση με το προγενέστερο νομοθετικό καθεστώς οδηγείται σε συμπεράσματα, διατυπώνοντας ταυτόχρονα ερωτήματα και υπογραμμίζοντας κενά του ισχύοντος νομοθετικού πλαισίου. Επίσης επιχειρείται μια σύντομη αναφορά στον θεσμό της κοινωφελούς εργασίας στο δίκαιο ανηλίκων και τον Σωφρονιστικό Κώδικα, προκειμένου να τονιστεί η ανύπαρκτη εφαρμογή του μέτρου στις εν λόγω σχετικές διατάξεις. Τέλος το παρών έργο καταλήγει σε μια «ευχή» για δικαιοκρατικά ασφαλέστερη εφαρμογή του θεσμού αλλά και στην ώθηση για συχνότερη επιλογή έκτισης μιας βραχύχρονης περιοριστικής της ελευθερίας ποινής με τον τρόπο της παροχής κοινωφελούς έργου, ως δείγμα φιλελεύθερου ποινικού δικαίου αλλά και ως απόρροια της γενικότερης κοινωνικοοικονομικής αλλά και πολιτικής κατάστασης της χώρας. 2

4 ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ Α.Ν ΑΠ Αρ Αρμεν Βλ Εδ. ΕΣΔΑ Εφ Κεφ ΚΠΔ ΚωδΜετΚρατ ΜονΠλημ Αναγκαστικός Νόμος Άρειος Πάγος Αριθμός Αρμενόπουλος Βλέπε Εδάφιο Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων Άνθρωπου Εφετείο Κεφάλαιο Κώδικας Ποινικής Δικονομίας Κώδικας Μεταχείρισης Κρατουμένων Μονομελές Πλημμελειοδικείο λ. χ λόγου χάρη ν. Νόμος ΝοΒ Ο.Η.Ε Ο.π Παρ. Π.Δ Περ. ΠΚ ΠοινΔικ ΠοινΛογ ΠοινΧρον Νομικό Βήμα Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών Όπως παραπάνω Παράγραφος Προεδρικό Διάταγμα Περίπτωση Ποινικός Κώδικας Ποινική Δικαιοσύνη Ποινικός Λόγος Ποινικά Χρονικά 3

5 π.χ Σ Σελ Σωφρ.Κ ΤριμΠλημ Υπερ παραδείγματος χάρη Σύνταγμα Σελίδα Σωφρονιστικός Κώδικας Τριμελές Πλημμελειοδικείο Υπεράσπιση 4

6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ 1. Εισαγωγικά Στην Ελλάδα αλλά και σε αλλοδαπές νομοθεσίες η φυλάκιση αποτελεί την «σπονδυλική στήλη» όχι μόνο των ποινών κατά της ελευθερίας, αλλά και του εν γένει συστήματος ποινικής καταστολής 1. Ωστόσο το ποινικό σύστημα που ισχύει στη χώρα μας, το οποίο εισήχθη τη δεκαετία του 1950, κατέστη μετά από αρκετά χρόνια ραγδαίων πολιτικών κοινωνικών και οικονομικών αλλαγών σε πολλές περιπτώσεις αναποτελεσματικό 2 και μη ανταποκρινόμενο στους ουσιαστικούς στόχους του. Γενικότερα οι διαρκώς διογκούμενες διαστάσεις των quantum των ποινών, η διαπιστωμένη έλλειψη επαρκούς υλικοτεχνικής υποδομής, η αποτυχία χάραξης μιας οργανικής πολιτικής για την κοινωνική επανένταξη των κρατούμενων καθώς και η αδυναμία εφαρμογής μεθόδων εξατομίκευσης των ποινών κατέστησαν πρόδηλη τη βαθιά κρίση της φυλακής 3. Πέρα από την γενικότερη προβληματική της κρίσης του θεσμού της φυλακής η συζήτηση επικεντρώθηκε ιδιαίτερα στον προβληματισμό του εγκλεισμού σε κατάστημα κράτησης μετά από επιβολή μιας βραχυχρόνιας ποινής φυλάκισης, ποινής δηλαδή που το ανώτατο όριο της δεν ξεπερνά τα τρία έτη 4. Ειδικότερα σε ότι αφορά τις βραχυχρόνιες ποινές φυλάκισης, η έκτιση στο κλειστό περιβάλλον του καταστήματος κράτησης της βραχύχρονης ποινής κατά της ελευθερίας, συνεπάγεται μειονεκτήματα όπως η αδυναμία της να επιδράσει σωφρονιστικά στον κρατούμενο, λόγω της συντομίας της, η επαφή του 1 Βλ. Κουράκη, Θεωρία της ποινής, Μια εισαγωγή, σελ Βλ. Τζανεττάκη, Προτάσεις για ένα σύστημα ποινών, ΠοινΧρ 2008/ Βλ.Παπαθεοδώρου, Μνήμη II, Ι.Δασκαλόπουλου, Κ.Σταμάτη, Χρ.Μπάκα, Μελέτες Εγκληματολογικής Πολιτικής Ιστορίας και Κοινωνιολογίας του Ποινικού Δικαίου, Τομέας Ποινικών Επιστημών Τμήματος Νομικής Πανεπιστημίου Αθηνών, επιμέλεια Κουράκης, σελ Βλ.Κουράκη, ο.π., σελ. 126, η ανωτέρω προβληματική αφορά το σύνολο της ευρωπαϊκής νομοθεσίας, όπου επικρατεί μια διάχυτη δυσπιστία όσον αφορά τη δυνατότητα της φυλακής να αποτελέσει λύση στο πρόβλημα της εγκληματικότητας. Συχνές είναι οι άμεσες και έμμεσες αναφορές ευρωπαϊκών επιστημονικών κειμένων, κειμένων του Συμβουλίου της Ευρώπης, αιτιολογικών εκθέσεων νέων ευρωπαϊκών ποινικών νόμων, στην ιδιαίτερα περιορισμένη αποτελεσματικότητα της φυλακής τόσο στο πεδίο της γενικής πρόληψης όσο καις το πεδίο της εδικής πρόληψης, στην ικανότητα δηλαδή της φυλακής να περιορίσει την υποτροπή περισσότερο απ ότι άλλες ποινές, Βλ. Τζαννετάκη, Παθολογία του ισχύοντος συστήματος ποινών του Ποινικού Κώδικα, Σκέψεις και προτάσεις για μια εκ βάθρων αναθεώρηση του στο πλαίσιο του σχεδίου του νέου Ποινικού Κώδικα, ΠοινΧρ 2006/590. 5

7 καταδικασθέντα χωρίς λόγο με το περιβάλλον της φυλακής που μόνο κακές εμπειρίες προσθέτει, η άσκοπη διακοπή της οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής του κατάδικου και η υπερφόρτωση των σωφρονιστικών καταστημάτων 5. Προς αποτροπή λοιπόν αφενός της «εγκληματολόγου μολύνσεως 6» στην οποία εκτίθεται ένας εγκληματίας όταν μπαίνει στη φυλακή για μικρό χρονικό διάστημα, και αφετέρου της αποσυμφόρησης των καταστημάτων κράτησης, αναζητήθηκαν εναλλακτικές μορφές ποινικών κυρώσεων, οι οποίες εισήχθησαν με στόχο την αντικατάσταση των βραχυχρόνιων περιοριστικών της ελευθερίας ποινών και την άσκηση μιας πιο δίκαιης και αποτελεσματικής πολιτικής 7. Η βασικότερη μη φυλακτική «κύρωση» που εφαρμόζεται στη χώρα μας, η οποία βέβαια συναντάται και στις περισσότερες νομοθεσίες διεθνώς είναι «η κοινωφελής εργασία» ή «η εργασία σε κοινωνικούς φορείς 8». Ο πιο δημοφιλής ορισμός διεθνώς είναι αυτός του Ηarris, σύμφωνα με τον οποίο η κοινωφελής εργασία συνίσταται σε ένα πρόγραμμα μέσω του οποίου καταδικασμένοι δράστες μπορούν με την θέληση τους να τοποθετηθούν σε μη κερδοφόρες θέσεις εργασίας του δημοσίου, κοινωνικού ή ιδιωτικού τομέα και να προσφέρουν απλήρωτη εργασία για ένα καθορισμένο αριθμό ωρών, ως όρο της δικαστικής απόφασης 9. Η εργασία σε κοινωνικούς φορείς εμφανίστηκε κατ αρχήν στο ελληνικό ποινικό σύστημα, με τη διάταξη του άρθρου 61 του Κώδικα Μεταχείρισης Κρατουμένων (ν. 1851/1989) και υπό τη σημερινή του μορφή προβλέπεται στη διάταξη του άρθρου 64 του Σωφρονιστικού Κώδικα (ν.2776/1999). Η κοινωφελής εργασία στο ουσιαστικό ποινικό δίκαιο 10 προβλέπεται στη διάταξη του άρθρου 82 ΠΚ, το οποίο ισχύει σήμερα όπως αντικαταστάθηκε από το 5 Βλ. Αλεξιάδη, Σωφρονιστική, β έκδοση, σελ Βλ. Μανωλεδάκη, Γενική θεωρία του ποινικού δικαίου, β έκδοση, σελ Βλ. εισηγητική έκθεση ν. 1941/1991, ΠοινΧρ 1991/ Βλ. Αλεξιάδη, ο.π., σελ Βλ. Δημόπουλο, H κρίση του θεσμού της φυλακής και οι μη φυλακτικές κυρώσεις, σελ. 388 (υποσ.5) με παραπομπή σε Harris, M.K. Community service by Offenders, American Association, Washington, D.C, 1980, σελ Η παροχή κοινωφελούς εργασίας προβλέπεται και στη διάταξη του άρθρου 105 παρ. 3 ΠΚ ως μορφή υπό όρου απόλυσης κατάδικου, ο οποίος αδυνατεί να καταβάλει την χρηματική ποινή, με την οποία μετατράπηκε το ένα πέμπτο της επιβαλλόμενης σε βάρος του ποινής και στη διάταξη του άρθρου 82 παρ. 2 εδ. β ΚΠΔ, ως περιοριστικός όρος επιβαλλόμενος σε ανήλικο κατηγορούμενο, οι οποίες δεν θα απασχολήσουν την παρούσα μελέτη. 6

