Αρχαία Γλώσσα Ελένη Λογοτεχνία

Transcript

1 Αρχαία Γλώσσα Ελένη Λογοτεχνία Γ Γυμνασίου Δημήτρης Μητρούσκας Φιλόλογος

2 Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε ΝΑ Α. ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ ΑΡΧΑΙΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ Ενότητα 1. Σελ. 2 Ενότητα 2. Σελ. 3 Ενότητα 3. Σελ. 5 Ενότητα 4. Σελ. 7 Ενότητα 5. Σελ. 9 Ενότητα 6. Σελ. 10 Ενότητα 7. Σελ. 12 Ενότητα 8. Σελ. 14 Ενότητα 9. Σελ. 16 Ενότητα 10 Σελ. 17 Ενότητα 11 Σελ. 19 Ενότητα 12 Σελ. 20 Β. ΘΕΩΡΙΑ ΓΛΩΣΣΑΣ Ενότητα 1. Σελ. 22 Ενότητα 2. Σελ. 23 Ενότητα 3. Σελ. 24 Ενότητα 4. Σελ. 27 Ενότητα 5. Σελ. 30 Ενότητα 6. Σελ. 31 Ενότητα 7. Σελ. 33 Ενότητα 8. Σελ. 34 Γ. ΕΛΕΝΗ Πρόλογος. Σελ. 36 Α Επεισόδιο Σελ. 41 Β Επεισόδιο Σελ. 43 Α Στάσιμο Σελ. 50 Γ Επεισόδιο Σελ. 51 Β Στάσιμο.. Σελ. 53 Δ Επεισόδιο Σελ. 53 Γ Στάσιμο. Σελ. 55 Έξοδος. Σελ. 56 Δ. ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Να μου τον πάρεις, Ύπνε μου - Κοιμήσου αστρί Σελ. 61 Του γιοφυριού της Άρτας Σελ. 61 Θούριος Σελ. 64 Ερωτόκριτος. Σελ. 66 Απομνημονεύματα Σελ. 69 Αυτοβιογραφία. Σελ. 70 Ελεύθεροι Πολιορκημένοι Σελ. 72 Ο Παχύς και ο Αδύνατος.. Σελ. 73 Στα 200 π.χ.. Σελ. 75 Σαν δέσμη από τριαντάφυλλα.. Σελ. 77 Βράδυ Σελ. 78 Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά Σελ. 79 1

3 Α. ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ ΑΡΧΑΙΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ 1 η ΕΝΟΤΗΤΑ Η Ελένη και η καταστροφή της Τροίας ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Εἰ Ἑλένη ἦν ἐν Ἰλίῳ οἱ Τρῶες ἀπέδοντο ἄν αὐτὴν τοῖς Ἕλλησιν ἐκόντος γε ἤ ἄκοντος Ἀλεξάνδρου. Οὐ γὰρ δη οὔτω γε φρενοβλαβὴς ἦν ὁ Πρίαμος οὐδέ οἱ ἄλλοι Τρῶες, ὤστε ἐβούλοντο κινδυνεύειν τοῖς σφετέροις σώμασιν καὶ τοῖς τέκνοις καὶ τῇ πόλει,ὅπως Ἀλέξανδρος συνοικῇ Ἑλένῃ. Εἰ δε τοι καὶ ἐγίγνωσκον ταῦτα ἐν τοῖς πρώτοις χρόνοις, ἐπεί πολλοὶ μέν τῶν ἄλλων Τρώων ἀπώλλυντο μάλιστα δε οἱ υἱεῖς αὐτοῦ (ἀπώλλυντο), ὁπότε συμμίσγοιεν τοῖς Ἔλλησιν, Πρίαμος, εἰ καὶ αὐτὸς συνῴκει Ἑλένῃ, ἀπέδωκεν ἄν αὐτήν Μενελάῳ,ἵνα αὐτὸς καὶ οἱ ὑπηκόοι αὐτοῦ ἀπαλλαγειεν τῶν παρόντων κακῶν. Ἀλλὰ (Τρῶες) γὰρ οὐκ εἶχον Ἑλένῃ ἀποδοῦναι οὐδέ οἱ Ἕλληνες ἐπίστευον αὐτοῖς λέγουσιν τὴν ἀλήθειαν, ὡς μὲν ἐγὼ γνώμην ἀποφαίνομαι, τοῦ δαιμονίου παρασκευάζοντος ὅπως πανολεθρίᾳ ἀπολόμενοι ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Αν η Ελένη βρισκότανστην Τροία οι Τρώες θα την έδιναν πίσω στους Έλληνες με ή χωρίς τη θέληση βέβαια του Αλέξανδρου. Γιατί βέβαια δεν ήταν τόσο παράφρων ο Πρίαμος ούτε και οι άλλοι Τρώες ώστε να θέλουν να θέτουν σε κίνδυνο τη ζωή τη δική τους,των παιδιών τους και της πόλης,για να συζεί ο Αλέξανδρος με την Ελένη. Και αν βέβαια (οι Τρώες) είχαν αυτή τη γνώμη τα πρώτα χρόνια, όταν (αργότερα) πολλοί από τους υπόλοιπους Τρώες έχαναν τη ζωή τους, και προπάντων οι γιοι του (έχαναν τη ζωή τους) κάθε φορά που συγκρούονταν με τους Έλληνες, ο Πρίαμος, αν ακόμη και ο ίδιος συζούσε με την Ελένη, θα την έδινε πίσω στο Μενέλαο,με σκοπό ο ίδιος και οι υπήκοοί του να απαλλαγούν απ τις παρούσες συμφορές. Αλλά (οι Τρώες) βέβαια δεν είχαν την Ελένη, ώστε να την επιστρέψουν,ούτε οι Έλληνες τους πίστευαν, παρ όλο που αυτοί έλεγαν την αλήθεια, όπως εγώ νομίζω, επειδή ο θεός μηχανευόταν προκειμένου με την ολοκληρωτική 2

4 ποιήσωσι καταφανές τοῖς ἀνθρώποις τοῦτο, ὡς καὶ αἱ παρὰ τῶν θεῶν τιμωρίαι τῶν μεγάλων ἀδικημάτων εἰσί μεγάλαι. καταστροφή τους να κάνουν ολοφάνερο στους ανθρώπους αυτό, ότι δηλαδή και οι εκ μέρους των θεών τιμωρίες για τις μεγάλες αδικίες είναι μεγάλες. ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΝΟΤΗΤΑ 1 2. Γιατί (η Ελένη) έπραξε όσα έπραξε ή σύμφωνα με τις επιθυμίες της Τύχης και σύμφωνα με τα σχέδια των θεών και σύμφωνα με τις αποφάσεις του πεπρωμένου ή γιατί αρπάχτηκε με τη βία ή επειδή πείστηκε με τα λόγια ή επειδή κυριεύτηκε από έρωτα.και αν λοιπόν για το πρώτο,ο ένοχος αξίζει να κατηγορείται γιατί δεν μπορεί κανείς να εμποδίζει τη θεική βούληση με την ανθρώπινη πρόνοια.αν λοιπόν η κατηγορία πρέπει να αποδοθεί στην Τύχη και σε κάποιο θεό,πρέπει να απαλλαγεί η Ελένη από την κακή φήμη. 2 η ΕΝΟΤΗΤΑ Θυσία για την πατρίδα ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Ὥστε προσήκει ἡγεῖσθαι εὐδαιμονεστάτους τούτους, οἵτινες κινδυνεύσαντες ὑπὲρ μεγίστων καὶ καλλίστων οὕτω ἐτελεύτησαν τὸν βίον, οὐκ ἐπιτρέψαντες περί αὐτῶν τῇ τύχῃ οὐδ ἀναμείναντες τὸν αὐτόματον θάνατον, ἀλλ ἐκλεξάμενοι τὸν κάλλιστον. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Επομένως ταιριάζει να θεωρούμε πολύ ευτυχισμένους αυτούς, γιατί, αφού κινδύνεψαν για τα πιο μεγάλα και πιο ωραία ιδανικά έτσι τέλειωσαν τη ζωή, χωρίς δηλαδή να εμπιστευτούν τους εαυτούς τους στην τύχη και χωρίς να περιμένουν το φυσικό θάνατο, αλλά επιλέγοντας τον πιο ωραίο. 3

5 Καί γὰρ τοι ἀγήρατοι (εἰσίν) μὲν αἱ μνῆμαι αὐτῶν, ζηλωταὶ δὲ ὑπὸ πάντων ἀνθρώπων αἱ τιμαί οἵ πενθοῦνται μὲν διὰ τὴν φύσιν ὡς θνητοί, ὑμνοῦνται δὲ διὰ τὴν ἀρετὴν ὡς ἀθάνατοι. Καὶ γὰρ τοι θάπτουνται δημοσίᾳ καὶ τίθενται ἐπ αὐτοῖς ἀγῶνες ῥώμης καὶ σοφίας καὶ πλούτου, ὡς ὄντας τοὺς τελευτηκότας ἐν τῷ πολέμῳ καὶ τοὺς ἀθανάτους ἀξίους τιμᾶσθαι ταῖς αὐταῖς τιμαῖς. Ἐγὼ μὲν οὖν αὐτοὺς καὶ μακαρίζω τοῦ θανάτου καὶ ζηλῶ καὶ οἶμαι, μόνοις τούτοις ἀνθρώπων κρεῖττον εἶναι γενέσθαι οἵτινες,ἐπειδὴ ἔτυχον θνητῶν σωμάτων διὰ τὴν ἀρετήν αὐτῶν κατέλιπον μνήμην ἀθάνατον Και γι αυτό βέβαια αγέραστες είναι οι αναμνήσεις αυτών Και αξιοζήλευτες από όλους τους ανθρώπους οι τιμές τους. Αυτοί βέβαια πενθούνται λόγω της φύσης τους, ως θνητοί που είναι, υμνούνται όμως λόγω της γενναιότητάς τους, σαν αθάνατοι. Και γι αυτό θάβονται βέβαια με δημόσια δαπάνη και καθιερώνονται προς τιμήν τους αγώνες δύναμης, σοφίας και πλούτου, με την ιδέα ότι είναι αυτοί που έχουν σκοτωθεί στον πόλεμο και οι αθάνατοι άξιοι να τιμώνται με τις ίδιες τιμές. Εγώ λοιπόν αυτούς και τους καλοτυχίζω για το θάνατό τους και τους ζηλεύω και νομίζω ότι,μόνο αυτοί από τους ανθρώπους άξιζαν περισσότερο να ζήσουν γιατί αυτοί,αφού έλαβαν θνητά σώματα, λόγω της γενναιότητάς τους άφησαν πίσω μνήμη αθάνατη. ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΝΟΤΗΤΑ 2 Κατ αρχάς λοιπόν,αντί για το σύντομο χρόνο της ζωής,αφήνουν στην αιωνιότητα αγέραστη δόξα,μέσα στην οποία και τα παιδιά τους θα ανατραφούν ώστε να γίνουν ονομαστά και οι γονείς τους θα γηροκομηθούν απολαμβάνοντας το γενικό θαυμασμό,έχοντας τη δόξα τους παρηγοριά στο πένθος.έπειτα,απρόσβλητοι σωματικά από αρρώστιες και αλώβητοι από ψυχικά από λύπες,πράγματα τα οποία αντιμετωπίζουν οι ζωντανοί σε διάφορες περιστάσεις,απολαμβάνουν τις καθιερωμένες τιμές με μεγάλη τιμή και με πολλή ευτυχία.γιατί πώς δεν πρέπει να θεωρούνται ευτυχισμένοι αυτοί,τους οποίους,βέβαια,όλη γενικά η πατρίδα θάπτει με δημόσια δαπάνη και οι οποίοι μόνοι απολαμβάνουν κοινούς επαίνους και που τους ποθούν όχι μόνο οι συγγενείς και οι συμπολίτες τους, αλλά ολόκληρη η Ελλάδα πρέπει να πούμε,και που στο πένθος γι αυτούς έχει συμμετάσχει και το μεγαλύτερο μέρος της οικουμένης; 4

