ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟ ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ : ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ, ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ. Α. ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ...

Transcript

1 ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟ ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ : ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ, ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Α. ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Δημοσθένης, «Ὑπέρ τῆς Ῥοδίων Ἐλευθερίας» 19, Θαυμάζω δ' εἰ μηδεὶς ὑμῶν ἡγεῖται Χίων ὀλιγαρχουμένων καὶ Μυτιληναίων, καὶ νυνὶ Ῥοδίων καὶ πάντων ἀνθρώπων ὀλίγου δέω λέγειν εἰς ταύτην τὴν δουλείαν ὑπαγομένων, συγκινδυνεύειν τι τὴν παρ ἡμῖν πολιτείαν, μηδέ λογίζεται τοῦθ' ὃτι οὐκ ἔστιν ὅπως, εἰ δι ὀλιγαρχίας ἅπαντα συστήσεται, τὸν παρ' ὑμῖν δῆμον ἐάσουσιν. Ἲσασι γὰρ οὐδένας ἄλλους πάλιν εἰς ἐλευθερίαν <ἂν> τὰ πράγματ' ἐξάγοντας 20 ὅθεν δὴ κακόν αὑτοῖς ἂν τι γενέσθαι προσδοκῶσι, τοῦτ' ἀνελεῖν βουλήσονται. Τοὺς μὲν οὐν ἄλλους τοὺς ἀδικοῦντάς τινας αὐτῶν τῶν κακῶς πεπονθότων ἐχθρούς ἡγεῖσθαι χρή τοὺς δὲ τάς πολιτείας καταλύοντας καὶ μεθιστάντας εἰς ὀλιγαρχίαν κοινούς ἐχθρούς παραινῶ νομίζειν ἁπάντων τῶν ἐλευθερίας ἐπιθυμούντων ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ : Να μεταφράσετε το απόσπασμα: «μηδέ λογίζεται.. ἐπιθυμούντων.» ( Μονάδες 10) 2. Να εντοπίσετε και να σχολιάσετε, επιχειρηματολογώντας, τη βασική υ- πόδειξη του ρήτορα, στο παρατιθέμενο χωρίο, σχετικά με τον κίνδυνο κατάλυσης του θεσμού της δημοκρατίας αλλά και της ελευθερίας, γε- νικότερα. 3. Ποια σκοπιμότητα εξυπηρετεί η αντίθεση ανάμεσα στο «ὑπαγομένων» Σελίδα : - 1 -

2 και στο «ἐξάγοντας»; 4. Πόσο αποτελεσματικό είναι το παράδειγμα που χρησιμοποιεί ο Δημοσθένης από την πρόσφατη ιστορία; 9 «Και θα σας αποδείξω, θυμίζοντας κάποια παλιότερα γεγονότα που σας ωφέλησαν, ότι, προτρέποντάς σας τώρα να ελευθερώσετε τους Ροδίους, ούτε εγώ λέγω κάτι ασυνήθιστο, ούτε σεις κάτι τέτοιο θα πράξετε, αν εφαρμόσετε τις συμβουλές μου. Εσείς στείλατε κάποτε, άνδρες Αθηναίοι, τον Τιμόθεο να βοηθήσει τον Αριοβαρζάνη, αφού προσθέσατε στο ψήφισμα κατά λέξη τον όρο: "Να μην παραβιάζει τις συνθήκες με τον Βασιλέα". Όταν, όμως, εκείνος διαπίστωσε ότι ο Αριοβαρζάνης είχε απροκάλυπτα αποστατήσει από τον Βασιλέα και ότι τη Σάμο φρουρούσε ο Κυπρόθεμις, τον οποίον είχε εγκαταστήσει εκεί ο ύπαρχος του Βασιλέα Τιγράνης, αποφάσισε να μην βοηθήσει τον Αριοβαρζάνη, αλλά πολιόρκησε τη Σάμο και με την επέμβαση αυτή την ελευθέρωσε. 