ΒΙΟΛΟΓΙΑ. Α. Να συμπληρώσετε με τις κατάλληλες λέξεις τα κενά στις παρακάτω προτάσεις:

Transcript

1 ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΜΑ 1 o 1 o ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ Α. Να συμπληρώσετε με τις κατάλληλες λέξεις τα κενά στις παρακάτω προτάσεις: Οι ιοί χαρακτηρίζονται ως... παράσιτα. Όταν οι συνθήκες του περιβάλλοντος είναι δυσμενείς τα βακτήρια μετατρέπονται σε ανθεκτικές μορφές τα. Η είσοδος ενός παθογόνου μικροοργανισμού στον οργανισμό μας ονομάζεται.. ενώ η εγκατάσταση και ο πολλαπλασιασμός του ονομάζεται. Το πλασμώδιο είναι ένα πρωτόζωο που προκαλεί Στα βακτήρια η.. περιβάλλεται από το. και έξω από αυτό μπορεί να υπάρχει ένα επιπλέον περίβλημα, η Τα.. είναι μια ειδική κατηγορία μυκήτων που προσβάλλουν το τριχωτό της κεφαλής. Ορισμένοι ιοί διαθέτουν και ένα επιπλέον περίβλημα, το.το οποίο είναι λιποπρωτεϊνικής φύσης. Β. Με ποιο κριτήριο διακρίνουμε την ανοσία σε ενεργητική και παθητική; Δώστε παραδείγματα. ΘΕΜΑ 2 o Α. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της δομής των αντισωμάτων και πού οφείλεται η εξειδικευμένη δράση τους; Β. Ποιες προφυλάξεις πρέπει να παίρνει ο άνθρωπος για να περιοριστεί η μετάδοση της νόσου του ΑΙDS; ΘΕΜΑ 3 o Α. Ποιος είναι ο ρόλος του όζοντος της ατμόσφαιρας για τους ζωντανούς οργανισμούς; Β. Για ποιους λόγους η κατάταξη των καταναλωτών στα τροφικά επίπεδα δεν είναι πάντοτε εύκολη; ΘΕΜΑ 4 o Το παρακάτω διάγραμμα παριστάνει το κύκλο του αζώτου. Να απαντήσετε στις παρακάτω ερωτήσεις: α) Να ονομάσετε τους οργανισμούς 1,2,3,4,5 και 6. β) Να ονομάσετε τις διαδικασίες 7 και 8 που γίνονται κατά την ανακύκλωση του αζώτου. 1

2 Άζωτο Νιτρικά ιόντα γ) Ποιοι είναι οι δύο πιο οικολογικοί τρόποι εμπλουτισμού του εδάφους σε άζωτο; ΘΕΜΑ 1 o ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α. υποχρεωτικά ενδοκυτταρικά, ενδοσπόρια, μόλυνση, λοίμωξη, ελονοσία, κυτταρική μεμβράνη, κυτταρικό τοίχωμα, κάψα, δερματόφυτα, έλυτρο. Β. Η διάκριση αυτή γίνεται με βάση το αν τα αντισώματα παράγονται από τον ίδιο τον οργανισμό (ενεργητική ανοσία) ή αν παρέχονται στον οργανισμό έτοιμα αντισώματα που έχουν παραχθεί από άλλο οργανισμό (παθητική ανοσία). Στην ενεργητική ανοσία ο οργανισμός μπορεί να ενεργοποιηθεί με δύο τρόπους: α. Να έλθει σε επαφή με ένα αντιγόνο που βρίσκεται στο περιβάλλον (φυσικός τρόπος). β. Να δεχτεί μια ποσότητα εμβολίου το οποίο περιέχει νεκρούς ή εξασθενημένους μικροοργανισμούς ή τμήματά τους (τεχνητός τρόπος). Το εμβόλιο, όπως θα έκανε και ο ίδιος ο μικροοργανισμός, ενεργοποιεί τον ανοσοβιολογικό μηχανισμό, για να παραγάγει αντισώματα και κύτταρα μνήμης. Το άτομο που εμβολιάζεται δεν εμφανίζει συνήθως τα συμπτώματα της ασθένειας και φυσικά δεν τη μεταδίδει. Στην παθητική ανοσία χορηγούνται στον οργανισμό έτοιμα αντισώματα που έχουν παραχθεί από άλλο οργανισμό. Παθητική ανοσία μπορεί να επιτευχθεί φυσιολογικά με τη μεταφορά αντισωμάτων από τη μητέρα στο έμβρυο διαμέσου του πλακούντα και με τη μεταφορά αντισωμάτων από τη μητέρα στο νεογνό διαμέσου του μητρικού γάλακτος. Σε ένα ενήλικο άτομο παθητική ανοσία μπορεί να επιτευχθεί τεχνητά με τη χορήγηση ορού που περιέχει έτοιμα αντισώματα τα οποία έχουν παραχθεί σε κάποιο άλλο άτομο ή ζώο. Η δράση της παθητικής ανοσίας είναι άμεση αλλά η διάρκειά της είναι παροδική. 2