6 3 η ΕΝΟΤΗΤΑ Η κατοχή της εξουσίας δεν εγγυάται την ευτυχία ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Εἰ δὲ σὺ οἴει ὡς ὁ τύραννος ἔχων πλείω κτήματα τῶν ἰδιωτῶν διὰ τοῦτο καὶ πλείω απ αὐτῶν εὐφραίνεται, οὐδὲ τοῦτο οὕτως ἔχει,ὦ Σιμωνίδη, ἀλλ ὥσπερ οἱ ἀθληταί οὐχ ὅταν γένωνται κρείττονες ἰδιωτῶν, εὐφραίνει τοῦτ αὐτοὺς, ἀλλά τοῦτ ἀνιᾷ αὐτούς, ὅταν (γένωνται) ήττους τῶν ἀνταγωνιστῶν, οὕτω καὶ ὁ τύραννος οὐχ ευφραίνεται τότ ὅταν φαίνηται έχων πλείω τῶν ἰδιωτῶν, ἀλλ ὅταν ἔχῃ ἐλάττω ἑτέρων τυράννων, τούτῳ λυπεῖται* ἡγεῖται γὰρ τοὺτους εἶναι ἀνταγωνιστὰς αὐτῷ τῷ πλούτῳ. Οὐδέ γε θᾶττόν τι γίγνεται τῷ τυράννῳ ἤ τῷ ἰδιώτῃ ὧν ἐπιθυμεῖ. Ὁ μὲν γὰρ ἰδιώτης ἐπιθυμεῖ οἰκίας ἤ ἀγροῦ ἤ οἰκέτου, ὁ δὲ τύραννος (ἐπιθυμεῖ) ἤ πόλεων ἤ πολλῆς χώρας ἤ λιμένων ἤ ἰσχυρῶν ἀκροπόλεων.{ } ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Κι αν εσύ έχεις τη γνώμη ότι ο τύραννος, επειδή έχει περισσότερα αποκτήματα απ τους απλούς πολίτες, γι αυτό, και παίρνει απ αυτά περισσότερες ευχαριστήσεις, ουτε κι αυτό Σιμωνίδη είναι έτσι, αλλά, όπως ακριβώς, όταν οι αθλητές αναδειχθούν ανώτεροι από τους όχι ιδιαίτερα γυμνασμένους πολίτες, δεν τους ευχαριστεί αυτό, αλλά τους στενοχωρεί αυτό, όταν φανούν κατώτεροι απ τους αντιπάλους τους, έτσι και ο τύραννος δεν ευχαριστιέται τότε, όταν είναι φανερό ότι έχει περισσότερα απ τους απλούς πολίτες, αλλά αντίθετα, όταν έχει λιγότερα από άλλους τυράννους, εξαιτίας αυτού λυπάται. γιατί θεωρεί ότι αυτοί είναι ανταγωνιστές του στον πλούτο. Ούτε βέβαια πιο γρήγορα ο τύραννος αποκτά απ τον απλό πολίτη κάτι απ αυτά που επιθυμεί. Γιατί ο απλός πολίτης επιθυμεί σπίτι ή χωράφι ή δούλο του σπιτιού,ενώ ο τύραννος (επιθυμεί) ή πόλεις ή μεγάλη χώρα ή λιμάνια ή ισχυρές ακροπόλεις { } 5

7 Ἀλλὰ μέντοι καὶ πένητας ὄψει οὐχ οὕτως ὀλίγους τῶν ἰδιωτῶν ὡς πολλοὺς τῶν τυράννων. Οὐ γὰρ τὰ πολλὰ οὔτετὰ ὀλίγα κρίνεται τῷ ἀριθμῷ, ἀλλὰ πρὸς τὰς χρήσεις* ὥστε πολλὰ μέν έστι τὰ ὑπερβάλλοντα τὰ ἱκανά, ὀλίγα δὲ τὰ ἐλλείποντα τῶν ἱκανῶν. Τῷ οὖν τυράννῳ τὰ πολλαπλάσια ἧττον ἱκανά ἐστι εἰς τὰ ἀναγκαῖα δαπανήματα ἤ τῷ ἰδιώτῃ. Αλλά βέβαια και φτωχούς θα δεις όχι τόσο λίγους από τους απλούς πολίτες όσο πολλούς απ τους τυράννους. Γιατί ούτε τα πολλά ούτε τα λίγα κρίνονται με βάση το πλήθος, αλλά με βάση τη χρησιμότητά τους συνεπώς πολλά είναι αυτά που ξεπερνούν τα αρκετά, και λίγα εκείνα που είναι λιγότερα απ τα αρκετά. Για τον τύραννο λοιπόν, τα πολύ περισσότερα είναι λιγότερο επαρκή για τις αναγκαίες δαπάνες του,παρά για τον απλό πολίτη. ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΝΟΤΗΤΑ 3 Και ποιους ονομάζεις φτωχούς και ποιους πλούσιους;λοιπόν,νομίζω,αυτούς που δεν έχουν αρκετά,ώστε να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους τους αποκαλώ φτωχούς,και αυτούς που έχουν περισσότερα από όσα από όσα αρκούν πλούσιους.έχεις εξετάσει λοιπόν ότι σε μερικούς,ενώ έχουν πολύ λίγα, όχι μόνο αρκούν αυτά,αλλά κάνουν και αποταμίευση από αυτά,ενώ σε μερικούς που έχουν πάρα πολλά δεν είναι αρκετά;και,μα το Δία,είπε ο Ευθύδημος,γιατί σωστά μου το υπενθυμίζεις,γνωρίζω,βέβαια και μερικούς τυράννους,οι οποίοι αναγκάζονται να αδικούν από ανάγκη όπως ακριβώς οι πιο φτωχοί από τους ανθρώπους. 6

8 4 η ΕΝΟΤΗΤΑ Τα πλεονεκτήματα της ειρήνης ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Ἆρ οὖν ἄν ἐξαρκέσειεν ἡμῖν εἰ οἰκοῖμεν τὴν τε πόλιν ἀσφαλῶς καὶ γιγνοίμεθα τὰ περὶ τὸν βίον εὐπορώτεροι καὶ ὁμονοοῖμεν τὰ τε πρὸς ἡμᾶς αὐτούς καὶ εὐδοκιμοῖμεν παρὰ τοῖς Ἕλλησιν; Ἐγὼ μὲν γὰρ ἡγοῦμαι τούτων ὑπαρξάντων τὴν πόλιν εὐδαιμονήσειν τελέως. Ὁ μὲν τοίνυν πόλεμος ἀπεστέρηκεν ἡμᾶς ἁπάντων τῶν εἰρημένων καὶ γὰρ πενεστέρους ἐποίησεν (ἡμᾶς) καὶ πολλοὺς κινδύνους ὑπομένειν ἠνάγκασεν (ἡμᾶς) καί πρὸς τοὺς Ἕλληνας διαβέβληκεν (ἡμᾶς) καὶ πάντας τρόπους τεταλαιπώρηκεν ἡμᾶς. Ἦν τήν ειρήνην δὲ ποιησώμεθα, οἰκήσομεν μὲν τὴν πόλιν μετὰ πολλῆς ἀσφαλείας, ἀπαλλαγέντες πολέμων καὶ κινδύνων καὶ ταραχῆς, καθ ἑκάστην δὲ τὴν ἡμέραν πρὸς εὐπορίαν επιδώσομεν, ἀδεῶς γεωργοῦντες καὶ πλέοντες τὴν θάλατταν καὶ ἐπιχειροῦντες ταῖς ἄλλαις ἐργασίαις αἵ νῦν διὰ τὸν πόλεμον ἐκλελοίπασιν. Ὀψόμεθα δὲ τὴν πόλιν λαμβάνουσαν τὰς προσόδους διπλασίας 7 Άραγε θα ήταν αρκετό σ εμάς, να κατοικούμε την πόλη με ασφάλεια και να γινόμαστε στη ζωή μας πιο πλούσιοι και να έχουμε ομόνοια μεταξύ μας και να χαίρουμε εκτίμησης μεταξύ των Ελλήνων; Εγώ βέβαια φρονώ ότι, αν γίνουν αυτά η πόλη θα αποκτήσει ολοκληρωμένη ευτυχία. Ο πόλεμος λοιπόν μας έχει βέβαια στερήσει όλα ανεξαιρέτως αυτά που έχουν λεχθεί. γιατί πράγματι και πιο φτωχούς μας έκανε και πολλούς κινδύνους μας ανάγκασε να υπομένουμε και στους (άλλους) Έλληνες μας έχει συκοφαντήσει και με κάθε τρόπο μας έχει ταλαιπωρήσει. Αν όμως κάνουμε την ειρήνη, θα κατοικήσουμε στην πόλη μας με πολλή ασφάλεια, αφού απαλλαγούμε από πολέμους και κινδύνους και διχόνοια, και κάθε μέρα θα γινόμαστε πιο εύποροι, χωρίς φόβο, καλλιεργώντας τη γη και ταξιδεύοντας στη θάλασσα και ασχολούμενοι με τα άλλα επαγγέλματα, τα οποία τώρα λόγω του πολέμου έχουν εκλείψει. Ακόμη, θα δούμε την πόλη να έχει τα έσοδα διπλάσια

9 μὲν ἤ νῦν, γιγνομένην δὲ μεστὴν ἐμπόρων καὶ ξένων καὶ μετοίκων, ὧν νῦν ἐρήμη καθέστηκεν. Τὸ δὲ μέγιστον συμμάχους ἕξομεν ἅπαντας ἀνθρώπους,οὐ βεβιασμένους, ἀλλά πεπεισμένους. απ ότι τώρα, και να είναι γεμάτη από εμπόρους και ξένους και μετοίκους, από τους οποίους τώρα έχει ερημωθεί. Και το σημαντικότερο θα έχουμε συμμάχους όλους τους ανθρώπους όχι εξαναγκασμένους, αλλά με τη θέλησή τους. ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΝΟΤΗΤΑ 4 2. Τότε διαπράχθηκαν κάθε είδους φόνοι και όπως συνήθως συμβαίνει σε τέτοιες περιστάσεις,δεν υπάρχει τίποτε που να μην συνέβη(στην Κέρκυρα) και ακόμη περισσότερα.γιατί πράγματι πατέρας σκότωνε το παιδί του και απομακρύνονταν βίαια από τους ναούς και σκοτώνονταν κοντά σ αυτούς,μερικοί άλλοι μάλιστα και πέθαναν, αφού χτίστηκαν μέσα στο ναό του Διονύσου. 3. Γιατί στον καιρό της ειρήνης και σε περίοδο ευημερίας και οι πόλεις και οι πολίτες έχουν ηπιότερες απόψεις,επειδή δεν τους πιέζουν φοβερές ανάγκες ο πόλεμος όμως,επειδή αφαιρεί την καθημερινή ευπορίαγίνεται δάσκαλος της βίας και προσαρμόζει την ψυχική διάθεση των ανθρώπων με την πολεμική κατάσταση που επικρατεί εκείνη τη στιγμή. 8

