1. Μια προσεκτική μελέτη των ποιημάτων της Κικής Δημουλά θα

Transcript

1 54 Χρόνια ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΜΕΣΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ «ΣΑΒΒΑΪΔΗ-ΜΑΝΩΛΑΡΑΚΗ» ΠΑΓΚΡΑΤΙ : Φιλολάου & Εκφαντίδου 26 : Τηλ.: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Γ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ 2014 ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 1. Μια προσεκτική μελέτη των ποιημάτων της Κικής Δημουλά θα καταδείξει στον αναγνώστη τους πως βασικό γνώρισμα της ποιητικής γραφής της είναι η παράτολμη «ανθρωποποίηση» των άψυχων αντικειμένων και των αφηρημένων εννοιών. Παράλληλα, το ποιητικό εγώ, που συχνά ταυτίζεται με την ίδια, αν και είναι παρόν στον ποιητικό της κόσμο, χαρακτηρίζεται από ακινησία. To εγώ Προφανώς, βρίσκεται στην πλατεία Τοσίτσα όπου είναι τοποθετημένο το άγαλμα «Η Βόρειος Ήπειρος» του Κωνσταντίνου Σεφερλή (στο πάρκο μεταξύ Πολυτεχνείου και Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου). Μονολογεί καθώς βλέπει το άγαλμα και ξεκινά μαζί του έναν «ιδιαίτερο» διάλογο. Κανένα από τα ρήματα που βρίσκονται σε α ενικό δεν προϋποθέτει έντονη δράση («προσφωνώ», «το αίσθημά μας», «λέω», «σε γνωρίζω»). ΓΕΝΙΚΑ: Πρόκειται για μια «φωνή» έμβιου όντος που παρατηρεί το άγαλμα είτε από μακριά («από μακριά εξαπατάς»), είτε από κοντά («από κοντά ξεκαθαρίζει τ όνειρο»). Ωστόσο, δεν δρα παρά μόνο σκέφτεται, στοχάζεται, παρατηρεί, αισθάνεται και προσφωνεί το άγαλμα. Τα άψυχα, τα αφηρημένα Το άγαλμα: Το άγαλμα προσωποποιείται, αφού το εγώ ξεκινά ένα διάλογο μαζί του προσφωνώντας το «γυναίκα» κατευθείαν («σε λένε», «στολίζεις» κ.τ.λ.). Η γυναίκα-άγαλμα, από μακριά, φαίνεται να έχει ξυπνήσει από ένα όμορφο όνειρο το οποίο νοσταλγεί. Γι αυτό, έχει «ανακαθίσει» ελαφρά να το θυμηθεί. Η στάση της μαρτυρά την επιθυμία της να σηκωθεί να το ζήσει με «φόρα». Από κοντά, όμως, αποκαλύπτεται πως το ύφος της είναι γεμάτο απόγνωση κι όχι γεμάτο νοσταλγία. Αιτία της απόγνωσης είναι τα δεσμά στα χέρια της που δεν της επιτρέπουν να σηκωθεί («δεμένα είναι πισθάγκωνα τα χέρια σου»). Ωστόσο, επιθυμεί να σηκωθεί και να ξεφύγει την αγωνία που η αιχμαλωσία της έχει προκαλέσει («είναι η θέλησή σου να ξεφύγεις την αγωνία του αιχμάλωτου»). Δεν μπορεί ούτε μικρές απλές κινήσεις να κάνει («ούτε μια βροχή να ζυγίσεις», «ούτε μια ελαφριά μαργαρίτα»). Φυσικά, εδώ υπονοείται πως ούτε απλές καθημερινές χαρές δε μπορεί να «γευτεί». Σελίδα 1

