Ενεργοί Γαλαξίες. Δρ Μάνος Δανέζης Επίκουρος Καθηγητής Αστροφυσικής

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Ενεργοί Γαλαξίες. Δρ Μάνος Δανέζης Επίκουρος Καθηγητής Αστροφυσικής"

Transcript

1 Ενεργοί Γαλαξίες Δρ Μάνος Δανέζης Επίκουρος Καθηγητής Αστροφυσικής Οι «ενεργοί γαλαξίες» είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα κατηγορία γαλαξιών που ως χαρακτηριστικό τους γνώρισμα έχουν μια εξαιρετικά έντονη ενεργειακή δραστηριότητα. Στα κέντρα των παράξενων αυτών γαλαξιών μπορούμε να διακρίνουμε έναν μικρό πυρήνα, ο οποίος ονομάζεται «ενεργός γαλαξιακός πυρήνας ή ΈιΤζιΕν (AGN)». Από τον δραστήριο ενεργειακά αυτό πυρήνα εκπέμπεται μια ισχυρότατη ακτινοβολία η οποία δεν εμφανίζεται σε ένα τυπικό και κλασικό γαλαξία. Αυτός ο ενεργός πυρήνας, του οποίου η φωτεινότητα είναι πολύ μεγαλύτερη από ολόκληρο τον υπόλοιπο γαλαξία, μπορεί να παρουσιάζει έντονες μεταβολές της εκπεμπόμενης ενέργειάς του. To γεγονός αυτό δεν σημαίνει αποκλειστικά ότι αυξομειώνεται η εκπεμπόμενη από τον ενεργό γαλαξία ενέργεια, αλλά τις περισσότερες φορές ότι αυξομειώνεται η ενέργεια που εμείς συλλέγουμε μέσω των επιστημονικών οργάνων μας. Όταν μελετάμε τους κλασικούς και τυπικούς γαλαξίες μπορούμε να θεωρήσουμε ότι η συνολική ενέργεια που εκπέμπουν είναι το άθροισμα της εκπομπής όλων των άστρων του γαλαξία. Αυτό όμως δεν ισχύει για τους ενεργούς γαλαξίες, εφόσον η ενέργεια που εκπέμπουν είναι πολύ μεγαλύτερη από την αντίστοιχη ενέργεια που εκπέμπουν όλα μαζί τα άστρα τους. Το μεγαλύτερο μέρος της τεράστιας αυτής ενέργειας μπορούμε να την εντοπίσουμε στην υπέρυθρη περιοχή, αλλά και στις ραδιοφωνικές και στις υπεριώδεις περιοχές του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος, καθώς και στην περιοχή των ακτίνων X. Οι ενεργοί γαλαξίες περιλαμβάνουν μεταξύ των άλλων και κάποιες εξειδικευμένες κατηγορίες γαλαξιών όπως τους γαλαξίες Σέιφερτ (Seyfert), τα κβάζαρς, και τα αντικείμενα Μπλάζαρ (Blazar). Βέβαια οι περισσότεροι αστροφυσικοί θεωρούν ότι στην πραγματικότητα οι διάφοροι τύποι ενεργών γαλαξιών, ακόμα κι αν αυτοί οι τύποι φαίνονται πολύ διαφορετικοί σε μας, είναι τα ίδια αντικείμενα, που τα βλέπουμε υπό διαφορετικές γωνίες παρατήρησης! (να μπει η εικόνα) Ας ρίξουμε όμως μια ματιά στις διάφορες κατηγορίες ενεργών γαλαξιών Tο 1943 ο Aμερικανός αστρονόμος Kαρλ Kήναν Σέιφερτ, ανακάλυψε έναν γαλαξία που δεν εντασσόταν σε κανέναν γνωστό ως τότε τύπο. Έκτοτε ανακαλύφθηκαν και άλλοι παρόμοιοι γαλαξίες που σήμερα ονομάζονται προς τιμήν του γαλαξίες Σέιφερτ και είναι συνήθως σπειροειδείς γαλαξίες που εμφανίζουν έναν λαμπρότατο πυρήνα. Oι 1

