Βασικά δικαιώµατα που ισχύουν για µετανάστες σε αντικανονική κατάσταση

Transcript

1 Βασικά δικαιώµατα που ισχύουν για µετανάστες σε αντικανονική κατάσταση Έγγραφο θέσης της Κάριτας Ευρώπης (ΚΕ) για τα δικαιώµατα των µεταναστών σε αντικανονική κατάσταση Εισαγωγή Η Κάριτας Ευρώπης (ΚΕ) είναι το δίκτυο των οργανώσεων της Κάριτας στην Ευρωπαϊκή ήπειρο. Η ενωµένη δύναµη των 49 µελών της, παρούσα σε 46 Ευρωπαϊκές χώρες, κάνει την Κάριτας Ευρώπης µία από τις µεγαλύτερες δηµόσιες κοινωνικές οργανώσεις στην Ευρώπη. Η Κάριτας Ευρώπης και τα µέλη της δραστηριοποιούνται σε θέµατα σχετικά µε την φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισµό, τη διεθνή συνεργασία, τις επείγουσες ανθρωπιστικές παρεµβάσεις, την ανάπτυξη και θέµατα µετανάστευσης και ασύλου. Η µετανάστευση είναι µία ευκαιρία και µία πρόκληση, ένα περίπλοκο φαινόµενο που έχει επακόλουθα στην χώρα προέλευσης, διέλευσης και προορισµού, αλλά πρώτ απ όλα στους µετανάστες τους ίδιους και στις οικογένειές τους που τις αφήνουν πίσω. Στην Ευρώπη, οι µετανάστες σε αντικανονική κατάσταση αντιµετωπίζουν παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωµάτων σε καθηµερινή βάση όταν πρόκειται για πρόσβαση στο δικαίωµα της υγείας, της κατοικίας, της εργασίας και κυρίως της µόρφωσης και εποµένως έτσι γίνονται πιο ευάλωτοι. Οι οργανώσεις της Κάριτας βγάζουν αυτό το συµπέρασµα από την εκτεταµένη τους εµπειρία πάνω στο θέµα. Η Κάριτας Ευρώπης βοηθάει µετανάστες 1 µέσω διαφόρων υπηρεσιών, συµπεριλαµβανοµένων κοινωνικής βοήθειας, ψυχο-κοινωνικής και νοµικής συµβουλευτικής, νοµικής εκπροσώπησης και υπεράσπισης για τα βασικά τους δικαιώµατα, µεταξύ άλλων. 1. Θεµατολογία Στο πεδίο της µετανάστευσης χρησιµοποιούνται διαφορετικοί όροι και ορισµοί. Διαφέρουν από εθνικά και πολιτικά περιεχόµενα, αλλά υπάρχει ένα κοινό: ο στιγµατισµός του όρου «παράνοµη µετανάστευση» από πολιτικούς και τα µέσα µαζικής επικοινωνίας. Χρειάζεται να τονιστεί ότι µόνο πράξεις µπορούν να χαρακτηριστούν παράνοµες. Ένα άτοµο καθ εαυτού δεν µπορεί ποτέ να χαρακτηριστεί «παράνοµο». Η αυτόµατη συσχέτιση του όρου «παράνοµος» µε «εγκληµατικός» έχει τονιστεί από διάφορες Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) και ερευνητές. 2 Για να αποφύγει αυτή την εννοιολογική απόχρωση, η Κάριτας Ευρώπης χρησιµοποιεί τον όρο «µετανάστες σε αντικανονική κατάσταση» ως ευρύ όρο, συµπεριλαµβανοµένων και ιθαγενών τρίτων 1 Ο όρος µετανάστης σε αυτή την εργασία αναφέρεται στους µετανάστες, απόδηµους, πρόσφυγες, άτοµα µε υποδεέστερους τύπους προστασίας, αιτούντες άσυλο, θύµατα εµπορίας, άτοµα που αναζητούν άλλου είδους προστασίας και µετανάστες σε κανονική ή αντικανονική κατάσταση. 2 Βλέπε για παράδειγµα ΠΙΚΟΥΜ, Σκιορτίνο 2004: 17, Τριανταφυλλίδου 2009:2, Κολεβίνσκι 2004.