10 5 η ΕΝΟΤΗΤΑ Η ισονομία των πολιτών εγγύηση της δημοκρατίας ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Ἔστι δὲ δικαστῶν ἐχόντων νοῦν ψηφιζομένους τὰ δίκαια περὶ τῶν ἀλλοτρίων εὖ τίθεσθαι ἅμα καὶ τὰ σφέτερ αὐτῶν. Καὶ μηδεὶς ὑμῶν, εἰς τοῦτ ἀποβλέψας, ὅτι πένης εἰμί καὶ τοῦ πλήθους εἷς, ἀξιούτω ἀφαιρεῖν τοῦ τιμήματος. Οὐ γὰρ δίκαιον(ἐστίν) ποιεῖσθαι ἐλάττους τὰς τιμωρίας ὑπὲρ τῶν ἀδόξων ἤ τῶν διωνομασμένων, οὐδὲ ἡγεῖσθαι τοὺς πενομένους χείρους ἥ τοὺς κεκτημένους πολλά. Ὑμᾶς γὰρ ἄν αὐτοὺς ἀτιμάζοιτ, εἰ τοιαῦτα γιγνώσκοιτε περὶ τῶν πολιτῶν. Ἔτι δὲ καὶ πάντων ἄν εἴη δεινότατον, εἰ μὴ τυγχάνοιμεν ἅπαντες τῶν αὐτῶν τῆς πόλεως δημοκρατουμένης. Οὐκ,ἄν γὲ μοι πεισθῆθ, διακείσεσθε οὕτω, πρὸς ὑμᾶς αὐτοὺς οὐδὲ διδάξετε τοὺς νεωτέρους καταφρονεῖν τοῦ πλήθους τῶν πολιτῶν, οὐδέ ἀλλοτρίους ἡγήσεσθ εἶναι τοὺς τοιούτους τῶν ἀγώνων, ἀλλ ἕκαστος ὑμῶν οὕτως οἴσει τὴν ψῆφον ὡς δικάζων ὑπὲρ αὐτοῦ. Ἅπαντας γὰρ ὁμοίως ἀδικοῦσι οἱ τολμῶντες τοῦτον τὸν νόμον παραβαίνειν τὸν κείμενον ὑπὲρ τῶν τῶν ὑμετέρων σωμάτων. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Είναι καθήκον των συνετών δικαστών παίρνοντας δίκαιες αποφάσεις για τις υποθέσεις των άλλων να τακτοποιούν συγχρόνως και όσα έχουν σχέση με τους ίδιους. Και κανείς από εσάς, αφού λάβει υπόψη του τούτο, ότι δηλαδή είμαι φτωχός και ένας από τον απλό λαό, ας μη θεωρεί σωστό να αφαιρέσει το πρόστιμο. Γιατί δεν είναι δίκαιο να επιβάλλετε ηπιότερες ποινές υπέρ των άσημων απ ότι υπέρ των επιφανών ούτε να θεωρείτε τους φτωχούς υποδεέστερους από εκείνους που έχουν στην κατοχή τους μεγάλη περιουσία. Γιατί τους εαυτούς σας θα ντροπιάζατε αν είχατε τέτοια γνώμη για τους πολίτες. Ακόμη, θα ήταν πιο φοβερό από όλα, αν δεν απολαμβάναμε όλοι τα ίδια δικαιώματα ενώ η πόλη έχει δημοκρατικό καθεστώς. Αν βέβαια πειστείτε σ εμένα, δε θα συμπεριφερθείτε με τέτοιο τρόπο, στους εαυτούς σας ούτε θα διδάξετε τους πιο νέους να περιφρονούν το πλήθος των πολιτών, ούτε θα θεωρήσετε ότι είναι ξένες οι δίκες αυτού του είδους, αλλά καθένας από εσάς θα ψηφίσει έτσι με την ιδέα ότι δικάζει για θέμα που τον αφορά. Γιατί όλους αδικούν εξίσου εκείνοι που τολμούν το νόμο αυτόν να παραβαίνουν που ισχύει για την προστασία της δικής σας σωματικής ακεραιότητας. 9

11 ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΝΟΤΗΤΑ 5 Εμείς όμως και οι δικοί μας,γεννημένοι όλοι αδέλφια από μια μητέρα,θεωρούμε σωστό να μην είμαστε δούλοι ούτε κυρίαρχοι ο ένας του άλλου,αλλά η εκ φύσεως ισότητα γένους μας αναγκάζει να ζητάμε ισονομία(πολιτική ισότητα) σύμφωνα με το νόμο και να υποχωρούμε στις μεταξύ μας σχέσεις μόνο σε όποιον επιδεικνύει αρετή και φρόνηση.επομένως λοιπόν αφού ανατράφηκαν με κάθε ελευθερία οι πατέρες αυτώ εδώ και οι δικοί μας και αυτοί οι ίδιοι και αφού είχαν ευγενική καταγωγή,επέδειξαν πολλά και καλά έργα σε όλους τους ανθρώπους και στην ιδιωτική τους ζωή και στη δημόσια,θεωρώντας ότι πρέπει να μάχονται για την ελευθερία και εναντίον Ελλήνων για χάρη των(άλλων) Ελλήνων και εναντίον βαρβάρων για χάρη όλων των Ελλήνων. 6 η ΕΝΟΤΗΤΑ Η μουσική εξημερώνει ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Πᾶσι μέν ἀνθρὠποις ὄφελος (ἐστί)ἀσκεῖν μουσικήν, Ἀρκάσι δὲ καὶ ἀναγκαῖον (ἐστί). Παρὰ μόνοις γὰρ Ἀρκάσι πρῶτον μὲν οἱ παῖδες ἐκ νηπίων ἐθίζονται ᾄδειν κατὰ νόμους τοὺς ὕμνους καὶ παιάνας, οἷς ἕκαστοι κατὰ τὰ πάτρια ὑμνοῦσι τοὺς ἐπιχωρίους ἥρωας καὶ θεούς μετὰ δὲ ταῦτα πολλῇ φιλοτιμίᾳ χορεύουσι κατ ἐνιαυτὸν ἐν τοῖς θεάτροις τοῖς αὐληταῖς Διονυσιακοῖς. Καὶ τῶν μὲν ἄλλων μαθημάτων οὐδὲν αἰσχρόν ἡγοῦνται ἀρνηθῆναι 10 ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Για όλους τους ανθρώπους είναι ωφέλιμο να ασκούνται στη μουσική, για τους Αρκάδες όμως είναι και απαραίτητο. Γιατί σχεδόν μόνο στους Αρκάδες πρώτα τα παιδιά απ τη νηπιακή τους ηλικία συνηθίζουν να τραγουδούν σύμφωνα με τους μουσικούς ρυθμούς τους ύμνους και τους παιάνες με τους οποίους καθένας κατά τα πατροπαράδοτα υμνεί τους τοπικούς ήρωες και θεούς ύστερα απ αυτά με πολλή άμιλλα παίρνουν μέρος σε κυκλικό χορό και ψάλλουν άσματα κάθε χρόνο στα θέατρα με τη συνοδεία των αυλητών του Διονύσου Και από τα άλλα μαθήματα καθόλου ντροπή δε θεωρούν να παραδεχτούν

12 τι μὴ γιγνώσκειν τήν γε μὴν ᾠδήν οὔτ ἀρνηθῆναι δύνανται διὰ τὸ κατ ἀνάγκην πάντας μανθάνειν, οὔτε (δύνανται) ἀποτρίβεσθαι ὁμολογοῦντες διὰ τὸ νομίζεσθαι τοῦτο τῶν αἰσχρῶν παρ αὐτοῖς. Ταῦτα τέ μοι δοκοῦσιν οἱ πάλαι παρεισαγαγεῖν οὐ χάριν τρυφῆς καὶ περιουσίας, ἀλλὰ θεωροῦντες μὲν τὴν αὐτουργίαν ἑκάστων καὶ συλλήβδην τὸ ἐπίπονον καὶ σκληρὸν τῶν βίων, θεωροῦντες δὲ τὴν αὐστηρίαν τῶν ἠθῶν, ἥτις παρέπεται αὐτοῖς διὰ τὴν ψυχρότητα καὶ στυγνότητα τοῦ περιέχοντος τὴν ὑπάρχουσαν κατὰ τὸ πλεῖστον ἐν τοῖς τόποις. ότι δε γνωρίζουν κάτι, ούτε όμως ότι ξέρουν το τραγούδι μπορούν ν αρνηθούν επειδή υποχρεωτικά όλοι το μαθαίνουν, ούτε (μπορούν) να απαλλαγούν από αυτό αν το παραδεχτούν επειδή αυτό θεωρείται ντροπή στην κοινωνία τους. Αυτά μου φαίνεται ότι οι παλιοί θέσπισαν όχι για να καλλιεργήσουν τη φιληδονία και την επίδειξη πλούτου, αλλά επειδή απ τη μια παρατηρούσαν το μόχθο του καθενός και με λίγα λόγια την κοπιαστική και σκληρή ζωή, κι επειδή από την άλλη έβλεπαν την αυστηρότητα των ηθών η οποία τους ακολουθεί εξαιτίας της ψυχρότητας και της σκληρότητας του περιβάλλοντος (τόπου) που επικρατεί στο μεγαλύτερο μέρος στους τόπους εκείνους. ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΝΟΤΗΤΑ 6 3. Όταν οι Μυτιληναίοι εξουσίαζαν τη θάλασσα επέβαλαν σε αυτούς από τους συμμάχους που επαναστατούσαν την εξής τιμωρία,δηλαδή να μην μαθαίνουν γράμματα τα παιδιά τους ούτε να διδάδκονται μουσική,επειδή θεώρησαν ότι αυτή είναι η πιο βαριάαπό όλες τις τιμωρίες,να περνάει κανείς τη ζωή του αμόρφωτος και αμαθής. 11