10 Παρ' όλα αυτά, γι' αυτήν την ενέργεια, δε σας έχει κηρύξει ο Βασιλέας τον πόλεμο, μέχρι αυτή τη στιγμή που μιλούμε.» 5. Τι γνωρίζετε για το Συμμαχικό πόλεμο; Πότε ξέσπασε, μεταξύ ποιων και ποιο ήταν το αποτέλεσμά του; 6. Δώστε δύο ομόρριζα στη νεοελληνική, για κάθε μία από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: ἡγεῖται, ὑπαγομένων, συστήσεται, ἴσασι, ἀνελεῖν Β. ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Ξενοφῶντος, «Κύρου Ἀνάβασις» 2, 3, Ἡμεῖς οὔτε συνήλθομεν ὡς βασιλεῖ πολεμήσοντες οὔτε ἐπορευόμεθα ἐπὶ βασιλέα, ἀλλὰ πολλὰς προφάσεις Κῦρος ηὕρισκεν, ὡς καὶ σὺ εὖ οἶσθα, ἵνα Σελίδα : - 2 -

3 ὑμᾶς τε ἀπαρασκεύους λάβοι καὶ ἡμᾶς ἐνθάδε ἀγάγοι. Ἐπεὶ μέντοι ἤδη αὐτὸν ἑωρῶμεν ἐν δεινῷ ὄντα, ᾐσχύνθημεν καὶ θεοὺς καὶ ἀνθρώπους προδοῦναι αὐτόν, ἐν τῷ πρόσθεν χρόνῳ παρέχοντες ἡμᾶς αὐτοὺς εὖ ποιεῖν. Ἐπεὶ δὲ Κῦρος τέθνηκεν, οὔτε βασιλεῖ ἀντιποιούμεθα τῆς ἀρχῆς οὔτ' ἔστιν ὅτου ἕνεκα βουλοίμεθα ἂν τὴν βασιλέως χώραν κακῶς ποιεῖν, οὐδ' αὐτὸν ἀποκτεῖναι ἂν ἐθέλοιμεν, πορευοίμεθα δ' ἂν οἴκαδε, εἴ τις ἡμᾶς μὴ λυποίη ἀδικοῦντα μέντοι πειρασόμεθα σὺν τοῖς θεοῖς ἀμύνασθαι ἐὰν μέντοι τις ἡμᾶς καὶ εὖ ποιῶν ὑπάρχῃ, καὶ τούτου εἴς γε δύναμιν οὐχ ἡττησόμεθα εὖ ποιοῦντες. Ὁ μὲν οὕτως εἶπεν ἔστιν ὅτου ἕνεκα = για κάποιο λόγο κακῶς ποιῶ = βλάπτω, λεηλατώ εὖ ποιῶ = ευεργετώ πειράομαι / πειρῶμαι = προσπαθώ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ : Α. Να μεταφραστεί το παραπάνω κείμενο. Β1. Να γραφούν οι ζητούμενοι τύποι: ( Μονάδες 20 ) βασιλέα: κλητική ενικού και πληθυντικού αριθμού. τοῖς θεοῖς: δοτική ενικού και αιτιατική πληθυντικού αριθμού. ἡμᾶς: γενική ενικού και δοτική πληθυντικού, στο β πρόσωπο της αντωνυμίας. ἀδικοῦντα: Να αναγνωριστεί γραμματικά ο τύπος και να μεταφερθεί στη γενική πληθυντικού της θηλυκής και ουδέτερης μετοχής του ίδιου χρόνου και φωνής. ( Μονάδες 5 ) Β2. Να συμπληρωθούν οι παρακάτω ζητούμενοι τύποι: ηὕρισκεν : το β ενικό πρόσωπο της Ευκτικής και της Προστακτικής του Αορίστου β. ἑωρῶμεν : το απαρέμφατο του Ενεργητικού και του Μέσου Αορίστου β. Σελίδα : - 3 -

