ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ Κυριακή 2 Νοεμβρίου 2014

Transcript

1 1 ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ Κυριακή 2 Νοεμβρίου 2014 Ονοματεπώνυμο: Α. Διδαγμένο κείμενο Πλάτωνος Πρωταγόρας (323 Α, 323 Ε, 324 D) Ἐρωτᾷ οὖν Ἑρμῆς Δία τίνα οὖν τρόπον δοίη δίκην καὶ αἰδῶ ἀνθρώποις "Πότερον ὡς αἱ τέχναι νενέμηνται, οὕτω καὶ ταύτας νείμω; Νενέμηνται δὲ ὧδε εἷς ἔχων ἰατρικὴν πολλοῖς ἱκανὸς ἰδιώταις, καὶ οἱ ἄλλοι δημιουργοί καὶ δίκην δὴ καὶ αἰδῶ οὕτω θῶ ἐν τοῖς ἀνθρώποις, ἢ ἐπὶ πάντας νείμω;" "Ἐπὶ πάντας," ἔφη ο Ζεύς, "καὶ πάντες μετεχόντων οὐ γὰρ ἂν γένοιντο πόλεις, εἰ ὀλίγοι αὐτῶν μετέχοιεν ὥσπερ ἄλλων τεχνῶν καὶ νόμον γε θὲς παρ' ἐμοῦ τὸν μὴ δυνάμενον αἰδοῦς καὶ δίκης μετέχειν κτείνειν ὡς νόσον πόλεως." Οὕτω δή, ὦ Σώκρατες, καὶ διὰ ταῦτα οἵ τε ἄλλοι καὶ Ἀθηναῖοι, ὅταν μὲν περὶ ἀρετῆς τεκτονικῆς ᾖ λόγος ἢ ἄλλης τινὸς δημιουργικῆς, ὀλίγοις οἴονται μετεῖναι συμβουλῆς, καὶ ἐάν τις ἐκτὸς ὤν τῶν ὀλίγων συμβουλεύῃ, οὐκ ἀνέχονται, ὡς σὺ φῄς εἰκότως, ὡς ἐγώ φημι ὅταν δὲ εἰς συμβουλὴν πολιτικῆς ἀρετῆς ἴωσιν, ἣν δεῖ διὰ δικαιοσύνης πᾶσαν ἰέναι καὶ σωφροσύνης, εἰκότως ἅπαντος ἀνδρὸς ἀνέχονται, ὡς παντὶ προσῆκον ταύτης γε μετέχειν τῆς ἀρετῆς ἢ μὴ εἶναι πόλεις. Αὕτη, ὦ Σώκρατες, τούτου αἰτία. Ἵνα δὲ μὴ οἴῃ ἀπατᾶσθαι ὡς τῷ ὄντι ἡγοῦνται πάντες ἄνθρωποι πάντα ἄνδρα μετέχειν δικαιοσύνης τε καὶ τῆς ἄλλης πολιτικῆς ἀρετῆς, τόδε αὖ λαβὲ τεκμήριον. Ἐν γὰρ ταῖς ἄλλαις ἀρεταῖς, ὥσπερ σὺ λέγεις, ἐάν τις φῇ ἀγαθὸς αὐλητὴς εἶναι, ἢ ἄλλην ἡντινοῦν τέχνην ἣν μή ἐστιν, ἢ καταγελῶσιν ἢ χαλεπαίνουσιν, καὶ οἱ οἰκεῖοι προσιόντες νουθετοῦσιν ὡς μαινόμενον ἐν δὲ δικαιοσύνῃ καὶ ἐν τῇ ἄλλῃ πολιτικῇ ἀρετῇ, ἐάν τινα καὶ εἰδῶσιν ὅτι ἄδικός ἐστιν, ἐὰν οὗτος αὐτὸς καθ αὑτοῦ τἀληθῆ λέγῃ ἐναντίον πολλῶν, ὃ ἐκεῖ σωφροσύνην ἡγοῦντο εἶναι, τἀληθῆ λέγειν, ἐνταῦθα μανίαν, καί φασιν πάντας δεῖν φάναι εἶναι δικαίους, ἐάντε ὦσιν ἐάντε μή, ἢ μαίνεσθαι τὸν μὴ προσποιούμενον [δικαιοσύνην] ὡς ἀναγκαῖον οὐδένα ὅντιν οὐχὶ ἁμῶς γέ πως μετέχειν αὐτῆς, ἢ μὴ εἶναι ἐν ἀνθρώποις.

