Θέµα: «Αναγνώριση δικαιώµατος διαµονής σε µέλη οικογένειας Έλληνα και πολιτών κρατών της Ε.Ε. και διαδικασία αρχικής χορήγησης δελτίου διαµονής»

Transcript

1 Υπουργείο Εσωτερικών, Αποκέντρωσης και Ηλεκτρονικής ιακυβέρνησης Γενική Γραµµατεία Μεταναστευτικής Πολιτικής Σταδίου 27, Αθήνα Αθήνα, 20 Ιουλίου 2010 Αρ. Πρωτ. : /09 Χειριστής:.Βερέµης, Μ.Βουτσίνου, Ε.Κουτρούµπα, Ε.Μαρκάκη, Ε. Μάρκου, Γ.Μόσχος,. Μυτιληναίου, Φ.Παντελίδου, Α.Παπαδοπούλου, Σ. Χατζηράλλη Τηλέφωνο: Φαξ: Υπ όψιν Γενικού Γραµµατέα κ.α. Τάκη Θέµα: «Αναγνώριση δικαιώµατος διαµονής σε µέλη οικογένειας Έλληνα και πολιτών κρατών της Ε.Ε. και διαδικασία αρχικής χορήγησης δελτίου διαµονής» Ο Συνήγορος του Πολίτη µε το παρόν έγγραφο επανέρχεται στο θέµα της αναγνώρισης του δικαιώµατος διαµονής στα µέλη οικογένειας Έλληνα ή πολίτη της Ε.Ε. και τα προβλήµατα, τα οποία έχουν διαπιστωθεί στην χορήγηση του προβλεπόµενου, σύµφωνα µε τις διατάξεις του Ν. 3386/2005, δελτίου διαµονής. Ι. Ιστορικό Κατ αρχάς θα πρέπει να σηµειωθεί ότι η Αρχή µας ήδη και κατά το παρελθόν έχει απευθυνθεί στις αρµόδιες υπηρεσίες για το θέµα αυτό στο πλαίσιο διερεύνησης αναφορών µε αντικείµενο την άρνηση παραλαβής σχετικού αιτήµατος ή απόρριψης αιτήµατος χορήγησης ή ανανέωσης άδειας διαµονής σε µέλη οικογένειας Έλληνα ή πολίτη Ε.Ε. Συγκεκριµένα µε τα έγγραφα, τα οποία έχουν αποσταλεί, ο Συνήγορος του Πολίτη έχει ζητήσει διευκρινίσεις για την εφαρµογή της ισχύουσας νοµοθεσίας χωρίς όµως µέχρι σήµερα να έχει λάβει απάντηση από την αρµόδια υπηρεσία του Υπουργείου Εσωτερικών (βλ. µεταξύ άλλων τα µε Α.Π /08/ , /08/ , /09/ ,12872/2.1/ έγγραφα). Λόγω, όµως, του γεγονότος ότι ο Συνήγορος του Πολίτη εξακολουθεί να δέχεται σηµαντικό αριθµό αναφορών, που αφορούν την άρνηση χορήγησης δελτίου διαµονής στους δικαιούχους των ανωτέρω κατηγοριών, η Αρχή µας κρίνει σκόπιµο να επανέλθει µε τις προτάσεις, που και στο παρελθόν έχει υποβάλει ενώπιον σας. Επισηµαίνουµε ότι κατά την διερεύνηση των σχετικών αναφορών ο Συνήγορος του Πολίτη έχει διαπιστώσει ότι οι αρµόδιες αρχές αρνούνται την αναγνώριση δικαιώµατος διαµονής στην χώρα σε µέλη οικογένειας, τα οποία βρίσκονται στην χώρα και αποδεικνύουν τον οικογενειακό ή συζυγικό δεσµό µε τον Έλληνα ή τον πολίτη Ε.Ε. Συγκεκριµένα κατά την διερεύνηση των υποθέσεων αυτών ο Συνήγορος του Πολίτη έχει διαπιστώσει είτε άρνηση των αρµοδίων υπηρεσιών να παραλάβουν το σχετικό αίτηµα, είτε απόρριψη του αιτήµατος χορήγησης άδειας διαµονής µε την αιτιολογία ότι η υποβολή του υπό κρίση αιτήµατος έγινε µετά την παρέλευση ισχύος θεώρησης εισόδου (visa) στην χώρα ή την λήξη της προηγούµενης άδειας διαµονής τους. 1

2 Θα πρέπει επίσης να αναφερθεί ότι ο Συνήγορος του Πολίτη έχει προβεί στην διερεύνηση σηµαντικού αριθµού αναφορών µε αντικείµενο την έκδοση απορριπτικής απόφασης, όταν το µέλος οικογένειας είναι ήδη κάτοχος βεβαίωσης κατάθεσης αιτήµατος χορήγησης ή ανανέωσης άδειας διαµονής για έναν από τους προβλεπόµενους λόγους στο Ν. 3386/2005 (π.χ. εργασία, σπουδές, αυτοτελή άδεια διαµονής κλπ). Στις περιπτώσεις αυτές διαπιστώνεται ότι δεν παρέχεται η δυνατότητα αλλαγής του σκοπού της άδειας κατά την υποβολή του αιτήµατος για αρχική άδεια διαµονής ως µέλος οικογένειας Έλληνα ή πολίτη της Ε.Ε. Αυτό σηµαίνει ότι οι αρµόδιες υπηρεσίες εξετάζουν πρώτα τα εκκρεµή αιτήµατα των αιτούντων και σε περίπτωση, που δεν πληρούνται οι τυπικές ή ουσιαστικές προϋποθέσεις για την χορήγηση άδειας διαµονής σύµφωνα µε την προγενέστεση αίτηση, στην συνέχεια απορρίπτεται και η νεώτερη αίτηση τους για την χορήγηση σε αυτούς άδειας διαµονής µέλους οικογένειας (Έλληνα ή πολίτη Ε.