Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΗΣ ΣΑΛΑΜΙΝΑΣ 480 Π.Χ.

Transcript

1 Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΗΣ ΣΑΛΑΜΙΝΑΣ 480 Π.Χ. Ω παίδες Ελλήνων ίτε, Ελευθερούτε πατρίδι, Ελευθερούτε δε παίδας, γυναίκας, θείν τέ πατρίων ωδη, θήκας τε προγόνων: νυν υπέρ πάντων αγών. ιαβάστε τα γεγονότα της ναυµαχίας της Σαλαµίνας, έτσι όπως τα παρουσιάζουν οι αρχαίες πηγές Τα γεγονότα σύµφωνα µε το ιόδωρο το Σικελιώτη ιόδωρου Σικελιώτη, Βιβλιοθήκης Ιστορικής Βίβλος Ενδεκάτη Οι συζητήσεις Η ναυµαχία Καταστροφή των γύρω περιοχών - Συζήτηση για τη θέση άµυνας 14. Ενώ συνέβαιναν αυτά, ο Ξέρξης, έχοντας πάρει τον στρατό από τις Θερµοπύλες, προχώρησε µέσα από την περιοχή των Φωκέων, κατακτώντας τις πόλεις και καταστρέφοντας τις περιουσίες στην ύπαιθρο. Οι Φωκείς, πουείχαν επιλέξει την πλευρά των Ελλήνων, βλέποντας ότι οι ίδιοι δεν ήταν αξιόµαχοι, εγκατέλειψαν όλες τους τις πόλεις πανδηµεί και κατέφυγαν στις δύσβατες περιοχές του Παρνασσού. Στη συνέχεια, ο βασιλιάς πέρασε µέσα από την περιοχή των ωριέων, χωρίς να πειράξει κανένα, γιατί οι ωριείς είχαν συµµαχήσει µε τους Πέρσες. Εκεί, άφησε µέρος της δύναµής του, το οποίο πρόσταξε να πάει στους ελφούς, να κάψει το τέµενος του Απόλλωνα και να συλήσει τα αναθήµατα, ενώ ο ίδιος µαζί µε τους υπόλοιπους βαρβάρους προχώρησε µέχρι τη Βοιωτία όπου και στρατοπέδευσε. Εκείνοι που είχαν σταλεί να συλήσουν το µαντείο,

2 προχώρησαν µεν µέχρι το ναό της Προναίας Αθηνάς, αλλά εκεί, κατά παράδοξο τρόπο, άρχισε να πέφτει δυνατή βροχή και πολλοί κεραυνοί από τον ουρανό και, επιπλέον, η καταιγίδα ξεκόλλησε και έριξε στοστρατόπεδο των βαρβάρων µεγάλα βράχια, µε αποτέλεσµα να σκοτωθεί µεγάλος αριθµός Περσών, οπότε όλοι, κατατροµαγµένοι από την ενέργεια των θεών, έφυγαν άρον άρον από την περιοχή. Έτσι, το µαντείο των ελφών, µε τη φροντίδα κάποιας θεϊκής δύναµης, διέφυγε τη σύληση. Οι ελφοί, θέλοντας να αφήσουν στους µεταγενέστερους αθάνατη υπόµνηση της εµφάνισης των θεών, έστησαν τρόπαιο πλάι στο ιερό της Προναίας Αθηνάς, στο οποίο χάραξαν το ακόλουθο ελεγειακό ποίηµα: Μνήµη του πολέµου που προφυλάσσει τους άντρες και µάρτυρα της νίκης, οι ελφοί µε έστησαν, ευχαριστώντας το ία και το Φοίβο που απώθησαν τις γραµµές των Μήδων και προφύλαξαν το χαλκοστεφανωµένο τέµενος. Στο µεταξύ, ο Ξέρξης περνώντας µέσα από τη Βοιωτία κατέστρεψε εντελώς την περιοχή των Θεσπιέων και τις Πλαταιές, που ήταν έρηµες, τις πυρπόλησε. Γιατί οι κάτοικοι εκείνων των πόλεων είχαν φύγει όλοι για την Πελοπόννησο. Μετά από αυτά, εισέβαλαν στην Αττική, όπου ερήµωσαν την ύπαιθρο, ενώ την Αθήνα την ισοπέδωσαν και πυρπόλησαν τους ναούς των θεών. Ενώ ο βασιλιάς ήταν απασχοληµένος µε αυτά, κατέπλευσε ο στόλος από την Εύβοια στην Αττική, έχοντας λεηλατήσει τόσο την Εύβοια όσο και τα παράλια της Αττικής. 15. [...] Οι Αθηναίοι που βρίσκονταν στη Σαλαµίνα, βλέποντας την Αττική να καίγεται και µαθαίνοντας ότι το τέµενος της Αθηνάς είχε ισοπεδωθεί, αποθαρρύνθηκαν εντελώς. Κατά τον ίδιο τρόπο και οι υπόλοιποι Έλληνες, που είχαν συγκεντρωθεί από κάθε γωνιά µόνο στην Πελοπόννησο, είχαν καταληφθεί από µεγάλο φόβο. Θεώρησαν λοιπόν καλό να συνεδριάσουν όλοι όσοι ήταν επιφορτισµένοι µε τη διοίκηση και να αποφασίσουν σε ποιους τόπους συνέφερε να κάνουν τη ναυµαχία. Ειπώθηκαν πολλές και ποικίλες ιδέες, και οι Πελοποννήσιοι, φροντίζοντας για τη δική τους µόνο ασφάλεια, ισχυρίζονταν ότι ο αγώνας έπρεπε να δοθεί στην περιοχή του Ισθµού, γιατί, επειδή είχε ισχυρό τείχος, αν κάτι δεν πήγαινε καλά στη ναυµαχία, οι ηττηµένοι θα µπορούσαν να καταφύγουν αµέσως σε ασφαλές µέρος στην Πελοπόννησο, ενώ αν κλείνονταν όλοι µαζί στο µικρό νησί της Σαλαµίνας, θα περιέπιπταν σε δεινά από τα οποία δύσκολα θα γλίτωναν. Ο Θεµιστοκλής όµως συµβούλεψε να δοθεί στη Σαλαµίνα η µάχη των πλοίων, γιατί θα είχαν µεγάλο πλεονέκτηµα εκείνοι που θα αγωνίζονταν µε λίγα πλοία εναντίον πολύ περισσότερων στα στενά. Γενικά, απέδειξε ότι η υπεροχή του Ισθµού ήταν εντελώς ακατάλληλη για τη ναυµαχία, γιατί ο αγώνας θα δινόταν σε ανοιχτό πέλαγος και οι Πέρσες, λόγω της ευρυχωρίας, θα καταπονούσαν εύκολα τα λίγα πλοία µε τα πολύ περισσότερα δικά τους. Με πολλά άλλα παρόµοια επιχειρήµατα που ταίριαζαν στην περίσταση, τους έπεισε όλους να ψηφίσουν υπέρ του δικού του σχεδίου.

3 Οι συζητήσεις 16. Όταν τελικά λήφθηκε η κοινή απόφαση να γίνει η ναυµαχία στη Σαλαµίνα, οι Έλληνες άρχισαν τις προετοιµασίες για την αντιµετώπιση των Περσών και των κινδύνων. Ο Ευρυβιάδης, λοιπόν, συνοδευόµενος από τον Θεµιστοκλή, ανέλαβε να παρακινήσει τα πληρώµατα και να τα προτρέψει να αντιµετωπίσουν τον επερχόµενο κίνδυνο. Ωστόσο, οι άντρες δεν υπάκουγαν και, επειδή ήταν όλοι κατατροµαγµένοι από το µέγεθος των Περσικών δυνάµεων, δεν έδιναν σηµασία στους αρχηγούς, αλλά καθένας έσπευδε να αποπλεύσει από τη Σαλαµίνα για την Πελοπόννησο. Αλλά και το πεζικό των Ελλήνων δε φοβόταν λιγότερο τις δυνάµεις των εχθρών, καθώς τους τρόµαζε η απώλεια των πιο αξιόλογων ανδρών στις Θερµοπύλες, και ταυτόχρονα οι καταστροφές στην Αττική που βρίσκονταν µπροστά στα µάτια τους προκαλούσαν µεγάλη λιποψυχία στους Έλληνες. Τα µέλη του συνεδρίου των Ελλήνων, βλέποντας την ταραχή των µαζών και το γενικό φόβο, ψήφισαν να χτιστεί τείχος κατά µήκος του Ισθµού. Τα έργα συντελέστηκαν µε ταχύτητα λόγω του ζήλου και του πλήθους των εργαζοµένων. Οι Πελοποννήσιοι ισχυροποιούσαν το τείχος, που εκτεινόταν επί σαράντα στάδια, από Λέχαιο µέχρι τις Κεγχρεές, ενώ εκείνοι του βρίσκονταν στη Σαλαµίνα, µαζί µε όλο το στόλο, ήταν τόσο φοβισµένοι που δεν πειθαρχούσαν πια στους αρχηγούς τους. 17. Ο Θεµιστοκλής, βλέποντας το ναύαρχο Ευρυβιάδη να µην µπορεί να καταβάλει την ορµή του πλήθους αλλά βλέποντας επίσης ότι τα στενά της Σαλαµίνας µπορούσαν να συµβάλουν κατά πολύ στη νίκη, µηχανεύτηκε το εξής. Έπεισε κάποιον να αυτοµολήσει προς τον Ξέρξη και να τον διαβεβαιώσει ότι τα πλοία επρόκειτο να φύγουν κρυφά από εκείνη την περιοχή και να συγκεντρωθούν στον Ισθµό. Έτσι ο βασιλιάς, που πίστεψε αυτά που του ανακοινώθηκαν, επειδή έµοιαζαν πιθανά, βιάστηκε να εµποδίσει τις ναυτικές δυνάµεις των Ελλήνων να πλησιάσουν τις δυνάµεις του πεζικού. Έστειλε λοιπόν αµέσως το ναυτικό των Αιγυπτίων, προστάζοντάς τους να φράξουν το πέρασµα ανάµεσα στη Σαλαµίνα και στην περιοχή της Μεγαρίδας. Το υπόλοιπο πλήθος των πλοίων το έστειλε στη Σαλαµίνα, δίνοντας εντολή να προκαλέσουν τους εχθρούς και να κριθεί ο αγώνας µε ναυµαχία. Οι τριήρεις ήταν διατεταγµένες κατά σειρά εθνών, ώστε λόγω της ίδιας γλώσσας και της γνωριµίας µεταξύ τους να βοηθούν µε προθυµία ο ένας τον άλλον. Όταν ο στόλος παρατάχθηκε µε αυτό τον τρόπο, το δεξιό κέρας το κατείχαν οι Φοίνικες ενώ το αριστερό οι Έλληνες που ήταν µε το µέρος των Περσών. Οι αρχηγοί των Ιώνων έστειλαν ένα άντρα από τη Σάµο στους Έλληνες για να τους πληροφορήσει λεπτοµερώς για τα όσα είχε αποφασίσει να κάνει ο βασιλιάς και, για τη διάταξη των δυνάµεων, καθώς επίσης και για το ότι κατά τη διάρκεια της µάχης θα αποστατούσαν από τους βαρβάρους. Όταν ο Σάµιος, αφού ήρθε κρυφά κολυµπώντας, πληροφόρησε τον Ευρυβιάδη σχετικά µε τούτο, ο Θεµιστοκλής, διαπιστώνοντας ότι το στρατήγηµά του εξελισσόταν όπως είχε κατά νου, ήταν περιχαρής και παρακινούσε τα πληρώµατα στον αγώνα. Ο Έλληνες, παίρνοντας θάρρος από την υπόσχεση των Ιώνων, καθόσον και η περίσταση τους ανάγκαζε να ναυµαχήσουν έστω και παρά τη δική τους θέληση, κατέβηκαν όλοι µαζί µε προθυµία από τη Σαλαµίνα για τη ναυµαχία.

