Π Α Ν Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ι Ο Π Α Τ Ρ Ω Ν ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ

Transcript

1 Π Α Ν Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ι Ο Π Α Τ Ρ Ω Ν ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΥ ΔΙΠΛΩΜΑΤΟΣ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ ΘΕΜΑ: Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΔΟΤΗΣΕΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ΣΤΗΝ ΕΠΙΔΟΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙ- ΧΕΙΡΗΣΕΩΝ: ΜΙΑ ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΕ ΔΕΙΓΜΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΚΡΗΤΗΣ Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια : Ζερβάκη Μαριλένα Επιβλέπων: κ. Δημήτριος Τζελέπης Ημερομηνία : 17/6/2009

2

3 ΤΙΤΛΟΣ: Η επίδραση των επιδοτήσεων κεφαλαίου στην επίδοση των ε- πιχειρήσεων: Μια εμπειρική μελέτη σε δείγμα επιχειρήσεων της περιφέρειας Κρήτης. Φοιτήτρια: Ζερβάκη Μαριλένα Επιβλέπων: κ. Δ. Τζελέπης Περίληψη Οι επιδοτήσεις κεφαλαίου αποτελούν ένα ευρέως διαδεδομένο όργανο περιφερειακής και βιομηχανικής πολιτικής στην Ε.Ε και συχνά αναγκαίο εργαλείο, είτε για την αντιμετώπιση οικονομικών και κοινωνικών προβλημάτων, είτε για την επίτευξη σημαντικών στόχων της Κοινότητας, όπως η οικονομική και κοινωνική συνοχή μεταξύ των κρατών μελών και η σύγκλιση μεταξύ των περιφερειών που έχουν αναπτυχθεί με άνισο τρόπο. Ένας σημαντικός αριθμός πρόσφατων ερευνών μελέτησε τις επιδράσεις των επιδοτήσεων κεφαλαίου στην απόδοση, στην παραγωγικότητα και στη πιθανότητα επιβίωσης των εταιρειών, οι οποίες παρείχαν στοιχεία θετικών επιδράσεων. Η παρούσα μελέτη εξετάζει τις επιδράσεις των επιδοτήσεων κεφαλαίου σε τέσσερις διαστάσεις της εταιρικής χρηματοοικονομικής επίδοσης, στην κερδοφορία, στην αποτελεσματικότητα, στη μόχλευση και στην ανάπτυξη. Βασίστηκε σε μια πάνελ βάση εταιρειών, του τομέα της μεταποίησης και των υπηρεσιών της Περιφέρειας Κρήτης, για το διάστημα και έδειξε ότι οι επιδοτήσεις κεφαλαίου επηρέασαν ελαφρώς, μόνο την ανάπτυξη των εταιρειών της Περιφέρειας Κρήτης, ενώ δεν έδειξαν κάποια επίδραση στην επίδοση των εταιρειών, των κλάδων της μεταποίησης και υπηρεσιών.

4 Πριν την παρουσίαση της εν λόγω μελέτης θα ήταν παράλειψη να μην απευθύνω ευχαριστίες σε κάποιους ανθρώπους οι οποίοι με την καθοδήγηση και τη συμπαράστασή τους με βοήθησαν να φτάσω στην περάτωση του έργου μου με τον αποδοτικότερο δυνατό τρόπο. Πρώτο από όλους θα ήθελα να ευχαριστήσω τον επιβλέποντα της διπλωματικής μου εργασίας, κύριο Δημήτριο Τζελέπη για την πολύτιμη καθοδήγησή του σε όλα τα στάδια της εργασίας μου και την εμπιστοσύνη την οποία μου επέδειξε. Στη συνέχεια θα ήθελα να ευχαριστήσω τα δύο έτερα μέλη της τριμελούς εξεταστικής μου επιτροπής, την κυρία Ευθαλία Δημαρά και τον κύριο Δημήτριο Σκούρα καθώς και τον Κύριο Βενέτη ιδιαιτέρως, για την βοήθεια την οποία μου προσέφερε χωρίς, κανένα δισταγμό όποτε τη χρειάστηκα για την σύσταση του εμπειρικού τμήματος της εργασίας. Θα ήθελα, επίσης, να ευχαριστήσω γενικώς όλους τους καθηγητές του τμήματος Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Πατρών για τις βάσεις τις οποίες μου προσέφεραν προπτυχιακώς και στις οποίες στήριξα στη συνέχεια τις μεταπτυχιακές μου σπουδές. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά την οικογένειά μου, τους γονείς μου Εμμανουήλ και Μαριάννα και τον αδερφό μου Γιάννη, καθώς επίσης και τους φίλους μου για την ηθική στήριξη την οποία μου προσέφεραν δίνοντας μου δύναμη να συνεχίσω προς την επίτευξη του σκοπού μου.

5 Περιεχόμενα 2 Εισαγωγή... 1 Κεφάλαιο ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΕΝΙΣΧΥΣΕΩΝ 1.1 Η πολιτική των κρατικών ενισχύσεων Η εξέλιξη της Περιφερειακής πολιτικής της Ε.Ε, μέχρι και σήμερα Η πολιτική ενισχύσεων στην Ευρωπαϊκή Ένωση Η θέση της Ελλάδας Κεφαλαιακές επιδοτήσεις στην Ελλάδα Η περίπτωση της Περιφέρειας Κρήτης Συμπεράσματα Κεφάλαιο ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΣΤΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 2.1 Κεφαλαιακές επιδοτήσεις και επίδοση επιχείρησης Επιδοτήσεις κεφαλαίου και Παραγωγικότητα (TFP) Επιδοτήσεις κεφαλαίου και Επιβίωση επιχείρησης Επιδοτήσεις στην Ευρωπαϊκή βιομηχανία: Η Ελλάδα αποτελεί εξαίρεση; Κεφάλαιο ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΒΛΗΤΕΣ 3.1 Δεδομένα Μεταβλητές Εξαρτημένες μεταβλητές Εταιρική απόδοση Ανεξάρτητες μεταβλητές-ερμηνευτικές μεταβλητές i

6 Κεφάλαιο ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ 4.1 Θεωρία στα πάνελ δεδομένα Μεθοδολογία εκτίμησης Κεφάλαιο ΕΜΠΕΙΡΙΚΟ ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ Κεφάλαιο ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΚΤΙΜΗΣΕΩΝ 6.1 Γενικά Αποτελέσματα εκτιμήσεων για το σύνολο των επιχειρήσεων α Αποτελέσματα εκτιμήσεων για το τομέα τη μεταποίησης β Αποτελέσματα εκτιμήσεων για τον τομέα των υπηρεσιών Σύνοψη Κεφάλαιο ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Βιβλιογραφία ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

7 Εισαγωγή 2 Γενικά Οι επιδοτήσεις αφορούν όλες τις χρηματικές ενισχύσεις που δίνονται στις επιχειρήσεις με κίνητρο την πραγματοποίηση επενδυτικών σχεδίων. Α- ποτελούν ένα ευρέως διαδεδομένο όργανο περιφερειακής και βιομηχανικής πολιτικής, για κάθε Κράτος μέλος της Ε.Ε και λαμβάνουν τη μορφή επιχειρησιακών προγραμμάτων 1, στα πλαίσια των διαφόρων νομοθετικών κοινοτικών πλαισίων. Ιδιώτες και επιχειρήσεις μπορούν να τύχουν επιδότησης αρκεί να πληρούν τις προϋποθέσεις που θέτει κάθε πρόγραμμα που ανακοινώνεται. Τα προτεινόμενα επενδυτικά σχέδια που δικαιούνται επιδότηση, εφόσον πληρούν τις προϋποθέσεις των επιχειρησιακών προγραμμάτων, οφείλουν να ικανοποιούν τα κριτήρια της προσθετικότητας 2, της βιωσιμότητας και της α- ποτελεσματικότητας. Πιο συγκεκριμένα, η πραγματοποίηση των υποβαλλόμενων επενδυτικών σχεδίων πρέπει να εξαρτάται αποκλειστικά από μια επι- 1 Επιχειρησιακό πρόγραμμα είναι το έγγραφο το οποίο υποβάλλεται από το κράτος μέλος από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το οποίο καθορίζει μια αναπτυξιακή στρατηγική με την χρήση ενός συνεκτικού συνόλου προτεραιοτήτων. Η υλοποίηση των επιχειρησιακών προγραμμάτων αποτελεί ευθύνη για κάθε κράτος μέλος της ΕΕ στο ενδεικνυόμενο εδαφικό επίπεδο, σύμφωνα με το ιδιαίτερο θεσμικό σύστημα που ισχύει σε κάθε κράτος μέλος. 2 Αρχή της προσθετικότητας (additionality): στηρίζεται στην ικανότητα της επιχείρησης να αυξάνει το κεφάλαιο της για να υποστηρίξει τις επενδύσεις της και δεν αναφέρεται σε χαμηλής παραγωγικότητας επιχειρησιακά προγράμματα που δεν μπορούν να προχωρήσουν χωρίς κάποια επιδότηση. 1

