ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΙΒ' ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΤΜΗΜΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΙΒ' ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΤΜΗΜΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ Θέμα Εργασίας: ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Σπουδάστρια: ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΖΑΧΑΡΙΟΥΔΑΚΗ Επιβλέπουσα: ΛΙΛΙΑΝ ΜΗΤΡΟΥ Σεμινάριο: ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ - ΔΙΟΙΚΗΣΗ Συντονιστής: ΗΛΙΑΣ ΓΕΩΡΓΑΝΤΑΣ ΑΘΗΝΑ ΜΑΡΤΙΟΣ 2001

2 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η παρουσίαση του συνολικού πλαισίου της προστασίας προσωπικών δεδομένων. Θα επιχειρηθεί η ανάδειξη τόσο των κινδύνων που προκύπτουν από την αυτοματοποιημένη επεξεργασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, όσο και η μελέτη του υπάρχοντος σήμερα καθεστώτος προστασίας σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο. Επίσης, μέσα από την προσέγγιση του Διαδικτύου (Internet), που αποτελεί ίσως την πιο επίκαιρη, απαιτητική αλλά και ενδιαφέρουσα πλευρά της προστασίας των προσωπικών δεδομένων, θα αναζητήσουμε τις τάσεις που επικρατούν καθώς και τις προοπτικές βελτίωσης της υπάρχουσας σήμερα προστασίας. Η μέθοδος υπήρξε καθαρά βιβλιογραφική, προσεγγίζοντας τόσο τη νομική όσο και την κοινωνική πλευρά του θέματος. Μέσα όμως από την αξιοποίηση πρόσφατων στοιχείων τόσο της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα όσο και σχετικών ευρωπαϊκών στοιχείων επιχειρήθηκε να δοθεί και η πιο εμπειρική πλευρά του θέματος. ABSTRACT This dissertation intends to present the whole framework of the protection of personal data. The dangers that come from the automatized elaboration of the personal data and the study of the today s status quo on european and national level will be the object of this project. It will also approach the Internet area that arises questions of present and great interest and it will outline the trends and the perspectives of personal data protection of today. The method was mainly bibliographical, approaching not only the legal but also the social aspect of this subject. But through the references to the recent data of the Data Protection Authority and to european data, a more practical approach is also attempted.

3 ΛΕΞΕΙΣ -ΚΛΕΙΔΙΑ Ν.2472/1997 Προσωπικά δεδομένα ή δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα Ευαίσθητα δεδομένα Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα Διαδίκτυο

4 Θερμές ευχαριστίες στην κυρία Λίλιαν Μήτρου για την καθοδήγηση και την πολύτιμη συμβολή της στην εκπόνηση αυτής της εργασίας.

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή 1 Ορισμοί 5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ 7 1. Ο ρόλος των νέων τεχνολογιών πληροφορίας και επικοινωνίας 7 2. Κίνδυνοι από την αυτοματοποιημένη επεξεργασία προσωπικών δεδομένων 10 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΟ ΕΝΝΟΜΟ ΑΓΑΘΟ ΚΑΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ Δικαίωμα πληροφοριακού αυτοκαθορισμού Βασικές αρχές προστασίας Διάκριση των προσωπικών δεδομένων σε ευαίσθητα και μη 24 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Ευρωπαϊκή Νομοθεσία Θεσμικό πλαίσιο στην Ελλάδα Το σύστημα προστασίας του Ν.2472/ Ουσιαστικές ρυθμίσεις του νόμου 37 Α) Προϋποθέσεις νομιμότητας της επεξεργασίας 37 Β) Βασικές αρχές 40 Γ) Ενισχυμένη προστασία των ευαίσθητων δεδομένων Δικαιώματα των ατόμων που θίγονται από την επεξεργασία Θεσμικός έλεγχος της προστασίας Γενικά Η Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα 48

6 Βασικές δραστηριότητες της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα 51 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ (INTERNET PRIVACY) Η διείσδυση του Διαδικτύου σήμερα σε Ευρώπη και Ελλάδα Δημιουργία ψηφιακής ταυτότητας Μέσα άμυνας των χρηστών Internet 60 Συμπεράσματα 68 Πηγές 70 Παράρτημα 75

7 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ανάπτυξη της πληροφορικής και οι κίνδυνοι που μπορούν να προκύψουν για τον πολίτη από την εξέλιξη αυτή, επέβαλαν τα τελευταία χρόνια τη ρυθμιστική επέμβαση του νομοθέτη προς την κατεύθυνση της προστασίας των προσωπικών δεδομένων από την αθέμιτη επεξεργασία τους. Στόχος των σχετικών νομοθεσιών είναι η διασφάλιση της προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων και ιδίως της ιδιωτικής ζωής. 1 Ωστόσο, τα πράγματα δεν είναι τόσο μονοδιάστατα. Δεν είναι μόνο η ιδιωτική ζωή του ατόμου που πρέπει να προστατευθεί. Μέσα σε μια δημοκρατική κοινωνία υπάρχουν κι άλλα έννομα αγαθά, των οποίων την προστασία εγγυάται επίσης το κράτος δικαίου. Ένα από τα πλέον σημαντικά είναι η ελευθερία της πληροφόρησης, χωρίς την οποία είναι αδύνατη η λειτουργία της δημοκρατίας. Αν λείπει η ενημέρωση, δεν μπορούν να ασκήσουν οι πολίτες αποτελεσματικά ούτε τα πολιτικά τους δικαιώματα ούτε τον απαραίτητο έλεγχο στους κυβερνώντες. Η προστασία του ιδιωτικού βίου και κατά συνέπεια των προσωπικών δεδομένων των ατόμων, δεν πρέπει, επομένως, να αποβαίνει εις βάρος της ελευθερίας αυτής. Είναι απαραίτητο, να εξασφαλίζεται, παράλληλα με την προστασία του ατόμου από την αθέμιτη επεξεργασία των προσωπικών του δεδομένων, και η ικανότητα πρόσβασης του στης πηγές πληροφόρησης, γιατί μόνο έτσι δεν υπάρχει ανισότητα στην κατανομή της πληροφορίας. Έτσι οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι υπάρχουν δύο αγαθά, τα οποία αντιμετωπίζονται ως συγκρουόμενα και αλληλοαναιρούμενα. Από τη μία, έχουμε το δικαίωμα στη διαφάνεια, και συνεπώς την ελευθερία της πληροφόρησης, η οποία πρέπει να προστατεύεται, μιας και η προνομιακή ή αυθαίρετη ύπαρξη πληροφορίας στη διάθεση κάποιων ανθρώπων εγκυμονεί κινδύνους για τους άλλους ανθρώπους, επιτρέποντας στους πρώτους να ενεργούν με αποτελεσματικότητα σε βάρος των άλλων. Από την άλλη, έχουμε την ιδιωτική ζωή και την προσωπικότητα του ατόμου, αγαθά τα οποία άλλωστε προστατεύονται και από το Σύνταγμα. 2 Και τα δύο παραπάνω αγαθά 1 Βλ. και άρθρο 8 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για την προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου και των θεμελιωδών ελευθεριών (ΕΣΔΑ): «Παν πρόσωπο δικαιούται το σεβασμό της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής του, της κατοικίας του και της αλληλογραφίας του». 2 Χαρακτηριστικές είναι οι παρακάτω διατάξεις των άρθρων του Συντάγματος: 2 παρ. 1 (περί σεβασμού και προστασίας της αξίας του ανθρώπου), 5 παρ. 1 (περί ελευθέρας αναπτύξεως της προσωπικότητας), 7 1