3 ΘΕΜΑ 2 o Γ ΛΥΚΕΙΟΥ-ΓΕΝΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ Α. Το μόριο του αντισώματος αποτελείται από τέσσερις πολυπεπτιδικές αλυσίδες, δύο μεγάλες και δύο μικρές. Οι μεγάλες πολυπεπτιδικές αλυσίδες ονομάζονται βαριές και οι μικρές ελαφριές. Οι αλυσίδες αυτές συνδέονται μεταξύ τους με ομοιοπολικούς δεσμούς και σχηματίζουν μια δομή που μοιάζει με σφεντόνα ή με το γράμμα Υ. Η περιοχή του μορίου του αντισώματος που συνδέεται με το αντιγόνο ονομάζεται μεταβλητή περιοχή. Η μεταβλητή περιοχή, ανάλογα με το σχήμα της, που οφείλεται στην αλληλουχία των αμινοξέων της, καθιστά ικανό το αντίσωμα να συνδέεται με ένα συγκεκριμένο αντιγόνο. Αντίθετα, το υπόλοιπο τμήμα του είναι ίδιο σε όλα τα αντισώματα και αποτελεί τη σταθερή περιοχή του αντισώματος. Β. Οι προφυλάξεις που πρέπει να παίρνει ο άνθρωπος είναι: Ο έλεγχος του αίματος που προορίζεται για μεταγγίσεις. Η χρησιμοποίηση συρίγγων μιας χρήσης και μόνο μία φορά από ένα άτομο. Η πλήρης αποστείρωση των χειρουργικών και των οδοντιατρικών εργαλείων. Η χρήση προφυλακτικού κατά τη σεξουαλική επαφή. ΘΕΜΑ 3 o Α. Το νέφος του Λος Άντζελες, με το χαρακτηριστικό καφετί χρώμα, που συχνά γίνεται αντιληπτό και στην ατμόσφαιρα της Αθήνας, προκαλείται από την αντίδραση μιας σειράς ουσιών, οι οποίες παράγονται από τις μηχανές εσωτερικής καύσης (αυτοκινήτων, αεροπλάνων, εργοστασίων), με το οξυγόνο της ατμόσφαιρας, κάτω από την επίδραση της ηλιακής ακτινοβολίας. Στις ουσίες αυτές, που ονομάζονται πρωτογενείς ρύποι, συγκαταλέγονται τα οξείδια του αζώτου, το μονοξείδιο του άνθρακα και διάφοροι υδρογονάνθρακες. Στα προϊόντα της αντίδρασής τους, τους δευτερογενείς ρύπους, ανήκουν το όζον και το νιτρικό υπεροξυακετύλιο (ΡΑΝ). Το όζον προκαλεί καταστροφές στους ιστούς των πνευμόνων και εξασθενίζει την αντίσταση του οργανισμού στην πνευμονία, ενώ η έκθεση, για μεγάλο χρονικό διάστημα, σε χαμηλές συγκεντρώσεις του είναι υπεύθυνη για την πρόκληση εμφυσήματος. Αν και το όζον στα κατώτερα επίπεδα της ατμόσφαιρας αποτελεί ρύπο, στα ανώτερα επίπεδα της ατμόσφαιρας, σε ύψος 15 με 30 Km (κατώτερη στρατόσφαιρα), σχηματίζει μια στιβάδα που διαδραματίζει σπουδαίο ρόλο στη διατήρηση της ζωής, καθώς απορροφά ένα σημαντικό μέρος της υπεριώδους ακτινοβολίας. Η ακτινοβολία αυτή έχει θανατηφόρο δράση στους μονοκύτταρους οργανισμούς, προκαλεί μεταλλάξεις στο DNA, προκαλεί καταρράκτη και καρκίνο του δέρματος. Β. Η κατάταξη των καταναλωτών στα τροφικά επίπεδα δεν είναι πάντοτε εύκολη, επειδή: Υπάρχουν οργανισμοί που είναι ταυτόχρονα φυτοφάγοι και σαρκοφάγοι (π.χ. άνθρωπος) Υπάρχουν οργανισμοί που μπορούν να αλλάζουν τις διατροφικές τους συνήθειες ανάλογα με την εποχή (π.χ αλεπού). Οι διατροφικές προτιμήσεις κάποιων οργανισμών αλλάζουν ανάλογα με το στάδιο της ζωής. Για παράδειγμα, ο βάτραχος στο στάδιο του γυρίνου είναι φυτοφάγος, ενώ, όταν μεταμορφωθεί σε ώριμο βάτραχο, γίνεται εντομοφάγος. ΘΕΜΑ 4 o α) 1. παραγωγοί 2. καταναλωτές 3. αποικοδομητές 4. νιτροποιητικά βακτήρια 5. απονιτροποιητικά βακτήρια 6. αζωτοδεσμευτικά βακτήρια 3