Ε.) Περαιτέρω, ένα άλλο ιδιαιτέρως σηµαντικό θέµα είναι τα προβλήµατα, που διαπιστώνονται στην χορήγηση άδειας διαµονής στα µέλη οικογένειας των ανωτέρω κατηγοριών, τα οποία κατά τον χρόνο υποβολής του αιτήµατος για χορήγηση σε αυτούς άδειας διαµονής είναι αιτούντες άσυλο αλλοδαποί. Τα προβλήµατα σχετίζονται κυρίως τόσο µε την υποβολή του σχετικού αιτήµατος από τους ενδιαφεροµένους, όσο και µε την διαδικασία χορήγησης της άδειας αυτής λόγω του γεγονότος ότι στις περισσότερες περιπτώσεις στερούµενοι διαβατηρίου ή άλλου ταξιδιωτικού εγγράφου. Τέλος κρίνεται σκόπιµο να αναφερθεί και το ζήτηµα της επέκτασης της εφαρµογής των σχετικών διατάξεων του Ν. 3386/2005 χορήγησης του δελτίου διαµονής και στους συντρόφους Ελλήνων ή πολιτών Ε.Ε. στο πλαίσιο καταχωρισµένης συµβίωσης, για το οποίο και κατά το παρελθόν ο Συνήγορος του Πολίτη έχει αποστείλει στην υπηρεσία σας σχετικό έγγραφο (βλ. σχετ. Α.Π /2009/28.07/2009). ΙΙ. Ισχύον νοµοθετικό πλαίσιο για την χορήγηση άδειας διαµονής στα µέλη οικογένειας Έλληνα ή πολίτη Ε.Ε. Στην ελληνική νοµοθεσία αναγνωρίζεται το δικαίωµα παραµονής και η χορήγηση «δελτίου διαµονής µέλους οικογένειας Ελληνα ή πολίτη κράτους της Ε.Ε» σύµφωνα µε τις προϋποθέσεις, που ορίζονται στο άρθρο 61 του Ν. 3386/2005. Συγκεκριµένα προβλέπεται ότι : «Το µέλος της οικογένειας Ελληνα ή πολίτη άλλου κράτους µέλους της Ε.Ε. που επιθυµεί τη χορήγηση ελτίου ιαµονής, κατά την παράγραφο 1, οφείλει να καταθέσει αίτηση στο δήµο ή στην κοινότητα του τόπου κατοικίας ή διαµονής του σε διάστηµα τριών µηνών από την ηµεροµηνία άφιξης του στη Χώρα, εφόσον: α. Είναι κάτοχος ισχύοντος διαβατηρίου, β. Αποδεικνύει εγγράφως την οικογενειακή του σχέση µε τον Ελληνα ή πολίτη κράτους µέλους της Ε.Ε., γ. Αποδεικνύει τη νόµιµη διαµονή του πολίτη κράτους µέλους της Ε.Ε. στη Χώρα». (άρθρο 61 παρ. 4 του Ν. 3386/2005). Οι ανωτέρω προϋποθέσεις και η σχετική διαδικασία για την χορήγηση του προβλεπόµενου τίτλου παραµονής στους δικαιούχους της ανωτέρω κατηγορίας εξειδικεύονται περαιτέρω στο Π.. 106/2007, µε το οποίο ενσωµατώνεται στην ελληνική έννοµη τάξη η 2004/38/ΕΚ οδηγία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου της 29ης Απριλίου 2004 (ΕΕ L 158 της ) σχετικά µε το δικαίωµα των πολιτών της Ευρωπαϊκής Ενωσης και των µελών των οικογενειών τους να κυκλοφορούν και να διαµένουν ελεύθερα στην επικράτεια των υπολοίπων κρατών µελών. 2

3 Θα πρέπει επίσης να αναφερθεί ότι σχετικά µε την εφαρµογή του Π.. 106/2007 είχε εκδοθεί από την αρµόδια διεύθυνση του Υπουργείου Εσωτερικών η µε Α.Π. 4174/ ερµηνευτική εγκύκλιος. Σύµφωνα µε την ανωτέρω εγκύκλιο επισηµαίνεται ότι οι διαδικασίες για την χορήγηση του δελτίου διαµονής στα µέλη οικογένειας πολιτών της Ε.Ε. εφαρµόζονται αναλογικά και κατά την διαδικασία εισόδου και διαµονής των µελών οικογένειας Έλληνα. Ειδικότερα, στο Β τµήµα της ανωτέρω εγκυκλίου, το οποίο αφορά την διαδικασία για την έκδοση άδειας διαµονής µελών οικογένειας Έλληνα, ρητά ορίζεται ότι δικαίωµα για την υποβολή της αίτησης χορήγησης δελτίου διαµονής µέλους οικογένειας Έλληνα έχουν και οι υπήκοοι τρίτων χωρών, οι οποίοι είναι κάτοχοι βεβαίωσης για την χορήγηση άδειας διαµονής (βλ. κεφ. Α, στοιχ. δ της σχετικής εγκυκλίου) χωρίς να απαιτείται προηγούµενη άδεια διαµονής του µέλους οικογένειας στην χώρα. ΙΙΙ. ιαπιστώσεις του Συνηγόρου του Πολίτη αναφορικά µε το δικαίωµα παραµονής στην χώρα των µελών οικογένειας Έλληνα ή πολίτη Ε.