13 7 η ΕΝΟΤΗΤΑ Η επιστήμη στην υπηρεσία της άμυνας του κράτους ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Καὶ μέντοι καὶ Ἀρχιμήδης, ὤν συγγενὴς καὶ φίλος Ἱέρωνι τῷ βασιλεῖ ἔγραψεν ὡς δυνατόν ἐστι κινῆσαι τὸ δοθὲν βάρος τῇ δοθείσῃ δυνάμει καὶ νεανιευσάμενος εἶπεν ὡς εἰ εἶχεν ἑτέραν γῆν, ἐκίνησεν ἄν ταύτην μεταβὰς εἰς ἐκείνην. Θαυμάσαντος δὲ τοῦ Ἱέρωνος, καὶ δεηθέντος ἐξαγαγεῖν εἰς ἔργον τὸ πρόβλημα καὶ δεῖξαὶ τι τῶν μεγάλων κινούμενον ὑπὸ σμικρᾶς δυνάμεως, προσηγάγετο, λείως καὶ ἀπταίστως, ὥσπερ ἐπιθέουσαν διὰ θαλάσσης, τριάρμενον ὀλκάδα τῶν βασιλικῶν νεωλκηθεῖσαν μεγάλῳ πόνῳ καὶ πολλῇ χειρί, ἐμβαλὼν πολλούς τε ἀνθρώπους καὶ τὸν συνήθην φόρτον, αὐτός καθήμενος ἄπωθεν, σείων τῇ χειρί ἀρχήν τινα πολυσπάστου οὐ μετὰ σπουδῆς ἀλλ ἠρέμα. Ἐκπλαγεὶς ουν ὁ βασιλεύς καὶ συννοήσας τὴν δύναμιν τῆς τέχνης, ἔπεισε τὸν Ἀρχιμήδην ὅπως αυτῷ κατασκευάσῃ 12 ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Ο Αρχιμήδης όμως, που ήταν συγγενής και φίλος με το βασιλιά Ιέρωνα έγραψε ότι είναι δυνατό κάποιος να μετακινήσει το βάρος που μπορεί να δοθεί με τη δύναμη που θα δοθεί και κομπάζοντας σα μικρό παιδί είπε ότι αν είχε άλλη γη, θα μετακινούσε αυτήν αφού πήγαινε σ εκείνη. Και επειδή έμεινε κατάπληκτος ο Ιέρων και ζήτησε από αυτόν (τον Αρχιμήδη) να επιδείξει στην πράξη το πρόβλημα και να δείξει κάτι από τα μεγάλα που κινείται με μικρή δύναμη, τράβηξε (ο Αρχιμήδης) προς το μέρος του, ομαλά και χωρίς δυσκολία, σαν να διέσχιζε τη θάλασσα, ένα τρικάταρτο φορτηγό πλοίο από τα βασιλικά που είχε τραβηχτεί από τη θάλασσα στη στεριά με μεγάλο κόπο και πολλά χέρια, αφού έβαλε μέσα πολλούς ανθρώπους και το συνηθισμένο φορτίο, ενώ ο ίδιος καθόταν μακριά, (και το έκανε αυτό) κουνώντας με το χέρι του την άκρη του σκοινιού από ένα σύστημα τροχαλιών χωρίς να κοπιάσει αλλά μαλακά. Επειδή λοιπόν έμεινε κατάπληκτος ο βασιλιάς και κατανόησε τη δύναμη της τέχνης,έπεισε τον Αρχιμήδη να κατασκευάσει γι αυτόν μηχανήματα για κάθε μορφή

14 μηχανήματα πρὸς πᾶσαν ἰδέαν πολιορκίας τὰ μὲν ἀμυνομένῳ τὰ δ ἐπιχειροῦντι. Οἷς αυτὸς μὲν οὐκ ἐχρήσατο, τοῦ βίου τὸ πλεῖστον ἀπόλεμον καὶ πανηγυρικόν βιώσας, τότε δ ὑπῆρχε τοῖς Συρακοσίοις εἰς δέον ἡ παρασκευή, καὶ μετὰ τῆς παρασκευῆς (ὑπῆρχεν) ὁ δημιουργός. πολιορκίας άλλα για περιπτώσεις αμυντικού πολέμου και άλλα για επιθετικού. Αυτά ο ίδιος δεν τα χρησιμοποίησε, επειδή το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του χωρίς πόλεμο και γεμάτο απολαύσεις το πέρασε, τότε όμως οι Συρακούσιοι ήταν προετοιμασμένοι την κατάλληλη στιγμή και μαζί με την προετοιμασία (υπήρχε) ο δημιουργός της. ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΝΟΤΗΤΑ 7 1.Ο Ιέρωνας λοιπόν,ο βασιλιάς των Συρακουσίων,που σε όλα τα θέματα πολιτευόταν ως φίλος των Ρωμαίων,είχε επιδιώξει με ζήλο,βέβαια,κατασκευές και για ναούς και γυμναστηρίων,φιλοδοξούσε όμως και να ναυπηγήσει πλοία κατασκευάζοντας πλοία για τη μεταφορά των σιτηρών,από τα οποία θα αναφέρω την κατασκευή ενός.καθώς για την καθέλκυση του πλοίου στη θάλασσα γινόταν πολλή συζήτηση,ο Αρχιμήδης,ο μηχανικός,μόνος του το κατέβασε στη θάλασσα με τη βοήθεια λίγων ανθρώπων.γιατί,αφού κατασκεύασε έλικα,κατέβασε ένα τόσο μεγάλο σκάφος στη θάλασσα.πρώτος,λοιπόν,ο Αρχιμήδης επινόησε την κατασκευή της έλικας. 2.Πάνω σε καθέναν από τους πύργους,ανέβαιναν τέσσερις οπλισμένοι νεαροί,δύο δε τοξότες.όλο το εσωτερικό των πύργων ήταν γεμάτο από πέτρες και βέλη.και τείχος είχε κατασκευαστεί,που είχε προμαχώνες και καταστρώματα κατά μήκος του πλοίου πάνω σε στηρίγματα πάνω σε αυτό ήταν τοποθετημένος ένας εκτοξευτής λίθων ο οποίος μόνος του έριχνε πέτρα βάρους τριών ταλάντων και βέλος μήκους δώδεκα πήχεων.και αυτό το μηχάνημα το κατασκεύασε ο Αρχιμήδης.Καθένα από τα βέλη έφτανε σε απόσταση ενός σταδίου. 13

15 8 η Ενότητα Ένα παράδειγμα σεβασμού προς τους γονείς ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Λέγεται γοῦν ἐν Σικελίᾳ (εἰ γὰρ καὶ μυθωδέστερόν ἐστιν, ἀλλ ἀρμόσει καὶ νῦν ἅπασι τοῖς νεωτέροις ἀκοῦσαι) γενέσθαι ἐκ τῆς Αἴτνης ῥύακα πυρός φασίν δε τοῦτον ῥεῖν ἐπί τε τὴν ἄλλην χώραν, καὶ δὴ καὶ πρὸς πόλιν τινὰ τῶν κατοικουμένων εκεῖ. Τοὺς μὲν οὖν ἄλλους (φασίν) ὁρμῆσαι πρὸς φυγήν, τὴν αὐτῶν σωτηρίαν ζητοῦντας, ἕνα δέ τινα τῶν νεωτέρων, ὁρῶντα τὸν πατέρα ὄντα πρεσβύτερον καὶ οὐχὶ δυνάμενον ἀποχωρεῖν, ἀλλὰ ἐγκαταλαμβανόμενον ὑπὸ τοῦ πυρός, ἀράμενον φέρειν. Φορτίου δ οἶμαι προσγενομένου, καὶ αὐτὸς ἐγκατελήφθη. Ὅθεν δὴ καὶ ἄξιον θεωρῆσαι, ὅτι τὸ θεῖον εὐμενῶς ἔχει τοῖς ἀνδράσιν τοῖς ἀγαθοῖς. Λέγεται γὰρ τὸ πῦρ κύκλῳ περιρρυῆναι τὸν τόπον ἐκεῖνον καὶ σωθῆναι τούτους μόνους, ἀφ ὧν ἔτι καὶ νῦν καὶ τὸ χωρίον προσαγορεύεσθαι χῶρον τῶν εὐσεβῶν τοὺς δὲ ποιησαμένους ταχείαν ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Λένε, λοιπόν, ότι στη Σικελία (γιατί, μολονότι η διήγηση αυτή μοιάζει περισσότερο με μύθο εντούτοις θα είναι κατάλληλο ακόμα και τώρα όλοι ανεξαιρέτως οι νεότεροι να την ακούσουν) ξεχύθηκε από το ηφαίστειο της Αίτνας ένα ρεύμα λάβας λένε, λοιπόν, ότι η λάβα αυτή κυλούσε και σε πολλά άλλα μέρη του νησιού, και μάλιστα και προς κάποια πόλη από αυτές που κατοικούνταν εκεί. Τότε, λοιπόν, (όλοι) οι άλλοι (λένε ότι) όρμησαν για να φύγουν, αναζητώντας τη σωτηρία τους, κάποιος όμως από τους νεότερους, επειδή έβλεπε ότι ο πατέρας του ήταν γέρος κι ότι δεν μπορούσε να φύγει, αλλά παγιδευόταν από τη λάβα, αφού τον πήρε στους ώμους του, τον μετέφερε. Επειδή, όμως, όπως πιστεύω, τους προστέθηκε φορτίο, παγιδεύτηκε κι αυτός (μέσα στη λάβα). Από το ακόλουθο γεγονός αξίζει, να παρατηρήσουμε, ότι οι θεοί φέρονται φιλικά στους ενάρετους ανθρώπους. Λένε, δηλαδή, ότι η φωτιά κύλησε ολόγυρα και περικύκλωσε το μέρος εκείνο και ότι σώθηκαν μόνο αυτοί, από τους οποίους ακόμη και σήμερα η περιοχή αυτή αποκαλείται «τόπος των ευσεβών» εκείνοι όμως που αμέσως 14

16 τὴν ἀποχώρησιν καὶ ἐγκαταλιπόντας τοὺς ἐαυτῶν γονέας (λέγεται) ἅπαντας ἀπολέσθαι. τράπηκαν σε φυγή και εγκατέλειψαν τους γονείς τους (λένε) ότι όλοι χάθηκαν ανεξαιρέτως. ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΝΟΤΗΤΑ 8 Όταν οι Έλληνες τους άφησαν να φύγουν,αφού συνομολόγησαν συμφωνία και αφού επέτρεψαν στον καθένα να πάρει μαζί του όσα από τα προσωπικά αντικείμενα μπορούσε,τότε όλοι οι άλλοι πήραν μαζί τους ασήμι ή χρυσό ή κάποιο από τα άλλα πολύτιμα αντικείμενα,όμως ο Αινείας αφού σήκωσε στους ώμους τον πατέρα του,που ήταν σε βαθιά γεράματα,τον μετέφερε έξω.επειδή θαυμάστηκε γι αυτή την πράξη από τους Έλληνες,του δόθηκε το δικαίωμα να επιλέξει πάλι όποιο πράγμα ήθελε από το σπίτι του.και καθώς αυτός προτίμησε τα πατρικά ιερά,συνέβη να επαινεθεί η αρετή του πολύ περισσότερο,η οποία επιδοκιμάστηκε και από τους εχθρούς ακόμη.γιατί στους πιο μεγάλους κινδύνους ο άνδρας φαινόταν ότι είχε δώσει πολύ μεγάλη προσοχή και στο σεβασμό προς τους γονείς και στην ευλάβεια προς τους θεούς. 15