2 Σε περίπτωση που γινόταν μια «κοσμογονική» επανάσταση, η γυναίκαάγαλμα θα πορευόταν στο νέο αυτό σύμπαν αιχμάλωτη και με δεμένα χέρια («εσύ θα πορευόσουνα μες στην κοσμογονία των μαρμάρων, με δεμένα πάλι χέρια, αιχμάλωτη»). Ο γλύπτης και οι εντολείς του: Ο εντολοδόχος γλύπτης έφτιαξε κατά παραγγελία ένα άγαλμα γυναικός το οποίο είναι δέσμιο στο μαρμάρινο σχοινί του. Ο γλύπτης και οι εντολείς του είναι αφηρημένοι συμβολισμοί της ανδροκρατούμενης κοινωνίας που αιώνες τώρα επιβάλλουν ένα «επώδυνο» κατεστημένο εις βάρος της καταπιεσμένης γυναίκας («Έτσι σε παραγγείλανε στο γλύπτη: αιχμάλωτη»). Ο Άργος και η έμμεση αναφορά στην Ιώ: Σύμφωνα με τη μυθολογία, ο Άργος ο Πανόπτης ή Μυριωπός ήταν τερατόμορφος γίγαντας. Υπήρξε ο θρυλικός φρουρός της Ιώς που ήταν ερωμένη του Δία. Ο τελευταίος, μάλιστα, την είχε μεταμορφώσει σε αγελάδα για ν αποτρέψει τις σκηνές ζηλοτυπίας της Ήρας. Η Ήρα ανέθεσε, ωστόσο, στον Άργο την περιφρούρησή της Ιώς ώσπου μια μέρα ο Ερμής, κατ εντολή του Δία, τον σκότωσε. Έτσι, η Ιώ απελευθερώθηκε αλλά αναγκάστηκε να τρέχει σ όλη τη γη κεντριζόμενη από τον Οίστρο (μια αλογόμυγα) που η Ήρα έστειλε να την κυνηγά. Η έμμεση λοιπόν αναφορά στην Ιώ, που είναι ο αντίστοιχος θηλυκός Προμηθέας, έρχεται σε αντίθεση με την ενθουσιώδη φύση της και καθιστά την ακινησία βαριά καταδίκη. Παράλληλα, η μετωνυμική χρήση του Άργου (αρσενικό) και η υπαινικτική εμφάνιση της Ιώς στο ποίημα (θηλυκό) προσδίδουν χαρακτήρα έμμεσης καταγγελίας που δεν περιορίζεται στον χώρο και τον χρόνο. Τα αγάλματα, οι δούλοι, οι νεκροί, το αίσθημά μας και οι αγώνες τους: Στον ποιητικό κόσμο της Δημουλά τα αγάλματα, οι δούλοι, οι νεκροί και το αίσθημά μας δεν αποκλείεται κάποια στιγμή να επαναστατήσουν. Τ αγάλματα θέλουν πίσω την χαμένη ευλυγισία τους, οι δούλοι την ελευθερία τους, οι νεκροί την αθανασία τους ενώ τα αισθήματά μας ζητούν ν απαλλαγούν από την αδυναμία έκφρασης. Ο Τ. Λειβαδίτης είχε, αντίστοιχα, γράψει: «Κάποτε θα μας πνίξουν τόσα ανείπωτα λόγια». Οι γοφοί: Οι γοφοί της γυναίκας υπόσχονται (προσωποποιούνται) «ευγονία» αγαλμάτων γεγονός που θα διαιωνίσει περαιτέρω την αιχμαλωσία της. Θα φέρουν στον κόσμο νέες γενιές αιχμάλωτων κοριτσιών που «ακίνητα» θα υπομένουν τον κοινωνικό ρατσισμό. ΓΕΝΙΚΑ: Τα άψυχα και τα αφηρημένα «κινούνται» σ έναν τόπο που είναι όλος ο κόσμος και σ ένα χρόνο που είναι το αέναο. Αποκτούν φωνές, αισθήματα και δρουν σαν υπαρκτά έμβια όντα. Σελίδα 2

3 2. Α) Η γραφή παραπέμπει σε γυναίκα αφού: Είναι κατηγορηματικός ο τρόπος με τον οποίο το ποιητικό εγώ καταγγέλλει τη γυναικεία καταπίεση. Επισημαίνεται η «ζωτικής» σημασίας συμμετοχή της γυναίκας στη δημιουργία ζωής η οποία ευθύνεται ουσιαστικά για την αιχμαλωσία της. Μάλιστα, η ίδια η Δημουλά έχει δηλώσει για τη γυναίκα: "Γιατί η αιχμαλωσία της έχει σχέση με την ίδια τη φύση της: ό,τι κι αν κάνει η γυναίκα, αιχμάλωτη θα είναι, αφού γεννάει παιδιά. Λάθος απέδωσαν ορισμένοι -ένας πολιτικός χώρος το έκανε «σημαία», μου είπαν- προθέσεις ξεσηκωμού των γυναικών προς την ελευθερία σ' αυτό το ποίημα. Το ξέρετε ότι