8 πρέπει να προστατεύονται μέσα σε μία δημοκρατική και πλουραλιστική κοινωνία αφού υπηρετούν το Κράτος Δικαίου. Ο συνδυασμός της προστασίας και των δύο, χωρίς η άσκηση του ενός να παραβλάπτει την άσκηση του άλλου, αποτελεί το ζητούμενο στη σχετική με την προστασία των προσωπικών δεδομένων νομοθεσία. Ως προς την επεξεργασία που υφίστανται τα προσωπικά δεδομένα, μπορεί να πει κανείς ότι αυτή παίρνει την πιο απειλητική της μορφή όταν χρησιμοποιεί τα επιτεύγματα των νέων τεχνολογιών της πληροφορίας και επικοινωνίας και μεταβάλλεται από απλή (παραδοσιακή) σε αυτοματοποιημένη. Οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές εμφανίζονται ως το ιδανικό μέσο επεξεργασίας, με αποτέλεσμα το μόνο πρόβλημα να εντοπίζεται στην εξεύρεση τρόπων όσο το δυνατόν καλύτερης εκμετάλλευσης της αυτοματοποίησης, και όχι η κριτική ανάλυση των πιθανών επιπτώσεων της για τον πολίτη, ο οποίος μεταβάλλεται έτσι σε καθαρό πληροφοριακό αντικείμενο. Άλλωστε, η δυνατότητα χρησιμοποίησης των προσωπικών δεδομένων κατά την αυτοματοποιημένη επεξεργασία τους, για δευτερεύοντες σκοπούς, δηλαδή διαφορετικούς από εκείνους για τους οποίους είχαν συλλεχθεί αρχικά, αποτελεί ίσως τον πιο μεγάλο και απτό κίνδυνο. Οι «ηλεκτρονικοί» αυτοί κίνδυνοι από την αθέμιτη επεξεργασία των προσωπικών δεδομένων μπορούν να εντοπιστούν και στη συναγωγή εσφαλμένων συμπερασμάτων που θίγουν, ενδεχομένως, το συγκεκριμένο άτομο. Ένα κατατοπιστικό παράδειγμα θα μπορούσε να μας δώσει ο χώρος του Internet (Διαδίκτυο), όπου υποκρύπτονται κίνδυνοι για την ιδιωτικότητα που συχνά αγνοούν οι χρήστες, καθώς κάθε «επίσκεψη» και «πλοήγηση» αφήνει «ψηφιακά ίχνη» και επιτρέπει τη δημιουργία βιοπορτραίτων για τον καθένα από εμάς. Τον παραπάνω σκοπό της προστασίας του ατόμου από τέτοιες παραβιάσεις της ιδιωτικότητας του εξυπηρετεί η σχετική νομοθεσία, η οποία όμως δεν αρκεί από μόνη της. Χρειάζεται τόσο τη συνδρομή της ίδιας της τεχνολογίας, η οποία μέσα από φιλικές για την προστασία των προσωπικών δεδομένων εφαρμογές της μπορεί να βοηθήσει αποτελεσματικά προς αυτήν την κατεύθυνση, όσο και η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των πολιτών. Παρόλο που οι περισσότεροι αντιλαμβάνονται ότι η εξέλιξη προς την κατεύθυνση της προστασίας των προσωπικών δεδομένων είναι αναπόφευκτη, αδυνατούν να κατανοήσουν τους ουσιαστικούς λόγους στους οποίους παρ.2 (περί απαγορεύσεως κάθε προσβολής της αξιοπρέπειας του ανθρώπου), 9 παρ. 1 (περί 2

9 οφείλεται αυτή η αναγκαιότητα της προστασίας. Και αυτό είναι ίσως ως ένα σημείο δικαιολογημένο, αν σκεφθεί κανείς ότι η συλλογή, η αποθήκευση και η επεξεργασία των προσωπικών δεδομένων είναι ενέργειες που κατά κανόνα δεν λαμβάνουν χώρα ενώπιον και εν γνώσει του απλού πολίτη, με αποτέλεσμα αυτός να μην είναι σε θέση να τις συνδέσει στη συνέχεια άμεσα με τις συνέπειες τους. Προκειμένου λοιπόν να καταστεί σαφής η αναγκαιότητα ύπαρξης ενός σχετικού προστατευτικού πλαισίου, κρίνεται αναγκαίο να παρουσιαστεί πρώτα όλο εκείνο το φάσμα των κινδύνων που κρύβει η επεξεργασία των προσωπικών δεδομένων για τον καθένα μας. Με την κατάδειξη των δυνατοτήτων των νέων τεχνολογιών, οι οποίες έχουν αναπτυχθεί ήδη σε πολύ μεγάλο βαθμό και εξακολουθούν να αναπτύσσονται ραγδαία θα γίνουν φανεροί οι λόγοι που οδήγησαν στην προστασία των προσωπικών δεδομένων μέσα από τη θέσπιση σχετικών κανόνων δικαίου. Στη συνέχεια, θα επικεντρώσουμε το ενδιαφέρον μας στο συγκεκριμένο έννομο αγαθό που προστατεύεται (ιδιωτικός βίος και συγκεκριμένα δικαίωμα πληροφοριακού αυτοκαθορισμού) καθώς και τις συγκρούσεις που μπορεί να προκύπτουν ανάμεσα στην προστασία του και την προστασία άλλων έννομων αγαθών (π.χ. ελευθερία του τύπου). Η εξέταση τόσο των βασικών αρχών που διέπουν την προστασία των προσωπικών δεδομένων, έτσι ώστε αυτά να υφίσταται θεμιτή και νόμιμη επεξεργασία, όσο και της διάκρισης των προσωπικών δεδομένων σε απλά και ευαίσθητα αποτελούν επίσης δύο πολύ σημαντικά θέματα. Ειδικά για την παραπάνω διάκριση, μπορούμε να πούμε ότι συνδέεται άμεσα με το θέμα της προστασίας των προσωπικών δεδομένων, μιας και για τα ευαίσθητα δεδομένα προβλέπονται μεγαλύτερες εγγυήσεις, γεγονός το οποίο θα εξεταστεί εδώ αν κρίνεται τελικά σκόπιμο ή όχι. Το θέμα αυτό όμως επηρεάζει έμμεσα και την κατεύθυνση προς την οποία οδηγείται η προστασία των προσωπικών δεδομένων, αν δηλαδή θα πρέπει να περιοριστούμε σε γενικούς κανόνες προστασίας που εκκινούν από την προαναφερθείσα διάκριση των δεδομένων με βάση τη φύση τους ή θα πρέπει να οδηγηθούμε σταδιακά σε δημιουργία επιπλέον κανονιστικών πλαισίων, τα οποία θα ισχύουν παράλληλα με το γενικό, αλλά θα περιέχουν τομεακές και όχι γενικές ρυθμίσεις. Έτσι, θα εξασφαλίζεται η εκτίμηση του βασικότερου ίσως απαραβίαστου της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής). 3

10 κριτηρίου για την αποτελεσματική προστασία των προσωπικών δεδομένων, που φαίνεται τελικά να είναι όχι ο «αυθαίρετος» ως ένα βαθμό χαρακτηρισμός τους με βάση τη φύση τους (απλά ή ευαίσθητα), αλλά το κρίσιμο γεγονός των συγκεκριμένων συνθηκών (context), υπό τις οποίες πραγματοποιείται η επεξεργασία τους, όπως είναι ο σκοπός για τον οποίο θα χρησιμοποιηθούν τα προσωπικά αυτά δεδομένα. Όλος αυτός ο γενικότερος προβληματισμός θα μας οδηγήσει στην αναφορά των παλαιότερων αλλά και πιο πρόσφατων εξελίξεων σε επίπεδο νομικών κανόνων στον τομέα της προστασίας των προσωπικών δεδομένων σε διεθνές, ευρωπαϊκό αλλά και σε επίπεδο κρατών μελών. Θα επικεντρωθούμε περισσότερο στη χώρα μας και θα αναφερθούν τα κύρια σημεία του Ν. 2472/1997, με τον οποίο ενσωματώθηκε η οδηγία 95/46/ΕΚ που ρυθμίζει τα θέματα της προστασίας των προσωπικών δεδομένων στην Ευρωπαϊκή Ένωση, και ο οποίος αποτελεί το πρώτο σχετικό νομοθετικό κείμενο στη χώρα μας. Στα πλαίσια εξέτασης του νόμου αυτού, θα παρουσιαστεί και το θεσμικό όργανο ελέγχου της προστασίας των προσωπικών δεδομένων στην Ελλάδα, που είναι η με βάση τον παραπάνω νόμο ιδρυθείσα Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα. Τέλος, ξεχωριστό τμήμα της εργασίας θα αφιερωθεί στο Διαδίκτυο (Internet) και στα ζητήματα που ανακύπτουν στα πλαίσια λειτουργίας του για την προστασία των προσωπικών δεδομένων. Αυτή η ανάλυση κρίνεται ιδιαίτερα σκόπιμη, μιας και το θέμα του Διαδικτύου αποτελεί ίσως το πιο επίκαιρο ειδικότερο θέμα στον τομέα της προστασίας. Οι σχετικές εξελίξεις διαμορφώνονται με ραγδαίους ρυθμούς, ακολουθώντας τους ρυθμούς της τεχνολογίας στο συγκεκριμένο πεδίο. Την εργασία αυτή θα ολοκληρώσει μια απόπειρα συναγωγής γενικότερων συμπερασμάτων, μέσα από τη συγκεντρωτική αναφορά των σχετικών προβληματισμών που αναλύθηκαν καθώς και των γενικότερων προοπτικών που διαγράφονται για το μέλλον. 4