8 άρθρο 1 του ν.3904/2010, ως μορφή μετατροπής στερητικής της ελευθερίας ποινής 11. Το εν λόγω νομοθέτημα επέφερε τις πιο ουσιαστικές αλλαγές από την έναρξη του θεσμού, σε ότι αφορά τις προϋποθέσεις εφαρμογής του μέτρου, τα σχετικά με την απόφαση επί της μετατροπής, αλλά και τις συνέπειες πλημμελούς εκπλήρωσης της κοινωνικής εργασίας. Ενδιαφέρον πάντως προκαλεί σε δογματικό αλλά και σε νομολογιακό επίπεδο, υπό το προϊσχύον καθεστώς αλλά και υπό το πρίσμα της νέας μορφής του άρθρο 82 ΠΚ, το ζήτημα των εξαιρέσεων από την μετατροπή της ποινής σε κοινωφελές έργο, η δυνατότητα μετατροπής με μεταγενέστερη απόφαση αυτής που επέβαλλε την ποινή καθώς και η σχέση της κοινωφελούς εργασίας με τον σχηματισμό συνολικής ποινής. Τέλος η παροχή κοινωφελούς εργασίας αποτελεί στο δίκαιο ανηλίκων αναμορφωτικό μέτρο, σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 122 ΠΚ, όπως αντικαταστάθηκε από το άρθρο 1 παρ. 3 του ν.3189/2003. Πάντως παρά τον βαθύ προβληματισμό που δημιουργήθηκε γύρω από το φαινόμενο της έκτισης των βραχύχρονων ποινών με εγκλεισμό και την λήψη ουσιαστικών και προοδευτικών μέτρων που παρθήκαν από τον έλληνα νομοθέτη για την αντιμετώπιση του ζητήματος, στην πράξη ο θεσμός της έκτισης ποινής με κοινωφελή εργασία παρέμενε ανεφάρμοστος για αρκετά χρόνια από την θέσπιση του 12. Άλλωστε η συνεχής νομοθετική τροποποίηση του άρθρου 82 ΠΚ, με αποσπασματικές τροποποιήσεις, οι οποίες δημιούργησαν αίσθηση της νομοθετικής προχειρότητας 13, φυσικά επηρέασαν και την εφαρμογή του μέτρου της παροχής κοινωνικού έργου. 11 Για την νομική φύση του θεσμού της μετατροπής της στερητικής της ελευθερίας ποινής σε κοινωφελή εργασία βλ. αναλυτικά παρακάτω κεφ. 2β. 12 και σε κάποιες μορφές του παραμένει ακόμη και σήμερα ανεφάρμοστος, για την εν λόγω προβληματική βλ. παρακάτω κεφ.2ζ. 13 Βλ. Μανωλεδάκη, Ουσιαστικές ποινικές μεταρρυθμίσεις με το νόμο 2408/1996, Υπερ 1997/506. 7

9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ Ο θεσμός της μετατροπής της ποινής σε κοινωφελή εργασία υπό το ισχύον και το προγενέστερο νομοθετικό καθεστώς συγκριτική επισκόπηση συμπεράσματα Α. Νομοθετική τροποποίηση του θεσμού της μετατροπής της ποινής σε κοινωφελή εργασία Το άρθρο 82 ΠΚ είναι το πολυπαθέστερο του ελληνικού Ποινικού Κώδικα, αφού έχει υποστεί καταιγισμό τροποποιήσεων 14. Θεωρούμε χρήσιμο λοιπόν να παραθέσουμε την αρχική μορφή του άρθρου 82 ΠΚ, καθώς και τις επιμέρους τροποποιήσεις, προσθέσεις και αντικαταστάσεις διατάξεων σε αυτό μέχρι την σημερινή μορφή του άρθρου, σε ότι αφορά τον θεσμό της μετατροπής σε κοινωφελή εργασία Ο θεσμός της μετατροπής της ποινής σε κοινωφελή εργασία εισήχθη στη χώρα μας με το άρθρο 2 του ν.1941/1991, το οποίο αντικατέστησε τη διάταξη του άρθρου 82 ΠΚ. Οι παράγραφοι 6 έως 11 του άρθρου 82 ΠΚ (οι οποίες όριζαν τα σχετικά με την μετατροπή σε κοινωφελή εργασία) όπως ίσχυαν τότε είχαν την εξής μορφή. «6. Ποινή φυλακίσεως, που είναι μεγαλύτερη από ένα μήνα αλλά δεν υπερβαίνει το έτος, μπορεί να μετατραπεί σε παροχή κοινωφελούς εργασίας μόνο αν το ζητεί ή το αποδέχεται ο καταδικασμένος και το δικαστήριο κρίνει ότι η εργασία αυτή είναι εφικτή και χρήσιμη για το συγκεκριμένο δράστη. 7. Αν το δικαστήριο αποφασίσει τη μετατροπή της ποινής φυλακίσεως σε παροχή κοινωφελούς εργασίας κατά τα οριζόμενα στην προηγούμενη παράγραφο, καθορίζει συγχρόνως στην απόφασή του και τον αριθμό των ωρών κοινωφελούς εργασίας, που αντιστοιχούν σε κάθε ημέρα φυλακίσεως. Κάθε ημέρα φυλακίσεως μετατρέπεται σε παροχή κοινωφελούς εργασίας τεσσάρων ωρών, το δικαστήριο όμως, λαμβάνοντας υπόψη τις προσωπικές συνθήκες του καταδικασμένου, μπορεί να περιορίσει την κοινωφελή εργασία μέχρι δύο ή να την αυξήσει έως έξι ώρες για κάθε ημέρα ποινής φυλακίσεως. Ο εισαγγελέας εκτελέσεως της ποινής ορίζει αμέσως, ευθύς ως καταστεί εκτελεστή η ποινή, 14 Βλ. Μανωλεδάκη, ο.π, Υπερ1997/505 επ., ο οποίος για το χρονικό διάστημα από το 1991 έως το 1996, αναφέρει τουλάχιστον τέσσερις τροποποιήσεις του άρθρου 82 ΠΚ, υπογραμμίζοντας ότι αυτή η τακτική του νομοθέτη δημιουργεί αίσθηση προχειρότητας και καθιστά αναξιόπιστο το έργο του νομοθέτη (σελ. 506), Αρβανίτη, Η ποινική μεταχείριση των ανηλίκων- Δυσμενείς διακρίσεις σε βάρος τους, ΠοινΔικ2005/

10 με διάταξή του την υπηρεσία, τον οργανισμό ή το πρόσωπο, προς το οποίο θα παρασχεθεί η κοινωφελής εργασία και το χρόνο παροχής της. Ο χρόνος αυτός ορίζεται εντός διαστήματος που αρχίζει από την επομένη της ημερομηνίας κατά την οποία γίνεται εκτελεστή η απόφαση και λήγει σε χρόνο που δεν μπορεί να υπερβεί το τριπλάσιο της διάρκειας της ποινής που του επιβλήθηκε. 8. Η κοινωφελής εργασία παρέχεται χωρίς αμοιβή σε υπηρεσίες του κράτους, των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης, των νομικών προσώπων του δημοσίου τομέα ή σε μη κερδοσκοπικά κοινωφελή νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου ή και άλλα, τα οποία ορίζονται με την υπουργική απόφαση του τελευταίου εδαφίου. Μπορεί επίσης να αφορά και σε παροχή υπηρεσιών προς τον παθόντα, αν κατέστη ανάπηρος και συμφωνούν ο καταδικασμένος και ο παθών. Την εκτέλεση της κοινωφελούς εργασίας επιβλέπει ο επιμελητής κοινωνικής αρωγής, εκτός αν το δικαστήριο διατάξει διαφορετικά. Με απόφαση του Υπουργού Δικαιοσύνης και των τυχόν άλλων συναρμόδιων υπουργών καθορίζονται και η οργάνωση της παροχής κοινωφελούς εργασίας, η διαδικασία επιλογής, ανάθεσης και επίβλεψης της σχετικής εργασίας και κάθε άλλη σχετική λεπτομέρεια. 9. Αν η εργασία δεν παρέχεται υπαιτίως στον προσδιορισμένο από την υπηρεσία χρόνο ή παρέχεται πλημμελώς, παύει να ισχύει η μετατροπή σε παροχή κοινωφελούς εργασίας και το υπόλοιπο της ποινής εκτίεται. Το δικαστήριο που εξέδωσε την απόφαση μπορεί σ` αυτή την περίπτωση, μετά από αίτηση του καταδικασθέντα, να μετατρέψει την ποινή σε χρηματική. Σε κάθε περίπτωση παράβασης ο επιμελητής κοινωνικής αρωγής ενημερώνει σχετικώς με έγγραφο του τον αρμόδιο εισαγγελέα, ο οποίος μπορεί να ερευνά και αυτεπαγγέλτως κάθε φορά αν η εργασία εκτελείται.. Αν ο εισαγγελέας μετ` ακρόαση του καταδικασμένου διαπιστώσει ότι η παράβαση των υποχρεώσεων οφείλεται σε υπαιτιότητά του, διατάσσει την εκτέλεση της περιοριστικής της ελευθερίας ποινής. Κατά της διατάξεως του εισαγγελέα επιτρέπεται προσφυγή στον καταδικασμένο εντός δέκα ημερών από της εκτελέσεώς της, με δήλωσή του στο γραμματέα της εισαγγελίας του τόπου παροχής της εργασίας ή στο διευθυντή των φυλακών, ο οποίος τη διαβιβάζει αμέσως στον αρμόδιο εισαγγελέα. Η προσφυγή απευθύνεται στο τριμελές πλημμελειοδικείο του τόπου παροχής της εργασίας, δεν έχει ανασταλτικό αποτέλεσμα, είναι απαράδεκτη εάν ο προσφεύγων δεν υποβληθεί σε εκτέλεση της περιοριστικής της ελευθερίας ποινής και εισάγεται 9