8 ΕΙΣΑΓΩΓΗ δότηση, δηλαδή οι επενδύσεις να μην μπορούν να πραγματοποιηθούν από τις επιχειρήσεις, χωρίς να τύχουν επιδότησης, ενώ παράλληλα, τα σχέδια αυτά πρέπει να είναι οικονομικά βιώσιμα, και τεχνικώς αποτελεσματικά. Οι οικονομικές επιδράσεις των επιδοτήσεων κεφαλαίου, συνήθως εξετάζονται από άποψη δημοσιονομικής πολιτικής. Το ενδιαφέρον γενικά επικεντρώνεται στην επίδραση των επιδοτήσεων κεφαλαίου στη δημιουργία απασχόλησης σε συγκεκριμένους τομείς ή περιοχές και σε θέματα που συσχετίζονται με την αναγνώριση και την μέτρηση των επιδράσεων αυτών (Τζελέπης και Σκούρας (2004)). Επίσης, αποτελούν (1) διακριτική πολιτική και είναι (2) επιλεκτικές, δηλαδή (1) χορηγούνται σε ατομικές καινούριες ή υπάρχουσες επιχειρήσεις για την αναδιάρθρωση τους ή την διάσωση τους και (2) στοχεύουν σε συγκεκριμένες περιοχές της χώρας και σε συγκεκριμένους τομείς και κλάδους. Στην Ελλάδα, η πολιτική των επιδοτήσεων που έχει στόχο να δώσει κίνητρα επενδύσεων στις επιχειρήσεις, εφαρμόστηκε αρχικά το 1982 και μέχρι και σήμερα επιτυγχάνεται με τα διάφορα κοινοτικά προγράμματα χρηματοδότησης που λειτουργούν συμπληρωματικά με τους εθνικούς πόρους. Σε εμπειρικό επίπεδο, οι μέχρι σήμερα μελέτες έχουν ασχοληθεί κυρίως με την επίπτωση επιδοτήσεων κεφαλαίου πάνω σε μακροοικονομικούς δείκτες σε επίπεδο περιφέρειας ή κράτους και κυρίως, από την σκοπιά των οικονομικών της κοινωνικής ευημερίας, επικεντρώνοντας την προσοχή τους στην επίπτωση των κινήτρων στην απασχόληση (δημιουργία ή και διατήρηση θέσεων εργασίας), στο περιφερειακό προϊόν και το εισόδημα. Λαμβάνοντας υπόψη ότι η παροχή επιδοτήσεων για την πραγματοποίηση επενδύσεων από τις επιχειρήσεις θεωρείται σημαντικό όργανο της μικροοικονομικής και μακροοικονομικής πολιτικής, προκαλεί εντύπωση το γεγονός ότι υπάρχουν πολύ λίγες μελέτες σχετικά με την επίπτωση των επιδοτήσεων κεφαλαίου στις εταιρείες και ειδικότερα στην εταιρική επίδοση (firm performance). Αυτό το χάσμα δείχνει ότι αποτυγχάνουμε να αναγνωρίσουμε 2

9 ΕΙΣΑΓΩΓΗ το γεγονός ότι είτε η δημιουργία θέσεων εργασίας, είτε οι ευρύτερες επιπτώσεις της περιφερειακής ανάπτυξης και της διεύρυνσης της ανταγωνιστικότητας, βασίζονται επάνω σε αποδοτικές, αποτελεσματικές και βιώσιμες επιχειρήσεις. Επομένως, στόχος της παρούσας μελέτης είναι να παρουσιάσει εμπειρικές ενδείξεις όσον αφορά στις επιδράσεις αυτών στην εταιρική επίδοση και να συνεισφέρει στην ακαδημαϊκή κοινότητα αρκετά θέματα προς συζήτηση για την αποτελεσματικότητα της συγκεκριμένης πολιτικής ενισχύσεων. Στην παρούσα εργασία, γίνεται παρουσίαση κάποιων αντίστοιχων βασικών ερευνητικών εργασιών που έχουν προηγηθεί σε διάφορες χώρες του κόσμου, από το 2004 και μετά, καταδεικνύοντας την σημασία που δόθηκε στην Ελλάδα κατά κύριο λόγο καθώς και σε άλλες χώρες για την μελέτη του φαινομένου αυτού. Συγκεκριμένα, παραθέτονται δυο αντίστοιχες ερευνητικές μελέτες που αφορούν στην επίδραση των κεφαλαιακών επιδοτήσεων στην εταιρική απόδοση και σε πιο ευρεία διάσταση, τρεις που αφορούν στην παραγωγικότητα (Συνολικό παραγωγικό συντελεστή) και μια που αφορά στην εταιρική επιβίωση. Συνοπτικά, οι Δ.Τζελέπης (2004) και Δ. Σκούρας (2004), έδειξαν ότι οι ε- πιδοτήσεις κεφαλαίου αποτελούν μια αποτελεσματική πολιτική για να χρηματοδοτήσει η επιχείρηση τις επενδύσεις της, να μειώσει τα προβλήματα ρευστότητας της και να προωθήσει την ανάπτυξη της. Σε ανάλογη έρευνα τους το 2006, έδειξαν ότι οι επιδοτήσεις κεφαλαίου επηρεάζουν θετικά τους μακροπρόθεσμους στρατηγικούς προσανατολισμούς της επιχείρησης, όπως την ανάπτυξη της στην αγορά και την βέλτιστη κλίμακα λειτουργίας της. Επίσης, αναφορικά με τις επιδράσεις των επιδοτήσεων στην παραγωγικότητα, αρχικά οι Δ. Σκούρας, Κ. Τσεκούρας, Ε. Δημαρά και Δ. Τζελέπης (2006), βρήκαν ότι οι επιδοτήσεις βελτιώνουν την τεχνική αποτελεσματικότητα, γεγονός που συνεπάγεται μείωση των αναποτελεσματικοτήτων που αφορούν την παραγωγή αλλά και τη λειτουργία κάτω από το μέσο όρο κό- 3

10 ΕΙΣΑΓΩΓΗ στος παραγωγής. Επίσης, οι Richard Harris (2005) και Mary Trainor (2005,) στα πλαίσια της Βόρειας Ιρλανδίας για τις περιόδους 1983/ /1997, απέδειξαν ότι το πραγματικό ακαθάριστο προϊόν θα ήταν 7-10% χαμηλότερο, αν αυτές οι βιομηχανίες δεν είχαν λάβει επιδοτήσεις, ενώ παρατήρησαν μια σημαντική επίδραση στο επίπεδο παραγωγής, όταν εκείνη την περίοδο σπαταλήθηκαν σημαντικά ποσά για ενισχύσεις από την Κυβέρνηση της Βόρειας Ιρλανδίας. Τέλος, ο Sebastiano Claro (2006), μελετώντας το ρόλο των επιδοτήσεων κεφαλαίου στην ενίσχυση αναποτελεσματικών επιχειρήσεων χαμηλής παραγωγικότητας που προέκυπταν από διαφορές στο κόστος κεφαλαίου, το 1990 στη Γερμανία και στη Κίνα, παρατήρησαν μια σύγκλιση στην παραγωγικότητα και στις αποδόσεις κεφαλαίου, μεταξύ αυτών των επιχειρήσεων όταν έλαβαν ενίσχυση. Ολοκληρώνοντας, οι Rohan Chindooroy, Patrice Muller, Giovanni Notaro (2007), οι οποίοι μελέτησαν την πιθανότητα επιβίωσης των εταιρειών που έλαβαν σωστική ή αναδιαρθρωτική ενίσχυση, έδειξαν ότι η πιθανότητα η επιχείρηση να επιβιώσει είναι μεγαλύτερη όταν αυτή λαμβάνει διαρθρωτική ε- νίσχυση από ότι όταν λαμβάνει σωστική ενίσχυση και επίσης ότι αν κάποια επιχείρηση αντιμετωπίζει δυσκολίες, αυτή είναι περισσότερο πιθανό να επιβιώσει, αν αυτή λάβει σωστική ή αναδιαρθρωτική ενίσχυση. Θεωρώντας τα παραπάνω δεδομένα και βασισμένοι στις εμπειρικές ενδείξεις αντίστοιχων ερευνητικών διεργασιών (Τζελέπη και Σκούρα(2004)), η σκοπιμότητα της παρούσας μελέτης είναι να παράσχει μια εμπειρική εξέταση των επιπτώσεων των κεφαλαιακών επιδοτήσεων στην εταιρική επίδοση. Πιο συγκεκριμένα στοχεύει, να εξετάσει τις επιπτώσεις των επιδοτήσεων κεφαλαίου (1) στην κερδοφορία, (2) στην αποτελεσματικότητα 3, (3) στην κεφαλαιακή διάρθρωση 4 και τέλος στην ανάπτυξη των εταιρειών. 3 Εταιρική αποτελεσματικότητα: Η ικανότητα της εταιρείας να μπορεί να καταστεί βιώσιμη οικονομικά και να προσελκύει νέα κεφάλαια που προσφέρονται για επένδυση. 4 Κεφαλαιακή διάρθρωση: Συσχετίζει τον βαθμό δανειακής επιβάρυνσης των επιχειρήσεων σε σχέση με την δυναμικότητα τους 4

11 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Γι αυτό ζητούμενο είναι να έχουμε εμπειρικές ενδείξεις έτσι ώστε να μπορούμε να καταλήξουμε σε μια πιο εμπεριστατωμένη άποψη. Αυτές οι ε- μπειρικές ενδείξεις θα προκύψουν από μια βάση διαστρωματικών και διαχρονικών δεδομένων από τη Περιφέρεια Κρήτης, των τομέων της μεταποίησης και των υπηρεσιών, για το διάστημα Ο τομέας των υπηρεσιών κυριαρχεί σε αριθμό επιχειρήσεων στο δείγμα και αποτελείται κυρίως από ξενοδοχειακές επιχειρήσεις. Συνεπώς, προβλέπεται ότι η παρούσα μελέτη θα έχει ουσιαστική συμβολή σε εμπειρικό επίπεδο. Παρότι το ζήτημα αυτό μπορεί να έχει διερευνηθεί σε βάθος σε άλλα μέρη του κόσμου, χωρίς όμως να έχουν πραγματοποιηθεί αρκετές μελέτες τα τελευταία χρόνια, στην χώρα μας δεν έχει γίνει εκτενής μελέτη, παρέχοντας στην ακαδημαϊκή κοινότητα αρκετά ενδιαφέροντα θέματα προς συζήτηση. Η σημασία και η συμβολή της παρούσας εργασίας προβλέπεται να είναι σημαντική, διότι οι μέχρι σήμερα αξιολογήσεις των ε- πενδυτικών κινήτρων, δεν βασίζονται σε οικονομική ανάλυση και τα εμπειρικά αποτελέσματα της παρούσας μελέτης, ενδεχομένως να συμβάλλουν στο αποτελεσματικότερο σχεδιασμό των επενδυτικών κινήτρων και στην βελτιστοποίηση της αποτελεσματικότητας του παρεχόμενου στην Ελλάδα πλαισίου περιφερειακής και επιχειρηματικής ανάπτυξης. Διάρθρωση της εργασίας Στο πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζεται: πρώτον, γίνεται μια σύντομη ανασκόπηση της πολιτικής των κρατικών ενισχύσεων και όπως αυτή έχει εξελιχθεί, μέχρι και σήμερα, με τα διάφορα νομοθετικά πλαίσια της ΕΕ. Δεύτερον, γίνεται αναφορά του συνόλου των ενισχύσεων που χορηγούνται από τα κράτη μέλη της ΕΕ, για το διάστημα , με ιδιαίτερη αναφορά σε επιδοτήσεις στη μεταποιητική βιομηχανία και στις υπηρεσίες. Στη συνέχεια, στην ίδια ενότητα, παρουσιάζεται η θέση της Ελλάδας σε σχέση με τα άλλα μέλη της Ευρωπαϊκής οικογένειας. Τρίτον, γίνεται μια συνοπτική περιγραφή των 5

