ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΕΤΑΡΤΗ, 18 ΜΑΪΟΥ 2016

Transcript

1 ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΕΤΑΡΤΗ, 18 ΜΑΪΟΥ 2016 Α. Με ανάλογο τρόπο και οι οικοδόμοι και όλοι οι άλλοι (τεχνίτες). Δηλαδή χτίζοντας με καλό τρόπο σπίτια θα γίνουν καλοί οικοδόμοι, όμως χτίζοντας με κακό τρόπο, κακοί. Γιατί, αν δεν ήταν έτσι τα πράγματα, καθόλου δεν θα χρειαζόταν ο δάσκαλος, αλλά όλοι θα ήταν καλοί ή κακοί από τη γέννησή τους. Το ίδιο λοιπόν συμβαίνει και με τις αρετές δηλαδή κάνοντας όσα συμβαίνουν στις συναλλαγές μας με τους άλλους ανθρώπους γινόμαστε άλλοι δίκαιοι και άλλοι άδικοι, κάνοντας όμως όσα έχουν μέσα τους το στοιχείο του φόβου και συνηθίζοντας να αισθανόμαστε φόβο ή θάρρος, άλλοι γινόμαστε ανδρείοι και άλλοι δειλοί. Το ίδιο συμβαίνει και με όσα έχουν σχέση με τις επιθυμίες και με την οργή (μας) άλλοι δηλαδή γίνονται σώφρονες και πράοι, ενώ άλλοι ακόλαστοι και οργίλοι, άλλοι με το να συμπεριφέρονται σ αυτά με αυτόν τον συγκεκριμένο τρόπο και άλλοι με εκείνο τον τρόπο. Και με έναν λόγο λοιπόν από όμοιες ενέργειες διαμορφώνονται τα μόνιμα στοιχεία του χαρακτήρα μας. Γι αυτό πρέπει να προσδίδουμε μια ορισμένη ποιότητα στις ενέργειές μας γιατί σύμφωνα με τις διαφορές αυτών διαμορφώνονται και τα μόνιμα στοιχεία του χαρακτήρα μας. Β1. α) καὶ διαφέρει τούτῳ πολιτεία πολιτείας ἀγαθὴ φαύλης: Στο σημείο αυτό ο Αριστοτέλης κάνει διάκριση των πολιτευμάτων ανάλογα με το κατά πόσον οι νομοθέτες επιτυγχάνουν να εθίσουν τους πολίτες στην ηθική αρετή. Στο σημείο αυτό πρέπει να διευκρινίσουμε ότι μιλώντας για φαύλη πολιτεία ο Αριστοτέλης δεν εννοεί το κακό πολίτευμα αλλά το λιγότερο καλό, το κατώτερο. Η αξιολογική αυτή διαβάθμιση απορρέει από το βαθμό επιτυχίας του νομοθέτη να εθίσει τους πολίτες σε ηθικές πράξεις. Ο Αριστοτέλης συνήθως κάνει διάκριση ανάμεσα στα ορθά πολιτεύματα και τις παρεκβάσεις τους, δηλαδή τις εκτροπές από αυτά. Αυτή τη διάκριση θα τη συναντήσουμε παρακάτω, στις ενότητες από τα Πολιτικά. Εδώ όμως δεν αναφέρεται σ' αυτό εδώ προϋποτίθεται ότι ο νομοθέτης επιδιώκει σε κάθε περίπτωση το καλό των πολιτών απλώς μπορεί να μην έχει πάντοτε επιτυχία στον στόχο του αυτόν. Παρόμοια, σε άλλο χωρίο των Ηθικών Νιχομαχείων, ο Αριστοτέλης κάνει λόγο για νόμο που είναι κείμενος ὀρθῶς και έχει επιτυχία, και για νόμο ἀπεσχεδιασμένον (δηλαδή προχειροφτιαγμένο), που δεν έχει επιτυχία. Άλλωστε ο Αριστοτέλης - σε αντίθεση με τον Πλάτωνα που πίστευε ότι υπάρχει ένα μόνο ιδανικό πολίτευμα και ότι όλα τα άλλα είναι λανθασμένα και επικίνδυνα- θεωρούσε ότι όλα τα πολιτεύματα έχουν θετικά και αρνητικά στοιχεία με την αναλογία όμως αυτών των στοιχείων να διαφοροποιείται.