11 ΟΡΙΣΜΟΙ Πριν προχωρήσουμε σε οποιουδήποτε είδους ανάλυση της προστασίας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα κρίνεται απαραίτητη η αναφορά μερικών σχετικών με το θέμα ορισμών. Πρόκειται για τους ορισμούς που αναφέρονται στο άρθρο 2 του Ν. 2472/1997, οι οποίοι ουσιαστικά είναι οι ίδιοι με αυτούς του άρθρου 2 της Οδηγίας 95/46/ΕΚ. Εδώ αξίζει να επισημανθεί το γεγονός ότι ο νομοθέτης επέλεξε να συμπεριλάβει στο κείμενο του νόμου τους ορισμούς αυτούς, οι οποίοι σε μεγάλο βαθμό είχαν αποτελέσει ήδη αντικείμενο επεξεργασίας στα πλαίσια της οδηγίας. Παρόλο, δηλαδή, που ο έλληνας νομοθέτης θα μπορούσε να παραλείψει τη δεσμευτική αυτή ως προς το περιεχόμενο της αναφορά των συγκεκριμένων ορισμών στο κείμενο του νόμου, ακολούθησε αυτή τη σχετικά νέα νομοθετική πρακτική της παράθεσης στο κείμενο του νόμου των σχετικών ορισμών. Αυτό μπορεί να ερμηνευθεί είτε ως απόπειρα όσο το δυνατόν πιο πιστής μεταφοράς του κειμένου της οδηγίας στην ελληνική έννομη τάξη είτε ως αποφυγή ασαφειών (ειδικά για «τεχνικά θέματα» όπως είναι σε μεγάλο βαθμό αυτά που σχετίζονται με την προστασία προσωπικών δεδομένων) και συνεπώς ερμηνευτικών παρεκκλίσεων που θα μπορούσαν να θέσουν σε κίνδυνο την ορθή εφαρμογή του νόμου. Λέγοντας δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα εννοούμε κάθε πληροφορία που αναφέρεται στο υποκείμενο των δεδομένων. Δεν λογίζονται ως δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα τα στατιστικής φύσεως συγκεντρωτικά στοιχεία, από τα οποία δεν μπορούν πλέον να προσδιορισθούν τα υποκείμενα των δεδομένων. Υποκατηγορία των παραπάνω αποτελούν τα ευαίσθητα δεδομένα, τα οποία έχουν ιδιαίτερη βαρύτητα για το σχηματισμό της εικόνας της προσωπικότητας του υποκειμένου των δεδομένων και γι αυτό προστατεύονται με ιδιαίτερη αυστηρότητα. Ως ευαίσθητα χαρακτηρίζονται από το νόμο τα δεδομένα εκείνα, τα οποία αφορούν: - τη φυλετική ή εθνική προέλευση, - τα πολιτικά φρονήματα, - τις θρησκευτικές ή φιλοσοφικές πεποιθήσεις, - τη συμμετοχή σε ένωση, σωματείο και συνδικαλιστική οργάνωση, 5

12 - την υγεία, - την κοινωνική πρόνοια, - την ερωτική ζωή, και - ποινικές διώξεις και καταδίκες. Υποκείμενο των δεδομένων είναι το φυσικό πρόσωπο στο οποίο αναφέρονται τα δεδομένα, και του οποίου η ταυτότητα είναι γνωστή ή μπορεί να εξακριβωθεί, δηλαδή μπορεί να προσδιορισθεί αμέσως ή εμμέσως, ιδίως βάσει αριθμού ταυτότητας ή βάσει ενός ή περισσότερων συγκεκριμένων στοιχείων που χαρακτηρίζουν την υπόστασή του από άποψη φυσική, βιολογική, ψυχική, οικονομική, πολιτιστική, πολιτική ή κοινωνική. Τέλος, λέγοντας επεξεργασία εννοούμε κάθε εργασία ή σειρά εργασιών που πραγματοποιείται από το Δημόσιο ή από νπδδ ή νπιδ ή ένωση προσώπων ή φυσικό πρόσωπο με ή χωρίς τη βοήθεια αυτοματοποιημένων μεθόδων και εφαρμόζονται σε δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα. Τέτοιες ενέργειες είναι: - η συλλογή - η καταχώριση - η οργάνωση - η διατήρηση ή αποθήκευση - η τροποποίηση - η εξαγωγή - η χρήση - η διαβίβαση - η διάδοση ή κάθε άλλης μορφής διάθεση - η συσχέτιση ή ο συνδυασμός - η διασύνδεση - η δέσμευση (κλείδωμα) - η διαγραφή - η καταστροφή. 6

13 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ 1. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Η μετάβαση που πραγματοποιείται στις μέρες μας και μας οδηγεί από τη βιομηχανική κοινωνία στην κοινωνία της πληροφορίας κατέστη δυνατή μέσα από τη ραγδαία εξέλιξη των νέων τεχνολογιών πληροφορίας και τηλεπικοινωνίας. Οι απεριόριστες δυνατότητες τους, καθιστούν δυνατή την ταχύτατη επεξεργασία όλων των πληροφοριών και την εξαγωγή νέων πληροφοριών σε μορφή συμπερασμάτων μέσα από αυτή την επεξεργασία. Σ αντίθεση πλέον με το παρελθόν, όπου οι δυνατότητες αποθήκευσης και αναζήτησης των πληροφοριών ήταν περιορισμένες, σήμερα είναι εφικτή η σχεδόν απεριόριστη αποθήκευση και η πρόσβαση σε τεράστιο όγκο πληροφοριών. Οι νέες τεχνολογίες αποδείχθηκαν επωφελείς για όλους. Πρώτα απ όλους το κράτος, ξεπερνώντας σταδιακά την παραδοσιακή μορφή του, οδηγείται σταδιακά μέσα από τον εκσυγχρονισμό των διοικητικών του διαδικασιών σε πλήρη αξιοποίηση των νέων δεδομένων της τεχνολογίας. Επίσης, οι ιδιωτικές επιχειρήσεις αξιοποίησαν τα επιτεύγματα των νέων τεχνολογιών για βελτίωση της αποδοτικότητας τους, και επιπλέον οδηγήθηκαν στην παγκοσμιοποίηση των οικονομικών σχέσεων μέσα από τις νέες τεχνολογίες και έδωσαν άλλη διάσταση στις επιχειρηματικές τους δραστηριότητες με τις δυνατότητες που τους παρέχει το ηλεκτρονικό εμπόριο. Τέλος, το ίδιο το άτομο, υπό όλες τις ιδιότητες που αποκτά μέσα από τη δράση του, ως πολίτης, διοικούμενος, εργαζόμενος, καταναλωτής, συναλλασσόμενος, ή απλός χρήστης των νέων τεχνολογιών βρίσκεται ωφελημένος από αυτές, μιας και κερδίζει σε χρόνο, χρήμα και ενέργεια από τις ευκολίες που του παρέχουν καθημερινά. Η ύπαρξη επομένως των νέων τεχνολογιών, η οποία πια πρέπει να θεωρείται από όλους ως δεδομένη και μη αναστρέψιμη, δεν μπορεί να θεωρηθεί αρνητική, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι εκτός από τα πλεονεκτήματα της αυτοματοποιημένης επεξεργασίας των πληροφοριών δεν πηγάζουν και πολλά μειονεκτήματα. Στη σύγχρονη κοινωνία της πληροφορίας τίθενται σε κίνδυνο προσβολής έννομα αγαθά και θεμελιώδη 7

14 δικαιώματα του πολίτη, όπως είναι το απαραβίαστο της ιδιωτικής του ζωής, η οποία απειλείται από την αθέμιτη επεξεργασία των προσωπικών του δεδομένων. Επομένως, παρουσιάστηκε η ανάγκη εξεύρεσης τρόπων μεγιστοποίησης του οφέλους που προκύπτει από τις νέες τεχνολογίες, με παράλληλη ελαχιστοποίηση των κινδύνων που δημιουργούνται αναπόφευκτα από αυτές. Για αυτό το λόγο και ήρθε το δίκαιο να θέσει το ρυθμιστικό πλαίσιο μέσα στο οποίο η επεξεργασία προσωπικών δεδομένων θεωρείται θεμιτή και νόμιμη. Δεν θα πρέπει να παραβλέψουμε βέβαια το γεγονός της δυσχέρειας, αν όχι αδυναμίας του δικαίου να παρακολουθήσει τις ραγδαίες εξελίξεις της τεχνολογίας, μιας και οι τεχνολογίες χαρακτηρίζονται από δυναμισμό ενώ το δίκαιο είναι στατικό. Ο ρυθμός παραγωγής του δικαίου υπολείπεται του ρυθμού προόδου της τεχνολογίας, με αποτέλεσμα οι νομοθετικές ρυθμίσεις να αφορούν συνήθως προηγούμενα στάδια εξέλιξης των νέων τεχνολογιών. Επίσης, ειδικότερα στο χώρο του Διαδικτύου, τα προβλήματα αυτά γίνονται πιο φανερά, αφού η παγκοσμιοποίηση της αγοράς που καθίσταται πραγματικότητα μέσα από την τεχνολογία των δικτύων, αφορά και τα προσωπικά δεδομένα, των οποίων η επεξεργασία παγκοσμιοποιείται και αυτή. Ως αποτέλεσμα έχουμε την ανεπάρκεια, ή έστω δυσχέρεια των εθνικών νομοθεσιών να ρυθμίσουν τα ζητήματα προστασίας της ιδιωτικότητας στο Διαδίκτυο. Η παραπάνω αμφισβήτηση, πάντως, της ρυθμιστικής επάρκειας του δικαίου, δεν θα πρέπει να σταθεί ως ανασταλτικός παράγοντας για τις σχετικές προσπάθειες του προς την κατεύθυνση της προστασίας των προσωπικών δεδομένων. Παραμένει καθήκον του νομοθέτη να ορίσει τους σκοπούς της, τις κανονιστικές επιταγές και γενικότερα το σημείο αναφοράς κάθε νέας τεχνολογίας, έχοντας υπόψη του όμως τον αναγκαίο αναπροσανατολισμό του μοντέλου της νομικής σκέψης από τους θεσμούς της βιομηχανικής κοινωνίας σε αυτούς της κοινωνίας της πληροφορίας. Μέσα σ αυτό το μοντέλο εμπεριέχεται και η συνεργασία του δικαίου με την τεχνολογία, προκειμένου να επιτευχθεί μια όσο το δυνατόν ευνοϊκότερη για τα δικαιώματα του ατόμου λύση. Η ύπαρξη ενός αναγκαστικού νομοθετικού πλαισίου, το οποίο εγκαθιδρύει μια ελάχιστη βάση δικαιωμάτων για το υποκείμενο των δεδομένων και προβλέπει μηχανισμούς που εξασφαλίζουν την προστασία τους, θεωρείται βέβαια ως απαραίτητη προϋπόθεση. Ακριβώς όμως μέσα σε αυτούς τους μηχανισμούς μπορεί να συμπεριλάβει το δίκαιο την αναγκαστική εφαρμογή εκ μέρους των υπεύθυνων επεξεργασίας νέων, εναλλακτικών τεχνολογιών που είναι φιλικές προς την προστασία των δεδομένων και 8