2 γαλαξίες αυτοί είναι σχετικά σπάνιοι, αφού αποτελούν μόνο το 1% όλων των σπειροειδών γαλαξιών. Xαρακτηριστικό γνώρισμα του φάσματός τους είναι οι πολύ φαρδιές γραμμές εκπομπής υδρογόνου. Αυτό υποδηλώνει ότι ανάμεσα στα αστέρια τους υπάρχει αραιό αέριο σε πολύ υψηλή θερμοκρασία. Σημειώνουμε ότι μέχρι σήμερα δεν μπορούμε να ερμηνεύσουμε ικανοποιητικά τη βίαιη ενεργειακή δραστηριότητα του πυρήνα τους. Aυτοί οι γαλαξίες παρουσιάζουν μια εξαιρετικά μεγάλη και βίαιη ενεργειακή δραστηριότητα στο κέντρο τους, με αποτέλεσμα την έντονη εκπομπή ραδιοκυμάτων, ακτίνων X, υπέρυθρων και υπεριωδών ακτινοβολιών, καθώς και ταχύτατα κινούμενου ιονισμένου αερίου. H περιοχή αυτών των βίαιων και έκτακτων περιστατικών δεν ξεπερνά σε διαστάσεις το ένα έτος φωτός. Σήμερα, πολλοί ερευνητές πιστεύουν ότι υπάρχει μια στενή σχέση ανάμεσα στους γαλαξίες Σέιφερτ και τα φαινόμενα που προκαλούνται από την αλληλεπίδραση γαλαξιών που ανήκουν σε διπλά συστήματα. Oι γαλαξίες αυτοί πολλές φορές συγκρούονται δημιουργώντας έκτακτη και βίαιη ενεργειακή δραστηριότητα. Oι γαλαξίες Σέιφερτ ταξινομούνται σε δύο μεγάλες κατηγορίες τους Σέιφερτ ένα και Σέιφερτ δύο. Οι Σέιφερτ τύπου ένα διαθέτουν ελάχιστο μεσογαλαξιακό υλικό. Λόγω αυτού του γεγονότος οι απορροφήσεις είναι ελάχιστες και έτσι κυριαρχεί η ακτινοβολία του πυρήνα τους. Αντίθετα οι Σέιφερτ τύπου δύο είναι πλούσιοι σε μεσογαλαξιακό υλικό και η ακτινοβολία του πυρήνα τους απορροφάται από τη σκόνη των νεφών που σαρώνουν με μεγάλες ταχύτητες τις περιοχές του κέντρου τους. Aυτή την περίοδο, ως λύση του προβλήματος των ενεργών γαλαξιών έχει προταθεί η ύπαρξη μιας υπερσυμπαγούς μελανής οπής στο κέντρο τους. Για παράδειγμα, στο κέντρο του γαλαξία NGC5728 φαίνεται ότι συμβαίνει κάτι τέτοιο. Σύμφωνα μ αυτήν την άποψη, καθώς τα αέρια και η σκόνη απορροφώνται από μία μαύρη τρύπα, ποσότητες ύλης διοχετεύονται προς τις περιοχές των πόλων του γαλαξία. Στις περιοχές αυτές τα τεράστια μαγνητικά πεδία που έχουν δημιουργηθεί, δεσμεύουν την ύλη και στη συνέχεια την εκτοξεύουν με εξαιρετικά μεγάλες ταχύτητες, υπό μορφήν πιδάκων ή νεφών σε σχήμα μανιταριού. Συγχρόνως όμως, μαζί με όλες τις προηγούμενες φυσικές διεργασίες, η υψηλότατη θερμοκρασία που επικρατεί, αναγκάζει την ύλη να εκπέμπει την έντονη ακτινοβολία που παρατηρούμε. Oι κβάζαρς είναι ιδιόμορφα ουράνια αντικείμενα που ανακαλύφτηκαν για πρώτη φορά το 1963 στον αστερισμό της Παρθένου. O πρώτος κβάζαρ 2

3 που ανακαλύφθηκε, το 1963, ήταν ο 3C 273, δηλαδή η ραδιοπηγή με αύξοντα αριθμό 273 στον τρίτο κατάλογο του Κέιμπριτζ (Cambridge). O Oλλανδός αστρονόμος Μάαρτεν Σμιτ (Maarten Schmith) διαπίστωσε ότι η πηγή αυτή αντιστοιχούσε σε ένα ουράνιο αντικείμενο, που έμοιαζε με αμυδρό αστέρι και βρισκόταν σε ασύλληπτα μεγάλη απόσταση ίση με 2 δισεκατομμύρια έτη φωτός, δηλαδή απόσταση μεγαλύτερη ακόμα και από τη διάμετρο του Γαλαξία μας! Eπιπλέον υπολόγισε ότι το αντικείμενο αυτό ακτινοβολούσε κάθε δευτερόλεπτο ένα πραγματικά τεράστιο ποσόν ενέργειας, που ισοδυναμούσε με την ενέργεια Ήλιων. Tα ιδιόμορφα αυτά ουράνια αντικείμενα ονομάστηκαν κβάζαρς δηλαδή αστρόμορφες πηγές, ή ημιαστέρες, επειδή στις φωτογραφικές πλάκες εμφανίζονται σαν μικροί αστρικοί δίσκοι. Oι κβάζαρς, όπως πιστεύουμε σήμερα, εντάσσονται στην κατηγορία των ενεργών γαλαξιών. Θεωρούμε ό,τι μάλλον είναι πυρήνες ενεργών γαλαξιών και δικαιολογούμε τα τεράστια ποσά ενέργειας που εκπέμπουν με την υπόθεση ότι αυτά προέρχονται από τη ροή και στη συνεχεία την πτώση τεράστιων ποσοτήτων ύλης μέσα σε υπερμεγέθεις μελανές οπές, που βρίσκονται στο κέντρο τους. Σήμερα έχουν ανακαλυφθεί χιλιάδες ημιαστέρες, από τους οποίους αρκετοί βρίσκονται στις ιλιγγιώδεις αποστάσεις των 10 δισεκατομμυρίων ετών φωτός. Eπιπλέον, θεωρούμε ότι το ένα τρίτο περίπου των ραδιογαλαξιών είναι ημιαστέρες. Συνοψίζοντας, μπορούμε να πούμε ότι η ανακάλυψη αυτών των ουρανίων σωμάτων ήταν καθοριστική για τη σύγχρονη Aστροφυσική, αφού άλλαξε τις αντιλήψεις μας για τις διαστάσεις και την ιστορία του Σύμπαντος. Ας δούμε όμως ποια είναι τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα ενός ημιαστέρα. Ένα από τα πρώτα γνωρίσματα των κβάζαρς είναι τα τεράστια ποσά ενέργειας που εκλύονται από αυτόν ανά δευτερόλεπτο. H ενέργεια αυτή σε μερικούς κβάζαρς είναι κολοσσιαία και πολλές φορές φτάνει την ενέργεια που εκπέμπουν αστέρια σαν τον Ήλιο μας.. Oι μηχανισμοί που θα μπορούσαν να παράγουν ένα τέτοιο τεράστιο ποσόν ενέργειας ήταν από τα πρώτα προβλήματα που προσπάθησαν να λύσουν οι ερευνητές. Ένα δεύτερο χαρακτηριστικό γνώρισμα των ημιαστέρων είναι η έντονη μεταβλητότητά της φωτεινότητάς τους σε περίοδο λίγων μηνών ή, σε μερικές περιπτώσεις, λίγων ημερών. H φωτεινότητά τους, όπως έχει παρατηρηθεί, μπορεί να μεταβληθεί στην περιοχή των ακτίνων X εντός περιόδου μερικών ωρών ή και λεπτών. Kαι η ορατή όμως εικόνα τους μεταβάλλεται σημαντικά. Ως παράδειγμα μπορεί να αναφερθεί ο ημιαστέρας 3C345, ο οποίος σε μια περίοδο 20 χρόνων μετέβαλε τη λαμπρότητά του στο ορατό κατά 20 φορές. 3