2 Η διάκριση των πολιτευμάτων σε ἀγαθά και φαῦλα ανάλογα με το βαθμό επιτυχίας των νομοθετών τους στον εθισμό των πολιτών στις ηθικές πράξεις είναι ενδεικτική της σημασίας που απέδιδε ο Αριστοτέλης στην απόκτηση της ηθικής αρετής από τους πολίτες. Η διάπλαση ενάρετων πολιτών είναι το μοναδικό κριτήριο που θέτει ο Αριστοτέλης για την επιτυχία ή την αποτυχία του πολιτεύματος. Άλλωστε, για το λόγο αυτό η πολιτική του Αριστοτέλη έχει χαρακτηριστεί ηθική: διότι σκοπός της είναι η ηθική προαγωγή των πολιτών. β) Ἔτι ἐκ τῶν αὐτῶν καὶ διὰ τῶν αὐτῶν καὶ γίνεται πᾶσα ἀρετὴ καὶ φθείρεται: Εδώ ο Αριστοτέλης κάνει την εξής τοποθέτηση: η γέννηση κάθε ηθικής αρετής έχει την ίδια αιτία και γίνεται με τα ίδια μέσα με τη φθορά της. Ο Αριστοτέλης εννοεί μάλλον μια διαδικασία «δόμησης» και «αποδόμησης» της αρετής, γενέσεως και εκφυλισμού της. Για να διατυπώσουμε λίγο πιο ξεκάθαρα τη θέση: οι ίδιες αιτίες και τα ίδια μέσα είναι δυνατόν να οδηγήσουν στην απόκτηση ή στη μη απόκτηση της αρετής. Προφανώς πρόκειται για μία τοποθέτηση που φαίνεται εκ πρώτης όψεως παράδοξη. Αναρωτιέται κανείς: πώς είναι δυνατόν κάνοντας τις ίδιες ενέργειες δυο άνθρωποι να οδηγείται ο ένας στην απόκτηση της ηθικής αρετής, ενώ ο άλλος όχι. Ο Αριστοτέλης εξηγεί το παράδοξο λίγο παρακάτω. Η χρήση των ρημάτων γίγνεται φθείρεται εκφράζει το θεμελιώδες αντιθετικό ζεύγος των εννοιών γένεσις φθορά που ανάγεται στις απαρχές της φιλοσοφικής σκέψης. Για τον Αριστοτέλη, αυτή ήταν μια φυσική διαδικασία μονόδρομη: γένεση -> αύξηση -> τελείωση -> παρακμή -> φθορά (αποδίδεται έργο στον Αριστοτέλη με τίτλο Περί Γενέσεως και Φθοράς ) Σε ό,τι αφορά τη χρήση του ρήματος γίνεταιι ο Αριστοτέλης φαίνεται πως θέλει ξεκάθαρα να δηλώσει πως η αρετή δεν υπάρχει εκ φύσεως στον άνθρωπο. Αντιθέτως, είναι κάτι που «γίνεται», που τα αποκτά δηλαδή ο άνθρωπος με επίμονη και συνειδητή επανάληψη. γ) ἐκ τῶν ὁμοίων ἐνεργειῶν αἱ ἕξεις γίνονται: Μετά από μια σειρά παραδειγμάτων ο Αριστοτέλης καταλήγει στο επιγραμματικό συμπέρασμα: οι έξεις, τα μόνιμα στοιχεία του χαρακτήρα του ανθρώπου διαμορφώνονται από όμοιες ενέργειες. Η σημασία του όρου ἕξις Ετυμολογία: ἐχω < ἐχ + παραγωγική κατάληξη -σις < ἕξις Η αρχική σημασία του όρου έξις: - να κατέχει κανείς συνέχεια κάτι που έχει αποκτήσει. - επαναλαμβανόμενη ενέργεια που κάνει ο άνθρωπος για την απόκτηση μιας μόνιμης ιδιότητας. Ο Αριστοτέλης έδωσε ηθικό περιεχόμενο στην έννοια έξις: είναι η μόνιμη ιδιότητα, το μόνιμο στοιχείο του χαρακτήρα που αποκτά ο άνθρωπος μετά από μια επαναλαμβανόμενη ενέργεια. Οι έξεις είναι σύμφωνα με τον Αριστοτέλη ένα από τα τρία «τά εν τη ψυχη γινόμενα», αυτά που διαδραματίζονται δηλαδή στην ψυχή του ανθρώπου. Τα άλλα δύο είναι τα εξής: - τα πάθη (η οργή, ο φόβος, ο φθόνος, η χαρά, η επιθυμία), δηλαδή οι άλογες, ενστικτώδεις παρορμήσεις της ψυχής.