4 ἀπαγγελῶ : το γ πληθυντικό πρόσωπο της Υποτακτικής του Μέσου Μέλλοντα. παρέξομεν : το β ενικό πρόσωπο της Προστακτικής του Αορίστου β, της ίδιας φωνής. ἐφρόντιζον : το β πληθυντικό πρόσωπο της Οριστικής του Ενεργητικού και του Μέσου Μέλλοντα. ( Μονάδες 5 ) Β3. Να βρεθούν όλες οι λέξεις και οι εκφράσεις που λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί του σκοπού και να δηλωθεί το είδος τους. ( Μονάδες 6 ) Β4. Να εντοπιστεί και να αναγνωριστεί ο υποθετικός λόγος του παρακάτω εδαφίου: «πειρασόμεθα σὺν τοῖς θεοῖς οὕτως εἶπεν». Στη συνέχεια, να μετατραπεί στην απλή σκέψη του λέγοντος. ( Μονάδες 4 ) Τύχῃ ἀγαθῇ!!! Σελίδα : - 4 -

5 ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟ ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ : ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ, ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Α π α ν τ ή σ ε ι ς Θ ε μ ά τ ω ν : Α. ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Δημοσθένης, «Ὑπέρ τῆς Ῥοδίων Ἐλευθερίας» 19, ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ : κανείς σας δε θεωρεί ότι μαζί τους κινδυνεύει σε κάποιο βαθμό και το δικό μας πολίτευμα, ούτε σκέφτεται αυτό, ότι, δηλαδή, δεν είναι δυνατό με κανέναν τρόπο, αν όλες οι πόλεις οργανωθούν ολιγαρχικά, να ανεχτούν σ' εμάς τη δημοκρατία. Γιατί γνωρίζουν καλά πως κανείς άλλος δε θα μπορούσε να φέρει τα πράγματα πάλι στην ελευθερία. Από όποια πλευρά, λοιπόν, περιμένουν ότι θα μπορούσαν να πάθουν κακό, αυτήν θα θελήσουν να την καταστρέψουν. Επομένως, εκείνους που αδικοπραγούν, πρέπει να τους θεωρείτε εχθρούς μόνο αυτών που αδικήθηκαν, εκείνους, όμως, που καταλύουν τα δημοκρατικά πολιτεύματα και τα μεταβάλλουν σε ολιγαρχικά, σας συμβουλεύω να τους θεωρείτε κοινούς εχθρούς όλων των ανθρώπων που επιθυμούν την ελευθερία. 2. Ο Δημοσθένης, στην «πίστη» του λόγου του, επισημαίνει μεταξύ άλλων, την επικινδυνότητα της εξάπλωσης των ολιγαρχικών πολιτευμάτων, όχι μόνο για το πολίτευμα της Αθήνας, αλλά και για τον τρόπο διοίκησης κι άλλων πολιτευμάτων ελληνικών πόλεων. Συγκεκριμένα, υποδεικνύει στο ακροατήριό του την αναγκαιότητα «προστασίας» του θεσμού της δημοκρατίας, όχι μόνον της πόλης τους, της Αθήνας, αλλά και όλων των δημοκρατούμενων πόλεων - κρατών. Η δημοκρατία, άλλωστε, αποτελεί το «προπύργιο» της ίδιας της ελευθερίας των πόλεων. Έτσι, αναφέρει πως η επικράτηση ολιγαρχικών πολιτευμάτων αποτελεί «θανάσιμο κίνδυνο» για τη δημοκρατία αλλά και την ελευθερία, γενικά ( «τοὺς δὲ τάς πολιτείας τῶν ἐλευθερίας ἐπιθυμούντων.» ). Στοιχειοθετεί, μάλιστα, τη θέση του, με τρία βασικά επιχειρήματα. Αρχικά, τονίζει ότι, αν συνεχιστεί αυτό που έχει ξεκινήσει με τους Χίους, Σελίδα : - 5 -