2 2 Α1. Να μεταφράσετε το παρακάτω απόσπασμα: «ὅταν δὲ εἰς συμβουλὴν πολιτικῆς ἀρετῆς ἴωσιν, ἢ μαίνεσθαι τὸν μὴ προσποιούμενον [δικαιοσύνην]». Β1. Ποια είναι τα συστατικά στοιχεία της πολιτικής αρετής και τι σημαίνει το καθένα από αυτά; Β2. «Ἵνα δὲ μὴ οἴῃ ἀπατᾶσθαι ἢ μὴ εἶναι ἐν ἀνθρώποις»: Στο παραπάνω απόσπασμα να αναλύσετε και να αξιολογήσετε το επιχείρημα του Πρωταγόρα. Β3. Να συγκρίνετε το κείμενο από το πρωτότυπο και το παρακάτω μεταφρασμένο κείμενο ως προς την έννοια της ποινής. «Υπάρχει ακόμη μια απορία, αυτή που διατύπωσες σχετικά με τους αγαθούς άνδρες: για ποιον λόγο οἱ ἀγαθοὶ ἄνδρες, ενώ διδάσκουν στους γιους τους όλα τα άλλα πράγματα που εξαρτώνται από τους δασκάλους και τους κάνουν σοφούς, δεν είναι σε θέση να τους βελτιώσουν στην αρετή στην οποία είναι και οι ίδιοι εξαίρετοι. Για το θέμα αυτό, Σωκράτη, δεν θα σου πω μύθο, αλλά λόγο. Σκέψου λοιπόν, τι από τα δύο συμβαίνει: υπάρχει ένα πράγμα στο οποίο είναι αναγκαίο να μετέχουν όλοι οι πολίτες, προκειμένου να είναι δυνατή η ύπαρξη πόλεως, ή δεν υπάρχει; Έτσι μόνο μπορεί να λυθεί η απορία που έχεις. Διότι, εάν μεν υπάρχει αυτό το ένα πράγμα και εάν αυτό το πράγμα δεν είναι ούτε η οικοδομική ούτε η μεταλλουργία ούτε η κεραμική, αλλά η δικαιοσύνη και η σωφροσύνη και τοὅσιον (και αυτά τα ονομάζω όλα μαζί ἀνδρὸς ἀρετήν) εάν υπάρχει λοιπόν αυτό το πράγμα στο οποίο πρέπει να μετέχουν όλοι και σύμφωνα με το οποίο πρέπει να ενεργεί κάθε άνδρας ξεχωριστά σε περίπτωση που θέλει να μάθει ή να πράξει κάτι, και σε καμιά περίπτωση χωρίς αυτό και εάν, σε περίπτωση που κάποιος δεν μετέχει σ' αυτό, είτε παιδί είναι, είτε άνδρας είτε γυναίκα, πρέπει να τον διδάσκουμε και να τον τιμωρούμε, μέχρι που, με την τιμωρία, να βελτιωθεί και εάν, σε διαφορετική περίπτωση, πρέπει να εκδιώκουμε από την πόλη ή να σκοτώνουμε ως ανίατο όποιον δεν υπακούει σε αυτό το πράγμα ακόμα και μετά τη διδασκαλία, ακόμα και μετά την τιμωρία εάν λοιπόν έτσι έχουν τα πράγματα, και εάν, παρόλο που αυτή είναι η φύση των πραγμάτων, οι αγαθοί άνδρες, ενώ μορφώνουν τους γιους τους σε όλα τα άλλα, αυτό δεν τους το διδάσκουν, τότε σκέψου τι περίεργα πλάσματα είναι αυτοί οι αγαθοί άνδρες! Ότι το πράγμα αυτό το θεωρούν διδακτό και στο ιδιωτικό και στο δημόσιο επίπεδο, το αποδείξαμε ήδη. Ενώ όμως είναι το πράγμα αυτό διδακτό, αφού είναι κάτι που μπορεί να φροντίσει και να καλλιεργήσει κανείς, αυτοί διδάσκουν στους γιους τους τα άλλα, των οποίων η άγνοια δεν πρόκειται να επιφέρει ως ποινή τον θάνατο, αυτό όμως, την αρετή, που εάν τα αγόρια δεν τη μάθουν και δεν τη φροντίσουν, μπορεί να υποστούν ως ποινή και τον θάνατο και την εξορία και τη δήμευση της περιουσίας

