Βασικές Έννοιες και Μέθοδοι της Οικονομικής Επιστήμης - Οικονομία (< οίκος + νέμω): Διαχείριση των Υποθέσεων ενός Νοικοκυριού - Γενικός Ορισμός: Μια

Transcript

1 Βασικές Έννοιες και Μέθοδοι της Οικονομικής Επιστήμης - Οικονομία (< οίκος + νέμω): Διαχείριση των Υποθέσεων ενός Νοικοκυριού - Γενικός Ορισμός: Μια οικονομία είναι ένα σύνολο ανθρώπων που αλληλεπιδρούν και λαμβάνουν αποφάσεις προκειμένου να εξασφαλίσουν τα αναγκαία μέσα για τη διαβίωσή τους. - Οι βασικές δραστηριότητες που λαμβάνουν χώρα σε μια οικονομία είναι: (1) Η Παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών Ερώτημα: Πώς θα κατανεμηθούν οι παραγωγικοί συντελεστές (εργασία, κεφάλαιο, έδαφος, πρώτες ύλες κ.λπ.) στις διάφορες παραγωγικές δραστηριότητες; (2) Η Ανταλλαγή αγαθών και υπηρεσιών 1

2 (3) Η Κατανάλωση Αγαθών και Υπηρεσιών Ερώτημα: Πώς θα κατανεμηθούν τα παραγόμενα αγαθά και οι υπηρεσίες μεταξύ των ατόμων στην οικονομία; - Κεντρικό Οικονομικό Πρόβλημα: Η οικονομία διαθέτει περιορισμένους πόρους (παραγωγικούς συντελεστές και παραγόμενα αγαθά), ενώ οι ανάγκες των ατόμων είναι απεριόριστες. Αντικείμενο Οικονομικής Επιστήμης: Η μελέτη του τρόπου με τον οποίο μια κοινωνία κατανέμει τους περιορισμένους πόρους της προκειμένου να ικανοποιηθούν στον μεγαλύτερο δυνατό βαθμό οι απεριόριστες ανάγκες των ατόμων. - Στις περισσότερες οικονομίες, η κατανομή των πόρων προκύπτει από τη συνδυασμένη δράση πολλών νοικοκυριών και επιχειρήσεων. 2

3 Διάκριση Μικροοικονομικής Μακροοικονομικής - Η Μικροοικονομική ανάλυση μελετά τον τρόπο με τον οποίο τα μεμονωμένα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις λαμβάνουν τις αποφάσεις τους και αλληλεπιδρούν στις αγορές των αγαθών και υπηρεσιών. Παράδειγμα: Ένα νοικοκυριό-καταναλωτής αποφασίζει αν θα δαπανήσει το εισόδημά του για να αγοράσει ένα αυτοκίνητο ή ένα ποδήλατο. Μια επιχείρηση αποφασίζει αν θα παράγει αυτοκίνητα ή ποδήλατα. Η αλληλεπίδραση ανάμεσα σε αγοραστές και πωλητές αυτοκινήτων καθορίζει την τιμή και την ποσότητα αυτοκινήτων που ανταλλάσσεται στην αγορά. - Η Μακροοικονομική ανάλυση μελετά την οικονομία ως σύνολο, δηλαδή μελετά τα συνολικά μεγέθη της οικονομίας όπως είναι το συνολικό εισόδημα, η συνολική ζήτηση καταναλωτικών αγαθών από τα νοικοκυριά, η συνολική επενδυτική ζήτηση από τις επιχειρήσεις, το γενικό επίπεδο των τιμών, το ποσοστό ανεργίας κ.λπ. 3