15 αποσκοπούν στην προστασία της προσωπικής ταυτότητας. Έτσι δεν θα καταστήσει η τεχνολογία το δίκαιο, αλλά θα συνεργαστούν και οι δύο προς την ίδια κατεύθυνση, αυτή της αποτελεσματικής προστασίας των δικαιωμάτων των πολιτών. 9

16 2. ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΥΤΟΜΑΤΟΠΟΙΗΜΕΝΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Στην προσπάθεια να διερευνηθούν οι λόγοι που οδήγησαν στη δημιουργία του ιδιαίτερου αυτού δικαιώματος, έχουν καταγραφεί πρακτικές εφαρμογές των πληροφοριακών συστημάτων, οι οποίες, λόγω ακριβώς των κινδύνων που έκρυβαν για την ιδιωτική ζωή του ατόμου, οδήγησαν σε εξέλιξη την προστασία των προσωπικών δεδομένων. Το ενδιαφέρον εστιάζεται στους ειδικότερους κινδύνους που πηγάζουν από την αυτοματοποιημένη (και όχι την παραδοσιακή) επεξεργασία που αποτέλεσε τη νέα μορφή επεξεργασίας των προσωπικών δεδομένων, η οποία βασίζεται και επηρεάζεται από τις νέες τεχνολογίες της πληροφορίας. Η συνειδητοποίηση των ειδικότερων αυτών κινδύνων ήταν το αποτέλεσμα της διεθνούς εμπειρίας κατά τις δεκαετίες του 1970 και Τότε ήταν που συγκεκριμένες πρακτικές διαφόρων κρατών που αξιοποιούσαν την αυτοματοποιημένη επεξεργασία των προσωπικών δεδομένων των υπηκόων τους οδήγησαν τους θεωρητικούς στη βαθμιαία συνειδητοποίηση των κινδύνων που προέρχονταν από αυτές τις πρακτικές για τις ελευθερίες και τα δικαιώματα των πολιτών. Αναφέρουμε στη συνέχεια τις πιο αντιπροσωπευτικές από αυτές. Χαρακτηριστικό υπήρξε το παράδειγμα του προγράμματος G riatrix στη Γαλλία. 3 Το πρόγραμμα αυτό εφαρμόστηκε σε ιδρύματα και νοσοκομεία της χώρας αυτής, με σκοπό τον καθορισμό του βαθμού αυτονομίας των ηλικιωμένων ατόμων που έβρισκαν περίθαλψη εκεί. Με την αυτοματοποιημένη επεξεργασία δεδομένων που συνέλεγε καθημερινά το προσωπικό των ιδρυμάτων αυτών, γινόταν εφικτή η αξιολόγηση των ηλικιωμένων βάσει 27 κριτηρίων που καθόριζαν την ικανότητα τους να κινούνται, να αντιλαμβάνονται και να σκέφτονται. Ο εκ πρώτης όψεως ίσως δικαιολογημένος σκοπός της καλύτερης κατανομής των καθηκόντων του προσωπικού βάσει των αποτελεσμάτων που προέκυπταν για το κάθε άτομο από την αυτοματοποιημένη επεξεργασία των πληροφοριών που το αφορούσαν, έκρυβε πίσω του την πολιτική μείωσης των εξόδων προσωπικού των ιδρυμάτων αυτών. Τα δεδομένα του κάθε ασθενούς, δηλαδή, αντί να αξιοποιούνται για λόγους 3 Βλ. Spiros Simitis, Reviewing Privacy in an Information Society, University of Pennsylvania Law Review, Vol. 135 (1987), σελ. 710 επ. 10

17 πρόγνωσης, χρησίμευαν για τη μετατροπή του σε πληροφοριακό αντικείμενο, του οποίου η ταυτότητα καθοριζόταν αποκλειστικά από τα κριτήρια των ηλεκτρονικών υπολογιστών, τα οποία είχαν εισαγάγει οι ασφαλιστικοί οργανισμοί προκειμένου να πραγματώσουν την πολιτική αύξησης εσόδων που είχαν προγραμματίσει. Εκτός αυτού, υπό τέτοιες συνθήκες ήταν δυνατός ο πλήρης έλεγχος των ηλικιωμένων ατόμων, χωρίς μάλιστα να υπάρχουν και εγγυήσεις εμπιστευτικότητας των σχετικών πληροφοριών. Αυτό που παρατηρήθηκε δηλαδή γενικότερα στο χώρο των ασφαλιστικών σχέσεων, ήταν η εκμετάλλευση εκ μέρους της Κυβέρνησης και των ασφαλιστικών εταιριών των δυνατοτήτων αυτοματοποιημένης επεξεργασίας των προσωπικών δεδομένων που πρόσφεραν οι νέες τεχνολογίες. Το αρνητικό ήταν ότι η χρήση των προσωπικών δεδομένων γινόταν τελικά για σκοπό άσχετο από αυτό για τον οποίο είχαν συλλεχθεί αρχικά, δηλαδή το μεγάλο ενδιαφέρον για τον ασθενή δεν οφειλόταν στην προσπάθεια βελτίωσης της κατάστασης της υγείας του, αλλά εξυπηρετούσε την ανάπτυξη πολιτικών μείωσης κόστους (cost saving policies) μέσω του εντοπισμού πολυδάπανων ασθενών. Εκτός από τα προσωπικά δεδομένα των ασθενών, έχει παρατηρηθεί κατάχρηση και στην επεξεργασία των προσωπικών δεδομένων των παιδιών για να προβλεφθεί τυχόν μελλοντική αντικοινωνική συμπεριφορά τους. Πληροφοριακά συστήματα, όπως το γνωστό Gamin στη Γαλλία το 1973, ή το αντίστοιχο νορβηγικό του 1982 χρησιμοποιούσαν δεδομένα που είχαν συλλεχθεί από ιατρικές εξετάσεις των παιδιών, προκειμένου να δουν κατά πόσο ανταποκρίνονται τα παιδιά αυτά στα προφίλ κινδύνου σύμφωνα με προκαθορισμένα κριτήρια που είχαν εισαχθεί στους υπολογιστές. Σκοπός ήταν η μείωση κοινωνικών και ιατρικών κινδύνων μέσα από την ανίχνευση ψυχολογικών προβλημάτων ή τάσης για αντικοινωνική συμπεριφορά των παιδιών αυτών. Πρόσφατα, ανάλογη προσπάθεια είχε γίνει και στη Βρέμη της Δυτικής Γερμανίας, με σκοπό τη θεραπεία παιδιών που εμφάνιζαν αντικοινωνική συμπεριφορά. Το πρόβλημα που εμφανίζουν οι παραπάνω περιπτώσεις είναι η μετατροπή των παιδιών σε αντικείμενο προληπτικής πολιτικής (πρόληψη αντικοινωνικής συμπεριφοράς των παιδιών) και η προσπάθεια ένταξης της προσωπικότητας τους σε 11

18 προκαθορισμένα μοντέλα συμπεριφοράς μέσα από το συνδυασμό δεδομένων (ιατρικών ή άλλων), τα οποία όμως είχαν συλλεχθεί για εντελώς διαφορετικό σκοπό από αυτόν για τον οποίο τελικά χρησιμοποιήθηκαν. Ένα άλλο πεδίο όπου μπορεί να αποβεί επικίνδυνη η αθέμιτη επεξεργασία προσωπικών δεδομένων είναι αυτό της κοινωνικής ασφάλισης. Στον τομέα αυτό υπάρχει στην Αμερική ο λεγόμενος social security number ( SSN ). Πρόκειται για έναν κωδικό αριθμό που χρησιμεύει για την καταγραφή όλων των δεδομένων που αφορούν ένα συγκεκριμένο άτομο. Υπάρχει διασύνδεση των δεδομένων διαφορετικών αρχείων, και μάλιστα ανεξάρτητα από το εάν αυτά προέρχονται από τον δημόσιο ή τον ιδιωτικό φορέα, με αποτέλεσμα να μετατρέπεται η κυβέρνηση σε πηγή πληροφόρησης για όλο τον ιδιωτικό τομέα. Όλος αυτός ο όγκος προσωπικών δεδομένων που συνδυάζονται μεταξύ τους χωρίς κανένα ενδοιασμό χρησιμοποιούνται σε όλους τους τομείς: από τον εντοπισμό των φοροφυγάδων και τη χορήγηση επιδομάτων μέχρι την καταχώρηση οχημάτων, και χρησιμεύουν για τον εντοπισμό ατόμων που δεν δικαιούνται τις συγκεκριμένες παροχές και έτσι την αποφυγή «άσκοπων» πληρωμών. Η ίδια τακτική είχε ακολουθηθεί και στη Γαλλία τη δεκαετία του 1970 με το πρόγραμμα Safari, 4 ένα απόρρητο (αρχικά) σχέδιο που θα επέτρεπε τη διασύνδεση όλων των κρατικών αρχείων σε ένα «καθολικό» αρχείο μέσω ενός ενιαίου αριθμού ταυτότητας. Κάτι τέτοιο είχε επιχειρηθεί και στην Ελλάδα με τον Ν.1599/1986 που είχε καθιερώσει στο άρθρο 2 τον Ε.Κ.Α.Μ. (Ενιαίο Κωδικό Αριθμό Μητρώου), ο οποίος όμως τελικά καταργήθηκε με το Ν.1988/ Τα παραπάνω παραδείγματα που αντλήθηκαν από το χώρο της κοινωνικής ασφάλισης κάνουν φανερή την απόπειρα ελέγχου της συμπεριφοράς του πολίτη, του αποδέκτη δηλαδή των κρατικών υπηρεσιών (και όχι μόνο). Με το να έχει στη διάθεση του το κράτος ένα «κλειδί» με τη μορφή ενός κωδικού αριθμού που επιτρέπει την πρόσβαση και τη διασύνδεση όλων των δεδομένων που αφορούν τον πολίτη, επιτυγχάνεται η πλήρης υποταγή του ατόμου. Στην ουσία όμως, μ αυτό τον τρόπο εμποδίζεται ο πολίτης να ασκήσει τα συνταγματικώς θεμελιωμένα δικαιώματα του, μιας 4 Βλ. Βασ. Αραβαντινός, Η προστασία των στοιχείων προσωπικού χαρακτήρα από την αθέμιτη επεξεργασία τους με ηλεκτρονικό υπολογιστή, 1997, υποσ. 15, σελ