6 τους Μυτιληναίους και τους Ροδίους, θα υπάρξει γενική επικράτηση ολιγαρχικών καθεστώτων ( «Θαυμάζω δ' εἰ μηδεὶς συγκινδυνεύειν τι τὴν παρ ἡμῖν πολιτείαν» ). Στη συνέχεια, υπογραμμίζει ότι η καθολική επιβολή ολιγαρχικών καθεστώτων, θα ήταν «απειλή» για την αθηναϊκή δημοκρατία, αφού αυτή αποτελεί την εγγυήτρια δύναμη για όλα τα δημοκρατικά πολιτεύματα («μηδέ λογίζεται τοῦθ' ὃτι παρ' ὑμῖν δῆμον ἐάσουσιν.»). Τέλος, καταλήγει πως η άλωση της αθηναϊκής δημοκρατίας, θα σημάνει και το τέλος της δημοκρατίας, γενικά («Ἲσασι γὰρ οὐδένας τοῦτ' ἀνελεῖν βουλήσονται.»). Η συλλογιστική πορεία του ρήτορα είναι επαρκής, «φιλόδοξη» και αρκετά πειστική. Καταγράφει τα γεγονότα, όπως έχουν, κάνοντας μάλιστα, ειδική μνεία στο πραγματικό συμφέρον της πόλης του, δηλαδή την ύπαρξη -όσο το δυνατόν- περισσότερων δημοκρατιών. Μ αυτές, ο αθηναϊκός λαός μπορεί να συνεννοηθεί και να επιλύσει τυχόν διαφορές. Α- ντίθετα, με τις ολιγαρχίες, η απειλή της απώλειας της ελευθερίας όλων είναι προφανής και αναπότρεπτη. 3. Ο Δημοσθένης τονίζει την αναγκαιότητα της «διάσωσης» των δημοκρατικών πολιτευμάτων που θα διασφαλίσουν την ελευθερία όλων των πολιτών. Μάλιστα, για να δώσει μεγαλύτερη έμφαση σ αυτήν του την ένσταση, αξιοποιεί ένα εκφραστικό μέσο, αυτό της αντίθεσης. Με άλλα λόγια, με τη χρήση δύο ρηματικών τύπων, της μετοχής: «ὑπαγομένων» και αυτής: «ἐξάγοντας» (παράγραφος 19), που έχουν τον ίδιο θεματικό άξονα αλλά διαφορετική -εντελώς- σημασία, κάνει πιο παραστατική την κρισιμότητα της περίστασης. Άρα, «θέτει το ακροατήριό του προ των ευθυνών του». Συγκεκριμένα, αναφέρει πως υπάρχει μεγάλος κίνδυνος να «περιπέσουν» ό- λοι σχεδόν οι άνθρωποι σε κατάσταση δουλείας («ὑπαγομένων εἰς ταύτην τὴν δουλείαν»), εάν τα ολιγαρχικά πολιτεύματα αυξηθούν αριθμητικά και προστεθεί σ αυτά, λόγω της αδιαφορίας και της απουσίας δράσης των Αθηναίων, η τυραννία του Μαυσώλου και της Αρτεμισίας στο νησί της Ρόδου. Αντίθετα, οι Αθηναίοι, εάν αποφασίσουν να πράξουν ορθά, ικανοποιώντας το αίτημα των Ροδίων δημοκρατικών και στείλουν -τελικά- βοήθεια, για να «πατάξουν» την ολιγαρχία του Μαυσώλου, τότε θα «αποτραπεί» ο κίνδυνος της δουλείας όλων και θα απολαμβάνουν πια ελεύθεροι την πολιτική τους ζωή («ἐξάγοντας εἰς ἐλευθερίαν <ἂν> τὰ πράγματ'»). 