ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ

Μέγεθος: px

Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ - 2014"

Ευρυδίκη Καλαμογδάρτης
9 χρόνια πριν
Προβολές:

1 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ Α1. Επομένως, ούτε εκ φύσεως αλλά ούτε και αντίθετα προς τη φύση μας υπάρχουν μέσα μας οι αρετές, αλλά έχουμε από τη φύση την ιδιότητα να τις δεχτούμε και να τελειοποιούμαστε με τον εθισμό. Ακόμα, όσες ιδιότητες έχουμε από τη φύση, πρώτα αποκτούμε τις δυνατότητες αυτών και ύστερα προχωρούμε στις αντίστοιχες ενέργειες (πράγμα που φαίνεται στις αισθήσεις μας γιατί δεν αποκτήσαμε τις αισθήσεις (της όρασης και της ακοής) έχοντας δει πολλές φορές ή έχοντας ακούσει πολλές φορές, αλλά αντίθετα τις χρησιμοποιήσαμε έχοντας τες και δεν τις αποκτήσαμε έχοντας κάνει και ξανακάνει χρήση τους) τις (ηθικές) αρετές όμως αποκτούμε, αφού πρώτα τις εφαρμόσουμε στην πράξη, όπως ακριβώς συμβαίνει και στις άλλες τέχνες γιατί όσα πρέπει να κάνουμε αφού τα μάθουμε, αυτά τα μαθαίνουμε κάνοντάς τα για παράδειγμα, οικοδόμοι γίνονται με το να κτίζουν σπίτια και κιθαριστές με το να παίζουν κιθάρα με τον ίδιο τρόπο λοιπόν γινόμαστε και δίκαιοι κάνοντας δίκαιες πράξεις, σώφρονες κάνοντας σώφρονες πράξεις, ανδρείοι κάνοντας ανδρείες πράξεις. Β1. Στο απόσπασμα που παρατίθεται από το έργο «Ηθικά Νικομάχεια» ο Σταγειρίτης φιλόσοφος θέλοντας να μιλήσει διεξοδικά για την ηθική αρετή θεωρεί πρωτεύον να κάνει αρχικά τη διάκριση των ειδών της αρετής. Οι διανοητικές αρετές (π.χ. σοφία, φρόνηση, σύνεση) σχετίζονται με τη λογική και ανήκουν, σύμφωνα με το χωρισμό του Αριστοτέλη, στο καθαρά λογικό μέρος της ψυχής, το «λόγον ἔχον» μέρος. Παράγοντες που συμβάλλουν στη γένεση και την επαύξησή τους είναι κατά κύριο λόγο η διδασκαλία, η οποία απαιτεί εμπειρία και χρόνο. Η φράση «τό πλεῖον» (=κατά κύριο λόγο) υποδηλώνει την ύπαρξη κι άλλων παραγόντων που δεν αναφέρονται στο κείμενο. Την κύρια, λοιπόν, ευθύνη για τη μετάδοσή τους (πέρα από άλλους παράγοντες και το ίδιο το άτομο) την έχει ο δάσκαλος. Η τόσο σύντομη αναφορά στις διανοητικές αρετές οφείλεται στο ότι ο Αριστοτέλης θέλει απλώς να διακρίνει τα δύο είδη αρετής και να τονίσει τις διαφορές τους. Θα αναφερθεί διεξοδικά σ αυτές στο έκτο βιβλίο.

Ακόμα, όσες ιδιότητες έχουμε από τη φύση, πρώτα αποκτούμε τις δυνατότητες αυτών και ύστερα προχωρούμε στις αντίστοιχες ενέργειες (πράγμα που φαίνεται στις αισθήσεις μας γιατί δεν αποκτήσαμε τις