2 χωρών, χωρίς νοµικό καθεστώς που υπόκεινται σε απέλαση εάν συλληφθούν Το γενικό πλαίσιο και οι πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης Παρότι ο έλεγχος των συνόρων και του εσωτερικού έχουν γνωρίσει µία θεαµατική αύξηση και σε οικονοµικό και σε ανθρώπινο δυναµικό τα τελευταία χρόνια, αντικανονική µετανάστευση συµβαίνει σε κάθε Ευρωπαϊκή χώρα. Η οικονοµία µπορεί συχνά να επωφεληθεί από την αντικανονική µετανάστευση, αφού οι περισσότεροι µετανάστες σε αντικανονική κατάσταση εργάζονται σε τοµείς που οι Ευρωπαίοι πολίτες δεν ενδιαφέρονται να ασχοληθούν, ιδιαίτερα ως ευέλικτο εργατικό δυναµικό, οι µετανάστες σε αντικανονική κατάσταση συχνά πληρώνονται λιγότερο από τον βασικό µισθό, και εργάζονται σε συνθήκες που παραβιάζουν τα κατώτερα εργασιακά δεδοµένα. 4 Η Κάριτας Ευρώπης παρατηρεί µε ανησυχία ότι οι εθνικοί νοµοθέτες µέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση αναζητούν αυξητικά να ποινικοποιήσουν την αντικανονική µετανάστευση, ενώ ταυτόχρονα αρνούνται βασικά ανθρώπινα δικαιώµατα σε µετανάστες σε αντικανονική κατάσταση. Αυτή η προσέγγιση οδηγεί σε εκµετάλλευση, κακοποίηση, διακρίσεις και κοινωνικό αποκλεισµό των µεταναστών σε αντικανονική κατάσταση και εποµένως επηρεάζεται η Ευρωπαϊκή κοινωνία ως σύνολο. Παράλληλα στο πολιτικό επίπεδο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα κονδύλια για έλεγχο των συνόρων και επιστροφή αυξάνονται, ενώ η εστίαση για ενσωµάτωση, κοινωνική συµπερίληψη των κοινοτήτων των µεταναστών και ο σεβασµός για τα βασικά δικαιώµατα των µεταναστών µειώνεται. 3. Προτάσεις «Όλοι, εποµένως, ανήκουν σε µία οικογένεια, οι µετανάστες και οι ντόπιοι πληθυσµοί που τους υποδέχονται, και όλοι έχουν το ίδιο δικαίωµα να απολαύσουν τα αγαθά της γης των οποίων ο προορισµός είναι παγκόσµιος, όπως διδάσκει η κοινωνική διδασκαλία της Εκκλησίας.» 5 3 Ενώ περιγράφει το φαινόµενο, η ΚΕ χρησιµοποιεί τον όρο «αντικανονική µετανάστευση». Οι όροι που χρησιµοποιούνται από την Κάριτας Ευρώπης βρίσκονται στην ίδια γραµµή µε τους ορισµούς της Σύµβασης των Ηνωµένων Εθνών για Μετανάστες Εργάτες. Ο όρος «µετανάστες σε αντικανονική κατάσταση» συµπεριλαµβάνει επιπροσθέτως µετανάστες εργάτες που στερούνται των απαραίτητων εγγράφων, µετανάστες που κάνουν αντικανονική εργασία µε τουριστική βίζα ή κατά την διάρκεια της ελεύθερης βίζας παραµονής τους, µετανάστες που εργάζονται σε παραβίαση των κανονισµών της εποχικής ή της εργατικής σύµβασης και µετανάστες µε ψεύτικες ταυτότητες και /ή σε κατοχή πλαστών εγγράφων. 