Ε α) Εξελίξεις στο δίκαιο της ευρωπαϊκής ένωσης Θα πρέπει να επισηµανθεί ότι σύµφωνα µε το άρθρο 10 της οδηγίας 2004/38 του ΕΚ και του Συµβουλίου αναφορικά µε «το δικαίωµα διαµονής των µελών της οικογένειας πολίτη της Ένωσης τα οποία δεν είναι υπήκοοι κράτους µέλους πιστοποιείται µε τη χορήγηση εγγράφου το οποίο καλείται «ελτίο διαµονής µέλους της οικογένειας ενός πολίτη της Ένωσης»,το αργότερο εντός εξαµήνου από την ηµεροµηνία υποβολής της αίτησης. Η βεβαίωση υποβολής της αίτησης για τη χορήγηση δελτίου διαµονής χορηγείται αµέσως» (παρ. 1). Για την χορήγηση του ανωτέρω δελτίου στην παράγραφο 2 του άρθρου 10 προβλέπεται η προσκόµιση εκ µέρους του αιτούντος των σχετικών εγγράφων, µε τα οποία αποδεικνύουν την σχέση και τις λοιπές προϋποθέσεις, οι οποίες ορίζονται στην προαναφερόµενη οδηγία. Αναφορικά δε µε το θέµα της προηγούµενης νόµιµης εισόδου ή παραµονής του µέλους οικογένειας στην χώρα κράτους µέλους της Ε.Ε. πριν από την υποβολή του σχετικού αιτήµατος για την χορήγηση του προβλεπόµενου δελτίου, θα πρέπει να αναφερθεί ότι αυτό έχει ήδη αποτελέσει αντικείµενο της νοµολογίας του ικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων ( ΕΚ). Συγκεκριµένα, σύµφωνα µε την ανωτέρω νοµολογία έχει κριθεί ότι η χορήγηση του προβλεπόµενου δελτίου αποτελεί υποχρέωση των κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης ανεξαρτήτως της νοµιµότητας εισόδου τους στη χώρα ή προηγούµενης άδειας διαµονής των αλλοδαπών µελών της οικογένειας (υπόθεση C 127/08, Β. Metock κλπ. κατά του Minister for Justice, Equality and Law Reform, , υπόθεση C-551/07, Deniz Sahin κατά Bundesminister für Inneres, ). Αξίζει δε να σηµειωθεί ότι οι προαναφερόµενες αποφάσεις εξεδόθησαν κατόπιν προδικαστικού ερωτήµατος από δικαστήρια κρατών µελών της Ε.Ε. δυνάµει του άρθρου 234 ΕΚ του στο πλαίσιο δίκης σχετικά µε την εφαρµογή της οδηγίας 2004/38 σε υπηκόους τρίτων χωρών, που εισήλθαν στο κράτος µέλος υποδοχής προτού καν αποκτήσουν την ιδιότητα του µέλους οικογένειας πολίτη της Ένωσης. Στις προαναφερόµενες υποθέσεις το ΕΚ έκρινε ότι η σχετική οδηγία 2004/38 εφαρµόζεται κατ αρχήν σε κάθε υπήκοο τρίτης χώρας, ο οποίος είναι µέλος της οικογένειας πολίτη της Ένωσης. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στις σχετικές αποφάσεις, το ΕΚ έκρινε ότι οι διατάξεις της οδηγίας πρέπει να εφαρµόζονται από τα κράτη µέλη µε τέτοιον τρόπο ώστε να µην στερούνται της πρακτικής 3

4 αποτελεσµατικότητάς τους οι δικαιούχοι της προβλεπόµενης άδειας διαµονής. Συγκεκριµένα το ΕΚ έκρινε ότι η φράση του άρθρου 3, παράγραφος 1, της εν λόγω οδηγίας «µέλη των οικογενειών [πολιτών της Ένωσης] που τους συνοδεύουν» πρέπει να ερµηνευθεί υπό την έννοια ότι περιλαµβάνει τόσο τα µέλη της οικογένειας πολίτη της Ένωσης που εισήλθαν µαζί του στο κράτος µέλος υποδοχής, όσο και εκείνα που διαµένουν µαζί του στο κράτος µέλος αυτό, χωρίς, στη δεύτερη περίπτωση, να χρειάζεται να γίνει διάκριση ανάλογα µε το αν οι υπήκοοι τρίτων χωρών εισήλθαν στο εν λόγω κράτος µέλος είτε πριν ή µετά τον πολίτη της Ένωσης είτε προτού καταστούν ή αφού κατέστησαν µέλη της οικογένειάς του. Ειδικότερα για το θέµα της προηγούµενης νόµιµης εισόδου ή παραµονής στην χώρα κρίθηκε ότι «το άρθρο 3, παράγραφος 1, της οδηγίας 2004/38 πρέπει να ερµηνευθεί υπό την έννοια ότι ο υπήκοος τρίτης χώρας που είναι σύζυγος πολίτη της Ένωσης, διαµένοντος σε κράτος µέλος του οποίου δεν είναι υπήκοος, και τον συνοδεύει ή µεταβαίνει στο κράτος µέλος υποδοχής µε σκοπό την οικογενειακή επανένωση µπορεί να επικαλεστεί τις διατάξεις της εν λόγω οδηγίας, ανεξαρτήτως του τόπου και της ηµεροµηνίας συνάψεως του γάµου τους, καθώς και του τρόπου µε τον οποίον ο υπήκοος της τρίτης χώρας εισήλθε στο κράτος µέλος υποδοχής». Θα πρέπει επίσης να αναφερθεί ότι και στις µεταγενέστερες αποφάσεις του σχετικά µε το δικαίωµα διαµονής των µελών οικογένειας πολιτών της Ε.