2 Οι ηθικές αρετές (π.χ. η δικαιοσύνη, η σωφροσύνη, η ανδρεία) ανήκουν, σύμφωνα με το χωρισμό του Αριστοτέλη, στο «ἐπιθυμητικόν», στο μέρος δηλαδή της ψυχής που μετέχει και στο «λόγον ἔχον» και στο «ἄλογον» μέρος. Αυτές περιγράφουν το χαρακτήρα του ανθρώπου. Η κατάκτησή τους οφείλεται στον εθισμό (ἔθος), δηλαδή στη συνήθεια που δημιουργείται με την επανάληψη μιας ενέργειας. Μάλιστα ο Αριστοτέλης για να στηρίξει αυτή του την άποψη, συνδέει ετυμολογικά τη λέξη «ἠθική», όρο τον οποίο δημιούργησε ο ίδιος, με τη λέξη «ἔθος». Παρατηρούμε ότι συσχετίζει την πραγματική σημασία των λέξεων με τα πράγματα ή τις ιδιότητες που δηλώνουν, για να κατανοήσει και να επιβεβαιώσει τις μεταξύ τους σχέση. Έτσι, καταλήγει να μας πείσει ότι οι δύο λέξεις δε συνδέονται μόνο ετυμολογικά αλλά και σημασιολογικά. Από τα παραπάνω προκύπτει ότι την ευθύνη για την κατάκτηση των ηθικών αρετών την έχει ο ίδιος ο άνθρωπος. Εξαρτάται μάλιστα σε απόλυτο βαθμό από αυτόν αν θα φτάσει στο στόχο του, αν θα αποκτήσει ήθος «εὐγενές και φιλόκαλον». Και για να το κατορθώσει, πρέπει να καταβάλλει επίπονη προσπάθεια και αγώνα, να εθίσει την ψυχή του σε πράξεις ενάρετες, να την καλλιεργήσει «δια τοῦ ἔθους». Τέτοιες απόψεις υποστήριζε και ο Πλάτωνας (Νόμοι 792). Σοφός λοιπόν γίνεται κανείς κατά κύριο λόγο με τη βοήθεια του δασκάλου, ενώ αγαθός γίνεται με τη θέληση και την επιμονή του στην άσκηση της αρετής. Βέβαια, για να φτάσει στο στόχο του, πρέπει να καταβάλλει επίπονη προσπάθεια και αγώνα. Σ αυτό το σημείο πρέπει να προσδιορίσουμε το περιεχόμενο της λέξης «ἀρετή», για να γίνει περισσότερο κατανοητή. Στην αρχαία ελληνική, σήμαινε θετική ικανότητα, την υπεροχή, την ανωτερότητα. Έτσι, μιλάμε για την αρετή του πολεμιστή, του ρήτορα, του αλόγου, του ματιού (όλα αυτά θα αναφερθούν από τον Αριστοτέλη σε επόμενες ενότητες). Δεν είχε, επομένως, καθαρά ηθικό περιεχόμενο, όπως σήμερα, γι αυτό και στο κείμενο τοποθετείται δίπλα της ο προσδιορισμός «ἠθική». Β2. Ο Αριστοτέλης ξεκινάει το συλλογισμό του διερευνώντας πρώτα τι συμβαίνει σε όσα χαρακτηριστικά έχουμε μέσα μας εκ φύσεως. Αυτά έχουν εκ των προτέρων μέσα τους τη δυνατότητα να πραγματωθούν αλλά η πραγμάτωσή τους έρχεται ύστερα χωρίς να χρειάζεται ο εθισμός, η επανάληψη μιας ενέργειας. Για να αποδείξει τα λεγόμενά του ο φιλόσοφος χρησιμοποιεί το παράδειγμα των αισθήσεων: την όραση και την ακοή δεν τις αναπτύξαμε μέσα από την εξάσκηση, αντιθέτως υπάρχουν ήδη αναπτυγμένες μέσα μας και περνάμε αμέσως στη χρησιμοποίηση τους.

Αυτές περιγράφουν το χαρακτήρα του ανθρώπου. Η κατάκτησή τους οφείλεται στον εθισμό (ἔθος), δηλαδή στη συνήθεια που δημιουργείται με την επανάληψη μιας ενέργειας.