11 για συζήτηση κατά την πρώτη μετά την υποβολή της δικάσιμο, κατά την οποία προσάγεται ο προσφεύγων χωρίς κλήτευση. Αναβολή της συζητήσεως επιτρέπεται μόνο μία φορά σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 349 Κ.Π.Δ. σε ρητή δικάσιμο χωρίς κλήτευση του προσφεύγοντος. Σε περίπτωση αναβολής το δικαστήριο μπορεί να διατάξει αναστολή εκτελέσεως της διατάξεως του εισαγγελέα μέχρι να εκδοθεί απόφαση για την προσφυγή. Αν ο προσφεύγων δεν εμφανισθεί, η προσφυγή απορρίπτεται ως ανυποστήρικτη. Σε κάθε περίπτωση το δικαστήριο αποφαίνεται αμετάκλητα, επιτρέπεται όμως αίτηση ακυρώσεως για μία φορά, εφαρμοζομένων αναλόγως των διατάξεων του άρθρου 341 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας. 10. Η περιοριστική της ελευθερίας ποινή, που μετατράπηκε σε χρηματική ή πρόστιμο ή σε παροχή κοινωφελούς εργασίας, διατηρεί το χαρακτήρα της περιοριστικής της ελευθερίας ποινής και μετά τη μερική ή ολική απότιση της κατά μετατροπή ποινής. Αποκλείεται όμως η συγχώνευση ποινής που μετατράπηκε και αποτίθηκε, είτε με την καταβολή του ποσού της μετατροπής είτε με παροχή κοινωφελούς εργασίας, με ποινή περιοριστική της ελευθερίας που δεν υπόκειται σε μετατροπή ή δεν μετατράπηκε. 11.Μετατροπή, αναστολή της ποινής και αναστολή υπό επιτήρηση δεν επιτρέπεται για τις ποινές που επιβάλλονται για εμπορία ναρκωτικών. Οι διατάξεις του παρόντος κώδικα, του Στρατιωτικού ποινικού κώδικα ή άλλων ειδικών ποινικών νόμων, που απαγορεύουν τη μετατροπή, παραμένουν σε ισχύ"». Αρχικά λοιπόν οι προϋποθέσεις μετατροπής σε κοινωφελή εργασία ορίζονταν στην παράγραφο 6 του άρθρου 82ΠΚ και επιτρέπονταν για ποινές ανώτερες του ενός μηνός όχι όμως μεγαλύτερες του έτους, υπό την προϋπόθεση του αιτήματος ή της αποδοχής του καταδικασθέντος και του εφικτού και χρήσιμου για το συγκεκριμένο δράστη. Η παράγραφος 7 καθόριζε τα σχετικά με την απόφαση επί της μετατροπής, βάσει της οποίας το δικαστήριο αποφάσιζε για τον αριθμό των ωρών κοινωφελούς εργασίας που αντιστοιχούσαν σε κάθε ημέρα φυλάκισης, οι οποίες κυμαίνονταν από 2 έως 6 ώρες ημερησίως, ενώ ο εισαγγελέας εκτελέσεως της ποινής όριζε την υπηρεσία, τον οργανισμό ή το πρόσωπο, προς το οποίο θα παρασχεθεί η κοινωφελής εργασία και το χρόνο παροχής της. Η παράγραφος 8 περιέγραφε τα σχετικά με την εκτέλεση της κοινωφελούς εργασίας, ενώ η παράγραφος 9 την διαδικασία και τα δικαιώματα του καταδικασθέντος, σε περίπτωση υπαίτιας ή πλημμελούς παροχής της εργασίας. Η παράγραφος 10 προέβλεπε ότι η περιοριστική 10

12 της ελευθερίας ποινή διατηρεί το χαρακτήρα της ως τέτοια και μετά τη μετατροπή της, ενώ η παράγραφος 11 περιείχε τις εξαιρέσεις από την μετατροπή. Η παρ.11 αντικαταστάθηκε με την περ.β` της παρ.1 του άρθρου 1 του ν.2207/1994, με το εξής περιεχόμενο «η μετατροπή κατά τις προηγούμενες παραγράφους αποκλείεται στις περιπτώσεις καταδίκης για έγκλημα εμπορίας ναρκωτικών ή για έγκλημα που προβλέπεται από τις διατάξεις του Στρατιωτικού Ποινικού Κώδικα. Διατάξεις του Ποινικού Κώδικα ή ειδικών ποινικών νόμων, που αποκλείουν ή ρυθμίζουν με άλλο τρόπο τη μετατροπή των στερητικών της ελευθερία ποινών σε χρηματικές ή πρόστιμα ή καθορίζουν άλλως την έννοια της μετατροπής καταργούνται με την επιφύλαξη του προηγούμενου εδαφίου», περιορίζοντας την απαγόρευση της μετατροπής μόνο για τα εγκλήματα εμπορίας ναρκωτικών και τα προβλεπόμενα στον Στρατιωτικό ΠΚ. Ο νόμος 2408/1996 ήταν κομβικός στην εξέλιξη του θεσμού διότι επέφερε αρκετές μεταβολές προσθέτοντας ή τροποποιώντας διατάξεις. Ακριβέστερα με την παρ.3 εδ. δ του άρθρου 1 του ν.2408/1996, η παράγραφος 6 του άρθρου 82 ΠΚ αντικαταστάθηκε και διέλαβε την κάτωθι μορφή : «Η περιοριστική της ελευθερίας ποινή που είναι μεγαλύτερη από ένα μήνα και έχει μετατραπεί σε χρηματική ποινή ή πρόστιμο μετατρέπεται περαιτέρω σε ποινή παροχής κοινωφελούς εργασίας, αν το ζητεί ή το αποδέχεται εκείνος που καταδικάσθηκε και εφόσον η παροχή τέτοιας εργασίας από το συγκεκριμένο καταδικασμένο είναι εφικτή.η περιοριστική της ελευθερίας ποινή που είναι μεγαλύτερη από δύο έτη, και δεν υπερβαίνει τα τρία μπορεί να μετατρέπεται σε ποινή παροχής κοινωφελούς εργασίας, αν το ζητεί ή το αποδέχεται εκείνος που καταδικάσθηκε και εφόσον η παροχή τέτοιας εργασίας από το συγκεκριμένο καταδικασμένο είναι εφικτή.». Πλέον η περιοριστική της ελευθερίας ποινή που ήταν μεγαλύτερη του ενός μηνός και δεν ξεπερνούσε τα δύο έτη, μετατρέπονταν υποχρεωτικά σε κοινωφελή εργασία εφόσον το ζητούσε ή το αποδέχονταν ο καταδικασθείς ενώ δυνητική εμφανιζόταν η μετατροπή σε ποινές μεγαλύτερες των δύο ετών οι οποίες δεν υπερέβαιναν τα τρία έτη 15. Επίσης απαλείφθηκε η προϋπόθεση του χρήσιμου της κοινωφελούς εργασίας για το συγκεκριμένο δράστη. Επίσης με το εδαφ. ε της παρ. 3 του άρθρου 1 του ν. 2408/1996, προστέθηκε στο άρθρο 8 η παρακάτω παράγραφος «Έως ότου οργανωθεί το σώμα 15 Βλ. Παπαδαμάκη, παρατήρησες σε ΑΠ 319/2001, ΠοινΔικ 2001/