4 Βασικές Αρχές της Οικονομικής Επιστήμης (Γενική Επισκόπηση) ( Ι ) Αρχές που διέπουν τη λήψη ατομικών αποφάσεων 1. Εξαιτίας της στενότητας των πόρων, τα άτομα αναγκάζονται να επιλέγουν μεταξύ διαφορετικών αγαθών. Η λήψη αποφάσεων εμπεριέχει την ανταλλαγή (tradeoff) μεταξύ διαφορετικών αγαθών και υπηρεσιών. - Παράδειγμα: Ένας φοιτητής αποφασίζει πώς θα κατανείμει τον περιορισμένο διαθέσιμο χρόνο του ανάμεσα στη μελέτη οικονομικών και φιλοσοφίας. - Παράδειγμα: Μια οικονομία αποφασίζει πώς θα κατανείμει τους περιορισμένους διαθέσιμους παραγωγικούς συντελεστές ανάμεσα στην παραγωγή όπλων και τροφίμων. 2. Τα ορθολογικά άτομα αναλαμβάνουν μια ενέργεια αν και μόνο αν το οριακό όφελος είναι μεγαλύτερο από το οριακό κόστος αυτής της ενέργειας. 4

5 - Παράδειγμα: Ένας φοιτητής επιλέγει να συνεχίσει τις σπουδές του για ένα επιπλέον έτος αν και μόνο αν το αναμενόμενο πρόσθετο (οριακό) όφελος υπερβαίνει το πρόσθετο (οριακό) κόστος των σπουδών του - Παράδειγμα: Μια επιχείρηση επιλέγει να προσλάβει έναν επιπλέον εργαζόμενο αν και μόνο αν το οριακό όφελος (δηλαδή η αξία του πρόσθετου προϊόντος που παράγει ο εργαζόμενος) υπερβαίνει το οριακό κόστος της πρόσληψης (δηλαδή το μισθό που πρέπει να πληρώσει η επιχείρηση στον εργαζόμενο). 3. Οι επιλογές των ατόμων επηρεάζονται από τα παρεχόμενα κίνητρα. - Παράδειγμα: Η επιβολή φόρου κατανάλωσης στα τσιγάρα αυξάνει το κόστος αγοράς τσιγάρων και οδηγεί τους καταναλωτές να αγοράζουν λιγότερα τσιγάρα. - Παράδειγμα: Η παροχή επιδότησης για κάθε παραγόμενη μονάδα μήλων αυξάνει το όφελος των επιχειρήσεων από την παραγωγή μήλων και οδηγεί τις επιχειρήσεις να προσλάβουν περισσότερους εργάτες για τη συλλογή μήλων. 5

6 - Γενικά: Τα διάφορα μέτρα κυβερνητικής πολιτικής μεταβάλλουν τα κίνητρα των ατόμων (τα στοιχεία κόστους-οφέλους που συνδέονται με τις εναλλακτικές διαθέσιμες επιλογές) και, επομένως, επηρεάζουν τις αποφάσεις / τη συμπεριφορά τους. ( ΙΙ ) Αρχές που διέπουν την Αλληλεπίδραση των ατόμων. 1. Το εμπόριο (δηλαδή η ανταλλαγή αγαθών και υπηρεσιών) μπορεί να βελτιώσει την ευημερία όλων των ατόμων στην οικονομία. - Αντί να παράγει μόνο του όλα τα αγαθά που χρειάζεται, ένα άτομο (χώρα) μπορεί να εξειδικευθεί στην παραγωγή εκείνων των αγαθών που παράγει με χαμηλότερο κόστος και να πραγματοποιεί εμπορικές συναλλαγές με άλλα άτομα (χώρες) για την απόκτηση των υπόλοιπων αγαθών. => Κάθε άτομο (χώρα) μπορεί να αποκτήσει μεγαλύτερη ποικιλία αγαθών με χαμηλότερο κόστος, οπότε η ευημερία όλων των ατόμων (χωρών) αυξάνεται. 6

7 2. Κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις, οι ανταγωνιστικές αγορές αποτελούν ένα μηχανισμό που επιτυγχάνει την αποτελεσματική κατανομή των πόρων στην οικονομία. - Ορισμός: Η αγορά ενός αγαθού είναι η διαδικασία (θεσμικό πλαίσιο) μέσω της οποίας έρχονται σε επικοινωνία οι αγοραστές και οι πωλητές του συγκεκριμένου αγαθού. - Ορισμός: Μια αγορά ονομάζεται ελεύθερη αν λειτουργεί χωρίς καμία κυβερνητική παρέμβαση. - Ορισμός: Η οικονομία της αγοράς είναι μια οικονομία που κατανέμει τους σπανίζοντες πόρους της μέσω των αποκεντρωμένων αποφάσεων των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών που αλληλεπιδρούν στις αγορές των αγαθών και υπηρεσιών. Κάθε νοικοκυριό (καταναλωτής) επιλέγει την ποσότητα παραγωγικών συντελεστών που θα προσφέρει και την ποσότητα αγαθών που θα αγοράσει κατά τρόπο ώστε να μεγιστοποιείται η χρησιμότητα (ευημερία) του. 7