4 Και η χώρα αποστολής και η χώρα λήψης επωφελούνται από την µετανάστευση για εργασιακούς λόγους (Αλεϊνκοφφ, Διεθνείς Νοµικοί Κανονισµοί και Μετανάστευση: Μία αναφορά Γενεύη 2003: 23). Μενζ (2011 Η Πολιτική Οικονοµία της Ελεγχόµενης Μετανάστευσης: Εµφανιζόµενοι χωρίς χώρα, Εξευρωπαϊσµός και οι πολιτικές της σχεδίασης των πολιτικών µετανάστευσης, Οξφόρδη) και Ρέα (2011 Γαλλικά Βρυξέλλες) επιχειρηµατολογούν ότι οι χώρες επωφελούνται ιδιαίτερα από την ευελιξία των αντικανονικών εργατών, που µπορούν να είναι διαθέσιµοι σε εποχιακές εργασίες µόνο για αυτό το χρονικό διάστηµα, και δεν θα ζητήσουν καθόλου µισθό ή πλεονεκτήµατα για το υπόλοιπο του έτους. 5 Πάπας Βενέδικτος 16 ος, «Μία ανθρώπινη οικογένεια».

3 Αναγνώριση, σεβασµός και πρόσβαση σε βασικά δικαιώµατα όλων των ανθρώπων ανεξαρτήτως της εθνικότητάς τους ή της νοµικής τους κατάστασης πρέπει να είναι στο κέντρο όλων των πολιτικών για την µετανάστευση. Η Κάριτας Ευρώπης προτρέπει τις χώρες που δέχονται µετανάστες στην Ευρώπη και στην Ευρωπαϊκή Ένωση: 1. Να σέβονται την πρόσβαση στα βασικά ανθρώπινα δικαιώµατα: Δίνοντας πρακτικό αποτέλεσµα στα ανθρώπινα δικαιώµατα κάθε ανθρώπου στην Ευρώπη ως κλειδί για σεβασµό και αξιοπρέπεια. Αυτό συµπεριλαµβάνει την ανάγκη να αναγνωριστούν οι αντικανονικοί µετανάστες ως κάτοχοι δικαιωµάτων στην σίτιση, στην ιατροφαρµακευτική περίθαλψη, στην διαµονή, στις αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας, σε βασική εκπαίδευση και στην οικογενειακή ζωή. Για ανήλικους συγκεκριµένα, η Συνθήκη για τα Δικαιώµατα του Παιδιού πρέπει να είναι πλήρως και αποτελεσµατικά χαραγµένη στις εθνικές νοµοθεσίες, συµπεριλαµβανοµένης και της προστασίας ασυνόδευτου ανήλικα. Όλα τα µέλη κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η πλειονότητα των εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης χωρών έχουν υπογράψει τα βασικά διεθνή όργανα ανθρωπίνων δικαιωµάτων και εποµένως είναι νοµικά υποχρεωµένες να προστατεύουν τα δικαιώµατα όλων των ατόµων µέσα στην επικράτειά τους. 2. Να σέβονται το δικαίωµα στην µετανάστευση και το δικαίωµα στην παραµονή. Αυτή η αρχή της Κοινωνικής Διδασκαλίας της Εκκλησίας σηµαίνει να αναγνωρίζεται το δικαίωµα της αναζήτησης καλύτερης ζωής εν ειρήνη, µακριά από το µέρος καταγωγής κάποιου. Επίσης εννοεί την αναγνώριση του δικαιώµατος να απολαύσει αξιοπρεπείς συνθήκες διαµονής στην χώρα καταγωγής του. Ο Διεθνής και ο Ευρωπαϊκός νόµος αναγνωρίζει το δικαίωµα να φύγει κανείς από κάποια χώρα, συµπεριλαµβανοµένης και της δικής του, και να επιστρέψει στη χώρα του 6, το δικαίωµα να αναζητήσει άσυλο 7 και το δικαίωµα στο άσυλο 8, καθώς και την αρχή «non-refoulement» 9 (µη-καταπίεση). 