12 ΕΙΣΑΓΩΓΗ πλαισίων περιφερειακής αναπτυξιακής και ανταγωνιστικής ενισχυτικής πολιτικής στην Ελλάδα που διαμορφώνουν τα διάφορα τομεακά χαρακτηριστικά των επιδοτημένων επενδύσεων και σκιαγραφείται η κύρια διαπεριφερειακή παραλλαγή, της περιόδου Τέταρτον, παραθέτεται η επικρατούσα κατάσταση των διαφόρων κοινοτικών πλαισίων της Ε.Ε στην Περιφέρεια Κρήτης. Στο δεύτερο κεφάλαιο, αρχικά παρέχεται μια σύντομη ανασκόπηση δυο βασικότερων ερευνητικών εργασιών, από το 2004 και μετά, που αφορούν στις επιδράσεις των επιδοτήσεων κεφαλαίου στην εταιρικά επίδοση. Στην συνέχεια, για πιο ευρεία παρακολούθηση του φαινόμενου, παραθέτονται ε- πίσης άλλες τέσσερις, οι τρεις από τις οποίες εξετάζουν τις επιπτώσεις των επιδοτήσεων στην παραγωγικότητα και η μια στην επιβίωση των εταιρειών. Στο τρίτο κεφάλαιο αρχικά περιγράφονται οι πηγές άντλησης των δεδομένων καθώς και η διαδικασία που ακολουθήθηκε μέχρι την κατασκευή της τελικής βάσης δεδομένων. Ακολούθως ο ορισμός του δείγματος και των μεταβλητών που χρησιμοποιούνται. Στο τέταρτο κεφάλαιο: πρώτον, γίνεται μια σύντομη παρουσίαση της θεωρίας των πάνελ δεδομένων και των χαρακτηριστικών πάνελ υποδειγμάτων. Δεύτερον, παρουσιάζεται η μεθοδολογία εκτίμησης των διαχρονικών και διαστρωματικών δεδομένων του δείγματος και την μορφή του υποδείγματος στη θεωρητική του μορφή. Στο πέμπτο κεφάλαιο, παρουσιάζονται τα υποδείγματα που εκτιμήθηκαν, συμπεριλαμβανομένου των μεταβλητών στη τελική τους μορφή, τόσο για τις επιχειρήσεις όλες μαζί, όσο και για κάθε κλάδο ξεχωριστά. Στο έκτο κεφάλαιο, εκτίθενται τα αποτελέσματα από την εκτίμηση των υποδειγμάτων, τόσο για το σύνολο των επιχειρήσεων, όσο και για κάθε τομέα ξεχωριστά. Στο έκτο κεφάλαιο παρατίθενται τα συμπεράσματα που προκύπτουν από την παρούσα ανάλυση. 6

13 Κεφάλαιο 1 2 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΕΝΙΣΧΥΣΕΩΝ 1.1 Η πολιτική των κρατικών ενισχύσεων Η λειτουργία μιας ανοικτής οικονομίας της αγοράς υπό συνθήκες ελεύθερου ανταγωνισμού αποτελεί βασική αρχή της πολιτικής της Ε.Ε και των κρατών μελών της. Με βάση αυτήν την αρχή, οικοδομήθηκε η εσωτερική α- γορά προσώπων, αγαθών, υπηρεσιών και κεφαλαίων και παράλληλα δημιουργήθηκε ένα σύστημα προστασίας του ελεύθερου ανταγωνισμού το οποίο διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στην ομαλή λειτουργία της εσωτερικής αγοράς. Ένας από τους τομείς της πολιτικής ανταγωνισμού της Ε.Ε. είναι ο έλεγχος των κρατικών ενισχύσεων που χορηγούνται από τα κράτη μέλη, έτσι ώστε να διασφαλίζεται ο υγιής ανταγωνισμός των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων μέσα στην ενιαία αγορά προς όφελος όλων των ευρωπαίων καταναλωτών. Ο όρος κρατική ενίσχυση περιλαμβάνει τα μέτρα εκείνα τα οποία υπό διάφορες μορφές μειώνουν τις επιβαρύνσεις που κανονικά φέρουν οι επιχειρήσεις. Είναι προφανές ότι η ανεξέλεγκτη χορήγηση κρατικών ενισχύσεων δε συμβιβάζεται με τον πιο πάνω στόχο και τελικά προκαλεί αρνητικές επιπτώσεις στην οικονομική ανάπτυξη και ευημερία σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Συνεπώς, βασικό στοιχείο της πολιτικής ανταγωνισμού είναι ο κοινοτικός 7

14 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΕΝΙΣΧΥΣΕΩΝ έλεγχος των κρατικών ενισχύσεων και ο μετριασμός των ενεργειών εκείνων που στρεβλώνουν αδικαιολόγητα τον ανταγωνισμό στην Ε.Ε. Παρόλα αυτά, η Ε.Ε θεωρεί ότι οι κρατικές ενισχύσεις υπό ορισμένες προϋποθέσεις αποτελούν χρήσιμο και συχνά αναγκαίο εργαλείο είτε για την αντιμετώπιση οικονομικών και κοινωνικών προβλημάτων τα οποία η αγορά δεν μπορεί να επιλύσει από μόνη της, είτε για την επίτευξη σημαντικών στόχων της Κοινότητας, όπως η οικονομική και κοινωνική συνοχή, η προστασία του περιβάλλοντος, η στήριξη των μικρομεσαίων επιχειρήσεων η επαγγελματική εκπαίδευση των εργαζομένων, η προώθηση του πολιτισμού κλπ. Ωστόσο, η Ε.Ε αποδίδει μεγάλη σημασία στις ενισχύσεις περιφερειακού χαρακτήρα που έχουν ως κύριο στόχο την ανάπτυξη υποβαθμισμένων περιοχών. Για το σκοπό αυτό, το κάθε κράτος μέλος κατόπιν διαπραγματεύσεων με την Γενική Διεύθυνση Ανταγωνισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καταρτίζει χάρτη με τον οποίο καθορίζονται οι υποβαθμισμένες περιφέρειες, με βάση συγκεκριμένα κοινωνικοοικονομικά κριτήρια. Επίσης, για κάθε περιφέρεια που θα είναι επιλέξιμη για περιφερειακές ενισχύσεις καθορίζεται και το ύψος της έντασης των ενισχύσεων που δύνανται να παραχωρούνται. Έτσι, στα πλαίσια αυτής της περιφερειακή πολιτικής της Ε.Ε, η ΕΕ επιδιώκει να διορθώσει ορισμένες χωρικές συνέπειες της ελεύθερης οικονομίας, που προκαλούνται από την απουσία της τέλειας αγοράς. Δηλαδή, να επιτύχει τη σύγκλιση μεταξύ των περιφερειών που έχουν αναπτυχθεί με άνισο τρόπο και να συμβάλει στην οικονομική μεγέθυνση, μειώνοντας τις ανισότητες. Ωστόσο, σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, είναι γεγονός πως οι ανισότητες και οι εισοδηματικές διαφορές που παρατηρούνται τόσο μεταξύ κρατών μελών, όσο και στο εσωτερικό του κάθε κράτους είναι έντονες, ιδιαίτερα και μετά τις τελευταίες διευρύνσεις και την προσχώρηση νέων κρατών στην Ένωση. Συνεπώς, στα πλαίσια της οικονομικής ολοκλήρωσης που επιδιώκει να πετύχει η Ε.Ε, κρίθηκε απαραίτητη η παραγωγή συντονισμένης περιφερεια- 8