8 Κάθε επιχείρηση επιλέγει την ποσότητα παραγωγικών συντελεστών που θα αγοράσει και την ποσότητα αγαθών που θα προσφέρει κατά τρόπο ώστε να μεγιστοποιούνται τα κέρδη της. - Κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις, οι καταναλωτές και οι επιχειρήσεις αλληλεπιδρούν στις ανταγωνιστικές αγορές σαν να καθοδηγούνται από ένα αόρατο χέρι που οδηγεί στην αποτελεσματική κατανομή των πόρων. - Ο μηχανισμός των τιμών κατευθύνει τις επιλογές των ατόμων (καταναλωτών και επιχειρήσεων) κατά τρόπο ώστε να μεγιστοποιείται η κοινωνική ευημερία. - Δηλαδή: Η επιδίωξη του ατομικού συμφέροντος εκ μέρους των καταναλωτών και των επιχειρήσεων στις ανταγωνιστικές αγορές μπορεί να οδηγήσει στη μεγιστοποίηση της κοινωνικής ευημερίας (στην άριστη κατανομή των πόρων στην οικονομία). - Στην περίπτωση αυτή, κάθε κυβερνητική παρέμβαση στην αγορά (μοναδιαία φορολογία, έλεγχος τιμών κ.λπ.) στρεβλώνει το μηχανισμό των τιμών και οδηγεί στην αναποτελεσματική κατανομή των πόρων. 8

9 3. Η κυβερνητική παρέμβαση στις αγορές μπορεί να αποσκοπεί είτε στην αποτελεσματικότερη κατανομή των πόρων είτε στην προώθηση της ισότητας / κοινωνικής δικαιοσύνης. (Π1) Κυβερνητική παρέμβαση για την προώθηση της οικονομικής αποτελεσματικότητας - Ορισμός: Αποτυχία της αγοράς (market failure) υπάρχει όταν η ελεύθερη αγορά από μόνη της αποτυγχάνει να κατανείμει αποτελεσματικά τους σπανίζοντες πόρους της οικονομίας. - Παράδειγμα: Αν ο πωλητής ενός αγαθού διαθέτει δύναμη αγοράς (δηλαδή μπορεί να επηρεάσει την τιμή του αγαθού στην αγορά), τότε θα προσφέρει υπερβολικά μικρή ποσότητα του αγαθού σε υπερβολικά υψηλή τιμή. => Στην περίπτωση αυτή, η κυβερνητική παρέμβαση (ρύθμιση της τιμής που εισπράττει ο πωλητής) μπορεί να οδηγήσει στη βελτίωση της οικονομικής αποτελεσματικότητας δηλαδή στην αύξηση της κοινωνικής ευημερίας. 9

10 (Π2) Κυβερνητική παρέμβαση για την προώθηση της κοινωνικής δικαιοσύνης - Οι ανταγωνιστικές αγορές (έστω και αν οδηγούν σε αποτελεσματική κατανομή των πόρων) δενεξασφαλίζουναναγκαστικάτηνίση διανομή των οικονομικών οφελών μεταξύ των ατόμων. Η επίτευξη μιας λιγότερο άνισης διανομής προϋποθέτει κάποια κυβερνητική παρέμβαση για την αναδιανομή του πλούτου (π.χ. φόροι και επιδοτήσεις, επιδόματα ανεργίας ή άλλα προγράμματα πρόνοιας). - Παρατήρηση: Ακόμα και αν υπάρχουν περιθώρια να βελτιωθούν τα αποτελέσματα της αγοράς, η κυβερνητική παρέμβαση δεν επιτυγχάνει πάντα την προώθηση της οικονομικής αποτελεσματικότητας ή/και της κοινωνικής δικαιοσύνης. 10