3. Να δηµιουργήσουν ισχύουσες διαδικασίες νοµιµοποίησης, συµπεριλαµβανοµένων ευέλικτων προεκτάσεων της (κοινωνικής) κατάστασης: Η Κάριτας Ευρώπης καλεί για ισχύουσες νοµιµοποιήσεις 9 για να αποφευχθεί η εκµετάλλευση και η ταπεινωτική συµπεριφορά κατά των ανθρώπων. Η κοινωνία δεν µπορεί να χτίσει µία αληθινή κοινή Ευρώπη διαχωρίζοντας δύο επίπεδα του πληθυσµού. Η Ευρωπαϊκή Ένωση χρειάζεται να προωθήσει πρακτικές λύσεις και εγγυήσεις για τους ανθρώπους που ζουν ανάµεσά µας, που εργάζονται στις χώρες µας και συµβάλλουν στην ευηµερία 6 Άρθρο 13 Της Διεθνείς ανακήρυξης των Ανθρώπινων Δικαιωµάτων, Συνθήκη της Γενεύης, Ο Ευρωπαϊκός Χάρτης των Βασικών Δικαιωµάτων, non-refoulement είναι µία αρχή του εθιµικού διεθνούς νόµου που απαγορεύει την εκδίωξη, την απέλαση, την επιστροφή ή την έκδοση ενός αλλοδαπού στην χώρα καταγωγής του ή σε άλλη χώρα όπου υπάρχει κίνδυνος ότι η ζωή του ή η ελευθερία του θα απειλούνταν λόγω διακρίσεων. 10 Η νοµιµοποίηση αναφέρεται στην διαδικασία που προσφέρει στους µετανάστες σε αντικανονική κατάσταση την ευκαιρία να νοµιµοποιήσουν την µεταναστευτική τους κατάσταση, είτε σε προσωρινή ή µόνιµη βάση (Επιτροπή για την Μετανάστευση, Πρόσφυγες και Πληθυσµός (Συµβούλιο της Ευρώπης) Προγράµµατα Νοµιµοποίησης για αντικανονικούς µετανάστες, Αναφορά, 6 Ιουλίου 2007, Κειµ ,

4 µας, αλλά δεν έχουν πρόσβαση στα βασικά ανθρώπινα δικαιώµατα λόγω της καταστάσεώς τους. Τα Κράτη Μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν ένα υπερβολικά άκαµπτο σύστηµα ανανέωσης των νοµικών καταστάσεων, που δηµιουργεί έναν αυξανόµενο αριθµό µεταναστών που βρίσκονται σε αντικανονική κατάσταση και σπρώχνει τους µετανάστες στην άτυπη οικονοµία. Αυτή η ακαµψία επηρεάζει την κοινωνία ως σύνολο και χρειάζεται να καταπιαστεί επαρκώς από την Ευρωπαϊκή Ένωση. 4. Να αποφεύγουν να ποινικοποιούν την αντικανονική µετανάστευση: Οι πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης εστιάζουν κυρίως στον έλεγχο των συνόρων, την επιστροφή και την ποινικοποίηση των αντικανονικών µεταναστών, και εποµένως αναγκάζει τους πρόσφυγες και τους δυνητικούς µετανάστες µέσα σε επικίνδυνα ταξίδια και αποτυγχάνει να διασφαλίσει τα ανθρώπινα δικαιώµατα των αντικανονικά µεταναστών. Σήµερα στην Ευρώπη η Κάριτας Ευρώπης βλέπει τα αποτελέσµατα τέτοιων πολιτικών: µία διαρθρωτική δηµιουργία των µεταναστών