17 9 η ΕΝΟΤΗΤΑ Οι νόμοι επισκέπτονται το Σωκράτη στη φυλακή ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Εἰ μέλλουσιν ἡμῖν ἐνθένδε εἴτε ἀποδιδράσκειν, εἴθ ὅπως δεῖ ὀνομάσαι τοῦτο, ἐλθόντες οἱ νόμοι καὶ τὸ κοινὸν τῆς πόλεως ἐπιστάντες ἔροιντο* Εἰπέ μοι, ὦ Σώκρατες, τί ἔχεις ἐν νῷ ποιεῖν; Ἄλλο τι ἤ τούτῳ τῷ ἔργῳ ᾧ ἐπιχειρεῖς διανοῇ ἀπολέσαι τοὺς τε νόμους ἡμᾶς καὶ σύμπασαν τὴν πόλιν τὸ σὸν μέρος; Ἤ δοκεῖ σοι οἷόν τε (είναι) εἶναι ἔτι καὶ μὴ άνατετράφθαι ἐκείνην τὴν πόλιν, ἐν ᾗ ἄν αἱ γενόμεναι δίκαι μηδὲν ἰσχύωσιν ἀλλὰ ὑπὸ ἰδιωτῶν ἄκυροί τε γίγνωνται καὶ διαφθείρωνται; Τί ἐροῦμεν, ὦ Κρίτων, πρὸς ταῦτα καὶ ἄλλα τοιαῦτα; Πολλὰ γὰρ ἄν ἔχοι τις εἰπεῖν, ἄλλως τε καὶ ῥήτωρ, ὑπὲρ τούτου τοῦ νόμου ἀπολλυμένου ὅς προστάττει κυρίας εἶναι τὰς δίκας τὰς δικασθείσας. Ἤ ἐροῦμεν πρὸς αὐτοὺς ὅτι «Ἠδίκει γὰρ ἡμᾶς ἡ πόλις ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Αν, την ώρα που εμείς σκοπεύαμε από εδώ είτε να δραπετεύσουμε είτε όμως αλλιώς πρέπει να ονομάσουμε αυτή (την πράξη), έρχονταν οι νόμοι και η πολιτεία στέκονταν μπροστά μας και μας ρωτούσαν: «Πες μου, Σωκράτη, τι έχεις στο μυαλό σου να κάνεις; Κάτι άλλο ή με αυτή την ενέργεια που επιχειρείς, σκέφτεσαι να καταστρέψεις κι εμάς τους νόμους και ολόκληρη την πόλη όσο εξαρτάται από εσένα; Ή νομίζεις ότι είναι δυνατόν να υφίσταται ακόμα και να μην έχει καταλυθεί εκείνη η πόλη στην οποία οι δικαστικές αποφάσεις δεν έχουν καμιά δύναμη αλλά από απλούς πολίτες και χάνουν την ισχύ τους και καταργούνται; Τι θα πούμε, Κρίτωνα, σ αυτά και σ άλλα παρόμοια; Γιατί πολλά θα μπορούσε να πει κανείς, και ιδιαίτερα ένας ρήτορας, υπέρ του νόμου που κινδυνεύει να καταλυθεί ο οποίος προστάζει να είναι οι δικαστικές αποφάσεις έγκυρες. Ή θα απαντήσουμε σ αυτούς ότι «Μας αδίκησε η πόλη 16

18 καὶ οὐκ ὀρθῶς ἔκρινεν τὴν δίκην;» Ταῦτα ἤ τί ἐροῦμεν; και δεν έβγαλε σωστή δικαστική απόφαση;» Αυτά ή τι άλλο θα πούμε; ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΝΟΤΗΤΑ 9 Και ποια είναι η δύναμη των νόμων;άραγε αν κάποιος από σας φωνάξει δυνατά όταν αδικείται,θα τρέξουν κοντά του και θα σταθούν δίπλα του παρέχοντας βοήθεια;όχι.γιατί (οι νόμοι)είναι γράμματα γραμμένα και δεν θα μπορούσαν να το κάνουν αυτό.ποια λοιπόν είναι η δύναμή τους;εσείς αν τους ενισχύετε και τους παρουσιάζετε έγκυρους σε αυτόν που τους έχει ανάγκη κάθε φορά.επομένως οι νόμοι είναι ισχυροί με τη δικιά σας βοήθεια και εσείς με τη βοήθεια των νόμων.επομένως πρέπει να τους βοηθάτε κατά παρόμοιο τρόπο, όπως ακριβώς κάποιος τον εαυτό του,,αν αδικούνταν,και να θεωρείτε τα αδικήματα εις βάρος των νόμων ως στρεφόμενα κατά του συνόλου, για όποιο λόγο συλλαμβάνεται κάποιος,και δεν πρέπει να υπάρχουν ούτε δημόσιες λειτουργίες ούτε οίκτος ούτε παρέμβαση κανενός άνδρα ούτε κανένα τέχνασμα,εξαιτίας του οποίου δεν θα τιμωρηθεί,αν παραβεί κανείς τους νόμους. 10 η ΕΝΟΤΗΤΑ Μια τιμητική εξορία ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Οἱ μὲν ἄλλοι πάντες ὅσοι φεύγουσιν ἀδίκως, ἤ δέονται τῶν πολιτῶν ὅπως ἐπανέλθωσιν, ἤ διαμαρτόντες τούτου λοιδοροῦσι τὰς ἑαυτῶν πατρίδας, ὡς προσφερομένας αὐτοῖς φαύλως* ἐγὼ δὲ ἐπείπερ ἅπαξ ἠτύχησα ἀναξίως ὧν ἐπολιτευσάμην, καὶ ἑάλων αὐτὸς κατηγορῶν ἄλλων, ἄχθομαι μέν, ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Όλοι οι άλλοι όσοι εξορίζονται άδικα, ή παρακαλούν τους συμπολίτες τους να γυρίσουν από την εξορία ή, αν αποτύχουν σε αυτό, κακολογούν τις πατρίδες τους, επειδή κατά τη γνώμη τους συμπεριφέρονται σ αυτούς άσχημα. εγώ όμως επειδή βέβαια μια φορά ατύχησα κατά τρόπον ανάξιο προς όσα έκανα ως πολίτης, και καταδικάστηκα ο ίδιος μολονότι κατηγορούσα άλλους, στενοχωριέμαι βέβαια, 17

19 ὥσπερ εἰκός ἐστιν, οὐδέν δὲ ἀγανακτῶ. Οὐ γὰρ ἔγωγε εἰμι οὕτως ἠλίθιός ὥστε,ἐξ ἧς πόλεως ἐξηλάθη Θεμιστοκλῆς ὁ ἐλευθερώσας τὴν Ἑλλάδα, καὶ ὅπου Μιλτιάδης ἀπέθανε γέρων ὤν ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ, ὅτι ὤφειλε μικρὸν τῷ δημοσίῳ, οἴεσθαι Αἰσχίνην τὸν Ἀτρομήτου δεῖν ἀγανακτεῖν ταύτῃ τα ῇ πόλει φεύγοντα, εἴ τι ἔπαθεν τῶν εἰωθότων Ἀθήνησιν. Ἀλλ ἔγωγε εἰκότως νομίσαιμ ἄν γενέσθαι καί λαμπρόν μοι αὐτό, τὸ γεγονέναι ἐν ἀδοξίᾳ παρὰ τοῖς ἔπειτα ἀνθρώποις μετ ἐκείνων καὶ ἄξιος τοῦ παθεῖν ὅμοια ἐκείνοις. όπως είναι φυσικό, καθόλου όμως δεν αγανακτώ. Γιατί εγώ τουλάχιστον δεν είμαι τόσο ανόητος ώστε,από την πόλη από την οποία εξορίστηκε ο Θεμιστοκλής ο οποίος ελευθέρωσε την Ελλάδα, και όπου ο Μιλτιάδης πέθανε γέρος στη φυλακή, γιατί χρωστούε ένα μικρό ποσό στο δημόσιο, να θεωρώ ότι ο Αισχίνης, ο γιος του Ατρόμητου πρέπει να αγανακτεί με αυτήν την πόλη επειδή είναι εξόριστος, αν έπαθε κάτι από αυτά που συχνά συμβαίνουν στην Αθήνα. Αλλά εγώ τουλάχιστον δικαιολογημένα θα μπορούσα να θεωρήσω ότι υπήρξε για μένα ακόμη και λαμπρό αυτό, το ότι δηλαδή έχω πέσει στην αφάνεια για τις μελλοντικές γενιές μαζί μ εκείνους και έχω αξιωθεί να πάθω τα ίδια μ εκείνους. ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΝΟΤΗΤΑ 10 Πραγματοποίησαν λοιπόν τον εξοστρακισμό εναντίον αυτού(ενν.του Θεμιστοκλή) θέλοντας να ταπεινώσουν την υπόληψη και την ανωτερότητά του όπως ακριβώς συνήθιζαν για όλους όσους νόμιζαν ότι είναι υπερβολικά δυνατοί και ότι υπερέβαιναν το μέτρο της δημοκρατικής ισότητας.γιατί ο εξοστρακισμός δεν ήταν ποινή αλλά παρηγοριά και ανακούφιση του φθόνου που έβρισκε ευχαρίστηση στο να ταπεινώνει αυτούς που ξεχώριζαν και που εκτόνωνε την εχθρότητά του σε αυτό το είδος της ατίμωσης. 18

20 ΕΝΟΤΗΤΑ 11 Επικίνδυνες συμμαχίες ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Ὦ Ἀγησίλαε καὶ πάντες οἱ παρόντες Λακεδαιμόνιοι, ἐγὼ ἐγενόμην φίλος καὶ σύμμαχος ὑμῖν ὅτε ἐπολεμεῖτε τοῖς Ἀθηναίοις καὶ τὸ μὲν ναυτικὸν τὸ ὑμέτερον χρήματα παρέχων ἐποίουν ἰσχυρόν, ἐν δὲ τῇ γῇ αὐτός ἀπὸ τοῦ ἵππου μαχόμενος μεθ ὑμῶν εἰς τὴν θάλατταν κατεδίωκον τοὺς πολεμίους. Καὶ διπλοῦν ὥσπερ Τισσαφέρνους οὐδὲν πώποτε μου οὔτε ποιήσαντος οὔτ εἰπόντος πρὸς ὑμᾶς ἔχοιτ ἄν κατηγορῆσαι. Τοιοῦτος δὲ γενόμενος νῦν οὕτω διάκειμαι ὑφ ὑμῶν ὡς οὐδὲ δεῖπνον ἔχω ἐν τῇ ἐμαυτοῦ χώρᾳ, εἰ μή τι ὧν ἄν ὑμεῖς λίπητε συλλέξομαι, ὥσπερ τὰ θηρία (συλλέγει). Ἅ δέ μοι ὁ πατὴρ κατέλιπέ καὶ καλὰ οἰκήματα καὶ παραδείσους μεστοὺς καὶ δένδρων καὶ θηρίων, ἐφ οἷς ηὐφραινόμην, ταῦτα πάντα ὁρῶ τὰ μὲν κατακεκομμένα, τὰ δὲ κατακεκαυμένα. Εἰ οὖν ἐγὼ μὴ γιγνώσκω μήτε τὰ ὅσια μήτε τὰ δίκαια, ὑμεῖς δὲ διδάξατέ με ὅπως ταῦτ ἐστίν ἀνδρῶν ἐπισταμένων χάριτας ἀποδιδόναι. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Αγησίλαε και όλοι εσείς που είστε παρόντες Λακεδαιμόνιοι, εγώ υπήρξα φίλος και σύμμαχός σας όταν πολεμούσατε τους Αθηναίους, και το ναυτικό σας προσφέροντας χρήματα καθιστούσα ισχυρό, ενώ στη στεριά μαχόμενος εγώ ο ίδιος έφιππος στο πλευρό σας ως τη θάλασσα κατεδίωκα τους εχθρούς (σας). Και για κάτι δόλιο δε θα όπως τον Τισσαφέρνη ούτε ότι μέχρι τώρα έκανα ούτε ότι είπα σ εσάς μπορούσατε να με κατηγορήσετε. Και ενώ με τέτοιο τρόπο (σας) συμπεριφέρθηκα εσείς έτσι τώρα μου συμπεριφέρεστε ώστε ούτε τροφή δεν έχω στη χώρα μου, εκτός αν κάτι από αυτά που εσείς ίσως αφήσετε πίσω συλλέξω, όπως ακριβώς τα θηρία. Και αυτά που μου άφησε ο πατέρας μου και ωραίες οικίες και κήπους γεμάτους από δέντρα και άγρια ζώα, για τα οποία ένιωθα ευχαρίστηση, όλα αυτά βλέπω να είναι άλλα κατεστραμμένα και άλλα κατακομμένα. Αν λοιπόν εγώ δε γνωρίζω ούτε τα όσια ούτε τα δίκαια, εσείς να μου εξηγήσετε πώς προβαίνουν σ αυτές τις ενέργειες άντρες που γνωρίζουν ν ανταποδίδουν την ευεργεσία. 19