3 3 εκτός από τη θανάτωση και, με μια λέξη, τη συνολική καταστροφή του οἴκου τους, αυτή δεν τη διδάσκουν και δεν τη φροντίζουν με κάθε δυνατή επιμέλεια! Μπορούμε να πιστέψουμε κάτι τέτοιο, Σωκράτη;» Β4. Ποια μέθοδο διερεύνησης χρησιμοποιεί ο Σωκράτης, γιατί επιμένει στην διευκρίνιση των εννοιών και πώς αντιμετωπίζει τη σοφιστική μέθοδο της διάλεξης; Β5. Να γράψετε από το κείμενο από το πρωτότυπο τις λέξεις που έχουν ετυμολογική συγγένεια με καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις της νέας ελληνικής: άφιξη, άτοκος, εργατικός, θεσμός, εισιτήριο. Γ. Αδίδακτο κείμενο Ἰσοκράτους Πλαταϊκός, 1-2 Εἰδότες ὑμᾶς, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, καὶ τοῖς ἀδικουμένοις προθύμως βοηθεῖν εἰθισμένους καὶ τοῖς εὐεργέταις μεγίστην χάριν ἀποδιδόντας, ἥκομεν ἱκετεύσοντες μὴ περιιδεῖν ἡμᾶς εἰρήνης οὔσης ἀναστάτους ὑπὸ Θηβαίων γεγενημένους. Πολλῶν δ ἤδη πρὸς ὑμᾶς καταφυγόντων καὶ διαπραξαμένων ἅπανθ ὅσων ἐδεήθησαν, ἡγούμεθα μάλισθ ὑμῖν προσήκειν περὶ τῆς ἡμετέρας πόλεως ποιήσασθαι πρόνοιαν. Οὔτε γὰρ ἂν ἀδικώτερον οὐδένας ἡμῶν εὕροιτε τηλικαύταις συμφοραῖς περιπεπτωκότας, οὔτ ἐκ πλείονος χρόνου πρὸς τὴν ὑμετέραν πόλιν οἰκειότερον διακειμένους. Ἔτι δὲ τοιούτων δεησόμενοι πάρεσμεν, ἐν οἷς κίνδυνος μὲν οὐδεὶς ἔνεστιν, ἅπαντες δ ἄνθρωποι νομιοῦσιν ὑμᾶς πειθομένους ὁσιωτάτους καὶ δικαιοτάτους εἶναι τῶν Ἑλλήνων. ἀποδίδωμι χάριν: χρωστώ (ή ανταποδίδω) ευγνωμοσύνη περιορῶ: αδιαφορώ, ανέχομαι, επιτρέπω ἀνάστατος γίγνομαι: καταστρέφομαι διαπράττομαι: πετυχαίνω διάκειμαι οἰκείως: έχω φιλικά συναισθήματα Γ1. Να γράψετε τη μετάφραση του παραπάνω κειμένου. Μονάδες 20

4 4 Γ2. Να γράψετε τον τύπο ή τους τύπους που ζητούνται για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: ἄνδρες: την κλητική ενικού αριθμού και δοτική πληθυντικού αριθμού μεγίστην: την ίδια πτώση στον θετικό και συγκριτικό βαθμό στο ίδιο γένος χάριν: την κλητική ενικού αριθμού και τη δοτική πληθυντικού αριθμού τηλικαύταις: την αιτιατική ενικού αριθμού του αρσενικού γένους και την ονομαστική πληθυντικού αριθμού του ουδετέρου γένους πλείονος: τον θετικό και υπερθετικό βαθμό του επιρρήματος εἰδότες: το β πληθυντικό πρόσωπο οριστικής ενεστώτα περιιδεῖν: το β ενικό πρόσωπο προστακτικής στον ίδιο χρόνο στην ίδια φωνή καταφυγόντων: τον ίδιο τύπο στον παρακείμενο περιπεπτωκότας: το απαρέμφατο μέλλοντα πάρεσμεν: το ίδιο πρόσωπο στην υποτακτική στον ίδιο χρόνο Γ3α. Να γίνει πλήρης συντακτική αναγνώριση των παρακάτω τύπων: ἀποδιδόντας, ἱκετεύσοντες, ἀναστάτους, ὅσων, ποιήσασθαι, ἡμῶν. (μονάδες 6) Γ3β. Να αναλύσετε τις παρακάτω μετοχές στις αντίστοιχες δευτερεύουσες προτάσεις: εἰδότες, τοῖς ἀδικουμένοις. (μονάδες 4) Τύχῃ ἀγαθῇ