3 Αντίθετα, στις ηθικές αρετές («τάς δ ἀρετάς λαμβάνομεν ἐνεργήσαντες πρότερον») προηγείται η ενέργεια, δηλαδή η εξάσκηση, η επανάληψη μιας ενέργειας, και ακολουθεί η κατάκτηση της ηθικής αρετής. Αλλά για να γίνει η αρετή από προαίρεση πράξη, είναι ανάγκη ο άνθρωπος να μάθει κάποιο τρόπο άσκησης. Επομένως, ο άνθρωπος έχει την κύρια ευθύνη για την απόκτησή της. Φυσικά, υπάρχουν και άλλοι φορείς μεταλαμπάδευσής της, όπως η οικογένεια και η πολιτεία μέσω των νόμων. Ο Αριστοτέλης για τον τρόπο αναφέρει, «γιατί όσα πρέπει να κάνουμε, αφού τα μάθουμε, τα μαθαίνουμε κάνοντάς τα («ἅ γάρ δεῖ μαθόντας ποιεῖν, ταῦτα ποιοῦντες μανθάνομεν»). Δύο παραδείγματα από την καθημερινή ζωή, που αφορούν τις πρακτικές τέχνες αποδεικνύουν την αλήθεια της θέσης αυτής: για να αποκτήσει δηλαδή κανείς την ιδιότητα του οικοδόμου ή του κιθαριστή, πρέπει πρώτα να εξασκηθεί στο χτίσιμο ή στο παίξιμο της κιθάρας αντίστοιχα. Αυτό, λοιπόν, που συμβαίνει στις πρακτικές τέχνες, συμβαίνει και στις ηθικές αρετές (αναλογία): με την επανάληψη και τον εθισμό σε ηθικές πράξεις αποκτούμε τις ηθικές αρετές. Το συμπέρασμα εισάγεται με το «οὕτω δή», και με τρία παραδείγματα ηθικών αρετών: της δικαιοσύνης, της σωφροσύνης και της ανδρείας («οὔτω δή ἀνδρεῖα ἀνδρεῖοι»). Για να αποδώσει την αντίθετη πορεία που ακολουθείται στις ηθικές αρετές (ἐνέργεια δύναμις), συνδέει τη μετοχή «ἐνεργήσαντες» με το «πρότερον», για να δηλώσει το προτερόχρονο, ή τις μετοχές ενεστώτα «ποιοῦντες» και «πράττοντες», για να δηλώσει το σύγχρονο. Συνοπτική νοηματική απόδοση του συλλογισμού 1 η προκείμενη: σε όσα υπάρχουν μέσα μας εκ φύσεως προηγείται η ύπαρξη και η δυνατότητα μιας ενέργειας και ακολουθεί η ενέργεια, η πραγμάτωση της δυνατότητας (δύναμις ἐνέργεια). 2 η προκείμενη: στις ηθικές αρετές προηγείται η ενέργεια, ο εθισμός και η επανάληψη μιας πράξης και ακολουθεί η κατάστασή τους (ἐνέργεια δύναμις). Συμπέρασμα: οι ηθικές αρετές δεν υπάρχουν μέσα μας εκ φύσεως, αφού δεν ακολουθούν την πορεία όσων υπάρχουν μέσα μας εκ φύσεως. Τέλος, μπορεί κανείς να αναρωτηθεί πως είναι δυνατόν η κατάκτηση της αρετής να είναι μεταγενέστερη, αφού, για να κάνει κανείς μια ενάρετη πράξη (π.χ. δίκαιη πράξη), πρέπει να είναι ήδη ενάρετος (π.χ. δίκαιος). Για να λυθεί αυτή η απορία, πρέπει να σταθούμε σε κάποιες επισημάνσεις που ο Αριστοτέλης θα θίξει σε επόμενη ενότητα. Οι πράξεις, λοιπόν, που προηγούνται και επαναλάμβανονται δεν είναι τυχαίες ούτε γίνονται κατόπιν υποδείξεως, αλλά αυτός που τις κάνει, πρέπει να έχει συνείδηση των πράξεών

Φυσικά, υπάρχουν και άλλοι φορείς μεταλαμπάδευσής της, όπως η οικογένεια και η πολιτεία μέσω των νόμων.