3 - οι δυνάμεις, δηλαδή οι δυνατότητες που έχει ο άνθρωπος να αισθανθεί τα πάθη. Β2. α) Παραπάνω ο Αριστοτέλης εξήγησε ότι: «Για τους ίδιους λόγους και με τα ίδια μέσα και γεννιέται κάθε αρετή και φθείρεται το ίδιο και κάθε τέχνη.» Στη συνέχεια εξήγησε ότι αυτό που καθορίζει την απόκτηση ή μη της τέχνης δεν είναι απλώς ο εθισμός, αλλά ο εθισμός με σωστό τρόπο. Σ αυτή την ενότητα εφαρμόζει τη θέση του αυτή στον τρόπο με τον οποίο αποκτώνται οι ηθικές αρετές. Εξηγεί δηλαδή ότι όλοι στην καθημερινότητά μας καλούμαστε να λειτουργήσουμε στο πλαίσιο των συναλλαγών μας με άλλους ανθρώπους, να αντιμετωπίσουμε καταστάσεις που μας προκαλούν φόβο, να διαχειριστούμε τις επιθυμίες και τα πάθη μας (ίδιοι λόγοι και ίδια μέσα). Ο τρόπος (σωστός ή εσφαλμένος, ενάρετος ή ανήθικος) με τον οποίο θα επιλέξουμε να ενεργήσουμε στο πλαίσιο αυτών των καταστάσεων θα κρίνει αν θα οδηγήσουμε την αντίστοιχη αρετή μας στη γέννηση ή στον εκφυλισμό, αν δηλαδή θα αποκτήσουμε την αρετή ή την αντίστοιχη κακία. Στο πλαίσιο των συναλλαγών, των κοινωνικών σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων οι συμπεριφορές διαφοροποιούνται. Άλλοι συμπεριφέρονται σωστά και έντιμα και εθίζοντας τον εαυτό τους σε αυτή τη συμπεριφορά γίνονται δίκαιοι άλλοι συμπεριφέρονται λανθασμένα και ανέντιμα και εθίζοντας τον εαυτό τους σ αυτή τη συμπεριφορά γίνονται άδικοι. Στις δύσκολες, αντίξοες καταστάσεις, όσοι συνηθίζουν τον εαυτό τους να τις αντιμετωπίζουν με θάρρος γίνονται ανδρείοι, ενώ όσοι συνηθίζουν να τις αντιμετωπίζουν με φόβο γίνονται δειλοί. Όσον αφορά τη στάση των ανθρώπων απέναντι στις επιθυμίες τους, άλλοι συνηθίζουν τον εαυτό τους να μην παρασύρονται από αυτές αλλά να τις ελέγχουν. Έτσι λοιπόν, γίνονται σώφρονες. Αντίθετα, άλλοι συνηθίζουν να υποχωρούν στις επιθυμίες τους, να αφήνουν τον εαυτό τους να παρασύρεται από αυτές. Έτσι, γίνονται ασυγκράτητοι (ακόλαστοι). Σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν την οργή τους, ο Αριστοτέλης, εξηγεί ότι άλλοι άνθρωποι εθίζουν τον εαυτό του σε μια ήρεμη, ψύχραιμη αντιμετώπιση, με αποτέλεσμα να γίνονται πράοι, ενώ άλλοι δεν ελέγχουν τα πάθη τους, την οργή τους, αντιδρούν βίαια και κατ αποτέλεσμα γίνονται παράφοροι, οξύθυμοι (οργίλοι). Η περιγραφή των ενεργειών και των αντίστοιχων έξεων γίνεται με χρήση αντιθετικών ζευγών. β) Η θέση που επιθυμεί να τεκμηριώσει ο Αριστοτέλης είναι ότι οι ηθικές αρετές αποκτώνται μέσω του εθισμού στον ορθό τρόπο συμπεριφοράς. Για να το πετύχει αυτό δημιουργεί μια αναλογία ανάμεσα στις τέχνες και τις ηθικές αρετές (Οὕτω δὴ καὶ ἐπὶ τῶν ἀρετῶν ἔχει). Όπως λοιπόν οι τέχνες γεννιούνται και φθείρονται για τους ίδιους λόγους και με τα ίδια μέσα, έτσι και οι αρετές («Για τους ίδιους λόγους και με τα ίδια μέσα και γεννιέται κάθε αρετή και φθείρεται το ίδιο και κάθε τέχνη.»). Στη περίπτωση των τεχνών εξήγησε στην προηγούμενη ενότητα- με το παίξιμο της κιθάρας ή με το χτίσιμο γίνονται και οι καλοί και οι κακοί κιθαριστές και οικοδόμοι αντίστοιχα. Ο καλός ή κακός τρόπος εθισμού είναι που θα οδηγήσει στη γέννηση ή στην φθορά της τέχνης τους. Κατ αναλογία στην περίπτωση των ηθικών αρετών εξηγεί ότι όλοι στην καθημερινότητά μας καλούμαστε να λειτουργήσουμε στο πλαίσιο των συναλλαγών μας με άλλους ανθρώπους, να

4 αντιμετωπίσουμε καταστάσεις που μας προκαλούν φόβο, να διαχειριστούμε τις επιθυμίες και τα πάθη μας (ίδιοι λόγοι και ίδια μέσα). Ο τρόπος (σωστός ή εσφαλμένος, ενάρετος ή ανήθικος) με τον οποίο θα επιλέξουμε να ενεργήσουμε στο πλαίσιο αυτών των καταστάσεων θα κρίνει αν θα οδηγήσουμε την αντίστοιχη αρετή μας στη γέννηση ή στον εκφυλισμό, αν δηλαδή θα αποκτήσουμε την αρετή ή την αντίστοιχη κακία. Επίσης, αξίζει να σημειωθεί ότι στο πλαίσιο της τεκμηρίωσης της θέσης του ο Αριστοτέλης κάνει χρήση παραδειγμάτων από την καθημερινή ζωή, προκειμένου να καταστήσει τη σκέψη του πιο εύληπτη. Παράλληλα, σημειώνεται ότι η πορεία της σκέψης του είναι επαγωγική, καθώς αρχικά αναφέρονται συγκεκριμένα παραδείγματα, τα οποία στη συνέχεια θα οδηγήσουν σε ένα γενικό συμπέρασμα (ἑνὶ δὴ λόγῳ αἱ ἕξεις γίνονται ἐκ τῶν ὁμοίων ἐνεργειῶν). Τέλος, σε ό,τι αφορά τη διατύπωση και τα σχήματα λόγου που χρησιμοποιεί ο Αριστοτέλης για να καταστήσει πιο παραστατικό το λόγο του σημειώνονται τα εξής: «γινόμεθα - γίνονται - πράττοντες - ἐθιζόμενοι» (Διευκρίνιση της χρήσης των τύπων) Με τη χρήση των ρηματικών τύπων που αναφέρονται σε πράξεις, «γινόμεθα - γίνονται - πράττοντες - ἐθιζόμενοι» δηλώνεται ενέργεια, ενώ ο ενεστώτας δηλώνει την επανάληψη. Έτσι, δίνεται η ευκαιρία στον Αριστοτέλη να αποδείξει τον βαθμιαίο τρόπο κατάκτησης της αρετής, καθώς και ότι και οι έξεις, όπως και οι αρετές, δεν υπάρχουν εκ φύσεως, αλλά είναι αποτελέσματα κάποιων ενεργειών. Αναλογίες: οὕτω δὴ καὶ / «ὁμοίως δὲ» Αντιθέσεις: τονίζουν τους δύο αντίθετους τρόπους συμπεριφοράς φοβεῖσθαι ἢ θαρρεῖν οἳ μὲν ἀνδρεῖοι οἳ δὲ δειλοὶ οἳ μὲν σώφρονες οἳ δ ἀκόλαστοι οἳ μὲν πρᾶοι οἳ δ ὀργίλοι οἳ μὲν ἐκ τοῦ οὑτωσὶ οἳ δὲ ἐκ τοῦ οὑτωσὶ Σχήμα από κοινού γινόμεθα οἳ μὲν δίκαιοι οἳ δὲ δειλοὶ (γινόμεθα) οἳ μὲν γὰρ σώφρονες καὶ πρᾶοι γίνονται, οἳ δ ἀκόλαστοι καὶ ὀργίλοι (γίνονται) οἳ μὲν ἐκ τοῦ οὑτωσὶ ἐν αὐτοῖς ἀναστρέφεσθαι, οἳ δὲ ἐκ τοῦ οὑτωσὶ (ἀναστρέφεσθαι) Σχήμα υπερβατό: ὁμοίως δὲ καὶ περὶ τὰς ἐπιθυμίας ἔχει Χιαστό σχήμα: φοβεῖσθαι ἣ θαρρειν ἀνδρεῖοι, δειλοὶ Β3. Δεκαεφτά χρονών ήταν ο γιος του Ασκληπιάδη Νικόμαχου ορφανός από χρόνια από πατέρα όταν έφτασε στην Αθήνα στα 367 π.