Για µια νέα σχέση τραπεζών και κοινωνίας Για ένα τραπεζικό σύστηµα στην υπηρεσία του ηµοσίου Συµφέροντος

Transcript

1 Ο ΣΥΡΙΖΑ χρηματοπιστωτικού τομέα παρουσίασε τις κεντρικές θέσεις του ΣΥΡΙΖΑ Για µια νέα σχέση τραπεζών και κοινωνίας Για ένα τραπεζικό σύστηµα στην υπηρεσία του ηµοσίου Συµφέροντος Εισηγητής ο πρώην βουλευτής ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΑΓΑΣΑΚΗΣ και υποψήφιος στην Β Αθήνας με τον ΣΥΡΙΖΑ-EKM Εισαγωγικά στοιχεία Η θέση του ΣΥΡΙΖΑ είναι ότι το τραπεζικό μοντέλο, που ισχύει είναι αποτυχημένο και μάλιστα έχει παίξει κυρίαρχο ρόλο στη διαδικασία της κρίσης. Η κερδοσκοπική λειτουργία των τραπεζών εμπεδώθηκε με τέσσερις μεγάλες αλλαγές, που συντελέστηκαν τις τελευταίες δεκαετίες. Η πρώτη ήταν η μετάβαση από τον βιομηχανικό καπιταλισμό στον τραπεζοκεντρικό καπιταλισμό όπου το κέντρο βάρους μεταφέρεται στις τράπεζες και στο χρηματιστικό κεφάλαιο. Η δεύτερη μεγάλη αλλαγή είχε να κάνει με το διαχωρισμό του κεφαλαίου ως ιδιοκτησία και το κεφάλαιο ως λειτουργία, δηλαδή μετάβαση στο μοντέλο του μετοχικού τραπεζικού συστήματος, όπου ο τραπεζίτης παύει να είναι ο ιδιοκτήτης (κεφαλαιούχος) και γίνεται ο manager της τράπεζας χωρίς κατ ανάγκη να έχει ο ίδιος άμεση σχέση με την ιδιοκτησία. Η τρίτη αλλαγή έχει να κάνει με την κατάργηση των περιορισμών και κανόνων που ίσχυαν στο τραπεζικό σύστημα και η πλήρης απελευθέρωση του από ένα καθεστώς εποπτείας, ελέγχων, ορισμένων αυστηρών προδιαγραφών, ενός διαχωρισμού των κοινών τραπεζών από τις επενδυτικές λειτουργίες, με μέτρα και ρυθμίσεις που απαγόρευαν στις τράπεζες να χρησιμοποιούν τις καταθέσεις για κερδοσκοπικά παιχνίδια. Η κερδοσκοπική λειτουργία των τραπεζών, που εμπεδώθηκε με αυτές τις μεγάλες αλλαγές, επέτρεψε ή οδήγησε στην τέταρτη αλλαγή, που είναι η δυνατότητα των τραπεζών για μόχλευση, τάση η οποία ενισχύθηκε μέσα από το κίνητρο και το κυνήγι του μεγαλύτερου κέρδους. Αυτή ακριβώς η υπερμόχλευση των τραπεζών, η οποία σε περιόδους οικονομικής

2 ανόδου είναι πηγή εύκολων και χωρίς κίνδυνο κερδών, είναι η διαδικασία που οδήγησε στις φούσκες. Το συμπέρασμα είναι ότι οι σύγχρονες τράπεζες τυπικά μόνο είναι ιδιωτικές. Στην πραγματικότητα αποτελούν ιδιότυπους κοινωνικούς θεσμούς, που ασκούν οικονομικά κρίσιμες και κοινωνικά ευαίσθητες λειτουργίες. Δεν είναι τίποτε ιδιωτικό στις τράπεζες, με την έννοια ότι οι τράπεζες