21 ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΝΟΤΗΤΑ 11 Γιατί είναι αδύνατο να υπάρχει φιλία πραγματική και όχι με πλαστό όνομα χωρίς πίστη και βεβαιότητα λένε λοιπόν πως δεν υπάρχει φιλία ανάμεσα σ αυτούς που είναι χυδαίοι,μη αξιόπιστοι και άστατοι και σε αυτούς οι οποίοι έχουν αντίθετες απόψεις,όμως ότι δημιουργούνται κάποιες άλλες σχέσεις και συνδέσεις,οι οποίες επικρατούν εξαιτίας εξωτερικών αναγκών και απόψεων.λένε λοιπόν ότι είναι γνωρίσματα μόνο των αξιόλογων και η αγάπη και το να δέχεσαι κάποιον με χαρά και η φιλία. ΕΝΟΤΗΤΑ 12 Θεϊκές αδυναμίες ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΑΡΗΣ: Ἤκουσας, ὦ Ἑρμῆ, οἷα ἠπείλησεν ἡμῖν ὁ Ζεῦς, ὡς ὑπεροπτικὰ καὶ ὡς ἀπίθανα; Ἤν ἐθελήσω, φησίν, ἐγὼ μὲν ἐκ τοῦ οὐρανοῦ σειρὰν καθήσω, ὑμεῖς δὲ ἀποκρεμασθέντες βιάσεσθε κατασπᾶν με, ἀλλὰ μάτην πονήσετε* οὐ γὰρ δὴ καθελκύσετε* εἰ δὲ ἐγὼ θελήσαιμι ἀνελκύσαι, συνασπάσας μετεωριῶ οὐ μόνον ὑμᾶς, ἀλλὰ καὶ τὴν γῆν ἅμα καὶ τὴν θάλασσαν* καί τἆλλα ὅσα καὶ σὺ ἀκήκοας. (εἶπεν /ἠπείλησεν). Ἐγὼ δὲ ὅτι μὲν καθ ἕνα πάντων ἀμείνων καὶ ἰσχυρότερός ἐστιν οὐκ ἄν ἀρνηθείην, ὁμοῦ δὲ τῶν τοσούτων ὑπερφέρειν( ) οὐκ ἄν πεισθείην. ΕΡΜΗΣ: Εὐφήμει, ὦ Ἄρες* οὐ γὰρ ἀσφαλὲς (ἐστί) λέγειν τᾶ τοιαῦτα, (καὶ φόβος/κίνδυνος ἐστί) 20 ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΡΗΣ: Άκουσες, Ερμή, τι είδους απειλές εκτόξευσε εναντίον μας ο Δίας, δηλαδή πόσο υπεροπτικές και πόσο απίστευτες; Αν θελήσω, είπε, εγώ απ τον ουρανό, θα αφήσω προς τα κάτω ένα σκοινί, κι εσείς, αφού κρεμαστείτε θα επιχειρήσετε με τη βία να με τραβήξετε με δύναμη προς τα κάτω,αλλά μάταια θα κοπιάσετε* γιατί ασφαλώς δε θα με τραβήξετε κάτω* αν όμως εγώ θελήσω να το τραβήξω πάνω, θα τραβήξω επάνω μαζί και θα σηκώσω ψηλά όχι μόνο εσάς, αλλά και τη γη μαζί με τη θάλασσα* έχεις ακούσει κι εσύ και τ άλλα όσα είπε. Εγώ βέβαια ότι από τον καθένα (μας) ξεχωριστά είσαι ανώτερος και πιο δυνατός δε θα μπορούσα ν αρνηθώ, ότι όμως όλους μαζί μας ξεπερνάει( ) δε θα μπορούσα να πιστέψω. ΕΡΜΗΣ: Σιωπή, Άρη γιατί δεν είναι ασφαλές να λέμε τέτοια λόγια, και υπάρχει (φόβος / κίνδυνος)

22 μὴ καί ἀπολαύσωμεν τι κακόν τῆς φλυαρίας. Α:Ὅ ἔδοξέ μοι μάλιστα γελοῖον ἀκούοντι μεταξὺ τῆς ἀπειλῆς, οὐκ ἄν δυναίμην σιωπῆσαι πρὸς σε* μέμνημαι γὰρ οὐ πρὸ πολλοῦ, ὁπότε ὁ Ποσειδῶν καὶ ἡ Ἥρα καὶ ἡ Ἀθηνᾶ ἐπαναστάντες ἐπεβούλευον λαβόντες ξυνδῆσαι αὐτὸν, ὡς παντοῖος ἦν δεδιώς, καὶ ταῦτα τρεῖς ὄντας, καὶ εἰ μή γε ἡ Θέτις κατελεήσασα ἐκάλεσεν αὐτῷ σύμμαχον Βριάρεων ἐκατόγχειρα ὄντα, κἄν ἐδέδετο αὐτῷ κεραυνῷ καὶ βροντῇ. Ταῦτα λογιζομένῳ ἐπῄει μοι γελᾶν ἐπὶ τῇ καλλιρρημοσύνῃ αὐτοῦ. μήπως και υποστούμε κάποια συμφορά από τη φλυαρία. Α: Αυτό όμως που μου φάνηκε πιο γελοίο καθώς τον άκουγα μέσα στην απειλή του,δε θα μπορούσα να μην αποκαλύψω σε σένα* θυμάμαι δηλαδή πριν από λίγο καιρό, όταν ο Ποσειδώνας και η Ήρα και η Αθηνά επαναστάτησαν και σχεδίαζαν να τον συλλάβουν και να τον δέσουν χειροπόδαρα, πόσο φοβισμένος ήταν, και μάλιστα ενώ ήταν (μόνο) τρεις και εάν η Θέτιδα που τον σπλαχνίστηκε δεν είχε καλέσει ως βοηθό του τον Βριάρεω που έχει εκατό χέρια θα είχε αιχμαλωτιστεί μαζί με τον κεραυνό και τη βροντή του. Αυτά σκεφτόμενος μου ερχόταν να γελάω με την καυχησιολογία του. ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 2. ΖΕΥΣ: Πάψτε,Ασκληπιέ και Ηρακλή, να τσακώνεστε μεταξύ σας,όπως ακριβώς οι άνθρωποι.γιατί αυτές οι συμπεριφορές είναι ανάρμοστες και ξένες στο συμπόσιο των θεών. ΗΡΑΚΛΗΣ:Αλλά θέλεις,δία, αυτός εδώ ο φαρμακοτρίφτης να κάτσει πριν από μένα σε καλύτερη θέση; ΑΣΚΛΗΠΙΟΣ:Ναι,μα το Δία. Καθόσον μάλιστα είμαι ανώτερος. ΗΡΑΚΛΗΣ:Σε τι,ηλίθιε;ή γιατί ο Δίας σε χτύπησε με τον κεραυνό του,επειδή έκανες πράγματα που δεν έπρεπε και τώρα από οίκτο έχεις ξαναγίνει πάλι αθάνατος; ΑΣΚΛΗΠΙΟΣ:Έχεις ξεχάσει λοιπόν και συ, Ηρακλή,αν και κάηκες στην Οίτη,ότι με κατηγορείς για τη φωτιά; ΗΡΑΚΛΗΣ:Δεν έχουμε βέβαια ζήσει εμείς ζωή ίση και όμοια, γιατί εγώ τουλάχιστον είμαι γιος του Δία και έχω υποστεί τόσους πολλούς κόπους καθαρίζοντας τον κόσμο, αγωνιζόμενος επιτυχώς εναντίον άγριων ζώων και τιμωρώντας ανθρώπους αλαζόνες εσύ όμως είσαι αυτός που κόβει και μαζεύει ρίζες και απατεώνας και ίσως είσαι χρήσιμος σε άρρωστους ανθρώπους, γιατί τοποθετείς πάνω τους τα γιατροσόφια σου, χωρίς να έχεις επιδείξει τίποτε το αντρίκειο. 21

23 Β. ΘΕΩΡΙΑ ΓΛΩΣΣΑΣ ΕΝΟΤΗΤΑ 1 ΙΙαρατακτική και υποτακτική σύνδεση των προτάσεων Όταν μιλάμε ή γράφουμε, δημιουργούμε ένα μικρό ή μεγάλο σύνολο προτάσεων που είναι σχετικές μεταξύ τους ως προς το νόημα. Παράλληλα, οργανώνουμε το σύνολο αυτό με τρόπο που να φανερώνει το νόημα και να δείχνει τις σχέσεις που συνδέουν τις προτάσεις. Έτσι λοιπόν, ένα σύνολο από προτάσεις που σχετίζονται νοηματικά μπορούν: α. να παρατίθενται απλώς η μία δίπλα στην άλλη (ασύνδετο σχήμα) π.χ. Έτρεχαν, πηδούσαν, τάραζαν τον κόσμο από τις φωνές. β. να παρατάσσονται η μία μετά την άλλη ως ισότιμα στοιχεία του λόγου και να συνδέονται με τους παρατακτικούς συνδέσμους και, λοιπόν, δηλαδή κ.λπ.(παρατακτική σύνδεση)π.χ. Η Άννα χορεύει και τραγουδάει. Θα γυρίσω αφού τελειώσουμε τη δουλειά και αφού φύγουν όλοι. γ. να πλέκονται μεταξύ τους έτσι ώστε κάποιες να μεταβάλλονται σε μέρη μιας άλλης πρότασης (δηλαδή οι δευτερεύουσες να υποτάσσονται σε άλλες προτάσεις) και να συνδέονται με διάφορες συνδετικές λέξεις (υποτακτική σύνδεση).π.χ. θα φύγω όταν νυχτώσει. Θα φύγω, όταν νυχτώσει, επειδή έχω πολύ δουλειά. Παρατακτικά συνδέονται κύριες με κύριες προτάσεις ή δευτερεύουσες με δευτερεύουσες, ενώ υποτακτικά μία ή περισσότερες δευτερεύουσες προτάσεις με μια κύρια ή κάποια άλλη δευτερεύουσα πρόταση. Η συνδετική λέξη που επιλέγει ένας ομιλητής για να συνδέσει δύο προτάσεις φανερώνει το είδος της σχέσης που έχουν οι προτάσεις αυτές στη σκέψη του ομιλητή. Παρατακτικοί σύνδεσμοι συμπλεκτικοί αντιθετικοί διαχωριστικοί συμπερασματικοί επεξηγηματικός και (κι), ούτε, μήτε, ουδέ, μηδέ αλλά, μα, όμως, παρά, μόνο, ωστόσο, εντούτοις, μάλιστα, ενώ, μολαταύτα, εξάλλου, μολονότι η, είτε λοιπόν, ώστε, άρα, επομένως δηλαδή Η στίξη στην παρατακτική σύνδεση Πριν από τους διαχωριστικούς συνδέσμους ή, είτε δεν μπαίνει κόμμα. Σχεδόν ποτέ δεν μπαίνει κόμμα πριν από το συμπλεκτικό σύνδεσμο και. Βάζουμε πάντα κόμμα πριν από το αλλά και. Συνήθως με το ωστόσο ξεκινά νέα περίοδος, γι' αυτό τις περισσότερες φορές υπάρχει πριν από αυτό τελεία. 22