4 Τέλος, ένα τρίτο χαρακτηριστικό των κβάζαρς είναι η πολύ μεγάλη μετατόπιση των φασματικών τους γραμμών τους προς το ερυθρό. Tο γεγονός αυτό, σύμφωνα με τον νόμο Ντόπλερ- Φιζό, ερμηνεύθηκε αρχικά, σαν ακτινική απομάκρυνσή τους από τον παρατηρητή με ταχύτητες που πολλές φορές φαίνεται να πλησιάζουν ή και να ξεπερνούν την ταχύτητα του φωτός. Σήμερα βέβαια γνωρίζουμε ότι ένα μέρος της φασματικής μετατόπισης μπορεί να αποδοθεί και σε άλλες αιτίες, όπως στην ύπαρξη ισχυρών βαρυτικών πεδίων. Παρ όλα αυτά με βάση τον νόμο του Χαμπλ (Hubble) οι ημιαστέρες τοποθετούνται σήμερα στις παρυφές του ορατού Σύμπαντος και, όπως πιστεύουμε, αποτελούν μια εικόνα των πρώτων περιόδων της ζωής του. Σύμφωνα με την επικρατούσα άποψη, οι κβάζαρς είναι πυρήνες γαλαξιών που φιλοξενούν στα κέντρα τους μια μελανή οπή. H μάζα τους πρέπει να είναι μέχρι και ένα δισεκατομμύριο φορές μεγαλύτερη από την ηλιακή, ωστόσο καταλαμβάνει όγκο περίπου ίσο με αυτόν του Ήλιου. H βαρυτική έλξη που ασκεί η μελανή οπή έλκει αέρια και γαλαξιακή σκόνη από τις εξωτερικές περιοχές του γαλαξία δημιουργώντας έναν δίσκο επαύξησης που εκτείνεται χιλιάδες έτη φωτός μακριά από την κεντρική περιοχή της μελανής οπής. Παρ όλα αυτά η περιοχή του δίσκου αυτού, από την οποία πηγάζει το μεγαλύτερο μέρος της ενέργειάς τους, που εν συνεχεία ακτινοβολείται στο υπεριώδες, έχει διαστάσεις ίσες με αυτές του πλανητικού μας συστήματος. Όπως έχει αναφερθεί και για τους ενεργούς γαλαξίες, οι δίσκοι συσσώρευσης των κβάζαρς συνοδεύονται από δύο πίδακες γαλαξιακής ύλης, έναν σε κάθε πλευρά τους, το υλικό των οποίων πολλές φορές φαίνεται να κινείται με ταχύτητες πολύ μεγαλύτερες από εκείνη του φωτός. Σήμερα η πιο διαδεδομένη άποψη για τη δημιουργία των κβάζαρς θεωρεί ότι οι ημιαστέρες είναι αποτελέσματα σύγκρουσης δύο μεγάλων σπειροειδών γαλαξιών με παραπλήσιες μάζες, που ένας από τους δύο ή και οι δύο φιλοξενούν κοντά στους πυρήνες τους από μία μαύρη τρύπα. Aσφαλώς και υπάρχει η περίπτωση σε κανέναν από τους δύο να μην υπήρχε μια μαύρη τρύπα, αλλά αυτή να δημιουργήθηκε ως αποτέλεσμα της σύγκρουσης. H άποψη αυτή ενισχύθηκε μετά από τις παρατηρήσεις του δορυφόρου Άιρας (IRAS), δηλαδή του Aστρονομικού δορυφόρου υπερύθρου. Σύμφωνα με τις παρατηρήσεις του, αναγνωρίστηκε μια σειρά γαλαξιών που η λαμπρότητά τους στο υπέρυθρο είναι το ίδιο μεγάλη όσο και πολλών κβάζαρς στο ορατό. 4