15 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΕΝΙΣΧΥΣΕΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 κής πολιτικής, που δεν αντικαθιστά, αλλά λειτουργεί συμπληρωματικά προς τις Εθνικές πολιτικές, συντονίζοντας τες Η εξέλιξη της Περιφερειακής πολιτικής της Ε.Ε, μέχρι και σήμερα Η περιφερειακή πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ξεκίνησε το 1975, με την ίδρυση του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης, το οποίο χρηματοδοτούσε επενδυτικά σχέδια βασικών υποδομών και παραγωγικών επενδύσεων. Από το 1986, ακολούθησαν τα Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα (ΜΟΠ), τα οποία αποφασίστηκαν λόγω της εισόδου της Ισπανίας και της Πορτογαλίας στην ΕΟΚ και αφορούσαν τις περιφέρειες της Ελλάδας, της Ιταλίας και της Νότιας Γαλλίας. Τα προγράμματα αυτά ακολουθούσαν μία ολοκληρωμένη αναπτυξιακή προσέγγιση και συγχρηματοδοτούνταν από τρία διαρθρωτικά ταμεία, όπου ουσιαστικά η Ευρωπαϊκή Ένωση έθετε και το γενικό πλαίσιο και τους στόχους. Βασικό χαρακτηριστικό των ΜΟΠ ή- ταν το γεγονός ότι επιδίωκαν την παροχή κινήτρων στις περιφέρειες, έτσι ώ- στε οι ίδιες να αναπτύξουν προγραμματισμένες πολιτικές, αναγκάζοντάς τις να δημιουργήσουν δομές, ικανές να ανταποκριθούν στην ανάπτυξη της περιφέρειάς τους, συμβάλλοντας, κατά προέκταση, στην αποκέντρωση. Στη συνέχεια, οι ευρωπαϊκές εξελίξεις, τόσο με την Συνθήκη της Ενιαίας Ευρωπαϊκής Πράξης το 1986, όσο και με τη Συνθήκη του Μάαστριχ το 1992 συνέχισαν να παρέχουν αντίστοιχα κίνητρα και στην Ελλάδα. Έτσι κάθε κράτος έπρεπε να υποβάλει ένα συνολικό πρόγραμμα πλαίσιο, το Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης (ΚΠΣ), το οποίο δεσμεύεται για την χρηματοδότηση επενδυτικών προγραμμάτων συγκεκριμένου ύψους. Ο στόχος των ΚΠΣ ήταν η επίτευξη της Οικονομικής και Κοινωνικής Συνοχής και επομένως τα συγχρηματοδοτούμενα έργα κινούνταν προς αυτήν της κατεύθυνση. Παράλληλα, η Ευρωπαϊκή Κοινότητα συμπλήρωσε τη δράση της και με κοινοτικές πρωτοβουλίες, όπως τα Leader, Interreg κλπ., για την εξυπηρέτηση των ίδιων και γενικότερων αναπτυξιακών στόχων. 9

16 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΕΝΙΣΧΥΣΕΩΝ Η τύχη των ΚΠΣ, δυστυχώς δεν διέφερε πολύ από αυτή των ΜΟΠ, καθώς η απορροφητικότητα των ευρωπαϊκών πόρων ήταν τόσο μικρή που άφηνε αναξιοποίητο το μεγαλύτερο μέρος των χρηματοδοτήσεων, καθώς δεν επιδιώχθηκε ούτε εκσυγχρονισμός των δομών, αλλά και ούτε ουσιαστικές επενδύσεις, αναπτυξιακός σχεδιασμός με τα παρεχόμενα από την Ευρωπαϊκή έ- νωση χρήματα. Η λογική της σπατάλης των χρημάτων, χωρίς σχέδιο, και της «αλαζονικής» παράβλεψής τους, μην μπαίνοντας καν στον κόπο να απορροφήσουν τα ήδη κατοχυρωμένα χρήματα, επέφερε σημαντικές συνέπειες στην αναπτυξιακή πορεία της χώρας, αφήνοντας τις ελληνικές περιφέρειες αρκετά πίσω, σε σχέση με το μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αναμφισβήτητη α- λήθεια είναι ότι η πορεία αυτή άλλαξε στις 7 Μαρτίου του Πλέον, όχι απλά έχει αυξηθεί η απορρόφηση, αλλά επιδιώκεται και η αξιοποίηση του τελευταίου ευρώ. Αξιοποιείται και η τελευταία δυνατή πηγή εσόδων, με τους πόρους να κατευθύνονται σε επενδύσεις, να δημιουργούν θέσεις εργασίας και οικονομική ανάπτυξη των περιφερειών. Μετά την ολοκλήρωση των ΚΠΣ, η περιφερειακή πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πραγματοποιείται μέσω του Εθνικού Στρατηγικού Πλαισίου Α- ναφοράς (ΕΣΠΑ) , το οποίο αποτελεί το έγγραφο αναφοράς για τον προγραμματισμό των Ταμείων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σε εθνικό επίπεδο για την περίοδο Εκπονήθηκε στο πλαίσιο της νέας στρατηγικής προσέγγισης για την Πολιτική Συνοχής της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σύμφωνα με την οποία το ΕΣΠΑ «..εξασφαλίζει ότι η συνδρομή από τα Ταμεία συμβαδίζει με τις κοινοτικές στρατηγικές κατευθυντήριες γραμμές για τη συνοχή και προσδιορίζει το σύνδεσμο μεταξύ των κοινοτικών προτεραιοτήτων αφενός και του εθνικού προγράμματος μεταρρυθμίσεων αφετέρου». 10

17 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΕΝΙΣΧΥΣΕΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η πολιτική ενισχύσεων στην Ευρωπαϊκή Ένωση Το συνολικό ποσό κρατικών ενισχύσεων που χορήγησαν το 2007 τα 27 κράτη μέλη της ΕΕ, εκτιμήθηκε σε 65 δισεκατ. (0,53% του κοινοτικού ΑΕΠ) το 2005 σε 64 δισεκατ. (0,59% του κοινοτικού ΑΕΠ), σε σύγκριση με περίπου 62 δισεκατ. το 2004 (0,61% του κρατικού ΑΕΠ). Αρχικά, για το 2005, σε απόλυτους όρους, η Γερμανία χορήγησε τις περισσότερες ενισχύσεις (20 δισεκατ. ), ακολουθούμενη από τη Γαλλία (10 δισεκατ. ), την Ιταλία (6 δισεκατ. ), το Ηνωμένο Βασίλειο (5 δισεκατ. ) και την Ισπανία (4 δισεκατ. ). Σε σχετικούς όρους, τα πέντε κράτη που χορήγησαν περισσότερες ενισχύσεις είναι η Μάλτα (3,16% του ΑΕΠ), η Ουγγαρία (1,83%), η Φινλανδία (1,75%), η Κύπρος (1,43%) και η Σουηδία (1,8%). Για το 2007, σε απόλυτους όρους, η Γερμανία επίσης χορήγησε της περισσότερες κρατικές ενισχύσεις (16,2 δισεκατ. ) ακολουθούμενη από την Γαλλία (9,8 δισεκατ. ), το Ηνωμένο Βασίλειο (6,2 δισεκατ. ), την Ισπανία (5,4 δισεκατ. ) και την Ιταλία (5,1 δισεκατ. ). Σε σχετικούς όρους όμως το 2007, εκτιμήθηκε σε 0,4% και κάτω για εννέα χώρες και 1% και πάνω για 5 χώρες. Σύμφωνα με τον παρακάτω πίνακα παρατηρείται μια μείωση 5 στο επίπεδο των κρατικών 5 Που οφείλεται όμως η μείωση; Στα μέσα του 1990 όταν τα επίπεδα των συνολικών κρατικών ενισχύσεων ήταν πολύ υψηλά, το επίπεδο των οριζόντιων ενισχύσεων αντιστοιχούσε στο 50% για τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Λισσαβόνας το 2000, η Ευρωπαϊκή Ένωση έθεσε ως στόχο της, μέχρι το 2010 να καταστεί η πλέον ανταγωνιστική οικονομία του πλανήτη βασισμένη στην κοινωνία της γνώσης. Μέσα σε αυτά τα πλαίσια, μία από τις δεσμεύσεις των κρατών μελών, η οποία επιβεβαιώθηκε και από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Στοκχόλμης το 2001, ήταν η μείωση των κρατικών ενισχύσεων ως ποσοστού επί του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ). Αυτό γιατί οι κρατικές ενισχύσεις διαβρώνουν τον ελεύθερο ανταγωνισμό, εμποδίζουν την αποδοτικότερη κατανομή των οικονομικών πόρων και απειλούν την ομαλή λειτουργία της ενιαίας εσωτερικής αγοράς. Εκτός από τη δέσμευση για μείωση του ύψους των κρατικών ενισχύσεων ως ποσοστού επί του ΑΕΠ, τα κράτη μέλη δεσμεύτηκαν να αναπροσανατολίσουν τις παρεχόμενες ενισχύσεις σε οριζόντιους στόχους κοινού συμφέροντος, όπως είναι η προώθηση της έρευνας και ανάπτυξης και της επαγγελματικής εκπαίδευσης, η προστασία του περιβάλλοντος, η ενίσχυση των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων, η περιφερειακή ανάπτυξη κ.ά. Το σκεπτικό για την προσέγγιση αυτή είναι ότι οι οριζόντιες ενισχύσεις θεωρούνται λιγότερο στρεβλωτικές για τον ανταγωνισμό σε σχέση με άλλου είδους ενισχύσεις (π.χ. τομεακές ενισχύσεις, διάσωση και αναδιάρθρωση προβληματικών επιχειρήσεων, κ.ά.). Ως εκ τούτου, η ανταπόκριση στη σύσταση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για τον περιορισμό των κρατικών ενισχύσεων υπήρξε μέτρια. Ωστόσο, τα κράτη μέλη αντέδρασαν θετικά στο δεύτερο στόχο του Συμβουλίου όσον αφορά τις «καλύτερα στοχοθετημένες ενισχύσεις»: περισσότερα 11