24 Συνδετικές λέξεις στην υποτακτική σύνδεση υποτακτικοί σύνδεσμοι μόρια συνδεσμικές φράσεις αναφορικές αντωνυμίες αναφορικά επιρρήματα ερωτηματικές αντωνυμίες ερωτηματικά επιρρήματα Οι κυριότεροι υποτακτικοί σύνδεσμοι ειδικοί τελικοί χρονικοί αιτιολογικοί υποθετικοί αποτελεσματικοί διστακτικοί ότι, που, πως όταν, ότι, γιατί, αν να την ώρα που, κάθε φορά που, εκεί που οποίος, όσος, ό,τι, ο οποίος, που όπου, όπως, που, όσο ποιος, τι, πόσος που, πώς, πότε, πόσο να, για να όταν, καθώς, αφού, αφότου, ενώ, πριν, πριν να, προτού, ώσπου, ωσότου, όποτε γιατί, διότι, επειδή, αφού αν, εάν, άμα ώστε, ώστε να, που μήπως, μη(ν) ΕΝΟΤΗΤΑ 2 Είδη δευτερευουσών προτάσεων Οι δευτερεύουσες προτάσεις χωρίζονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες, στις ονοματικές και τις επιρρηματικές. Ονοματικές ονομάζονται οι δευτερεύουσες προτάσεις που είναι ισοδύναμες με ονόματα, ουσιαστικά, επίθετα ή αντωνυμίες. εξαρτώνται από μια άλλη πρόταση (κύρια ή δευτερεύουσα) μπορούν να χρησιμοποιηθούν στη θέση ονομάτων και αντωνυμιών, δηλαδή ως υποκείμενα, αντικείμενα ή ονοματικοί προσδιορισμοί (παράθεση, επεξήγηση κ.λπ.), π.χ. Η επινόηση της γραφής ήταν μεγάλο επίτευγμα.(υ) Το ότι επινοήθηκε η γραφή ήταν μεγάλο επίτευγμα.(υ) Τα είδη των ονοματικών προτάσεων: ειδικές, βουλητικές, ενδοιαστικές, ονοματικές αναφορικές και πλάγιες ερωτηματικές Επιρρηματικές ονομάζονται οι δευτερεύουσες προτάσεις που προσδιορίζουν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί κυρίως το ρήμα των προτάσεων από τις οποίες εξαρτώνται. Δηλαδή, δίνουν πληροφορίες σχετικά με κάποια από τις επιρρηματικές έννοιες: χρόνο, αιτία, σκοπό, αναφορά, προϋπόθεση ή όρο, αποτέλεσμα, εναντίωση ή παραχώρηση. 23

25 ΟΝΟΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Ειδικές ονομάζονται οι δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις που εισάγονται με τους ειδικούς συνδέσμους ότι, πως, που και συμπληρώνουν το περιεχόμενο μονολεκτικών ή περιφραστικών ρημάτων ή άλλων όρων της πρότασης, π.χ. Πιστεύω ότι λέει την αλήθεια. Βουλητικές ονομάζονται οι δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις που εισάγονται με το μόριο να(είτε μόνο του είτε μαζί με άλλες λέξεις όπως χωρίς να, από το να, αντί να και συμπληρώνουν την έννοια ενός ρήματος ή ενός άλλου όρου μιας πρότασης, π.χ. Θέλω να πάω στην εκδρομή τον σχολείου. Ενδοιαστικές (ή διστακτικές) ονομάζονται οι δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις που εκφράζουν κάποιον ενδοιασμό (= δισταγμό), ανησυχία ή φόβο για κάποιο δυσάρεστο ενδεχόμενο ή ανεπιθύμητο ή φόβο μήπως δε γίνει το επιθυμητό, π.χ. Φοβάμαι μήπως αργήσουμε. Εισάγονται με τους διστακτικούς συνδέσμους μη(και να μη),μήπως Πολυσημία ονομάζεται το φαινόμενο κατά το οποίο η ίδια λέξη έχει δύο ή περισσότερες σημασίες, που όμως έχουν εμφανή σημασιολογική σχέση μεταξύ τους, έτσι ώστε το ένα νόημα να μπορεί να θεωρηθεί επέκταση του άλλου π.χ. η λέξη φύλλο έχει τις εξής σημασίες: - φύλλο δέντρου-φύλλο χαρτιού- φύλλο τράπουλας- φύλλο πίτας- φύλλο ντουλάπας κ.λ.π. Διατύπωση αιτιολογημένων κρίσεων Όταν λοιπόν παίρνουμε θέση για ένα ζήτημα ή εκφράζουμε μια κρίση για ένα θέμα, είναι καλό να τη διατυπώνουμε με σαφήνεια και να την αιτιολογούμε, δηλαδή να παρουσιάζουμε στοιχεία που να τη στηρίζουν και να αποδεικνύουν την ορθότητά της. -Τα τεκμήρια που χρησιμοποιούμε πρέπει: α. να είναι κατάλληλα ώστε να στηρίζουν την κρίση που διατυπώνουμε, β. να χαρακτηρίζονται από νοηματική αλληλουχία. -Τα στοιχεία της τεκμηρίωσης μπορεί να προέρχονται από την καθημερινή ζωή και τις εμπειρίες μας ή από το χώρο της κοινής γνώσης. ΕΝΟΤΗΤΑ 3 Ερωτηματικές προτάσεις Ερωτηματικές προτάσεις ή ερωτήσεις ονομάζονται οι προτάσεις που συνήθως χρησιμοποιούμε για να ζητήσουμε μια πληροφορία. Στον προφορικό λόγο οι ερωτηματικές προτάσεις συνοδεύονται από ανέβασμα της φωνής στο τέλος της πρότασης και στο γραπτό λόγο με ερωτηματικό, π.χ. Γύρισε η Ηλέκτρα από το σχολείο; Με μια ερωτηματική πρόταση μπορούμε επίσης να ζητήσουμε από κάποιον να κάνει κάτι (Μου δίνεις το βιβλίο;) να προτείνουμε κάτι (Πάμε στο θέατρο;) να αποδεχτούμε μια πρόταση (Γιατί όχι;) να εκφράσουμε συναισθήματα (Δεν είναι πολύ όμορφο;) να δώσουμε μια πληροφορία (Δεν πήρε ο Νίκος τις προάλλες στην Εφορία και του είπαν πως πρέπει να κάνει νέα δήλωση;) 24

26 Οι ερωτήσεις χωρίζονται σε ευθείες και πλάγιες: Ευθείες ερωτήσεις είναι αυτές τις οποίες ο ομιλητής διατυπώνει άμεσα ή απευθείας, π.χ. Τι σημαίνει κοινωνικός αποκλεισμός; Συχνά εισάγονται με ερωτηματικές αντωνυμίες (πόσος, ποιος, τι κ.λπ.), ερωτηματικά επιρρήματα (πότε, που, πώς, πόσο), συνδέσμους (μήπως, μην), μόρια (άραγε, τάχα) Πλάγιες ερωτήσεις είναι οι ερωτήσεις που έγιναν ή γίνονται ή πρόκειται να γίνουν και τις οποίες ο ομιλητής μεταφέρει σε κάποιον άλλο π.χ. Ο μαθητής ρώτησε τι σημαίνει κοινωνικός αποκλεισμός. είναι δευτερεύουσες προτάσεις,εξαρτώνται από ρήματα που έχουν τη σημασία των ρωτώ, απορώ, εξετάζω κ.λπ.,εισάγονται με ερωτηματικές αντωνυμίες πόσος, ποιος, τι κλπ.), ερωτηματικά επιρρήματα (πότε, πού, πώς, πόσο) ή συνδέσμους (μήπως, μην) Οι ευθείες ερωτήσεις, ανάλογα με τη σκοπιμότητα του ομιλητή, διακρίνονται σε: α. γνήσιες ερωτήσεις: ζητάμε μια πληροφορία, π.χ. Πότε γύρισες; β. ρητορικές ερωτήσεις: ουσιαστικά δεν είναι ερωτήσεις αλλά δίνουν μια πληροφορία ή διατυπώνουν με έμφαση μια κρίση, π.χ. Ποιος δε θέλει να είναι ευτυχισμένος; (= καθένας θέλει να είναι ευτυχισμένος) γ. ερωτήσεις προσταγής: διατυπώνουν με ευγένεια μια προσταγή ή παράκληση, π.χ. Μου δίνεις ένα ποτήρι νερό; (= δώσε μου ένα ποτήρι νερό) Οι ευθείες ερωτήσεις, ανάλογα με το είδος των απαντήσεων που επιδέχονται, διακρίνονται σε: α. ερωτήσεις ολικής άγνοιας, όταν ζητούν μια πληροφορία που σχετίζεται με όλη την πρόταση, π.χ. Υπάρχουν ανώτεροι και κατώτεροι λαοί; β. ερωτήσεις μερικής άγνοιας, όταν ζητούν μια πληροφορία που αφορά ένα από τα συστατικά της πρότασης π.χ. Για ποιους λόγους γίνεται κάποιος ρατσιστής; Εισάγονται με τις ερωτηματικές αντωνυμίες (ποιος, πόσος, τι, τίνος) και με τα ερωτηματικά επιρρήματα (πότε; πού, πώς, γιατί).δεν επιδέχονται μονολεκτική απάντηση. Οι ευθείες ερωτήσεις, ανάλογα με το είδος των απαντήσεων που επιδέχονται, μπορούν να διακριθούν σε: α. κλειστές, δηλαδή ερωτήσεις οι οποίες επιδέχονται απάντηση μονολεκτική ή πολύ σύντομη β. ανοιχτές, δηλαδή ερωτήσεις που ζητούν μια γνώμη, επιχειρήματα ή και συναισθήματα σχετικά με ένα θέμα και η απάντησή τους είναι σε συνεχή λόγο. Πλάγιος λόγος Ο λόγος είναι πλάγιος όταν ακούμε τα λόγια έμμεσα, όπως τα μεταφέρει κάποιο άλλο πρόσωπο. Χρησιμοποιούμε λοιπόν τον πλάγιο λόγο όταν παραθέτουμε σε κείμενά μας (ή στον προφορικό λόγο) απόψεις άλλων όχι αυτούσιες αλλά μετασχηματισμένες από εμάς. Για να μετασχηματίσουμε τον ευθύ λόγο σε πλάγιο, χρησιμοποιούμε ένα ρήμα (ρήμα εξάρτησης) και στη συνέχεια την άποψη του ομιλητή, η οποία μπορεί να διατυπώνεται με ολόκληρη πρόταση, π.χ. Ρώτησα αν γύρισε ο Γιώργος. Της είπε ότι ο ρατσισμός δεν είναι μόνο φυλετικός αλλά και κοινωνικός 25