δεν μπορούν να εγγυηθούν τις καταθέσεις, τις εγγυάται το κράτος, και επίσης τα ίδια κεφάλαια αποτελούν ένα μικρό μέρος των συνολικών κεφαλαίων. Και βέβαια σε περίοδο κρίσης οι τράπεζες δεν μπορούν να σώσουν τον εαυτό τους, η σωτηρία γίνεται με δημόσιο χρήμα. Οι τράπεζες αποτέλεσαν τον πυρήνα του νεοφιλελεύθερου μοντέλου, το οποίο διαμορφώθηκε τα τελευταία χρόνια. Η κρίση που ζούμε είναι κρίση του τραπεζοκεντρικού μοντέλου του χρηματιστικού καπιταλισμού, πυρήνας του οποίου είναι οι τράπεζες. Οι τράπεζες λειτουργούσαν σαν να μην κινδύνευαν από κρίσεις θεωρώντας ότι η «φούσκα» του δανεισμού, μπορεί να μεγαλώνει επ άπειρον, ή ότι αν έρθουν κρίσεις, θα είναι διαχειρίσιμες, επειδή υπήρχε η πεποίθηση ότι οι αγορές αυτορυθμίζονται και ότι τα κράτη και οι κεντρικές τράπεζες θα παρέμβουν να τις σώσουν, όπως και έγινε. Τώρα που η κρίση είναι εμφανής, ζητούνται δημόσιοι πόροι για να αποκατασταθεί η διαταραγμένη ισορροπία. Οι τραπεζίτες υπερασπίσθηκαν το Μνημόνιο, ενώ γνώριζαν ότι το Μνημόνιο οδηγεί σε ύφεση, που έχει σαν επακόλουθο τη διόγκωση των επισφαλών δανείων. Η ανάγκη ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών δεν οφείλεται μόνο στο κούρεμα, αλλά και από τη συνεχή διόγκωση των επισφαλών δανείων, που όσο η ύφεση συνεχίζεται, αυξάνουν με τέτοιο ρυθμό που επηρεάζουν καθοριστικά την κεφαλαιακή επάρκεια των τραπεζών και θα οδηγούσαν οπωσδήποτε σε επιτακτικές ανάγκες για ανακεφαλαιοποίηση, ακόμη και χωρίς κούρεμα. Επίσης με την πολιτική ευθύνη των κυβερνήσεων και τη συνδρομή των τραπεζών, έχει φύγει στο εξωτερικό μεγάλο μέρος του κινητού πλούτου και των κερδών που δημιουργήθηκαν τα τελευταία είκοσι χρόνια, στη φάση δηλαδή της ανόδου και της ανάκαμψης. Και αυτό έγινε χωρίς να παρθεί κανένα μέτρο, χωρίς να τεθεί καν ένας φόρος εξόδου, όπως ισχύει σε πολλές χώρες, ή χωρίς έστω εκ των υστέρων να γίνει έλεγχος για να διαπιστωθεί εάν τα κεφάλαια που έφυγαν ήταν και χωρίς φορολογικές υποχρεώσεις. Μας ενδιαφέρουν οι τράπεζες, ως αριστερά, λόγω της ευρύτερης κοινωνικής και οικονομικής λειτουργίας που ασκούν, λόγω του ότι είναι ο αιμοδότης της κοινωνίας και επιπλέον επειδή μας ενδιαφέρει η ασφάλεια των καταθέσεων που αποτελούν την αποταμίευση της κοινωνίας. Η ανακεφαλαιοποίηση είναι αναγκαία. Αλλά ο τρόπος με τον οποίο επιδιώκουν να γίνει είναι μια διεθνής «πατέντα», η ουσία της οποίας είναι το