18 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΕΝΙΣΧΥΣΕΩΝ ενισχύσεων για τις περισσότερες χώρες (18 χώρες), κατά το διάστημα , με την μεγαλύτερη μείωση να σημειώνεται στην Τσέχικη Δημοκρατία και την Κύπρο, ενώ χώρες όπως Βέλγιο, Ιρλανδία και Σλοβακία διατήρησαν σταθερό το επίπεδο των καταβαλλόμενων ενισχύσεων. Αναφορικά με τις τομεακές ενισχύσεις, αν και τα δεδομένα δεν παρέχουν μια ακριβή εικόνα των τελικών παραληπτών των ενισχύσεων παρέχουν όμως σημαντικές ενδείξεις για το ποιοι τομείς κυριαρχούν σε κάθε κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το 2005, γύρω στο 63% των κρατικών ενισχύσεων κατευθύνεται στον τομέα της μεταποίησης (58%) και των υπηρεσιών (5%), ενώ το 26% κατευθύνεται στον πρωτογενή τομέα της γεωργίας και α- λιείας. Το υπόλοιπο 10% αφορά μη μεταποιητικούς τομείς. Υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ των μελών όσον αφορά στους τομείς που κατευθύνουν ενισχύσεις. Στις επτά χώρες (Λουξεμβούργο, Σλοβακία, Πορτογαλία, Σουηδία, Ιταλία, Μάλτα και Δανία) οι ενισχύσεις στους τομείς μεταποίησης και υπηρεσιών, αντιπροσωπεύουν το 80% των συνολικών ενισχύσεων με τις περισσότερες χώρες να ξεπερνούν τον μέσο όρο των 0,42% για τα 25 κράτη μέλη της Ε.Ε, το Η Μάλτα κατευθύνει τις περισσότερες ενισχύσεις της στους τομείς μεταποίησης και υπηρεσιών με 2,61% ακολουθούμενη από την Ουγγαρία (1,06) και την Κύπρο (1%). Για το 2007, οι ενισχύσεις στους τομείς της μεταποίησης και των υπηρεσιών αντιστοιχούν σε 45 δισεκατ. για τα κράτη μέλη της Ε.Ε και συγκεκριμένα το 80% των ενισχύσεων στις χώρες Βέλγιο, Τσέχικη Δημοκρατία, Δανία, Πορτογαλία, Σλοβακία και Σουηδία. Η Πορτογαλία έρχεται πρώτη όσον αφορά στις ενισχύσεις στη μεταποίηση και στις υπηρεσίες με 1,30% του ΑΕΠ, ενώ οι περισσότερες χώρες παρέχουν ενισχύσεις σε αυτούς τους τομείς σχεδόν κάτω του μέσου όρου των Ε.Ε-27. Παρατηρείται μια μείωση στο επίπεδο των ενισχύσεων στους τοαπό τα μισά κράτη μέλη έχουν αναπροσανατολίσει άνω του 90% των κρατικών ενισχύσεών τους προς τους οριζόντιους στόχους κοινού συμφέροντος. 12

19 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΕΝΙΣΧΥΣΕΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 μείς αυτούς από τα 27 κράτη μέλη της Ε.Ε στα πλαίσια της προσπάθειας καταπολέμησης του ανταγωνισμού, κατά το διάστημα , με την μεγαλύτερη μείωση να σημειώνεται σε Τσέχικη Δημοκρατία με 1,83%, ακολουθούμενη από Κύπρο, Πολωνία και Ρουμανία. Τέλος, όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, τα κράτη δεσμεύτηκαν να προσανατολίσουν τις παροχές τους σε οριζόντιους στόχους. Έτσι οι ενισχύσεις αυτές καλούνται να διαδραματίσουν σε ευρωπαϊκό επίπεδο και έναν άλλο ρόλο, του μέσου επίτευξης οικονομικής συνοχής στο εσωτερικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Για το λόγο αυτό, αξίζει να σημειωθεί ότι ένα ποσοστό του 80% των ενισχύσεων για οριζόντιους στόχους κατευθύνθηκε επίσης στους τομείς μεταποίησης και υπηρεσιών το 2007, με 74% το 2004 και 50% στα μέσα του Όσον αφορά στις ενισχύσεις διάσωσης και αναδιάρθρωσης, αυτό το είδος ενισχύσεων, που έχουν δυνητικά μεγαλύτερη τάση για στρέβλωση του ανταγωνισμού, ανέρχεται σε 15,5 δισεκατ. για την περίοδο στα κράτη μέλη της ΕΕ-15. Ενώ ορισμένα κράτη μέλη χορήγησαν επανειλημμένα ενισχύσεις αυτού του είδους κατά τη διάρκεια της εξεταζόμενης περιόδου, τα περισσότερα κράτη μέλη σαφώς δεν το έπραξαν. Άνω του 95% του συνολικού ποσού των ενισχύσεων χορηγήθηκε από τα πέντε μεγαλύτερα κράτη μέλη (Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία, ΗΒ και Ισπανία). Το Βέλγιο και η Ελλάδα επίσης έ- χουν χορηγήσει σχετικά υψηλά ποσά. Οι Κάτω Χώρες, η Αυστρία και η Πορτογαλία χορήγησαν σχετικά μικρά ποσά τέτοιων ενισχύσεων, ενώ πέντε κράτη μέλη (Δανία, Ιρλανδία, Λουξεμβούργο, Φινλανδία και Σουηδία) δεν χορήγησαν καμία ενίσχυση αυτού του είδους. Όμως το 2007, αξίζει να σημειωθεί ότι γύρω στο 87% των ενισχύσεων διάσωσης και αναδιάρθρωσης που αντιστοιχεί σε 2,7 δισεκατ. χορηγήθηκε από τα κράτη μέλη της Ε.Ε στον τραπεζικό τομέα. Αναφορικά με το κύρια είδη ενισχύσεων που κατέβαλαν τα κράτη μέλη της ΕΕ, την περίοδο , το 50% των ενισχύσεων στους τομείς μετα- 13

20 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΕΝΙΣΧΥΣΕΩΝ ποίησης και υπηρεσιών (στους οποίους απευθύνονται το 63% των ενισχύσεων), αφορούν κεφαλαιακές επιδοτήσεις και το 42% αφορούν φοροαπαλλαγές. Το Λουξεμβούργο, το Βέλγιο, η Δανία, η Σλοβενία και η Εσθονία παρέχουν το 90% των ενισχύσεων τους με την μορφή κεφαλαιακών επιδοτήσεων, ενώ οι χώρες όπως Πορτογαλία, Σουηδία και Βουλγαρία παρέχουν το 80% των ενισχύσεων τους με την μορφή φοροαπαλλαγών. Το υπόλοιπο 8% περιλαμβάνει τις ενισχύσεις με την μορφή των εγγυήσεων (3%), τις ενισχύσεις με την μορφή επιδοτήσεων επιτοκίου στο δανεισμό (3%), τις ενισχύσεις με την μορφή αναβολής πληρωμής φόρου (1%) και τέλος τις ενισχύσεις με την μορφή συμμετοχής στα ίδια κεφάλαια της επιχείρησης (1%). Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της παραπάνω ανάλυσης για το συνολικό επίπεδο των ενισχύσεων, των ενισχύσεων στους τομείς της μεταποίησης και υπηρεσιών και των οριζόντιων ενισχύσεων για τα κράτη μέλη της Ε.Ε, τις περιόδους 2005, 2007 και την τάση αυτών το διάστημα Αναφορικά με την θέση της Ελλάδας, θα ήταν αρκετά ενδιαφέρον να γίνει αναφορά μιας έρευνας που πραγματοποίησε για την Ελλάδα ο Νικόλαος Ζαχαριάδης, για τον αν η Ελλάδα αποκλίνει σε σχέση με τα κράτη μέλη της ΕΕ, όσον αφορά στην καταβολή επιδοτήσεων στις μεταποιητικές επιχειρήσεις (βλέπε βιβλιογραφική ανασκόπηση σελ. 43) 14

21 Σύνολο κρατικών ενισχύσεων ως ποσοστό του ΑΕΠ, 2005 Σύνολο κρατικών ενισχύσεων Σύνολο κρατικών ενισχύσεων στους τομείς της μεταποίησης και των υπηρεσιών Σύνολο κρατικών ενισχύσεων ως ποσοστό του ΑΕΠ, 2007 Σύνολο κρατικών ενισχύσεων Σύνολο κρατικών ενισχύσεων στους τομείς της μεταποίησης και των υπηρεσιών Τάσεις στο επίπεδο των κρατικών ενισχύσεων ως ποσοστό του ΑΕΠ, το διάστημα Σύνολο κρατικών ενισχύσεων Σύνολο κρατικών ενισχύσεων στους τομείς της μεταποίησης και των υπηρεσιών Επίπεδο κρατικών ενισχύσεων που προορίζονται για οριζόντιους στόχους, ως ποσοστό του συνόλου των κρατικών ενισχύσεων Οριζόντιες κρατικές ενισχύσεις για τους τομείς μεταποίησης και υπηρεσιών, 2007 Τάσεις στο επίπεδο των οριζόντιων κρατικών ενισχύσεων για το διάστημα (%) ΕΕ 27 0,59 0,42 0,53 0,40-0,07-0, ,0 ΕΕ 15 0,57 0,41 0,51 0,40-0,04-0, ,4 ΕΕ 12 0,90 0,52 0,81 0,43-0,65-0, ,5 Βέλγιο 0,4 0,23 0,33 0,27 0,00-0, ,7 Βουλγαρία α.α α.α 1,35 0,09 0,07-0, ,7 Τσέχικη Δημοκρατία 0,54 0,39 0,73 0,60-1,76-1, ,2 Δανία 0,64 0,52 0,62 0,51-0,10-0, ,4 Γερμανία 0,9 0,68 0,67 0,58-0,13-0, ,9 Εσθονία 0,46 0,14 0,24 0,07 0,08-0, ,8 Ιρλανδία 0,63 0,26 0,59 0,32 0,01-0, ,8 Ελλάδα 0,2 0,14 0,32 0,24-0,03 0, ,4 Ισπανία 0,41 0,36 0,51 0,41-0,05-0, ,6 Γαλλία 0,56 0,38 0,52 0,37-0,01 0, ,4 Ιταλία 0,45 0,37 0,33 0,25-0,08-0, ,9 Κύπρος 1,43 1 0,40 0,24-1,68-1, ,2 Λετονία 0,84 0,23 1,02 0,21 0,66 0, ,1 Λιθουανία 0,58 0,12 0,63 0,18 0,13-0, ,7 Λουξεμβούργο 0,15 0,15 0,20 0,13-0,14-0, ,0 Ουγγαρία 1,83 1,08 1,42 0,87 0,34-0, ,7 Μάλτα 3,16 2,61 0,79 0,59-0,35-0,50 4-2,9 Κάτω χώρες 0,4 0,24 0,41 0,24-0,08 0, ,3 Αυστρία 0,56 0,24 0,37 0,30 0,10 0, ,0 Πολωνία 0,82 0,37 0,60 0,41-0,85-1, ,8 Πορτογαλία 0,67 0,65 1,31 1,30 0,17 0, ,0 Ρουμανία α.α α.α 1,17 0,24-0,95-1, ,5 Σλοβενία 0,64 0,36 0,56 0,34-0,01-0, ,9 Σλοβακία 0,66 0,64 0,50 0,41 0,02-0, ,9 Φινλανδία 1,75 0,38 1,16 0,35 0,00 0, ,4 Σουηδία 1,08 0,91 0,93 0,88 0,44 0, ,6 Ηνωμένο Βασίλειο 0,26 0,2 0,31 0,25-0,03 0, ,0 * Δεν συμπεριλαμβάνεται ο τομέας των σιδηροδρομικών μεταφορών. Πλήρη στοιχεία δεν είναι ακόμα διαθέσιμα για ΕΕ-10.Όλα τα στοιχεία αναφέρονται σε σταθερές τιμές :Πηγή :Ανταγωνισμός 15