19 και από την αυτοματοποιημένη επεξεργασία των προσωπικών του δεδομένων μπορεί να προκύψουν λανθασμένα συμπεράσματα από ανακρίβειες των αρχείων 6, των οποίων μάλιστα το βάρος απόδειξης φέρει ο ίδιος. Τέλος, χαρακτηριστική είναι και η περίπτωση της επεξεργασίας εκ μέρους των εργοδοτών προσωπικών δεδομένων των εργαζομένων. Το 1982 η εταιρία Rank- Xerox οδηγήθηκε στα δικαστήρια στη Δυτική Γερμανία, επειδή από τα πληροφοριακά συστήματα που χρησιμοποιούσε για την καταγραφή ελαττωματικών προϊόντων, προμηθευόταν και πληροφορίες για τους εργαζόμενους της, δηλαδή αξιοποιούσε τα δεδομένα για διαφορετικό σκοπό από αυτόν για τον οποίο τα είχε συλλέξει. Γενικότερα, μπορεί να μιλήσει κανείς για μια αύξηση στη χρήση πληροφοριακών συστημάτων που συλλέγουν και επεξεργάζονται δεδομένα που αφορούν το προσωπικό, επιδιώκοντας τον εξορθολογισμό της παραγωγικής διαδικασίας και τον μακροπρόθεσμο σχεδιασμό, αλλά και την άσκηση της σχετικής πολιτικής της κάθε εταιρίας. Πίσω όμως απ αυτά τα πλεονεκτήματα κρύβεται ο συνεχής έλεγχος και παρακολούθησή (monitoring) των εργαζομένων, ο οποίος προκύπτει μέσα από την πολυλειτουργική χρήση των στοιχείων που συλλέγονται. Αυτό αποτελεί και τη μεγαλύτερη απειλή για τους εργαζόμενους, μιας και ελέγχονται και αξιολογούνται σε μόνιμη βάση από ένα μηχανισμό στον οποίο δεν έχουν πρόσβαση και ο οποίος αξιοποιεί δεδομένα απογυμνωμένα από τον αρχικό σκοπό. Αν συνδυαστούν όλα αυτά με το γεγονός ότι τα δεδομένα που προέρχονται από την εργασιακή σχέση αξιοποιούνται και σε μια σειρά άλλων περιπτώσεων (π.χ. φορολογία, έλεγχοι υγείας και ασφάλειας κλπ.) γίνεται φανερό ότι υπό αυτές τις συνθήκες συνεχούς ελέγχου η συμπεριφορά των εργαζόμενων επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό, με αποτέλεσμα να χάνουν οποιοδήποτε βαθμό ανεξαρτησίας και δυνατότητας ελεύθερης λήψης αποφάσεων. Πολύ πρόσφατα εμφανίστηκε ένα σχετικό θέμα και στην Ελλάδα. Συγκεκριμένα, η Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα 5 Βλ. Απόφαση για τις ταυτότητες υπ αρ. 510/17/ της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα, απευθυνόμενη προς το Υπουργείο Δημοσία Τάξεως. 6 Όχι μόνο από συνδυασμούς ανακριβών αρχείων, αλλά ακόμα και από συνδυασμό δύο σωστών αρχείων μπορούν να προκύψουν λανθασμένες εκτιμήσεις από την αυτοματοποιημένη επεξεργασία των προσωπικών δεδομένων. Βλ. σχετικά Spiros Simitis, οπ.π. (υποσ. 3), σελ. 718, όπου αναφέρεται τέτοια περίπτωση στη Σουηδία, κατά την οποία τελικά αποδείχθηκε ότι από τα άτομα που είχαν προκύψει με αυτό τον τρόπο ως ύποπτοι απάτης, μόνο ένας ήταν πραγματικά ένοχος. 13

20 αποφάνθηκε ότι το σύστημα διαχείρισης τηλεφωνικών κλήσεων από το οποίο προκύπτει ποιος υπάλληλος καλεί ποιόν χρήστη, καθώς και το εάν η κλήση γίνεται για υπηρεσιακούς ή όχι λόγους, «αποτελεί σοβαρότατη επέμβαση στην προσωπική ζωή των υπαλλήλων και κατάφωρη παραβίαση του ιδιωτικού τους βίου και των θεμελιωδών δικαιωμάτων τους». 7 Γι αυτό και θεωρείται νόμιμο το πληροφοριακό αυτό σύστημα μόνο «εφόσον αυτό δεν επιτρέπει την εμφάνιση των τριών τελευταίων ψηφίων των καλούμενων αριθμών και εφόσον έχουν ενημερωθεί προηγουμένως τα υποκείμενα». Επανεξετάζοντας κανείς όλα τα παραπάνω μπορεί να καταλήξει στα εξής συμπεράσματα: Η αυτοματοποιημένη επεξεργασία των προσωπικών δεδομένων κρύβει πολλούς κινδύνους για το άτομο σε όλες τις εκφάνσεις της προσωπικότητας του. Η ιδιότητα του ως πολίτης, εργαζόμενος, καταναλωτής, ασφαλισμένος ή συναλλασσόμενος μπορεί να τον οδηγήσει στον έλεγχο και τη χειραγώγησή του από όσους (κράτος ή ιδιώτες) χρηιμοποιούν δεδομένα που τον αφορούν και είχαν συλλεχθεί για να χρησιμοποιηθούν για διαφορετικό σκοπό (πολύ-λειτουργική χρήση). Αυτό που επιδιώκεται είναι η ένταξη του ατόμου σε προκαθορισμένα μοντέλα ανθρώπινης συμπεριφοράς, η προσαρμογή του δηλαδή σε ένα πρότυπο ιδανικού πολίτη, με αποτέλεσμα την κατάφωρη παραβίαση των θεμελιωδών ελευθεριών του ατόμου, μιας και σε περίπτωση μη συμμόρφωσής του κατηγοριοποιείται και υφίσταται δυσμενή διάκριση. Επίσης, σημαντικό είναι ότι οι εκτιμήσεις που προκύπτουν από το συνδυασμό αυτών των δεδομένων λαμβάνονται χωρίς την παρεμβολή ανθρώπινης κρίσης, μέσα σε πλήρως αυτοματοποιημένο περιβάλλον, με αποτέλεσμα να έχει χαθεί η αξία του γενικότερου περιβάλλοντος και των συνθηκών από τις οποίες προέρχονται (loss of context). Αυτό σημαίνει ότι είναι ρεαλιστικός ο κίνδυνος της συναγωγής λανθασμένων εκτιμήσεων από το συνδυασμό προσωπικών δεδομένων, των οποίων μάλιστα την απόδειξη φέρει το υποκείμενο των δεδομένων. Τα προσωπικά δεδομένα υφίστανται εμπορευματοποίηση υπό ευρεία έννοια, ακόμα και όταν χρησιμοποιούνται για την άσκηση συγκεκριμένης πολιτικής (π.χ. 7 Βλ. Απόφαση υπ αρ. 637/18/ της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα, απευθυνόμενη προς το Σύλλογο Υπαλλήλων Επαγγελματικών και Βιοτεχνικών Επιμελητηρίων Αθηνών και Πειραιά. 14

21 για μείωση κόστους), μιας και το άτομο μετατρέπεται έτσι από υποκείμενο των δεδομένων σε αντικείμενο πληροφορίας, η οποία μπορεί να μετατραπεί σε κέρδος για κάποιους άλλους. Επιβαρυντική είναι, άλλωστε, η τάση σύγχυσης των ορίων ανάμεσα στον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα, αφού προσωπικά δεδομένα που συλλέγονται από την Κυβέρνηση μπορούν να αποτελέσουν κοινή βάση πληροφορίας και για τον ιδιωτικό τομέα, και αντίστροφα (π.χ. Social Security Number στην Αμερική). 15