χ. να σπουδάσει στην Ακαδημία, τη σχολή του Πλάτωνα. Τον Πλάτωνα πάντως ο Αριστοτέλης δεν τον βρήκε τότε στην Αθήνα. Να ήταν άραγε η απουσία του Πλάτωνα από την Αθήνα τον καιρό που έφτασε εκεί νεαρός σπουδαστής ο Αριστοτέλης ένα γεγονός με αποφασιστική σημασία για τη διαμόρφωση της

5 προσωπικότητας του Σταγειρίτη; Δεν δυσκολεύεται κανείς να απαντήσει καταφατικά στο ερώτημα αυτό, κυρίως μάλιστα όταν λάβει υπόψη του ότι η Ακαδημία δεν ήταν απλώς μια σχολή, μια από τις πολλές που υπήρχαν τότε στην Αθήνα. Η σημασία της Ακαδημίας βρίσκεται ακριβώς στο γεγονός ότι ήταν το σημείο συνάντησης σημαντικών λογίων της εποχής, που διατηρώντας και μέσα στα πλαίσια της Ακαδημίας ο καθένας τη δική του προσωπικότητα, το δικό του επιστημονικό "πιστεύω", προωθούσαν όλοι μαζί την επιστημονική έρευνα παίρνοντας ο ένας από τον άλλο χρήσιμες παρορμήσεις και επιδρώντας θετικά ο ένας στον άλλον. Ένας τέτοιος λόγιος τον οποίο είχε την τύχη να συναντήσει ο Αριστοτέλης στην Ακαδημία, όταν ήρθε να σπουδάσει σ' αυτήν, ήταν ο Εύδοξος από την Κνίδο. Ο νεαρός, τότε, αυτός επιστήμονας ήταν μια από τις πιο προικισμένες προσωπικότητες της αρχαιότητας. Ήταν μαθηματικός, αστρονόμος και γεωγράφος, και ο Πλάτωνας δεν δίστασε καθόλου να του εμπιστευθεί, κατά τη διάρκεια της απουσίας του, τη διεύθυνση της σχολής του. Δεν ήταν λοιπόν μόνο τυχερός ο νεαρός Σταγειρίτης που «βρέθηκε», όπως είπε ένας αριστοτελιστής των ημερών μας, «την πιο κατάλληλη στιγμή στον πιο σωστό τόπο, εκεί δηλαδή όπου υπήρχαν οι κατάλληλοι άνθρωποι που θα μπορούσαν να γονιμοποιήσουν με έναν εντελώς ξεχωριστό τρόπο τη σκέψη του βοηθώντας την να απλώσει μέσα σε σύντομο χρόνο τα δικά της φτερά» πιο σημαντικό θα πρέπει να θεωρηθεί το γεγονός ότι με την απουσία του Πλάτωνα ο Αριστοτέλης είχε, από την πρώτη στιγμή, την ευκαιρία να δεχτεί εκείνην ακριβώς την επίδραση που πρέπει να ανταποκρινόταν πολύ αμεσότερα στη δική του ψυχοσύνθεση, την απόλυτα σχεδόν θετική και επιστημονική, την ελάχιστα οπωσδήποτε ποιητική (τέτοια ήταν κατά βάση η ψυχοσύνθεση του Πλάτωνα). Σημείωση: Το πλαγιωμένο απόσπασμα έχει προστεθεί χάριν νοηματικής αυτοτέλειας της παραγράφου, χωρίς να απαιτείται να το εντάξει ο υποψήφιος στην απάντησή του. Β4. γηγενής: γινόμενον, γίνονται, γίνεται, γινόμεθα