κράτος να δώσει χρήματα χωρίς να αποκτήσει ιδιοκτησιακά δικαιώματα στις τράπεζες. Το επιχείρημα που χρησιμοποιούν ότι με την απόκτηση μετοχών άνευ ψήφου θα υπάρξει η δυνατότητα επαναγοράς των μετοχών από τις τράπεζες και έτσι το κράτος θα ανακτήσει τα χρήματα τα οποία θα βάλει, είναι ψέμα γιατί η έκθεση του ΔΝΤ λέει ότι, στην καλύτερη των περιπτώσεων, το κράτος από τα 50 δισ. ευρώ μπορεί να ανακτήσει τα 16 δισ. ευρώ. Αυτά τα επιχειρήματα λέγονται για να καλυφθεί το σκάνδαλο, ότι δηλαδή θα διατεθεί ένα ποσό χρημάτων από το Ελληνικό Δημόσιο για τη σωτηρία των τραπεζών, και ο σχεδιασμός είναι οι τράπεζες να μείνουν στα χέρια ιδιωτών αλλά το χρέος τελικά να επιβαρύνει το κράτος, δηλαδή το κοινωνικό σύνολο, τους φορολογούμενους. Η ζημιά βέβαια μπορεί να είναι 34 δισ. ευρώ αλλά δεν μπορεί κανείς να προβλέψει ακριβώς την εξέλιξη της κρίσης, της ύφεσης και της επίπτωσης που θα έχει στις τράπεζες. Όμως και αυτά τα 50 δισ. ευρώ που θα δανειστεί το κράτος μπορεί να είναι πολύ περισσότερα με τους τόκους, που θα προστίθενται, δεδομένου ότι το ελληνικό κράτος αυτή τη στιγμή δεν μπορεί να εξυπηρετήσει κανένα χρέος του. Γενικά μπορούμε να μιλήσουμε για μια νέα γενιά δημόσιου χρέους, το οποίο αρχίζει να δημιουργείται ακριβώς με αφορμή το δάνειο αυτό για τις τράπεζες και άλλα δάνεια που συνάπτονται δήθεν για τη σωτηρία της χώρας. Οι προτάσεις μας 1Ο σκοπός, ο ρόλος και η αρχιτεκτονική του τραπεζικού συστήματος Αρχικά πρέπει να καθορίσουμε το χαρακτήρα των τραπεζών και τη σχέση τους με την κοινωνία. Το τραπεζικό σύστημα πρέπει να υπηρετεί τις ανάγκες της κοινωνίας και να λειτουργεί υπό τον έλεγχό της. Αυτή είναι η βασική μας θέση. Οι συγκεκριμένες μορφές ενός τέτοιου συστήματος ποικίλουν. Υπό την έννοια αυτή, η συγκεκριμένη αρχιτεκτονική, που θα πρέπει να αποκτήσει το τραπεζικό σύστημα, είναι ζήτημα ανοιχτό για ευρύτερο διάλογο. Οι συνηθέστερες είναι να διαχωριστούν οι τράπεζες σε ταμιευτήρια και σε επενδυτικές τράπεζες ή ανάμεσα σε λίγες μεγάλες κρατικές τράπεζες και πολλές τράπεζες τοπικού ή περιφερειακού χαρακτήρα υπό τον έλεγχο των τοπικών αιρετών αρχών. Υπάρχουν και άλλες ιδέες που μπορούν να συζητηθούν, ενταγμένες όλες όμως σ αυτή τη γενικότερη αντίληψη ότι ως Αριστερά προτείνουμε ένα μοντέλο τραπεζών που θα υπηρετούν το δημόσιο συμφέρον. Ανάλογες συζητήσεις γίνονται και συναφείς ιδέες αναπτύσονται σε όλη την Ευρώπη. Είμαστε σε