Ε., το ΕΚ εξακολουθεί να ερµηνεύει µε τον ίδιο τρόπο τις διατάξεις της οδηγίας 2004/38/ΕΚ. Με τις νεώτερες αποφάσεις του το ΕΚ έχει επίσης κρίνει ότι το άρθρο 25 της προαναφερόµενης οδηγίας, που προβλέπει ότι : «η κατοχή της προβλεπόµενης στο άρθρο 8 βεβαίωσης εγγραφής, εγγράφου που πιστοποιεί τη µόνιµη διαµονή, βεβαίωσης που πιστοποιεί την υποβολή αιτήσεως για χορήγηση δελτίου διαµονής µέλους της οικογένειας, δελτίου διαµονής ή δελτίου µόνιµης διαµονής δεν µπορεί, σε καµιά περίπτωση, να επιβάλλεται ως προϋπόθεση της ασκήσεως δικαιώµατος ή της διεκπεραιώσεως διοικητικής διατύπωσης, καθόσον η απόκτηση δικαιωµάτων µπορεί να βεβαιώνεται µε οιοδήποτε άλλο αποδεικτικό µέσο» προκύπτει ότι η άσκηση δικαιωµάτων δεν εξαρτάται από την κατοχή του συγκεκριµένου τίτλου σχετικά µε το δικαίωµα των πολιτών της Ένωσης και των µελών των οικογενειών τους να κυκλοφορούν και να διαµένουν ελεύθερα στην επικράτεια των κρατών µελών (Υπόθεση C -92/2007 Επιτροπή κατά Κάτω Χωρών, , Υπόθεση C-310/08 και C-480/08, σε σχετικά ερώτηµατα του Court of Appeal για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως, ) Τέλος, αξίζει να επισηµανθεί ότι η ανωτέρω ερµηνεία των διατάξεων της ανωτέρω οδηγίας είναι δεσµευτική για τα κράτη µέλη της Ε.Ε. σύµφωνα µε το άρθρο 234 ΕΚ. Αυτό σηµαίνει ότι τα κράτη µέλη της Ε.Ε. οφείλουν να ενσωµατώνουν, να εφαρµόζουν και να ερµηνεύουν την σχετική οδηγία έτσι ώστε στο πεδίο εφαρµογής της να εµπίπτουν και οι υπήκοοι τρίτων χωρών, οι οποίοι απέκτησαν την ιδιότητα µέλους οικογένειας πολίτη κράτους της Ε.Ε µετά την είσοδο τους στο κράτος υποδοχής. β) Αναλογική εφαρµογή του ευρωπαϊκού δικαίου σε µέλη οικογένειας Ελληνα Όπως ήδη αναφέρθηκε, ο εθνικός νοµοθέτης επιφυλάσσει κατ αρχήν την ίδια µεταχείριση στους υπηκόους τρίτων χωρών, οι οποίοι είναι µέλη οικογένειας Έλληνα ή πολίτη Ε.Ε., αναφορικά µε το δικαίωµα διαµονής τους στη χώρα, καθώς και την εφαρµογή για αυτούς της προβλεπόµενης διαδικασίας σύµφωνα µε το άρθρο 61 του Ν.3386/2005. Από τα ανωτέρω συνάγεται ότι οι ανωτέρω δεσµευτικές ερµηνευτικές κατευθύνσεις του ΕΚ, εκτός από την εφαρµογή τους κατά την διαδικασία 4

5 χορήγησης άδειας διαµονής στα µέλη οικογένειας πολίτη της Ε.Ε., θα πρέπει να ληφθούν επίσης υπόψη και για την ερµηνεία της διάταξης του άρθρου 61 4 του Ν. 3386/2005 στα µέλη οικογένειας Έλληνα, καθώς, όπως προκύπτει και από την υπ αριθµ. 4174/ εγκύκλιο του Υπουργείου Εσωτερικών σχετικά µε την εφαρµογή του Π.. 106/07, τα οριζόµενα στην οδηγία 2004/38/ΕΚ για τους πολίτες της Ένωσης εφαρµόζονται και για τα µέλη οικογένειας Έλληνα. Επιπλέον, η προϋπόθεση της προηγούµενης άδειας διαµονής στη χώρα µόνο για τα µέλη οικογένειας Έλληνα πολίτη, όταν τέτοια προϋπόθεση, όπως ήδη προαναφέρθηκε, δεν απαιτείται για τα µέλη οικογένειας πολίτη Ε.Ε, θα συνιστούσε διακριτική µεταχείριση σε βάρος τόσο των εν λόγω αλλοδαπών, όσο και των Ελλήνων συζύγων τους κατά την άσκηση του δικαιώµατός τους στην προσωπική και οικογενειακή ζωή. Αναφορικά δε µε το δικαίωµα των Ελλήνων πολιτών στην επιλογή συντρόφου και την δηµιουργία οικογένειας θα πρέπει να αναφέρουµε ότι αυτό απορρέει κατ αρχήν από τα άρθρα 5 παρ. 1, 9 παρ. 1 και 21 παρ. 1 του Συντάγµατος σε συνδυασµό µε το άρθρο 8 της ΕΣ Α. Συγκεκριµένα σύµφωνα µε τις προαναφερόµενες διατάξεις, όπως έχει ήδη κριθεί και από τα ελληνικά δικαστήρια, διασφαλίζεται το απαραβίαστο της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής του ατόµου και ανάγονται σε αντικείµενα κρατικής προστασίας ο γάµος και η οικογένεια και στο δικαίωµα των Ελλήνων και των Ελληνίδων να επιλέξουν αλλοδαπό σύζυγο και να εξασφαλίσουν κοινή µε αυτόν συµβίωση στην Ελλάδα. Από τις ανωτέρω διατάξεις απορρέει επίσης και η υποχρέωση της ιοίκησης, εφόσον υφίσταται γάµος Ελληνίδας ή Έλληνα µε αλλοδαπό και πρόθεση συµβιώσεως των συζύγων στην Ελλάδα, να επιτρέψει κατ αρχήν τόσο την είσοδο του αλλοδαπού στην Χώρα, όσο και την διαµονή του µέλους οικογένειας στην Ελλάδα. Οι αρµόδιες αρχές µόνο κατ εξαίρεσιν επιτρέπεται να αρνηθούν την άσκηση του δικαιώµατος αυτού σε περίπτωση, που η συνδροµή συγκεκριµένων και επιτακτικών λόγων δηµοσίου συµφέροντος επιβάλλουν την απόρριψη του αντίστοιχου αιτήµατος (πρβλ. ΣτΕ 22/2009, 2921/2005, 3792/2003, 2063/2003, 1906/2003, 1700/2003, 1018/2001, 485/1999 κ.α). ΙV) Ειδικότερα ζητήµατα για τα µέλη οικογένειας Έλληνα Ο Συνήγορος του Πολίτη κατά την διερεύνηση αναφορών µε αντικείµενο το δικαίωµα διαµονής των µελών οικογένειας Έλληνα ή πολίτη Ε.Ε. επεσήµανε ειδικότερα ζητήµατα, τα οποία αφορούν τις εξής κατηγορίες δικαιούχων: α) Γονείς ανηλίκων τέκνων ελληνικής ιθαγένειας Σύµφωνα µε τις ισχύουσες διατάξεις προβλέπεται στο άρθρο 94 του Ν. 3386/2005 η χορήγηση άδειας διαµονής σε γονείς ανήλικων ηµεδαπών µε απόφαση του Γενικού Γραµµατέα της Περιφέρειας. Η ανωτέρω διάταξη παραπέµπει ρητώς στο άρθρο 61 παρ. 1 του Ν. 3386/2005 αναφορικά µε το είδος του τίτλου διαµονής, τις προϋποθέσεις και την διαδικασία χορήγησής του. Στη συνέχεια µε το άρθρο 44 παρ. 1 του Ν. 3801/2009 τροποποιήθηκε η διάταξη του άρθρου 94 του Ν. 3386/2005 ως εξής: "Στους εν λόγω υπηκόους τρίτων χωρών, µετά την ενηλικίωση του ηµεδαπού τέκνου, χορηγείται παράταση της άδειας διαµονής, για µια ακόµη πενταετία, κατά παρέκκλιση των προϋποθέσεων του Κεφαλαίου ΙΑ." Παρά όµως την σχετική τροποποίηση του ανωτέρω άρθρου ο Συνήγορος του Πολίτη διαπιστώνει ότι εξακολουθεί να παραµένει ανεπίλυτο το ζήτηµα της αρχικής 5

6 χορήγησης του δελτίου διαµονής στην χώρα για τους γονείς ηµεδαπών ανηλίκων τέκνων, εξαιτίας του γεγονότος ότι δεν είναι δυνατόν να προσκοµίσουν ισχυρό τίτλο διαµονής στην χώρα κατά τον χρόνο υποβολής του σχετικού αιτήµατος, αν και δεν αµφισβητείται η γονεϊκή τους ιδιότητά, βάσει της οποίας αναγνωρίζεται από την έννοµη τάξη, σύµφωνα µε όσα ήδη προαναφέρθησαν, το δικαίωµα παραµονής τους στην χώρα. β) Αιτούντες άσυλο Προβλήµατα εντοπίζονται, όπως ήδη ανωτέρω αναφέρθηκε, και κατά την διαδικασία παραλαβής και χορήγησης δελτίου διαµονής µέλους οικογένειας Έλληνα ή πολίτη Ε.Ε., όταν το µέλος οικογένειας είναι κάτοχος ειδικού δελτίου αιτήσαντος άσυλο αλλοδαπού. Θα πρέπει, βέβαια, να σηµειωθεί ότι οι αρµόδιες αρχές φαίνεται κατ αρχήν να παραλαµβάνουν την σχετική αίτηση, όταν το µέλος της οικογένειας είναι κατά τον χρόνο υποβολής του σχετικού αιτήµατος κάτοχος του ειδικού δελτίου («ροζ κάρτα»), µε το οποίο αποδεικνύεται η νόµιµη διαµονή του στην χώρα. Πρόβληµα, όµως, φαίνεται να ανακύπτει, όπως έχει ήδη διαπιστωθεί, κατά την παραλαβή ή/και την εξέταση του σχετικού αιτήµατος για την χορήγηση του δελτίου µέλους οικογένειας στις περιπτώσεις, που το µέλος οικογένειας, στερείται διαβατηρίου. Ειδικότερα για το θέµα της χορήγησης άδειας διαµονής σε αλλοδαπούς στερούµενους διαβατηρίου το άρθρο 84 παρ. 1 εδ. γ του Ν. 3386/2005, όπως έχει τροποποιηθεί µε το άρθρο 15 παρ.1 Ν.3536/2007, ορίζει ότι : «Ειδικά για τις περιπτώσεις κατά τις οποίες, στο πλαίσιο ανανέωσης της άδειας διαµονής, ο υπήκοος τρίτης χώρας αδυνατεί να προσκοµίσει ισχύον