4 του,να τις έχει επιλέξει ενσυνείδητα και να έχει δηλώσει με σαφήνεια την προτίμησή του γι αυτές και να έχει κάνει τις πράξεις αυτές μόνιμο, σταθερό και αμετάβλητο τρόπο συμπεριφοράς του. Οι πράξεις, όμως, λέγονται δίκαιες και σώφρονες, αν αυτός που τις κάνει, τις κάνει και με τον τρόπο που τις κάνουν οι δίκαιοι και οι σώφρονες άνθρωποι. Σωστά, λοιπόν, λέμε ότι ο άνθρωπος γίνεται δίκαιος με τις επανειλημμένες πράξεις δικαιοσύνης. Β3. Εισαγωγή Ηθικών Νικομαχείων, σελ , «Πριν από όλα και διανοητικές». Β4. οὔσης ουσία/ ουσιαστικός, ουσιώδης ἔσχηκε σχέση/ σχετικός, συνεκτικός πεφυκότων φυτό, φύση/ έμφυτος, σύμφυτος χρησάμενοι χρήση/ χρηστικός, εύχρηστος μανθἀνομεν μάθηση, πολυμάθεια/ αμαθής, μαθητικός Γ1. Διότι νομίζω ότι εσείς δεν αγνοείτε ότι πολλές ήδη τέτοιου είδους πράξεις έχουν γίνει, τις οποίες στην αρχή όλοι ανεξαιρέτως θεώρησαν πως ήταν συμφορές και έδειξαν συμπόνια σ αυτούς που τα έπαθαν, ύστερα όμως κατάλαβαν ότι αυτές οι ίδιες πράξεις έχουν γίνει αιτία πάρα πολύ μεγάλων καλών. Και γιατί πρέπει να μιλάω για τα μακρινά γεγονότα; Αλλά και τώρα οι πόλεις οι οποίες έχουν τα πρωτεία, εννοώ την πόλη των Αθηναίων και των Θηβαίων, μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι έφτασαν σε μεγάλη ακμή όχι με την ειρήνη αλλά με τα ατυχήματα που δοκίμασαν πρώτα στον πόλεμο και ύστερα ανέκτησαν τη δύναμη τους πάλι, απ αυτές η πρώτη ανέλαβε την ηγεμονία των Ελλήνων, η δεύτερη τόσο μεγάλη έχει γίνει σήμερα, όσο ποτέ μέχρι τώρα κανένας δεν περίμενε ότι θα γίνει διότι η φήμη και η δόξα συνηθίζουν ν αποκτώνται όχι με την αδράνεια αλλά με τους αγώνες.

Σωστά, λοιπόν, λέμε ότι ο άνθρωπος γίνεται δίκαιος με τις επανειλημμένες πράξεις δικαιοσύνης. Β3. Εισαγωγή Ηθικών Νικομαχείων, σελ. 152-3, «Πριν από όλα και διανοητικές». Β4.

5 Γ2. ὑμᾶς ἕ πόρρω πορρωτάτω άγαθῶν εὖ αὑτάς ὑμῶν αὐτῶν ἡγεμόνα ἡγεμόσι(ν) οἶμαι ᾤετο ὑπέλαβον ὑπειλῆφθαι τοῖς παθοῦσι τοῖς πεισομένοις ἔγνωσαν γνοίη καταστᾶσαν κατάστηθι Γ3α. ὑμᾶς υποκείμενο του απαρεμφάτου «οὐκ ἀγνοεῖν» (ετεροπροσωπία) συμφοράς κατηγορούμενο στο υποκείμενο «ἅς» του απαρεμφάτου «εἶναι» τοῖς παθοῦσι επιθετική μετοχή, αντικείμενο στο ρήμα «συνηχθέσθησαν» τί επιρρηματικός προσδιορισμός, αιτιατική της αιτίας στο «λέγειν» λαβούσας κατηγορηματική μετοχή συνημμένη στο «τάς πόλεις» που είναι αντικείμενο του ρήματος «εὕροιμεν ἄν» από το οποίο εξαρτάται ἡγεμόνα κατηγορούμενο στο «τήν μέν» μέσω του συνδετικού τύπου «καταστᾶσαν» Γ3β. Ὁ ῥήτωρ εἶπεν ὅτι αἱ γάρ ἐπιφάνειαι καί λαμπρότητες οὐκ ἐκ τῆς ἡσυχίας ἀλλ ἐκ τῶν ἀγώνων γίγνεσθαι φιλοῖεν. Ὁ ῥήτωρ εἶπεν τάς γάρ ἐπιφανείας καί λαμπρότητας οὐκ ἐκ τῆς ἡσυχίας ἀλλ ἐκ τῶν ἀγώνων γίγνεσθαι φιλεῖν. Επιμέλεια: Θεοδωρακοπούλου Ελένη, Κόιου Χριστίνα

επιρρηματικός προσδιορισμός, αιτιατική της αιτίας στο «λέγειν» λαβούσας κατηγορηματική μετοχή συνημμένη στο «τάς πόλεις» που είναι αντικείμενο του ρήματος «εὕροιμεν ἄν» από το οποίο εξαρτάται ἡγεμόνα

Σχετικά έγγραφα

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ A.1. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Επομένως, ούτε εκ φύσεως, αλλά ούτε και αντίθετα προς τη φύση μας υπάρχουν μέσα μας οι αρετές, αλλά έχουμε από τη φύση