Επιβλέπουσα: Φλώρα Ν. Κρητικού

Transcript

1 Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Φιλοσοφική Σχολή Τμήμα Μουσικών Σπουδών Κατεύθυνση Βυζαντινής Μουσικολογίας Μαρίτσα Σ. Σαματά Πτυχιακή εργασία Το καλλωπισμένο Στιχηράριο του Γερμανού Νέων Πατρών. Σύγκριση των χειρογράφων κωδίκων Πάτμου 930 και Σινά 1505 Επιβλέπουσα: Φλώρα Ν. Κρητικού Αθήνα

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος 3 Βιβλιογραφία 1.Κατάλογοι Χειρογράφων 4 2.Μελέτες 5 3.Διαδικτυακές πηγές 7 Εισαγωγή Αναδρομή στην ιστορία του Στιχηραρίου 8 Ο Γερμανός Νέων Πατρών Η ζωή, το έργο του, ο καλλωπισμός του Στιχηραρίου του 11 Καταλογογράφηση του μήνα «Σεπτεμβρίου» Σινά Πάτμου Πίνακας κοινών εορτών 19 Πίνακας κοινών στιχηρών 20 Ανάλυση στιχηρών του Γενεσίου της Θεοτόκου Σήμερον ο τοις νοεροίς θρόνοις ήχος πλ.β 21 Αύτη ημέρα Κυρίου ήχος πλ.β 27 Ει και θείω βουλήματι ήχος πλ.β 32 Σήμερον στειρωτικαί πύλαι ήχος πλ.β 37 Σήμερον της παγκοσμίου χαράς ήχος πλ.β 40 Σήμερον η στείρα Άννα ήχος πλ.β 45 Η παγκόσμιος χαρά εκ των δικαίων ήχος δ 49 Δι αγγέλου προρρήσεως ήχος δ 53 Στείρα άγονος η Άννα ήχος δ 59 Δεύτε άπαντες πιστοί ήχος πλ.δ 63 σελ. Συμπεράσματα 68 2

3 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η παρούσα μελέτη αποτελεί την πτυχιακή εργασία μου στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, στην κατεύθυνση της Βυζαντινής Μουσικολογίας. Επιλέγοντας ως άξονες την παλαιογραφία της βυζαντινής μουσικής και το μέλος του Στιχηραρίου κατά τη Μεταβυζαντινή περίοδο, το θέμα της εργασίας επικεντρώθηκε σε ένα μοναδικό φαινόμενο, τον Καλλωπισμό του Στιχηραρικού Μέλους, το οποίο αρχίζει να εμφανίζεται προς το τέλος του 15 ου αιώνα και ως εξελικτική διαδικασία ολοκληρώνεται και κορυφώνεται με τον καλλωπισμό του Γερμανού Νέων Πατρών. Σε αυτό το σημείο, επίσης κάτι εξαιρετικό συμβαίνει. Ο Γερμανός Νέων Πατρών μας παραδίδει δύο κώδικες με το Καλλωπισμένο Στιχηράριο του. Τον κώδικα Πάτμου 930 (1665) και τον κώδικα Σινά 1505 (β μισό 17 ου αι.). Το ερώτημα λοιπόν που γεννάται είναι το κατά πόσον αυτά τα δύο χειρόγραφα παρουσιάζουν σύγκλιση ή απόκλιση μεταξύ τους. Αντιπαραβάλλοντας ένα τμήμα από τους δύο αυτούς κώδικες, θα πραγματοποιήσουμε μία μελέτη, με την οποία θα τολμήσουμε μία προσέγγιση και ανάλυση της καλλωπιστικής τεχνικής του Γερμανού Νέων Πατρών, όπως αυτή φωτίζεται μέσα από τις συνθέσεις του, για να καταλήξουμε στην εξαγωγή ορισμένων συμπερασμάτων που θα μας φέρουν πιο κοντά στην απάντηση του ερωτήματος που λειτούργησε ως κινητήριος ιδέα για την εκπόνηση αυτής της εργασίας. 3