4. Ο ρήτορας, αξιοποιεί, μεταξύ άλλων μέσων πειθούς, και τη χρήση ενός ιστορικού παραδείγματος, δηλαδή ενός επιχειρήματος «ἐξ ἰδίων». Στόχος του είναι, βέβαια, να παροτρύνει έμμεσα τους συμπολίτες του, Αθηναίους να ικανοποιήσουν το αίτημα των Ροδίων δημοκρατικών, για αποστολή βοήθειας στο νησί τους («Και θα σας αποδείξω μιλούμε»). Έτσι, υπενθυμίζει στο ακροατήριό του την περίπτωση του Τιμόθεου, Σελίδα : - 6 -

7 τον οποίο είχαν στείλει στη Σάμο, το 365π.Χ., για να βοηθήσει τον Αριοβαρζάνη, με τον όρο να μην παραβιάσει τις συνθήκες με τον Μ. Βασιλέα(«Εσείς στείλατε κάποτε με τον Βασιλέα»). Η προτεινόμενη ανάμειξη των Αθηναίων στο ζήτημα της Ρόδου έχει αντιστοιχία, κατά τον ρήτορα, με τις ενέργειες του Αθηναίου στρατηγού Τιμόθεου στη Σάμο. Όπως τότε, η κίνηση αυτή των Αθηναίων δεν προκάλεσε την αντίδραση του Μ. Βασιλέα, έτσι και στην παρούσα κατάσταση, οι Αθηναίοι δεν πρέπει να «αποθαρρύνονται» από τη σκέψη ότι ενδέχεται ο Μ. Βασιλέας να συγκρουστεί μαζί τους, σε περίπτωση που «μεσολαβήσουν» για την αποκατάσταση της δημοκρατίας στο νησί του Αιγαίου. Το επιχείρημα αυτό του Δημοσθένη έχει μόνο θεωρητική βάση κι όχι πρακτική ισχύ. Δεν είναι δυνατό να προβλέψει με ασφάλεια και ακρίβεια την αντίδραση της άλλης πλευράς, δηλαδή της Αρτεμισίας και του Μ. Βασιλιά. Το γεγονός ότι, σε παρελθόντα χρόνο, ο Μ. Βασιλιάς αντέδρασε με ένα συγκεκριμένο τρόπο, αυτό, βέβαια, δεν «προδικάζει» και τις πιθανές, επικείμενες ενέργειές του, σε περίπτωση που οι Αθηναίοι αποφασίσουν να «κινηθούν», τελικά, προς το νησί της Ρόδου. Επομένως, η αποδεικτική ισχύς αυτού του επιχειρήματος είναι επισφαλής, πιθανόν εσφαλμένη και σίγουρα, παρακινδυνευμένη για τα οικονομικά και κοινωνικά δεδομένα μιας πόλης (της Αθήνας), «λαβωμένης» βαρύτατα, μετά το τέλος του Συμμαχικού πολέμου. 5. βλέπε σχολικό βιβλίο, σελίδα : 124, «Το 357 π.χ., οι Ρόδιοι σε καρική επικυριαρχία.» 6. ἡγεῖται : αρχηγεσία, καθηγητής ὑπαγομένων : αγώγιμος, παιδαγωγός συστήσεται : στατικότητα, επιστάτης ἴσασι : είδηση, γνωστικός ἀνελεῖν : αιρετικός, προαίρεση Α. Εμείς ούτε συγκεντρωθήκαμε, με σκοπό να πολεμήσουμε τον βασιλιά, ούτε βαδίζαμε ενάντιά του. Ο Κύρος, όμως, έβρισκε πολλές α- φορμές, όπως ξέρεις κι ο ίδιος καλά, ώστε κι εσάς να προλάβει απροετοίμαστους κι εμάς να οδηγήσει εδώ πέρα. Όταν τον είδαμε να βρίσκε Β. ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Ξενοφῶντος, «Κύρου Ἀνάβασις» 2, 3, Σελίδα : - 7 -