4 β) 7. βιολογική αζωτοδέσμευση 8. νιτροποίηση γ) Οι δύο πιο οικολογικοί τρόποι εμπλουτισμού του εδάφους σε άζωτο είναι η αγρανάπαυση και η αμειψισπορά. Την ιδιότητα των ψυχανθών να φέρουν στις ρίζες τους αζωτοδεσμευτικά βακτήρια αξιοποιεί η παραδοσιακή γεωργική πρακτική της αμειψισποράς. Αμειψισπορά είναι η εναλλαγή στην καλλιέργεια σιτηρών και ψυχανθών, έτσι ώστε το έδαφος να εμπλουτίζεται με άζωτο και να μην εξασθενεί. ΘΕΜΑ 1 o 2 o ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ Να τοποθετήσετε σε κύκλο το γράμμα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση ή στη φράση που συμπληρώνει σωστά την πρόταση. 1. Οι μικροοργανισμοί που αποτελούν τη φυσιολογική μικροχλωρίδα: α. συμμετέχουν στην παραγωγή ουσιών χρήσιμων στη διατροφή β. παράγουν χρήσιμες ουσίες τις οποίες ο άνθρωπος δεν μπορεί να συνθέσει μόνος του γ. βρίσκονται σε μεγάλο αριθμό και μεταναστεύουν σε άλλους ιστούς δ. παράγουν βιταμίνη C. (Μονάδες 5) 2. Η τυπική συμπτωματολογία του AIDS εμφανίζεται: α. από 6 μήνες έως 6 χρόνια από τη στιγμή της μόλυνσης β. από 6 εβδομάδες έως 6 μήνες από τη στιγμή της μόλυνσης γ. 7 με 10 χρόνια από τη στιγμή της μόλυνσης δ. 6 μέρες με 6 βδομάδες από τη στιγμή της μόλυνσης. (Μονάδες 5) 3. Η πενικιλίνη παράγεται από: α. μύκητα β. βακτήριο γ. πρωτόζωο δ. ιό. (Μονάδες 5) 4. Η αλεπού: α. είναι μόνο φυτοφάγος οργανισμός β. είναι μόνο σαρκοφάγος οργανισμός γ. αλλάζει τις διατροφικές της συνήθειες ανάλογα με την εποχή δ. όλα τα παραπάνω είναι σωστά. (Μονάδες 5) 5. Ο κύκλος του άνθρακα αρχίζει και ολοκληρώνεται με: α. τη φωτοσύνθεση β. την αναπνοή γ. την αναπνοή και τη φωτοσύνθεση αντίστοιχα δ. τη φωτοσύνθεση και την αναπνοή αντίστοιχα. (Μονάδες 5) 4