11 Αιτίες Αποτυχίας της Κυβερνητικής Παρέμβασης (Government Failure) (1) Μη Καλοπροαίρετη Κυβέρνηση: Τα μέτρα της κυβερνητικής πολιτικής μπορεί να μην αποσκοπούν στην αύξηση της οικονομικής αποτελεσματικότητας ή/και της κοινωνικής δικαιοσύνης αλλά στην προώθηση των ιδιαίτερων συμφερόντων των ομάδων που επηρεάζουν τις κυβερνητικές αποφάσεις. (2) Ατελής Πληροφόρηση: Η κυβέρνηση μπορεί να μη διαθέτει την απαιτούμενη πληροφόρηση για να επιλέξει τα άριστα μέτρα οικονομικής πολιτικής (π.χ. για να επιβάλλει την κοινωνικά άριστη τιμή στον πωλητή που διαθέτει δύναμη αγοράς). 11

12 Η Επιστημονική Μέθοδος Προσέγγισης των Οικονομικών Προβλημάτων - Η μελέτη ενός οικονομικού προβλήματος ακολουθεί τα εξής στάδια: (1) Παρατήρηση και Προσδιορισμός του Προβλήματος - Παράδειγμα: ένας οικονομολόγος παρατηρεί μια γρήγορη αύξηση του γενικού επιπέδου των τιμών στην οικονομία. (2) Διατύπωση Θεωρίας / Υποδείγματος που προσπαθεί να εξηγήσει το παρατηρούμενο φαινόμενο. - Ορισμός: Ένα οικονομικό υπόδειγμα (ή οικονομική θεωρία) προσπαθεί να ερμηνεύσει τη συμπεριφορά των ατόμων [μικροοικονομικό υπόδειγμα] ή τα φαινόμενα που αφορούν την οικονομία ως σύνολο [μακροοικονομικό υπόδειγμα] χρησιμοποιώντας ορισμένες υποθέσεις οι οποίες αφαιρούν τις πολυπλοκότητες του πραγματικού κόσμου, εστιάζουν στα ουσιώδη χαρακτηριστικά και, επομένως, επιτρέπουν τη μελέτη των οικονομικών φαινομένων σε ένα απλουστευμένο πλαίσιο. 12

13 - Παράδειγμα: Ένας οικονομολόγος διατυπώνει μια θεωρία για τον πληθωρισμό σύμφωνα με την οποία η γρήγορη άνοδος του γενικού επιπέδου των τιμών οφείλεται στην έκδοση μεγάλης ποσότητας χρήματος από την Κεντρική Τράπεζα. (3) Αξιολόγηση τουθεωρητικούυποδείγματοςμεβάσητα Εμπειρικά Δεδομένα. - Η αξιολόγηση της εγκυρότητας ενός υποδείγματος προϋποθέτει τη συλλογή στοιχείων, με τη βοήθεια των οποίων ελέγχεται αν η θεωρία προβλέπει/ερμηνεύει επαρκώς τα πραγματικά γεγονότα. - Παράδειγμα: Οι οικονομολόγοι συλλέγουν στοιχεία για το επίπεδο των τιμών και την ποσότητα του χρήματος σε διάφορες χρονικές περιόδους για να ελέγξουν αν υπάρχει συσχέτιση ανάμεσα στο ρυθμό πληθωρισμού και το ρυθμό αύξησης της προσφοράς χρήματος στην οικονομία. 13

14 Διάκριση μεταξύ Θετικής και Κανονιστικής Οικονομικής Ανάλυσης - Η Θετική οικονομική ανάλυση προσπαθεί να προβλέψει τη συμπεριφορά των ατόμων και να εξηγήσει τα παρατηρούμενα οικονομικά φαινόμενα. Δηλαδή, η θετική οικονομική ανάλυση προσπαθεί να περιγράψει πώς είναι ο κόσμος. Παράδειγμα θετικής απόφανσης: Η αύξηση του επιδόματος ανεργίας οδηγεί σε αύξηση του ποσοστού ανεργίας στην οικονομία. - Αντίθετα, η Κανονιστική οικονομική ανάλυση προσπαθεί να διασαφηνίσει πώς θα έπρεπε να είναι ο κόσμος. Παράδειγμα κανονιστικής απόφανσης: Η κυβέρνηση πρέπει να αυξήσει το επίδομα ανεργίας. 14