13 των επιμελητών κοινωνικής αρωγής ή αν στον τόπο παροχής της κοινωφελούς εργασίας δεν υπάρχει επαρκής αριθμός επιμελητών ή αν η συγκεκριμένη κοινωφελής εργασία δεν έχει ανάγκη επίβλεψης από ειδικό επιμελητή, η επίβλεψη της εκτέλεσης της κοινωφελούς εργασίας ανατίθεται σε όργανα της διοίκησης, μέλη συλλογικών οργάνων ή σε υπαλλήλους των υπηρεσιών ή των νομικών προσώπων στα οποία παρέχεται η εργασία υπό την εποπτεία του εισαγγελέα πλημμελειοδικών του τόπου παροχής της εργασίας». Άλλωστε η παράγραφος 9 αντικαταστάθηκε από την παρ.3 εδ. στ, ζ και η του άρθρου 1 του ν.2408/1996 ορίζοντας ότι «Αν από υπαιτιότητα εκείνου που καταδικάσθηκε η εργασία παρέχεται ελλιπώς ή πλημμελώς, παύει να ισχύει η μετατροπή της ποινής σε ποινή παροχής κοινωφελούς εργασίας. Αν η εργασία δεν παρέχεται υπαιτίως στον προσδιορισμένο από την υπηρεσία χρόνο ή παρέχεται πλημμελώς, παύει να ισχύει η μετατροπή σε παροχή κοινωφελούς εργασίας και το υπόλοιπο της ποινής εκτίεται. Το δικαστήριο που εξέδωσε την απόφαση μπορεί σ` αυτή την περίπτωση, μετά από αίτηση του καταδικασθέντα, να μετατρέψει την ποινή σε χρηματική. Σε κάθε περίπτωση παράβασης ο επιμελητής κοινωνικής αρωγής ενημερώνει σχετικώς με έγγραφο του τον αρμόδιο εισαγγελέα, ο οποίος μπορεί να ερευνά και αυτεπαγγέλτως κάθε φορά αν η εργασία εκτελείται. Αν ο εισαγγελέας ύστερα από ακρόαση εκείνου που καταδικάσθηκε διαπιστώσει ότι αυτός παρέχει από υπαιτιότητά του ελλιπή ή πλημμελή εργασία, διατάσσει την εκτέλεση της περιοριστικής της ελευθερίας ποινής ή της χρηματικής ποινής ή του προστίμου. Κατά της διατάξεως του εισαγγελέα επιτρέπεται προσφυγή στον καταδικασμένο εντός δέκα ημερών από της εκτελέσεώς της, με δήλωσή του στο γραμματέα της εισαγγελίας του τόπου παροχής της εργασίας ή στο διευθυντή των φυλακών, ο οποίος τη διαβιβάζει αμέσως στον αρμόδιο εισαγγελέα. Η προσφυγή απευθύνεται στο τριμελές πλημμελειοδικείο του τόπου παροχής της εργασίας, δεν έχει ανασταλτικό αποτέλεσμα, εάν ο προσφεύγων δεν υποβληθεί στην εκτέλεση της περιοριστικής της ελευθερίας ποινής ή της χρηματικής ποινής ή του προστίμου και εισάγεται για συζήτηση κατά την πρώτη μετά την υποβολή της δικάσιμο, κατά την οποία προσάγεται ο προσφεύγων χωρίς κλήτευση. Αναβολή της συζητήσεως επιτρέπεται μόνο μία φορά σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 349 Κ.Π.Δ. σε ρητή δικάσιμο χωρίς κλήτευση του προσφεύγοντος. Σε περίπτωση αναβολής το δικαστήριο μπορεί να διατάξει αναστολή εκτελέσεως της διατάξεως του 12

14 εισαγγελέα μέχρι να εκδοθεί απόφαση για την προσφυγή. Αν ο προσφεύγων δεν εμφανισθεί, η προσφυγή απορρίπτεται ως ανυποστήρικτη. Σε κάθε περίπτωση το δικαστήριο αποφαίνεται αμετάκλητα, επιτρέπεται όμως αίτηση ακυρώσεως για μία φορά, εφαρμοζομένων αναλόγως των διατάξεων του άρθρου 341 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας». Επιπλέον με το εδάφιο θ παρ. 3 του άρθρου 1 του ν.2408/1996 προστέθηκε παράγραφος 12 στο άρθρο 82 ΠΚ με το εξής περιεχόμενο «η εφαρμογή του άρθρου αυτού δεν προϋποθέτει αμετάκλητη καταδικαστική απόφαση». Με την διάταξη του άρθρου 2 παρ. 2 του ν.2479/1997 προστέθηκε παράγραφος 13 στο άρθρο 82 ΠΚ, η οποία όριζε τα κάτωθι «Αν το δικαστήριο παρέλειψε να αποφανθεί περί μετατροπής ποινής στερητικής της ελευθερίας, με αίτησή του στο δικαστήριο που εξέδωσε την απόφαση, αυτός που καταδικάστηκε μπορεί να ζητήσει τη μετατροπή». Επιπροσθέτως με το άρθρο 16 παρ.4 του ν.3727/2008 προστέθηκε νέο εδάφιο στην παράγραφο 6, σύμφωνα με το οποίο «Για την εφαρμογή του προηγούμενου εδαφίου, στην περίπτωση καθορισμού συνολικής ποινής, αρκεί η βαρύτερη ποινή φυλάκισης να μην υπερβαίνει τα τρία έτη». Τέλος με το άρθρο 16 παρ. 1 του ν. 3772/2009 στην παρ. 6 προστέθηκε το παρακάτω εδάφιο «Η στερητική της ελευθερίας ποινή για οποιοδήποτε έγκλημα, εκτός από εκείνα για τα οποία προβλέπεται ποινή ισόβιας ή πρόσκαιρης κάθειρξης τουλάχιστον δέκα ετών ή εκείνα που στρέφονται κατά της γενετήσιας ελευθερίας και οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής σε βάρος ανηλίκου, μπορεί να μετατρέπεται, αν η δράστης είναι μητέρα ανηλίκου τέκνου το οποίο δεν έχει συμπληρώσει το πέμπτο έτος της ηλικίας του, σε ποινή παροχής κοινωφελούς εργασίας, αν το ζητεί ή το αποδέχεται αυτή που καταδικάσθηκε». 13

15 Β. Νομική ταυτότητα του θεσμού Η νομική φύση της μετατροπής της ποινής σε παροχή κοινωφελούς εργασίας, συνδέεται άρρηκτα με το ζήτημα της νομικής φύσης της μετατροπής της περιοριστικής ελευθερίας ποινής σε χρηματική, το οποίο φυσικά προέκυψε νωρίτερα. Η εν λόγω προβληματική απασχόλησε έντονα την ελληνική θεωρία και νομολογία, κυρίως από την εισαγωγή του θεσμού της μετατροπής της ποινής έως και τη θέσπιση της διάταξης του άρθρου 2 του ν.δ. 3555/1956, το οποίο με την προσθήκη της παραγράφου 6 στο άρθρο 82 ΠΚ (σημερινή παράγραφος 9 του άρθρου 82 ΠΚ) έλυσε οριστικά το ζήτημα 16. Ειδικότερα διατυπωθήκαν δύο απόψεις η μία εκ των οποίων, θεωρούσε ότι μετατροπή σημαίνει αντικατάσταση της ποινής κατά της ελευθερίας από μια ποινή σε χρήμα, η οποία είναι πλέον η κύρια και πρωταρχική ποινή 17. Σε περίπτωση μη πληρωμής, η στερητική της ελευθερίας ποινή εκτελείται ως αναπληρωματικό μέτρο για να εξαναγκασθεί η καταβολή της ποινής σε χρήμα. Συνεπώς η μετατροπή της ποινής αποτελεί αυτοτελής κύρωση και συγκεκριμένα είναι μια ποινή σε χρήμα, η επιμέτρηση της οποίας πρέπει να αντιμετωπίζεται ως επιμέτρηση ποινής χρηματικής 18. Η άλλη γνώμη υποστήριξε ότι κύρια και πρωταρχική ποινή είναι η περιοριστική της ελευθερίας ποινή, ενώ η κατά μετατροπή χρηματική ποινή είναι ένας τρόπος εναλλακτικής έκτισης της στερητικής της ελευθερίας ποινής, που συνιστά συγχρόνως μια ευχέρεια του καταδικασμένου 19. Η παραπάνω θεωρητική διχογνωμία λύθηκε υπέρ της δεύτερης εκδοχής καθώς η διάταξη της παρ. 6 του άρθρου 82, που προστέθηκε με το ν.δ. 3555/1956, όρισε ότι η περιοριστική της ελευθερίας ποινή που μετατράπηκε σε χρηματική ή πρόστιμο, διατηρεί το χαρακτήρα της περιοριστικής της ελευθερίας ποινής και μετά την μερική ή ολική απότιση της κατά μετατροπή ποινής. Η εν λόγω διάταξη αντικαταστάθηκε από το άρθρο 2 του ν.1941/1991, σύμφωνα με την οποία και η περιοριστική της 16 Βλ. Μαργαρίτη, σε Μαργαρίτη Παρασκευόπουλο, Ποινολογία, στ έκδοση, σελ Βλ. Σταμάτη, Η έννοια και η νομική φύσις της συνολικής ποινής και αι προκύπτουσαι εντεύθεν συνέπειαι, ΠοινΧρ1976/697, Σπινέλλη Δ., Πρακτικά του Ά Πανελληνίου συνέδριου της ελληνικής εταιρείας ποινικού δικαίου, σελ. 63 επ. 18 Βλ. Σπινέλλη Δ., ο.π.,σελ Βλ.Μαργαρίτη, σε Μαργαρίτη Παρασκευόπουλο, ο.π., σελ.452 (υποσ. 136), με περαιτέρω παραπομπές σε νομολογία. 14