22 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΕΝΙΣΧΥΣΕΩΝ Η θέση της Ελλάδας Η ελληνική επιχειρηματικότητα παγίως θεωρείται ότι εξαρτάται σε πολύ μεγάλο βαθμό από τη δημόσια κεφαλαιακή ενίσχυση. Η εικόνα αυτή ίσχυε στο παρελθόν όχι όμως πλέον. Η Ελλάδα κατατασσόταν πρώτη και μάλιστα με διαφορά σε σχέση με τους Ευρωπαίους εταίρους της, την περίοδο , χορηγώντας το 4,3% του ΑΕΠ σε κεφαλαιακές επιδοτήσεις και το 5,5% του ΑΕΠ, το διάστημα Εντούτοις, η «ψαλίδα» των παροχών φαίνεται να κλείνει, σύμφωνα με τις «προσταγές» αλλά και τις πρακτικές που ακολουθούν τα υπόλοιπα κράτη της Ε.Ε. Το 2003, οι συνολικές κρατικές ενισχύσεις αποτελούν στην Ελλάδα το 0,22% του ΑΕΠ έναντι 0,40% κατά μέσο όρο στην ΕΕ-15 και ο ρυθμός μείωσης των επενδύσεων ήταν ο ταχύτερος όλων των χωρών πλην της Ιρλανδίας. Την περίοδο αυτή η Ελλάδα είναι η χώρα όπου κατεξοχήν απουσιάζει η κλαδικήτομεακή πολιτική με το 97% του συνόλου να καλύπτουν οι οριζόντιες ενισχύσεις έναντι 79% κατά μέσο όρο στην ΕΕ. Ο τομέας της μεταποίησης στην Ελλάδα ήταν σχεδόν στο μέσο όρο, στο 2% της προστιθέμενης αξίας έναντι 1,8% του μέσου όρου. Τα επόμενα χρόνια και συγκεκριμένα κατά το διάστημα , η πτώση στο επίπεδο των κρατικών ενισχύσεων για τα κράτη μέλη της ΕΕ ήταν επίσης εμφανής. Έτσι και στην Ελλάδα το 2005, το επίπεδο των κρατικών ενισχύσεων αντιστοιχεί στο 0.2% του ΑΕΠ πολύ κάτω του μέσου όρου του 0,59% για τα 25 κράτη μέλη. Η Ελλάδα μαζί με Λουξεμβούργο, προσφέρουν το χαμηλότερο ποσοστό κρατικών ενισχύσεων ως ποσοστό του ΑΕΠ έναντι των υπολοίπων. Την ίδια περίοδο, το επίπεδο των κρατικών ενισχύσεων στους τομείς της μεταποίησης και των υπηρεσιών αντιστοιχεί στο 0,14% του ΑΕΠ, ποσοστό χαμηλότερο του μέσου όρου και από τα χαμηλότερα σε σύγκριση με άλλες χώρες. Επίσης, όπως και το 2003, η χορήγηση ενισχύσεων για οριζόντι- 16

23 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΕΝΙΣΧΥΣΕΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ους στόχους στην Ελλάδα αποτελεί το 97% του συνόλου και μόλις το 16% για της τομεακές ενισχύσεις. Στην Ελλάδα το μεγαλύτερο ποσοστό των οριζόντιων ενισχύσεων προορίζεται για την περιφερειακή ανάπτυξη (56%), το 19% για αύξηση της απασχόλησης και 3-5% για ενίσχυση ΜΜΕ και επενδύσεων σε έρευνα και ανάπτυξη. Τέλος, το 2007 η Ελλάδα αύξησε το επίπεδο των κρατικών ενισχύσεων στο 0,32% παραμένοντας όμως σε χαμηλά επίπεδα κάτω του μέσου όρου (0,59%). Ωστόσο, η Ελλάδα αύξησε την παροχή ενισχύσεων στους τομείς μεταποίησης και υπηρεσιών στο 0,24% του ΑΕΠ, ενώ διατήρησε τη παροχή ενισχύσεων για οριζόντιους στόχους στο 98% του συνόλου. Συνοψίζοντας, κατά το διάστημα , η Ελλάδα μείωσε το επίπεδο των κρατικών ενισχύσεων της κατά 0,03%, ενώ αύξησε κατά 0,01% τις ενισχύσεις στους τομείς μεταποίησης και υπηρεσιών και κατά 3,4% τις ενισχύσεις για οριζόντιους στόχους. Όσον αφορά στη δομή των ελληνικών ενισχύσεων, η "ψαλίδα" διευρύνθηκε σημαντικά τα τελευταία χρόνια υπέρ των άμεσων κεφαλαιακών επιδοτήσεων. Ενώ την περίοδο καταλάμβαναν το 66% του συνόλου των ενισχύσεων, το διάστημα έφτασαν στο 97%, σε βάρος των φορολογικών απαλλαγών και των εγγυήσεων. Επίσης, οι επιδοτήσεις επιτοκίου στο δανεισμό περιορίστηκαν στο 3%. 17

24 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΕΝΙΣΧΥΣΕΩΝ 1.3 Κεφαλαιακές επιδοτήσεις στην Ελλάδα Η πολιτική κεφαλαιακών επιδοτήσεων στην Ελλάδα, έχει διαδραματίσει ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στους τομείς της μεταποίησης 6 και των υπηρεσιών 7, τα τελευταία χρόνια μέχρι και το 2008, συγκεντρώνοντας το μεγαλύτερο ποσοστό πραγματοποίησης επενδύσεων και το μεγαλύτερο ποσοστό δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας. Έτσι λοιπόν στα πλαίσια των αναπτυξιακών δυνατοτήτων της χώρας αλλά και των προτεραιοτήτων για κοινωνική και οικονομική συνοχή, η Ελληνική Κυβέρνηση πραγματοποίησε συμφωνία με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή βάση του Γ Κοινοτικού πλαισίου Στήριξης (ΚΠΣ) , για την ανάπτυξη των 6 Η μεταποιητική βιομηχανία γνώρισε μια ραγδαία και σημαντική άνοδο σε όλη τη μεταπολεμική περίοδο. Στη συνέχεια, και μετά το 1975, παρουσίασε επιβράδυνση που τελικά οδήγησε σε στασιμότητα (1985). Καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση αυτών των εξελίξεων έπαιξαν οι επενδύσεις, που αρχικά κυμάνθηκαν σε υψηλά επίπεδα, αλλά την περίοδο μειώθηκαν σημαντικά. Κύρια αιτία αυτής της επενδυτικής απραξίας ήταν η μείωση της αποδοτικότητας και ανταγωνιστικότητας και η συνεχής αύξηση του κόστους παραγωγής σε σχέση με τις άλλες ανταγωνίστριες χώρες της ευρωπαϊκής και της διεθνούς αγοράς. Μετά το σταθεροποιητικό πρόγραμμα του 1985 παρουσιάστηκαν τάσεις ανάκαμψης των επενδύσεων στη μεταποίηση, χωρίς όμως ο όγκος τους να φτάσει τα επίπεδα της δεκαετίας του Τα τελευταία χρόνια, μετά την απελευθέρωση των εμπορικών ανταλλαγών της χώρας μας με το εξωτερικό, τον εκσυγχρονισμό του χρηματοπιστωτικού συστήματος και την απελευθέρωση της κίνησης των κεφαλαίων, παρουσιάστηκαν ορισμένες σημαντικές μεταβολές στο περιβάλλον και στον τρόπο που λειτουργεί ο μεταποιητικός τομέας, με τον δευτερογενή τομέα, σύμφωνα με στοιχεία της ICAP, να παρουσιάζει τα περισσότερα επιχειρηματικά σχέδια στα πλαίσια των αναπτυξιακών και ανταγωνιστικών δυνατοτήτων της χώρας. Αυτές οι μεταβολές σχετίζονται κυρίως με: 1) την α- ναδιάρθρωση της κεφαλαιακής δομής των επιχειρήσεων, 2) την αναδιάρθρωση του ιδιοκτησιακού καθεστώτος των επιχειρήσεων μέσω εξαγορών και συγχωνεύσεων και 3) γενικά με την αναθεώρηση της βιομηχανικής πολιτικής. 7 Η Ελλάδα χαρακτηρίζεται ως μια χώρα κατ' εξοχήν υπηρεσιών. Στην Ελλάδα οι υπηρεσίες συμμετέχουν στο Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν (ΑΕΠ) με ένα από τα υψηλότερα ποσοστά μεταξύ όλων των ανεπτυγμένων χωρών. Η Ελλάδα, δηλαδή έχει καταστεί χώρα κατ εξοχήν υπηρεσιών, δεδομένου ότι οι υπηρεσίες αποτελούν τα 3/4 του ΑΕΠ. 8 Γ ΚΠΣ ( ) : αποτελεί το μεγαλύτερο αναπτυξιακό πρόγραμμα της χώρας. Πρόκειται για ένα φιλόδοξο πρόγραμμα που ανταποκρίνεται στις σημερινές ανάγκες και μελλοντικές συνθήκες ανταγωνισμού που θα αντιμετωπίσει η Ελλάδα στο διεθνές και ευρωπαϊκό περιβάλλον και της επιτρέπει να ολοκληρώσει όλα εκείνα τα έργα και τις παρεμβάσεις που είναι καθοριστικής σημασίας για την ανάπτυξή της (Παράταση μέχρι το 2009). 18