5 Oι κβάζαρς που θα σχηματισθούν με τον τρόπο αυτόν, όπως υπολογίζεται, θα ακτινοβολούν για 10 έως 100 δισεκατομμύρια χρόνια, ενώ μετά την πάροδο 5 έως 10 δισεκατομμυρίων ετών, οι συγκρουσθέντες γαλαξίες θα μετασχηματιστούν σε έναν λαμπρό ελλειπτικό γαλαξία πολύ μικρής περιεκτικότητας σε σκόνη και αέρια. Aν θεωρήσουμε ότι η προηγούμενη υπόθεση περί δημιουργίας των κβάζαρς αληθεύει, δεν είναι απίθανο ο Γαλαξίας μας να μετατραπεί σε κβάζαρ, όταν συγκρουσθεί με τον γαλαξία της Aνδρομέδας. Όπως είναι γνωστό οι δύο γαλαξίες προσεγγίζουν με ταχύτητα 220 χιλιομέτρων το δευτερόλεπτο, είναι σπειροειδείς, παραπλήσιας μάζας και πιθανότατα στους πυρήνες τους φιλοξενούνται μελανές οπές. Φυσικά οι δύο γαλαξίες απέχουν έτη φωτός και η σύγκρουσή τους, εάν τυχόν συμβεί, θα γίνει στο απώτατο μέλλον.. O διακεκριμένος φυσικός J.A. Wheeler, προκειμένου να εξηγήσει τα τεράστια ποσά ενέργειας που ακτινοβολούνται από τους ημιαστέρες, διατύπωσε μια πρωτοποριακή άποψη. Σύμφωνα με τις απόψεις τού μεγάλου φυσικού, όταν ένα αστέρι γίγαντας καταρρέει βαρυτικά, ένα μέρος τής κεντρικής του μάζας αποκτά μια ασύλληπτα μεγάλη πυκνότητα, με άμεσο αποτέλεσμα να στρεβλώνεται ο χωρόχρονος και να δημιουργεί πτυχώσεις. Aν η καμπύλωση είναι πολύ μεγάλη, η πτύχωση στενεύει και η ύλη οδηγείται έξω από τον χωρόχρονο απελευθερώνοντας συγχρόνως ενέργεια. Σύμφωνα με μια άλλη θεωρία την οποία διατύπωσε ο Pώσος φυσικός Ιγκόρ Σοκόλοφ (Igor Sokolov) που εργάζεται στο Πανεπιστήμιο του Tορόντο, η ενέργεια των κβάζαρς, αλλά, και άλλων πολύ ενεργών αντικειμένων, όπως οι υπερκαινοφανείς, παράγεται από «φανταστικά» ζεύγη σωματιδίων, τα οποία αφού υλοποιηθούν μέσα στο διαστημικό κενό, διατηρούνται για έναν απειροελάχιστο χρόνο και κατόπιν εξαϋλώνονται, αποδίδοντας πολύ μεγάλα ποσά ενέργειας. Λόγω αυτού του φαινομένου, όπως πιστεύει ο Σοκόλοφ, η πυκνότητα ενέργειας στο κενό διάστημα είναι πολύ μεγαλύτερη από αυτή που παρατηρείται στον πυρήνα του ατόμου. Tα φανταστικά σωματίδια ονομάστηκαν έτσι από το γεγονός ότι δεν μπορούν να εντοπισθούν άμεσα από έναν ανιχνευτή σωματιδίων. H ύπαρξή τους επιβεβαιώνεται από μια μικρή μετατόπιση, τη λεγόμενη μετατόπιση Λαμπ (Lamb), την οποία δημιουργούν στο φωτεινό φάσμα των διεγερμένων ατόμων υδρογόνου. Ένας άλλος τύπος ενεργών γαλαξιών που χαρακτηρίζονται από μια πολύ γρήγορη, πολύ μεγάλη, και σχεδόν καθημερινή μεταβλητότητα της λαμπρότητας τους είναι οι λεγόμενοι Μπλάζαρ. 5

6 Οι Μπλάζαρ εκπέμπουν μια ισχυρή, μη θερμική, ακτινοβολία και έχουν την όψη ενός λαμπρού άστρου. Ένα αντικείμενο Μπλάζαρ είναι στην ουσία ένας ραδιογαλαξίας που βρίσκεται πάνω στην ίδια ευθεία με τον πίδακα πλάσματος που εκπέμπεται από τους πόλους του ενεργού πυρήνα (εικόνα). Επειδή κοιτάζουμε κατά μήκος ακριβώς του πίδακα βλέπουμε μια πολύ γρήγορη, ιδιαίτερα φωτεινή ακτινοβολία. Ένα Μπλάζαρ θεωρείται ότι είναι ένας ενεργός γαλαξίας που έχει έναν από τους σχετικιστικούς πίδακές του προσανατολισμένο προς τον γήινο παρατηρητή. Για τον λόγο αυτόν μοιάζουν στην όψη με τους κβάζαρς, αλλά δεν είναι τόσο λαμπροί. Η ενέργεια που εκπέμπεται από τους Μπλάζαρ στην ορατή περιοχή του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος και στην περιοχή των ακτίνων γάμμα, μεταβάλλεται μέσα σε μια περίοδο μερικών λεπτών της ώρας έως λίγων ημερών. Μέχρι σήμερα, μέσω του πειράματος Εγκρέτ (EGRET) που διενεργεί το παρατηρητήριο ακτίνων γάμμα Κόμπτον (Compton), έχουν ανιχνευθεί περισσότερα από 60 αντικείμενα Μπλάζαρ. Όλα αυτά τα αντικείμενα εμφανίζονται να εκπέμπουν το μεγαλύτερο μέρος της συνολικής φωτεινότητάς τους στην περιοχή των ακτίνων γάμμα, ενώ συγχρόνως είναι και ισχυρές εξωγαλαξιακές ραδιοπηγές. Όπως αναφέραμε και προηγουμένως, η μόνη θεωρία που έχει αποδειχθεί ικανή να εξηγήσει την καταπληκτική φωτεινότητα των κβάζαρς, είναι εκείνη που δέχεται ότι αυτή έχει ως αίτιό της τις πολύ μεγάλης μάζας μαύρες τρύπες, που βρίσκονται στα κέντρα των ενεργών γαλαξιών. Μπορεί όμως μια μαύρη τρύπα να ακτινοβολεί τόσο πολύ; Και με ποιόν τρόπο; Θεωρητικά μια μαύρη τρύπα δεν μπορεί να ακτινοβολήσει. Δηλαδή οτιδήποτε βρίσκεται μέσα στα όρια της βαρυτικής της έλξης, ακόμα και η ακτινοβολία, παγιδεύεται μέσα της, και δεν μπορεί να δραπετεύσει ούτε να φτάσει μέχρι τον παρατηρητή. Όμως, η ενέργεια των ενεργών γαλαξιών δεν προέρχεται από αυτή την περιοχή, αλλά από το υλικό που βρίσκεται στην περιοχή γύρω από τη μελανή οπή και το οποίο φυσικά και μπορεί να ακτινοβολήσει. Το υλικό αυτό, που ανήκει σε έναν δίσκο γύρω από τη μελανή οπή, περιστρέφεται γύρω της και όσο την πλησιάζει τόσο η ταχύτητα περιστροφής του μεγαλώνει. Έτσι παρατηρούμε ότι δημιουργούνται μέσα στον δίσκο περιοχές διαφορετικών περιστροφικών ταχυτήτων, ανάλογα με την απόστασή τους από το κέντρο του δίσκου. Αποτέλεσμα της αύξησης της ταχύτητας περιστροφής του υλικού, καθώς κατευθυνόμαστε προς το κέντρο του δίσκου, είναι να δημιουργούνται 6