4 Η ναυµαχία 18. Τέλος, όταν οι άνδρες του Ευρυβιάδη και του Θεµιστοκλή παρέταξαν τις δυνάµεις τους, το αριστερό µέρος κατείχαν Αθηναίοι και Λακεδαιµόνιοι, απέναντι από πλοία των Φοινίκων, γιατί οι Φοίνικες είχαν µεγάλη υπεροχή τόσο από τον µεγάλο αριθµό πλοίων όσο και από την πείρα που είχαν από τους προγόνους τους στα ναυτικά έργα. Οι Αιγινήτες και οι Μεγαρείς καταλάµβαναν το δεξιό κέρας, γιατί αυτοί θεωρούνταν σι καλύτεροι ναυτικοί µετά τους Αθηναίους και ότι θα φιλοτιµούνταν περισσότερο από όλους, επειδή ήταν οι µόνοι από τους Έλληνες που δεν θα είχαν κανένα καταφύγιο αν κάτι πήγαινε στραβά στη ναυµαχία. Το µέσον το καταλάµβανε το υπόλοιπο πλήθος των Ελλήνων. Μ αυτή τη σύνταξη λοιπόν σάλπαραν και κατέλαβαν το στενό πέρασµα ανάµεσα στη Σαλαµίνα και το Ηρακλείο. Ο βασιλιάς πρόσταξε το ναύαρχο να πλεύσει εναντίον των εχθρών, ενώ ο ίδιος πέρασε απέναντι από τη Σαλαµίνα, σ' ένα σηµείο από όπου θα µπορούσε να παρακολουθεί την πορεία της ναυµαχίας. Οι Πέρσες, στην αρχή της πλεύσης τους, διατηρούσαν τον σχηµατισµό τους, καθώς είχαν πολλή ευρυχωρία. Μόλις όµως έφτασαν στο στενό, αναγκάστηκαν να αποσπάσουν µερικά πλοία από τον σχηµατισµό, κάνοντας µεγάλη φασαρία. Ο ναύαρχος, που προηγούνταν του σχηµατισµού και ήταν ο πρώτος που συνήψε µάχη, σκοτώθηκε έχοντας αγωνιστεί λαµπρά. Όταν βυθίστηκε το πλοίο του, το ναυτικό των βαρβάρων καταλήφθηκε από σύγχυση, γιατί προστάζοντες ήταν τώρα πολλοί και δεν έδιναν όλοι τις ίδιες διαταγές. Γι αυτό σταµάτησαν την προς τα µπρος πορεία κι έκοψαν ταχύτητα για να επιστρέψουν στην ευρυχωρία. Οι Αθηναίοι, βλέποντας τη σύγχυση των βαρβάρων, τους ακολουθούσαν κι άλλα πλοία τα χτυπούσαν µε τα έµβολα ενώ από άλλα παρέσυραν τις σειρές των κουπιών. Καθώς οι κωπηλάτες δεν µπορούσαν να κάνουν τη δουλειά τους, πολλές από τις τριήρεις των Περσών γύρισαν στο πλάι και εµβολίζονταν απανωτά. Γι αυτό έπαψαν να οπισθοχωρούν απλώς και, κάνοντας στροφή, τράπηκαν σε φυγή πλέοντας µ όλη τους την ταχύτητα. 19. Όταν τα φοινικικά και κυπριακά πλοία νικήθηκαν από τους Αθηναίους, τα πλοία των Κιλίκων και των Παµφύλων, καθώς επίσης και των Λυκίων, που βρίσκονταν αµέσως µετά από τα πρώτα στη σειρά, αρχικά αντιστέκονταν ρωµαλέα, αλλά µόλις είδαν τα πιο ισχυρά πλοία να έχουν τραπεί σε φυγή, εγκατέλειψαν κι αυτά τη µάχη. Στο άλλο κέρας, δόθηκε ισχυρή ναυµαχία και για κάποιο χρονικό διάστηµα η µάχη ήταν ισόρροπη. Μόλις όµως οι Αθηναίοι, αφού είχαν καταδιώξει τους Φοίνικες και τους Κύπριους µέχρι την ξηρά, επέστρεψαν, οι βάρβαροι εξαναγκάστηκαν από αυτούς να κάνουν στροφή και έχασαν πολλά πλοία. Μ αυτό λοιπόν τον τρόπο επικράτησαν οι Έλληνες νικώντας τους βαρβάρους σε περίλαµπρη ναυµαχία. Κατά τη µάχη, καταστράφηκαν σαράντα πλοία των Ελλήνων, ενώ των Περσών περισσότερα από διακόσια, χωρίς να υπολογίσουµε εκείνα που αιχµαλωτίστηκαν αύτανδρα. Ο βασιλιάς, που είχε αναπάντεχα ηττηθεί, εκτέλεσε τους Φοίνικες, όσους ήταν οι κυρίως υπεύθυνοι για την αρχή της φυγής, και απείλησε να επιβάλει και στους υπόλοιπους την

5 προσήκουσα τιµωρία. Οι Φοίνικες, φοβισµένοι από τις απειλές, αρχικά κατέπλευσαν στην Αττική και όταν νύχτωσε, άνοιξαν πανιά για την Ασία. Ο Θεµιστοκλής τώρα, που θεωρήθηκε ο αίτιος της νίκης, επινόησε άλλο, όχι κατώτερο στρατήγηµα από αυτό που περιγράψαµε. Γιατί, επειδή οι Έλληνες φοβούνταν να αγωνιστούν στην ξηρά εναντίον τόσων πολλών µυριάδων, µείωσε δραστικά τις χερσαίες δυνάµεις των Περσών µε τον εξής τρόπο: έστειλε τον παιδαγωγό των ίδιων του των γιων στον Ξέρξη για να τον πληροφορήσει ότι οι Έλληνες σκοπεύουν να πλεύσουν στο ζεύγµα που είχε σχηµατίσει µε τα πλοία και να το καταστρέψουν. Γι αυτό τον λόγο ο βασιλιάς, που πίστεψε τα λόγια του επειδή του φάνηκαν πιθανά, τρόµαξε µήπως στερηθεί τη δυνατότητα επανόδου στην Ασία, αφού οι Έλληνες ήλεγχαν τη θάλασσα, και αποφάσισε να περάσει όσο πιο γρήγορα γινόταν από την Ευρώπη στην Ασία, αφήνοντας τον Μαρδόνιο στην Ελλάδα µαζί µε τους άριστους ιππείς και πεζούς, των οποίων ο συνολικός αριθµός δεν ήταν µικρότερος από τετρακόσιες χιλιάδες. Ο Θεµιστοκλής, λοιπόν, µε δυο στρατηγήµατα έγινε αίτιος µεγάλων πλεονεκτηµάτων για τους Έλληνες. Αυτά ήταν, λοιπόν, τα όσα έγιναν στην Ελλάδα. Τα γεγονότα σύµφωνα µε τον Ηρόδοτο Ηροδότου Ιστορία, Βιβλίο Η - Ουρανία Η σύνθεση του ελληνικού στόλου Οι Πέρσες καταστρέφουν την Αθήνα Συζητήσεις για το πού θα δοθεί η ναυµαχία Συζητήσεις µεταξύ των Περσών Το χτίσιµο του τείχους στον Ισθµό Το τέχνασµα του Θεµιστοκλή Η ναυµαχία Μετά τη ναυµαχία 40. Ο στόλος των Ελλήνων, αφού απέπλευσε από το Αρτεµίσιο, έδεσε, σύµφωνα µε το αίτηµα των Αθηναίων, στη Σαλαµίνα. Σκοπός των Αθηναίων, που πίεσαν του διοικητές να αγκυροβολήσουν εκεί, ήταν να έχουν το χρόνο να βγάλουν τις γυναίκες και τα παιδιά τους από την Αττική, καθώς και να συζητήσουν την επόµενη κίνησή τους, όπως απαιτούσαν οι νέες συνθήκες που διαµορφώθηκαν και διέψευδαν τις ελπίδες τους. Πίστευαν ότι ολόκληρος ο πελοποννησιακός στρατός θα συγκεντρωνόταν στη Βοιωτία, για να εµποδίσει την προέλαση των Περσών, αλλά δεν έγιναν έτσι τα πράγµατα αντίθετα, είχαν αναφορές ότι οι Πελοποννήσιοι ενδιαφέρονταν αποκλειστικά για τη δική τους ασφάλεια και οχύρωναν τον Ισθµό, για να προστατεύσουν την Πελοπόννησο, αδιαφορώντας για τον κίνδυνο που

6 διέτρεχε η υπόλοιπη Ελλάδα. Αυτή η είδηση τους ώθησε να αγκυροβολήσει ο στόλος στη Σαλαµίνα. 41. Έτσι οι άλλοι κατευθύνθηκαν στη Σαλαµίνα, ενώ οι Αθηναίοι στη χώρα τους. Όταν οι Αθηναίοι γύρισαν στα λιµάνια τους προκήρυξαν ότι όσοι ζούσαν στην πόλη και τα περίχωρα, έπρεπε να πάνε τα παιδιά και τις οικογένειές τους σε ασφαλές µέρος. Οι περισσότεροι απ αυτούς στάλθηκαν στην Τροιζήνα καθώς και άλλοι στην Αίγινα και άλλοι στη Σαλαµίνα. Η µετακίνηση των οικογενειών τους έγινε µε τη µεγαλύτερη δυνατή ταχύτητα, από τη µια επειδή βιάζονταν να συµµορφωθούν µε τη συµβουλή του χρησµού αλλά και για έναν ακόµα σοβαρότερο λόγο. Οι Αθηναίοι λένε ότι η ακρόπολη φρουρείται από ένα µεγάλο φίδι, που ζει µέσα στον ναό έχουν µάλιστα τόση πίστη στην ύπαρξή του, ώστε του προσφέρουν κάθε µήνα πίτες µε µέλι. Στο παρελθόν, οι πίτες αυτές εξαφανίζονταν πάντα, αλλά αυτή την περίοδο έµεναν ανέγγιχτες. Η ιέρεια τους το είπε και, κατά συνέπεια, πιστεύοντας ότι η προστάτιδα θεά είχε εγκαταλείψει την ακρόπολη, ανυποµονούσαν ακόµα περισσότερο να εκκενώσουν την πόλη. Αφού µετέφεραν τα πάντα, επέστρεψαν στο στρατόπεδο. 42. Όταν πληροφορήθηκε ότι ο υπόλοιπος στόλος είχε φύγει από το Αρτεµίσιο για τη Σαλαµίνα, το υπόλοιπο στράτευµα ξεκίνησε µε τα πλοία να τον συναντήσει εκεί από την Τροιζήνα. Γιατί πρωτύτερα είχε δοθεί διαταγή να συγκεντρώνονται στον Πώγωνα, λιµάνι των Τροιζηνίων. Έτσι ο στόλος ήταν τώρα µεγαλύτερος απ αυτόν που είχε πολεµήσει στη ναυµαχία του Αρτεµισίου κι απαρτιζόταν από πλοία περισσότερων πόλεων. Είχε ακόµα τον ίδιο ναύαρχο, τον Ευρυβιάδη, γιο του Ευρυκλείδη, ένα Σπαρτιάτη που δεν ανήκε στη βασιλική οικογένεια. Πάντως, η πόλη που έδωσε τα περισσότερα και ταχύτερα πλοία ήταν και πάλι η Αθήνα. Η σύνθεση του ελληνικού στόλου 43. Η σύνθεση του στόλου είχε ως εξής: Από την Πελοπόννησο δεκαέξι πλοία των Λακεδαιµονίων, από την Κόρινθο όσα είχε και στο Αρτεµίσιο, (σαράντα) δεκαπέντε από τη Σικυώνα, δέκα από την Επίδαυρο, πέντε από την Τροιζήνα και τρία από την Ερµιόνη [ ] 44. ο στόλος των Αθηναίων µε εκατόν ογδόντα πλοία, [ ] 45. Τα Μέγαρα είχαν τον ίδιο αριθµό πλοίων που είχαν και στο Αρτεµίσιο (είκοσι) επιπλέον, υπήρχαν επτά πλοία από την Αµπρακία και τρία από τη Λευκάδα [ ] 46. Από τα νησιωτικά κράτη, η Αίγινα συµµετείχε µε τριάντα πλοία. [ ] Μετά ήταν ο στόλος από τη Χαλκίδα, που είχε τα ίδια είκοσι πλοία που πολέµησαν και στο Αρτεµίσιο από την Ερέτρια ήταν επίσης τα αρχικά επτά πλοία. Οι δύο αυτοί λαοί είναι Ίωνες. Οι Κείοι είναι Ίωνες από την Αθήνα και έστειλαν τον ίδιο αριθµό που είχαν και πριν (δύο πλοία και δύο πεντηκόντοροι) και η Νάξος έστειλε τέσσερα. [ ] Οι Στυρείς παρείχαν τα ίδια πλοία που είχαν και στο Αρτεµίσιο (δύο) και η Κύθνος µία πεντηκόντορο. Οι Στυρείς και οι Κύθνιοι είναι ρύοπες. Τα νησιά Σέριφος, Σίφνος και Μήλος συµµετείχαν επίσης ήταν τα µόνα που δε δήλωσαν υποταγή στους βαρβάρους. [ ]