διαβατήριο ή άλλο ταξιδιωτικό έγγραφο, είναι δυνατή η ανανέωση της ανωτέρω άδειας, µε απόφαση του Γενικού Γραµµατέα της Περιφέρειας, εφόσον ο υπήκοος τρίτης χώρας επικαλείται ειδικώς και αιτιολογηµένως αντικειµενική αδυναµία λόγω των ιδιαίτερων συνθηκών ή καταστάσεων, κατόπιν εισήγησης του Υπουργείου Εξωτερικών και γνώµης της Επιτροπής της παρ. 1 του άρθρου 89 του παρόντος, εκτός αν συντρέχουν λόγοι δηµόσιας τάξης και ασφάλειας». Προβλέπεται επίσης ότι κατά την εξέταση των ανωτέρω θεµάτων η ανωτέρω επιτροπή είναι διευρυµένης σύνθεσης (πενταµελής) και µε την πρόσφατη τροποποίηση, η οποία επήλθε µε το άρθρο 25 παρ.3 β του Ν. 3649/2008, για τις ανωτέρω περιπτώσεις ορίζεται ότι: «Για το σκοπό αυτόν, στη σύνθεση της Επιτροπής του άρθρου 89 προστίθενται δύο επιπλέον µέλη, εκ των οποίων το ένα είναι ο προϊστάµενος του αρµόδιου Τµήµατος της ιεύθυνσης Αλλοδαπών και Μετανάστευσης του Υπουργείου Εσωτερικών, ηµόσιας ιοίκησης και Αποκέντρωσης και το άλλο ο προϊστάµενος του αρµόδιου τµήµατος του Υπουργείου ηµόσιας Τάξης.» Τέλος, µετά την τροποποίηση της ανωτέρω διάταξης µε το άρθρο 40 παρ.1 του Ν.3731/2008 προβλέπεται ρητώς ότι : "Στους υπηκόους τρίτων χωρών που ανανεώνουν την άδεια διαµονής τους βάσει των προβλεπόµενων στο τρίτο εδάφιο της παραγράφου 1 του παρόντος, παρέχεται δικαίωµα οποιασδήποτε συναλλαγής µε τις αναφερόµενες στο πρώτο εδάφιο της παραγράφου 1 υπηρεσίες (σηµ.: δηµόσιες υπηρεσίες), µόνο µε την επίδειξη της άδειας διαµονής τους." Σύµφωνα µε τις ανωτέρω διατάξεις συνάγεται ότι ο νοµοθέτης έχει καθιερώσει ειδική διαδικασία για την χορήγηση άδειας διαµονής στους αλλοδαπούς τρίτων χωρών, οι οποίοι στερούνται διαβατηρίου, ανεξαρτήτως του λόγου, για τον οποίο ζητούν την χορήγηση ή ανανέωση άδειας διαµονής στην χώρα. Η προβλεπόµενη διαδικασία εφαρµόζεται προκειµένου να κριθεί το αίτηµα του για την υπαγωγή του αιτούντος άδεια διαµονή αλλοδαπού στην διαδικασία του άρθρου 84 6

7 παρ. εδ.γ του Ν. 3386/2005 και να απαλλαγεί από την υποχρέωση προσκόµισης διαβατηρίου. Κατά τα λοιπά ισχύουν οι γενικές διατάξεις του Ν. 3386/2005 και οι ειδικές προϋποθέσεις, για την κατηγορία της άδειας, της οποίας την έκδοση αιτείται ο αλλοδαπός (π.χ. εργασία, µέλος οικογένειας, αυτοτελής άδεια διαµονής, ανθρωπιστικοί λόγοι, θύµα εµπορίας ανθρώπων κλπ). Συνεπώς, η ανωτέρω διαδικασία έχει εφαρµογή και για τα µέλη οικογένειας Έλληνα ή πολίτη Ε.Ε., τα οποία δηλώνουν αδυναµία προσκόµισης ισχυρού ταξιδιωτικού εγγράφου. Αυτό σηµαίνει ότι η αδυναµία αυτή θα πρέπει να κριθεί σύµφωνα µε τα οριζόµενα στο άρθρο 84 παρ. 1 εδ.γ προκειµένου οι αιτούντες να υπαχθούν στην κατηγορία των στερούµενων διαβατηρίου αλλοδαπών και να απαλλαγούν από την υποχρέωση προσκόµισης του κατά την εξέταση του αιτήµατός του για την χορήγηση άδειας διαµονής. Περαιτέρω πρέπει να επισηµανθεί ότι κατά τον έλεγχο της συνδροµής των υπολοίπων προϋποθέσεων κατά την εξέταση του αιτήµατός τους πλην της υποχρέωσης προσκόµισης διαβατηρίου- έχουν εφαρµογή οι διατάξεις του άρθρου 61 επ. του Ν. 3386/2005 για την χορήγηση δελτίου διαµονής µέλους οικογένειας Έλληνα ή πολίτη Ε.Ε. στερούµενου διαβατηρίου. γ) Σύντροφοι Έλληνα ή πολίτη Ε.Ε. στο πλαίσιο καταχωρισµένης συµβίωσης Με το Ν. 3719/2008 (ΦΕΚ Α 241/ ) «Μεταρρυθµίσεις για την οικογένεια, το παιδί, την κοινωνία και άλλες διατάξεις» καθιερώνεται πλέον στην ελληνική έννοµη τάξη το σύµφωνο συµβίωσης για τους ετερόφυλους συντρόφους. Στο άρθρο 1 του Ν. 3719/2008 ορίζεται ότι : «Η συµφωνία δύο ενήλικων ετερόφυλων προσώπων µε την οποία οργανώνουν τη συµβίωση τους (σύµφωνο συµβίωσης) καταρτίζεται αυτοπροσώπως µε συµβολαιογραφικό έγγραφο. Η ισχύς της συµφωνίας αρχίζει από την κατάθεση αντιγράφου του συµβολαιογραφικού εγγράφου στον ληξίαρχο του τόπου κατοικίας τους, το οποίο καταχωρείται σε ειδικό βιβλίο του Ληξιαρχείου». Επίσης πρέπει να αναφερθεί ότι σύµφωνα µε τις διατάξεις της οδηγίας 2004/38/ΕΚ και του Π.. 106/2007 δικαίωµα εισόδου και διαµονής σε άλλο κράτος µέλος της Ε.