3 επικοινωνία και συμμετέχουμε σε αυτή την συζήτηση. Σε κάθε περίπτωση αναφερόμαστε σε ένα τραπεζικό σύστημα το οποίο θα έχει έναν ισχυρό δημόσιο πυλώνα ως βασική ατμομηχανή του. Επίσης αναφερόμαστε και για την ανάγκη να υπάρξουν: Διευρυνόμενος χώρος συνεταιριστικών τραπεζών, υπό την ανάλογη βεβαίως εποπτεία. Τράπεζες ειδικού σκοπού Τράπεζες για τη χρηματοδότηση των δημοσίων επενδύσεων. Από τις αρχές της δεκαετίας του 90 είχαμε την ιδέα ότι θα μπορούσε να δημιουργηθεί μια τράπεζα δημοσίων επενδύσεων που μέσω αυτής να γίνεται και η διαχείριση των πόρων του ΕΣΠΑ, αλλά και άλλες τράπεζες οι οποίες θα μπορούσαν να υπηρετήσουν ειδικότερους σκοπούς όπως είναι η τοπική και η περιφερειακή ανάπτυξη. Οι προτάσεις αυτές μπορούν να τεθούν σε ένα διάλογο ο οποίος μπορεί να εμπλουτιστεί με τις ιδέες, τις απόψεις και τη συμμετοχή των ευρύτερων δυνάμεων που χρησιμοποιούν τις τράπεζες ή που λειτουργούν μέσα σ αυτές. 2 Δημόσια ιδιοκτησία και κοινωνικός έλεγχος στις τράπεζες που λειτουργούν με δημόσιο χρήμα Για την ανακεφαλαιοποίηση η θέση μας είναι, ότι όπου υπάρχει δημόσιο χρήμα πρέπει να υπάρχει δημόσιος έλεγχος και έτσι πρέπει να εφαρμοσθεί και σήμερα με αφορμή την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών. Όσες δηλαδή τράπεζες ανακεφαλαιοποιηθούν χρησιμοποιώντας δημόσιους πόρους πρέπει να τεθούν υπό δημόσια ιδιοκτησία και κοινωνικό έλεγχο. Αυτό σημαίνει ότι οι μετοχές πρέπει να είναι κοινές και μετά ψήφου. Και αυτό το καθεστώς πρέπει να υπάρχει όσο θα υπάρχει το χρέος, το οποίο θα δημιουργηθεί για την επίτευξη της ανακεφαλαιοποίησης. Στη συνέχεια μπορούμε να αποφασίσουμε ποια συγκεκριμένη μορφή θα πάρει το γενικότερο αρχιτεκτονικό σχέδιο, όπως ήδη είπαμε. Επίσης πρέπει να ξεκαθαριστεί ότι με την έννοια της κρατικοποίησης των μετοχών των τραπεζών που θα ανακεφαλαιοποιηθούν δεν εννοούμε ότι μια κυβέρνηση μπορεί να τις χρησιμοποιεί ως κομματικό εργαλείο ή για να οικοδομήσει ένα αυταρχικό ή πελατειακό σύστημα εξουσίας. Η κρατικοποίηση για την αριστερά είναι μια από τις πολλές προϋποθέσεις για να αποκτήσουμε ένα σύστημα που θα υπηρετεί το δημόσιο συμφέρον. Γι αυτό με την κρατικοποίηση του τραπεζικού συστήματος εννοούμε το δημόσιο και κοινωνικό έλεγχο του τραπεζικού συστήματος. Η ειδική μορφή την οποία θα πάρει ο αναγκαίος έλεγχος μπορεί και πρέπει να συζητηθεί. Το κράτος