16 ελευθερίας ποινή που μετατράπηκε σε κοινωφελή εργασία διατηρεί το χαρακτήρα της περιοριστικής της ελευθερίας ποινής. Έτσι σήμερα γίνεται πάγια δεκτό ότι παρά τη μετατροπή της ποινής σε κοινωφελή εργασία, ο χαρακτήρας της ποινής που επιβλήθηκε παραμένει αναλλοίωτος και το μονό που αλλάζει είναι ο τρόπος έκτισης της 20. Ο χαρακτηρισμός αυτός συνδέεται με συνήθεις ουσιώδεις νομικές συνέπειες, όπως ότι η μετατροπή σε κοινωφελή εργασία υπολογίζεται για την επιβολή παρεπόμενης ποινής αποστέρησης των πολιτικών δικαιωμάτων, την κατάφαση της υποτροπής, την άρνηση αναστολής εκτέλεσης της ποινής και της υπό όρον αναστολής και το σχηματισμό συνολικής ποινής και το εκκλητό της καταδικαστικής απόφασης 21. Βέβαια για κάποιους υποστηρικτές της πρώτης άποψης (μετατροπή αποτελεί μια ποινή σε χρήμα) η νομοθετική επιλογή εισαγωγής της διάταξης του άρθρου 82 παρ. 6 ΠΚ, ερμηνεύθηκε ως ένα νομικό πλάσμα. Το νομικό πλάσμα αναγνωρίσθηκε ως μια επιταγή του νόμου να εφαρμόζονται οι δευτερεύουσες αυτές νομικές συνέπειες της ποινής κατά της ελευθερίας και στην μετατροπή ποινή σε χρήμα, κατά τα άλλα η κατά μετατροπή ποινή είναι μια ποινή σε χρήμα και η επιμέτρηση της αντιμετωπίζεται ως ποινή χρηματική 22. Κατά τη γνώμη μας πάντως η πρόσφατη αντικατάσταση του άρθρου 82 ΠΚ, με το άρθρο 1 του ν.3904/2010, θέτει σε ακόμη ισχυρότερη βάση τα επιχειρήματα της 20 Βλ. Μανωλεδάκη, ο.π., σελ. 252, Ζησιάδη, Ποινικό Δίκαιο, Γενικό Μέρος, β τόμος, σελ. 273 επ., Κατσαντώνη, Ποινικό Δίκαιο, Γενικό Μέρος, β τόμος, σελ. 143, Σταμάτη, ο.π, ΠοινΧρ 1976/697, ο οποίος αν και πριν την θέσπιση του άρθρου 2 του ν.δ. 3555/1956 τάχθηκε υπέρ της άποψης που θεωρούσε την μετατροπή ως αντικατάσταση της στερητικής της ελευθερίας ποινής, αναγνώρισε ότι ο νομοθέτης έλυσε υπέρ της αντίθετης άποψης το ζήτημα, Μπουρόπουλο, Ερμηνεία του ΠΔ, ά τόμος, σελ. 210 επ., Ρίκο, Η μετατροπή εν επιμετρήσει πλείονων ποινών, ΠοινΧρ982/356, Μαργαρίτη, σε Μαργαρίτη Παρασκευόπουλο, ο.π., σελ.452, Κονταξή, Ποινικός Κώδικας, γ έκδοση, α τόμος, σελ. 1086, Αποστολίδου, Η μετατροπή της περιοριστικής της ελευθερίας ποινής και ειδικότερα η παροχή κοινωφελούς εργασίας, Υπερ 1998/ 25 επ., Ανδρέου, Ποινικός Κώδικας, δ έκδοση, σελ.351, Παπαδαμάκη, παρατηρήσεις σε ΑΠ234/1996, Υπερ 1996/1281επ., ΓνωμΕισαγΑΠ 6/2007, ΠοινΧρ 2008/ Βλ.Μανωλεδάκη, ο.π., σελ. 252, Ζησιάδη, ο.π., σελ.274, Μαργαρίτη, σε Μαργαρίτη Παρασκευόπουλο, ο.π., σελ. 453, Σπινέλλη Δ., ο.π., σελ Βλ. Σπινέλλη Δ., ο.π., σελ. 64, όπου βέβαια οι υποστηρικτές της αντίθετης άποψης αντιτείνουν ότι οι «δευτερεύουσες» συνέπειες είναι τόσες και τέτοιες ώστε να είναι αμφίβολο αν τελικά απομένει κάτι να δικαιολογήσει τη θέση του ότι εδώ έχουμε να κάνουμε με αντικατάσταση και όχι αλλαγή στον τρόπο έκτισης, βλ. Μαργαρίτη, σε Μαργαρίτη Παρασκευόπουλο, ο.π., σελ

17 δεύτερης άποψης (μετατροπή = τρόπος έκτισης). Κατ αρχήν το άρθρο 1 του ν.3904/2010 (αν και τροποποίησε θεμελιωδώς το θεσμό της μετατροπής της ποινής και ειδικά της κοινωφελούς εργασίας) δεν κατήργησε την διάταξη της παραγράφου 10 του άρθρου 82 ΠΚ, αντιθέτως παρέμεινε ως έχει με τη σημερινή παράγραφο 9 του άρθρου 82 ΠΚ, όπου αν ήθελε να δώσει άλλη νομική ταυτότητα στο θεσμό και να ξεκαθαρίσει το «νομικό πλάσμα» μπορούσε να το πράξει, αντικαθιστώντας ή καταργώντας την ήδη υπάρχουσα διάταξη. Δεύτερον η ισχύουσα διαδικασία κατ αρχήν της μετατροπής της περιοριστικής της ελευθερίας ποινή σε χρηματική, η περαιτέρω υποχρεωτική παροχή προθεσμίας και καταβολής σε δόσεις σε περίπτωση αδυναμίας καταβολής και η τελική μετατροπή σε κοινωφελή εργασία, υποδηλώνει την βούληση του νομοθέτη να νοηθεί ο θεσμός της μετατροπής, ως ένας εν γένει εναλλακτικός τρόπος έκτισης της περιοριστικής της ελευθερίας ποινής. Δηλαδή στο «μυαλό» του νομοθέτη υπάρχει μια και μόνο ποινή : η περιοριστική της ελευθερίας. Αυτή θα εκτιθεί με έναν από τους τρόπους που ορίζονται στο άρθρο 82 ΠΚ, δηλαδή είτε σε χρήμα εφάπαξ, είτε σε χρήμα με καθορισμό προθεσμίας και καταβολή σε δόσεις, είτε σε κοινωφελή εργασία, είτε με έκτιση της στερητικής της ελευθερίας ποινή σε περίπτωση αποκλεισμού των ανωτέρω ευχερειών. Πάντως σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο η κοινωφελής εργασία έλαβε και άλλες μορφές. Συγκεκριμένα τα μέτρα της λεγόμενης «κοινωφελούς εργασίας» εμφανίζονται στις ευρωπαϊκές νομοθεσίες 23 με τρεις μορφές: είτε ως αυτοτελής κύρωση 24, είτε ως ποινή εκ μετατροπής άλλης ποινής 25, είτε ως τρόπος έκτισης μιας ποινής κατά της ελευθερίας 26. Σύμφωνα με την Σπινέλλη 27 η κοινωφελής εργασία 23 Αναλυτικά για το ζήτημα του θεσμού της κοινωφελούς εργασίας σε άλλες νομοθεσίες βλ. παρακάτω κεφ. 2ια. 24 Βλ. Κουράκη, ο.π., σελ. 134 (υποσ. 429), όπου παραθέτει ως παράδειγμα το άρθρο και επ. του γαλλικού ΠΚ. 25 Βλ. Κουράκη, ο.π., σελ. 134,135 (υποσ. 430), με παραδείγματα τα άρθρα 293 του γερμανικού ΠΚ, 49 παρ. 1 του ελβετικού ΠΚ και 105 του ιταλικού νόμου. 26 Βλ. Κουράκη, ο.π., σελ. 135 (υποσ. 432) όπου παραθέτει ως παράδειγμα το άρθρο 100 Α παρ. 3 εδ. γ του ελληνικού ΠΚ, το άρθρο 64 του ελληνικού ΣωφρΚ, το άρθρο 102 παρ. 2 ιταλικού νόμου και τα άρθρα και του γαλλικού ΠΚ. 27 Βλ. Σπινέλλη Κ., Η εναλλακτική ποινή της κοινωφελούς εργασίας στην Ελλάδα: ένας θεσμός ανενεργός ;, σε Εγκληματίες και θύματα στο κατώφλι του 21ου αιώνα, αφιέρωμα στη μνήμη του Ηλία Δασκαλάκη, σελ

18 ενδέχεται σε μια έννομη τάξη να παρουσιάζεται με τις εξής τέσσερις μορφές : α) αυτοτελής ή κύρια ποινή (όπως η χρηματική ποινή ή φυλάκιση) β) παρεπόμενη ποινή (π.χ. επιβολή χρηματικής ποινής και κοινωφελούς εργασίας συγχρόνως) γ) εναλλακτική ποινή (π.χ. αντί φυλάκισης επιβολή κοινωφελούς εργασίας ή μετατροπή της φυλάκισης σε παροχή κοινωφελούς εργασίας) ή δ) όρος (π.χ. όρος στην αναστολή εκτέλεσης ποινής ή στην υπό όρο απόλυση). Γ. Προϋποθέσεις μετατροπής της ποινής σε παροχή κοινωφελούς εργασίας Υπό το προγενέστερο νομοθετικό πλαίσιο (πριν την αντικατάσταση του άρθρου 82 ΠΚ, με το άρθρο 1 του ν.3904/2010), τις προϋποθέσεις μετατροπής της ποινής σε κοινωφελή εργασία, όριζε το άρθρο 82 παρ. 6 ΠΚ. Για την εφαρμογή λοιπόν της διάταξης τα κριτήρια ήταν τα ακόλουθα : 1. καταγνωσθείσα ποινή φυλάκισης μεγαλύτερη του ενός μηνός αλλά όχι μεγαλύτερη των τριών ετών. Σε ποινές φυλάκισης από έναν μήνα έως δύο έτη ήταν υποχρεωτική η μετατροπή σε κοινωφελή εργασία, εφόσον αυτή έχει προηγουμένως μετατραπεί χρηματική 28. Δυνητική εμφανιζόταν η μετατροπή σε ποινές περιοριστικές της ελευθερίας μεγαλύτερες των δύο αλλά έως τριών ετών. 2. αίτημα ή αποδοχή από τον καταδικασθέντα κρίση του δικαστηρίου ότι η παροχή κοινωφελούς εργασίας είναι εφικτή. Αρχικά με τον ν. 1941/1991 προβλεπόταν κρίση για το «εφικτό και χρήσιμο της εργασίας» από το συγκεκριμένο δράστη, προϋπόθεση η οποία απαλείφθηκε με τον ν. 2408/ Στην πράξη πάντως το εφικτό της εργασίας συνδέονταν με την κρίση αν το είδος της εργασίας είναι μέσα στις δυνατότητες του 28 Βλ. Παπαδαμάκη, ο.π, ΠοινΔικ 2001/729, Καϊάφα Γκμπάντι, σε Καϊάφα Γκμπάντι, Μπιτζιλέκη, Συμεωνίδου Καστανίδου, Δίκαιο Ποινικών Κυρώσεων, σελ Η οικειοθελής ανάληψη της παροχής κοινωνικής εργασίας, αποτελεί προϋπόθεση του θεσμού επειδή η αναγκαστική εργασία προσκρούει στην συνταγματική απαγόρευση της αναγκαστικής εργασίας κατά το άρθρο 22 παρ. 3 Σ, όπως επισημαίνεται άλλωστε στην αιτιολογική έκθεση του νόμου 1941/1991 (κεφ. Α ), βλ. εισηγητική έκθεση ν. 1941/1991, ΠοινΧρον1991/459, Παύλου, Οι νέες τροποποιήσεις του ποινικού κώδικα, ΠοινΧρον1991/379, βέβαια το δικαίωμα της μη αναγκαστικής εργασίας προβλέπεται και από το άρθρο 4 παρ. 2 της ΕΣΔΑ. 30 προφανώς για να διευκολύνει τη μετατροπή απειχώντας την εγκατάλειψη στο βελτιωτικό πρότυπο, βλ. Αποστολίδου, ο.π., σελ. 24 (υποσ.13), Καϊάφα Γκμπάντι, ο.π., σελ