22 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΟ ΕΝΝΟΜΟ ΑΓΑΘΟ ΚΑΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ 1. ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟΥ ΑΥΤΟΚΑΘΟΡΙΣΜΟΥ Η επεξεργασία των προσωπικών δεδομένων στηρίζεται στη συστηματική καταγραφή όλων των πλευρών της προσωπικότητας του πολίτη, πράγμα που κάνει φανερή τη στενή σύνδεση της προστασίας των προσωπικών δεδομένων με τα ατομικά δικαιώματα, και ιδίως με αυτά της προστασίας της ιδιωτικής ζωής και της προσωπικότητας γενικότερα. Συγκεκριμένα, η προστασία των πληροφοριών που αφορούν το άτομο θεμελιώνεται στην προστασία της ιδιωτικής ζωής, στην προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, στο δικαίωμα της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας και στην προστασία της επικοινωνίας. 8 Τα θεμελιώδη αυτά δικαιώματα, την προστασία των οποίων έναντι της επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα επικαλείται άλλωστε τόσο η Οδηγία 95/46/ΕΚ (αρ. 1) όσο και ο Ν.2472/1997 (αρ. 1) με ιδιαίτερη επίκληση της προστασίας της ιδιωτικής ζωής, οδηγούν στην αναγνώριση του επιτρεπτού της επεξεργασίας προσωπικών δεδομένων ως ζητήματος συνταγματικής τάξης. Ειδική εκδήλωση των δικαιωμάτων αυτών, και κυρίως του δικαιώματος ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας 9, αποτελεί το δικαίωμα πληροφοριακού αυτοκαθορισμού των πολιτών (Recht auf informationelle Selbstbestimmung) ή αλλιώς δικαίωμα αυτοδιάθεσης των πληροφοριών, στο οποίο στηρίχθηκε η προστασία του ατόμου από την αθέμιτη επεξεργασία των προσωπικών του δεδομένων. Το δικαίωμα αυτό συνίσταται στην εξουσία του ατόμου να αποφασίζει κατ αρχήν το ίδιο σχετικά με την κοινοποίηση και χρήση των πληροφοριών που το αφορούν και αναγνωρίστηκε αρχικά από την νομολογία του γερμανικού Ομοσπονδιακού 8 Η επίκληση των συνταγματικών αυτών δικαιωμάτων, και ιδίως των αρ. 9 παρ. 1 (προστασία του ιδιωτικού βίου), 2 παρ. 1 (σεβασμός ανθρώπινης αξιοπρέπειας), 5 παρ. 1 (ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας) και 19 (απόρρητο της επικοινωνίας) του Συντάγματος, γίνεται και στην εισηγητική έκθεση του Ν.2472/1997, όπου και τονίζεται ότι με αυτές τις διατάξεις η προστασία της αξίας του ανθρώπου αναγορεύεται σε πρωταρχική υποχρέωση της πολιτείας. 9 Π. Δ Δαγτόγλου., Συνταγματικό Δίκαιο, Ατομικά Δικαιώματα, τ. Β, 1991, σελ

23 Συνταγματικού Δικαστηρίου 10 που στην ιστορική του πλέον απόφαση της έκρινε βάσει αυτού του δικαιώματος διατάξεις του νόμου για την απογραφή του 1983 ως αντισυνταγματικές. Σύμφωνα με την απόφαση αυτή, το γενικό δικαίωμα της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας αναφέρεται και στη δυνατότητα του ατόμου να αποφασίζει πότε, και κάτω από ποιες προϋποθέσεις είναι δυνατή η δημοσιοποίηση των προσωπικών του σχέσεων και στοιχείων (δικαίωμα της αυτοδιάθεσης των πληροφοριών). Όπως αναφέρει το δικαστήριο, όποιος δεν γνωρίζει και δεν είναι σε θέση να υπολογίσει, ποιες πληροφορίες που τον αφορούν είναι γνωστές στον κοινωνικό του περίγυρο, είναι δυνατόν να περιορίζεται σημαντικά στην ελευθερία του να προγραμματίζει και να αποφασίζει αυτόνομα. Εάν ο πολίτης δεν είναι σε θέση να γνωρίζει ποιος, πότε, και γιατί συλλέγει και επεξεργάζεται δεδομένα που τον αφορούν (δηλαδή γενικότερα εάν δεν υπάρχει διαφάνεια της κυκλοφορίας των πληροφοριών) προσβάλλονται όχι μόνο οι δυνατότητες ανάπτυξης της προσωπικότητας του αλλά και το γενικό συμφέρον, γιατί η αυτονομία αποτελεί θεμελιώδη προϋπόθεση λειτουργίας μιας ελεύθερης και δημοκρατικής πολιτείας που στηρίζεται στην δυνατότητα δράσης και συμμετοχής των πολιτών της. Υπό καθεστώς ανασφάλειας όμως των πολιτών ως προς την καταγραφή δεδομένων που τους αφορούν (π.χ. συμμετοχή σε απεργία, διαδήλωση κλπ.) και τις ενδεχόμενες συνέπειες της, είναι δυνατή η παραίτηση από την άσκηση των θεμελιωδών τους δικαιωμάτων (π.χ. ελευθερία της συνάθροισης) 11. Τέλος, όπως όλα τα ατομικά δικαιώματα, υπόκειται και το δικαίωμα του πληροφοριακού αυτοκαθορισμού σε περιορισμούς, οι οποίοι όμως (σύμφωνα πάντα με τη δικαστική απόφαση) α) επιτρέπονται μόνο σε περίπτωση υπέρτερου δημόσιου συμφέροντος, και β) πρέπει να εξασφαλίζονται μέσα σε ένα νομοθετικό πλαίσιο που θα στηρίζεται προπάντων στις βασικές αρχές της «καθαρότητας» (δηλ. έλλειψης ασαφειών) των σχετικών διατάξεων ( Normenklarheit ) και της αναλογικότητας ( Verhältnissmäßigkeit ) Βλ. Παναγιώτης Περάκης, Οι ευαίσθητες πληροφορίες, στο συλλογικό έργο: Ελληνική Εταιρία Επιστημόνων Η/Υ και Πληροφορικής (ΕΠΥ), Ασφάλεια Πληροφοριών Τεχνικά, νομικά και κοινωνικά θέματα, Αθήνα 1995, (υποσ. 7 και 8), σελ Βλ. Απόστολος Γέροντας, Το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης των πληροφοριών. Το Σύνταγμα 4, 1997, σελ. 849 επ. 12 Βλ. Mitrou Evangelia, Die Entwicklung der institutionellen Kontrolle des Datenschutzes: Kontrollmodelle und Kontrollinstanzen in der Bundesrepublik Deutschland und Frankreich, Nomos 1993, σελ

24 Επίσης, σε πιο πρόσφατη απόφαση του (της ) το ίδιο δικαστήριο έκανε σαφές το πεδίο εφαρμογής του εν λόγω δικαιώματος. Συγκεκριμένα, το δικαστήριο αποφάνθηκε ότι το δικαίωμα αυτό αναπτύσσει την ισχύ του όχι μόνο απέναντι στην κρατική εξουσία αλλά και στα πλαίσια των ιδιωτικών σχέσεων (τριτενέργεια των ατομικών δικαιωμάτων). Σημαντικό θα ήταν στο σημείο αυτό να αναφέρουμε τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του δικαιώματος πληροφοριακού αυτοκαθορισμού. Το δικαίωμα αυτό μπορεί να θεωρηθεί ως η απάντηση που δόθηκε από το δίκαιο στις απειλές κατά των ατομικών ελευθεριών, οι οποίες γεννήθηκαν μέσα από την επεξεργασία των προσωπικών δεδομένων με τη βοήθεια των νέων τεχνολογιών. Οι ραγδαίες αυτές εξελίξεις έδωσαν τη δυνατότητα απεριόριστης αποθήκευσης και συνδυασμού των δεδομένων προς τη εξαγωγή συμπερασμάτων και απάλλαξαν την επεξεργασία τους σε μεγάλο βαθμό από χρονικούς και τοπικούς περιορισμούς. Έθεσαν έτσι σε κίνδυνο την ιδιωτική ζωή, αφού επέτρεψαν τη σύνθεση του «βιορπορτραίτου» κάθε ανθρώπου, καθιστώντας την ιδιωτική του ζωή ουσιαστικά «διάφανη» και απροστάτευτη. Η σύνδεση, επομένως, του δικαιώματος του πληροφοριακού αυτοκαθορισμού με τις νέες τεχνολογίες της πληροφορίας και επικοινωνίας μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για δικαίωμα της νέας εποχής, εντασσόμενο στη λεγόμενη τρίτη γενιά θεμελιωδών δικαιωμάτων, συγκεκριμένα, στα λεγόμενα πληροφοριακά και επικοινωνιακά δικαιώματα. Αυτή η γενιά δικαιωμάτων σηματοδοτεί τη μετάβαση από την βιομηχανική κοινωνία στην κοινωνία της πληροφορίας, όπως ακριβώς τα ανθρώπινα δικαιώματα της πρώτης γενιάς δήλωναν τη μετάβαση από την αγροτική στη βιομηχανική κοινωνία, και τα κοινωνικά δικαιώματα της δεύτερης γενιάς φανέρωναν την κατάκτηση του κοινωνικού κράτους κατά το αποκορύφωμα της εκβιομηχάνισης. Τέλος, θα ήταν παράλειψη να μην επισημάνουμε τον κίνδυνο σύγκρουσης του δικαιώματος πληροφοριακού αυτοκαθορισμού με άλλα ατομικά δικαιώματα, κίνδυνος που άλλωστε αποτελεί εγγενές στοιχείο όλων των ατομικών δικαιωμάτων λόγω της ίσης, και μάλιστα ανώτατης, τυπικής ισχύος τους (συνταγματικά θεμελιωμένοι κανόνες). Χαρακτηριστικότερη είναι ίσως η περίπτωση της σύγκρουσης με την ελευθερία του τύπου, και συγκεκριμένα ανάμεσα: στο έννομο αγαθό του απαραβίαστου του ιδιωτικού βίου (αρ. 9 παρ. 1 του Συντάγματος), και 18