εσθλός: ἐστὶν, ἔσονται μισαλλοδοξία: συναλλάγμασι δέος: δεινοῖς, δειλοί στρεβλός: ἀναστρέφεσθαι Γ1. Μου δίνεις την εντύπωση, είπα εγώ, ότι παραθέτεις ικανοποιητική απόδειξη, ότι δεν είναι αυτή η τέχνη των ρητόρων, την οποία αν θα αποκτούσε κάποιος, θα ήταν ευτυχισμένος. Κι όμως εγώ νόμιζα ότι θα φανεί κάπου εδώ η γνώση την οποία βέβαια από παλιά αναζητούμε. Και αληθινά οι ίδιοι οι ρήτορες, όταν τους συναναστρέφομαι, μου δίνουν την εντύπωση, Κλεινία, ότι είναι παραπάνω από σοφοί και η ίδια η τέχνη τους θεσπέσια και υψηλή. Δεν είναι καθόλου περίεργο, όμως. Γιατί, (η τέχνη τους) είναι κομμάτι της τέχνης των μάγων και λίγο κατώτερη από εκείνη. Γιατί, από τη μια, η τέχνη των μάγων είναι το γήτεμα των οχιών και των αραχνών και των σκορπιών και των άλλων άγριων ζώων καθώς και των ασθενειών ενώ η άλλη τυχαίνει να είναι η γοητεία και η παρηγοριά επί των δικαστών και των συμμετεχόντων στην εκκλησία του δήμου και του υπόλοιπου πλήθους. Γ2. φάτε ἐκτῶ

6 τινῶν ὦ εὔδαιμον ᾠήθη πεφάνθω + πεφηνὼς ἔστω παλαίτερον ὦ κήλησι τύχοιεν ἐσομέναις Γ3.α. μοι: δοτική προσωπική του κρίνοντος προσώπου στο «δοκεῖς» εὐδαίμων: κατηγορούμενο στο «τίς» μέσω του συνδετικού ρήματος «ἂν εἴη» ἣν: αντικείμενο στο «ζητοῦμεν» ἐκείνης: γενική συγκριτική στο «ὑποδεεστέρα» οὖσα: κατηγορηματική μετοχή μέσω του ρήματος «τυγχάνει». Συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος «ἡ δὲ» Γ3.β. α) Υποθετική μετοχή που λειτουργεί συντακτικά ως επιρρηματικός προσδιορισμός της υπόθεσης στο ἂν εἴη. Συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος «τις». β) εἴ τις κτήσαιτο γ) Η υποθετική μετοχή αναλύεται σε υποθετική πρόταση εκφερόμενη με ευκτική έγκλιση, καθώς αποτελεί την υπόθεση του υποθετικού λόγου που δηλώνει απλή σκέψη του λέγοντος, εφόσον η απόδοση εκφέρεται με δυνητική ευκτική «ἂν εἴη». Επίσης, ο χρόνος εκφοράς είναι αόριστος, εφόσον πρόκειται για μετοχή αορίστου. Εκτίμηση: Σε ό,τι αφορά το διδαγμένο κείμενο, τα θέματα που κλήθηκαν να απαντήσουν οι υποψήφιοι είναι στην πλειοψηφία τους εύκολα αντιμετωπίσιμα από ένα σωστά προετοιμασμένο μαθητή. Ωστόσο, στο ζητούμενο Β2 και συγκεκριμένα στο δεύτερο υποερώτημα εντοπίζεται ασάφεια στη διατύπωση, η οποία ενδεχομένως να προκάλεσε σύγχυση στους μαθητές. Σε ό,τι αφορά το αδίδακτο κείμενο, η μετάφρασή του είναι βατή στο μεγαλύτερο μέρος της. Επίσης, τόσο οι παρατηρήσεις της γραμματικής όσο και του συντακτικού δεν παρουσιάζουν ιδιαίτερες δυσκολίες. Ένας άρτια προετοιμασμένος μαθητής θα μπορούσε να τις διαχειριστεί με ευκολία. Επιμέλεια Απαντήσεων: Κατερίνα Κεφαλωνίτου