5 5 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α. Διδαγμένο κείμενο Πλάτωνος Πρωταγόρας (323 Α, 323 Ε, 324 D) Α1. Όταν όμως έρχονται να συμβουλέψουν για ζήτημα πολιτικής αρετής, η οποία πρέπει να διέπεται ολόκληρη από δικαιοσύνη και σωφροσύνη, δικαιολογημένα δέχονται γενικά κάθε άντρα, με το σκεπτικό ότι ταιριάζει στον καθένα να μετέχει βέβαια σ αυτή την αρετή, διαφορετικά, δεν είναι δυνατόν, να υπάρχουν πόλεις. Αυτή, Σωκράτη, είναι η αιτία αυτού του πράγματος. Και για να μη νομίζεις ότι εξαπατάσαι, πάρε πάλι ως απόδειξη ότι πραγματικά όλοι οι άνθρωποι πιστεύουν πως κάθε άντρας μετέχει και στη δικαιοσύνη και στην άλλη πολιτική αρετή, το εξής στις άλλες δηλαδή ικανότητες, όπως ακριβώς εσύ λες, εάν κάποιος ισχυρίζεται ότι είναι ικανός αυλητής, ή (ικανός) σε οποιαδήποτε άλλη τέχνη, στην οποία δεν είναι, τον περιγελούν ή αγανακτούν, και οι συγγενείς του τον πλησιάζουν και τον συμβουλεύουν με τη σκέψη ότι είναι τρελός στη δικαιοσύνη όμως και στην άλλη πολιτική αρετή, και αν ακόμα γνωρίζουν για κάποιον ότι είναι άδικος, αν αυτός ο ίδιος λέει την αλήθεια εναντίον του εαυτού του μπροστά σε πολλούς, πράγμα το οποίο στην πρώτη περίπτωση θεωρούσαν ότι είναι σωφροσύνη, το να λέει δηλαδή κανείς την αλήθεια, σ αυτή την περίπτωση (το θεωρούν) τρέλα, και ισχυρίζονται ότι όλοι πρέπει να λένε ότι είναι δίκαιοι, είτε είναι είτε όχι, διαφορετικά (ισχυρίζονται) ότι είναι τρελός αυτός που δεν προσποιείται ότι κατέχει τη δικαιοσύνη. Β1. Ο Δίας, προκειμένου να διασφαλίσει την επιβίωση του ανθρώπινου γένους το οποίο διέτρεχε άμεσο κίνδυνο αφανισμού, προσφέρει στους ανθρώπους δύο στοιχεία, τα οποία συνιστούν την πολιτική αρετή, την «αἰδῶ» και τη «δίκην». Έτσι, θα είναι δυνατή η συγκρότηση κοινωνιών και η περαιτέρω ανάπτυξη του πολιτισμού. Η ενέργεια αυτή του Δία δείχνει το ενδιαφέρον και τη φροντίδα του για τους ανθρώπους. Επίσης, παρατηρείται ότι ο Δίας στον μύθο δεν έδωσε στους ανθρώπους την πολιτική αρετή ως ολοκληρωμένη ιδιότητα εξαρχής αυτό συμβολίζει το γεγονός ότι ο άνθρωπος δεν ήταν από την αρή έτοιμος να οργανώσει κοινωνίες. Έπρεπε πρώτα να ασκηθεί σε αυτές τις δύο ιδιότητες, την «αἰδῶ» και τη «δίκην», να προσπαθήσει να φανεί αντάξιός τους, ώστε στη συνέχεια να αποκτήσει χάρη στον δικό του κόπο την πολιτική αρετή. Έτσι, η πολιτική αρετή ήταν κατάκτηση και όχι δώρο.