7 όλο και μεγαλύτερες φυγόκεντρες δυνάμεις που δεν το αφήνουν να πέσει μέσα στη μελανή οπή. Πράγμα που σημαίνει ότι προκειμένου το υλικό να πέσει μέσα στη μαύρη τρύπα, θα πρέπει με κάποιο τρόπο να μειώσει την ταχύτητα περιστροφής του. Αυτό θα επιτευχθεί εάν το υλικό χάσει ενέργεια. Η ενέργεια αυτή χάνεται με τον εξής τρόπο: Τα εξωτερικά στρώματα του υλικού δίσκου που περιβάλλει τη μελανή οπή περιστρέφονται πιο αργά από τα εσωτερικά. Με τον τρόπο αυτό τα διάφορα στρώματα του δίσκου κατά κάποιο τρόπο «τρίβονται» μεταξύ τους, με αποτέλεσμα να μειώνεται η ενέργειά τους άρα και η ταχύτητα περιστροφής τους. Η τεράστια ποσότητα ενέργειας που εκλύεται, θερμαίνει την περιοχή του δίσκου ανεβάζοντας τη θερμοκρασία της σε τιμές της τάξης των εκατομμυρίων βαθμών, για εκείνες τις περιοχές του δίσκου που είναι πιο κοντά στην μαύρη τρύπα. Το γεγονός αυτό αναγκάζει το υλικό του δίσκου να ακτινοβολεί σε όλα τα μήκη κύματος. Στους πιο φωτεινούς, άρα και μεγαλύτερους ενεργούς γαλαξίες, αυτός ο πυρακτωμένος δίσκος του ιονισμένου αερίου μπορεί να εκτείνεται σε μια απόσταση φορές μεγαλύτερη από την απόσταση της Γης από τον Ήλιο, ή περίπου στο 5% της απόστασης του Ήλιου από το πιο κοντινό μας αστέρι. Ένας τέτοιου μεγέθους πυρακτωμένος δίσκος κάνει τους ενεργούς γαλαξίες τα πιο φωτεινά αντικείμενα στο Σύμπαν. Συνοψίζοντας μπορούμε να πούμε ότι η ενέργεια που ακτινοβολείται από ενεργούς γαλαξίες προέρχεται από τη σταδιακή μείωση της ταχύτητας του αερίου καθώς πέφτει στη μαύρη τρύπα. Το μεγαλύτερο μέρος της κινητικής ενέργειας γίνεται θερμότητα με τη βοήθεια του έργου των τριβών και ακτινοβολείται έπειτα ως θερμική ακτινοβολία. Ένας συνηθισμένος ενεργός γαλαξίας, για να διατηρήσει τη λαμπρότητα του πρέπει να κάψει περίπου μία ηλιακή μάζα κάθε χρόνο, ενώ οι μεγαλύτεροι ακόμα και ηλιακές μάζες. Πολύ συχνά οι δίσκοι συσσώρευσης των κβάζαρς συνοδεύονται από δύο πίδακες, έναν σε κάθε πλευρά τους. Οι πίδακες αυτοί είναι μαγνητισμένα σύννεφα ηλεκτρονίων που κινούνται με σχετικιστικές ταχύτητες. Οι μακρινοί ενεργοί γαλαξίες συνεχίζουν να λάμπουν σαν συμπαντικοί φάροι φωτίζοντας τα σύνορα του κοσμικού χώρου των αισθήσεών μας. Στην πραγματικότητα όμως, τα ουράνια αυτά αντικείμενα δεν υπάρχουν την ώρα που τα παρατηρούμε... Οι εικόνες των λαμπρών αυτών ουράνιων αντικειμένων που καταγράφουν τα μάτια ή τα επιστημονικά όργανά μας επειδή η 7

8 ταχύτητα του φωτός είναι πεπερασμένη, αποτελούν τις εικόνες του απώτατου παρελθόντος και όχι του παρόντος τους. Ολόκληρο το αισθητό Σύμπαν μας δεν αποτελεί παρά ένα αρχείο καταγραφής των διάφορων στιγμών του παρελθόντος του. Δηλαδή, το παρελθόν του Σύμπαντος είναι κάτι που δεν αλλάζει, ήδη καταχωρισμένο στη βιβλιοθήκη των εικόνων του Σύμπαντος που αντιλαμβανόμαστε και μας περιβάλλει. Το μέλλον του όμως δεν έχει ακόμα γραφτεί και επαφίεται και σε μας να το γράψουμε. 8

ΓΑΛΑΞΙΕΣ, ΑΣΤΡΙΚΑ ΣΜΗΝΗ, ΝΕΦΕΛΩΜΑΤΑ.