25 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΕΝΙΣΧΥΣΕΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ελληνικών περιφερειών, οι οποίες θα συγχρηματοδοτούνται ανάλογα με την κατηγορία τους, από ένα από τα Διαρθρωτικά Ταμεία της Ευρωπαϊκή Ένωσης. Παράλληλα, η Ελλάδα θέλοντας να συνεισφέρει και η ίδια στην ανάπτυξη των Ελληνικών Περιφερειών, αρχικά εφάρμοσε διάφορους επενδυτικούς νόμους, για να χρηματοδοτεί κατηγορίες επενδύσεων χαμηλού κόστους, με κεντρικό και περιφερειακό χαρακτήρα, αποκλειστικά με κρατικούς πόρους για να συνεχίσει με την εφαρμογή του νέου Αναπτυξιακού νόμου 3299/2004, που αφορούσε στην δημιουργία και επέκταση εταιρειών εντάσεως κεφαλαίου, με συγχρηματοδότηση της Ε.Ε. Το Γ' ΚΠΣ χωρίζεται σε δύο μεγάλες κατηγορίες προγραμμάτων: (Α) Τομεακά Επιχειρησιακά Προγράμματα (ένα για κάθε συγκεκριμένο τομέα δραστηριότητας, πχ. Ε.Π. Ανταγωνιστικότητα) και (Β) Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα (ένα για κάθε μία από τις 13 διοικητικές περιφέρειες της χώρας: ΠΕΠ). Τα ΠΕΠ αφορούν ενισχύσεις στην Περιφέρεια μέσω των διαφόρων προγραμμάτων και πρωτοβουλιών των Διαρθρωτικών Ταμείων για οικονομική και κοινωνική συνοχή των κρατών μελών της ΕΕ, με στόχο την προστασία του περιβάλλοντος, την καινοτομία, τον τουρισμό κ.ο.κ Τα Επιχειρησιακά Προγράμματα του Γ' ΚΠΣ απευθύνονται τόσο στον δημόσιο τομέα π.χ. για έργα που αφορούν την ανάπτυξη υποδομών και τη βελτίωση υπηρεσιών προς τον πολίτη, όσο και σε ιδιώτες (φυσικά ή νομικά πρόσωπα) για προγράμματα που αφορούν επιχειρήσεις, αγρότες, νέους, ανέργους κλπ. Επίσης, σημαντικό επιχειρησιακό σχέδιο που εντάσσεται στο Γ ΚΠΣ και συγκεκριμένα στα, αποτελεί ο νέος αναπτυξιακός νόμος 3299/2004. Σύμφωνα με ΠΕΠ 9 με την συνολική εικόνα των 13 ΠΕΠ σε Δελτίο Τύπου του Υπουργείου, Εσωτερικών Δημόσιας Διοίκησης Και Αποκέντρωσης έως την 26/4/07, η μέση απορροφητικότητα των 13 ΠΕΠ ανέρχεται σε ποσοστό της τάξης του 61,74%. 9 ΠΕΠ: Περιφερειακά επιχειρησιακά προγράμματα για τις 13 διοικητικές Περιφέρειες της χώρας 19

26 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΕΝΙΣΧΥΣΕΩΝ Στα πλαίσια της ανταγωνιστικότητας 10, εντοπίζονται θετικές εξελίξεις ως προς την ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας. Σύμφωνα με έκθεση της IMD 11 για την ανταγωνιστικότητα, η Ελλάδα εμφανίζεται να βελτιώνει τη θέση της στη διεθνή συνολική κατάσταση, έπειτα από μια πενταετή πτωτική πορεία. Συγκεκριμένα, ενώ το 2005 η Ελλάδα καταλάμβανε την 50 η θέση, το 2006 ανήλθε στην 42 η μεταξύ 61 χωρών και περιφερειών, ξεπερνώντας πχ Πορτογαλία, Τουρκία, Νότια Αφρική και παρουσιάζοντας την Τρίτη μεγαλύτερη συνολική βελτίωση μετά την Κίνα και την Ινδία. Στην κατάταξη των χωρών Ευρώπης, Μέσης Ανατολής και Αφρικής, η χώρα βελτιώνει τη θέση της κατά 6 θέσεις (25 η μεταξύ των 37 χωρών) και αναφορικά με τις 21 από τις 25 χώρες της ΕΕ που συμμετέχουν στην έρευνα, επίσης βελτιώνει τη θέση της και βρίσκεται μπροστά από χώρες όπως Πορτογαλία, Ιταλία, Σλοβενία και Πολωνία. Σύμφωνα με το ΕΠΑΝ 12, το οποίο εγκρίθηκε από την Ε.Ε. στις με διάρκεια εφαρμογής την περίοδο , αποτελεί μια μεγάλη κρατική παρέμβαση, η οποία καλύπτει τους τομείς της Μεταποίησης και των Υπηρεσιών της Ενέργειας, της Έρευνας & Τεχνολογίας και του Τουρισμού. Κινητοποιεί πόρους προκειμένου να αυξηθεί η παραγωγικότητα και η ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων και της ελληνικής οικονομίας συνολικά. Ένα μεγάλο μέρος του προϋπολογισμού ΕΠΑΝ που υπερβαίνει τα 2/3 αυτού χρηματοδοτεί ενισχύσεις προς επιχειρήσεις εκ των οποίων η συντριπτική πλειοψηφία είναι ΜΜΕ 13 (συνολικός προϋπολογισμός του ΕΠΑΝ 6,5 δις ). Η στήριξη, με την μορφή της άμεσης κεφαλαιουχικής ενίσχυσης των μικρών επιχειρήσεων αποτελεί κρίσιμης σημασίας ζήτημα. Οι μικρές επιχειρή- 10 Η ικανότητα διατήρησης και βελτίωσης του βιοτικού επιπέδου των πολιτών της χώρας και αναβάθμισης του επιχειρηματικού περιβάλλοντος, ενίσχυσης της απασχόλησης της πραγματικής συνοχής και της περιβαλλοντικής προστασίας και αναβάθμισης και διαρκούς βελτίωσης της παραγωγικότητας, υπό συνθήκες παγκοσμιοποίησης 11 World competitiveness center: Παγκόσμιο κέντρο ανταγωνιστικότητας 12 ΕΠΑΝ: Επιχειρησιακό πρόγραμμα ανταγωνιστικότητας που κατατάσσεται στα τομεακά επιχειρησιακά προγράμματα 13 ΜΜΕ: Μικρομεσαίες επιχειρήσεις 20

27 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΕΝΙΣΧΥΣΕΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 σεις, ιδιαίτερα αυτές που δραστηριοποιούνται στις λιγότερες αναπτυγμένες Περιφέρειες της χώρας, βιώνουν προβλήματα προσαρμοστικότητας και έχουν λιγότερες ευκαιρίες ανάπτυξης έναντι των μεγάλων επιχειρήσεων ή αυτών που δραστηριοποιούνται σε κεντρικό επίπεδο. Παράλληλα, χαρακτηρίζονται από περιορισμένη δυνατότητα υλοποίησης επενδύσεων, εξαιτίας κυρίως της αδυναμίας πρόσβασης τους στο χρηματοοικονομικό σύστημα, από έλλειψη τεχνογνωσίας, από αδυναμία επέκτασης σε διευρυμένες αγορές, ενώ συνήθως αντιμετωπίζουν υψηλότερα κόστη παραγωγής και λειτουργίας. Η επιλογή της στήριξης και ανάπτυξης των πολύ μικρών επιχειρήσεων σε περιφερειακό επίπεδο αποβλέπει πρωτίστως στην τόνωση της περιφερειακής οικονομίας, στην διατήρηση θέσεων εργασίας και στη δημιουργία νέων, με απώτερο σκοπό τη συγκράτηση του πληθυσμού στις περιοχές αυτές και στην αύξηση της κοινωνικής συνοχής. Η υποστήριξη των επιχειρήσεων και ειδικότερα των ΜΜΕ πραγματοποιείται μέσα από ένα ευρύ φάσμα δράσεων του ΕΠΑΝ, μεταξύ των οποίων και δράσεις για την δημιουργία νέων επιχειρήσεων. Ο κάτωθι πίνακας παρουσιάζει το συνολικό ποσοστό ενταχθέντων έργων στο ΕΠΑΝ, ως ποσοστό του συνολικού προϋπολογισμού ανά Περιφέρεια. 21

28 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΕΝΙΣΧΥΣΕΩΝ Οι περιφέρειες της Κεντρικής Μακεδονίας, της Στερεάς Ελλάδας και της Αττικής, συγκεντρώνουν το μεγαλύτερο ποσοστό του προϋπολογισμού του επιχειρησιακού προγράμματος ανταγωνιστικότητας (ΕΠΑΝ) στις 31/12/2004. Στις 31/12/2005, οι ίδιες Περιφέρειες επίσης κυριάρχησαν με το μεγαλύτερο ποσοστό του συνολικού προϋπολογισμού του (ΕΠΑΝ) να κατευθύνεται την Περιφέρεια της Αττικής. Σύμφωνα τον νέο Αναπτυξιακό Νόμο, αυτός χαρακτηρίζεται από έντονη περιφερειακή διάσταση και προσφέρει μέχρι και 60% επιδότηση σε ΜΜΕ της Περιφέρειας. Μέχρι τις 19/5/2006, εμφανίζεται να έχουν κατατεθεί αιτήματα συνολικά στην Επικράτεια ύψους 3,5 δισεκατομμύρια ευρώ. Από αυτές τις προτάσεις έχουν εγκριθεί με προϋπολογισμό που φτάνει τα 1,63 δισεκατομμύρια ευρώ. Οι Περιφέρειες της Κεντρικής Μακεδονίας της Δυτικής Ελλάδας και της Κρήτης παρουσιάζουν τις περισσότερες εγκριθείσες επενδύσεις που υπάχθηκαν στον αναπτυξιακό νόμο (Ν.3299/2004) μέχρι τις 19/05/2006 με την Περιφέρεια της Κρήτης να έρχεται πρώτη όσον αφορά στο συνολικό αριθμό υ- 22