6 6 Η «αἰδώς» είναι ο σεβασμός, το αίσθημα ντροπής του κοινωνικού ανθρώπου για κάθε πράξη που προσκρούει στον καθιερωμένο ηθικό κώδικα του κοινωνικού περιβάλλοντος. Η δράση της είναι ανασταλτική και αποτρεπτική και συμπίπτει με τη λειτουργία της ηθικής συνείδησης. Το συναίσθημα αυτό λειτουργεί και ως κίνητρο για την εκτέλεση του χρέους και του καθήκοντος που επιβάλλει η κοινωνία στα μέλη της, αφού με τον τρόπο αυτό αποφεύγεται η αγανάκτηση και η αποδοκιμασία των άλλων. Είναι το αίσθημα ντροπής που αισθάνεται ο άνθρωπος, είτε πριν εκδηλώσει κάποια παραβατική συμπεριφορά, οπότε η «αἰδώς» λειτουργεί αποτρεπτικά, είτε μετά τη διάπραξη του παραπτώματος, οπότε ο παραβάτης αισθάνεται ενοχές. Η «δίκη» είναι το συναίσθημα της δικαιοσύνης, η ενύπαρκτη στον άνθρωπο αντίληψη για το δίκαιο και το άδικο, ο σεβασμός των γραπτών και άγραφων νόμων και των δικαιωμάτων των άλλων, καθώς και οι ενέργειες για την αποκατάσταση αυτών των δικαιωμάτων, όταν καταστρατηγούνται βάναυσα από κάποιον. Η δίκη εκδηλώνεται με τη δημιουργία και την τήρηση κανόνων δικαίου, την κατοχύρωση του δικαίου, του ορθού και του νόμιμου. Έτσι περιστέλλεται ο ατομικισμός και ο εγωισμός και εξασφαλίζεται η αρμονική κοινωνική συμβίωση. Β2. Η αποδεικτέα θέση του συλλογισμού του Πρωταγόρα είναι ότι όλοι οι άνθρωποι πιστεύουν πως καθένας συμμετέχει στην πολιτική αρετή («ἡγοῦνται πάντες ἄνθρωποι πάντα ἄνδρα μετέχειν δικαιοσύνης τε καὶ τῆς ἄλλης πολιτικῆς ἀρετῆς»). Χρησιμοποιεί παραδείγματα: α) Αν στις τέχνες: έστω ότι κάποιος δεν είναι καλός αυλητής, θεωρείται μυαλωμένος, αν πει την αλήθεια αλλιώς, θεωρείται τρελός. β) Αν στην αρετή-δικαιοσύνη κάποιος δεν είναι δίκαιος, θεωρείται μυαλωμένος, αν προσποιηθεί ότι είναι δίκαιος, ακόμα κι αν δεν είναι αλλιώς, θεωρείται τρελός. Οι φράσεις-αιτιολογήσεις, που τεκμηριώνουν την αποδεικτέα θέση είναι: α) επειδή όλοι πρέπει να ισχυρίζονται ότι είναι δίκαιοι («καί φασιν πάντας δεῖν φάναι εἶναι δικαίους») και β) επειδή είναι αναγκαίο να έχει ο καθένας μερίδιο στην πολιτική αρετή («ὡς ἀναγκαῖον οὐδένα ὅντιν οὐχὶ ἁμῶς γέ πως μετέχειν αὐτῆς»). Το συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι όλοι οι άνθρωποι πιστεύουν πως καθένας συμμετέχει στην πολιτική αρετή («ἡγοῦνται πάντες ἄνθρωποι πάντα ἄνδρα μετέχειν δικαιοσύνης τε καὶ τῆς ἄλλης πολιτικῆς ἀρετῆς»). Το «τεκμήριον» του Πρωταγόρα είναι μια υποδειγματική εφαρμογή των τεχνικών και των κανόνων της ρητορικής. Αποτελεί επίκληση στην εμπειρία και μάλιστα εμπειρία κοινή και αποδεκτή από όλους και γι αυτό είναι τυπικό τεκμήριο. Επιπλέον, το σχήμα της αντίθεσης, που χρησιμοποιεί ο ρήτορας για να δείξει τι ισχύει στον χώρο της τεχνικής γνώσης και τι στον χώρο της δικαιοσύνης, είναι ένα κλασικό, τυπικό στοιχείο ρητορικής που χρησιμοποιείται στους ρητορικούς λόγους.