ΓΑΛΑΞΙΕΣ, ΑΣΤΡΙΚΑ ΣΜΗΝΗ, ΝΕΦΕΛΩΜΑΤΑ. ΓΑΛΑΞΙΕΣ, ΑΣΤΡΙΚΑ ΣΜΗΝΗ, ΝΕΦΕΛΩΜΑΤΑ. Η δημιουργία και εξέλιξη του σύμπαντος υπήρξε αντικείμενο όλων των θρησκειών. Από τη δεκαετία όμως του 1930, το θέμα αυτό περιήλθε στην δικαιοδοσία της επιστήμης με

Διαβάστε περισσότερα

O Γαλαξίας μας. Δρ Μάνος Δανέζης Επίκουρος Καθηγητής Αστροφυσικής

O Γαλαξίας μας. Δρ Μάνος Δανέζης Επίκουρος Καθηγητής Αστροφυσικής O Γαλαξίας μας Δρ Μάνος Δανέζης Επίκουρος Καθηγητής Αστροφυσικής Ένας από τους πολλούς σπειροειδείς γαλαξίες του Σύμπαντος, τύπου Sa ή Sb, είναι και ο Γαλαξίας μας, τον οποίο παρατηρούμε πάνω στον ουρανό

Διαβάστε περισσότερα

R s ~ M Για αστρικές μάζες ΜΟ είναι μερικές φορές μικρότερη των αστέρων νετρονίων

R s ~ M Για αστρικές μάζες ΜΟ είναι μερικές φορές μικρότερη των αστέρων νετρονίων Μελανές οπές Πόση θα πρέπει να είναι η R μάζας Μ ώστε υ διαφ =c; 2GM Μάζα (M ) Rs (km) R s = c 2 Αστέρας 10 30 Αστέρας 3 9 Αστέρας 2 6 Ήλιος 1 3 Γη 0.00003 9mm R s ~ M Για αστρικές μάζες ΜΟ είναι μερικές

Διαβάστε περισσότερα

Φυσική Ομάδαs Προσανατολισμού Θετικών Σπουδών Β ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

Φυσική Ομάδαs Προσανατολισμού Θετικών Σπουδών Β ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ Φυσική Ομάδαs Προσανατολισμού Θετικών Σπουδών Β ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ ΚΑΙ ΕΚΔΟΣΕΩΝ «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ» Φυσική

Διαβάστε περισσότερα

K4: Η Εξίσωση Schrödinger & ο Κβαντικός Μικρόκοσμος

K4: Η Εξίσωση Schrödinger & ο Κβαντικός Μικρόκοσμος Σύγχρονη Φυσική Ι, Μέρος Δεύτερο Περιεχόμενα K0. Εισαγωγή Π1: Παράρτημα Οπτικής K1: Σωματιδιακή Φύση των ΗΜ Κυμάτων Π: Παράρτημα (Η Δυναμική Ενέργεια σε Σταθερό Ηλεκτρικό Πεδίο) K: Σωματιδιακή Φύση της

Διαβάστε περισσότερα

Αρχή της απροσδιοριστίας και διττή σωματιδιακή και κυματική φύση της ύλης.

Αρχή της απροσδιοριστίας και διττή σωματιδιακή και κυματική φύση της ύλης. 1 Αρχή της απροσδιοριστίας και διττή σωματιδιακή και κυματική φύση της ύλης. Μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα υπήρχε μια αντίληψη για τη φύση των πραγμάτων βασισμένη στις αρχές που τέθηκαν από τον Νεύτωνα

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΘΕΜΑΤΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ

ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΘΕΜΑΤΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ Υλικό Φυσικής-Χημείας 1 ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΘΕΜΑΤΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ Υλικό Φυσικής-Χημείας 2 Το Φως 1) Δέσμη λευκού φωτός προσπίπτει στην επιφάνεια ενός πρίσματος όπως δείχνει το σχήμα και κατά την έξοδο από

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Α ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Α ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Α ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ ΚΑΙ ΕΚΔΟΣΕΩΝ «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ» ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Αʹ ΤΑΞΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΚΙΝΗΣΗ ΠΛΑΝΗΤΩΝ - ΛΟΞΩΣΗ

ΚΙΝΗΣΗ ΠΛΑΝΗΤΩΝ - ΛΟΞΩΣΗ ΚΙΝΗΣΗ ΠΛΑΝΗΤΩΝ - ΛΟΞΩΣΗ Η κίνηση των πλανητών είναι το αποτέλεσμα της σύνθεσης 2 κινήσεων: μίας περιστροφής γύρω από τον Ήλιο, η περίοδος της οποίας μας δίνει το έτος κάθε πλανήτη, και πραγματοποιείται

Διαβάστε περισσότερα

Η ΜΕΓΑΛΗ ΑΡΚΤΟΣ. Τα κυριότερα αντικείμενα της Μ. Άρκτου ALIOTH. Μπλε γίγαντας ορατός με γυμνό μάτι. Απόσταση : 82 ε.φ. Διάμετρος : 6 εκ. χιλιόμετρα.

Η ΜΕΓΑΛΗ ΑΡΚΤΟΣ. Τα κυριότερα αντικείμενα της Μ. Άρκτου ALIOTH. Μπλε γίγαντας ορατός με γυμνό μάτι. Απόσταση : 82 ε.φ. Διάμετρος : 6 εκ. χιλιόμετρα. Αστρονομία Μπιρσιάνης Γιώργος Η ΜΕΓΑΛΗ ΑΡΚΤΟΣ Τα κυριότερα αντικείμενα της Μ. Άρκτου ALIOTH Μπλε γίγαντας ορατός με γυμνό μάτι. Απόσταση : 82 ε.φ. Διάμετρος : 6 εκ. χιλιόμετρα. Λαμπρότητα : 100 φορές τη

Διαβάστε περισσότερα

Οπτική, Σύγχρονη, Ατομική & Μοριακή Φυσική για Βιολόγους

Οπτική, Σύγχρονη, Ατομική & Μοριακή Φυσική για Βιολόγους Οπτική, Σύγχρονη, Ατομική & Μοριακή Φυσική για Βιολόγους 011 Σαμουήλ Κοέν Μέρος Α. Οπτική Κ0. Εισαγωγικό Σημείωμα Κυματικής Σελίδα 1. Απλή Αρμονική Ταλάντωση.... Κ0-1 1.1 Ορισμοί... Κ0-1 1. Η Αρχή της