Ε. αναγνωρίζεται κατ αρχήν και στους συντρόφους πολιτών της Ε.Ε. Ο Συνήγορος του Πολίτη, όµως, διαπιστώνει ότι µετά την έναρξη ισχύος του Ν. 3719/2008, µε τον οποίο καθιερώνεται στην ελληνική έννοµη τάξη το σύµφωνο συµβίωσης ετεροφύλων συντρόφων, ο νοµοθέτης δεν προέβη ταυτόχρονα και στην απαραίτητη τροποποίηση της µέχρι τώρα ισχύουσας νοµοθεσίας προκειµένου να αναγνωρισθούν ρητώς και σαφώς τα δικαιώµατα των συντρόφων στο πλαίσιο της συµβίωσης αυτής. Συγκεκριµένα στις σχετικές διατάξεις του Ν. 3719/2008 δεν υπάρχει ρητή αναφορά στα δικαιώµατα που αποκτούν οι υπήκοοι τρίτων χωρών ύστερα από σύναψη συµφώνου ελεύθερης συµβίωσης µε έλληνα πολίτη, ούτε έχει επέλθει τροποποίηση των υφιστάµενων διατάξεων του Ν. 3386/2005 προκειµένου να εξοµοιωθούν αναφορικά µε την άδεια διαµονής µε τους συζύγους των Ελλήνων ή των πολιτών της E.E. Θα πρέπει επίσης να τονιστεί ότι και στην περίπτωση αυτή η αποσπασµατική ρύθµιση για τα ανωτέρω ζητήµατα, καθώς και τα νοµοθετικά, τα οποία εντοπίζονται αναφορικά µε τα δικαιώµατα των συντρόφων της καταχωρισµένης συµβίωσης, δηµιουργεί ανασφάλεια δικαίου σχετικά µε την προστασία του δικαιώµατος στην ιδιωτική και οικογενειακή ζωή τόσο του αλλοδαπού συντρόφου, όσο και του Έλληνα ή του πολίτη της Ε.Ε., ο οποίος έχει συνάψει σύµφωνο συµβίωσης µε αλλοδαπό τρίτης χώρας. 7

8 V. ιοικητική πρακτική και διαδικασία χορήγησης άδειας διαµονής για εξαιρετικούς λόγους (άρθρο 44 παρ. 2 του Ν. 3386/2005) Από τα ανωτέρω συνάγεται ότι λόγω της άρνησης των αρµοδίων αρχών να υπαγάγουν στην διαδικασία του Ν. 3386/2005 για την χορήγηση δελτίου διαµονής µέλους οικογένειας Έλληνα ή πολίτη Ε.Ε., τα µέλη αυτά, τα οποία στερούνται νόµιµου τίτλου διαµονής στην χώρα κατά την υποβολή του σχετικού αιτήµατος, η µόνη διαδικασία, στην οποία είναι δυνατόν κατ αρχήν να υπαχθούν τα µέλη οικογένειας, τα οποία στερούνται τίτλου διαµονής στην χώρα, είναι η διαδικασία χορήγησης άδειας διαµονής για εξαιρετικούς λόγους (άρθρο 44 παρ. 2 του Ν. 3386/2005). Συγκεκριµένα σύµφωνα µε το άρθρο 44 παρ. 2 προβλέπεται ότι : «Σε περίπτωση συνδροµής λόγων που δεν εµπίπτουν στις ρυθµίσεις της προηγούµενης παραγράφου και οι οποίοι καθιστούν αναγκαία την παραµονή υπηκόου τρίτης χώρας, είναι δυνατή η χορήγηση άδειας διαµονής, µε απόφαση του Υπουργού Εσωτερικών, ηµόσιας ιοίκησης και Αποκέντρωσης, ύστερα από γνώµη της Επιτροπής της παραγράφου 1 του άρθρου 89 του παρόντος. Η διάρκεια της ανωτέρω άδειας δεν µπορεί να υπερβεί τους έξι µήνες και δεν ανανεώνεται για την ίδια αιτία παρά µόνο για έναν από τους λοιπούς λόγους που προβλέπονται στις διατάξεις του παρόντος». Με το άρθρου 11 παρ.1 του Ν.3536/2007 προβλέπεται ότι : "Προϋπόθεση για τη χορήγηση της ανωτέρω άδειας είναι η κατοχή διαβατηρίου µε Θεώρηση εισόδου (visa) στη χώρα, ανεξάρτητα από την ισχύ αυτής ή άλλης άδειας διαµονής, και η αποδεδειγµένη επίκληση του συγκεκριµένου λόγου που καθιστά αναγκαία τη διαµονή του υπηκόου τρίτης χώρας στην Ελληνική Επικράτεια." Αρµόδια υπηρεσία για την υποβολή των παραπάνω αιτήσεων είναι η ιεύθυνση Αλλοδαπών και Μετανάστευσης του Υπουργείου Εσωτερικών, ηµόσιας ιοίκησης και Αποκέντρωσης (άρθρο 44 παρ. 3 του Ν. 3386/2005). υστυχώς, όµως, στην