7 7 Ωστόσο, η αξιολόγηση του τεκμηρίου του Πρωταγόρα φανερώνει τρωτά σημεία του. Κατ αρχάς η αποδεικτέα θέση έχει αποφαντική διατύπωση («ἡγοῦνται μετέχειν»), ενώ στις δύο αιτιολογήσεις υπάρχει δεοντολογική διατύπωση («δεῖν φάναι - ἀναγκαῖον μετέχειν»), η οποία όμως δεν έχει αποδεικτική ισχύ. Δεν ευσταθεί ο συλλογισμός ότι «όλοι έχουν την πολιτική αρετή, επειδή όλοι πρέπει να λένε ότι είναι δίκαιοι και επειδή είναι αναγκαίο να έχουν όλοι μερίδιο σ αυτή». Αυτό που ενδιαφέρει είναι τι πραγματικά συμβαίνει και όχι τι πρέπει να συμβαίνει. Ο συλλογισμός θα ήταν λογικά ορθός, αν είχε ως συμπέρασμα τη φράση: «ἡγοῦνται πάντες ἄνθρωποι πάντα ἄνδρα δεῖν μετέχειν δικαιοσύνης τε καὶ τῆς ἄλλης πολιτικῆς ἀρετῆς». Στη συνέχεια η φράση «ἐάντε ὦσιν ἐάντε μή» έρχεται σε αντίφαση με την καθολικότητα της αρετής, που υποστηρίχτηκε στην αποδεικτέα θέση, καθώς εδώ δηλώνεται ότι υπάρχουν και άδικοι άνθρωποι. Επίσης, ο συλλογισμός έχει περιορισμένη αποδεικτική αξία, γιατί ως προς τη μορφή είναι υποθετικός, στηρίζεται δηλαδή σε κρίσεις που ισχύουν υπό όρους και όχι απόλυτα. Τέλος, οι προκείμενες δεν είναι λογικές κρίσεις, αλλά εμπειρικά παραδείγματα και χαρακτηρίζονται από υποκειμενισμό. Β3. Στο πρωτότυπο κείμενο αναφέρεται η ποινή η οποία επιβάλλεται σε όσους δεν συμμετέχουν στην πολιτική αρετή. Πρόκειται για την ποινή του θανάτου, ποινή η οποία ορίστηκε από τον ίδιο τον Δία, ο οποίος έδωσε στους ανθρώπους τα συστατικά στοιχεία της πολιτικής αρετής, την αιδώ την δίκη («κτείνειν ὡς νόσον πόλεως»). Παρατηρούμε ότι δεν αναφέρεται κάποια άλλη ποινή, ενδεχομένως για παράπτωμα λιγότερο σημαντικό. Αυτό συμβαίνει, γιατί στο πλαίσιο του μύθου υπήρχε η συνήθεια να παρουσιάζονται όλες οι καταστάσεις σε απόλυτο βαθμό. Εξάλλου, η ύπαρξη της συγκεκριμένης ποινής δείχνει το πόσο σημαντική είναι η καθολικότητα στη συμμετοχή στην πολιτική αρετή και το ότι όποιος δεν αποδέχεται τη σημασία της για την επιβίωση και την ευημερία του συνόλου, θεωρείται επικίνδυνος και πρέπει να απομακρύνεται. Μετά τον μύθο, στο σημείο όπου ο Πρωταγόρας χρησιμοποιεί λογικά επιχειρήματα, αναφέρονται και άλλες μέθοδοι προκειμένου να αποκατασταθεί η τάξη σε περίπτωση διασάλευσης της ηρεμίας του κοινωνικού συνόλου από κάποιον ο οποίος δεν αποδέχεται την πολιτική αρετή. Συγκεκριμένα, αν κάποιος δεν συμμετέει συνειδητά στην πολιτική αρετή και παρανομεί, κατ αρχάς οι γύρω του, μη αποδεχόμενοι την παραβατική του συμπεριφορά, προσπαθούν να τον συνετίσουν μέσω των νουθεσιών. Επίσης, ο παραβάτης υφίσταται κοινωνική κριτική, η οποία εκδηλώνεται μέσω του χλευασμού («καταγελῶσιν»), της οργής προς το πρόσωπό του («χαλεπαίνοντες») και της αγανάκτησης και της περιφρόνησης του περιγύρου του, ο οποίος θεωρεί ότι παραλογίζεται («μαίνεσθαι τὸν μὴ προσποιούμενον δικαιοσύνην»), αντιδράσεις που αποτελούν μια σαφή προσπάθεια, προκειμένου να συνειδητοποιήσει ο παραβάτης ότι η συμπεριφορά του δεν είναι αποδεκτή.