27 με ένα όνομα που ισοδυναμεί με πρόταση, π.χ. Μου εξέφρασε τη συμπαράστασή του. Το ρήμα που χρησιμοποιούμε για να μεταφέρουμε τα λόγια κάποιου μπορεί να είναι ουδέτερο (είπε, δήλωσε, αποφάνθηκε) αλλά μπορεί να δηλώνει άμεσα ή έμμεσα την οπτική του προσώπου που μεταφέρει τα λόγια του άλλου (έκρινε, φαντάστηκε, απαίτησε). Πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις Πλάγιες ερωτηματικές λέγονται οι δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις που περιέχουν ερώτηση, χρησιμοποιούνται ως αντικείμενα ρημάτων,τα οποία δηλώνουν έκφραση ή σημαίνουν γνώση όπως τα: ρωτώ, απορώ, αγνοώ, σκέπτομαι, αμφιβάλλω, ξέρω, βλέπω,δεν είμαι βέβαιος, δεν έχω ιδέα,μαθαίνω, λογαριάζω κτλ Οι πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις μπορεί να είναι: α. ολικής άγνοιας, οπότε εισάγονται με το ερωτηματικό μόριο αν ή με τους συνδέσμους μήπως, μην τυχόν, μην, π.χ. Με ρώτησε αν θα πάω μαζί τους στην εκδρομή. β. μερικής άγνοιας, οπότε εισάγονται όπως και οι αντίστοιχες ευθείες ερωτήσεις, δηλαδή με κάποια ερωτηματική αντωνυμία (ποιος, πόσος, τι) ή ερωτηματικό επίρρημα (πού, πότε, πώς), π.χ. Ρώτησε πότε θα γυρίσουμε στην Αθήνα. Από τον ευθύ στον πλάγιο λόγο και αντίστροφα Όταν μετατρέπεται ο ευθύς λόγος σε πλάγιο, συμβαίνουν ορισμένες αλλαγές -οι κύριες προτάσεις δευτερεύουσες που εξαρτώνται από κάποιο ρήμα ή έκφραση. - οι κύριες προτάσεις κρίσεως (αποφαντικές) γίνονται δευτερεύουσες ειδικές προτάσεις π.χ. θα πάω στο θέατρο-είπε ότι θα πάει στο θέατρο. - οι κύριες ερωτηματικές προτάσεις γίνονται δευτερεύουσες ερωτηματικές προτάσεις π.χ. Γιατί έφυγες; -Με ρωτάει γιατί έφυγα. -οι κύριες προστακτικές προτάσεις γίνονται δευτερεύουσες βουλητικές προτάσεις π.χ. Έλα το βράδυ. -Ζήτησε να πάω το βράδυ. -Οι δευτερεύουσες προτάσεις παραμένουν δευτερεύουσες προτάσεις. -Μπορεί να γίνουν αλλαγές στο πρόσωπο των ρημάτων ή των αντωνυμιών: π.χ. Τι κάνω εγώ; -Ρωτάει τι κάνει αυτός, (αλλά: Αναρωτιέμαι τι κάνω εγώ) Μπορεί να γίνουν αλλαγές στα χρονικά ή στα τοπικά επιρρήματα: Τι συμβαίνει εδώ; -Ρωτάει τι συμβαίνει εκεί. (ή: Ρωτάει τι συμβαίνει εδώ) -Μπορεί να γίνουν αλλαγές στο χρόνο των ρημάτων, ωστόσο η ελληνική γλώσσα δίνει μεγάλη ελευθερία επιτρέποντας στον ομιλητή να χρησιμοποιήσει τον ίδιο ακριβώς χρόνο που είχε χρησιμοποιήσει ο αρχικός ομιλητής (προσαρμόζοντας μόνο το πρόσωπο και τον αριθμό): Πέρυσι πήγα διακοπές στη Γαλλία. - Είπε ότι πέρυσι πήγε διακοπές στη Γαλλία. -Είπε ότι πέρυσι είχε πάει διακοπές στη Γαλλία. -Λέει ότι πέρυσι είχε πάει διακοπές στη Γαλλία.-Λέει ότι πέρυσι πήγε διακοπές στη Γαλλία. Σχήματα λόγου Κυριολεξία και μεταφορά Κυριολεξία είναι η χρησιμοποίηση μιας λέξης ή φράσης με τη βασική (κύρια) και ακριβή σημασία της. Μεταφορά ονομάζεται το σχήμα λόγου στο οποίο μια λέξη ή φράση χρησιμοποιείται σε ένα ορισμένο περιβάλλον με σημασία διαφορετική από την 26

28 αρχική. Ωστόσο, ανάμεσα στις δύο σημασίες (την κυριολεκτική και τη μεταφορική) υπάρχει κάποια μικρή ή μεγάλη ομοιότητα, η οποία επιτρέπει-μαζί με τα συμφραζόμενα-την κατανόηση της νέας μεταφορικής σημασίας: Το σπίτι έπιασε φωτιά. - κυριολεκτική σημασία Τα μάτια του έβγαζαν φωτιά -μεταφορική σημασία Με τη μεταφορά οι λέξεις ανανεώνονται, η γλώσσα πλουτίζεται με νέες εκφραστικές δυνατότητες, ο λόγος μας γίνεται πιο άμεσος και ζωντανός και αποκτά ακρίβεια και ποικιλία. Το ύφος γίνεται πιο ζωηρό, έντονο, εκφραστικό. Ο καθημερινός λόγος είναι γεμάτος με μεταφορές τις οποίες δεν αντιλαμβανόμαστε ακριβώς επειδή είναι πολύ συνηθισμένες, π.χ. παίρνω προαγωγή, πηγαίνω καλά στο σχολείο Η μεταφορά χρησιμοποιείται ευρέως στη λογοτεχνία στη δημοσιογραφική γλώσσα και στη διαφήμιση. Η μεταφορά συνδέεται άμεσα με το κοινωνικό περιβάλλον και τον πολιτισμό ενός λαού, γι' αυτό και πολλές μεταφορικές εκφράσεις δεν μπορούν να μεταφραστούν σε άλλες γλώσσες, π.χ. βρήκα το μάστορα μου, έφτασε ο κόμπος στο χτένι, τα πήρα στο κρανίο κ.α. ΕΝΟΤΗΤΑ 4 Αναφορικές προτάσεις Αναφορικές ονομάζονται οι δευτερεύουσες προτάσεις που εισάγονται με αναφορικές αντωνυμίες ή αναφορικά επιρρήματα και προσδιορίζουν κάποιον όρο μιας άλλης πρότασης, ο οποίος είτε υπάρχει στην πρόταση είτε παραλείπεται και εννοείται. Οι αναφορικές προτάσεις, ανάλογα με το συντακτικό τους ρόλο, διακρίνονται σε: α. ονοματικές και β. επιρρηματικές. Μια ονοματική αναφορική πρόταση μπορεί να λειτουργεί συντακτικά ως: υποκείμενο: Όποιοι θέλουν ας δηλώσουν συμμετοχή αντικείμενο: Μην πιστεύεις ό,τι σου λένε. κατηγορούμενο: Στην εποχή μας είσαι ό,τι δηλώσεις. ονοματικός προσδιορισμός:α. επιθετικός προσδιορισμός(πέταξα τα φρούτα που σάπισαν(= τα σάπια φρούτα) β. παράθεση Ο θείος μου, ο οποίος είναι μάγειρας γ. γενική υποκειμενική ή γενική κτητική(να πιστεύεις μόνο τα λόγια όποιου σε αγαπάει.) Επιρρηματικές αναφορικές προτάσεις Οι επιρρηματικές αναφορικές προτάσεις: εισάγονται με τα αναφορικά επιρρήματα όπου, όποτε, όπως, κ.λπ. εξαρτώνται από ένα ρήμα (το προσδιορίζουν) συντακτικά λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί, καθώς εκφράζουν διάφορες επιρρηματικές σημασίες:χρόνο, τόπο, τρόπο, συμφωνία, ποσό, εναντίωση ή παραχώρηση, παρομοίωση. Ένας άλλος χωρισμός των αναφορικών προτάσεων είναι σε: α. επιθετικές και β. ελεύθερες. 27

29 Επιθετικές αναφορικές προτάσεις Επιθετικές ονομάζονται οι αναφορικές προτάσεις που παίζουν ρόλο παρόμοιο με το ρόλο ενός επιθετικού προσδιορισμού, δηλαδή χρησιμοποιούνται για να προσδιορίζουν ένα ουσιαστικό: είτε βοηθάνε στη διάκριση και την αναγνώριση του (περιοριστικές ή προσδιοριστικές επιθετικές αναφορικές προτάσεις), π.χ. Ο καθηγητής που κάνει Ιστορία είναι πολύ καλός. είτε απλώς προσθέτουν μια πληροφορία σχετικά με αυτό (μη περιοριστικές ή προσθετικές επιθετικές αναφορικές προτάσεις), π.χ. Ο καθηγητής της Ιστορίας, που ήρθε φέτος στο είναι πολύ καλός. Οι επιθετικές αναφορικές προτάσεις εισάγονται με τις αναφορικές αντωνυμίες: ο οποίος, η οποία, το οποία χρησιμοποιείται κυρίως στον επίσημο λόγο που χρησιμοποιείται πολύ στη γλώσσα μας και ιδιαίτερα στον προφορικό λόγο. Ελευθερές αναφορικές προτάσεις Οι ελεύθερες αναφορικές προτάσεις μπορεί να είναι ονοματικές ή επιρρηματικές. α. Ονοματικές:εισάγονται με τις αναφορικές αντωνυμίες όποιος, όσος, ό,τι οποιοσδήποτε, οσοδήποτε κ.λπ. ή με αναφορικά επιρρήματα όπου, όπως, όποτε κ.λπ. Συντακτικά λειτουργούν ως: - υποκείμενο του ρήματος(όσοι έρθουν θα περάσουν ωραία)- αντικείμενο του ρήματος(τιμώρησε όσους έκαναν φασαρία.)-κατηγορούμενο του υποκειμένου(εύχομαι να γίνεις ό,τι ονειρεύεσαι.) β. επιρρηματικές -Εισάγονται με τα αναφορικά επιρρήματα όπου, όπως, όποτε κ.λπ. -Εξαρτώνται από ένα ρήμα και εκφράζουν διάφορες επιρρηματικές σημασίες: - χρόνο, τόπο, τρόπο ή συμφωνία,ποσό, εναντίωση ή παραχώρηση, παρομοίωση. Π.χ. Πάμε όπου θέλεις ΠΡΟΣΟΧΗ:Το αναφορικό ό,τι γράφεται διαφορετικά από τον ειδικό σύνδεσμο ότι. Γένος, αριθμός και πτώση της αναφορικής αντωνυμίας ο οποίος. Η αναφορική αντωνυμία ο οποίος, η οποία, το οποίο συμφωνεί στο γένος και στον αριθμό με το όνομα που προσδιορίζει π.χ. Η αδερφή του Στέλιου, η οποία δε ζει πλέον στην Ελλάδα, είναι γιατρός. Η πτώση της αντωνυμίας εξαρτάται από το συντακτικό ρόλο που παίζει στην αναφορική πρόταση: αν είναι υποκείμενο του ρήματος βρίσκεται στην ονομαστική: π.χ. Η αδερφή τον Στέλιου, η οποία ζει στην Αμερική, είναι γιατρός. αν είναι αντικείμενο του ρήματος βρίσκεται στην αιτιατική: π.χ. Η αδερφή τον Στέλιου την οποία γνώρισα πρόσφατα, είναι γιατρός. αν είναι ονοματικός προσδιορισμός βρίσκεται σε γενική: π.χ. Η αδερφή τον Στέλιου, της οποίας η μόνιμη κατοικία βρίσκεται στην Αμερική, είναι γιατρός. Το που και οι προθετικές φράσεις Στον καθημερινό λόγο χρησιμοποιούμε κατά κόρον το άκλιτο που, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται παρανοήσεις ή γραμματικά και συντακτικά σφάλματα στο λόγο μας. Η χρήση τού που πρέπει να αποφεύγεται (και να προτιμάται η χρήση της αντχονυμίας ο οποίος, -α, -ο) στις εξής περιπτώσεις: 28