8 ται πια σε δύσκολη θέση, ντραπήκαμε και θεούς και ανθρώπους να τον προδώσουμε, ενώ πρωτύτερα, δεχόμασταν τις ευεργεσίες του. Από τότε, όμως, που σκοτώθηκε ο Κύρος, ούτε προσπαθούμε να πάρουμε τη βασιλική εξουσία, ούτε υπάρχει αιτία να θέλουμε να κακοποιούμε τη χώρα του βασιλιά, ούτε θα θέλαμε να σκοτώσουμε τον ίδιο. Θα επιθυμούσαμε μονάχα να πάμε στην πατρίδα μας, αν κανένας δε μας ενοχλούσε. Πάντως, εκείνον που θα επιχειρήσει να μας βλάψει, θα προσπαθήσουμε, με τη βοήθεια των θεών, να τον αποκρούσουμε. Αν πάλι κάποιος πρωτοκάνει αρχή να μας ευεργετεί, όσο μπορέσουμε δε θα φανούμε κατώτεροί του στην ευεργεσία.» Αυτά είπε (ο Κλέαρχος) ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ : Β1. βασιλέα: βασιλεῦ, βασιλεῖς τοῖς θεοῖς : τῷ θεῷ, τούς θεούς ἡμᾶς : σοῦ, σου - ὑμῖν ἀδικοῦντα : Είναι αιτιατική ενικού αριθμού, αρσενικού γένους της μετοχής του Ενεργητικού Ενεστώτα του συνηρημένου ρήματος : «ἀδικέω / αδικῶ». Β2. ηὕρισκεν : εὓροις, εὑρέ ἑωρῶμεν : ἰδεῖν, ἰδέσθαι ἀπαγγελῶ : ἀπαγγελῶνται τῶν ἀδικουσῶν - τῶν ἀδικούντων παρέξομεν : παράσχες ἐφρόντιζον : φροντιεῖτε, φροντιεῖσθε Β3. Οι λέξεις και οι εκφράσεις που λειτουργούν ως επιρρματικοί προσδιορισμοί του σκοπού, στο παραπάνω κείμενο, είναι οι εξής : Σελίδα : - 8 -

9 ὡς πολεμήσοντες : επιρρηματική τελική μετοχή ἵνα ὑμᾶς τε ἀπαρασκεύους λάβοι καὶ ἡμᾶς ἐνθάδε ἀγάγοι : δευτερεύουσες επιρρηματικές τελικές προτάσεις που συνδέονται παρατακτικά, με το συμπλεκτικό σύνδεσμο: «καί». προδοῦναι : τελικό απαρέμφατο κακῶς ποιεῖν : τελικό απαρέμφατο ἀποκτεῖναι : τελικό απαρέμφατο ἀμύνασθαι : τελικό απαρέμφατο Β4. Ο υποθετικός λόγος του χωρίου είναι ο εξής : Υπόθεση : «ἐὰν μέντοι τις ἡμᾶς καὶ εὖ ποιῶν ὑπάρχῃ» - Είναι μία δευτερεύουσα επιρρηματική υποθετική πρόταση που εισάγεται με τον υποθετικό σύνδεσμο: «ἐὰν»και εκφέρεται με έγκλιση Υποτακτική: «ὑπάρχῃ». Απόδοση : «καὶ τούτου εἴς γε δύναμιν οὐχ ἡττησόμεθα εὖ ποιοῦντες.» - Είναι μία κύρια πρόταση κρίσεως που εκφέρεται με Οριστική Μέλλοντα: «οὐχ ἡττησόμεθα». Επομένως, πρόκειται για το τρίτο είδος υποθετικών λόγων που δηλώνει το προσδοκώμενο. Η μετατροπή του στο πέμπτο είδος υποθετικών λόγων που δηλώνει την απλή σκέψη του λέγοντος, θα γινόταν ακολούθως: «εἰ μέντοι τις ἡμᾶς καὶ εὖ ποιῶν ὑπάρχοι, καὶ τούτου εἴς γε δύναμιν οὐχ ἂν ἡττησοίμεθα εὖ ποιοῦντες.» Επιμέλεια : Ρέλλια Αικατερίνη - Μαρία Σελίδα : - 9 -