8 8 Στο μεταφρασμένο κείμενο αναφέρεται ότι όποιος δεν διαθέτει την πολιτική αρετή υφίσταται διάφορες τιμωρίες, δηλαδή υπάρχουν διαβαθμίσεις στις ποινές ανάλογα με τη σοβαρότητα του παραπτώματος και ανάλογα με το αν η παραβατική συμπεριφορά επαναλαμβάνεται. Τα στοιχεία που καθιστούν έναν άνθρωπο αποδεκτό από το σύνολο των ανθρώπων μέσα στο οποίο εντάσσεται δεν είναι επιμέρους τεχνικές ή επαγγελματικές γνώσεις και δεξιότητες, αλλά ο ορθός χαρακτήρας και η σωσωστή συμπει Έτσι, οι κυρώσεις οι οποίες επιβάλλονται σε αυτούς που δεν έχουν κατορθώσει να διδαχτούν επαρκώς την πολιτική αρετή μπορεί να είναι η στέρηση των πολιτικών δικαιώμάτων, η δήμευση της περιουσίας, η εξορία, ακόμα και η θανατική ποινή. Αξίζει να αναφερθεί ότι η θανατική ποινή αποτελεί, για τον Πρωταγόρα, το έσχατο μέσο τιμωρίας, όταν όλες οι άλλες μέθοδοι έχουν αποτύχει και ο παραβάτης πλέον θεωρείται επικίνδυνος για το κοινωνικό σύνολο. Σε όλες τις περιπτώσεις μπορούμε να πούμε ότι η ποινή αποτελεί για τον Πρωταγόρα, όπως και για τις κοινωνίες οι οποίες την προβλέπουν, όχι μόνο τρόπο για το σωφρονισμό και τον παραδειγματισμό των πολιτών, αλλά και απόδειξη του ότι η πολιτική αρετή είναι διδακτή, αποτέλεσμα μέριμνας της πολιτείας και του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου. Β4. Η μέθοδος του Σωκράτη είναι η διαλεκτική. Ο Σωκράτης επιμένει στις ερωτήσεις που επιτρέπουν να διευκρινίζεται και να ορίζεται με τη μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια κάθε επιμέρους θέμα και κάθε όρος. Με τη σειρά της, η ακρίβεια αυτή οδηγεί τους συνδιαλεγόμενους σε μια απόλυτη γνώση και κατανόηση του πράγματος που μελετούν. Ο Σωκράτης δεν διστάζει να ειρωνευτεί και να υπονομεύσει με κάθε τρόπο τη δεύτερη σοφιστική μέθοδο, τη διάλεξη. Ισχυρίζεται πως έχει πολύ κακή μνήμη και του είναι αδύνατον, όταν ακούει μια μακροσκελή διάλεξη πάνω σε κάποιο θέμα, να συγκρατεί όλες τις λεπτομέρειες! Τι σημαίνει αυτό στην πραγματικότητα; Πως σε μια διάλεξη, ο ομιλητής εκθέτει διάφορες ιδέες τις οποίες ο ακροατής δεν έχει καν τον χρόνο να εξετάσει. Επομένως, η μέθοδος της διάλεξης είναι μέθοδος πειθούς, όχι μέθοδος προσέγγισης και κατάκτησης της αλήθειας. Μπορεί, συνεπώς, να είναι καλή για τις πολιτικές συνελεύσεις και τα δικαστήρια, αλλά όχι για τη φιλοσοφία, που σκοπός της είναι η αναζήτηση της αλήθειας.