25 στο έννομο αγαθό της ελευθερίας της πληροφορίας (αρ. 14 παρ. 1 του Συντάγματος), και συγκεκριμένα: - της ελευθερίας του πληροφορείν (ενεργητική πλευρά), δηλαδή της αξιώσεως για ελεύθερη έκφραση και διάδοση γνώμης, και - της ελευθερίας του πληροφορείσθαι (παθητική πλευρά), δηλαδή της αξίωσης του κοινού για ενημέρωση και πληροφόρηση. Ως άλλη περίπτωση συγκρούσεως, μπορεί να θεωρεί αυτή ανάμεσα: στο έννομο αγαθό του απαραβίαστου του ιδιωτικού βίου (αρ. 9 παρ. 1 του Συντάγματος), και στο έννομο αγαθό της ελεύθερης ανάπτυξης της οικονομικής δραστηριότητας (αρ. 5 παρ. 1 του Συντάγματος, καθώς και περιορισμοί λόγω της ανθρώπινης αξιοπρέπειας του αρ. 106 παρ. 2 του Συντάγματος) Η συγκεκριμένη σύγκρουση μπορεί για παράδειγμα να παρουσιαστεί ανάμεσα στις αξιώσεις του ιδιωτικού τομέα για χρήση και αξιοποίηση των προσωπικών δεδομένων για εμπορικούς και επιχειρηματικούς σκοπούς 13 και στο υποκείμενο των δεδομένων που εμπορευματοποιούνται. Η λύση στην περίπτωση της συγκρούσεως των παραπάνω, αλλά και όλων γενικά των ατομικών δικαιωμάτων, πρέπει να αναζητείται στη στάθμιση 14 των δύο έννομων αγαθών, η οποία όμως δεν θα πρέπει να είναι γενική και αφηρημένη αλλά να εξειδικεύεται εν όψει των συγκεκριμένων συνθηκών. Απαραίτητη είναι στην περίπτωση αυτή τόσο η εφαρμογή της αρχής της αναλογικότητας, η οποία καθορίζει αν η προσβολή που επέρχεται είναι επαχθέστερη ή όχι του αναγκαίου μέτρου, όσο και η απόλυτη προστασία του απαραβίαστου πυρήνα της ιδιωτικής ζωής που καθορίζεται από την αξιοπρέπεια του ανθρώπου (αρ. 2 παρ. 1 του Συντάγματος). 2. ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ 13 Αυτό συμβαίνει π.χ. από επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην έναντι αμοιβής συλλογή και παροχή πληροφοριών για την οικονομική κατάσταση επιχειρήσεων ή ατόμων, δηλαδή από τις λεγόμενες εταιρίες πιστοληπτικής ικανότητας (credit reporting agencies). 14 Βλ. Π. Δ Δαγτόγλου., Συνταγματικό Δίκαιο, Ατομικά Δικαιώματα, τ. Α, 1991, σελ

26 Εφόσον, όπως προαναφέρθηκε, κάθε είδους επεξεργασία συνιστά επέμβαση στα θεμελιώδη δικαιώματα του ατόμου, είναι απαραίτητη η θέσπιση ορισμένων βασικών αρχών, η τήρηση των οποίων θα εξασφαλίζει στα δεδομένα αυτά εκείνα τα χαρακτηριστικά που θα καθιστούν την επεξεργασία τους νόμιμη και θεμιτή. 15 Η βασικότερη αρχή έγκειται στο ότι η συλλογή και επεξεργασία είναι καταρχήν παράνομες (και άρα απαγορεύονται) και καθίστανται νόμιμες μόνο εφόσον πληρούν τις προϋποθέσεις που θέτει ο νόμος. Επομένως σε περίπτωση αμφιβολίας ισχύει η διασταλτική υπέρ της προστασίας και συσταλτική ως προς τις εξαιρέσεις και τους περιορισμούς ερμηνεία. 16 Οι βασικές αρχές της προστασίας προσωπικών δεδομένων, δηλαδή οι κανόνες που τίθενται από το νόμο προκειμένου τα δεδομένα να έχουν εκείνα τα «ποιοτικά χαρακτηριστικά» που θα επιτρέψουν τη νόμιμη επεξεργασία τους, μπορούν να θεωρηθούν ότι δεν τελούν σε σχέση απόλυτης ισοτιμίας, μιας και η τήρηση της αρχής του σκοπού αποτελεί το βασικότερο κριτήριο και προσδιορίζει σε σημαντικό βαθμό το περιεχόμενο και των άλλων αρχών. Αυτό οφείλεται κατά κάποιο τρόπο στο ότι αποκλείει την πολυλειτουργική συλλογή και χρήση των προσωπικών δεδομένων, τη βασική δηλαδή δυνατότητα και συγχρόνως το μεγαλύτερο κίνδυνο που προκύπτει κυρίως από την αυτοματοποιημένη επεξεργασία τους. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με την αρχή αυτή, τα δεδομένα πρέπει να συλλέγονται κατά τρόπο θεμιτό και νόμιμο για σκοπούς, οι οποίοι: - έχουν καθοριστεί και αποσαφηνιστεί πλήρως από πριν - είναι νόμιμοι, και - προσδιορίζουν τη συγκεκριμένη μόνο συλλογή και επεξεργασία και δεν μεταβάλλονται κατά τη διάρκεια τους. Επομένως, η επεξεργασία πρέπει να πραγματοποιείται ενόψει των συγκεκριμένων κάθε φορά σκοπών, πράγμα που σημαίνει ότι η τήρηση της αρχής του σκοπού προσδιορίζει το μέτρο νομιμότητας τόσο της συλλογής, όσο και της περαιτέρω επεξεργασίας των δεδομένων, αφού αποτελεί το κριτήριο με βάση το οποίο κρίνεται η «αναγκαιότητα» της ίδιας της επεξεργασίας. Επίσης, η εξυπηρέτηση του σκοπού αποτελεί το κριτήριο της τήρησης: 15 Βλ. αρ. 6 και 7 της Οδηγίας 95/46/ΕΚ καθώς και αρ. 4 του Ν.2472/ Βλ. Λίλιαν Μήτρου, Η Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα, 1999, σελ

27 της αρχής της αναγκαιότητας 17, σύμφωνα με την οποία η επεξεργασία επιτρέπεται, εφόσον ο σκοπός της δεν μπορεί να επιτευχθεί με εξ ίσου αποτελεσματικά αλλά λιγότερο επαχθή για το άτομο μέσα, και της αρχής της αναλογικότητας, σύμφωνα με την οποία το έννομο συμφέρον του υπεύθυνου επεξεργασίας πρέπει να υπερέχει καταφανώς, σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση των δικαιωμάτων και συμφερόντων των υποκειμένων των δεδομένων και να μη βλάπτει τις προσωπικές τους ελευθερίες. Ο επιδιωκόμενος σκοπός προσδιορίζει άλλωστε: τον επιτρεπτό χρονικά ορίζοντα διατήρησής τους, αφού σύμφωνα με την αρχή της περιορισμένης διατήρησης στο χρόνο τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα για να τύχουν νόμιμης επεξεργασίας πρέπει να διατηρούνται σε μορφή που να επιτρέπει τον προσδιορισμό της ταυτότητας των υποκειμένων τους μόνο κατά τη διάρκεια της περιόδου που απαιτείται για την πραγματοποίηση των σκοπών της συλλογής τους και της επεξεργασίας τους, και την ποσότητα των δεδομένων, αφού σύμφωνα με την αρχή της περιορισμένης συλλογής, τα προσωπικά δεδομένα δεν πρέπει να είναι περισσότερα από όσα κάθε φορά απαιτείται εν όψει των σκοπών της επεξεργασίας. Επίσης, τα δεδομένα προκειμένου να ικανοποιούν την αρχή της ποιότητας θα πρέπει να είναι ακριβή και να υποβάλλονται, εφόσον κάτι τέτοιο απαιτείται, σε ενημέρωση. Η υποχρέωση ενημέρωσης των δεδομένων σχετίζεται και αυτή άμεσα με την αρχή του σκοπού, καθώς πρέπει να λαμβάνονται όλα τα εύλογα μέτρα ώστε δεδομένα ανακριβή ή ελλιπή σε σχέση με τους σκοπούς για τους οποίους έχουν συλλεγεί ή υφίστανται κατόπιν επεξεργασίας, να διαγράφονται ή διορθώνονται. Τέλος, πρέπει να σημειωθεί ότι, ως γενικότερη προϋπόθεση επεξεργασίας ισχύει η παροχή της συγκατάθεσης του υποκειμένου των δεδομένων. Προκειμένου δηλαδή να επιτραπεί η επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα απαιτείται να έχει δώσει το άτομο που αφορούν τα δεδομένα τη συγκατάθεση του, πράγμα που αποτελεί εκδήλωση της εξουσίας αυτοδιάθεσης του ατόμου, δηλαδή του δικαιώματος που, όπως προαναφέραμε, έχει στη διάθεση του το άτομο προκειμένου να προσδιορίζει το ίδιο ποιος, τι, από πού και για ποιο σκοπό θα γνωρίζει για αυτό. 17 Βλ. υπ αρ. 1122/ οδηγία της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα για τα 21