7 47. [ ] Οι Κροτωνιάτες έστειλαν ένα πλοίο, κάτω από τις διαταγές του Φαΰλλου, ενός άνδρα που είχε κερδίσει τρεις νίκες στους Πυθικούς αγώνες. Οι Κροτωνιάτες έχουν αχαϊκή καταγωγή. 48. Όλες οι ναυτικές µοίρες που ανέφερα αποτελούνταν από τριήρεις, εκτός από τους Μηλίους, τους Σιφναίους και τους Σεριφίους, που έστειλαν πεντηκοντόρους. Οι Μήλιοι, που κατάγονται από τους Λακεδαιµονίους, έστειλαν δύο, ενώ οι νησιώτες της Σίφνου και της Σερίφου, που είναι Ίωνες από την Αθήνα, από ένα. Έτσι ο συνολικός αριθµός των πολεµικών πλοίων (χωρίς τις πεντηκοντόρους) ήταν τριακόσια εβδοµήντα οχτώ. 49. Όταν οι διοικητές των στόλων που ανέφερα συναντήθηκαν στη Σαλαµίνα, έγινε ένα συµβούλιο κι ο Ευρυβιάδης ζήτησε ν ακούσει τις προτάσεις όποιου ήθελε να µιλήσει, σχετικά µε το ποιο ήταν το καταλληλότερο µέρος µέσα στα ύδατα που ήταν ακόµα κάτω από τον έλεγχό τους, για να ναυµαχήσουν. Η Αττική είχε αποκλειστεί ήδη, αφού είχε εκκενωθεί, και έτσι ζητούσε τη γνώµη τους για τα υπόλοιπα µέρη. Η άποψη που φαινόταν να κυριαρχεί ήταν να πλεύσουν στον Ισθµό και να υπερασπιστούν την Πελοπόννησο, µε το επιχείρηµα ότι, αν τους νικούσαν στη Σαλαµίνα, θα πολιορκούνταν σε ένα νησί όπου δεν µπορούσαν να ελπίζουν σε βοήθεια. Ενώ, αν πάθαιναν τέτοια καταστροφή στον Ισθµό, θα έβρισκαν τουλάχιστον καταφύγιο ανάµεσα στους συµπατριώτες τους. 50. Κι ενώ συνεχίζονταν οι συζητήσεις των Πελοποννησίων στρατηγών, έφτασε ένας άνδρας από την Αθήνα, µε την είδηση ότι οι Πέρσες είχαν µπει στην Αττική κι έκαιγαν τα πάντα. Αυτό ήταν έργο του τµήµατος του στρατού που είχε προχωρήσει µε τον Ξέρξη δια µέσου της Βοιωτίας αυτοί έκαψαν τις Θεσπιές, αφού οι κάτοικοί της είχαν καταφύγει στην Πελοπόννησο, και τις Πλαταιές κι έπειτα, µπήκαν στην Αθήνα, προκαλώντας τεράστιες καταστροφές. Οι Θηβαίοι τους είπαν ότι οι Θεσπιείς κι οι Πλαταιείς είχαν αρνηθεί να συµπαραταχθούν µε τους Πέρσες, κι έτσι έκαψαν τις δύο αυτές πόλεις. Οι Πέρσες καταστρέφουν την Αθήνα 51. Μετά το πέρασµα του Ελλησπόντου, απ όπου οι βάρβαροι ξεκίνησαν την πορεία τους, πέρασε ένας µήνας µέχρι να περάσουν στην Ευρώπη και άλλοι τρεις µέχρι να φτάσουν στην Αττική έφτασαν στην Αττική στη διάρκεια της βασιλείας του Καλλιάδη. Οι Πέρσες βρήκαν την Αθήνα έρηµη, εκτός από λίγους που είχαν µείνει στο ναό ιερείς του ναού κι άπορους ανθρώπους που είχαν οχυρώσει την ακρόπολη ενάντια στους εισβολείς µε σανίδες και ξύλα. Αυτοί δεν είχαν ζητήσει καταφύγιο στη Σαλαµίνα εξαιτίας της φτώχειας τους και κυρίως επειδή νόµιζαν ότι ήξεραν το πραγµατικό νόηµα του χρησµού της Πύθιας, ότι «τα ξύλινα τείχη δεν θα έπεφταν». Πίστευαν ότι το ξύλινο τείχος δεν ήταν τα πλοία αλλά το καταφύγιο αυτό που θα τους έσωζε. 52. Οι Πέρσες κατέλαβαν το λόφο που οι Αθηναίοι ονοµάζουν Άρειο Πάγο, απέναντι από την ακρόπολη κι άρχισαν την πολιορκία. Η µέθοδος που επινόησαν ήταν ρίχνουν στο φράγµα βέλη µε φλεγόµενα στουπιά. Το ξύλινο τείχος τούς είχε προδώσει, αλλά οι Αθηναίοι, µολονότι αντιµετώπιζαν άµεσα θανάσιµο κίνδυνο, και το φράγµα άρχισε να αχρηστεύεται,

8 αρνήθηκαν να παραδοθούν ή να ακούσουν τις προτάσεις που τους έκαναν οι Πεισιστρατίδες για συνθηκολόγηση. Όλη τους η εφευρετικότητα διοχετεύτηκε στον αγώνα να υπερασπιστούν τους εαυτούς τους ανάµεσα στα άλλα, έσπρωξαν στρογγυλούς λίθους πάνω τους, όταν οι εχθροί επιχείρησαν να πλησιάσουν τις πύλες και για αρκετό διάστηµα ο Ξέρξης δεν ήξερε τι να κάνει, για να τους καταλάβει. 53. Στο τέλος, όµως, οι Πέρσες έλυσαν αυτό το πρόβληµα, βρίσκοντας δίοδο στην ακρόπολη άλλωστε, ο χρησµός όριζε ότι όλο το Αττικό έδαφος µέσα στην ξηρά έπρεπε να καταληφθεί από τους Πέρσες. Υπάρχει ένα σηµείο µπροστά στην ακρόπολη, πίσω από τον δρόµο που οδηγεί στις πύλες, όπου η πλαγιά είναι τόσο απόκρηµνη ώστε δεν υπήρχαν σκοποί εκεί, γιατί το θεωρούσαν αδύνατο να σκαρφαλώσει κανείς εκεί, κοντά στον ναό της κόρης του Κέκροπα, της Αγλαύρου, µερικοί στρατιώτες κατάφεραν να ανέβουν στον απόκρηµνο βράχο. Όταν οι Αθηναίοι τους αντίκρισαν στην κορυφή, άλλοι έπεσαν στο κενό από τα τείχη και σκοτώθηκαν κι άλλοι ζήτησαν καταφύγιο στο εσωτερικό του ναού οι Πέρσες, πάντως, που είχαν καταφέρει ν ανέβουν, πήγαν στις πύλες, τις άνοιξαν διάπλατα και κατέσφαξαν τους ικέτες. Όταν δεν άφησαν κανένα ζωντανό, άρπαξαν όλους τους θησαυρούς από τον ναό κι έκαψαν τα πάντα πάνω στην ακρόπολη. 54. Ο Ξέρξης, κύριος πια της Αθήνας, έστειλε έναν ιππέα στα Σούσα να αναγγείλει την επιτυχία του στον Αρτάβανο. Την επόµενη µέρα, κάλεσε µπροστά του τους Αθηναίους εξόριστους οι οποίοι είχαν πάει µε το µέρος του, και τους διέταξε ν ανέβουν στην ακρόπολη και να κάνουν θυσίες σύµφωνα µε το αθηναϊκό τυπικό ίσως τον ώθησε σ αυτή την απόφαση κάποιο όνειρο που είδε ή επειδή είχε τύψεις που έκαψε το ναό. Οι Αθηναίοι εξόριστοι έκαναν ό,τι τους πρόσταξε. 55. Έχω ένα συγκεκριµένο λόγο που αναφέρω αυτές τις λεπτοµέρειες. Στην ακρόπολη υπάρχει ένας ναός του Ερεχθέα που ονοµάζεται γηγενής και µέσα σ αυτόν υπάρχει ένα ελαιόδεντρο και µια πηγή µε αλµυρό νερό. Σύµφωνα µ έναν τοπικό µύθο, τοποθετήθηκαν εκεί από τον Ποσειδώνα και την Αθηνά, όταν ανταγωνίζονταν για την κατοχή της περιοχής, ως τεκµήρια της διεκδίκησης τους. Αυτή η ελιά, λοιπόν, είχε καταστραφεί από την πυρκαγιά, µαζί µε τον υπόλοιπο ιερό χώρο από τους βαρβάρους την επόµενη ακριβώς µέρα, όταν οι Αθηναίοι που διατάχτηκαν από τον βασιλιά να κάνουν θυσίες ανέβηκαν στον ιερό χώρο, είδαν ότι ένα καινούριο κλαδί, ένα πήχη µακρύ, είχε φυτρώσει από τον κορµό. Το ανέφεραν αµέσως στον βασιλιά. Συζητήσεις για το πού θα δοθεί η ναυµαχία 56. Στο µεταξύ στη Σαλαµίνα, η είδηση για τα όσα έγιναν στην ακρόπολη της Αθήνας είχε τόσο µεγάλο αντίκτυπο, ώστε µερικοί από τους στρατηγούς δεν περίµεναν να συζητηθεί το θέµα σε συµβούλιο αλλά επιβιβάστηκαν στα πλοία τους κι ετοιµάστηκαν να αποπλεύσουν. Κι αυτοί που έµειναν στη θέση τους, ψήφισαν να φύγουν για να υπερασπιστούν τον Ισθµό. Στη διάρκεια της νύχτας, αφού διέλυσαν τη συνέλευση ανέβαιναν στα πλοία. 57. Ένας Αθηναίος που λεγόταν Μνησίφιλος πήγε στο πλοίο του Θεµιστοκλή