29 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΕΝΙΣΧΥΣΕΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 παγωγών (221) και την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας να έρχεται πρώτη στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας (559,38) από τις συνολικά 2477,29 νέες θέσεις εργασία, σύμφωνα με το υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών. Επίσης, αξιοσημείωτο είναι ότι ο τομέας της μεταποίησης παρουσιάζει μεγάλη συμμετοχή υποβληθέντων αιτημάτων με 1060 αιτήσεις υπαγωγών έναντι 519 του τουρισμού του τομέα υπηρεσιών. Τα στοιχεία αυτά παρουσιάζονται στους παρακάτω πίνακες: 23

30 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΕΝΙΣΧΥΣΕΩΝ Στον πίνακα που ακολουθεί, παρουσιάζονται τα αποτελέσματα των ε- πενδυτικών σχεδίων του νόμου 3299/2004 από την έναρξη εφαρμογής του μέχρι και της 30/6/2007 κατά Περιφέρεια και κατά τομέα δραστηριότητας. Όπως παρουσιάζεται, τέσσερις είναι οι Περιφέρειες με τα περισσότερα υπαγόμενα επενδυτικά σχέδια με την Κρήτη να έρχεται πρώτη και την Κεντρική Μακεδονία δεύτερη. Επίσης, στην Ελλάδα πρώτος έρχεται ο τομέας της μεταποίησης με υπαγόμενα επενδυτικά σχέδια και δεύτερος ο τομέας του τουρισμού με Ο μεταποιητικός τομέας στην Ελλάδα είναι και ο τομέας με τα περισσότερα εγκεκριμένα επενδυτικά σχέδια σε αντίθεση με τον πρωτογενή τομέα που μειονεκτεί τόσο σε αριθμό αιτήσεων υπαγωγών όσο και σε αριθμό εγκρίσεων. 24

31 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΕΝΙΣΧΥΣΕΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 25

32 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΕΝΙΣΧΥΣΕΩΝ 26

33 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΕΝΙΣΧΥΣΕΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η περίπτωση της Περιφέρειας Κρήτης Η Περιφέρεια Κρήτης βρίσκεται στην πρώτη πεντάδα μεταξύ των δεκατριών διοικητικών περιφερειών της χώρας όσον αφορά στο ΑΕΠ (4 η θέση το 2005 σε σχέση με 6 η θέση το 2002 και 8 η θέση το 2004), στη φυσική αύξηση του πληθυσμού (2 η θέση), στο δηλωθέν εισόδημα ανά φορολογούμενο (2 η θέση) και φυσικά στο ποσοστό ανεργίας (7%, το χαμηλότερο ποσοστό ανεργίας). Ωστόσο, παρουσιάζει αρκετές χαμηλές επιδόσεις στο μέγεθος «Αποταμιευτικές καταθέσεις ανά κάτοικο» και συνεπώς στο συνολικό ύψος των α- ποταμιευτικών καταθέσεων. Η διάρθρωση της οικονομίας της περιφέρειας Κρήτης χαρακτηρίζεται από σταδιακό περιορισμό του τομέα της μεταποίησης και από διόγκωση συγκεκριμένων κλάδων του τριτογενούς τομέα (κατά βάση του τουρισμού). Συγκεκριμένα: Ο πρωτογενής τομέας στην Κρήτη έχει σημαντική συμμετοχή στη διαμόρφωση όλων των μακροοικονομικών μεγεθών της, αν και εμφανίζει σημεία υποχώρησης. Η συμμετοχή του στην Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία της περιφέρειας μειώνεται διαχρονικά. Οι προσπάθειες για ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των τομέων της τοπικής οικονομίας οδηγούν σε πιέσεις για εξειδίκευση στην αγορά εργασίας και αλλαγή στη δομή της απασχόλησης. Ο δευτερογενής τομέας χαρακτηρίζεται από μειωμένη δραστηριότητα, ωστόσο παρουσιάζει ειδίκευση σε συγκεκριμένους τομείς της μεταποίησης που συνδέονται με την παραγωγή του πρωτογενή (π.χ. βιομηχανία τροφίμων ποτών) και έτσι έχει καθοριστικό ρόλο στην αύξηση της προστιθέμενης αξίας των προϊόντων αυτών. Ωστόσο, ο βαθμός εκσυγχρονισμού των μεταποιητικών επιχειρήσεων δεν κρίνεται ικανοποιητικός. 27

34 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΕΝΙΣΧΥΣΕΩΝ Ο τομέας των υπηρεσιών είναι ο κατ εξοχήν σημαντικός για την οικονομία του νησιού. Πράγματι, στην Περιφέρεια Κρήτης το 78% του προϊόντος της προέρχεται από τις υπηρεσίες το 2005, με σημαντική τη συμβολή του τουρισμού, αφού 13% του ακαθάριστου προϊόντος της προέρχεται από υπηρεσίες ξενοδοχείων και εστιατορίων, η 3η υψηλότερη αναλογία στη χώρα μετά το Νότιο Αιγαίο και τα Νησιά του Ιονίου. Επιγραμματικά, ο υψηλός βαθμός εξειδίκευσης της Κρητικής οικονομίας στον πρωτογενή και στον τριτογενή τομέα, γίνεται εύκολα αντιληπτός από την ανάγνωση των δεδομένων του παρακάτω πίνακα, που αναφέρονται στην Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία (ΑΠΑ) των τομέων της παραγωγικής δραστηριότητας στην Κρήτη και στο σύνολο της χώρας: 28

35 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΕΝΙΣΧΥΣΕΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 29

36 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΕΝΙΣΧΥΣΕΩΝ Σύμφωνα με το Δελτίο τύπου 14 της Περιφέρειας Κρήτης (Ηράκλειο, ), σε σχέση με την πορεία υλοποίησης του ΠΕΠ, η εικόνα είναι η ακόλουθη: έχει ενεργοποιηθεί το 104,27% του ΠΕΠ Κρήτης, έχει συμβασιοποιηθεί το 94,74%, ενώ η απορροφητικότητα βρίσκεται στο 58% επί του συνόλου των συμβάσεων. Αναλυτικά, στο πλαίσιο της ενεργοποίησης των μέτρων του ΠΕΠ Κρήτης, η πρόοδος ένταξης πράξεων δίνει την πιο κάτω εικόνα μέχρι σήμερα (Μάιος 2007): Όσον αφορά στο προϋπολογισμό των έργων που εντάχθηκαν στο ΕΠΑΝ στην Περιφέρεια Κρήτης, το 7,98% του συνολικού προϋπολογισμού κατευθύνθηκε στην Κρήτη το 2005, σε αντίθεση με το μόνο 5,47% που ήταν το Αξίζει να σημειωθεί ότι, μέχρι και το 2005, το ποσοστό των έργων που 14 Πηγή: 30

37 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΕΝΙΣΧΥΣΕΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 εντάχθηκαν στο ΕΠΑΝ ήταν πολύ μικρό σε σχέση με τις άλλες Περιφέρειες, με την Περιφέρεια Κρήτης να κατατάσσεται στην 6 η θέση το 2004 και την 5 η θέση το Όμως, αύξησε ακόμα περισσότερο την συμμετοχή της μέχρι και τον Μάρτιο του 2007, φτάνοντας το 9,2% του συνολικού προϋπολογισμού που αντιστοιχεί σε προτάσεις έργων συνολικού προϋπολογισμού 459,315 εκ, στο πλαίσιο περισσότερων από 50 δράσεων του Προγράμματος ΕΠΑΝ. Τέλος, σύμφωνα με τα επενδυτικά σχέδια που υπάχθηκαν στις διατάξεις του αναπτυξιακού νόμου 3299/2004, αξιοσημείωτο είναι ότι μέχρι και τις 19/5/2006, η Περιφέρεια Κρήτης έχει την πλειοψηφία των προτάσεων 15 τόσο των προτάσεων που έχουν κατατεθεί σε περιφερειακό επίπεδο δηλαδή στις ΔΙΣΑ 16 των περιφερειών (312 αιτήματα ποσοστού 21%), όσο και των εγκεκριμένων προτάσεων (221 υπαγωγές, με ποσοστό «επιτυχίας» 25%), κατά πολύ περισσότερες από κάθε άλλη Ελληνική Περιφέρεια. Επίσης, αξίζει να σημειωθεί ότι η Κρήτη μέχρι και της 30/6/2007, είναι η Περιφέρεια με τα περισσότερα επενδυτικά σχέδια (751) από τα οποία τα 408 αποτελούν τον τομέα της μεταποίησης, τα 245 αποτελούν τον τομέα του τουρισμού ενώ 39 και 59 είναι για τον πρωτογενή τομέα και τον τομέα των υπηρεσιών αντίστοιχα. Επίσης, από τα συνολικά 751 υπαγόμενα επενδυτικά σχέδια, τα 670 εγκρίθηκαν, ενώ δημιουργήθηκαν νέες θέσεις εργασίας. Παρατηρείται, μια μεγάλη κυριαρχία του μεταποιητικού τομέα στα πλαίσια των αναπτυξιακών και ανταγωνιστικών προτεραιοτήτων των Ελληνικών Περιφερειών. 15 Πηγή: Υπουργείο Οικονομίας και οικονομικών 16 ΔΙΣΑ: διεύθυνση σχεδιασμού και ανάπτυξης 31