πράξη διαπιστώνεται ότι και η διαδικασία αυτή είναι ανεπαρκής για µεγάλο αριθµό δικαιούχων, και ειδικότερα γονείς ηµεδαπών, οι οποίοι στερούνται προηγούµενης άδειας διαµονής ή νόµιµης εισόδου στην χώρα, µε αποτέλεσµα να στερούνται ακόµα και την δυνατότητα υποβολής της σχετικής αίτησης. ιαπιστώνεται επίσης ότι λόγω του σηµαντικού αριθµού των εκκρεµών αιτηµάτων για εξαιρετικούς λόγους σύµφωνα µε το άρθρο 44 παρ. 2 του Ν. 3386/2005, σηµειώνεται υπέρµετρη καθυστέρηση στην εξέταση των αιτηµάτων αυτών και στην χορήγηση της προβλεπόµενης άδειας. Σε συνδυασµό επίσης µε το γεγονός ότι η υποβολή του σχετικού αιτήµατος δεν συνοδεύεται από την χορήγηση ειδικής βεβαίωσης, η οποία παρέχει στον κάτοχό της δικαίωµα νόµιµης διαµονής στην χώρα µέχρι την εξέταση του αιτήµατος του, µεγάλος αριθµός µελών οικογένειας, οι οποίοι έχουν υποβάλει αίτηµα σύµφωνα µε το άρθρο 44 παρ. 2 του Ν. 3386/2005, εξακολουθεί να παραµένει χωρίς νόµιµο τίτλο παραµονής στην χώρα µε αποτέλεσµα να στερείται λόγω της µη κατοχής νοµιµοποιητικού εγγράφου της δυνατότητας άσκησης οποιουδήποτε δικαιώµατος, το οποίο απορρέει από την ιδιότητα του µέλους οικογένειας. VI. Προτάσεις του Συνηγόρου του Πολίτη Όπως και σε προηγούµενα έγγραφά του έχει επισηµάνει ο Συνήγορος του Πολίτη, τόσο από την ερµηνεία των σχετικών διατάξεων του ευρωπαϊκού δικαίου, όσο και από τις ισχύουσες διατάξεις του εθνικού δικαίου, συνάγεται ότι τα αρµόδια όργανα της διοίκησης υποχρεούνται να χορηγούν άδεια διαµονής στους αλλοδαπούς, 8

9 οι οποίοι είναι µέλη οικογένειας Έλληνα ή πολίτη Ευρωπαϊκής Ένωσης, συµπεριλαµβανοµένων και των γονέων ανηλίκων τέκνων, ακόµα και αν θεωρηθεί ότι κατά την υποβολή της αίτησής τους βρίσκονταν παράνοµα στην Ελλάδα, εφόσον βέβαια αποδεικνύεται η ύπαρξη του συγγενικού ή συζυγικού δεσµού. Ο Συνήγορος του Πολίτη επαναλαµβάνει ότι από τις ισχύουσες γενικές διατάξεις του εθνικού δικαίου και του διεθνούς δικαίου, τις ειδικές διατάξεις του Ν. 3386/2005, καθώς και από την σχετική νοµοθεσία της ευρωπαϊκής νοµοθεσίας, δεν προκύπτει ότι απαιτείται ως προϋπόθεση η προηγούµενη νόµιµη είσοδος ή διαµονή στην χώρα για την χορήγηση του προβλεπόµενου δελτίου διαµονής στα µέλη οικογένειας. Κρίνεται, όµως σκόπιµη, κυρίως για λόγους ασφάλειας δικαίου, όπως και για λόγους ορθής και συνεπούς εφαρµογής των διατάξεων αυτών από τις αρµόδιες υπηρεσίες, η ανάγκη ρητής νοµοθετικής ρύθµισης για την διαδικασία αρχικής χορήγησης άδειας διαµονής στα µέλη οικογένειας Έλληνα ή πολίτη της Ε.Ε., τα οποία διαµένουν ήδη στην Ελλάδα και αποδεικνύουν νόµιµη οικογενειακή ή συζυγική σχέση, σύµφωνα µε τις ισχύουσες διατάξεις της εθνικής ή/και της ευρωπαϊκής νοµοθεσίας. Τέλος, o Συνήγορος του Πολίτη πρέπει επίσης να τονίσει ότι χρήζει ειδικής νοµοθετικής ρύθµισης και η αναγνώριση του δικαιώµατος διαµονής στους συντρόφους Ελλήνων ή πολιτών Ε.Ε., οι οποίοι έχουν συνάψει σύµφωνο συµβίωσης σύµφωνα µε τις διατάξεις του Ν. 3719/2008, προκειµένου να χορηγηθεί και στους συντρόφους, οι οποίοι είναι αλλοδαποί τρίτης χώρας, δελτίο διαµονής στην χώρα.. Κατόπιν των ανωτέρω παρακαλούµε να µας ενηµερώσετε σχετικά µε τις απόψεις και τις ενέργειές σας για την αντιµετώπιση των ανωτέρω ζητηµάτων. Για οποιεσδήποτε διευκρινίσεις ή πληροφορίες οι συνεργάτες µου και εγώ είµαστε στην διάθεσή σας. Ευχαριστούµε για τη συνεργασία. Με τιµή Βασίλης Καρύδης Βοηθός Συνήγορος του Πολίτη Κοινοποίηση Υπουργείο Εσωτερικών, Αποκέντρωσης και Ηλεκτρονικής ιακυβέρνησης ιεύθυνση Μεταναστευτικής Πολιτικής & Κοινωνικής Ένταξης Τµήµα Νοµοθετικού, Συντονισµού και Ελέγχου Ευαγγελιστρίας Αθήνα 9