σε αντικανονική κατάσταση. Αυτή η ευάλωτη οµάδα συχνά αντιµετωπίζει συστηµατική κράτηση. Αλλά η κράτηση πρέπει να χρησιµοποιείται µόνο ως έσχατη λύση, πρέπει να είναι ανάλογη και δικαιολογηµένη σε κάθε µεµονωµένη περίπτωση, και δεν πρέπει να εξυπηρετεί την ποινικοποίηση των αντικανονικών εισόδων ή να εφαρµόζεται αυτόµατα σε διαδικασίες επιστροφής. Επιπλέον, η προτιµότερη εναλλακτική λύση κάτω από τον διεθνή νόµο 10 είναι η ελευθερία κινήσεων, συµπεριλαµβανοµένων περιορισµών, αν χρειάζεται. 5. Να αποφεύγουν να δηµιουργούν καταστάσεις νοµικού λίµπο [σε λησµονηµένη κατάσταση]: Μετανάστες σε αντικανονική κατάσταση, που δεν µπορούν να επιστρέψουν, θα έπρεπε να τους παραχωρείται νοµιµότητα ως η µόνη επιλογή για να λάβουν νόµιµη κατάσταση. 11 Σήµερα, πολλοί µετανάστες αναγκάζονται να συνεχίσουν να ζουν µέσα στις χώρες µέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης χωρίς την δυνατότητα επιστροφής στις χώρες προέλευσής τους, π.χ. εξαιτίας της έλλειψης συνεργασίας µε τις πρεσβείες. Ταυτόχρονα αυτοί οι αόρατοι µετανάστες δεν έχουν, εκ των πραγµάτων, πρόσβαση σε βασικά ανθρώπινα δικαιώµατα. Τέτοιες συνθήκες συχνά δηµιουργούνται όταν οι αρχές της χώρας απορρίπτουν αιτήσεις για διεθνή προστασία ή την προέκταση των νοµικών καταστάσεων, αλλά δεν µπορούν µε τη βία να επαναπατρίσουν το άτοµο. Δυστυχώς, αυτή η πρακτική το να οδηγούνται µετανάστες σε αντικανονικές καταστάσεις είναι διαδεδοµένη µέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση και θα έπρεπε να ρυθµιστεί ικανοποιητικά. 6. Σταµατήστε τον ρατσισµό και την ξενοφοβία που βρίσκονται στην άνθιση: Η Κάριτας Ευρώπης ανησυχεί και πιστεύει ότι ο τρόπος που συµπεριφερόµαστε τους αντικανονικούς µετανάστες επηρεάζει τις κοινωνίες µας. Αν εµείς σταθερά και δηµόσια δεν αναγνωρίσουµε την ανθρώπινη αξιοπρέπεια όλων των µεταναστών, επιτρέπουµε τον ρατσισµό και την ξενοφοβία να ανθίσουν στις κοινωνίες µας. Παίζοντας πάνω στην ξενοφοβία 11 Επίσηµη Οδηγία για την Επιστροφή 2008/115/ Η Κάριτας Ευρώπης συγκεκριµένα δηλώνει ότι εναλλακτικές λύσεις της κράτησης για µετανάστες θα πρέπει να προτιµούνται. 12 Βλέπε το Άρθρο 6 (4) της Επίσηµης Οδηγίας για την Επιστροφή 2008/115/ΚΕ.

5 και τον ρατσισµό, ο πολιτικός λόγος συχνά κακοµεταχειρίζεται την πραγµατική «απειλή των παράνοµων µεταναστών» για να πετύχει τους δικούς του σκοπούς. Η Ανθρώπινη Κινητικότητα γενικά γίνεται αντιληπτή είτε από οικονοµική ή από θέµα ασφάλειας οπτική γωνία. Αυτό αποτρέπει από το να βλέπουµε τους µετανάστες ως ανθρώπους.