Διαβάστε περισσότερα

ΣΕΜΗΝΑΡΙΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ

ΣΕΜΗΝΑΡΙΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ Ι ΡΥΜΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ & ΘΡΑΚΗΣ ΣΕΜΗΝΑΡΙΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΩΝ: ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ:> ΑΝΤΩΝΙΑ ΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑ ΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΓΚΙΕΓΚΙ ΜΠΛΕΝΤΑΡ

Διαβάστε περισσότερα

Ο Ήλιος, το Ηλιακό Σύστηµα και η δηµιουργία του Ηλιακού Συστήµατος! Παρουσίαση Βαονάκη Μαρία Βασιλόγιαννου Βασιλική

Ο Ήλιος, το Ηλιακό Σύστηµα και η δηµιουργία του Ηλιακού Συστήµατος! Παρουσίαση Βαονάκη Μαρία Βασιλόγιαννου Βασιλική Ο Ήλιος, το Ηλιακό Σύστηµα και η δηµιουργία του Ηλιακού Συστήµατος! Παρουσίαση Βαονάκη Μαρία Βασιλόγιαννου Βασιλική Εισαγωγή Η πιο κάτω παρουσίαση είναι η αρχή του δρόµου στη µακριά λεωφόρο της γνώσης

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΦΥΣΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΦΥΣΙΚΗΣ & ΦΥΣΙΚΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΦΥΣΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΦΥΣΙΚΗΣ & ΦΥΣΙΚΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΦΥΣΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΦΥΣΙΚΗΣ & ΦΥΣΙΚΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΑΓΝΗΤΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΑΡΧΑΙΟΜΑΓΝΗΤΙΚΩΝ ΔΕΙΓΜΑΤΩΝ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΒΕΛΚΟΣ Α.Ε.Μ. : 12821

Διαβάστε περισσότερα

Τι είναι τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία;

Τι είναι τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία; ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Τι είναι τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία; Ορισμοί και πηγές Τα ηλεκτρικά πεδία δημιουργούνται από διαφορές της τάσης: όσο μεγαλύτερη είναι η τάση, τόσο ισχυρότερο είναι το πεδίο που δημιουργείται.

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ Ι ΡΥΜΑ ΛΑΜΙΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ Ι ΡΥΜΑ ΛΑΜΙΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ Ι ΡΥΜΑ ΛΑΜΙΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΤΜΗΜΑ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑ ΑΣΥΡΜΑΤΕΣ ΖΕΥΞΕΙΣ- ΙΑ ΟΣΗ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΩΝ ΚΥΜΑΤΩΝ Ο Ι ΑΣΚΩΝ ΒΑΡΖΑΚΑΣ ΠANAΓΙΩΤΗΣ ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Ασύρµατες

Διαβάστε περισσότερα

«ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΧΡΟΝΩΝ ΜΑΓΝΗΤΙΚΗΣ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ (Τ1, Τ2, Τ2*) ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΟΜΟΙΩΜΑΤΩΝ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΙΣΤΩΝ» ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΟΦΙΑ ΒΕΝΕΤΗ

«ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΧΡΟΝΩΝ ΜΑΓΝΗΤΙΚΗΣ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ (Τ1, Τ2, Τ2*) ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΟΜΟΙΩΜΑΤΩΝ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΙΣΤΩΝ» ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΟΦΙΑ ΒΕΝΕΤΗ «ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΧΡΟΝΩΝ ΜΑΓΝΗΤΙΚΗΣ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ (Τ1, Τ2, Τ2*) ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΟΜΟΙΩΜΑΤΩΝ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΙΣΤΩΝ» ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΟΦΙΑ ΒΕΝΕΤΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ, ΔΠΜΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

Σηµειώσεις Ατοµικής και Μοριακής Φυσικής

Σηµειώσεις Ατοµικής και Μοριακής Φυσικής Σηµειώσεις Ατοµικής και Μοριακής Φυσικής Ε. Φωκίτης ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ατοµική και Μοριακή Φυσική 1. Εισαγωγή 2. Πολυηλεκτρονιακά άτοµα: Ταυτόσηµα σωµατίδια,συµµετρικές και αντισυµµετρικές κυµατοσυναρτήσεις.

Διαβάστε περισσότερα

Η θερµότητα και η θερµοκρασία

Η θερµότητα και η θερµοκρασία Η θερµότητα και η θερµοκρασία Επιστηµονικό µέρος Η θερµοκρασία και η θερµότητα Η θερµοκρασία και η θερµότητα αποτελούν δύο βασικές έννοιες Της Φυσικής οι οποίες σχετίζονται µε την έννοια της ενέργειας

Διαβάστε περισσότερα

Μηχανικά και Κλασσικά Ανάλογα της Σύγχρονης Φυσικής

Μηχανικά και Κλασσικά Ανάλογα της Σύγχρονης Φυσικής ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Μεταπτυχιακή Ειδίκευση Καθηγητών Φυσικών Επιστηµών ιπλωµατική Εργασία της Ευθυµίας- Βικτωρίας Σιούτα Σύµβουλος Καθηγητής: ΣΠΥΡΟΣ ΕΥΣΤ. ΤΖΑΜΑΡΙΑΣ Μηχανικά και Κλασσικά Ανάλογα

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΜΟΡΙΑΚΗΣ ΦΑΣΜΑΤΟΣΚΟΠΙΑΣ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΣΤΗΝ ΟΡΓΑΝΙΚΗ ΧΗΜΕΙΑ