15 - Η αποδοχή ή απόρριψη μιας θετικής οικονομικής απόφανσης εξαρτάται από τα εμπειρικά δεδομένα. Παράδειγμα: Μπορούμε να συλλέξουμε στοιχεία για τα επιδόματα και το ποσοστό ανεργίας για να ελέγξουμε αν η αύξηση του επιδόματος οδηγεί ή όχι σε αύξηση του ποσοστού ανεργίας στην οικονομία. - Η αποδοχή ή απόρριψη μιας κανονιστικής οικονομικής απόφανσης εξαρτάται από τις ηθικές-πολιτικές πεποιθήσεις των ατόμων. Παράδειγμα: Οι ηθικές αξίες ή/και οι πολιτικές πεποιθήσεις ενός ατόμου μπορεί να το οδηγήσουν στο κανονιστικό συμπέρασμα ότι η κυβέρνηση πρέπει να αυξήσει το επίδομα ανεργίας, ακόμα και αν αυτό σημαίνει αύξηση του ποσοστού ανεργίας στην οικονομία. 15

16 Αιτίες Διαφωνίας μεταξύ των Οικονομολόγων (1) Οι οικονομολόγοι μπορεί να διαφωνούν ως προς την εγκυρότητα των εναλλακτικών οικονομικών θεωριών (εφόσον τα εμπειρικά δεδομένα δεν οδηγούν στην κατηγορηματική αποδοχή ή απόρριψη τηςμιαςήτηςάλληςθεωρίας). (2) Οι οικονομολόγοι μπορεί να υιοθετούν διαφορετικές ηθικές αξίες ή πολιτικές πεποιθήσεις και, επομένως, να διατυπώνουν διαφορετικές κανονιστικές αποφάνσεις σχετικά με την απαιτούμενη κυβερνητική πολιτική. Δύο Βασικά Οικονομικά Υποδείγματα (1) Το Διάγραμμα Κυκλικής Ροής (2) Η Καμπύλη Παραγωγικών Δυνατοτήτων 16

17 Το Διάγραμμα Κυκλικής Ροής - Ορισμός: Το διάγραμμα κυκλικής ροής είναι ένα γραφικό υπόδειγμα που περιγράφει τις ροές παραγωγικών συντελεστών, αγαθών και χρήματος μεταξύ των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων στην οικονομία. - Τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις αλληλεπιδρούν στις αγορές αγαθών και παραγωγικών συντελεστών. - Οι επιχειρήσεις χρησιμοποιούν παραγωγικούς συντελεστές (εργασία, κεφάλαιο, έδαφος κ.λπ.) για να παράγουν αγαθά και υπηρεσίες. - Τα νοικοκυριά προσφέρουν παραγωγικούς συντελεστές και καταναλώνουν τα αγαθά που παράγουν οι επιχειρήσεις. 17

18 Έσοδα Αγαθά που πωλούνται Αγορές Αγαθών -Οι επιχειρήσεις πωλούν -Τα νοικοκυριά αγοράζουν Δαπάνη Αγαθά που αγοράζονται Επιχειρήσεις - Αγοράζουν παραγωγικούς συντελεστές - Παράγουν και πωλούν αγαθά Νοικοκυριά - Κατέχουν και πωλούν παραγωγικούς συντελεστές - Αγοράζουν και καταναλώνουν αγαθά Εισροές στην παραγωγή Μισθοί, Ενοίκια, Κέρδη Αγορές Παραγωγικών Συντελεστών -Τα νοικοκυριά πωλούν - Οι επιχειρήσεις αγοράζουν Εργασία, Κεφάλαιο, έδαφος Εισόδημα Ροές Αγαθών και Παραγωγικών Συντελεστών Ροές Χρήματος 18