θα πάρει τις μετοχές αλλά δεν πρέπει αυτά τα δικαιώματα να γίνουν λεία των κομμάτων εξουσίας, να γίνουν στοιχείο πελατειακών σχέσεων ενάντια στην κοινωνία, όπως έχει γίνει στο παρελθόν, αλλά ούτε και να παραχωρηθούν στον EFSF ή σε κάποια δημόσια ευρωπαϊκή αρχή. Η τραπεζική λειτουργία πρέπει να είναι συνυφασμένη με τη συγκεκριμένη οικονομία και κοινωνία, και η έμφαση πρέπει να είναι στο πώς θα ελεγχθεί η άσκηση αυτής της λειτουργίας για να είναι κοινωνικά επωφελής. Δεν θέλουμε μια αποξένωση της τραπεζικής λειτουργίας και του ελέγχου της από την εσωτερική πολιτική και κοινωνική διαδικασία. Έτσι θα μπορούσε ο δημόσιος έλεγχος να εξασκείται από έναν ειδικό φορέα ο οποίος να αναλάβει και τις μετοχές και το χρέος το οποίο θα αναληφθεί για τη σωτηρία των τραπεζών. Ο φορέας αυτός πρέπει να διασφαλιστεί ότι θα λειτουργεί με διαφάνεια, με δημόσια λογοδοσία και με έλεγχο. 3 Τρόποι ελέγχου Οι έλεγχοι δεν πρέπει να γίνονται μόνο από τα πάνω αλλά και από τα κάτω. Πρέπει να έχουν λόγο όλοι όσοι χρησιμοποιούν τις τράπεζες: Οι επαγγελματίες, οι βιοτέχνες, οι αγρότες, οι ίδιοι οι εργαζόμενοι των τραπεζών, χωρίς βεβαίως αυτό να πάρει μια μορφή συντεχνιασμού, υπεράσπισης δηλαδή μόνο των ιδιαίτερων συμφερόντων της κάθε κοινωνικής ομάδας ξεχωριστά, αλλά της υπεράσπισης του κοινού συμφέροντος. 4 Πολιτική των τραπεζών Το πιο κρίσιμο ίσως ζήτημα στις τράπεζες είναι η πολιτική τους, το πώς λειτουργούν, με τι κριτήρια πιστοδοτούν και γενικότερα ασκούν την πολιτική τους. Πρέπει να πάμε σε ένα μοντέλο που οι τράπεζες θα πρέπει να χρηματοδοτούν και να στηρίζουν τους στόχους μιας ποιοτικά στοχευμένης ανάπτυξης με όρους βεβαίως που θα είναι οικονομικά βιώσιμοι και για τις τράπεζες και για τις επενδύσεις και τις λειτουργίες που θα χρηματοδοτούνται. Δεν πρέπει να είναι οι τράπεζες εκείνες που θα κρίνουν εάν θα πρέπει να δίνουν τα δάνειά τους στην κατανάλωση, επειδή εκεί ενδεχομένως υπάρχει μεγαλύτερο ή μπορεί να υπάρξει μεγαλύτερο περιθώριο κέρδους, ούτε μπορούν να καθορίζουν τη δομή της οικονομίας. Η δομική αυτή διαφορά θα πρέπει να κατοχυρωθεί στη λειτουργία των τραπεζών και να αποτελεί και το γενικό πλαίσιο, δηλαδή να αποτελέσει το περιεχόμενο μιας νέας νομοθεσίας για τις τράπεζες και το πλαίσιο μέσα από το οποίο θα προκύπτουν οι κανόνες και οι τρόποι αξιολόγησης των διοικήσεων και της όλης λειτουργίας των τραπεζών.