28 Σ αυτό το σημείο, θα ήταν χρήσιμο να αναφερθούμε σε ένα ζήτημα που απασχόλησε πρόσφατα σε μεγάλο βαθμό την ελληνική κοινωνία. Πρόκειται για το ζήτημα της αναγραφής του προσωπικού δεδομένου του θρησκεύματος στα νέου τύπου δελτία ταυτότητας. Το θέμα αυτό σχετίζεται άμεσα τόσο με τις παραπάνω αρχές (και περισσότερο την αρχή του σκοπού), όσο και με τη παροχή συγκατάθεσης του υποκειμένου. Συγκεκριμένα, κρίθηκε από την Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα, 18 ότι δεν επιτρέπεται η συλλογή και η επεξεργασία για την έκδοση των νέων δελτίων ταυτότητας των ακόλουθων στοιχείων: - δακτυλικό αποτύπωμα, - όνομα και επώνυμο συζύγου, - γένος, - επάγγελμα, - διεύθυνση κατοικίας, - υπηκοότητα, και - θρήσκευμα. Στα αρχεία των οικείων δημόσιων αρχών καταχωρούνται προσωπικά δεδομένα, τα οποία αποτελούν αντικείμενο επεξεργασίας. Σκοπός αυτής της επεξεργασίας είναι η βεβαίωση της ταυτότητας του υποκειμένου, ότι δηλαδή ο κάτοχος του είναι το άτομο που φέρει τα στοιχεία που τον εξατομικεύουν κατά μοναδικό τρόπο. Εφόσον, λοιπόν, σύμφωνα με τις προαναφερόμενες βασικές αρχές, τα προσωπικά δεδομένα για να τύχουν νόμιμης επεξεργασίας πρέπει να είναι συναφή, πρόσφορα και όχι περισσότερα απ όσα κάθε φορά απαιτείται εν όψει των σκοπών της επεξεργασίας, τα παραπάνω δεδομένα δεν μπορούν να υποβληθούν σε νόμιμη επεξεργασία, καθότι υπερβαίνουν το σκοπό της, που είναι η βεβαίωση της ταυτότητας του υποκειμένου. Κάθε επεξεργασία προσωπικών δεδομένων που γίνεται πέραν του επιδιωκόμενου σκοπού ή δεν είναι πρόσφορη και αναγκαία για την επίτευξή του δεν είναι νόμιμη. Κατά συνέπεια, εφόσον δεν πληρούται η προϋπόθεση της νομιμότητας δεν μπορεί να ληφθεί υπόψη η παροχή συγκατάθεσης του υποκειμένου των δεδομένων, διότι κλειστά κυκλώματα τηλεόρασης. 18 Βλ. υπ αρ. 510/17/ απόφαση της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα για την καταχώριση στοιχείων στα νέου τύπου δελτία ταυτότητας. 22

29 αυτή η συγκατάθεση 19 δεν επιτρέπει καθ εαυτή την διεξαγωγή κάθε είδους επεξεργασίας, όταν η τελευταία είναι αθέμιτη ή όταν αντίκειται στην αρχή του σκοπού και της αναγκαιότητας. Όπως αναφέρει η εν λόγω απόφαση, το περιεχόμενο και η άσκηση του δικαιώματος του πληροφοριακού αυτοκαθορισμού, εκδήλωση του οποίου αποτελεί η παροχή συγκατάθεσης του ατόμου για την επεξεργασία των προσωπικών του δεδομένων, δεν προσδιορίζονται αφηρημένα αλλά στο πλαίσιο και σε άμεση συνάρτηση με το σκοπό, τον οποίο εξυπηρετεί το αρχείο ή η επεξεργασία. Δεν μπορεί δηλαδή η άσκηση του δικαιώματος πληροφοριακού αυτοκαθορισμού να οδηγεί στην καταχώριση στοιχείων άσχετων με το σκοπό του εκάστοτε αρχείου ή της εκάστοτε επεξεργασίας, όπως συμβαίνει και στην περίπτωση των παραπάνω στοιχείων. 19 Η παροχή της συγκατάθεσης ως προϋπόθεση της επεξεργασίας προβλέπεται στα αρ. 5 παρ. 1 και 7 παρ. 2 του Ν.2472/

30 3. ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΣΕ ΕΥΑΙΣΘΗΤΑ ΚΑΙ ΜΗ Αρ. 6 της Σύμβασης 108: Personal data revealing - racial origin, - political opinions or - religious or other beliefs, as well as personal data concerning - health or - sexual life, may not be processed automatically unless domestic law provides appropriate safeguards. The same shall apply to personal data relating to - criminal convictions. Αρ. 8 της Οδηγίας 95/46/ΕΚ: «Τα κράτη μέλη απαγορεύουν την επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα που παρέχουν πληροφορίες για - την φυλετική ή εθνική καταγωγή, - τα πολιτικά φρονήματα, - τις θρησκευτικές ή φιλοσοφικές πεποιθήσεις, - τη συμμετοχή σε συνδικαλιστικές οργανώσεις - και την υγεία - και τη σεξουαλική ζωή.» Αρ. 2 εδ. α του Ν.2472/1997: «Για τους σκοπούς του παρόντος νόμου νοούνται ως «ευαίσθητα δεδομένα» τα δεδομένα που αφορούν - τη φυλετική ή εθνική προέλευση, - τα πολιτικά φρονήματα, - τις θρησκευτικές ή φιλοσοφικές πεποιθήσεις, - τη συμμετοχή σε ένωση, σωματείο και συνδικαλιστική οργάνωση, - την υγεία, - την κοινωνική πρόνοια 24

31 - και τη ερωτική ζωή, - καθώς και τα σχετικά με ποινικές διώξεις ή καταδίκες.» Αρ. 7 παρ. 1 του Ν.2472/1997: «Απαγορεύεται η συλλογή και επεξεργασία ευαίσθητων δεδομένων.» Είναι γεγονός, ότι από τα πρώτα κιόλας νομοθετήματα για την προστασία των προσωπικών δεδομένων που εμφανίστηκαν τη δεκαετία του 1970 υπήρχε η κατάταξη των προσωπικών πληροφοριών σε απλές και ευαίσθητες, ανάλογα με το βαθμό διακινδύνευσης του δικαιώματος προστασίας του ιδιωτικού βίου που έκρυβε η επεξεργασία τους. Έτσι, ανάλογα με την «ευαισθησία» τους προέβαινε (και προβαίνει ακόμα σε πολλές περιπτώσεις) ο νομοθέτης σε διαβάθμιση της προστασίας, παρέχοντας αυξημένη προστασία στις πιο ευαίσθητες από αυτές. Σε διεθνές επίπεδο, η παραπάνω διάκριση καθιερώθηκε από τη Σύμβαση 108 της του Συμβουλίου της Ευρώπης για την «προστασία των ατόμων από την αυτοματοποιημένη επεξεργασία των πληροφοριών προσωπικού χαρακτήρα» 20. Πιο συγκεκριμένα, το άρθρο 6 απαριθμούσε ειδικές κατηγορίες πληροφοριών, των οποίων επιτρέπεται η αυτοματοποιημένη επεξεργασία, μόνο εφ όσον το εθνικό δίκαιο προβλέπει τις «κατάλληλες εγγυήσεις». Η συγκεκριμένη τακτική συνεχίστηκε και από τα εθνικά νομοθετήματα της δεκαετίας του 1980, ενώ όμως παράλληλα άρχισαν να εμφανίζονται κατά το τέλος της δεκαετίας αυτής και τα πρώτα νομοθετήματα που αγνοούσαν την εν λόγω διάκριση. Μπορούν να αναφερθούν παραδείγματα εθνικών νομοθετημάτων και στις δύο περιπτώσεις. Η επιλογή της διάκρισης των προσωπικών δεδομένων σε ευαίσθητα και μη ευαίσθητα έχει γίνει, για παράδειγμα, με τους σχετικούς νόμους στη Μεγάλη Βρεττανία (1984), Ιρλανδία (1988), Ολλανδία (1988), στο Ελβετικό καντόνι του Jura (1986), ενώ η αντίθετη λύση (μη διάκριση) επιλέχθηκε τόσο από το νέο νόμο του Γερμανικού κρατιδίου της Έσσης, όσο και από νομοθετήματα μη ευρωπαϊκών χωρών, 20 Η Σύμβαση 108 κυρώθηκε από την Ελλάδα με το Ν.2068/1992 (ΦΕΚ 118 Α ). 25