19 συγκεκριμένου δράστη, δηλαδή αν ο κατάδικος δύναται να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της εργασίας που θα του ανατεθεί από την υπηρεσία στην οποία θα παρέχει την κοινωφελή εργασία βάσει των γνώσεων του και των σωματικών του δυνατοτήτων. Για τον λόγο αυτό στη δικαστηριακή πρακτική, απαιτούνταν η προσκόμιση σχετικής βεβαίωσης από την αρμόδια υπηρεσία στην οποία επρόκειτο να παράσχει εργασία ο κατάδικος 31. Άλλωστε σύμφωνα με την ΥΑ /1997, προβλέπεται ότι ο κατηγορούμενος μπορεί να αιτηθεί την έκδοση βεβαίωσης από τον αντίστοιχο φορέα απασχόλησης, ότι αποδέχεται να τον απασχολήσει και να επιβλέψει την παροχή κοινωφελούς εργασίας, σε περίπτωση μετατροπής της ποινής σύμφωνα με την προγενέστερη μορφή της παρ. 13 άρθρου 82 ΠΚ, ο καταδικασθείς μπορούσε να ζητήσει με μεταγενέστερη αίτηση του στο δικαστήριο που εξέδωσε την απόφαση, την μετατροπή της στερητικής ελευθερίας ποινής, με προϋπόθεση το δικάσαν δικαστήριο να παρέλειψε να αποφανθεί περί μετατροπής της ποινής και πάντα εφόσον πληρούνταν τα ανωτέρω κριτήρια 33. Ο ν. 3904/2010 επέφερε σε τέτοιο βαθμό αλλαγές στη διαμόρφωση του θεσμού της μετατροπής (και ειδικά της μετατροπής σε κοινωφελή εργασία), όσο κανένα άλλο νομοθέτημα από την ψήφιση του ν. 1941/991 (που εισήγαγε την κοινωφελή εργασία στη χώρα). Η περιοριστική της ελευθερίας ποινής μετατρέπεται σε κοινωφελή σύμφωνα με τις διατάξεις των άρθρων 82 παρ.1,4,5 και 8 του ν.3904/2010, αφού διαβεί τα ακόλουθα στάδια: 1. Μετατροπή της περιοριστικής της ελευθερίας σε χρηματική α) υποχρεωτικά σε περιπτώσεις όπου η επιβαλλόμενη ποινή δεν υπερβαίνει το ένα έτος β)κατ αρχήν υποχρεωτικά εκτός αν ο δράστης είναι υπότροπος και το δικαστήριο με ειδικά αιτιολογημένη απόφαση του κρίνει ότι η μη μετατροπή απαιτείται για να τον αποτρέψει από την τέλεση άλλων αξιόποινων πράξεων, σε περιπτώσεις όπου επιβαλλόμενη ποινή είναι μεγαλύτερη από ένα έτος και δεν υπερβαίνει τα δύο έτη και γ) κατά κανόνα υποχρεωτικά εκτός το δικαστήριο με ειδικά αιτιολογημένη απόφαση του κρίνει ότι η μη μετατροπή απαιτείται για να τον 31 Βλ. Ανδρέου, ο.π, σελ Βλ. Παπαχαραλάμπους, σε Σπινέλλη Δ., Συστηματική ερμηνεία του ποινικού κώδικα, σελ Για το ζήτημα αν υφίσταται δυνατότητα μετατροπής με μεταγενέστερη απόφαση και υπό ποίες προϋποθέσεις βλ. παρακάτω κεφ. 2 η. 18

20 αποτρέψει από την τέλεση άλλων αξιόποινων πράξεων, σε περιπτώσεις όπου επιβαλλόμενη ποινή είναι μεγαλύτερη από δύο έτη και δεν υπερβαίνει τα τρία έτη. 2. Μετά τη μετατροπή υποχρεωτική 34 εκτίμηση του δικαστηρίου ότι ο καταδικασθείς μπορεί να καταβάλει το σύνολο του ποσού της μετατροπής ή ότι η καταβολή συνεπάγεται την αδυναμία καταβολής αποζημίωσης στο θύμα. Σε περίπτωση διαπίστωσης αδυναμίας καθορισμός προθεσμίας από δύο έως τρία έτη, και καταβολή σε δόσεις. 3. Σε περίπτωση δήλωσης του καταδικασθέντα ότι δεν θα μπορέσει να καταβάλλει το ποσό της μετατροπής στην οριζόμενη προθεσμία, περαιτέρω μετατροπή εν όλω ή εν μέρει σε κοινωφελή εργασία. 4. αίτημα ή αποδοχή από τον καταδικασθέντα (υπό την έννοια του προγενέστερου καθεστώτος). 5. αν μετά τη μετατροπή της στερητικής της ελευθερίας ποινή σε χρηματική ή πρόστιμο, επέλθει ουσιώδης αλλαγή στην προσωπική ή οικονομική κατάσταση του καταδικασθέντα, μετά από αίτηση του καταδικασθέντα μετατροπή της ποινής σε κοινωφελή εργασία (ή διεύρυνση της προθεσμίας καταβολής του ποσού της μετατροπής ή τροποποίηση του ύψους της καταβολής). Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι η νέα διάταξη επέφερε τις ακόλουθες καινοτομίες στη διαδικασία και τις προϋποθέσεις μετατροπής της ποινής σε κοινωφελή εργασία : α) καθίσταται πλέον υποχρεωτική η εκτίμηση του δικαστηρίου σχετικά με το αν ο καταδικασθείς δύναται να καταβάλει το σύνολο του ποσού της μετατροπής και ισχύει αυτεπαγγέλτως ο καθορισμός προθεσμίας και η καταβολή σε δόσεις σε περιπτώσεις αδυναμίας πληρωμής. Υπό το προϊσχύον καθεστώς, σε περίπτωση που ο καταδικασθείς δεν είχε δυνατότητα να καταβάλλει το ποσό της μετατροπής, η αρχική ποινή εκτελούνταν και μόνο μετά από αίτηση του καταδικασθέντα ο εισαγγελέας πλημμελειοδικών, μπορούσε να χορηγήσει προθεσμία καταβολής εφάπαξ ή σε δόσεις έως δύο έτη και με διάταξη του αναστέλλονταν η εκτέλεση της 34 Σύμφωνα με την εισηγητική έκθεση του ν. 3904/2010, σε κάθε περίπτωση που το δικαστήριο αντιλαμβάνεται είτε από την αποδεικτική διαδικασία είτε αφού υποβάλλει αίτημα στον καταδικασθέντα είτε μετά από αίτημα του καταδικασθέντα, ότι ο καταδικασθείς αδυνατεί να καταβάλλει το σύνολο της μετατροπής, καθορίζει προθεσμία και καταβολή σε δόσεις, βλ. 19