9 και τον ρώτησε τι είχαν αποφασίσει. Όταν έµαθε ότι είχαν συµφωνήσει σχεδόν να φύγουν για τον Ισθµό και να υπερασπιστούν όλοι µαζί την Πελοπόννησο, είπε: «Ασφαλώς, µόλις ο στόλος φύγει από τη Σαλαµίνα, δε θα πολεµάτε πια για µια χώρα. Ο καθένας θα πάει στην πατρίδα του κι ούτε ο Ευρυβιάδης ούτε κανείς δε θα µπορέσει να εµποδίσει την ολοκληρωτική διάλυση του στόλου µας. Αυτό το σχέδιο είναι παράλογο και θα οδηγήσει την Ελλάδα στον όλεθρο. Προσπάθησε, αν µπορείς, να ανατρέψεις την απόφαση του Ευρυβιάδη και µείνετε εδώ». 58. Ο Θεµιστοκλής συµφώνησε µ αυτή την πρόταση και, χωρίς να πει λέξη, πήγε στο πλοίο του Ευρυβιάδη και ζήτησε να τον δει για κάτι που αφορούσε στο γενικό συµφέρον. Ο Ευρυβιάδης τον κάλεσε στο πλοίο του και του ζήτησε να πει τη γνώµη του, οπότε ο Θεµιστοκλής κάθισε πλάι του, επανέλαβε ως δικές του ιδέες τα επιχειρήµατα του Μνησίφιλου προσθέτοντας και µερικά άλλα, ώσπου τον έπεισε, µε την επιτακτική έκκλησή του, ότι έπρεπε να πάει αµέσως στην ξηρά και να καλέσει νέο συµβούλιο των στρατηγών. 59. Το συµβούλιο συγκλήθηκε και, πριν προλάβει ο Ευρυβιάδης να ανακοινώσει τον λόγο για τον οποίο συγκέντρωσε τους στρατηγούς, ο Θεµιστοκλής, συνεπαρµένος από την ανυποµονησία του, άρχισε ένα µεγάλο λόγο. Τον διέκοψε ο Αδείµαντος, γιος του Ωκύτου, διοικητής του κορινθιακού στρατού. «Θεµιστοκλή», είπε, «αυτός που ξεκινάει πριν δοθεί το σύνθηµα µαστιγώνεται». «Ναι», απάντησε ο Θεµιστοκλής, «αλλά αυτοί που αργούν να ξεκινήσουν δεν κερδίζουν κανένα έπαθλο». 60. Ήταν µια ήπια απάντηση προς τον Κορίνθιο για την ώρα. Στον Ευρυβιάδη δεν είπε κανένα από τα προηγούµενα επιχειρήµατά του, σχετικά µε τον κίνδυνο να διασπαστεί ο στόλος αν έφευγε από τη Σαλαµίνα, γιατί ήταν ανάρµοστο να κατηγορήσει κατά πρόσωπο τους συµµάχους. Αυτή τη φορά, ακολούθησε έναν εντελώς διαφορετικό δρόµο και είπε τα εξής: «Η σωτηρία της Ελλάδας εξαρτάται τώρα αποκλειστικά από σένα, αν ακολουθήσεις τη συµβουλή µου και αντιµετωπίσεις τον εχθρό εδώ, στη Σαλαµίνα, αντί να αποσυρθείς στον Ισθµό όπως σου προτείνουν οι άλλοι. Άφησε µε να σου εκθέσω τα δυο σχέδια και µπορείς να τα συγκρίνεις και να διαλέξεις το καλύτερο. Ας µιλήσουµε πρώτα για τον Ισθµό. Αν πολεµήσεις εκεί, θα πρέπει, να γίνει στην ανοιχτή θάλασσα, πράγµα που είναι εναντίον µας, αφού έχουµε λιγότερα και πιο αργά πλοία. Επιπλέον, ακόµα κι αν όλα πάνε καλά, θα χάσεις τη Σαλαµίνα, Μέγαρα και την Αίγινα. Αν, πάλι, ο εχθρικός στόλος πλεύσει προς την Πελοπόννησο, ο στρατός θα τον ακολουθήσει οπότε, εσύ ο ίδιος θα έχεις οδηγήσει τον εχθρό εκεί, βάζοντας έτσι ολόκληρη την Ελλάδα σε κίνδυνο. Το δικό µου σχέδιο, αν το ακολουθήσεις, θα έχεις τα εξής πλεονεκτήµατα. Πρώτον, η ναυµαχία θα γίνει σε στενό πέρασµα εκεί, αν τα πράγµατα έρθουν όπως είναι λογικό να ελπίζουµε, πολεµώντας µε λιγότερα πλοία εναντίον πολλών, θα νικήσουµε. Πράγµατι η σύγκρουση σε περιορισµένο χώρο ευνοεί εµάς, ενώ το ανοιχτό πέλαγος δίνει στους Πέρσες το πλεονέκτηµα. εύτερον, θα διασωθεί η Σαλαµίνα, όπου έχουµε µεταφέρει τις γυναίκες και τα παιδιά µας και, τρίτον και σπουδαιότερο για σας υπερασπίζεστε την Πελοπόννησο εξίσου καλά µένοντας εδώ και κάνοντας ναυµαχία για την Πελοπόννησο, όπως και στον Ισθµό. Με αυτό τον τρόπο, αν σκέφτεσαι σωστά, δε θα προσελκύσεις τους εχθρούς στην Πελοπόννησο. Αν τους νικήσουµε στη θάλασσα, όπως πιστεύω ότι θα γίνει, δε θα

10 προχωρήσουν να σας επιτεθούν στον Ισθµό, ούτε θα κάνουν βήµα πιο κάτω από την Αττική θα τραπούν σε άτακτη φυγή κι εµείς θα διατηρήσουµε την κυριαρχία µας στα Μέγαρα, στην Αίγινα και στη Σαλαµίνα, όπου ο χρησµός πρόβλεψε τη νίκη µας. Όταν ένας άνδρας καταστρώνει τα σχέδιά του µε βάση την κοινή λογική, συνήθως πετυχαίνει το στόχο του διαφορετικά, ούτε οι θεοί δεν είναι πρόθυµοι να στηρίξουν τα σχέδιά του». 61. Στη διάρκεια της οµιλίας του, ο Θεµιστοκλής δέχτηκε κι άλλες επιθέσεις από τον Κορίνθιο Αδείµαντο, ο οποίος του είπε ότι δεν είχε δικαίωµα να µιλά, αφού δεν είχε πια πατρίδα, και προσπάθησε να εµποδίσει τον Ευρυβιάδη να θέσει σε ψηφοφορία την παράκληση ενός άνδρα χωρίς πατρίδα. Ας αποκτήσει πρώτα πατρίδα ο Θεµιστοκλής, φώναξε, κι έπειτα ας δίνει τις συµβουλές του. Η ειρωνεία του, φυσικά, βασιζόταν στο γεγονός ότι η Αθήνα είχε πέσει στα χέρια των Περσών. Ο Θεµιστοκλής έλεγε πολλά κακά για τον Αδείµαντο και τους Κορίνθιους και ξεκαθάρισε µε τα λόγια του ότι, όσο η Αθήνα συµµετείχε στο συµµαχικό στόλο µε διακόσια πολεµικά πλοία, είχε και πόλη και χώρα πολύ ισχυρότερη από τη δική τους, αφού δεν υπήρχε ούτε ένα ελληνικό κράτος που µπορούσε να τους απωθήσει, αν αποφάσιζαν να του επιτεθούν. 62. Μετά απ αυτό, στράφηκε πάλι στον Ευρυβιάδη και, µιλώντας πια βίαια από ποτέ, φώναξε: «Όσο για σένα, αν µείνεις εδώ θα αποδειχτείς ενάρετος άνδρας. Αν φύγεις, θα καταστρέψεις την Ελλάδα. Σ αυτό τον πόλεµο, όλα εξαρτώνται από το στόλο. Σε ικετεύω ν ακολουθήσεις τη συµβουλή µου αν αρνηθείς, θα επιβιβάσουµε αµέσως στα πλοία τις οικογένειές µας και θα φύγουµε για τη Σίρη της Ιταλίας µας ανήκει εδώ και πολύ καιρό κι οι χρησµοί έχουν προβλέψει ότι οι Αθηναίοι πρέπει να ζήσουν κάποτε εκεί. Όταν εσείς χάσετε τέτοιους συµµάχους, να θυµηθείτε τα λόγια µου». 63. Τα λόγια αυτά του Θεµιστοκλή ήταν αρκετά για να µεταπείσουν τον Ευρυβιάδη αναµφίβολα, το κυριότερο κίνητρό του ήταν ο φόβος µήπως έχανε την αθηναϊκή υποστήριξη, υποχωρώντας στον Ισθµό. Γιατί χωρίς τους Αθηναίους δεν είχε καµιά ελπίδα αν εµπλεκόταν σε ναυµαχία. Έτσι αποφάσισε να µείνουν εκεί που βρίσκονταν και να αντιµετωπίσουν τον εχθρό στη Σαλαµίνα. 64. Μετά απ αυτές τις λογοµαχίες κι αφού ο Ευρυβιάδης ανακοίνωσε την απόφασή του, άρχισαν οι ετοιµασίες για τη ναυµαχία. Ξηµέρωνε πια όταν έγινε ένας σεισµός, αισθητός τόσο στην ξηρά όσο και στη θάλασσα. Οι Έλληνες αποφάσισαν να προσευχηθούν στους θεούς και να κάνουν έκκληση να πολεµήσουν στο πλευρό τους οι γιοι του Αιακού. Και δεν έχασαν στιγµή. Προσευχήθηκαν σε όλους τους θεούς, επικαλέστηκαν τον Αίαντα και τον Τελαµώνα από τη Σαλαµίνα κι έστειλαν ένα πλοίο στην Αίγινα, για να φέρει τον Αιακό και τους άλλους γιους. 65. Υπάρχει µια ιστορία που λεγόταν από τον ίκαιο, γιο του Θεοκύδη, έναν Αθηναίο εξόριστο που είχε αρκετή δύναµη ανάµεσα στους Πέρσες. Μετά την εκκένωση της Αθήνας κι ενώ ο στρατός του Ξέρξη ρήµαζε τα περίχωρα, έτυχε να βρίσκεται στο Θριάσιο Πεδίο µαζί µε τον Σπαρτιάτη ηµάρατο. Είδαν ένα σύννεφο σκόνης, όπως αυτό που σηκώνει ένα σώµα τριάντα χιλιάδων πολεµιστών που προελαύνει, να έρχεται από την κατεύθυνση της Ελευσίνας κι αναρωτήθηκαν ποιος στρατός µπορούσε να είναι όταν, ξαφνικά, άκουσαν φωνές. Ο ίκαιος νόµισε πως αναγνώρισε

11 τον ύµνο του Ιάκχου αλλά ο ηµάρατος, που δεν ήταν εξοικειωµένος µε τη θρησκευτική τελετή της Ελευσίνας, ρώτησε τον σύντροφό του σε ποιους ανήκαν αυτές οι φωνές. Και αυτός είπε: «ηµάρατε, δεν υπάρχει η παραµικρή αµφιβολία ότι ο στρατός του βασιλιά θα υποστεί φοβερή καταστροφή. εν έχει αποµείνει ούτε ένας άνδρας ζωντανός στην Αττική άρα η φωνή που ακούγεται πρέπει να ανήκει σε κάποιο θεό που έρχεται από την Ελευσίνα φέρνοντας βοήθεια στην Αθήνα και τους συµµάχους της. Αν κατέβει προς την Πελοπόννησο, ο στρατός κι ο ίδιος ο βασιλιάς θα διατρέξουν θανάσιµο κίνδυνο αν κινηθεί προς τη Σαλαµίνα, ο Ξέρξης µπορεί να χάσει τον στόλο του. Κάθε χρόνο οι Αθηναίοι κάνουν µια γιορτή προς τιµήν της Μητέρας και της Κόρης, κι όποιος θέλει από τους ντόπιους ή και τους άλλους Έλληνες µπορεί να µυηθεί στα µυστήρια αυτό που ακούς είναι ο ύµνος του Ιάκχου, που ψάλλεται πάντα σ αυτή τη γιορτή». «Μην πεις λέξη σε κανένα γι αυτό», είπε ο ηµάρατος. «Αν φτάσει στ αυτιά του βασιλιά, µπορεί να χάσεις το κεφάλι σου κι ούτε εγώ ούτε κανείς άλλος στον κόσµο δε θα µπορέσει να σε σώσει. Γι αυτό, κράτα το στόµα σου κλειστό και οι θεοί θα φροντίσουν το στρατό του βασιλιά». Ενώ µιλούσε ο ηµάρατος, το σύννεφο της σκόνης, από το οποίο ακουγόταν η µυστηριώδης φωνή, υψώθηκε ψηλά στον ουρανό και αποµακρύνθηκε πετώντας προς τη Σαλαµίνα, όπου ήταν αγκυροβοληµένος ο Ελληνικός στόλος. Έτσι κατάλαβαν οι δυο άνδρες ότι η ναυτική δύναµη του Ξέρξη ήταν γραφτό να καταστραφεί. Αυτή ήταν η ιστορία του ικαίου, του γιου του Θεοκύδη, που επικαλείται τη µαρτυρία του ηµάρατου και άλλων. Συζητήσεις µεταξύ των Περσών 66. Στο µεταξύ, οι Πέρσες ναύτες είχαν γυρίσει από την Τραχίνα στην Ιστιαία, αφού επισκέφτηκαν το πεδίο όπου καταστράφηκαν οι Λακεδαιµόνιοι και τρεις µέρες αργότερα ο στόλος απέπλευσε. Τα πλοία διέσχισαν τα στενά του Ευρίπου και µετά από τρεις µέρες, έφτασαν έξω από το Φάληρο. Υπολογίζω ότι οι δυνάµεις ξηράς και θάλασσας ήταν εξίσου ισχυρές όταν µπήκαν στην Αττική όπως και πριν µπουν στη Σηπιάδα και τις Θερµοπύλες γιατί, αντί για τις απώλειες που είχαν στην καταιγίδα, στη µάχη των Θερµοπυλών και στο Αρτεµίσιο, υπολογίζω αυτές που αποτελούνταν από Μηλιείς, ωριείς και Λοκρούς και δεν είχαν τότε ακόµη ακολουθήσει το βασιλιά οι Βοιωτοί συµµετείχαν σύσσωµοι, µε µόνη εξαίρεση τους Θεσπιείς και τους Πλαταιείς και, υπήρχαν ακόµα οι νησιώτες από την Κάρυστο, την Άνδρο, την Τήνο κι όλα τα άλλα νησιά εκτός από τα πέντε που ήδη ανέφερα. Πράγµατι, όσο πιο βαθιά στην Ελλάδα προχωρούσε ο Πέρσης, τόσο περισσότεροι λαοί τον ακολουθούσαν. 67. Όλες αυτές οι µονάδες προέλασαν µέχρι την Αττική εκτός από τους Παριανούς (αυτοί έµειναν πίσω στην Κύθνο για να παρακολουθήσουν την έκβαση του πολέµου). Ο στόλος έφτασε, όπως ανέφερα ήδη, στο Φάληρο. Εκεί τον επισκέφτηκε ο ίδιος ο Ξέρξης, γιατί ήθελε να µιλήσει µε τους διοικητές του και ν ακούσει τις προτάσεις τους αφού κάθισε λοιπόν ο ίδιος, κάλεσε να παρουσιαστούν µπροστά του οι τύραννοι των κρατών και οι διοικητές των διάφορων πλοίων, που πήραν τις θέσεις τους µε την προτεραιότητα που είχε ορίσει ο βασιλιάς. Πρώτος ο άρχοντας της

12 Σιδώνας, µετά της Τύρου κι ούτω καθεξής. Αφού κάθισαν όλοι µε τη σειρά, ο Ξέρξης έστειλε το Μαρδόνιο να ρωτήσει τη γνώµη του καθενός για την προοπτική µιας ναυµαχίας. 68. Αυτός πέρασε πράγµατι απ όλους τους αξιωµατούχους κάνοντας αυτή την ερώτηση, αρχίζοντας από τον άρχοντα της Σιδώνας. Όλες οι απαντήσεις, µε µια µοναδική εξαίρεση, ήταν υπέρ µιας αναµέτρησης µε τον ελληνικό στόλο. Η εξαίρεση ήταν η Αρτεµισία που είπε: «Μαρδόνιε, να µεταφέρεις στο βασιλιά την απάντηση που θα δώσω εγώ, που το θάρρος και τα επιτεύγµατά µου στις ναυµαχίες της Εύβοιας δεν ήταν λίγα. Πες του: "Αφέντη, οι προηγούµενες υπηρεσίες µου δίνουν το δικαίωµα να σε συµβουλεύσω για την τακτική που θεωρώ την καλύτερη για σένα. Σώσε τα πλοία σου και µην ξεκινήσεις ναυµαχία, γιατί οι Έλληνες είναι τόσο ανώτεροι από µας σε ναυτικά θέµατα όσο και οι άνδρες από τις γυναίκες. Τι σε πιέζει να διακινδυνεύσεις κι άλλες αναµετρήσεις στη θάλασσα; εν κατέλαβες την Αθήνα, τον κύριο στόχο της εκστρατείας σου; εν έχεις και όλη την άλλη Ελλάδα; εν υπάρχει κανείς τώρα που µπορεί να σου αντισταθεί, γιατί αυτοί που σου αντιστάθηκαν ήδη πήραν την τιµωρία που τους άξιζε. Άσε µε να σου πω πώς πιστεύω ότι θα εξελιχθούν τα πράγµατα για τον εχθρό αν δε βιαστείς να ναυµαχήσεις µαζί τους και κρατήσεις το στόλο εκεί που βρίσκεται τώρα, θα πετύχεις πολύ εύκολα το σκοπό σου, είτε αποφασίσεις να µείνεις εδώ είτε προελάσεις στην Πελοπόννησο. Οι Έλληνες δε θα είναι σε θέση να σου αντισταθούν για πολύ θα τους αναγκάσεις να διασπάσουν τις δυνάµεις τους πολύ γρήγορα, θα διαλυθούν και θα γυρίσει ο καθένας στην πατρίδα του. Άκουσα ότι δεν έχουν προµήθειες στο νησί που βρίσκονται τώρα. Τουλάχιστον όσοι έχουν έρθει από την Πελοπόννησο είναι απίθανο να µείνουν άπραγοι, αν προελάσεις µε τον στρατό σου προς τη Πελοπόννησο, και πολύ δύσκολα θα δεχτούν να µείνουν και να υπερασπίζονται την Αθήνα. Αν, αντίθετα, βιαστείς να διατάξεις µια ναυµαχία, φοβάµαι ότι η ήττα του στόλου σου θα έχει αντίκτυπο και στο στρατό σου. Και, υπάρχει άλλο ένα σηµείο, βασιλιά µου, που πρέπει να λάβεις υπόψη σου καλοί αφέντες έχουν συνήθως κακούς υπηρέτες κι οι κακοί αφέντες καλούς. Εσύ, λοιπόν, που είσαι ο καλύτερος αφέντης στον κόσµο, έχεις τους χειρότερους υπηρέτες αυτοί οι λαοί που υποτίθεται πως είναι σύµµαχοί σου, οι Αιγύπτιοι, οι Κύπριοι, οι Κίλικες, οι Πάµφυλοι, δεν παρέχουν καµιά ωφέλεια". 69. Οι φίλοι της Αρτεµισίας έµειναν έκπληκτοι, όταν άκουσαν την απάντησή της στο Μαρδόνιο, και φοβήθηκαν ότι ο Ξέρξης θα την τιµωρούσε, επειδή ήθελε να τον αποτρέψει από τη ναυµαχία αντίθετα, αυτοί που τη ζήλευαν επειδή ήταν ανάµεσα στις πιο ισχυρές προσωπικότητες της συµµαχικής δύναµης, ενθουσιάστηκαν µε την απάντηση γιατί πίστευαν ότι θα έφερνε την πτώση της. Όταν ο βασιλιάς άκουσε τις απαντήσεις τους, έµεινε πολύ ικανοποιηµένος απ αυτή της Αρτεµισίας τη θεωρούσε και πρωτύτερα αξιοθαύµαστο άτοµο, αλλά µετά απ αυτό την εκτίµησε περισσότερο από ποτέ. Παρ όλα αυτά, υποστήριξε την πρόταση της πλειοψηφίας, γιατί πίστευε ότι στις συµπλοκές στα παράλια της Εύβοιας οι άνδρες του απέφυγαν να κάνουν το καθήκον τους επειδή δεν ήταν παρών ο ίδιος, ενώ, αυτή τη φορά, είχε κανονίσει να παρακολουθεί τη ναυµαχία µε τα ίδια του τα µάτια. 70. Η επόµενη διαταγή του ήταν να αποπλεύσουν τα πλοία, που βγήκαν ανοιχτά στο πέλαγος και κατευθύνθηκαν προς τη Σαλαµίνα, όπου πήραν τις

13 θέσεις τους µε ησυχία. Ήταν αργά το απόγευµα κι είχε σκοτεινιάσει αρκετά, ώστε να µην µπορούν να εξαπολύσουν αµέσως επίθεση έτσι ετοιµάστηκαν για επίθεση την εποµένη. Οι Έλληνες ήταν τροµοκρατηµένοι και ιδιαίτερα οι Πελοποννήσιοι, που βρίσκονταν στη Σαλαµίνα γιατί φοβούνταν ότι µένοντας στη Σαλαµίνα επρόκειτο να πολεµήσουν για τη γη των Αθηναίων κι αν τους νικούσαν, θα αποκλείονταν στο νησί, αφήνοντας ανυπεράσπιστη την πατρίδα τους. Το χτίσιµο του τείχους στον Ισθµό 71. Ο στρατός των βαρβάρων ξεκινούσε την πορεία του για την Πελοπόννησο το ίδιο κιόλας βράδυ. Είχαν επιστρατευτεί όλα τα µέσα για να εµποδίσουν τους βαρβάρους να περάσουν τον Ισθµό από την ξηρά. Μόλις έφτασαν τα νέα για την καταστροφή της δύναµης του Λεωνίδα στις Θερµοπύλες, µαζεύτηκαν στον Ισθµό στρατεύµατα απ όλες τις πόλεις και µπήκαν στις διαταγές του Κλεόµβροτου, γιου του Αναξανδρίδη κι αδελφού του Λεωνίδα. Στρατοπέδευσαν στον Ισθµό και απέκλεισαν µε χώµατα τη Σκειρωνίδα οδό. Μετά, ακολουθώντας την απόφαση που πήρε το συµβούλιο, άρχισαν να χτίζουν τείχος στον Ισθµό. Αφού είχαν συγκεντρωθεί πολλές δεκάδες χιλιάδες και δούλευαν όλοι ανεξαιρέτως, το έργο προχωρούσε γοργά. Κουβαλούσαν πέτρες, πλίνθους, ξύλα, κοφίνια µε άµµο, ενώ η δουλειά συνεχιζόταν αδιάκοπα µέρα νύχτα. 72. Οι λαοί που συµµετείχαν σύσσωµοι στο έργο στον Ισθµό ήταν οι εξής οι Λακεδαιµόνιοι και όλοι οι Αρκάδες, οι Ηλείοι, οι Κορίνθιοι, οι Σικυώνιοι, οι Επιδαύριοι, οι Φλειάσιοι, οι Τροιζήνιοι και οι Ερµιονείς όλοι αυτοί, φοβισµένοι για την ασφάλεια της Ελλάδας, βοήθησαν στο έργο, ενώ οι άλλες κοινότητες της Πελοποννήσου (παρ όλο που τα Ολύµπια και τα Κάρνεια είχαν τελειώσει) έµειναν αδιάφορες. 73. Στην Πελοπόννησο υπάρχουν επτά διαφορετικοί λαοί. ύο απ αυτούς, οι Αρκάδες και οι Κυνούριοι, είναι αυτόχθονες και ως τώρα κατοικούν όπου κατοικούσαν και παλιά. Οι Αχαιοί ζούσαν πάντα στην Πελοπόννησο, µολονότι µετακινήθηκαν από τα αρχικά τους εδάφη οι τέσσερις άλλοι από τους επτά οι ωριείς, οι Αιτωλοί, οι ρύοπες και οι Λήµνιοι είναι ξένοι µετανάστες. Οι δωρικές κοινότητες είναι πολυάριθµες και πολύ γνωστές οι Αιτωλοί έχουν µόνο µία, την Ηλεία η Ερµιόνη και η Ασίνη κοντά στην Καρδαµύλη της Λακωνίας, ανήκουν στους ρύοπες και όλοι οι Παρωρεάτες είναι Λήµνιοι. Οι αυτόχθονες Κυνούριοι φαίνεται πως ήταν οι µόνοι Ίωνες σ αυτή την περιοχή της Ελλάδας, µε τον καιρό όµως έγιναν ωριείς, στο διάστηµα που ήταν υποτελείς του Άργους, καθώς ήταν Θυρεάτες και κάτοικοι των περιχώρων της Θυρέας. Από τις επτά αυτές κοινότητες, όλοι οι λαοί εκτός απ αυτούς που ανέφερα, προτίµησαν να µείνουν ουδέτεροι σ αυτόν τον πόλεµο, πράγµα που, για να µιλήσω πιο ελεύθερα, είναι το ίδιο σαν να είχαν συµπαραταχτεί µε τους Πέρσες. 74. Οι Έλληνες που είχαν συγκεντρωθεί στον Ισθµό, ήταν σίγουροι πως αγωνίζονταν τον υπέρ πάντων αγώνα και χωρίς να τρέφουν πολλές ελπίδες για µια νίκη των Ελλήνων στη θάλασσα, συνέχισαν να πασχίζουν να ενισχύσουν µε κάθε τρόπο την άµυνά τους. Τα νέα για τις προσπάθειές τους προκάλεσαν αναστάτωση στη Σαλαµίνα κι όλοι φοβούνταν όχι τόσο για τους εαυτούς τους, όσο για την Πελοπόννησο. Στην αρχή ακούγονταν

14 κάποιοι ψίθυροι για την απερισκεψία του Ευρυβιάδη έπειτα οι συγκρατηµένες κριτικές ξέσπασαν σε φανερή αντίθεση κι έγινε νέο συµβούλιο. Τα ίδια θέµατα συζητήθηκαν ξανά, µε ένα µέρος των αξιωµατικών να επιµένουν ότι ήταν ανούσιο να µείνουν και να πολεµήσουν για µια χώρα που ήταν ήδη στα χέρια του εχθρού. Το καλύτερο που είχε να κάνει ο στόλος ήταν να αποπλεύσει και να υπερασπιστεί την Πελοπόννησο, ενώ οι Αθηναίοι, οι Αιγινήτες και οι Μεγαρείς υποστήριζαν πάντα ότι η ναυµαχία έπρεπε να γίνει στη Σαλαµίνα. Το τέχνασµα του Θεµιστοκλή 75. Τότε ο Θεµιστοκλής, βλέποντας τον κίνδυνο να καταψηφιστεί από τους Πελοποννήσιους, έφυγε απαρατήρητος από το συµβούλιο κι έστειλε έναν άνδρα µε πλοίο στον στόλο των Μήδων, µε οδηγίες τι έπρεπε να πει φτάνοντας εκεί. Ο άνδρας αυτός ήταν ο Σίκιννος, ένας από τους σκλάβους του Θεµιστοκλή που φρόντιζε τους γιους του αργότερα, όταν οι Θεσπιείς ενέγραφαν νέους πολίτες στην πόλη τους, ο Θεµιστοκλής τον εγκατέστησε εκεί και τον έκανε πλούσιο. Ακολουθώντας, λοιπόν, τις οδηγίες του αφέντη του, ο Σίκιννος πήγε στους Πέρσες στρατηγούς και είπε: «Φέρνω ένα µυστικό µήνυµα από τον Αθηναίο ναύαρχο (που τρέφει φιλικά αισθήµατα για τον βασιλιά σας κι ελπίζει να κερδίσουν τη νίκη οι Πέρσες και όχι οι Έλληνες). Μου είπε να σας αναφέρω ότι οι Έλληνες δειλιάζουν και σχεδιάζουν να φύγουν. Αν τους εµποδίσετε να ξεγλιστρήσουν κρυφά, σας περιµένει µια ανεπανάληπτη νίκη. ε συµφωνούν µεταξύ τους και δε θα προβάλουν αντίσταση, αντίθετα, θα δείτε αυτούς που είναι µυστικά µε το µέρος σας να επιτίθενται στους υπόλοιπους». Μόλις παρέδωσε το µήνυµά του, ο Σίκιννος γύρισε αµέσως στη βάση του. 76. Οι Πέρσες πίστεψαν ό,τι τους είχε πει κι αποβίβασαν µια ισχυρή δύναµη στο νησάκι Ψυττάλεια, ανάµεσα στη Σαλαµίνα και την ακτή έπειτα γύρω στα µεσάνυχτα, µετακίνησαν τη δυτική τους πτέρυγα σε κυκλική πορεία για να περικυκλώσουν τη Σαλαµίνα, ενώ ταυτόχρονα, τα πλοία που ήταν αγκυροβοληµένα κοντά στην Κέα και την Κυνόσουρα προχώρησαν επίσης κι έκλεισαν όλο το κανάλι µέχρι τη Μουνιχία. Έκαναν αυτά µε σκοπό να αποκόψουν τους Έλληνες στη Σαλαµίνα και να τους εκδικηθούν εκεί για τις καταστροφές που τους προκάλεσαν στις ναυµαχίες του Αρτεµισίου. Τα στρατεύµατα αποβιβάστηκαν στην Ψυττάλεια γιατί έλπιζαν ότι, µόλις άρχιζε η σύγκρουση, πολλοί άνδρες και χτυπηµένα πλοία θα κατέφευγαν εκεί, (γιατί το νησί βρίσκεται ακριβώς στο στενό της ναυµαχίας). Εκεί θα µπορούσαν να περιποιούνται τους δικούς τους και να σκοτώνουν τους εχθρούς. Αυτές οι κινήσεις έγιναν τελείως αθόρυβα, για να µην αντιληφθεί τίποτα εχθρός κράτησαν ολόκληρη τη νύχτα µε αποτέλεσµα κανένας από τους άνδρες να µην προλάβει να κοιµηθεί. 77. εν µπορώ να αρνηθώ ότι υπάρχει αλήθεια στους χρησµούς και δεν έχω πρόθεση να τους υποτιµήσω αφού λένε τα πράγµατα τόσο φανερά. Αλλά όταν την ιερή ακτή της Άρτεµης µε το χρυσό ξίφος καλύψουν µε πλοία και την παραθαλάσσια Κυνόσουρα, συνεπαρµένοι από ελπίδες µε την καταστροφή της όµορφης Αθήνας, τότε η θεϊκή ικαιοσύνη θα σβήσει την Υπερβολή, παιδί της Αλαζονείας, τροµερή κι έξαλλη, έτοιµη να

15 καταβροχθίσει τα πάντα. O χαλκός θα χτυπηθεί µε χαλκό κι ο Άρης µε αίµα θα κοκκινίσει τη θάλασσα τότε ελεύθερη µέρα στην Ελλάδα θα φέρουν ο γιος του Κρόνου που βλέπει µακριά και η σεβάσµια Νίκη. Έχοντας αυτά τα λόγια του Βάκη κατά νου, ξεκάθαρα όπως είναι, δεν τολµώ να πω τίποτα ενάντια στις προφητείες ούτε προτίθεµαι να ακούσω επικρίσεις από άλλους. 78. Οι Έλληνες διοικητές στη Σαλαµίνα δεν συµφωνούσαν ακόµη µεταξύ τους. εν ήξεραν ακόµα ότι τα εχθρικά πλοία είχαν κλείσει και τις δύο διεξόδους, αλλά νόµιζαν ότι βρίσκονταν ακόµα αραγµένα εκεί όπου τα είχαν δει στη διάρκεια της µέρας. 79. Ωστόσο, ενώ η συζήτηση συνεχιζόταν σε οξύτατους τόνους, ο Αριστείδης έφτασε µε ένα πλοίο από την Αίγινα. Αυτός ο Αθηναίος, γιος του Λυσίµαχου, είχε εξοριστεί από την Αθήνα µετά από λαϊκή ψηφοφορία όσο περισσότερα µαθαίνω για το χαρακτήρα του, τόσο πείθοµαι ότι ήταν ο καλύτερος κι εντιµότερος άνδρας που έζησε ποτέ στην Αθήνα. Φτάνοντας στη Σαλαµίνα ο Αριστείδης πήγε εκεί όπου γινόταν το συµβούλιο και, µένοντας έξω, φώναξε το Θεµιστοκλή. Μόνο φίλος του δεν ήταν αυτός για την ακρίβεια, ήταν ο πια άσπονδος εχθρός του ο Αριστείδης, όµως, µπροστά στο µέγεθος του κινδύνου που τους απειλούσε, ήταν πρόθυµος να ξεχάσει τις παλιές διαφορές κι ήθελε να συµφωνήσει µαζί του. Ήξερε την ανυποµονησία που είχε κυριέψει τους Πελοποννήσιους να αποσυρθούν µε τα πλοία στον Ισθµό έτσι µόλις βγήκε ο Θεµιστοκλής, του είπε: «Αυτή τη στιγµή, περισσότερο από ποτέ άλλοτε, εµείς οι δυο θα έπρεπε να φιλονικούµε για το ποιος από µας µπορεί να κάνει µεγαλύτερο καλό στην πατρίδα. Αρχικά, πρέπει να σου πω ότι οι Πελοποννήσιοι µπορούν να συζητούν όσο θέλουν την αναχώρησή τους από τη Σαλαµίνα, γιατί δεν έχει καµιά σηµασία πλέον. Αυτό που θα σου πω, το είδα µε τα ίδια µου τα µάτια. εν µπορούν να βγουν από τα στενά, όσο κι αν το θέλουν, ούτε οι Κορίνθιοι ούτε ο ίδιος ο Ευρυβιάδης, γιατί ο στόλος µας είναι περικυκλωµένος. Πήγαινε, λοιπόν να τους τα πεις». 80. «Καλά τα νέα και καλή η συµβουλή», απάντησε ο Θεµιστοκλής «αυτό που ευχόµουν πάνω απ όλα έγινε κι εσύ ο ίδιος είσαι αυτόπτης µάρτυρας ότι είναι αλήθεια. Εγώ είµαι υπεύθυνος γι αυτή την ενέργεια των Μήδων αφού οι σύµµαχοί µας δεν ήθελαν να πολεµήσουν εδώ από δική τους ελεύθερη βούληση, ήταν απαραίτητο να τους υποχρεώσω είτε το ήθελαν είτε όχι. Πες τους εσύ τα καλά νέα αν τους τα πω εγώ, θα νοµίσουν ότι τα επινόησα και δε θα πιστέψουν ότι οι βάρβαροι έπραξαν έτσι. Σε παρακαλώ, λοιπόν, πήγαινε µέσα να αναφέρεις µόνος σου ό,τι είδες. Αν σε πιστέψουν, όταν τους τα πεις, τόσο το καλύτερο αν όχι, δεν έχει σηµασία γιατί, αν είµαστε περικυκλωµένοι, όπως λες, δεν έχουν δυνατότητα διαφυγής πια». 81. Ο Αριστείδης πήγε πράγµατι µέσα κι έκανε την αναφορά του, λέγοντας ότι µόλις είχε φτάσει από την Αίγινα και δυσκολεύτηκε πολύ να περάσει κρυφά µέσα από τον κλοιό του στόλου του Ξέρξη, αφού η Ελληνική δύναµη ήταν περικυκλωµένη. Τους συµβούλεψε, λοιπόν, ν αρχίσουν αµέσως τις προετοιµασίες για ν αποκρούσουν µια επίθεση. Αφού είπε αυτά, έφυγε από το συµβούλιο, όπου ξέσπασε καινούρια διαµάχη, γιατί οι περισσότεροι στρατηγοί αρνούνταν να πιστέψουν αυτή την αναφορά. 82. Ενώ όµως έτρεφαν ακόµα αµφιβολίες, µια τριήρης της Τήνου µε διοικητή τον Παναίτιο, γιο του Σωσιµένη, αυτοµόλησε και ήρθε µε πλήρη

16 αναφορά του αληθινού σχεδίου. Γι αυτή τους την υπηρεσία, το όνοµα των Τηνίων χαράχτηκε αργότερα στον τρίποδα των ελφών, ανάµεσα σ αυτά των άλλων πόλεων που βοήθησαν στη νίκη των Ελλήνων ενάντια στους εχθρούς τους. Μ αυτό το πλοίο που ήρθε να συµπαραταχτεί µε τον Ελληνικό στόλο στη Σαλαµίνα κι εκείνο από τη Λήµνο που είχε πάει νωρίτερα στο Αρτεµίσιο, ο αριθµός των πλοίων συµπλήρωσε τα τριακόσια ογδόντα. υο έλειπαν µόνο ως τότε για να συµπληρωθεί ο αριθµός. Η ναυµαχία 83. Υποχρεωµένοι να δεχτούν την αναφορά των Τηνίων, οι Έλληνες άρχισαν επιτέλους να προετοιµάζονται για την επικείµενη ναυµαχία. Την αυγή, οι πολεµιστές είχαν συγκεντρωθεί και ο Θεµιστοκλής µίλησε πιο αξιόλογα από όλους. Ο λόγος του στηριζόταν σε µια σύγκριση ανάµεσα στα καλύτερα και χειρότερα πράγµατα στη ζωή και την τύχη του ανθρώπου και στην προτροπή να διαλέξουν τα καλύτερα. Έπειτα, αφού ολοκλήρωσε το λόγο του, έδωσε τη διαταγή για τον απόπλου. Τη στιγµή που οι άνδρες επιβιβάζονταν, έφτασε η τριήρης που είχε πάει στην Αίγινα για να φέρει τους Αιακίδες. Ολόκληρος ο στόλος είχε ξεκινήσει τώρα και, την επόµενη στιγµή, οι Πέρσες κινήθηκαν κατά πάνω του. 84. Οι Έλληνες άρχισαν να υποχωρούν µε την πρύµνη, ενώ πήγαιναν εναντίον τους οι βάρβαροι κόντευαν να ρίξουν τα πλοία στη στεριά, όταν ο Αµεινίας από την Παλλήνη κυβερνήτης ενός Αθηναϊκού πλοίου, όρµησε µπροστά και επιτέθηκε σ ένα εχθρικό πλοίο. Βλέποντας τα δύο πλοία σφηνωµένα µαζί, τα άλλα Ελληνικά πλοία έσπευσαν να βοηθήσουν τον Αµεινία κι έτσι άρχισε η ναυµαχία όπως ισχυρίζονται οι Αθηναίοι. Οι Αιγινήτες υποστηρίζουν ότι το πρώτο πλοίο που ρίχτηκε στον αγώνα ήταν αυτό που είχε πάρει τους γιους του Αιακού από την Αίγινα. Λέγεται επίσης ότι εµφανίστηκε ένα φάντασµα µιας γυναίκας και, µε βροντερή φωνή που άκουσαν όλοι οι άνδρες του στόλου, φώναξε περιφρονητικά: «Ανόητοι, πόσο ακόµα σκοπεύετε να υποχωρήσετε;» 85. Οι Αθηναίοι βρέθηκαν αντιµέτωποι µε τους Φοίνικες, (που αποτελούσαν τη δυτική πτέρυγα των Περσών προς την Ελευσίνα), οι Λακεδαιµόνιοι ήταν αντικριστά µε τα πλοία των Ιώνων, που είχαν παραταχθεί προς τον Πειραιά, δηλαδή στο ανατολικό άκρο. Μερικοί από τους Ίωνες θυµήθηκαν την έκκληση του Θεµιστοκλή κι έµειναν πίσω στη διάρκεια της σύγκρουσης, αλλά οι περισσότεροι την αγνόησαν. Θα µπορούσα να δώσω τα ονόµατα των τριηράρχων του εχθρικού στόλου που κατέλαβαν ελληνικά πλοία, αλλά θα αρκεστώ στον Θεοµήστορα, γιο του Ανδροδάµαντα, και τον Φύλακο, γιο του Ιστιαίου, που ήταν κι οι δυο Σάµιοι. Ο λόγος για τον οποίο τους αναφέρω είναι ότι, σε αµοιβή γι αυτή τους την υπηρεσία, ο Θεοµήστορας διορίστηκε από τους Πέρσες τύραννος της Σάµου, ενώ ο Φύλακος εγγράφηκε στον κατάλογο των ευεργετών του βασιλιά και του παραχωρήθηκε µια µεγάλη έκταση γης. Η περσική λέξη για τους ευεργέτες του βασιλιά είναι «οροσάγγες». Αυτοί οι δύο αξιωµατικοί, όπως είπα, είχαν κάποια επιτυχία. 86. Όµως το µεγαλύτερο µέρος του στόλου έπαθε µεγάλες ζηµιές στη Σαλαµίνα, από τις οποίες άλλες οφείλονταν στους Αθηναίους και άλλες στους Αιγινήτες. Από τη στιγµή που ο Ελληνικός στόλος άρχισε να

17 ενεργεί ως σύνολο και µε τάξη ενώ οι Πέρσες είχαν χαλάσει την παράταξή τους και δεν πολεµούσαν µε βάση κάποιο σχέδιο, η κατάληξη ήταν αναπόφευκτη. Πολέµησαν ωστόσο καλά αυτή τη µέρα, πολύ καλύτερα απ ό,τι στις συµπλοκές κοντά στην Εύβοια. Κάθε άνδρας έδωσε τον καλύτερο εαυτό του από φόβο για την εκδίκηση του Ξέρξη, νιώθοντας το βλέµµα του βασιλιά καρφωµένο πάνω του 87. εν µπορώ να δώσω ακριβείς πληροφορίες για τον ρόλο που έπαιξε σ αυτή τη ναυµαχία καθένας από τον στόλο των Ελλήνων και των βαρβάρων. Οφείλω, ωστόσο, να αναφέρω την Αρτεµισία και την πράξη που την ανέβασε ακόµα περισσότερο στην εκτίµηση του Ξέρξη. Όταν ο περσικός στόλος βρισκόταν σε µεγάλη ταραχή, η Αρτεµισία καταδιωκόταν από µια αθηναϊκή τριήρη. Αφού το πλοίο της έτυχε να βρίσκεται πιο κοντά στον εχθρό και µπροστά της υπήρχαν άλλα φιλικά πλοία, ήταν αδύνατο να ξεφύγει. Σ αυτή την απελπιστική κατάσταση, συνέλαβε ένα σχέδιο που την ωφέλησε όταν το εφάρµοσε. Με το αθηναϊκό πλοίο πολύ κοντά στην πρύµνη της, έπλευσε ολοταχώς µπροστά και επιτέθηκε σ ένα από τα συµµαχικά της πλοία, συγκεκριµένα ένα από την Κάλυνδα στο οποίο µάλιστα επέβαινε ο αµασίθυµος, ο Καλυνδέας βασιλιάς. εν µπορώ να πω αν το έκανε εσκεµµένα, εξαιτίας κάποιας διαµάχης που είχε µ αυτό τον άνδρα όσο βρίσκονταν στον Ελλήσποντο, ή αν έτυχε απλώς να βρεθεί το πλοίο του στον δρόµο της γεγονός όµως παραµένει ότι το χτύπησε και το βύθισε, µε αποτέλεσµα, χάρη στην τύχη της, να έχει διπλό κέρδος. Από τη µια, ο Αθηναίος τριήραρχος βλέποντάς τη να επιτίθεται σ έναν εχθρό, υπέθεσε, όπως ήταν φυσικό, ότι το πλοίο ήταν Ελληνικό ή ότι ήταν κάποιος λιποτάκτης που είχε ταχτεί µε το µέρος των Ελλήνων έτσι, σταµάτησε την καταδίωξη κι επιτέθηκε σε άλλο πλοίο. 88. Αυτό ήταν µεγάλη τύχη, γιατί έσωσε τη ζωή της επιπλέον, αυτή ακριβώς η πράξη της, αν και κακή, την ανέβασε ακόµα ψηλότερα στην εκτίµηση του Ξέρξη. Γιατί λέγεται ότι ο βασιλιάς, που παρακολουθούσε τη ναυµαχία, παρατήρησε το περιστατικό και κάποιος από τους παρόντες είπε: «Βλέπεις, αφέντη, πόσο καλά πολεµά η Αρτεµισία; Βύθισε ένα εχθρικό πλοίο». Ο Ξέρξης ρώτησε αν ήταν σίγουροι πως ήταν αυτή και του απάντησαν ότι δεν είχαν καµιά αµφιβολία, γιατί γνώριζαν το έµβληµά της. Φυσικά, υπέθεσαν ότι το πλοίο που βύθισε ήταν εχθρικό. Πράγµατι, η Αρτεµισία στάθηκε τυχερή από πολλές απόψεις, αφού δεν επιβίωσε ούτε ένας από το Καλυνδικό πλοίο που θα µπορούσε να την κατηγορήσει. Λέγεται ότι ο Ξέρξης έκανε τότε το εξής σχόλιο: «Οι άνδρες µου µετατράπηκαν σε γυναίκες και οι γυναίκες σε άνδρες». Αυτά λέγεται ότι είπε ο Ξέρξης. 89. Ανάµεσα στους νεκρούς της ναυµαχίας αυτής ήταν ο Αριαβίγνης, ο γιος του αρείου κι αδελφός του Ξέρξη, καθώς και πολλοί άλλοι διακεκριµένοι άνδρες από την Περσία, τη Μηδία και άλλα συµµαχικά κράτη. Η ελληνική πλευρά είχε λίγες απώλειες, αφού οι περισσότεροι Έλληνες ήξεραν κολύµπι κι όσοι έχαναν τα πλοία τους, δε σκοτώνονταν στη µάχη, κολυµπούσαν µέχρι τη Σαλαµίνα. Οι περισσότεροι από τους εχθρούς, αντίθετα, που δεν ήξεραν κολύµπι, πνίγηκαν. Η µεγαλύτερη καταστροφή έγινε όταν τα περσικά πλοία που µπήκαν πρώτα στη συµπλοκή έκαναν µεταβολή, µε αποτέλεσµα να συγκρούονται µε αυτά που προσπαθούσαν να περάσουν στην πρώτη γραµµή και να µπουν στη δράση µπροστά στο βασιλιά που παρακολουθούσε.

18 90. Στη σύγχυση που δηµιουργήθηκε έγιναν τα εξής. Μερικοί Φοίνικες που είχαν χάσει τα πλοία τους πήγαν στον Ξέρξη και υπαινίχτηκαν ότι η απώλεια των πλοίων τους οφειλόταν σε προδοσία των Ιώνων. Η κατάληξη ήταν ότι δεν εκτελέστηκαν οι στρατηγοί των Ιώνων για κακή συµπεριφορά αλλά αυτοί. Ενώ µιλούσαν, ένα πλοίο της Σαµοθράκης χτύπησε ένα αθηναϊκό αυτό άρχισε να βουλιάζει, όταν ένα πλοίο από την Αίγινα χτύπησε τους Σαµοθράκες και βύθισε το πλοίο τους το πλήρωµα όµως, που ήταν οπλισµένο µε ακόντια, πρόλαβε να ρίξει έξω όλους όσοι βρίσκονταν στο κατάστρωµα του αιγινήτικου πλοίου και µετά πήδηξε πάνω και το κατέλαβε. Αυτό το κατόρθωµα έσωσε τους Ίωνες, γιατί όταν είδε ο Ξέρξης το ιωνικό πλοίο να καταφέρνει κάτι τόσο αξιοθαύµαστο, γύρισε στους Φοίνικες και, εκνευρισµένος όπως ήταν κι έτοιµος να ρίξει ευθύνες σε οποιονδήποτε, διέταξε να τους κόψουν το κεφάλι για να µη διαδίδουν συκοφαντίες ενάντια σε καλύτερούς τους. Ο Ξέρξης παρακολουθούσε τη ναυµαχία από τους πρόποδες του όρους που ονοµάζεται Αιγάλεω απέναντι από τα στενά της Σαλαµίνας όποτε έβλεπε κάποιον κυβερνήτη του στόλου του να διαπρέπει, µάθαινε το όνοµά του κι έβαζε τους γραµµατείς του να το σηµειώσουν, µαζί µε την πόλη και το όνοµα του πατέρα του. Ο Πέρσης Αριαράµνης, που ήταν φίλος των Ιώνων και παρών στη διάρκεια της ναυµαχίας, είχε µια ανάµειξη στην τιµωρία των Φοινίκων. Αυτοί λοιπόν ξέσπασαν πάνω στους Φοίνικες. 91. Όταν άρχισε η φυγή των πλοίων των βαρβάρων, που προσπαθούσαν να επιστρέψουν στο Φάληρο, οι Αιγινήτες, που τους περίµεναν στα στενά, πολέµησαν αξιοµνηµόνευτα. Όσα πλοία αντιστέκονταν ή προσπαθούσαν να ξεφύγουν, συντρίφτηκαν από τους Αθηναίους µέσα στην ταραχή, ενώ οι Αιγινήτες αναλάµβαναν αυτούς που προσπαθούσαν ν αποµακρυνθούν, έτσι ώστε, όσα πλοία γλίτωναν από τον πρώτο εχθρό, έπεφταν σίγουρα πάνω στον άλλο. 92. Έτυχε σ αυτό το στάδιο της ναυµαχίας ο Θεµιστοκλής, που καταδίωκε ένα εχθρικό πλοίο, να περάσει πολύ κοντά από το πλοίο που διοικούσε ο Αιγινήτης Πολύκριτος, γιος του Κριού. Αυτός είχε µόλις χτυπήσει ένα πλοίο Σιδωνίων, το ίδιο που είχε καταλάβει το πλοίο των Αιγινητών που περιπολούσε κοντά στη Σκιάθο, στο οποίο επέβαινε ο Πυθέας, ο γιος του Ισχενόου, ο Αιγινήτης που οι Πέρσες είχαν περιθάλψει και κρατήσει µαζί τους από θαυµασµό για την ανδρεία του που αρνιόταν να παραδοθεί παρά τις τροµερές πληγές του. Όταν το πλοίο των Σιδωνίων που τον µετέφερε καταλήφθηκε µαζί µε το πλήρωµά του, αυτός γύρισε ασφαλής στην Αίγινα. Τη στιγµή που ο Πολύκριτος πρόσεξε το Αθηναϊκό πλοίο κι αναγνώρισε το έµβληµα του ναύαρχου, φώναξε το Θεµιστοκλή και τον ρώτησε ειρωνικά αν θεωρούσε ακόµα τους Αιγινήτες φίλους των Περσών. Τέτοια λόγια ξεστόµισε ο Πολύκριτος στο Θεµιστοκλή, όταν χτύπησε το εχθρικό πλοίο. Όσα περσικά πλοία γλίτωσαν από την καταστροφή, γύρισαν στο Φάληρο και σύρθηκαν στην ακτή, κάτω από την προστασία του στρατού. 93. Όλοι παραδέχονται ότι αυτοί που διέπρεψαν κυρίως στη ναυµαχία της Σαλαµίνας ήταν οι Αιγινήτες και µετά ερχόταν η Αθήνα. Τη µεγαλύτερη ατοµική διάκριση κέρδισε ο Αιγινήτης Πολύκριτος κι από τους Αθηναίους, οι Ευµένης ο Αναγυράσιος και ο Αµεινίας από την Παλλήνη. Ο Αµεινίας ήταν αυτός που είχε καταδιώξει την Αρτεµισία και, αν το ήξερε ότι αυτή διοικούσε το πλοίο, δε θα είχε σταµατήσει την καταδίωξη ώσπου να το βυθίσει ή να νικηθεί γιατί οι Αθηναίοι, οργισµένοι επειδή µια γυναίκα

19 είχε όπλα και πολεµούσε εναντίον τους, είχαν δώσει ειδικές διαταγές γι αυτή στους κυβερνήτες κι είχαν υποσχεθεί βραβείο δέκα χιλιάδων δραχµών σ όποιον την αιχµαλώτιζε ζωντανή. Όπως ανέφερα ήδη, αυτή κατάφερε να ξεφύγει, όπως και µερικοί άλλοι, που άραξαν στο Φάληρο. 94. Οι Αθηναίοι λένε ότι, στην αρχή της ναυµαχίας, ο Κορίνθιος διοικητής Αδείµαντος σήκωσε πανιά κι έφυγε πανικόβλητος. Βλέποντας οι Κορίνθιοι το ναύαρχό τους να αποµακρύνεται, τον ακολούθησαν. Ενώ όµως βρίσκονταν στο ύψος της ακτής της Σαλαµίνας όπου είναι χτισµένος ο ναός της Σκιράδας Αθήνας, συνάντησαν ένα παράξενο πλοίο που το έστειλε ο θεός. Αυτό πλησίασε τους Κορινθίους χωρίς να φανεί ότι το έστειλε κάποιος. Οι Κορίνθιοι, όταν τους έφτασε, δεν είχαν ιδέα τι έκανε ο υπόλοιπος στόλος. Απ αυτό που συνέβη αµέσως µετά, όµως, οδηγήθηκαν στο συµπέρασµα ότι επρόκειτο για θεϊκή επέµβαση όταν το πλοίο τους πλησίασε αρκετά, άνδρες που βρίσκονταν στο κατάστρωµα φώναξαν: «Αδείµαντε, ενώ εσύ φέρεσαι ως προδότης λιποτακτώντας µαζί µε τα πλοία σου, οι προσευχές της Ελλάδας εισακούστηκαν και νικά τους εχθρούς της». Ο Αδείµαντος δεν τους πίστεψε και τότε αυτοί του πρότειναν να τους πάρει οµήρους και να τους εκτελέσει όλους, αν οι Έλληνες δεν κέρδιζαν πράγµατι στη ναυµαχία. Έτσι αυτός και τα υπόλοιπα πλοία του γύρισαν στον Ελληνικό στόλο αφού είχε τελειώσει η αναµέτρηση. Αυτή, όπως είπα ήδη, είναι µια ιστορία που λένε οι Αθηναίοι, ενώ οι Κορίνθιοι τη διαψεύδουν αντίθετα, υποστηρίζουν ότι τα πλοία τους έπαιξαν αποφασιστικό ρόλο στη ναυµαχία, πράγµα που παραδέχονται κι όλοι οι υπόλοιποι Έλληνες. 95. Μέσα στη σύγχυση της ναυµαχίας στη Σαλαµίνα ο Αθηναίος Αριστείδης, γιος του Λυσιµάχου, του οποίου τον λαµπρό χαρακτήρα σχολίασα λίγο νωρίτερα, πρόσφερε πολύ σηµαντική υπηρεσία. Πήρε ένα τµήµα των Αθηναίων οπλιτών µε βαρύ οπλισµό, που ήταν συγκεντρωµένοι στα παράλια της Σαλαµίνας, και τους πέρασε στην Ψυττάλεια, όπου σκότωσαν όλους τους Πέρσες στρατιώτες που είχαν αποβιβαστεί εκεί. Μετά τη ναυµαχία 96. Μετά τη ναυµαχία, οι Έλληνες έσυραν στη Σαλαµίνα όλα τα χτυπηµένα πλοία που είχαν µείνει έρµαια στη γύρω θαλάσσια περιοχή κι ετοιµάστηκαν για µια επανάληψη της σύγκρουσης, σίγουροι ότι ο Ξέρξης θα έστελνε τα υπόλοιπα πλοία του να επιχειρήσουν δεύτερη επίθεση. Πολλά από τα αχρηστευµένα πλοία

20