δεν είμαι φεμινίστρια και δεν μπορώ να καταλάβω τι θέλανε ν αλλάξουνε οι φεμινίστριες. Να γίνουμε ανεξάρτητες; Μπορούμε, το δικαιούμαστε, όταν έχουμε παιδιά;". Αισθητή είναι η μελαγχολία αλλά και η απογοήτευση για το γεγονός πως η γυναίκα δεν μπορεί να γευτεί απλές καθημερινές χαρές («Δεν μπορείς μαργαρίτα»). Η χρήση του α πληθυντικού στη φράση «και το αίσθημά μας» : Ο αφηγητής, ουσιαστικά, ουσιαστικά ταυτίζεται με το ποιητικό υποκείμενο και τάσσεται στο πλευρό της καταπιεσμένης γυναίκας. Υπάρχει ένας τόνος οικειότητας και φιλικό κλίμα γεγονός που επιτείνεται με τη χρήση του β ενικού προσώπου. Η γυναικεία ευαισθησία είναι αυτή που αναιρεί την ιστορική και εθνική αλληγορία και «βλέπει» στο μαρμάρινο σχοινί την κάθε γυναίκα. Το ποιητικό εγώ βλέπει με «γυναικεία μάτια» την παράδοξη στάση του αγάλματος. Στην ανδροκρατούμενη κοινωνία τα γυναικεία όνειρα είναι καταδικασμένα να μένουν όνειρα, γεγονός που καυτηριάζεται στους στίχους 5-7. Β) Τέσσερις συμβολισμοί του ποιήματος: Το άγαλμα συμβολίζει, όχι την Βόρεια Ήπειρο, αλλά τις γυναίκες όλων των εποχών. Τα πισθάγκωνα δεμένα χέρια του αγάλματος (στ. 9) συμβολίζουν την περιφρόνηση και την περιθωριοποίηση της γυναίκας. Ο γλύπτης και οι εντολείς του (στ. 14) συμβολίζουν την ανδροκρατούμενη κοινωνία. Η βροχή και η ελαφριά μαργαρίτα (στ. 17,18) συμβολίζουν τις απλές καθημερινές χαρές που η γυναίκα στερείται λόγω της καταπίεσής της. 3. Ο Α. Καραντώνης γράφει για τη Κ. Δημουλά και την ποιητική της συλλογή: "Το «Λίγο του Κόσμου» είναι ένας από τους ελάχιστους τίτλους που συνδέονται άμεσα με το περιεχόμενο μιας συλλογής. Αυτό το λίγο του κόσμου είναι ό,τι απέμεινε σε μια βασανισμένη αίσθηση και συνείδηση, από την εποπτεία και προπαντός από την καθημερινή ζήση του κόσμου Αυθόρμητη και παρορμητική η Δημουλά γράφει «εκτός εργαστηρίου»". Επίσης, ο Π. Σελίδα 3

4 Μπουκάλας υποστηρίζει ότι η αντισυμβατική γλώσσα της Δημουλά απελευθερώνει συνειρμούς που ειδάλλως θα παρέμεναν αιχμάλωτοι της εκφραστικής συμβατικότητας. Αντίστοιχα και ο Ν. Δήμου τη χαρακτηρίζει «αναρχική των λέξεων», καθώς με την ιδιαίτερή της γλώσσα, που καταργεί κάθε έννοια γραμματικο-συντακτικού κανόνα, «εκδικείται τους κοινωνικούς κανόνες». Στο παρόν κείμενο εκδικείται για την καταπίεση που έχει υποστεί η γυναίκα και συνεπώς η ίδια. Η γλωσσικές της παρασπονδίες είναι: Χρήση καθαρεύουσας σ ένα ποίημα όπου κυριαρχεί η δημοτική για λόγους υπόρρητης ειρωνείας: σημείο αναγνωρίσεως, ευγονία. Η «ενοχλητική» επανάληψη του «κατευθείαν» για να διαφανεί η διαφορά στην πρόσληψη του αγάλματος απ όλους και από το εγώ. Με μια σειρά λεκτικών επαναλήψεων τονίζεται το γεγονός πως η γυναίκα έχει καθηλωθεί στον άνδρα. Τέσσερις φορές η λέξη «μάρμαρο» και μία η λέξη «μαρμάρινο», τέσσερις φορές οι λέξεις «αιχμάλωτη», «άγαλμα», «δεμένα», πέντε η λέξη «γυναίκα», δύο η λέξη «γλύπτης». Το «εκφραστικό χάσμα» στη φράση «είναι η θέλησή σου κάτι να σε βοηθήσει να ξεφύγεις», ίσως επειδή αυτό το αόριστο «κάτι» που θα βοηθήσει στην απόδραση πάντα «αόριστο» θα μένει. Το ανανταπόδοτο σχήμα: «Και δεν είν το μάρμαρο μόνο ο Άργος». Δεν προσδιορίζεται ποιος είναι ο έτερος δεσμώτης και το νόημα παραμένει εκκρεμές. Η μετωνυμία: ο Άργος Το σχήμα παράλλαξης που παρατηρείται στην άρση-θέση των στίχων Συγκεκριμένα, ενώ η άρση διατυπώνεται με πρόταση («όχι γιατί σε παρέδωσε»), η θέση διατυπώνεται με εμπρόθετο προσδιορισμό («για τα δεμένα χέρια σου»). Ευρηματικές και απροσδόκητες συζεύξεις λέξεων: σκοινί μαρμάρινο, ούτε μια βροχή να ζυγίσεις, ούτε μια ελαφριά μαργαρίτα (ενν. να ζυγίσεις), η πορεία των μαρμάρων, η κοσμογονία των μαρμάρων, σε παρέδωσε στο μάρμαρο ο γλύπτης, ευγονία αγαλμάτων, καλή σοδειά ακινησίας. Η χρήση του επιθέτου στη θέση του ουσιαστικού: την αγωνία του αιχμάλωτου (αντί: της αιχμαλωσίας). 4. Το ποιητικό εγώ, παρατηρώντας τ «ολοζώντανο» μα φυλακισμένο άγαλμα, συνειδητοποιεί πως τη γυναίκα δεν την περιορίζει μόνο το μάρμαρο μέσα στο οποίο τη φυλάκισαν ο γλύπτης και οι εντολείς του. Δεν την περιορίζει μόνο το μυθικό τέρας, ο Άργος που εδώ ανάγεται σε σύμβολο της επίσημης περιφρούρησης της γυναίκας. Αντίθετα, η γυναίκα καταδικάζεται σε απομόνωση στην «ειρκτή» των αδιεξόδων της. Συγκεκριμένα, ποιητική πρόθεση είναι να τονιστεί η αδιέξοδη κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει η γυναίκα μέσω μιας υπόθεσης. Αν ξεκινούσαν επαναστάσεις για «ελευθερίες και ισότητες» (ο πληθυντικός αριθμός εδώ προσδίδει ειρωνική χροιά καθώς τέτοια πιθανότητα δεν υπάρχει) η γυναίκα πάλι αιχμάλωτη θα ήταν. Αν τ αγάλματα επαναστατούσαν για ν αποτινάξουν την ακινησία τους, όπως οι δούλοι αποζητούν την ελευθερία τους, όπως οι νεκροί διεκδικούν αθανασία κι όπως τα αισθήματά μας γυρεύουν φωνή για να ειπωθούν, μόνο η γυναίκα θα παρέμενε Σελίδα 4

5 ακίνητη, φυλακισμένη, θνητή και βουβή. Στον νέο κόσμο που θα έχει δημιουργηθεί, όλοι θα είναι ελεύθεροι κι ανεξάρτητοι, ενώ αυτή θα θρηνεί στο δεσμωτήριό της. Φυσικά, ο ποιητικός συνειρμός «ταξιδεύει» στις επαναστάσεις που έγιναν ανά τους αιώνες αλλά και στην παρούσα κοινωνική κατάσταση κατά την οποία αν και η γυναίκα έχει, νομικά, εξισωθεί με τον άνδρα, στην ουσία, είναι υποδεέστερη και γνωρίζει καθημερινές ταπεινώσεις και απογοητεύσεις. 5. Δεν είναι λίγοι οι ποιητές-καλλιτέχνες εκείνοι που συχνά εμπνέονται από ένα τυχαίο καθημερινό βίωμά τους και το μετουσιώνουν σε «ποιητική πνοή» που «ζεσταίνει» τα πνεύματα των ανθρώπων που τους μελετούν. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και με την περίπτωση του ποιήματος της Κ. Δημουλά αλλά και του τραγουδιού του Θ. Παπακωνσταντίνου. Πιο συγκεκριμένα, αφετηρία της ποιητικής έμπνευσης της Δημουλά ήταν ένα έργο τέχνης, το μαρμάρινο γλυπτό του Κωνσταντίνου Σεφερλή «Η Βόρειος Ήπειρος» που βρίσκεται στην πλατεία Τοσίτσα. Το άγαλμα παρουσιάζει την Βόρειο Ήπειρο ως μια δεμένη πισθάγκωνα γυναίκα. Η Δημουλά αξιοποίησε το εξωτερικό ερέθισμα, όχι ως ιστορική και εθνική αλληγορία, αλλά ως σύμβολο με προεκτάσεις κοινωνικές και η πρόσληψη του εξαρτάται από τα βιώματα και τις προσλαμβάνουσες του δέκτη. Για τον υπόλοιπο κόσμο το άγαλμα είναι απλά άλλο ένα άγαλμα. Για την ποιήτρια όμως είναι γυναίκα. Άρα, αναιρείται ο συμβολισμός του γλυπτού και ως σύμβολο λειτουργεί το πρότυπο-μοντέλο του γλύπτη. Η προσοχή, βέβαια, εστιάζεται στο μαρμάρινο σκοινί με το οποίο είναι δεμένα πισθάγκωνα τα χέρια της μορφής. Το εν λόγω ποίημα φαίνεται να προσλαμβάνει χαρακτήρα σπαραξικάρδιας κραυγής διαμαρτυρίας για τον κατατρεγμό του γυναικείου φύλου. Με αφορμή το συγκεκριμένο και το υλικό καταλήγει στο αφηρημένο και το εσωτερικό. Εδώ το εσωτερικό, δηλαδή το υποκειμενικό είναι η πεποίθηση της ποιήτριας πως η αιχμαλωσία είναι το «σημείο αναγνωρίσεως» της γυναικείας ταυτότητας. Μάλιστα, η γυναικεία αιχμαλωσία είναι σκληρότερη κι από το μάρμαρο στο οποίο παραδίδονται οι μορφές των αγαλμάτων. Αντίστοιχη στιγμή έμπνευσης είχε και ο Θ. Παπακωνσταντίνου όταν συνέθετε το τραγούδι με τίτλο «Φορτίνο Σαμάνο». Το 1917 ο φωτογράφος Αγουστίν Βίκτορ Καζασόλα τράβηξε μια φωτογραφία η οποία επελέγη από τον διεθνώς καταξιωμένο Βραζιλιάνο φωτογράφο, Σεμπαστιάο Σαλγάδο ως μία από τις σημαντικότερες στιγμές του φωτορεπορτάζ. Η φωτογραφία είχε εκτεθεί στην έκθεση «Μεταναστεύσεις: Η ανθρωπότητα σε μεταβατικό στάδιο». Ο Σαλγάδο δήλωσε: «Το συγκεκριμένο ενσταντανέ συνέλαβε έναν άνθρωπο εν ειρήνη τόσο με τον εαυτό του όσο και με τις ιδέες του. Δεν πρόκειται για περίπλοκη σύνθεση. Σε κλάσματα ωστόσο του δευτερολέπτου, κατάφερε ο φωτογράφος να δείξει την ηρωική πλευρά της ανθρώπινης φύσης». Συγκεκριμένα, Ο Fortino Samano ήταν υπολοχαγός του Emiliano Zapata και υπήρξε ένας από τους πρωτεργάτες της εξέγερσης των φτωχών αγροτών στο Μεξικό το Ο Samano, ωστόσο, συνελήφθη από τον ομοσπονδιακό στρατό και το 1917 εκτελέστηκε. Λίγο πριν, όμως, από την εκτέλεσή του ζήτησε ένα πούρο το οποίο και κάπνισε χαμογελαστός μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα. Ενενήντα περίπου χρόνια μετά ο Έλληνας τραγουδοποιός Σελίδα 5