21 ποινής υπό τις προϋποθέσεις της παραγράφου 5 του 82 ΠΚ, όπως ίσχυε πριν τον ν.3904/2010. β) υποχρεωτική φαίνεται να καθίσταται και η περαιτέρω μετατροπή σε κοινωφελή εργασία, εφόσον δηλώσει ο καταδικασθείς και διαπιστωθεί αδυναμία καταβολής του ποσού της μετατροπής στην οριζόμενη προθεσμία. γ) δεν τίθεται πλέον η διάκριση μεταξύ υποχρεωτικής και δυνητικής μετατροπής σε παροχή κοινωφελούς έργου, με βάση το κριτήριο του ύψους της ποινής και πλέον καθίσταται υποχρεωτική η μετατροπή ανεξαρτήτως ποινής, αρκεί να έχει μετατραπεί αρχικώς σε χρηματική. δ) απάλειψη του κριτηρίου του εφικτού της εργασίας 35. ε) δυνατότητα μετατροπής σε κοινωφελή εργασία, μέρους της επιβληθείσας ποινής. στ)δυνατότητα περαιτέρω μετατροπής σε κοινωφελή εργασία της ήδη μετατραπείσας ποινής σε χρήμα, εφόσον επέλθει ουσιώδης αλλαγή των όρων της προσωπικής και οικονομικής ζωής. Συνεπώς υπό το ισχύον καθεστώς σε κάθε περίπτωση (ακόμη και αν το δικαστήριο αποφάνθηκε θετικά για τη μετατροπή της στερητικής της ελευθερίας ποινή σε χρηματική και απέκλεισε τη δυνατότητα μετατροπής σε κοινωφελή εργασία), δύναται να επανέλθει με μεταγενέστερη απόφαση του και να μετατρέψει σε κοινωφελή εργασία, εφόσον συντρέχουν οι προϋποθέσεις του νόμου 36. Η αντικατάσταση του άρθρου 82 ΠΚ δημιούργησε ωστόσο και τα ακόλουθα κενά-ερωτήματα σχετικά με την εφαρμογή της διάταξης : α) το άρθρο 82 ΠΚ δεν περιλαμβάνει πλέον ρύθμιση για εκτέλεση της περιοριστικής της ελευθερίας ποινής σε περίπτωση μη καταβολής του ποσού της μετατροπής, αντίστοιχη με αυτή της παραγράφου 5 του άρθρου 82 ΠΚ, όπως ίσχυε πριν την αντικατάσταση του. Έχει υποστηριχθεί ότι εφόσον ο ν. 3904/2010 δεν περιλαμβάνει καν ρύθμιση στο στάδιο αυτό για εκτέλεση της αρχικά επιβληθείσας ποινής κατά της προσωπικής ελευθερίας σε περίπτωση μη καταβολής του ποσού της μετατροπής, πιθανόν ίσως αυτό το ενδεχόμενο πρέπει να αποκλειστεί 37. Τίθεται 35 Η εξαίρεση της προϋπόθεσης του εφικτού της εργασίας κατακρίθηκε ως άστοχη, διότι θεωρήθηκε ότι ήταν η μόνη πρόβλεψη που επέτρεπε να συνδεθεί το μέτρο με τα πραγματικά δεδομένα έκτισης της ποινής βλ. Κουλούρη, σε Χαραλαμπάκη, Ποινικός Κώδικας, ερμηνεία κατ άρθρον, α τόμος, σελ Για το εν λόγω ζήτημα βλ. αναλυτικά παρακάτω κεφ. 2 η. 37 Βλ. Κουλούρη, σε Χαραλαμπάκη, ο.π., σελ

22 λοιπόν ταυτόχρονα το ερώτημα πως θα αντιμετωπιστεί μια περίπτωση καταδικασθέντα ο οποίος αφενός δηλώνει ότι βρίσκεται σε οικονομική αδυναμία και δεν θα μπορέσει να καταβάλει το ποσό της μετατροπής στην οριζόμενη προθεσμία και αφετέρου αρνείται να προσφέρει κοινωφελή εργασία 38. Η απάντηση κατά την γνώμη μας θα πρέπει να αναζητηθεί στις σχετικές με την εκτέλεση ποινών διατάξεις του ΚΠΔ. β) ερώτημα προκαλεί επίσης αν δημιουργεί τον λόγο αναιρέσεως της υπέρβασης εξουσίας (άρθρο 510 παρ. 1 εδαφ. η ΚΠΔ), η άρνηση του δικαστηρίου να μετατρέψει σε κοινωφελή εργασία ή μη εξέταση καν της δυνατότητας μετατροπής σε κοινωφελή εργασία, παρά τη δήλωση του καταδικασθέντα ότι δεν θα μπορέσει να καταβάλει το ποσό της μετατροπής στην οριζόμενη προθεσμία ; Νομίζω πάντως ότι από τη διατύπωση του άρθρου 82 παρ. 5 εδαφ. α ΠΚ, οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι στην ανωτέρω περίπτωση είναι δέσμια η αρμοδιότητα του δικαστηρίου να μετατρέψει περαιτέρω σε κοινωφελή εργασία την ποινή και συνεπώς η άρνηση του ή η μη απόφανση του οδηγεί σε υπέρβαση εξουσίας. γ) βάσει ποιων κριτηρίων το δικαστήριο θα εκτιμήσει, σύμφωνα με το άρθρο 82 παρ. 4 ΠΚ, τη δυνατότητα μη καταβολής του ποσού της μετατροπής; δεδομένου ότι πρωτύτερα βάσει των κριτηρίων της παραγράφου 2 του άρθρου 82 ΠΚ, καθόρισε με ειδικά αιτιολογημένη απόφαση το ποσό της μετατροπής 39. δ) υφίσταται, σύμφωνα με το άρθρο 82 παρ.8 ΠΚ, δυνατότητα του καταδικασθέντα να αιτηθεί με μεταγενέστερη της καταδικαστικής απόφασης αίτηση την καταβολή του ποσού της μετατροπής σε δόσεις, σε περίπτωση που επέλθει ουσιώδης αλλαγή των όρων της προσωπικής και οικονομικής ζωής; δυνατότητα η οποία αφενός προϋπήρχε στο προγενέστερο καθεστώς (άρθρο 82 παρ. 5ΠΚ) και αφετέρου προβλέπεται στην ισχύουσα διάταξη του άρθρου 82 παρ. 4 ΠΚ, κατά τη διαδικασία μετατροπής της ποινής με την αρχική καταδικαστική απόφαση 38 Βλ. Κουλούρη, σε Χαραλαμπάκη, ο.π., σελ. 892, Μάλιστα η εν λόγω πρόβλεψη θεωρήθηκε ότι εμπεριέχει μια λογική ανακολουθία: οδηγεί σε πρώτο στάδιο σε επιμέτρηση ποσού ανάλογου με την εν γένει κατάσταση του καταδικασμένου και σε δεύτερο στάδιο σε κρίση ότι αυτό παρά το ότι είναι προσαρμοσμένο στα προσωπικά και οικονομικά δεδομένα του καταδικασθέντος, δεν μπορεί να καταβληθεί από αυτόν, βλ. Κουλούρη, σε Χαραλαμπάκη, ο.π., σελ

23 Δ. Η απόφαση για τη μετατροπή σε κοινωφελή εργασία Σύμφωνα με τη μορφή που είχε το άρθρο 82 παρ. 7 ΠΚ, υπό το νομοθετικό καθεστώς που εφαρμοζόταν πριν τον ν.3904/2010, το δικαστήριο καθόριζε τον αριθμό των ωρών κοινωφελούς εργασίας που αντιστοιχούσαν σε κάθε ημέρα φυλάκισης. Κάθε ημέρα φυλάκισης μπορούσε να μετατραπεί σε παροχή κοινωφελούς εργασίας τεσσάρων ωρών, με δυνατότητα περιορισμού μέχρι δύο ωρών ή επαύξησης έως έξι ωρών, λαμβάνοντας υπόψη τις προσωπικές συνθήκες του καταδικασμένου. Στην απόφαση για τη μετατροπή και τον καθορισμό των ωρών, στις οποίες αντιστοιχούσε κάθε ημέρα φυλάκισης, εξαντλούνταν η δικαιοδοσία του δικαστηρίου 40. Στη συνέχεια με διάταξη του εισαγγελέα εκτέλεσης της ποινής που εκδίδονταν, όταν η ποινή καθίστατο εκτελεστή, οριζόταν η υπηρεσία, ο οργανισμός ή το πρόσωπο, προς το οποίο θα προσφερόταν η κοινωφελής εργασία καθώς και ο χρόνος παροχής. Ο χρόνος αυτός οριζόταν εντός διαστήματος που άρχιζε από την επομένη της ημερομηνίας κατά την οποία γινόταν εκτελεστή η απόφαση και έληγε σε χρόνο που δεν μπορούσε να υπερβεί το τριπλάσιο της διάρκειας της ποινής που είχε επιβληθεί. Ο παραπάνω καθορισμός χρονικών πλαισίων, εντός των οποίων έπρεπε να παρασχεθεί η κοινωφελής εργασία, αποσκοπούσε σύμφωνα με την αιτιολογική έκθεση του ν.1940/1991, στο να αποφευχθεί η υπερβολική παράταση της παροχής κοινωφελούς εργασίας προσαρμοζόμενη στις συγκεκριμένες ανάγκες του καταδικασθέντα και να ενισχυθεί η αποτελεσματικότητα του θεσμού 41. Στόχος ο οποίος μάλλον υπό το προγενέστερο καθεστώς ουσιαστικά αποτελούσε απλά μια φιλόδοξη εξαγγελία. Αυτό διότι α) ο αριθμός των ωρών παροχής κοινωφελούς εργασίας ήταν τεράστιος, αν αναλογιστεί κανείς ότι μια ποινή φυλάκισης ενός έτους αντιστοιχούσε (με βάση τον κανόνα ωρών μετατροπής, δηλαδή τις τέσσερις ώρες) σε 1460 ώρες (365 χ 4 ώρες) και έπρεπε να εκτελεστεί σε διάστημα όχι μεγαλύτερο των τριών ετών 42 β) ο αριθμός των ωρών παροχής κοινωφελούς εργασίας στην χώρα μας, ήταν κατά πολύ μεγαλύτερος συγκριτικά με τον αντίστοιχο θεσμό σε άλλες 40 Βλ. Μαργαρίτη, σε Μαργαρίτη Παρασκευόπουλο, ο.π., σελ Βλ. εισηγητική έκθεση του ν.1941/1991, ΠοινΧρ 1991/ παράδειγμα ληφθέν από Τζαννετάκη, Η εισαγωγή του θεσμού της παροχής κοινωφελούς εργασίας στην Ελλάδα. Μια θνησιγενής ποινή;, ΝοΒ 1993/447,448, βλ. και εισηγητική έκθεση ν. 3904/2010, 22