9 9 Β5. άφιξη: ἱκανός άτοκος: τέχναι, τεχνῶν, τεκτονικῆς, τέχνην εργατικός: δημιουργοί, δημιουργικῆς θεσμός: θῶ, θές εισιτήριο: ἴωσιν, ἰέναι, προσιόντες Γ. Αδίδακτο κείμενο Γ1. Επειδή γνωρίζουμε ότι εσείς, άνδρες Αθηναίοι, είστε συνηθισμένοι και να βοηθάτε με προθυμία αυτούς που αδικούνται και ότι χρωστάτε πολύ μεγάλη ευγνωμοσύνη στους ευεργέτες (σας), έχουμε έρθει για να (σας) ικετεύσουμε να μην αδιαφορήσετε που εμείς, ενώ υπάρχει ειρήνη, έχουμε καταστραφεί από τους Θηβαίους. Και επειδή πολλοί ήδη βρήκαν καταφύγιο σε εσάς και πέτυχαν όλα ανεξαιρέτως όσα χρειάστηκαν (ή όλα ανεξαιρέτως για όσα σας παρακάλεσαν), θεωρούμε ότι σε εσάς αρμόζει να μεριμνήσετε πάρα πολύ για τη δική μας πόλη. Γιατί ούτε θα μπορούσατε να βρείτε κανέναν να έχει περιπέσει σε τόσο μεγάλες συμφορές πιο άδικα από εμάς, ούτε να έχει πιο φιλικά αισθήματα προς τη δική σας πόλη για περισσότερο χρόνο. Ακόμη παρευρισκόμαστε για να (σας) παρακαλέσουμε για τέτοια πράγματα, στα οποία αφενός δεν υπάρχει κανένας κίνδυνος, αφετέρου όλοι ανεξαιρέτως οι άνθρωποι θα θεωρήσουν ότι εσείς, αν πεισθείτε, είστε πάρα οι πιο ευσεβείς και οι πιο δίκαιοι από τους Έλληνες. Γ2. ἄνδρες: μεγίστην: κλητική ενικού αριθμού: ἄνερ δοτική πληθυντικού αριθμού: ἀνδράσι(ν) η ίδια πτώση στον θετικό βαθμό: μεγάλην η ίδια πτώση στον συγκριτικό βαθμό: μείζονα / μείζω χάριν: κλητική ενικού αριθμού: χάρι δοτική πληθυντικού αριθμού: χάρισι(ν)

10 10 τηλικαύταις: αιτιατική ενικού αριθμού του αρσενικού γένους: τηλικοῦτον ονομαστική πληθυντικού αριθμού του ουδετέρου γένους: τηλικαῦτα πλείονος: θετικός βαθμός του επιρρήματος: πολύ υπερθετικός βαθμός του επιρρήματος: πλεῖστον / πλεῖστα εἰδότες: ἴστε περιιδεῖν: περίιδε καταφυγόντων: καταπεφευγότων περιπεπτωκότας: περιπεσεῖσθαι πάρεσμεν: παρῶμεν Γ3α. ἀποδιδόντας: κατηγορηματική μετοχή, με υποκείμενο το «ὑμᾶς», αναφέρεται στο αντικείμενο της μετοχής «εἰδότες» ἱκετεύσοντες: επιρρηματική τελική μετοχή, με υποκείμενο το «ἡμεῖς», συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος «ἥκομεν» ἀναστάτους: κατηγορούμενο στο «ἡμᾶς» από τη μετοχή συνδετικού ρήματος «γεγενημένους» ὅσων: αντικείμενο του ρήματος «ἐδεήθησαν» ποιήσασθαι: τελικό απαρέμφατο, υποκείμενο του απαρεμφάτου «προσήκειν» (απρόσωπο), με υποκείμενο το «ὑμᾶς» που εξάγεται από τη δοτική προσωπική «ὑμῖν» ἡμῶν: ετερόπτωτος προσδιορισμός, γενική συγκριτική στο «ἀδικώτερον Γ3β. εἰδότες: ἐπεί / ἐπειδή ἴσμεν τοῖς ἀδικουμένοις: τούτοις οἳ ἀδικοῦνται