6 συγκλονισμένος απ το απείκασμα του φωτογραφικού φακού αποφάσισε να γράψει ένα θεατρικής λειτουργίας τραγούδι με τρεις θεατρικές πράξεις. Στην πρώτη πράξη ο Samano, λίγες στιγμές πριν την εκτέλεσή του, καπνίζοντας το τελευταίο του τσιγάρο και με απόλυτη ψυχραιμία σκέφτεται πως η ζωή του δεν τελειώνει εδώ μιας και θα γίνει ο ίδιος βροχή που θα δροσίζει τα σώματα των γυναικών. Θα είναι, μάλιστα, τόσο απρόσμενη κι απόκοσμη η βροχή που θ απορούν ποιος Σαμάνος (Σαμάνος= μάγος-ιερέας πολλών λαών της Ασίας που έχει την ικανότητα να επικοινωνεί με τον κόσμο των πνευμάτων) άραγε να την έστειλε. Στη δεύτερη πράξη, ο στρατιώτης που έχει αναλάβει να εκτελέσει τον θανατοποινίτη, πεσμένος κάτω στο χώμα σημαδεύοντας το θύμα (η παρομοίωσή του με ερπετό είναι εσκεμμένη για να δηλωθεί η μοχθηρία που νιώθει εκείνη τη στιγμή για τον εκτελούμενο) σκέφτεται πως από θέση ισχύος θα υποδυθεί για λίγο τον Θεό. Θα είναι εκείνος που με τις σφαίρες του θα κόψει το νήμα της ζωής κάποιου αντί του Θεού. Έτσι, την ίδια στιγμή της επόμενης μέρας στη θέση του Samano θα βρίσκονται μόνο ερπετά. Τέλος, στην τρίτη πράξη ο συνθέτης προσωποποιεί το τσιγάρο και τον καπνό του! Κι εκείνος σκέφτεται και σκοπεύει να γίνει γέλιο και να κρυφτεί στα χείλη των παιδιών μέχρι τη μέρα που κάποιο από αυτά θα γίνει αγωνιστής, σαν τον Samano. Λίγο πριν την εκτέλεση του ο μελλοντικός αγωνιστής θα φωνάξει «Λιμπερτά» (=ελευθερία) και ο καπνός θα φωλιάσει ξανά στο τελευταίο τσιγάρο που κι εκείνος θα καπνίσει. Συνεπώς, καθίσταται σαφές πως η φιλοσοφική προέκταση του τραγουδιού θέλει να καταδείξει ότι οι αγώνες για την ελευθερία πάντοτε θα έχουν θύματα ανθρώπους ανδρείους που δεν θα δειλιάζουν μπροστά στον φόβο της απώλειας. Ο πόθος για την ελευθερία πάντοτε θα φωλιάζει στις ψυχές αλλά πάντοτε θα υπάρχουν κάποιοι που θ αντιμάχονται την επιθυμία αυτή. Ωστόσο, η τεχνική παρουσίασης των φιλοσοφικών στοχασμών των δύο καλλιτεχνών εμπεριέχει κάποιες βασικές διαφορές: Στη Δημουλά η αφήγηση γίνεται σε α ενικό πρόσωπο. Στο ποίημά της είναι κυριαρχικά παρόν και το β ενικό πρόσωπο καθώς το άγαλμα αποκτά ανθρώπινη υπόσταση και το προσφωνεί. Αυτός ο διάλογος δημιουργεί κλίμα οικειότητας και συμπάθειας ενώ οι εναλλαγές α και β προσώπου δίνουν ποικιλία, ζωντάνια και δραματικότητα. / Στο τραγούδι του Παπακωνσταντίνου υπάρχει ένας αφηγητής-υποβολέας ο οποίος σε γ ρηματικό πρόσωπο προλογίζει τα πρόσωπα που πρόκειται να εκφραστούν σε α ενικό. Συνεπώς, στον «Φορτίνο Σαμάνο» δεν χρησιμοποιείται η τεχνική του διαλόγου. Το ποιητικό εγώ στο ποίημα της Δημουλά συμμετέχει στα δρώμενα ως ένας αμέτοχος παρατηρητής με καθολική εποπτεία του χώρου και του χρόνου. Μάλιστα, γίνεται σαφές πως το εγώ ταυτίζεται με το ποιητικό υποκείμενο και συμπάσχει με το άγαλμα / Στο τραγούδι, όπου χρησιμοποιείται το α ενικό εκφράζει σκέψεις των ηρώων (του Samano, του στρατιώτη με το όπλο, του τσιγάρου που καπνίζει) και όχι σκέψεις του ποιητικού εγώ το οποίο τίθεται εκτός της θεατρικής αυτής ιστορίας. ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ: ΑΝΤΩΝΗΣ ΧΑΤΖΗΛΑΜΠΡΟΣ Σελίδα 6