24 ευρωπαϊκές χώρες, με μεγαλύτερη πείρα στη εφαρμογή του 43 γ) ο χρόνος παροχής της κοινωφελούς εργασίας επαφίονταν στην κρίση του εισαγγελέα εκτελέσεως της ποινής και με το τιθέμενο όριο διάρκειας, μπορούσε να φτάσει έως το τριπλάσιο της διάρκειας της επιβαλλομένης ποινής, για παράδειγμα σε μια ποινή φυλάκισης τριών ετών, η οποία είχε μετατραπεί σε κοινωφελή εργασία, ο εισαγγελέας εκτελέσεως μπορούσε να όριζε ως χρόνο παροχής της εργασίας έως και εννέα έτη. Δίκαια λοιπόν κατακρίθηκε η διάταξη του άρθρου 82 παρ. 7 ΠΚ, ως ουτοπική στην εφαρμογή της καθώς προέβλεπε τεράστιο αριθμό ωρών και κατ επέκταση μεγάλης διάρκειας χρόνου εκτέλεσης της ποινής 44. Κατά συνέπεια δέσμευε υπερβολικά τον χρόνο του καταδικασθέντα και τον εμπόδιζε στη αναζήτηση αμειβόμενης εργασίας. Συνεπάγονταν λοιπόν αυξημένο κίνδυνο διακοπής παροχής και εκτέλεσης της περιοριστικής της ελευθερίας ποινής 45. Η παραπάνω ρύθμιση ίσχυσε από την εισαγωγή του θεσμού έως και την θέση σε ισχύ του ν.3904/2010. Σύμφωνα με την ισχύουσα διάταξη του άρθρου 82 παρ. 5 εδ.β ΠΚ, σε περίπτωση που το δικαστήριο αποφασίσει την μετατροπή σε κοινωφελή εργασία ορίζει και τον αριθμό των ωρών κοινωφελούς εργασίας, ενώ προσδιορίζει και προθεσμία όχι μεγαλύτερη από τρία έτη για την εκτέλεση τους. Οι ώρες κοινωφελούς εργασίας κυμαίνονται από 100 έως 240 ώρες για ποινή έως ένα έτος, 241 έως 480 ώρες για ποινή από ένα έως δύο έτη και 481 έως 720 ώρες για ποινή από δύο έως τρία έτη. Στα θετικά σημεία της νέας διάταξης σημειώνουμε α) την μείωση των ωρών κοινωφελούς εργασίας με τον ταυτόχρονα ακριβή νομοθετικό προσδιορισμό κατωτάτων και ανώτατων πλαισίων των ωρών, συγκλίνοντας με αυτόν τον τρόπο με άλλες νομοθεσίες εμπειρότερες στην εφαρμογή του μέτρου 46 β) το ότι κριτήριο πλέον για τον προσδιορισμό των ωρών παροχής εργασίας είναι το ύψος της επιβαλλόμενης ποινής γ) την ολοκλήρωση της παροχής κοινωφελούς εργασίας σε χρονικό διάστημα όχι μεγαλύτερο των τριών ετών δ) τον προσδιορισμό προθεσμίας 43 Για τα προβλεπόμενα όρια σε άλλες νομοθεσίες βλ. κεφάλαιο 2ιβ. 44 Βλ. Παπαχαραλάμπους σε Σπιννέλλη Δ., ο.π., σελ Βλ. Τζαννετάκη, ο.π, σελ. 454, σύμφωνα με την οποία με την προγενέστερη ελληνική ρύθμιση η ποινή κοινωφελούς εργασίας ήταν κατάλληλη μόνο ή για ανέργους και οδηγούσε στη διατήρηση τους ως τέτοιους. 46 Βλ. εισηγητική έκθεση ν. 3904/2010, 23

25 για την εκτέλεση της ποινής από το δικαστήριο που επιβάλλει την ποινή και όχι από τον εισαγγελέα εκτελέσεως 47. Στα αρνητικά συγκαταλέγεται α)η παράλειψη του νομοθέτη να ορίσει πόσες ώρες κοινωφελούς εργασίας αντιστοιχούν σε μια ημέρα φυλάκισης και δεδομένης της προηγούμενης παράλειψης ποιο είναι το αρμόδιο όργανο για να αποφασίσει πόσες ώρες υποχρεούται να προσφέρει ο καταδικασθείς κάθε ημέρα 48 β) η μη χορήγηση ένδικου μέσου σε περίπτωση μετατροπής (υπό όρους που δεν συμφωνεί ο καταδικασθείς) ή απόρριψης της αίτησης μετατροπής σε παροχή κοινωφελούς εργασίας 49. Ε. Τρόπος και τόπος παροχής της παροχής κοινωφελούς εργασίας Η διάταξη του άρθρου 82 παρ. 6 ΠΚ ορίζει τα σχετικά με τον τρόπο και τον τόπο παροχής της εργασίας σε κοινωνικούς φορείς. Ειδικότερα βάσει της εν λόγω διάταξης η κοινωφελής εργασία παρέχεται χωρίς αμοιβή σε υπηρεσίες του κράτους, των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης, των νομικών προσώπων του δημόσιου τομέα ή σε μη κερδοσκοπικά κοινωφελή νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου ή και άλλα, τα οποία ορίζονται με απόφαση του Υπουργού Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και τυχόν συναρμόδιων Υπουργών. Σύμφωνα δε με την παρ της ΚΥΑ /1997 με βάση τον συνημμένο πίνακα σε αυτήν, ο εισαγγελέας του δικαστηρίου που εξέδωσε την απόφαση μετατροπής σε παροχή κοινωφελούς εργασίας ή που ανέστειλε την εκτέλεση της ποινής, ιδίως σύμφωνα με τις περιπτώσεις β και γ της παραγράφου 3 του άρθρου 100 Α ΠΚ ή ο εισαγγελέας του συμβουλίου πλημμελειοδικών του τόπου έκτισης, το οποίο αποφασίζει την μετατροπή σε παροχή κοινωφελούς εργασίας βάσει του άρθρου 47 Μόνη δυνατότητα να αυξήσει ή περιορίσει ο εισαγγελέας εκτελέσεως της ποινής τον αριθμό ωρών κοινωφελούς εργασίας, είναι σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 82 παρ. 7 εδ.δ ΠΚ, οι περιπτώσεις που η εργασία παρέχεται ελλιπώς ή πλημμελώς με υπαιτιότητα του καταδικασθέντα. 48 Βλ. Κουλούρη σε Χαραλαμπάκη, ο.π., σελ. 899, 900, ο οποίος προτείνει την διευκρίνηση του ζητήματος μέσα από μια νέα υπουργική απόφαση, που θα αντικαταστήσει την ΚΥΑ / Βλ. ΑΠ 1462/2009, A δημοσίευση ΝΟΜΟS, ένδικο μέσο δεν προβλέπονταν ποτέ από την εισαγωγή του θεσμού έως και σήμερα. 24

26 61 και 121 ΚωδΜεΚ, επιλέγει τον τόπο και το είδος της εργασίας σε συνεννόηση με τον καταδικασθέντα. Για την επιλογή του τόπου παροχής της κοινωφελούς εργασίας λαμβάνεται υπόψη ο τόπος διαμονής του παρέχοντος την εργασία, εκτός αν υπάρχει ειδικός λόγος απομάκρυνσής του από την περιοχή της κατοικίας του. Για την επιλογή του είδους της παρεχόμενης κοινωφελούς εργασίας λαμβάνεται υπόψη ιδίως η φύση και οι συνθήκες τέλεσης της αξιόποινης πράξης, η ηλικία και η υγεία του καταδικασμένου, το επάγγελμα ή οι δεξιότητές του και η ύπαρξη στον φορέα παροχής εργασίας υποστηρικτικού συστήματος που θα πλαισιώνουν το άτομο, το οποίο θα παρέχει κοινωφελή εργασία. Η κοινωφελής εργασία μπορεί επίσης να αφορά και σε παροχή υπηρεσιών προς τον παθόντα, αν υπάρχει η σύμφωνη γνώμη του. Επισημαίνεται ότι σύμφωνα με την προισχύουσα μορφή της διάταξης (άρθρο 82 παρ. 8 ΠΚ), ο καταδικασθείς μπορούσε να παρέχει υπηρεσίες προς τον παθόντα αν είχε καταστεί ανάπηρος και συμφωνούσαν ο καταδικασμένος και το θύμα. Υπό το νέο καθεστώς αίρεται η προϋπόθεση να καταστεί το θύμα ανάπηρο, χωρίς ωστόσο να μπορεί να θεωρηθεί ότι έχει αρθεί και η προϋπόθεση της σύμφωνης γνώμης του καταδικασθέντος 50 (παρά την μη ρητή αναφορά του νόμου, όπως συνέβαινε στην προηγούμενη μορφή που είχε η διάταξη). Την εκτέλεση της κοινωφελούς εργασίας επιβλέπει ο επιμελητής κοινωνικής αρωγής, εκτός αν το δικαστήριο διατάξει διαφορετικά. Σύμφωνα με την μορφή που είχε η διάταξη πριν την θέση σε ισχύ του ν.3904/2010, αν στον τόπο παροχής της κοινωφελούς εργασίας δεν υπήρχε επαρκής αριθμός επιμελητών ή αν η συγκεκριμένη κοινωφελής εργασία δεν είχε ανάγκη επίβλεψης από ειδικό επιμελητή, η επίβλεψη της εκτέλεσης της κοινωφελούς εργασίας αντιτίθονταν σε όργανα της διοίκησης, μέλη συλλογικών οργάνων ή σε υπαλλήλους των υπηρεσιών ή των νομικών προσώπων στα οποία παρέχεται η εργασία υπό την εποπτεία του εισαγγελέα πλημμελειοδικών του τόπου παροχής της εργασίας. Αυτή η ρύθμιση- «λύση ανάγκης» είχε επικριθεί με το σκεπτικό ότι δυναμιτίζει την ταυτότητα του θεσμού, στο μέτρο που τα ανωτέρω πρόσωπα, που υποκαθιστούν τους επιμελητές κοινωνικής αρωγής, είναι ακατάλληλα να υποστηρίξουν την ουσιαστική και επωφελή για τον 50 Βλ. Κουλούρη, σε Χαραλαμπάκη, ο.π., σελ