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΜΟΡΙΑΚΗΣ ΦΑΣΜΑΤΟΣΚΟΠΙΑΣ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΣΤΗΝ ΟΡΓΑΝΙΚΗ ΧΗΜΕΙΑ Αθ. ΒΑΛΑΒΑΝΙΔΗΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΜΟΡΙΑΚΗΣ ΦΑΣΜΑΤΟΣΚΟΠΙΑΣ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΣΤΗΝ ΟΡΓΑΝΙΚΗ ΧΗΜΕΙΑ Εκδόσεις Σύγχρονα Θέματα μη Κερδοσκοπική Εκδοτική Εταιρεία ΑΘ. ΒΑΛΑΒΑΝΙΔΗΣ, ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΜΟΡΙΑΚΗΣ ΦΑΣΜΑΤΟΣΚΟΠΙΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ. για τις ακτινοβολίες ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΑΤΟΜΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ. για τις ακτινοβολίες ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΑΤΟΜΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ MAΘΑΙΝ ΥΜΕ για τις ακτινοβολίες ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΑΤΟΜΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Περί ακτινοβολίας Τι είναι η ακτινοβολία; Η ακτινοβολία είναι ενέργεια σε

Διαβάστε περισσότερα

1. Εισαγωγή στις Μεθόδους Μη Καταστροφικού Ελέγχου

1. Εισαγωγή στις Μεθόδους Μη Καταστροφικού Ελέγχου 1. Εισαγωγή στις Μεθόδους Μη Καταστροφικού Ελέγχου Ο όρος «μη καταστροφική αξιολόγηση» (NDE) περιλαμβάνει πολλές επιμέρους έννοιες που χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν διάφορες δραστηριότητες του εν

Διαβάστε περισσότερα

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ & ΚΥΚΛΩΜΑΤΑ Δρ. ΕΥΘΥΜΙΟΣ ΜΠΑΚΑΡΕΖΟΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΗΛΕΚΤΡΟΤΕΧΝΙΑ

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ & ΚΥΚΛΩΜΑΤΑ Δρ. ΕΥΘΥΜΙΟΣ ΜΠΑΚΑΡΕΖΟΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΗΛΕΚΤΡΟΤΕΧΝΙΑ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ & ΚΥΚΛΩΜΑΤΑ Δρ. ΕΥΘΥΜΙΟΣ ΜΠΑΚΑΡΕΖΟΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΗΛΕΚΤΡΟΤΕΧΝΙΑ ΜΟΝΑΔΕΣ ΜΕΓΕΘΟΣ ΣΥΜΒΟΛΟ ΜΟΝΑΔΕΣ S.. Φορτίο, q oulomb, Ηλεκτρικό ρεύμα, i Ampére, A Ηλεκτρικό δυναμικό olt, Ενέργεια

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΦΥΣΙΚΗ B ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΦΥΣΙΚΗ B ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΦΥΣΙΚΗ B ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ Γενικής Παιδείας ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ ΚΑΙ ΕΚΔΟΣΕΩΝ «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ» ΥΠOΥΡΓΕIO ΠΑIΔΕIΑΣ ΚΑI ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΤΑΙΓΙΔΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΠΡΟΒΛΕΨΗ ΑΠΟΦΥΓΗ

ΚΑΤΑΙΓΙΔΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΠΡΟΒΛΕΨΗ ΑΠΟΦΥΓΗ ΚΑΤΑΙΓΙΔΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΠΡΟΒΛΕΨΗ ΑΠΟΦΥΓΗ Στον ιπτάμενο κόσμο η καταιγίδα φαντάζει σαν τέρας, σαν κάτι πολύ τρομακτικό που και μόνο στην ιδέα μας γεμίζει φόβο και πανικό. Ο φόβος του αγνώστου έχει ένα μυστηριώδη

Διαβάστε περισσότερα

ΝΕΚΤΑΡΙΟΣ ΤΣΙΛΙΒΙΓΚΟΣ

ΝΕΚΤΑΡΙΟΣ ΤΣΙΛΙΒΙΓΚΟΣ ΝΕΚΤΑΡΙΟΣ ΤΣΙΛΙΒΙΓΚΟΣ ΦΥΣΙΚΗ Α Λυκείου Σαλαμίνα Φυσική Α Λυκείου 2 ΝΕΚΤΑΡΙΟΣ ΤΣΙΛΙΒΙΓΚΟΣ ΠΡΟΛΟΓΟΣ Με το μικρό αυτό βιβλίου θα ήθελα να βοηθήσω τους μαθητές της Α τάξης του Ενιαίου Λυκείου να οργανώσουν

Διαβάστε περισσότερα

Εφαρμοσμένη Διδακτική των Φυσικών Επιστημών

Εφαρμοσμένη Διδακτική των Φυσικών Επιστημών Πανεπιστήμιο Αιγαίου Μιχάλης Σκουμιός Εφαρμοσμένη Διδακτική των Φυσικών Επιστημών Σημειώσεις Ρόδος 2012 Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ανάπτυξη της Διδακτικής των Φυσικών Επιστημών ως αυτόνομης επιστημονικής περιοχής διεθνώς,

Διαβάστε περισσότερα

Μονάδες 4. Β) Να αιτιολογήσετε την επιλογή σας. Μονάδες 8

Μονάδες 4. Β) Να αιτιολογήσετε την επιλογή σας. Μονάδες 8 Β.1 Μονοχρωματική δέσμη φωτός, περνάει από τον αέρα σε ένα κομμάτι γυαλί. Το μήκος κύματος της δέσμης φωτός όταν αυτή περάσει από τον αέρα στο γυαλί: α. θα αυξηθεί β. θα μειωθεί γ. θα παραμείνει αμετάβλητο

Διαβάστε περισσότερα