4 5 Τρόπος διοίκησης των τραπεζών Πρέπει να θεσπιστεί ένα μοντέλο διοίκησης των τραπεζών με βάση συγκεκριμένους στόχους, με βάση συμφωνίες οι οποίες θα υπογράφονται με την εκάστοτε διοίκηση. Οι διοικήσεις, πρέπει να αναλαμβάνουν μέσα από συγκεκριμένα συμβόλαια για την εκπλήρωση συγκεκριμένων στόχων και η αξιολόγηση των διοικήσεων θα πρέπει να γίνεται με βάση τα αποτελέσματα σε σχέση μ αυτούς τους στόχους που θα πρέπει να εκπληρώνουν. Πρέπει να επιδιώκεται η ανάδειξη διοικήσεων μέσα από τις ίδιες τις τράπεζες, εφόσον αυτό είναι δυνατόν. 6 Μέτρα ανακούφισης των υπερχρεωμένων νοικοκυριών, των μικρών επιχειρήσεων, των αγροτών Πρέπει να εφαρμοστούν άμεσα μέτρα ανακούφισης των υπερχρεωμένων νοικοκυριών, των μικρών επιχειρήσεων, των αγροτών στα πλαίσια μιας ευρύτερης δημόσιας πολιτικής, η οποία θα έχει τριπλό στόχο: πρώτο, να ανακουφίσει τους δανειολήπτες. Δεύτερο, να δημιουργήσει προϋποθέσεις ανάκαμψης, και τρίτο, να βοηθήσει και τις ίδιες τις τράπεζες στην εξυγίανσή τους. 7 Νέο σύστημα εποπτείας Πρέπει να υπάρξει ένα νέο σύστημα εποπτείας, το οποίο να μην επιτρέπει φαινόμενα και σκάνδαλα σαν αυτά που είχαμε με την «ΑΣΠΙΣ BANK», την «PROTON BANK» και άλλα λιγότερο εμφανή. 8 Κατάργηση της δυνατότητας σύναψης ή νομιμοποίησης συναλλαγών με offshore εταιρείες και φορολογικούς παραδείσους Πρέπει να καταργηθεί η δυνατότητα σύναψης ή νομιμοποίησης συναλλαγών με Offshore εταιρείες και φορολογικούς παραδείσους. Πρέπει να υπάρξει αυστηρή τιμωρία σε τράπεζες και βεβαίως προληπτικά μέτρα για εκείνες οι οποίες υποθάλπουν ή υποβοηθούν τη φοροδιαφυγή. 9 Απαγόρευση της λειτουργίας εισπρακτικών εταιρειών Πρέπει να απαγορευτεί η λειτουργία εισπρακτικών εταιρειών, να καταργηθούν όλες οι αδικαιολόγητες χρεώσεις σε τραπεζικές συναλλαγές και οι καταχρηστικοί όροι, να γίνει ριζική αναμόρφωση του ΤΕΙΡΕΣΙΑ, να καταπολεμηθεί ο τραπεζικός αποκλεισμός και να θεσμοθετηθεί η καθολική υπηρεσία για τις τράπεζες, δηλαδή ένα είδος ελάχιστων τραπεζικών υπηρεσιών που θα είναι προσιτές σε όλους τους πολίτες. Να υπάρξουν ειδικά χρηματοπιστωτικά προϊόντα κατάλληλα προσαρμοσμένα για τη στήριξη μορφών αλληλέγγυας οικονομίας, συνεταιριστικής οικονομίας, καθώς και μικρών επιχειρήσεων ελεύθερων επαγγελματιών, πληθυσμιακών ομάδων με ειδικά προβλήματα, όπως ΑΜΕΑ κλπ. 10 Αναβάθμιση του ρόλου των εργαζομένων στην πρώτη γραμμή για ευρεία κοινωνική συμμαχία, για ένα τραπεζικό σύστημα στην υπηρεσία της κοινωνίας Έχει σημασία να αρχίσει ένας διάλογος για την αναγκαία ανασυγκρότηση του συνδικαλιστικού κινήματος, για την αναζωογόνηση μορφών συλλογικής έκφρασης των εργαζομένων, για την ανάπτυξη δεσμών με την κοινωνία, για την ανάπτυξη πρωτοβουλιών με στόχο μια ευρεία κοινωνική συμμαχία και πολιτική συμμαχία, η οποία θα αγωνιστεί για ένα τραπεζικό σύστημα που θα υπηρετεί το δημόσιο συμφέρον. Οι παραπάνω προτάσεις διατυπώνονται ακριβώς στο πλαίσιο ενός τέτοιου διαλόγου και στο εσωτερικό της Αριστεράς και ευρύτερα στην κοινωνία, που ασφαλώς θα συνεχισθεί και μετά τις εκλογές. Οι προτάσεις αυτές αποτελούν μέρος ενός ευρύτερου προγράμματος της αριστεράς, αλλά και διεκδικήσιμους στόχους του κοινωνικού κινήματος. Η ΨΗΦΟΣ ΣΟΥ ΑΠΟΚΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΞΙΑ