ΦΙΛνΛνΠΚό* SYAÂtrtS. ΦΙΛΦΛΦΠΚνΝ Π<ϊ>ΙΟ^ΙΚΟΝ ΚΑΤΑΤΝΜΗΜΑΝ <ΚΔ νμ<νφν

Transcript

1 ΦΙΛνΛνΠΚό* SYAÂtrtS. rw ΝΑ **.$'* ΦΙΛΦΛΦΠΚνΝ Π<ϊ>ΙΟ^ΙΚΟΝ ΚΑΤΑΤΝΜΗΜΑΝ <ΚΔ νμ<νφν ΤΟΜΟΣ ΚΓ ΑΡ. 3 <ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 1981> ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ \ ', ' '. ΓΕΩΡΓΙΟΣ Δ. ΜΕΤΑΛΛΗΝΟΣ, Ή 'Ιόνιος 'Ακαδημία (Κριτική παρουσίαση τοϋ ομώνυμου βιβλίου τοΰ G. P. Henderson) σσ ΙΩΑΝΝΗΣ ΕΡ. ΖΕΓΚΙΝΗΣ, Ό Παναγιώτης 'Αναγνωστόπουλος σσ ΝΙΚΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗΣ, Κάτοπτρα ίδεφν σσ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Γ. ΠΟΥΡΝΑΡΟΠΟΥΛΟΣ, "Αλέξανδρος Νικ. Μαυροκορδάτος ό έξ 'Απορρήτων σσ SALVATORE D'ELIA, Ή Ιδρυση τής Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας καί ή κρίση τοΰ δημοκρατικοΰ πολιτεύματος...;. ι σσ ΓΕΩΡΓΙΟΣ KOΥΜΑΚΗΣ, Ντετερμινισμός καί ίστορία στον 'Ανώνυμο τής «'Ελληνικής Νομαρχίας».'..., σσ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΕΥΑΓΤ. ΚΥΡΑΝΗΣ, Το Βορειοηπειρωτικόν ζήτημα... σσ ΝΙΚ. Γ. ΣΤΑΘΑΤΟΣ, 'Αστική καί ποινική ευθύνη τοΰ Τύπου* Ό νέος νόμος 1178/ >.,...^..ν!... f σσ ΙΩΑΝΝΗΣ Ρ. ΠΑΝΕΡΗΣ, Ή ëwoia «Ρυθμός» στην αρχαία ατομική Φιλοσοφία... *.'.. : σσ ΣΤΕΛΛΑ ΓΕΩΡΓΑΛΑ ΠΡΙΟΒΟΥΛΟΥ, Ή ^Οδύσσεια στή λατινική από λόγιους τής 'Αναγέννησης. σσ ΙΣΑΒΕΛΛΑ ΜΑΡΑΤΟΥ ΑΡΓΥΡΑΚΗ, Ό Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος έφυγε σσ

2 P A P K A I * ^ * ΙΛ*Λ*ΠΚ*Η Π<Μ*ΑΙΚ*Κ ΚΑΤΑ TMM8HIAH «KAIA^KUtW Ιδιοκτήτης: ΦΙΛΟΛΟΠΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ «ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ» Γραφεία: Πλατεία *Αγ. Γεωργίου Καρύτση 8 'Αθήναι (Τ.Τ. 124) Επιτροπή Συντάξεως ΓΕΡ. ΙΩ. ΚΟΝΙΔΑΡΗΣ : Πρόεδρος ΦιλολογικοΟ Συλλόγου «Παρνασσός» ΔΗΜ. ΚΙ. ΠΑΛΛΑΣ : 'Αντιπρόεδρος Φ.Σ. «Π.» Θ. Γ. ΚΟΫΠΟΥΜΤΖΕΛΗΣ : Άνππρόεδρος Φ.Σ. απ.» Γ. Κ. ΠΟΥΡΝΑΡΟΠΟΥΛΟΣ: Γενικός Γραμματεύς ΦΣ. «Π.» 'Υπεύθυνος κατά Νόμον Γερ. Ίω. Κονιδάρης. Προϊστάμενος τυπογραφείου: ΕΥΑΓ. ΜΠΟΥΛΟΥΚΟΣ Όδος Φωτομάρα 54, "Αθήναι Τιμή τεύχους Δρχ. 120 (Α.Ν. 1092/1938, άρθρον 6, 1) ΕΤΗΣΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗ (συμπεριλαμβανομένων καΐ των ταχυδρομικών) ν 'Εσωτερικού Δρχ Έξωτερικοϋ Δολλ. 25. Δια Συλλόγους, Σχολεία Δρχ Δια Τράπεζας, Επιχειρήσεις, 'Οργανισμούς, 'Ανωνύμους 'Εταιρείας, Δήμους καί Κοινότητας Δρχ (Συνέχεια περιεχομένων) ΧΡΟΝΙΚΑ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Γ. ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ, Ό Γεώργιος Καφαντάρης σ. 480 'Εμβάσματα αποστέλλονται έπ* ονόματι τοϋ ΦιλολογικοΟ Συλλόγου «Παρνασσός». Χειρόγραφα δημοσιευόμενα ή μή δεν επιστρέφονται.

3 ' : * ' *! / ' * 1 ; ' ' " ' PAt>KA$*^* ΤΟΜΟΣ ΚΓ' ΙΟΥΛΙΟΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 1981 ΑΡΙΘ. 3 Πρωτοπρ. ΓΕΩΡΓΙΟΥ Δ. ΜΕΤΑΑΑΗΝΟΥ, Δρος Θ. και Φ., Επιμελητού Πανεπιστημίου 'Αθηνών Η ΙΟΝΙΟΣ ΑΚΑΔΗΜΙΑ (ΚΡΙΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΟΜΩΝΥΜΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ TOY G. P. HENDERSON) '.' '' - ~ ι "Ενα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο μας προσέφερε το «ΚΕΝΤΡΟΝ ΕΡΕΥ ΝΗΣ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΙΟΝΙΟΣ ΑΚΑΔΗΜΙΑ'», ώς ΠΑ ΡΑΡΤΗΜΑ άρ. 1 στις εκδόσεις του το 1980 («Ή 'Ιόνιος Ακαδημία», Κέρκυρα 1980, σελ. 143). Πρόκειται για έργο του γνωστού στον επιστημονικό κόσμο της Χώρας μας "Αγγλου Καθηγητού, Φιλοσόφου και Έλληνιστου, G.P. Henderson 1. Ό συγγρ., πού είναι εκτός των άλλων και «αντεπιστέλλον μέλος» της 'Ακαδημίας 'Αθηνών καί της (('Ιονίου Ακαδημίας», απεδείχθη άριστος ερευνητής της πνευματικής μας παραδόσεως καί κληρονομιάς, εκδίδοντας τό 1970 στή Ν. Υόρκη τή σπουδαία μελέτη του «The Revival of the Greek Thought, », πού είχαμε τή χαρά να τή δούμε αργότερα μεταφρασμένη στή γλώσσα μας άπό τον εκλεκτό μαθητή του κ. Henderson, Δρα Φιλοσοφίας καί Σύμβουλο σήμερα στο Κ.Ε.Μ.Ε., κ. Φανούρη Βώρο (=«'Αναβίωση του Ελληνικού στοχασμού», 'Αθήνα 1977). Ό κ. Βώρος, πού ώς επτανήσιος επιστήμονας μπορεί όσο λίγοι να εκτιμήσει τή σημασία της 'Ιονίου 'Ακαδημίας στον ελληνικό πνευματικό χώρο, μας προσφέρει τώρα μετάφραση καί του δεύτερου βιβλίου του Διδασκάλου του πάνω σε ελληνικό θέμα, πριν ακόμη μάλιστα δημοσιευθεί τό αγγλικό πρωτότυπο. Εϊμασθε γι' αυτό ευγνώμονες όχι μόνο στον "Αγγλο φίλο της Χώρας μας Καθηγ. Henderson, άλλα καί στον δόκιμο Μεταφραστή των έργων του, πού έπλούτισε τήν ελληνική βιβλιογραφία με δύο τόσο σημαντικά έργα. 1. Σύντομο βιογραφικό του σημείωμα δίνει ό Μεταφραστής τοΰ έργου στην τελευταία (χωρίς αρίθμηση) σελίδα τοΰ βιβλίου.

4 322 Πρωτοπρ. Γεωργίου Δ. Μεταλληνοΰ Ή. έκδοση της μελέτης τοϋ κ. Η. για την 'Ιόνιο 'Ακαδημία πρέπει να χαιρετισθεΐ με ενθουσιασμό, γιατί είναι ή πρώτη συστηματική και ώς ενα σημείο ολοκληρωμένη έκθεση γιάτό ιστορικό αυτό Πνευματικό "Ιδρυμα της Νεωτέρας Ελλάδος. 'Όπως ό ϊδιος ό συγγρ. υπογραμμίζει (Πρόλογος, σελ. 9): «Είναι περίεργο ότι για την προσπάθεια αύτη (se. την Ί. Ακαδημία) έχουν γραφεί λίγα πράγματα εϊτε στην ελληνική εϊτε στην αγγλική γλώσσα». Ό λόγος, πού παραθέτει στή συνέχεια ô κ. Η., μας βρίσκει απόλυτα σύμφωνους: «Τό γεγονός ότι τό ίδρυμα εκείνο υπαγόταν στή δικαιοδοσία όχι τοϋ Ελληνικού Βασιλείου, άλλα της βρετανικής άρμοστίας των 'Ιονίων Νήσων είναι ένας σοβαρός λόγος πού εξηγεί τήν παραμέληση της ιστορίας του γιατί οί Έλληνες τό κληρονόμησαν (τό 1864, όταν τα Επτάνησα αποδόθηκαν στην Ελλάδα) για να τό εγκαταλείψουν, ενώ οί Βρετανοί (σ' όλη σχεδόν τήν περίοδο της λειτουργίας του ιδρύματος, εκτός από κάποιες αξιομνημόνευτες εξαιρέσεις) τό άντίκρυσαν μάλλον μέ ανοχή παρά μέ καμάρι» (σελ. 9). Ή κυριότερη μέχρι σήμερα μελέτη για τό "Ιδρυμα αυτό, μια φιλότιμη και σε πολλά χρήσιμη προσπάθεια τών Κερκυραίων Γερασίμου Σαλβάνου (Λυκειάρχου) και της θυγατέρας του Βάσως Σαλβάνου (Φιλολόγου) 2, όπως πάλι ό κ. Η. ομολογεί και συμφωνούμε μαζί του «είναι μάλλον εργασία σκαπανέων παρά τελειωτική». Έμενε, λοιπόν, ενα μεγάλο κενό στην ιστορία της Ί. 'Ακαδημίας 3, στην κάλυψη τοΰ οποίου ήλθε να βοηθήσει ή εργασία του κ. Η. Λέγομε τούτο, διότι ή ϊδια ή αυτοσυνειδησία τοΰ έμπειρου Δασκάλου και συγγραφέα αισθάνεται τήν ανάγκη να κάμει τήν ακόλουθη ομολογία: «...ή δική μου έκθεση λέγει ό κ. Η. δεν προσφέρει κάτι καινούριο στην Ιστορία της 'Ακαδημίας, άλλα...είναι ολοφάνερα πιο πλήρης και πιο πειστική για ορισμένες περιόδους ή άπό ορισμένες απόψεις παρά για άλλες περιόδους ή άπό άλλες απόψεις» (σελ. 10). Θεωρεί γι'αυτό και τήν ερευνά του ώς «προκαταρκτική μελέτη» για τό ίδιο θέμα (σελ. 10). Θαυμάζει κανείς τήν ειλικρίνεια και μετριοφροσύνη τοΰ φτασμένου ερευνητή και επιστήμονα Καθηγητή Henderson, πού δεν μποροΰσε παρά νά γνωρίζει καλά τό βασικό «μειονέκτημα» της εργασίας του, τήν έλλειψη δηλαδή κάθε αναφοράς στο λιγοστό μέν, άλλα σωζόμενο αρχειακό υλικό για τήν 'Ιόνια 'Ακαδημία «Περί της Ιονίου 'Ακαδημίας και τοΰ Ιδρυτού αυτής Φρειδερίκου Νώρθ (sic) Κόμιτος Γυίλφορδ» και «Άπό τήν ζωήν και τήν δράσιν τών Σπουδαστών της 'Ιονίου Ακαδημίας», στην Ελληνική Δημιουργία (εκδ. Σπ. Μελά, τεύχος 31/1949, σελ και ). Ή ίδια μελέτη σ'ανάτυπο μέ τον τίτλο: Ή'Ιόνιος 'Ακαδημία Ό'Ιδρυτής αυτής Κόμις Γύλφορδ Οί καθηγηταί και σπουδασταί αυτής, 'Αθήναι 1949, σελ Ή μονογραφία, πού υποσχέθηκε ÓK. Διαμαντής (Έλλην. Δημιουργία, οπ. παρ., σελ. 726), δυστυχώς δέν έκυκλοφόρησε. 4. Επανειλημμένα έχει τονισθεί ή ανάγκη δημοσιεύσεως τοϋ αρχειακού υλικού,

5 Ή 'Ιόνιος 'Ακαδημία (Κριτική παρουσίαση τοϋ βιβλίου τοϋ G.P. Henderson) 323 Είναι δε γνωστότατο πόση σημασία έχει το δυσπρόσιτο πολλές φορές αρχειακό υλικό για την ιστορία των τελευταίων αιώνων και ιδιαίτερα τοϋ ιθ' αιώνα. Ό συγγρ. ομολογεί, ότι στηρίχθηκε στη γνωστή βιβλιογραφία, πού, όπως θα δοϋμε, έχει μερικές ελλείψεις, και πού βρήκε στην Εθνική μας Βιβλιοθήκη (Αθήναι), στή Δημόσια Βιβλιοθήκη Κερκύρας, στή Γεννάδειο Βιβλιοθήκη (Αθήναι) και στή Βιβλιοθήκη της 'Αναγνωστικής Εταιρίας Κερκύρας. Ή τελευταία διασώζει πλούσιο υλικό για τήν Ί. Άκ. 5 και τό σημαντικότερο ακέραιη τή σειρά τής εφημερίδας των 'Ιονίων Νήσων «Gazzetta degli Stati uniti delle Isole Ionie», πού είναι σήμερα και ή μοναδική σωζόμενη σειρά, τουλάχιστο στην Ελλάδα, αν όχι και στον κόσμο. "Αρα ή προσφορά τοϋ κ. Η. οφείλεται περισσότερο στή συστηματικότερη και κριτικότερη παρουσίαση τοϋγνωστοϋ δημοσιευμένουύλικοϋ και σέ μια νέα θεώρηση τής 'Ακαδημίας «από μέσα», όπως λέγει, «μέ προσωπική συναισθηματική συμμετοχή» (σελ. 10). Ή εργασία έχει πολλές και μεγάλες αρετές. Σέ κάθε σελίδα είναι έκδηλη ή καταξιωμένη πείρα και κριτική ικανότητα του συγγρ., ή σοβαρότητα καί προσοχή στην εκτίμηση προσώπων καί καταστάσεων. Ή εκμετάλλευση τοϋ χρησιμοποιημένου ύλικοΰ είναι τόσο ήλεγμένη καί συνετή, πού καί ο πιο καλός γνώστης τής ιστορίας τής Ί. 'Ακαδημίας νοιώθει αυθόρμητα τήν ανάγκη να εμπιστευθεί τον συγγραφέα στα συμπεράσματα καί τις κρίσεις του. 'Ανεπιφύλακτα θα ποϋμε, ότι είναι ή καλύτερη καί νηφαλιότερη αξιολόγηση τοϋ γνωστοϋ ύλικοΰ, πού έχει μέχρι σήμερα γίνει. Ό σεβασμός τοϋ συγγρ. για τις προγενέστερες έρευνες εΐναι συγκινητικός, γιατί δέν συμβαίνει τοϋτο δυστυχώς συχνά στο χώρο τής επιστήμης! Καμμιά κρίση συμπέρασμα δέν μένει άθεμελίωτη καί αμφίβολη. Ό συγγρ. μας προσφέρει ενα εγγυημένο καί υπεύθυνο σύνολο, σφραγισμένο όχι μόνο μέ τους τίτλους καί τό βάρος του ονόματος του, άλλα καί μέ τή σφραγίδα τοϋ ευσυνείδητου μόχθου του. Μια συνοπτική παρουσίαση τοϋ περιεχομένου τής μονογραφίας μας δίνει τήν ακόλουθη εικόνα: Μετά από μία «Σημείωση τής Συντακτικής Επιτροπής» (σελ. 5) καί τον «Πρόλογο» τοϋ ϊδιου τοϋ Συγγραφέα (σελ. 9 11), ακολουθεί ή κυρίως μελέτη, πού διαρθρώνεται σέ 10 Κεφάλαια. Τό κεφ. α' (σελ ) φέρει τον τίτλο «Ή πρώτη (Γαλλική) 'Ιόνιος Ακαδημία» καί οπουδήποτε υπάρχει. Βλ. άρθρο τοϋ Σ π. Μελά, 'Ιόνιος 'Ακαδημία, Έλλην. Δημιουργία, οπ. παρ., σελ Πρβλ. Σαλβάνους, στις σελ. 7 8 τοϋ ανατύπου, στο όποιο καί θα παραπέμπουμε στή συνέχεια. 5. Βλ. τό τεΰχος «'Ιόνιος 'Ακαδημία, , Έκθεσις», εκδ. τής 'Αναγνωστικής Εταιρίας Κερκύρας, 8 20 Δεκεμβρίου 1973 (επί τή 150ή έπετείω τής Ίον. Ακαδημίας), σελ. 26.

6 324 Πρωτοπρ. Γεωργίου Δ. Μεταλληνου έχει θέση εισαγωγική στο πρόβλημα,γιατί δείχνει τις προγενέστερες προσπάθειες στον επτανησιακό χώρο για τήν δημιουργία «ανωτάτου» πνευματικού Ιδρύματος μετά τήν μακροχρόνια ενετική κυριαρχία. Στο β' κεφάλαιο: «Ή δεύτερη (Βρετανική) 'Ιόνιος'Ακαδημία (προοιμιακά)» (σελ ) ιστορούνται οί προσπάθειες του μεγάλου "Αγγλου Φιλέλληνα και 'Ορθοδόξου Κόμη Φρειδερίκου Δημητρίου είναι τό όνομα πού πήρε κατά τή βάπτιση του Νόρθ Γκίλφορδ ( ) για τήν ίδρυση της Ί. 'Ακαδημίας, οί διαβουλεύσεις του με τον μεγάλο Έλληνα Ί. Καποδίστρια και οί πρώτες και σπουδαιότατες ένέργειες διαδικασίες για τήν θεμελίωση τοϋπανεπιστημίου στα άγγλοκρατούμενα Επτάνησα. Στο γ' κεφάλαιο (σελ ) μέ τίτλο: «Ή θεμελίωση ενός Πανεπιστημίου, 1824» παρουσιάζεται ή (πάντα δύσκολη) αρχή στή ζωή του πρώτου Πανεπιστημίου τοϋ Νεωτέρου Ελληνισμού, μέ ιδιαίτερη έμφαση στή σύνθεση και λειτουργία τών Σχολών του, τήν ίδρυση της Βιβλιοθήκης του και τήν οργάνωση της πειθαρχίας της πανεπιστημιακής οικογενείας. Ή καθιέρωση της ελληνικής Γλώσσας από τον Γκίλφορδ, και μάλιστα στή νεώτερη μορφή της, εξαίρεται εδώ δίκαια σαν αποδεικτικό στοιχείο για τήν ελληνικότητα, πού προσέλαβε άπ' αρχής τό "Ιδρυμα, υπογραμμίζονται όμως και οί πρακτικές και άλλες δυσκολίες στο εγχείρημα αυτό. Τό κεφάλαιο αυτό συμπληρώνεται μέ ενα χρήσιμο Παράρτημα (σελ ) για τό έργο και τήν προσφορά στή σύντομη θητεία του στο Πανεπιστήμιο της Κερκύρας του Καθηγ. Νικόλ. Πίκκολου ( ), πολύ υποβοηθητικό γιά τή βαθύτερη γνώση τοϋ Προσώπου. Στο κεφ. δ': «Τό δεύτερο και τό τρίτο 'Ακαδημαϊκό έτος» (σελ ) συνεχίζεται ή έκθεση κατά τό πνεύμα τοϋ προηγουμένου κεφαλαίου, μέ προσπάθεια διεισδύσεως κάτω από τήν ξηρή επιφανειακή ενημέρωση, στην εσωτερική ζωή τοϋ 'Ιδρύματος. Τό πέμπτο κεφάλαιο τιτλοφορείται: «Πρόοδος και υποχώρηση, 1827» (σελ ). Τό έτος αυτό εϊναι ή κορύφωση της ακμής τοϋ Πανεπιστημίου, πού μετά τον απροσδόκητο θάνατο τοϋ ιδρυτή του Γκίλφορδ ('Οκτώβριος 1827) αντιμετωπίζει, όπως ήταν επόμενο, δυσεπίλυτα προβλήματα, πού σφράγισαν αμετάκλητα όλη τήν περαιτέρω πορεία του. Ή υπογράμμιση της σημασίας τοϋ Γκίλφορδ γιά τό "Ιδρυμα και τών συνεπειών τοϋ θανάτου του στην περαιτέρω ζωή του γίνεται άπό τον συγγρ. μέ αδιαφιλονίκητο τρόπο. «Ή αναβίωση τοϋ 1835» εϊναι ό τίτλος τοϋ στ' Κεφαλαίου (σελ ). Μετά τήν περίοδο τής «αφάνειας» ( ) ακολουθεί μια αναλαμπή (1835 κ.έ.), πού ανάγλυφα πάλι σκιαγραφεί ό συγγρ. και πού οφείλεται, πλην τών άλλων, και στον τονισμό τοϋ ενδιαφέροντος τής Κρατικής Διοικήσεως (αρμοστής ό Νιοΰτζεντ) 6 για τό "Ιδρυμα. Νέα προγράμματα, νέα μαθήματα, νέοι Καθη 6. Βλ. γι' αυτόν Ή λ. Τ σ ι τ σ έ λ η, Κεφαλληνιακά Σύμμικτα, τόμ. Β', εν 'Αθήναις

7 ι Ή 'Ιόνιος 'Ακαδημία (Κριτική παρουσίαση του βιβλίου του G.P. Henderson) 325 γητές εμφανίζονται και όλα αξιολογούνται κριτικά από τον συγγραφέα. Το κεφάλαιο ζ': «Επέκταση των Σπουδών 1837» (σελ ) παρουσιάζει αναλυτικά το νέο 'Οργανικό Κανονισμό της 'Ακαδημίας (του 1837) και επισημαίνει τη σημασία των διατάξεων του, με σχόλια σοφά και προσεγμένα. Στο κεφάλαιο η': «Μεταφορά και υποχώρηση» (σελ ) εκθέτει ό συγγρ. τη διαδικασία της μεταφοράς του Πανεπιστημίου από το παλιό του κτήριο (μέσα στο Π. Φρούριο της Κερκύρας) στο νέο (στρατώνας Γκριμάνι) και τις εξελίξεις στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα της 'Ακαδημίας (1841 έ.). «Στην πραγματικότητα ή μεταφορά της 'Ακαδημίας συντελέσθηκε μέσασέ ατμόσφαιρα ακαδημαϊκού μαρασμού, όχι θριάμβου», όπως ορθότατα διαπιστώνει ό συγγραφέας (σελ. 110). Τό κεφάλαιο θ': «'Ελεγχόμενη ανάπτυξη» (σελ ) αναφέρεται σε μια περίοδο «άναρρώσεως», ύστερα από την υποχώρηση τοΰ 1841 (νέοι καθηγητές, αναδιάρθρωση των Σχολών). Παρουσιάζονται αναλυτικά οί νέοι Κανονισμοί (1844 κ. έ.) και κλείνει τό κεφάλαιο μέ ενα σύντομο «Παράρτημα», στο όποιο αναλύεται ενα παράδειγμα «διατριβής», πού βρίσκεται στή Γεννάδειο Βιβλιοθήκη των 'Αθηνών (σελ ). Στο τελευταίο κεφάλαιο (ι': «Ή δεκαετία τοϋ : "Ανδρες αξίας», σελ ) προσφέρει ό συγγρ. τις λίγες μαρτυρίες της περιόδου αυτής, πού είναι και ή αρχή τοΰ τέλους της 'Ακαδημίας, αναλύοντας χαρακτηριστικές «προσφωνήσεις» τριών Καθηγητών, πού, αντιστρόφως ανάλογα προς τήν προϊούσα κάμψη της 'Ακαδημίας, κατά τήν τελευταία αυτή περίοδο τής ζωής της, αναδείχθηκαν σε περίλαμπρες προσωπικότητες στον ελληνικό χώρο. Πρόκειται για τον Καθηγητή τής Παθολογίας Χαράλαμπο Τυπάλδο Πρετεντέρη ( ), τον Χριστόφορο Φιλητά ( ), συνδεόμενο μέ τήν 'Ακαδημία άπό τήν ϊδρυσή της, και τον γνωστότατο φιλόσοφο Πέτρο Βράϊλα Άρμένη ( ). Βασικά τό κεφάλαιο αυτό περιορίζεται στην έκθεση τής δραστηριότητος τών προσώπων αυτών, τών και σπουδαιότερων στην τελευταία αυτή περίοδο τής 'Ακαδημίας, άλλα και εκ τών σημαντικότερων άπό όσα γέμισαν μέ τήν παρουσία τους τήν πενηντάχρονη ζωή και προσφορά της στην ελληνική επιστήμη. 'Ακολουθεί ένας μεστός σε συμπεράσματα 'Επίλογος (σελ ), πού δεν είναι μόνο επίλογος τοϋ βιβλίου, άλλα και τής προσφοράς τής 'Ιονίου 'Ακαδημίας, γιατί παρουσιάζει τα τελευταία τέσσερα χρόνια της, μέχρι τό ανεπίσημο και αχαρακτήριστο κλείσιμο της μετά τήν "Ενωση τής Επτανήσου μέ τήν Ελλάδα (1864), πού συνοδεύτηκε άπό μιαν ανεξήγητη «μανία» καταβροχθίσεως τής ζωής τής «επαρχίας» άπό τον εξελισσόμενο «Μινώταυρο» τής 1960, σελ Πρβλ. τήν νεώτερη και άριστα τεκμηριωμένη μελέτη τής Μ α ρ ή ς Ά σ π ι ώ τ η, Ό λόρδος Νιοϋτζεντ στην Κέρκυρα, Δελτίον'Αναγνωστικής Εταιρίας Κερκύρας 11 (1974) σελ

8 326 Πρωτοπρ. Γεωργίου Δ. Μεταλληνοϋ Πόλεως τών Αθηνών, σαν ένα άπα τα πρώτα υδροκεφαλικά συμπτώματα στον οργανισμό της Νεώτερης Ελλάδας. 'Ακολουθεί ή Γενική Βιβλιογραφία (σελ ), ή οποία περιορίζεται στα «κυριότερα βιβλία ή άλλα γραπτά μνημεία... πού αποσπάσματα τους παρετέθησαν» στο βιβλίο. Γι' αυτό απουσιάζουν μερικές αξιοπρόσεκτες μελέτες, πού σ' ενα τέτοιο έργο σαν αυτό τοΰ κ. Henderson δεν έπρεπε, πιστεύομε, να παραλειφθούν, όπως λ.χ.: α) Νεοφύτου Ηράκλειας, Δύο επίσημα έγγραφα, αναφερόμενα εις την ϊδρυσιν και λειτουργίαν της 'Ιονίου 'Ακαδημίας, Ή 'Ηχώ, τ σελ. 5 ε. και 21 έ., β) Σπ. Ι. Άσδραχα, Άπό τη ζωή τοΰ Κάλβου στην Κέρκυρα ( ), στα Κερκυραϊκά Χρονικά 10 (1963) σελ , γ) Έμμ. Ν. Φραγκίσκου, Ό Κοραής και ή Ιονική 'Ακαδημία ( ), Ό Ερανιστής 3 (1964) σελ , δ) Βασιλικής Μάλιου Καραγιώργου, "Αγνωστες 'Επιστολές του Νεοφύτου Βάμβα προς τον Αόρδο Γκίλφορδ, στο (έκτακτο) Δελτίο της 'Αναγνωστικής Εταιρίας Κερκύρας για τό έτος Καποδίστρια ( ), 13 (1976) σελ. 7 18, ε) Άθαν. Ε. Καραθανάση, "Αγνωστες προσπάθειες του Γκίλφορδ για τή σύσταση της Ιονίου Ακαδημίας, Ό 'Ερανιστής 12 (1975) σελ. 7 16, στ) Σπ. και Κων. Βοβολίνη, Μέγα Έλληνικόν Βιογραφικόν Αεξικόν, τόμ. Β', 'Αθήναι Ιανουάριος 1957, σελ , άρθρο για τον Φρειδερίκο Νόρθ (Γκίλφορδ), κυρίως για τή συγκέντρωση πληροφοριών άπό άλλα έργα, πού δέν χρησιμοποιούνται στο έργο του Henderson, και πο'λύ περισσότερο ζ) 'Ηλία Τσιτσέλη, Κεφαλληνιακά Σύμμικτα, τόμος Α', εν 'Αθήναις 1904, και τόμος Β', έν 'Αθήναις 1960, και η) Γεωργίου Προσαλένδου, Ανέκδοτα χειρόγραφα άφορώντα τήν κατά τό δόγμα της 'Ορθοδόξου Εκκλησίας βάπτισιν του "Αγγλου φιλέλληνος κόμητος Γυίλφορδ, νϋν τό πρώτον εκδιδόμενα ύπό Λ. Βροκίνη, ταύτα συναρμολογήσαντος και προτάξαντος περί τοΰ συγγραφέως ειδήσεις και άλλας σημειώσεις, έν Κέρκυρα 1879 (για βιβλιογραφικές συμπληρώσεις σέ μερικότερα θέματα θα επανέλθουμε στή συνέχεια τής Κριτικής μας). Ή εργασία τοΰ κ. Η. παρουσιάζει κάποια (θεληματική ϊσως) έλλειψη στή βιβλιογραφική κατατόπιση τοΰ αναγνώστη σέ αρκετά λεπτομερειακά θέματα, καί μια κάποια συμπλήρωση τοΰ «κενοΰ» αύτοΰ θα επιχειρήσουμε στο οικείο μέρος τής Κριτικής μας. "Οσο για τήν Μετάφραση θα πρέπει να ομολογηθεί, πώς πρόκειται για μια άρτια προσεγμένη δουλειά, πού τιμά τον Μεταφραστή κ. Φαν. Βώρο, δόκιμο χειριστή καί τής δημοτικής μας γλώσσας, σέ μια μορφή μάλιστα χωρίς σκανδαλιστικές ακρότητες καί επιτηδευμένους αυτοσχεδιασμούς. Ό κ. Βώρος έδωσε μια γλώσσα στρωτή καί σοβαρή, αντάξια σέ ενα τόσο προσεγμένο έργο, πού διακρίνεται προ πάντων καί για τή σαφήνεια καί καθαρότητα τοΰ ύφους, προσόντα πού παρουσιάζει καί ό αγγλικός λόγος τοΰ κ. Henderson, όπως ξέρομε άπό τα παλαιότερα έργα του. Τοΰτο τιμά τον κ. Βώρο και

9 Ή 'Ιόνιος 'Ακαδημία (Κριτική παρουσίαση τοΰ βιβλίου του G.P. Henderson) 327 γράφεται στο ενεργητικό του ώς ανθρώπου των Γραμμάτων, πού διακονεί καρποφόρα την Παιδεία μας. * * * 'Ηταν φυσικό ή μελέτη του κ. Η., παρά την επιστημοσύνη και μεθοδικότητα της, να αφήνει και ορισμένα «κενά», οφειλόμενα στην απουσία μαρτυριών και κυρίως στην άγνοια αδημοσίευτων αρχειακών πηγών, πού σώθηκαν μέχρι την εποχή μας. Ό ϊδιος ό συγγραφέας επισημαίνει τη δυσκολία στη συγγραφή ιστορίας της 'Ιόνιας 'Ακαδημίας με κάποια πληρότητα, άφοϋ ολόκληρο το Άρχείό της καταστράφηκε από τις εμπρηστικές βόμβες των Γερμανών τό 1943 (βλ. σελ. 9 έ.). Ή καταστροφή του 'Αρχείου της 'Ακαδημίας καθιστά γι' αυτό επιτακτική τή δημοσίευση όλου τοΰ αρχειακού υλικού, πού σώζεται εδώ κι' εκεί στα χέρια ιδιωτών, πού ήδη και στο παρελθόν έχει δηλωθεί, όπως είδαμε, από υπεύθυνα πρόσωπα. Ό Θεός θέλησε να οδηγηθούν παλαιότερα τα βήματα μας σέ χώρους αρχειακούς, πού προσφέρουν σημαντικές ειδήσεις και για τήν 'Ιόνιο 'Ακαδημία. 'Ανάμεσα στο υλικό πού έχομε συγκεντρώσει για τή σύνθεση μιας μελέτης, αναφερομένης στή «Σπουδή της θεολογίας στην 'Ιόνιο Ακαδημία», ξεχωρίσαμε και πολλά στοιχεία, άγνωστα φυσικά στον Καθηγ. Henderson, πού βοηθούν μέν θαυμάσια για τήν κάλυψη μερικών δικαιολογημένων κενών της εργασίας του, αλλά και πού δέν μπορούν να θεμελιώσουν μόνα τους μια ειδική μελέτη για τήν 'Ακαδημία. Τα στοιχεία αυτά, όμως, κάλλιστα προσφέρονται για τήν συμπληρωματική άρτίωση της μελέτης τοΰ "Αγγλου Ερευνητή. "Ετσι, στή συνέχεια, φέρομε σέ φώς τα στοιχεία πού κατέχομε με τήν έννοια δχι της διορθώσεως (σέ μερικά σημεία θα ισχύσει ίσως και αυτό), αλλά βασικά της συμπληρώσεως της εργασίας τοΰ κ. Henderson. Τό παρουσιαζόμενο εδώ υλικό προέρχεται: α)'από τό 'Αρχείο τών αδελφών Τυπάλδων Ίακωβάτων στο Αηξούρι της Κεφαλληνίας, με τό όποιο ασχολούμεθα από τό β) 'Από τό 'Αρχείο τοΰ μεγάλου Κερκυραίου λογίου 'Ανδρέα Μουστοξύδη, πού φυλάσσεται σήμερα στην Βιβλιοθήκη της Ίερας Μη 7. Για τό 'Αρχείο βλ. Κ ω ν. Γ. Μ π ό ν η, 'Αρχείου Σύμμικτα. Τακτοποίησις καί μελέτη τοΰ 'Αρχείου των Οίκων Τυπάλδων Ίακωβάτων εν Ληξουρίω της Νήσου Κεφαλληνίας, στην Επετηρίδα Επιστημονικών 'Ερευνών του Πανεπ. 'Αθηνών, τόμ. Β', 'Αθήναι 1970, σελ (καί σ' ανάτυπο). Πρβλ. Γεωργίου Δ. Μεταλληνοϋ, Τό ζήτημα τής Μεταφράσεως τής Άγ. Γραφής εις τήν Νεοελληνικήν κατά τον 10' αι., 'Αθήναι 1977, σελ

10 328 Πρωτοπρ. Γεωργίου Δ. Μεταλληνοϋ τροπόλεως Κερκύρας 8. Τόσο οί αδελφοί Ίακωβάτοι, όσο και ό Μουστοξύδης, συνδέθηκαν άμεσα με την 'Ακαδημία της Κερκύρας, οί πρώτοι με την ιδιότητα τοϋ Καθηγητή (Κωνσταντίνος Τυπάλδος, ) ή σαν σπουδαστές της 'Ακαδημίας (Νικόλαος, Χαράλαμπος και Γεώργιος) και ό δεύτερος ώς "Αρχων της Παιδείας τοϋ Επτανησιακού Κράτους (1833 κ.έ.). Στα κατάλοιπα τους σώθηκαν, λοιπόν, και κείμενα αναφερόμενα στην 'Ιόνιο 'Ακαδημία, πού άνηκαν στο προσωπικό τους 'Αρχείο. 'Ιδιαίτερα ύπογραμμίζομε εδώ τη σημασία της ανέκδοτης «Ιστορίας της 'Ιόνιας Ακαδημίας», για τα ετη 1823 μέχρι 1837, γραμμένης άπό τον νεώτερο Ίακωβάτο Γεώργιο, έναν από τους αξιότερους σπουδαστές της 'Ακαδημίας, γνωστότατο Νομικό και Πολιτευτή, άλλα και διανοούμενο 9. Γράφοντας ό Γ. Ίακωβατος για τήν 'Ακαδημία πολύ ενωρίς (τό έργο έτελείωσε στις 11 Μαρτίου 1837), δεν περιορίζεται στις έκδεδομένες ειδήσεις (π.χ. στην Gazzetta Jonia), αλλά παραθέτει και πλήθος προφορικών παραδόσεων, πού, ελεγχόμενες κριτικά, φωτίζουν και πλευρές ακόμη σκοτεινές και λύνουν θέσεις ακόμη διαφιλονικούμενες. Ή σημασία τοϋ έργου αύτοϋ του Γεωργίου Ίακωβάτου για τό "Ιδρυμα έχει και άπό άλλο, ειδικό και διακεκριμένο ερευνητή, στο παρελθόν εξαρθεί 10, άίστε να μήν είναι ανάγκη να επιμείνουμε στο σημείο αυτό περισσότερο τώρα. 'Επίσης θα προσθέσουμε σέ μερικά σημεία και ειδήσεις της G. J., πού ή αγνοούσε ή άφησε ανεκμετάλλευτες για οποιοδήποτε λόγο ό κ. Henderson. Περιοριζόμασθε φυσικά στά στοιχεία, πού έχουμε αυτή τή στιγμή στά χέρια μας, και γι' αυτό ή προσφορά μας αυτή έστω μικρή και μέ κάποιο περιορισμένο ενδιαφέρον έχει μόνο συμπληρωματικό χαρακτήρα. Γιατί πολλά ακόμη στοιχεία μπορεί να προσφέρει τό 'Αρχείο της 'Ιονίου Γερουσίας στην Κέρκυρα, πού πρέπει και αυτό να έρευ 8. Βλ. Άγάθης Νικοκάβουρα, Το 'Αρχείο τοϋ 'Ανδρέα Μουστοξύδη, Πρακτικά Γ' Πανιονίου Συνεδρίου, τόμ. Α', έν 'Αθήναις 1967, σελ Πρβλ. Ε υ α γ γ. Ι. Μάνη, 'Ανδρέας Μουστοξύδης..., έν 'Αθήναις 1960, σελ Ά γ. Νικοκάβουρα, Έρευνα έργων και χειρογράφων τοϋ Άνδρ. Μουστοξύδη, Θησαυρίσματα 1(1962) σελ Βλ. γι' αυτόν τήν ακόμη και σήμερα χρησιμότατη βιογραφία του, δοσμένη άπό τον συμπατριώτη του Ή λ. Τ σ ι τ σ έ λ η, στά Κεφαλληνιακά Σύμμικτά του, τόμ. Α', σελ Βλ. Σ π. Ά σ δ ρ α χ δ, Άπό τή ζωή τοϋ Κάλβου στην Κέρκυρα, όπ. παρ., σελ. 141 έ. (και σποραδικά στή μελέτη). Πρβλ. τοϋ 'Ιδίου, 'Ανδρέας Κάλβος ανέκδοτα και αθησαύριστα κείμενα, Ό Ερανιστής 2 (1964) σελ. 89 κ.έ. Γ. Δ. Μ ε τ α λ λ η ν ο ϋ, Οί αδελφοί Ίακωβάτοι ώς συλλογείς δημοτικών τραγουδιών χάριν τοϋ Διονυσίου Σολωμού, Παρνασσός ΙΓ' (1971) σελ. 98, σημ. 3 (βλ. και τό 'Ανάτυπο στή σειρά: Κείμενα και Μελέται Νεοελληνικής Φιλολογίας, Διευθυντής: Καθηγητής Γεώργιος Θ. Ζώρας, άρ. 70, 'Αθήναι 1971, σελ , σημ. 3). Τό έργο θα παρουσιάσουμε εκτενέστερα σέ άλλη μελέτη μας.

11 Ή 'Ιόνιος Ακαδημία (Κριτική παρουσίαση τοϋ βιβλίου τοϋ G.P. Henderson) 329 νηθεϊ για το συγκεκριμένο θέμα 11, για να γίνει κάποτε κατά το δυνατό πιο καθαρή ή εικόνα, πού σχηματίζομε για το Ελληνικό Πανεπιστήμιο της Ε πτανήσου. Ή μέθοδος, πού χρησιμοποιούμε στή συνέχεια, εΐναι ή κατά το δυνατό απλούστερη και ανταποκρινόμενη στο σκοπό της Κριτικής μας αυτής. 'Ακολουθούμε κατά σελίδα το έργο τοΰ κ. Henderson και παραθέτομε τα δικά μας στοιχεία, παραπέμποντας στο συγκεκριμένο σημείο τής σελίδας, με τον αριθμό της και ένδειξη των στίχων, πού είναι για κάθε περίπτωση το σημείο αναφοράς μας. Π ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α' Για μια πληρέστερη βιβλιογραφική ενημέρωση και για περισσότερα ακόμη χρήσιμα στοιχεία πάνω στο εισαγωγικό αυτό Κεφάλαιο παραπέμπομε στή μελέτη τοΰ Έμμ. Ν. Φραγκίσκου, Ό Κοραής και ή 'Ιονική 'Ακαδημία, Ό 'Ερανιστής 3 (1964) σελ Στή σελ. 177, σημ. 1, βρίσκει κανείς τήν παλαιότερη βιβλιογραφία. Σελ. 13, στ. 5 (από κάτω) κ.ε.: Ή κρίση τοΰ συγγραφέα για τήν κατάσταση τής Παιδείας στα χρόνια τής Ενετοκρατίας, σύμφωνα και μέ νέα στοιχεία, πού τελευταία έρχονται συνέχεια σε φώς, είναι απόλυτα ορθή. Κάθε άλλο παρά «ειδυλλιακή» ήταν ή κατάσταση, όπως πίστευαν παλαιότερα 12. Για μια ευρύτερη τεκμηρίωση τής γνώμης τοΰ κ. Η. βλέπε το κεφάλαιο: «Συμβολή εις τήν Παιδείαν» τής διδακτορικής Διατριβής τής κ. Ζωής Μουρούτη Γκενάκου, Ό Νικηφόρος Θεοτόκης ( ) και ή συμβολή αύτοΰ εις τήν Παιδείαν τοΰ Γένους, 'Αθήναι 1979, σελ. 71 κ.έ., όπου και βιβλιογραφία. Πρβλ. Α.Χ. Τσίτσα, Ή 'Εκκλησία τής Κερκύρας κατά τήν Αατινοκρατίαν ( ), Κέρκυρα 1969, σελ. 111 ε., Τοΰ 'Ιδίου, Χριστόδουλος Βούλγαρης, Μέγας Πρωτοπαπάς Κερκύρας ( ), Κεφαλληνιακά Χρονικά 3 (1979) σελ Είναι πολύ ενδιαφέρουσα σ' αυτή τή σχέση και ή γνώμη τοΰ Γ. Ίακωβάτου, πού έχει σημασία προπάντων κατά το ότι γράφεται, πριν έμφανισθοΰν 11. "Οπως ό ίδιος μας πληροφόρησε, τό αξιοποίησε ήδη, σχετικά μέ τό θέμα του, γράφοντας τήν Ιστορία τής Ιατρικής Σχολής τής 'Ιονίου 'Ακαδημίας (Θεσσαλονίκη 1980, διατρ. έπί υφηγεσία) ό Δρ. κ. Γερά σ. Πεντόγαλος. Τήν εργασία του όμως δέν έχομε δει ακόμη (Φεβρουάριος 1981). 12. Βλ. π.χ. Ποίησις και πεζογραφία τής Επτανήσου, επιμέλεια Γ.Θ. Ζώρα, Βασική Βιβλιοθήκη 14, 'Αθήναι 1953, σελ. 9 έ.

12 330 Πρωτοπρ. Γεωργίου Δ. Μεταλληνοϋ άλλες σχετικές εργασίες (π.χ. του Σπ. Θεοτόκη, Άναμνηστικόν τεύχος της Πανιονίου Αναδρομικής 'Εκθέσεως, έν Κέρκυρα 1914, τοϋ 'Ιδίου, Περί της εκπαιδεύσεως έν Έπτανήσω, Κερκυραϊκά Χρονικά 5 [1956] σελ , Π. Χιώτη, Ιστορικά απομνημονεύματα Επτανήσου, τόμ. Β', έν Κέρκυρα 1858, τόμ. Γ', έν Κέρκυρα 1863, τόμ. ΣΤ, έν Ζακύνθφ 1888 κ.α.) και ασφαλώς, όπως και σ' άλλα σημεία της «Ιστορίας» του, άπηχοϋνται απόψεις άλλων συγχρόνων του, και μάλιστα τών Λογίων και Διανοουμένων της τότε Κερκυραϊκής κοινωνίας, ανάμεσα στους οποίους αύλιζόταν και ό νεαρός Ίακωβάτος. Γράφει λοιπόν: «... Οί Βενετζιάνοι, πού ήτανε άξιοι να συγκριθούνε μοναχά με Τούρκους στή διοίκηση τους, τα έκρατούσανε (ένν. τα 'Ιόνια Νησιά) από αίώναις, άλλ' ή επιρροή τους δέν έκτύπησε μήτε τον εθνισμό, μήτε τή θρησκεία, μήτε τή γλώσσα, παρά έφερε δυστυχίαις μερικαίς χωρίς όφελος τους πολιτικό. Ή μέν ιδιοκτησία ήτανε αβέβαιη, ή δέ προσωπική ασφάλεια, καθώς εκφραζόταν οί άρχοντες, χαμένη. Τό φονικό έστίχιζε δυο παράδαις δια τό φουσέκι της τουφεκιάς, και ή ατιμωρησία καμπόσο λάδι, κρασί ή σταφίδα. Ή γνώμη της Κυριεύουσας ήτανε ξύλο και αμάθεια για τους Ρωμαίους τό πρώτο είχανε τή δύναμη και τό έκάνανε, στο δεύτερο έναντιονόντανε, άλλα όχι μέ αποτέλεσμα, καθώς έπιθυμούσανε...» (φ. 1β 2α) 13. Ευθύνες δίνει όμως, ακόμη μεγαλύτερες, στους ίδιους τους Επτανήσιους αριστοκράτες, στο άρχοντολόϊ. «Οί αξιωματικοί (ένν. οί άρχοντες) δύο λογών άνθρωποι ήτανε ή κακούργοι ή παναδένοι 14. Οί πρώτοι φυσικό τό είχανε, σαν τό φίδι τον άλωνάρη να κάνουνε κακό, και σα να μήν εΐχε βυζάσουνε μάνας Ρωμαίας γλυκό γάλα, στοχαζόντανε τους αδελφούς τους σαν πέτραις" οί άλλοι μέ τήν καρδούλα τους τήν πήλινη, άγια λείψανα βενετικά, χωρίς να ποϋνε ποτέ τους όχι, έκλίνανε τό κεφάλι, και τοϋ άλλου ή τύχη ήταν αποφασισμένη. Και οί πρώτοι και οί δεύτεροι, μέ φύση διαφορετικιά, έσυμφωνούσαν' εις τό να μή φροντίζουν παρά δια τον εαυτό τους, ώς και μέ τή θυσία τής ζωής τους και της τιμής τους, να συμβουλεύουνε να γίνεται τό κακό, νά επιδοκιμάζουν τυφλά ό,τι έκανε ό ξένος, και να βλέπουνε μέ ανδρεία τά αμελημένα καλά, πού έμπόριε νά λάβη ό τόπος. "Ενα ιταλικό θέατρο 15, πού έφθειρε ήθη, γλώσσα και σακκούλα, όλοι τό έφημίζανε και στο εμπόριο δέν είχαν ενα χρηματιστήριο. Έμπορούσανε, λοιπόν, νά συνεργήσουνε σέ καλό, και μάλιστα σέ γράμματα;» (φ. 3β). Σελ. 14, στ. 2. κ.έ. : "Ισως θάπρεπε έδώ νά μνημονευθεί και μια παλαιότερη, όχι ευκαταφρόνητη, όπως φαίνεται, προσπάθεια προσφοράς ανώτερης παι 13. Πρβλ. Ντίνου Κ ο ν ό μ ο υ, Ή Ιόνιος "Ακαδημία, Αθήναι 1965, σελ. 15 έ. 14. Άπα τό πανί (πάνινος) ή τό ίταλ. panato (ψυχιόπαστος); "Αγνωστη σέ μας λέξη. 15. Εννοεί το θέατρο τής Κερκύρας San Giacomo.

13 Ή 'Ιόνιος Ακαδημία (Κριτική παρουσίαση τοϋ βιβλίου του G.P. Henderson) 331 δείας στην Επτάνησο, παρ' όλο πού δέν κατώρθωσε να κρατήσει πολύ. Πρόκειται για τη Σχολή, πού ίδρυσε στο Ληξούρι της Κεφαλλονιάς στα 1663 ό Κύπριος ιερωμένος Ίλ. Κιγάλας. Βλ. 'Ηλία Α. Τσιτσέλη, Κεφαλληνιακά Σύμμικτα, τόμ. Α', εν 'Αθήναις 1904, σελ. 241 έπ. Πρβλ. Χρ. Έμμ. Άγγελομάτη, Τό πρώτον Έλληνικόν Πανεπιστήμιον και ό Κύπριος Τλαρίων Κιγάλας, Ελληνική Κύπρος, έτος ΣΤ', 'Ιούνιος 1954, άρ. 62, σελ. 137 (στηρίζεται βασικά στον Τσιτσέλη). Σελ. 17, στ. 8: 'Αντί απιερή» γρ. «Πιέρη». Το όνομα Πιέρης είναι (και σαν Πιέρρης) γνωστότατο και σήμερα στην Κέρκυρα. Μάλλον έτσι θα πρέπει να μεταγραφεί τό Pieris του συγγρ. Σελ. 24, σημ. 2: Συμπληρωματικά για τον Β. Δαμωδό βλ. τήν μελέτη μας: Vikentios Damodos (1679/ ), Θεολογία Δογματική κατά συντομίαν ή τε Συνταγμάτιον Θεολογικόν (Prolegomena Kritische Ausgabe Kommentar), Athen 1980 (Diss.), όπου καί συγκεντρωτική βιβλιογραφία, σελ. 9* 17*). Σελ. 24, σημ. 8: Ή παραπομπή σημ. 5 να γίνει σημ. 6. 'Εδώ μπορεί να προστεθεί ή ενδιαφέρουσα μελέτη: Γερ. Η. Πεντόγαλου, Charle Philippe de Bosset, 'Ανέκδοτα έγγραφα σχετικά με τήν παρουσία του στην Κεφαλλονιά ( ), Παρνασσός IH' (1976) σελ Βλ. για τον άνδρα καίστοϋ Τσιτσέλη, όπ. παρ., τόμ. Β', σελ. 561 έ. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β' Σελ. 26, στ. 7 (άπό κάτω) κ.ε. : Ό Γ. Ίακωβάτος περιγράφει μέ τό δικό του χαρακτηριστικό τρόπο τήν «άρχαιολατρεία» και «έλληνολατρεία» τοϋ Γκίλφορδ. Τον παρουσιάζει μάλιστα να θέλει άπό τήν αρχή να ιδρύσει τό Πανεπιστήμιο στην 'Αθήνα: «Ό πρώτος του σκοπός καί ή άκρα του επιθυμία ήτανε απ' αρχής να συστήση Πανεπιστήμιο στην 'Αθήνα, όπου οί Ρωμαίοι διαβάζοντας έμελλε να καταστηθούνε κατά τή γνώμη του άξιοι απόγονοι τών παλαιών, ν' αποκτήσουν εθνισμό, καί μέ τήν άδεια της 'Αγγλίας μέ τον εθνισμό ανεξαρτησία καί ελευθερία. Ό Μιλόρδος άγάπαε τους "Ελληναις περισσότερ' άπό τους Ρωμαίους 16 μάλιστα εκείνων τών παλαιών ή αγάπη τον έκαμε ν' άγαπήση εμάς τους νέους... Μολαταύτα, ό Μιλόρδος του έβουλήθηκε να συστήση Πανεπιστήμιο δια τους Ρωμαίους. Τόπο έζούλευε τήν 'Αθήνα, άλλα εκεί ήτανε αδύνατο. Τό Κοράνι δέν άλλαξε, αυτό δέν άφηνε ελεύθερη μήτε τήν αθώα θρησκεία του Χριστού, πολύ περισσότερο δέν έδινε 16. Για τή θέση της «Ρωμιοσύνης» στο έργο αυτό τοϋ Ίακωβάτου δημοσιεύεται σύντομα άλλη μας μελέτη.

14 332 Πρωτοπρ. Γεωργίου Δ. Μεταλληνοϋ άδεια να εμπουν ή έπιστήμαις ποϋ έδιναν' υποψία δια πολιτικά πράματα 'Απελπισμένος πώς ό καιρός και οι περίστασαις τον έδιώχνανε άπο την πατρίδα τοϋ Σοφοκλή και του Πλάτωνα (σα να έλπιζε βοήθεια από έτοΰτα και άλλα παρόμοια ονόματα), έστοχάσθηκε, παρά να πάη χαμένος ό καλός του σκοπός, να συστήση τό Σχολείο εις τήν επικράτεια τή νησιώτικη, ώστε ε κείνο ποϋ έπρεπε θα κάμη ή βαθειά και μετρημένη απόφαση δια το καλό όλης τής Ρωμιοσύνης, τό έκαμε ενα απλό περιστατικό» (φ. 6α). Όσο και αν μπορεί να μή δεχθεί κανείς ανεπιφύλακτα τήν άποψη αυτή τοϋ Ίακωβάτου,άλλο τόσο, πιστεύομε, δέν έχει δικαίωμα a priori και να τήν απορρίψει. Υπάρχει και άλλη σχετική μαρτυρία, για μεταγενέστερο όμως χρόνο. "Ενας ανώνυμος χρονογράφος τής 'Ιόνιας 'Ακαδημίας, τό 1870, (βλ. Κ.Α. Διαμαντή, Ή 'Ιόνιος 'Ακαδημία τοϋ Κόμιτος Γκίλφορδ, στην Ελληνική Δημιουργία, οπ. παρ., σελ. 379), αναφέρει, ότι μετά τήν εκλογή τοϋ Καποδίστρια ώς Κυβερνήτη τής Ελλάδος (1827) ό Γκίλφορδ «είχε σκοπόν έπιστρέψας (δηλ. από τό συνηθισμένο ετήσιο ταξείδι του στην Αγγλία) να παραλαβή καθηγητάς, φοιτητάς, μηχανάς και βιβλία, όσα ήσαν ιδιόκτητα, και να ελθη εις Ελλάδα να συστήση τήν Άκαδημίαν». 'Αντίθετα ô 'Ανδρέας Παπαδόπουλος Βρετός δέχεται, ότι τοϋτο τό σκέφθηκε ό Γκ. άπό τό 1826, διότι αντιμετώπιζε νέα περικοπή τής κρατικής χορηγίας για τήν 'Ακαδημία. Βλ. Βιογραφικά Ιστορικά 'Υπομνήματα περί τοϋ Κόμητος Φρειδερίκου Γυίλφορδ..., 'Αθήναι 1846, σελ Πρβλ. άρθρο Νόρθ Φρειδερίκος, στο «Μέγα Έλληνικόν και Βιογραφικόν Αεξικόν» τών Σπ. και Κ. Βοβολίνη, τόμ. Β', 'Αθήναι 1957, σελ Δέν φαίνεται, λοιπόν, και εντελώς απίθανη ή εκδοχή τοϋ Ίακωβάτου. Ό Γκίλφορδ πάντα είχε στο νοϋ και τήν ψυχή του τήν 'Αθήνα. Τοϋτο είναι πολύ γνωστό. Σελ. 27', στ. 11 έ.έ. : Ό συγγρ. παραπέμπει στην έκθεση τοϋ Βρετοϋ για τήν βάπτιση τοϋ Γκίλφορδ. Τσως θά ήταν ορθότερο να καταφύγει κανείς στην άμεση πηγή για τό θέμα, πού είναι τό έργο τοϋ Γεωργίου Προσαλένδου, 'Ανέκδοτα χειρόγραφα άφορώντα τήν κατά τό δόγμα τής 'Ορθοδόξου 'Εκκλησίας βάπτισιν τοϋ "Αγγλου Φιλέλληνος κόμητος Γυίλφορδ, νϋν τό πρώτον εκδιδόμενα υπό Λ. Βροκίνη..., έν Κέρκυρα Για τό έργο αυτό γνώριζε ό Βρετός, όπως σημειώνει ό ίδιος (βλ. Βιογραφικά Ιστορικά Υπομνήματα, όπ. παρ., σ. 13). Άπό όσα γράφει όμως ό Βρετός φαίνεται, ότι έγνώριζε τήν ύπαρξη τοϋ έργου, όχι όμως και τό περιεχόμενο του. 'Αντίθετα ό Γ. Ίακωβδτος είχε, όπως ό ίδιος ομολογεί (Ιστορία, φ. 5α), αποκτήσει αντίγραφο τοϋ έργου, όταν έγραφε τήν Ιστορία του (Βλ. Κ.Γ. Μπόνη, 'Αρχείου Σύμμικτα. Τακτοποίησις και Μελέτη τοϋ 'Αρχείου τών Οίκων Τυπάλδων Ίακωβάτων έν Ληξουρίω τής Νήσου Κεφαλληνίας, στην 'Επετηρίδα 'Επιστημονικών 'Ερευνών τοϋ Παν/μίου 'Αθηνών Β' [1970] σελ. 588). Τό χειρόγραφο τοϋ Ίακωβάτου δίνει τον αρχικό τίτλο: «Περί τοϋ εξ 'Αγγλίας

15 Ή Ιόνιος 'Ακαδημία (Κριτική παρουσίαση τοϋ βιβλίου τοΰ G.P. Henderson) 333 άρχοντος υίοϋ Μιλόρδου, έλθόντος είς Κέρκυραν κάκεΐ τη άγια Καθολική και 'Αποστολική Εκκλησία, τη Όρθοδόξω και Ανατολική, εαυτόν προστεθέντος, Αναφορά», πού ανταποκρίνεται κάλλιστα στο πνεύμα και τήν θεολογική κατάρτιση τοϋ Προσαλέντη και πού ϊσως αυθαίρετα άλλαξε ό έκδοτης. Υπάρχει και ό ακόλουθος δεύτερος τίτλος: «Τά περί ομολογίας Γκίλφορδ», πού είναι μάλλον τοΰ Ίακωβάτου. Ή βάπτιση τοΰ Γκίλφορδ έγινε στις 23 Ιανουαρίου 1792, στις 11 τη νύχτα 17. "Εγινε βάπτιση κανονική και όχι χρίσμα μόνο, γιατί το έζήτησε, για λόγους συνειδήσεως, ό ϊδιος ό Λόρδος, πεπεισμένος, ότι αυτό πού έλαβε στην «Εκκλησία» του δεν ήταν βάπτισμα, όπως γράφει ô Προσαλέντης. Στή σημείωση 1 της σελ. 36 ό κ. Henderson εκφράζει μια δικαιολογημένη απορία, πού προέρχεται από σύγχυση τών πηγών του. Ό Βρετος σημειώνει, ότι «...τήν όμολογίαν... της νέας του πίστεως έδωκεν (δηλ. ό Γκίλφορδ) έν τω Ναώ της Ύπεραγίας Θεοτόκου... Μανδρακίνας...» (σελ. 27). Ό κ. Η. παρατηρεί: «Ή τελετή της 'ομολογίας' ϊσως δέν ήταν χωριστή άπό εκείνη τοΰ βαπτίσματος, τοΰ Guilford». Έδώ είναι ή σύγχυση. Δέν πρόκειται για «τελετή», αλλά για γραπτή «ομολογία πίστεως» λίβελλο, πού κατά τήν τάξη της 'Εκκλησίας μας πρέπει να υπογράψει και να απαγγείλει πριν άπό τή βάπτιση του εκείνος, πού επιστρέφει άπό οποιαδήποτε αίρεση στην 'Ορθοδοξία. "Αρα άλλο «ή ομολογία» και άλλο «τό βάπτισμα» 18. Ό Βροκίνης μας πληροφορεί σχετικά, ότι ό Γκ. «έπρόσφερεν έγγραπτον όμολογίαν πίστεως έξ ιδίας του χειρός» (σελ. 13). Τό κείμενο παραθέτει ό Βροκίνης στο ιταλικό πρωτότυπο (σελ. 41 έ.έ.) και ονομάζεται χαρακτηριστικά «λίβελλος ομολογίας» (σελ. 43). Τήν ομολογία συνέταξε ό Γκίλφορδ (24 ετών τότε) στο σπίτι πού έμενε, όπου τον επισκέφθηκαν ό Πρωτοπαπάς Δημήτριος Πετρετίνος και ό Γ. Προσαλέντης, τήν προηγούμενη νύχτα. Τό πρωί της 23ης 'Ιανουαρίου υπεβλήθη επίσημα ή Όμολογία στον Πρωτοπαπά καί τό βράδυ, 11 ή ώρα, έγινε ή βάπτιση (σελ. 151). Τό βάπτισμα έγινε στο σπίτι τοΰ Πωτοπαπά, όπως ορθά αναφέρει ό κ. Η., μέ άκρα μυστικότητα. Τό έτέλεσε ό 'Ιερέας Σπυρίδων Μοντεσάντος μέ τή βοήθεια τοΰ Διακόνου τοΰ Πρωτοπαπά. Ό τελευταίος μαζί μέ τον Κατηχητή 17. Βλ. καί Ν τ. Κ ο ν ό μ ο υ, όπ. παρ., σελ. 10. Κ. Διαμαντή, Ή'Ιόνιος'Ακαδημία τοϋ κόμιτος Γκίλφορδ, στην Έλλην. Δημιουργία, όπ. παρ., σελ. 728, σημ. 6. "Ολοι δέχονται: , χρονολογία πού δίνει ό Προσαλέντης. Ό π. Kallistos Ware, όμως, στο όρθρο του: The fifth Earl of Guilford ( ) and his secret Conversion to the Orthodox Church, στο έργο : D. Baker (έκδ.), The Orthodox Churches and the West [= Studies in Church History, τόμ. 13], Oxford 1976, σελ , καί πού είχε τήν καλωσύνη να μοΰ στείλει διώρθωσε σέ : τήν φανερή αβλεψία τοϋ Προσαλέντη (σελ. 249). 18. Πρβλ. Σαλβάνους, όπ. παρ., σελ. 16.

16 334 Πρωτοπρ. Γεωργίου Δ. Μεταλληνοϋ του Γκ. Προσαλέντη ήταν οί ανάδοχοι τοΰ νεοφώτιστου. Ό «Προεστώς» (Πρωτοπαπάς) του έδωσε το όνομα «Φεδερϊχος» και ό Προσαλέντης το όνομα Δημήτριος «κατά τον πόθον αύτοϋ», δηλ. του Γκίλφορδ (σελ. 153). Ή Μανδρακίνα, εκκλησία πού σώζεται και σήμερα στα τείχη της Κερκύρας, πάνω από το Μανδράκι, το παλαιό βενετσιάνικο λιμάνι, άπο όπου και το όνομα, συνεδέθη και αυτή με τον Γκίλφορδ, γιατί εκεί «εν ώρα πρώτη πρωινή» ( ), δηλ. αμέσως μετά το βάπτισμα, έκοινώνησε ό νεοφώτιστος των άχραντων μυστηρίων (σελ. 154). Ό Βροκίνης παραθέτει και το Πρακτικό της βαπτίσεως του Γκίλφορδ (σελ. 13 ε.), στο όποιο αναφέρονται συνοπτικά όλα τα παραπάνω. Βέβαια γύρω άπό τή βάπτιση τοΰ Γκ. επικράτησε μεγάλη σύγχυση, οφειλόμενη στην απόλυτη μυστικότητα, πού άπό τήν αρχή εΐχε τηρηθεί, γιατί ό Γκ., όπως φαίνεται και άπό άλλες πηγές, σκεπτόταν τήν αντίδραση των "Αγγλων επισήμων (ήταν γιος Πρωθυπουργού!) και περισσότερο των δικών του. Ό Προσαλέντης λέγει σχετικά: «Όθεν εις τους ερωτώντας μετά περιέργειας άρνησις μεν δέν πρέπει να γίνηται κατ' ούδένα τρόπον, αλλ' ουδέ βεβαίωσις ουδεμία, μόνον άπόκρισις στερεά και αμετάθετος να παριστάνη άγνοιαν και ουδέν πλέον» (σελ. 154). "Ακόμη και για τον τόπο τοΰ βαπτίσματος κυκλοφορούσαν διάφορες απόψεις. Π.χ. φαίνεται τοΰτο στον Βρετό. 'Αλλά και ό γνωστός επτανήσιος ιστοριοδίφης Θεόδ. Βελλιανίτης έγραψε, ότι ό Γκ. βαπτίσθηκε στο Ναό της Γ Αγ. Θεοδώρας (σημερινό μητροπολιτικό Ναό) άπό τον Κερκυραίο ιερέα Ευστάθιο Θεοτόκη, πού έζησε ! (Βλ. Μ.Ε.Ε., τόμ. IB', σελ. 553). Ή φήμη όμως για τήν βάπτιση τοΰ Γκ. κυκλοφορούσε, έστω και με κάποια αβεβαιότητα, και γι' αυτό ό Θ. Φαρμακίδης στην 'Απολογία του, έν 'Αθήναις , σελ. 125, έγραψε, ότι τή βάπτιση τοΰ Γκ. τήν ξέρουν «όλοι οί Κερκυραίοι, κληρικοί και λαϊκοί». Κατά τόν Προσαλέντη ό Βρετός «αντέγραψε» τον Φαρμακίδη. Συνεχίζει δέ: «... δς προσθείς και ετέρας τότε άγνωστους πλην ανακριβείς ειδήσεις, ας έξέλαβενώς βεβαίας, πίστιν δούς ϊσως εις άπλας διά λόγου πληροφορίας, κατά συνέπειαν περιέπεσε και εις έτερα λάθη, θεωρήσας τήν βάπτισιν ταύτην γενομένην 'δημοσίως" εις τήν έπ' ονόματι της Ύπεραγίας Θεοτόκου Μανδρακίνης έν Κέρκυρα τιμωμένην Έκκλησίαν» (σελ ). Ό Γ. Ίακωβάτος, πού γνώριζε τό κείμενο τοΰ Προσαλέντη (είναι όμως περίεργο ότι αναφέρει, πώς ό Γκ. έλαβε τό όνομα Γεώργιος), ξέρει πολύ καλά και τή μυστικότητα, πού κρατήθηκε γύρω άπό τή βάπτιση τοΰ Γκίλφορδ, για να άποφευχθοΰν βέβαιες δυσμένειες εναντίον του. Παραθέτομε καί τήν πολύ χρήσιμη εδώ μαρτυρία τοΰ Ίακωβάτου: «Εις τους Κόρφους... έγνωρίσθηκε ό Μιλόρδος με τόν Κύριο Προσαλέντη, άνθρωπο εμπειρον εις τα εκκλησιαστικά, ό όποιος βλέπωντας τήν κλίση τοΰ νέου φίλου του εις τό νά ρωτά διά τα δόγματα της 'Ορθοδοξίας, καί νά τα έρευνα, έκθεσε τους μαργαρίταις της θρησκείας του εις τα άλλο

17 Ή 'Ιόνιος 'Ακαδημία (Κριτική παρουσίαση τοϋ βιβλίου τοΰ G.P. Henderson) 335 φυλά μάτια, και καθώς ήθελε πή κάθε χριστιανική εκκλησία, που ήθελε απόκτηση το νέο πρόβατο, αμέσως έλαμψε ή χάρη του 'Αγίου Πνεύματος εις την καρδιά τοΰ ξένου, και τον έκαμε ορθόδοξο. Ό Προτεστάντης έπλυνε τήν πλάνη του και ταΐς άμαρτίαις ταΐς άνθρώπιναις εις το λουτρό τοϋ 'Αγίου Βαπτίσματος, και επήρε κρυφό όνομα Γεώργιος. Τέτοια πράξη, αν δεν έγίνηκε με όλην τήν ειλικρίνεια τής καρδίας, μένει ανεξήγητο, πώς ό Μιλόρδος έπραξε σέ Ρωμαίικον τόπο πράμα, τό όποιο δέν ήθελε καταδεχθή να πράξη έμπορος Ρωμαίος μέσα στή Αόντρα». Και στή συνέχεια: «...Έμεινε μισοκρυμμένος ορθόδοξος. Μάλιστα έπρεπε να φοβηθή, μήν τον συκοφαντήσουν, περνώντας τον υποκριτή, και χάση ετζη ό,τι και αν έμελέταε» (φ. 5αβ). Σελ. 28, στ. 14 (άπό κάτω) κ.έ.: Ό Γ. Ίακωβάτος παρατηρεί σχετικά: «Ταίς 24 τοϋ Φλεβαριοΰ (=ε.π.) τοϋ 1820 έπεσε λόγος πρώτη φορά δια τό Πανεπιστήμιο 19. Ό Αόρδος εις τον λόγον, όπου έκαμε στή Νομοθετικιά Συνέλεψη είπε πώς άπό τα πέρυσι έξετάχθηκε τό πράγμα, ώστε ή Κυβέρνηση έμπόριε να πάρη μέτρα δια τή στέρεη διάταξη του. Πώς τον έπρόσταξε ή Κυβέρνηση τής Μεγαλειότητας του να προβάλλη τής Βουλής να όνοματίση τον άξιο (distinct), τό φωτισμένον, τό φιλάνθρωπον, τον ευγενή Κόντε Γυίλφορδ εις τήν έντιμη θέση τοΰ ά ρ χ η γ ο ΰ και τοΰ προέδρου τοΰ Πανεπιστημίου, όπου θέλει στερεωθή εις έτούτην τήν Επικράτεια. Τότες ό 'Αρμοστής τελειόνει τό λόγο του μέ τό να συγχαρή τή Συνέλεψη δια τέτοια θετικιά απόδειξη τής μεγάλης και πατρικής έγνοιας ποϋ ό βασιλέας ό Προστάτης επήρε δια τήν ευτυχία τής αναγέννησης τοΰ 'Ιόνιου Ααοΰ» (φ. 4α). Σελ. 28, στ. 6 (άπό κάτω) : Μάλλον πρέπει να γραφεί «τον Απρίλιο τοΰ 1820» και όχι Ό Γ. Ίακωβάτος γράφει: «Άπό ταίς 20 τοΰ Μαρτίου 1820 ήτανε διορισμένο από τή Βουλή να κτισθή τό κτήριο δια τό Πανεπιστήμιο, αλλά εις τό Θιάκι» (φ. 4β). Πρβλ. Βρετό, όπ. παρ., σελ. 49. Σελ. 28, στ. 4 (άπό κάτω) κ.έ. : Έκτος άπό τις ρομαντικές διαθέσεις τοϋ Γκίλφορδ, ό Γ. Ίακωβατος αναφέρει και μιαν άλλη αρκετά πειστική αιτία, για τον σχεδιασμό τοΰ Πανεπιστημίου στην 'Ιθάκη: Ό Γκίλφορδ, γράφει, «έπαρακινήθηκε άπό τό καλό τών νέωνε, επειδή εκεί ευρίσκουν ησυχία άπό πολιτικά και άπό θέατρα, καλοήθεια και τίποτα παιχνίδι, χώρις να προβλέψουνε, αν ήτανε δυνατό να βαστάξη, αν είχανε βιβλία, ένώ ως τό ύστερο μήτε τοποθεσία δέν είχαν εΰρη ακόμη» (φ. 4β). 19. Το 1820 δέχονται, ότι ονομάσθηκε ό Γκίλφορδ «άρχων» (Cancelliere) τοϋ υπό ίδρυση Παν/μίου, ό Διαμαντής, δπ. παρ., σελ. 730, και οί Σαλβανοι, οπ. παρ., σελ. 20. Για «7 Μαρτίου 1820» μιλεί χωρίς παραπομπή φυσικά και ό Γ ε ρ ά σ. Σπαταλάς, βιογραφώντας τον Γκίλφορδ, στην Έλλην. Δημιουργία, οπ. παρ., σελ Πηγή όλων είναι έδώ ό Β ρ ε τ ò ς (οπ. παρ., σελ. 43).

18 336 Πρωτοπρ. Γεωργίου Δ. Μεταλληνοΰ Σελ. 30, στ. δ έ.έ.: Για τις διαθέσεις τοϋ Μαίτλανδ παρατηρεί και ό Ίακωβάτος: «'Από το Μάρτη στα είκοσι ενα, όπου έγίνηκε ή πρώτη απόφαση της Συνέλευσης, ήτανε άρχηνημένος ό Μεγάλος και Ιερός Αγώνας, άλλ' ό Μαίτλανδ δέν έπάντεχε ποτέ να βαστάξη παραπάνου από δυο μήνες, και δια τοϋτο έδωσε την άδεια να συστηθή το Πανεπιστήμιο. Όταν όμως ϊδε το πνεϋμα και τήν οργή τοϋ "Εθνους, τοϋ έφάνηκε σα να ήθελε άποκαταστήσ' ή Ρωμιοσύνη άπό τή Μεγάλη Βρεταννία, το αίμα του τον έκτύπησε στο μυαλό, καί άφριζε σαν Ίγγλέζος πού ήτον...» (φ. 7α)! Ή βασική δικαιολογία, πού προέβαλε ό 'Αρμοστής στή Συνέλευση της 4. Μαρτίου 1822, κατά τήν α' συνεδρίαση, ήταν ότι «ή Κυβέρνηση έστοχάσθηκε εύλογο να μήν επακολούθηση τα αυτά μέτρα δια τή θεμελίωση τοϋ Σχολείου, επειδή ήτανε πλέον χαμένη ή ωφέλεια ποΰ έλπιζαν, ωσάν όπου δέν ήτανε δυνατό να έλθουν από τα κοντακιανά μέρη νέοι, διά τό καλόν των οποίων έτοιμαζότουνε τό Πανεπιστήμιο...» (φ.7β). Πρβλ. G.J. Straordinaria αριθ. 218/1822, όπου δημοσιευμένος ό λόγος τοϋ Μαίτλανδ. Όσο για τον Γκίλφορδ ό Ίακωβάτος παρατηρεί τα έξης αξιοσημείωτα: «Έπίκρανε τήν αγαθή ψυχή τοϋ Μιλόρδου ή διάκριση Σχολείου δια τους νησιώταις καί Σχολείου διά τους Ρωμαίους, άλλα τον έθλιψε ή απόφαση ποϋ ανάβαλλε τό σκοπό του» (φ. 8α). Σελ. 30, στ. 15 ε. : Στους αναφερόμενους έδώ λόγους, υπάρχει καί κάποιος άλλος για τον Ίακωβδτο: Συνέβαλε καί ό τοπικισμός των Κερκυραίων! «'Από τό άλλο μέρος καί οί Κορφιάταις... τό ήθελαν (δηλ. τό Πανεπιστήμιο) συστημένο στον τόπο τους». Σαν δικαιολογία προέβαλλαν, ότι «τα παιδιά τους δέν μπορούνε να μισεύουν από τον τόπο να διαβάζουνε, μόνε ήτανε καλό ποϋ ή καθέδρα της Κυβέρνησης να ήναι καί ό τόπος τοϋ Σχολείου»! (φ. 8α) 20. Σελ. 31, στ. 22 κ.ε.: Ό Γ. Ίακωβατος δίνει μιαν ωραία ερμηνεία για τήν ενέργεια αυτή τοϋ Γκίλφορδ. Γράφει: «... Ό Μιλόρδος έγύρευε κ' έπροσκάλιε προφέσσοραις διά τό Πανεπιστήμιον. Είχε σχέδιο να μήν εΰρη παρά Ρωμαίους, καί να κράξη κανέναν 'Ιταλό τό πολύ πολύ σέ μεγάλη χρεία. Ή μοναχή απόφαση, ποϋ έμελλε να δώση μορφή έθνικιά τοϋ Πανεπιστήμιου, να φέρη ωφέλεια, καί ή οποία καί τότες ήτανε αναγκαιότατη καί τώρα καί πάντα απαραίτητη» (φ. 9β).Έχει σημασία, ότι γράφει τοϋτο, όταν άρχισε καί πάλι ή ιταλική υπεροχή στην Ακαδημία (1836 έ.). Σελ. 31, στ. 9 (από κάτω) ε.: Για τον Κων. Άσώπιο ( ) βλ. τήν πρόσφατη μελέτη της Ελένης Ι. Κοντιάδη, Γερμανικές επιδράσεις στην Ελληνική Παιδεία. "Ενα κεφάλαιο: Κωνσταντίνος Άσώπιος, Ό Ερανιστής 15 (1979) σελ (βιβλιογραφία στή σελ. 155). 20. Για τις αντιδράσεις των Κερκυραίων μιλεί καί ό «'Ανώνυμος του 1870». Βλ. στοΰ Κ. Διαμαντή, όπ. παρ., σελ. 730 έ.έ., πού φαίνεται είχαν ευρύτερο χαρακτήρα.

19 Ή 'Ιόνιος 'Ακαδημία (Κριτική παρουσίαση του βιβλίου του G.P. Henderson) 337 Σελ. 31, στ. 5(άπο κάτω) : Σχετικές μέ τήν περίοδο αύτη είναι «'Ανέκδοτοι έπιστολαί Γκιλφόρδου προς Φιλητάν», πού έδημοσιεύθηκαν στην «Αρμονία» Β' (1901) σελ Σελ. 31, στ. 2 (από κάτω) : Για τή γραφή τοϋ ονόματος τοΰ «Ί. Καρανδινοΰ», μέ ι δηλ. ή η, πρέπει να ληφθούν υπ' όψη τα ακόλουθα στοιχεία. Είναι γνωστός ό κανόνας, ότι τα εις ηνός πού προέρχονται από τοπωνύμια γράφονται μέ η (Βλ. Άχ. Τζαρτζάνου, Γραμματική της αρχαίας ελληνικής Γλώσσης, Αθήνα 1979, σελ. 154). Πέρα απ' αυτό, όμως, τό τυπικό στοιχείο έχομε τα ακόλουθα πρακτικά και ουσιαστικά δεδομένα. Στο αρχείο τοΰ Κ. Τυπάλδου Ίακωβάτου υπάρχουν έγγραφα τοϋ Καραντινοϋ ώς εφόρου, στα όποια υπογράφει ή «Δρ. Ι. ΚαρανδΗνός» (Κ3, 7 Κ3, 8 Κ3, 10) ή «Δρ. Ι. ΚαραντΙνός» (Κ3,3). Στις υπογραφές του όμως υπερισχύει ή μορφή: Καραν ΔΗΝΟΣ. Μόνο μια φορά επισημάναμε τήν άλλη. Στα Γράμματα τοϋ Κ. Τυπάλδου τό όνομα άπαντα επίσης: ΚαρανΔΗΝΟΣ (π.χ. ΚΙ, , 230). Στα εντιτλα τοΰ ϊδιου τοϋ Καρ. ώς Εφόρου βρίσκομε τή μορφή: ΚαρανΤΗ ΝΟΣ, όπως επίσης και σέ μια «Είδοποίησιν» τοΰ Γκίλφορδ, της : ΚαραντΗΝΟΣ. Στις εκδόσεις επίσης των έργων του φέρεται ώς ΚαρανδΗ ΝΟΣ. Βλ. Ιόνιος 'Ακαδημία ( ) Έκθεσις της Άναγν. Έταιρ. Κερκύρας, 1973, σελ. 19. Ό Τσιτσέλης (Κεφαλλην. Σύμμικτα, Α', 196 ε.) δίνει τή μορφή: ΚΑΡΑΝΤΙΝΟΣ. Πιστεύομε, πώς και μεΐς για ιστορικούς λόγους ή τή μορφή ΚαραΝΤΙΝΟΣ ή τή μορφή ΚαρανΔΗΝΟΣ μποροΰμε να χρησιμοποιοΰμε, όχι όμως και τον τύπο ΚαρανΔΙΝΟΣ (Τον τύπο: ΚαρανδΗνός χρησιμοποιεί και ό Βρετός, όπ. παρ., σελ. 79, κ. ά.). Σελ. 32, στ. 2, και 33, στ. 4: 'Ορθά τό αξίωμα τοΰ 'Εφόρου της 'Ακαδημίας αποδίδεται μέ τό αγγλικό: Rector ή Principal, γιατί αυτή ήταν ή λειτουργία (function) αύτοΰ τοΰ αξιωματούχου. Ό χαρακτηρισμός όμως τοΰ Γκίλφορδ ο)ς «πρύτανη» δέν είναι, ιστορικά κατά πρώτο, ορθός. Άπ' όσο ξέρω, ποτέ δέν χρησιμοποιήθηκε τότε ό όρος «Πρύτανις» στην 'Ακαδημία, παρά μόνο ό όρος «"Αρχων» (έκλαμπρότατος άρχων), πού είχε τό έργο τοΰ Canchelor (Cancellière: αρχηγός και πρόεδρος της Ακαδημίας). Ό «"Αρχων» της Ί. 'Ακαδημίας είχε μιαν ιδιάζουσα θέση. Ήταν βέβαια «Πρόεδρος» της, άλλα είχε πολύ περισσότερο μεταγενέστερα διοικητικές αρμοδιότητες, ή ταν κάτι σαν σύνδεσμος Πανεπιστημίου Κυβερνήσεως, ενώ ό "Εφορος είχε μεγαλύτερη (εκτελεστική) δικαιοδοσία στην εσωτερική ζωή της 'Ακαδημίας. Σελ. 32, στ. 2 κ.ε. : Τον αριθμό «δεκατέσσερις» για τους υποτρόφους τοΰ Γκίλφορδ, όπως δηλώνει (σημ. 12), τον παίρνει ό κ. Η. άπό τους Σαλβάνους. Υπάρχουν και άλλοι υπότροφοι όμως. Έμεΐς εδώ μποροΰμε να προσθέσουμε 3, τον Κων. Τυπάλδο Ίακωβάτο (βλ. τή μελέτη μας: Οι Σπουδές τοΰ Κ. Τυπάλδου Ίακωβάτου, στο Δελτίο της 'Αναγνωστικής Εταιρίας 22

20 338 Πρωτοπρ. Γεωργίου Δ. ΜεταλληνοΟ Κερκύρας 15 [1979] σελ ), τον Κεφαλλονίτη Διαμαντή Δελλαπόρτα (Ίακωβάτος, φ. 18α) και τον Διάκονο Δανιήλ Μάγνητα ( ), πού αργότερα δίδαξε στην Κωνσταντινούπολη. Ό Μάγνης δε δίδαξε βέβαια στην Ακαδημία 21, όπως και με άλλους συνέβη το ϊδιο.έτοιμάζομε για έκδοση τήν αλληλογραφία του με τον φίλο του Κ. Τυπάλδο, όπου και βλέπομε, πώς ήταν και αυτός για μακρό διάστημα υπότροφος του Γκίλφορδ. Σελ. 32, στ. 10 κ.ε.: Στή σημ. 13 ό συγγρ. σημειώνει συμπληρωματικά: «Δεν μπόρεσα να εντοπίσω τή θέση αύτοϋ του σπιτιού». Ούτε και οί Σαλβανοι, μολονότι Κερκυραίοι, έχουν εντοπίσει το σπίτι (βλ. σελ ). Πρόκειται όμως για το πολυώροφο σπίτι, πού βρίσκεται εξω από τον Ί. Ναό τής Ύπεραγίας Θεοτόκου Σπηλαιώτισσας, τής σημερινής Μητροπόλεως, δεξιά στον εισερχόμενο. Σήμερα υπάρχει εκεί μια πλάκα, πού υπενθυμίζει πώς το σπίτι αυτό φιλοξένησε αρχικά τον Γκίλφορδ και τήν 'Ακαδημία. Ή γειτνίαση τοϋ σπιτιού μέ τήν Εκκλησία πιστεύομε, ότι ήταν ένας λόγος (ό άλλος ασφαλώς το μέγεθος της) πού έκανε τον Γκ. να τελεί εκεί όλες τις θρησκευτικές τελετές τής 'Ακαδημίας, παρ' όλο πού τότε και μέχρι τό 1841 μητροπολιτικός Ναός ήταν ό Ναός τοϋ Ταξιάρχου Μιχαήλ. Βλ. Σπ. Παπαγεωργίου, Ιστορία τής 'Εκκλησίας τής Κερκύρας, εν Κέρκυρα 1920, σελ. 141 και 203. Σελ. 32, στ. 13 (από κάτω) κ.ε. : Ή αμφιβολία τοϋ κ. Η., για τό αν δίδαξε καθόλου ό Μπάλφουρ, επιβεβαιώνεται από τον Γ. Ίακωβατο, πού δέν τον αναφέρει ανάμεσα στους πρώτους Καθηγητές τοϋ Ιδρύματος (φ. 12β κ.έ.). Παρακάτω θα δηλώσει μάλιστα: «'Από τοϋ Βέλφωρ τήν παράδοση δέν μένει ίχνος μήτε» (φ. 26α). Σελ. 34, στ. 11: Πιστεύομε, ότι τό όνομα Dui μπορεί κάλλιστα να μεταγραφεί: Δούης, όνομα γνωστότατο και σήμερα στην Κέρκυρα. Σελ. 34, στ. 20 ε.ε., πρβλ. σελ. 35, στ. 5 ε.ε. : Φαίνεται, πώς πράγματι ή μεγάλη επιμονή του ελληνολάτρη Γκίλφορδ συνετέλεσε, ώστε να εφαρμοσθεί τό σύνταγμα τοϋ 1817 και να επιβληθεί ή Ελληνική Γλώσσα στην Παιδεία. Σημειώνει σχετικά ό Ίακωβατος: «...Άφοΰ έπαράβηκε ή Κυβέρνηση τό τέταρτο, τό πέμπτο και τό έκτο άρθρο τοϋ Συνταγμάτου 22, όλα ποΰ προστάζουνε να βαλθή άπάνου ή νέα γλώσσα, εξακολουθούσαν τα 'Ιόνια Νησιά να έχουν μορφή βενετζιάνικη, μέ τα βενετζιάνικα ποϋ έμιλούσανε. 'Αλλά τώρα μέ τό νέο κατάστημα, έσυνεπήρε τήν Κυβέρνηση ή βία 21. Σημειώνει και ό Ίακωβατο ς: «Ό Δανιήλ Μάγνης, διάκος άπα τή Θεσσαλία, ανέβηκε στην Ουγγαρία να σπουδάξη Θεολογία εις τα εκεί Σπουδαστήρια. Ό νέος ετούτος δέν έφθασε δια ταίς περίστασαις να τελείωση τή σπουδή του» (φ. 18α). 22. Εννοεί εκείνο τοϋ 1817.

21 Ή 'Ιόνιος 'Ακαδημία (Κριτική παρουσίαση του βιβλίου τοΰ G.P. Henderson) 339 τών πραγμάτων ώστε αυτή, ήθελε δεν ήθελε 23, άφησε να τρέχουνε με τη μεγαλύτερη σιωπή τοΰ κόσμου» (φ. 11 β). Τοΰτο φαίνεται άλλωστε και από το άρθρο της G.J. της 3/15 Μαΐου 1824, πού απόσπασμα του παραθέτει ό συγγρ. (σελ. 35). Σελ. 35, στ. 2 (άπό κάτω) κ.ε. : Δεν πρέπει νά υπάρχει καμμιά αμφιβολία, πώς ό Γκίλφορδ συντηρούσε πολλούς άπορους μαθητές και πλήρωνε τους Καθηγητές, μια και έχουμε και τή μαρτυρία του Ίακωβάτου, πού, σαν πολύ κοντά στα πράγματα, γνώριζε άμεσα τήν αλήθεια. Γράφει: «...Δεν έφυλαγότουν ό Μιλόρδος έξοδα και φροντίδαις, δεχόμενος τόσους και τόσους νέους φτωχούς, πού έπροστρέχανε στή γενναιότητα του, δια ν' ακούσουν μαθήματα νέα δια τον εαυτό τους... Έπαίρνανε ποιος εξη και ποιος δέκα τάλλαρα το μήνα, με τα όποια έζούσανε... Αυτό έκαμε νά πληθύνη και ό αριθμός των μαθητάδων, επειδή ή 'Ακαδημία άρχησε με λίγους. Λίγο καιρό αργότερα ή Κυβέρνηση άλάφρυνε τό Μιλόρδο άπό τους Άναγνωστάδαις, περνώντας (sic) αυτή τα έξοδα αυτών τών νέων» (φ. 18β).Έδώ αφήνεται νά νοηθεί, ότι ή ενέργεια αυτή τοΰ Γκίλφορδ προήλθε και άπό τήν επιθυμία του νά ωθήσει τους νέους στή σπουδή, μιά και τό Πανεπιστήμιο συναντούσε τόσες, φανερές και κρυφές, αντιδράσεις άπό τό Κράτος. Ή αλήθεια πρέπει νά βγει άπό ενα συνδυασμό της πληροφορίας τοΰ Ίακωβάτου μ' εκείνη τοΰ Γ. Σπαταλά (όπ. παρ., σελ. 36). ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ' Σελ. 39, στ.δ (άπό κάτω) : Ό «Public Orator» τής Ακαδημίας ονομαζόταν κοινά «ρήτορας» τοΰ πανεπιστημιακού έτους. "Ετσι χρησιμοποιεί πάντα τον τίτλο στα ελληνικά ό Ίακωβάτος και έτσι βρίσκεται και σε άλλες ελληνικές πηγές 24. Στή συνέχεια θα δοΰμε και άλλες περιπτώσεις. Σελ. 40, στ. 1 (από κάτω) κ.ε. : Άπό όσα γνωρίζομε, φαίνεται απόλυτα ορθό τό συμπέρασμα τοΰ συγγρ. για τή χρήση τής στολής στο Πανεπιστήμιο μέχρι τό θάνατο τοΰ Γκίλφορδ. 'Αργότερα ό Ίακωβάτος μιλεί για κάποιο «παράσημο» (σήμα) πού έφεραν οι μαθητές 25, θά ήταν έμβλημα, όπως αργότερα καθιερώθηκε ειδικό πηλίκιο για τους μαθητές τών Γυμνασίων. Ό Ίακωβάτος μιλεί και για «κατάχρηση» στή χρησιμοποίηση τής πανεπιστημιακής στολής, πού φαίνεται απόλυτα φυσική, άφοΰ τό ένδυμα αυτό δημιουρ 23. Οί αραιώσεις δικές μας. 24. Βλ. π.χ. και τον «ανώνυμο χρονογράφο» τοΰ 1870, στοΰ Κ. Διαμαντή, δπ. παρ., σελ. 738, και τους Σ α λ β ά ν ο υ ς, μν. έργ., σελ Φύλλ.41β. Συμπληρώνει όμως, οτι τοΰτο «ποτέ δεν έβάλθηκεσέ πράξη» (αύτ.). Βλ. και σελ. 355.