5 ΘΕΜΑ 2 o Α. Πως προκαλείται η όξινη βροχή (Μονάδες 4) και ποιες οι επιπτώσεις της στα οικοσυστήματα; (Μονάδες 4 ) Β. Δύο οικολογικοί τρόποι εμπλουτισμού του εδάφους με άζωτο είναι η χρήση των περιττωμάτων των ζώων (κοπριά) και η αμειψισπορά. Να περιγράψετε τις διεργασίες με τις οποίες οι δύο αυτοί τρόποι συμβάλλουν στον εμπλουτισμό του εδάφους με νιτρικά ιόντα (Μονάδες 9). Γ. Ο Δαρβίνος στα νησιά Γκαλαπάγκος παρατήρησε πολλά διαφορετικά είδη χελωνών και σπίνων, τα οποία δεν υπήρχαν πουθενά αλλού στον κόσμο, ενώ διέφεραν από νησί σε νησί. Τα ζώα αυτά φαίνεται ότι μεταφέρθηκαν εκεί από κοντινή ξηρά. Η υπόθεση αυτή δημιουργήθηκε διότι χελώνες και σπίνοι που ζούσαν σε αυτή την περιοχή είχαν πολλά κοινά χαρακτηριστικά με τα αντίστοιχα ζώα των νησιών αυτών. Εξηγήστε με ποιο τρόπο έδρασε η φυσική επιλογή στο παραπάνω γεγονός. (Μονάδες 8) ΘΕΜΑ 3 o Η ανοσοβιολογική απόκριση για έναν παθογόνο παράγοντα που προκαλεί συγκεκριμένη επιδημία σε έναν πληθυσμό παρακολουθείται καθημερινά στο αίμα τριών ατόμων (Α,Β,Γ). Τα διαγράμματα που παρουσιάζουν τη μεταβολή της συγκέντρωσης των αντισωμάτων σε ημερήσια βάση, για τα τρία αυτά άτομα, απεικονίζονται παρακάτω. Α. Παρατηρώντας τα τρία διαγράμματα, μπορείτε να διακρίνετε ποιο από αυτά αντιστοιχεί στο άτομο που: α. Είχε ενεργητική ανοσία στον παθογόνο παράγοντα; (Μονάδες 3) β. Ήρθε για πρώτη φορά σε επαφή με τον παθογόνο παράγοντα; (Μονάδες 3) γ. Δεν είχε ανοσία, αλλά αντιμετώπισε το πρόβλημα χρησιμοποιώντας ορό; (Μονάδες 3) Β. Αξιολογώντας τα στοιχεία που φαίνονται στο διάγραμμα, να περιγράψετε και να αιτιολογήσετε την αντίδραση του ανοσοβιολογικού συστήματος στο άτομο α. Α (Μονάδες 5) β. Β (Μονάδες 5) γ. Γ (Μονάδες 6) 5

6 ΘΕΜΑ 4 o Γ ΛΥΚΕΙΟΥ-ΓΕΝΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ Τον ορεινό όγκο της Ροδόπης διασχίζει ο ποταμός Νέστος. Στο δέλτα του ποταμού ζουν υδρόβιοι φωτοσυνθετικοί οργανισμοί, ζωοπλαγκτόν, ψάρια και παρυδάτια πουλιά που τρώνε ψάρια. Α. Να εξηγήσετε γιατί εμφανίζεται υψηλή παραγωγικότητα στο δέλτα του ποταμού. (Μονάδες 6) Στον ποταμό καταλήγουν εντομοκτόνα και παρασιτοκτόνα από τις γεωργικές καλλιέργειες, ενώ πριν από χρόνια αναφέρθηκε ότι είχαν απορριφθεί στον ποταμό ραδιενεργά απόβλητα από μεταλλεία ουρανίου που υπήρχαν σε χωριό της Βουλγαρίας. Β. Να ορίσετε το φαινόμενο το οποίο προκαλούν τα εντομοκτόνα και τα ραδιενεργά απόβλητα, όταν καταλήγουν σε ένα υδάτινο οικοσύστημα. (Μονάδες 6) Γ. Υποθέστε ότι από τα μεταλλεία διοχετεύθηκε στον ποταμό μια ποσότητα ραδιενεργού ουρανίου και κατέληξε στο δέλτα του, όπου φωλιάζουν μόνιμα παρυδάτια πουλιά, μέσου βάρους 1kg το καθένα. Αν στους ιστούς τους ανιχνεύθηκε ραδιενεργό ουράνιο σε συγκέντρωση 1μg /kg βιομάζας, ποια είναι η ποσότητα της ουσίας αυτής που αναμένεται να βρεθεί στο τροφικό επίπεδο των ψαριών; (Μονάδες 5) Να εξηγήσετε την απάντησή σας (Μονάδες 8). 6