4 Βιβλιογραφία 1. Κατάλογοι χειρογράφων Ε. Σ. Γιαννοπούλου, Τα χειρόγραφα Βυζαντινής Μουσικής. Αγγλία. Κατάλογος περιγραφικός των χειρογράφων Ψαλτικής Τέχνης των αποκειμένων στις Βιβλιοθήκες του Ηνωμένου Βασιλείου, ίδρυμα Βυζαντινής Μουσικολογίας, Αθήνα Αθαν. Κομίνη, Πίνακες Χρονολογουμένων Πατμιακών Κωδίκων, Αθήναι 1968 Φ. Ν. Κρητικού, Τα χειρόγραφα Βυζαντινής Μουσικής. Σινά. Κατάλογος περιγραφικός των χειρόγραφων κωδίκων Βυζαντινής Μουσικής των αποκειμένων στην Βιβλιοθήκη της Ιεράς Μονής του Όρους Σινά. Τόμος Β [υπό έκδοση] Δ. Κ. Μπαλαγεώργου - Φ. Ν. Κρητικού, Τα χειρόγραφα Βυζαντινής Μουσικής. Σινά. Κατάλογος περιγραφικός των χειρόγραφων κωδίκων Βυζαντινής Μουσικής των αποκειμένων στην Βιβλιοθήκη της Ιεράς Μονής του Όρους Σινά.. Τόμος Α, Αθήνα Δ. Κ. Μπαλαγεώργου, Τα χειρόγραφα Βυζαντινής Μουσικής. Σινά. Κατάλογος περιγραφικός των χειρόγραφων κωδίκων Βυζαντινής Μουσικής των αποκειμένων στην Βιβλιοθήκη της Ιεράς Μονής του Όρους Σινά. Τόμος Β [υπό έκδοση] Δ. Κ. Μπαλαγεώργου, Τα χειρόγραφα Βυζαντινής Μουσικής. Ιεροσόλυμα. Κατάλογος περιγραφικός των χειρόγραφων κωδίκων Βυζαντινής Μουσικής των αποκειμένων στην Πατριαρχική Βιβλιοθήκη των Ιεροσολύμων. Τόμος Α [υπό έκδοση] Αθ. Παπαδοπούλου-Κεραμέως, Ιεροσολυμιτική βιβλιοθήκη : ήτοι κατάλογος των εν ταις βιβλιοθήκαις του αγιωτάτου αποστολικού τε και καθολικού ορθοδόξου πατριαρχικού θρόνου των Ιεροσολύμων και πάσης Παλαιστίνης αποκειμένων ελληνικών κωδίκων. Τόμος Ε, Culture et civilisation, Bruxelles Λ. Πολίτη, Κατάλογος Χειρογράφων της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος, αρ Με τη συνεργασία της Μαρίας Λ. Πολίτη, Αθήναι Ευαγγ. Α. Σκουβαρά, Ολυμπιώτισσα. Περιγραφή και Ιστορία της Μονής, η Βιβλιοθήκη και τα χειρόγραφα-κατάλογος κωδίκων. Αναγραφαί και χρονικά σημειώματα. Ακολουθία Παναγίας Ολυμπιωτίσσης. Έγγραφα εκ του αρχείου της Μονής ( ), Αθήνα Γρ. Θ. Στάθη, Τα χειρόγραφα Βυζαντινής Μουσικής. Άγιον Όρος. Κατάλογος περιγραφικός των χειρόγραφων κωδίκων Βυζαντινής Μουσικής των αποκειμένων εν ταις βιβλιοθήκαις των ιερών Μονών και Σκητών του Αγίου Όρους. Τόμοι Α - Β - Γ - Δ, Αθήναι 1975, 1976, 1993, Γρ. Θ. Στάθη, Τα χειρόγραφα Βυζαντινής Μουσικής. Μετέωρα. Κατάλογος περιγραφικός των χειρογράφων της Ελληνικής Ψαλτικής Τέχνης, Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής, των αποκειμένων εις τας Βιβλιοθήκας των ιερών Μονών των Μετεώρων, Αθήναι

5 Α. Γ. Χαλδαιάκη, Τα χειρόγραφα Βυζαντινής Μουσικής. Νησιωτική Ελλάς, Ύδρα. Κατάλογος περιγραφικός των χειρόγραφων κωδίκων Βυζαντινής Μουσικής των αποκειμένων εν ταις βιβλιοθήκαις των ιερών Μονών, των ιερών Ναών, ως και λοιπών συλλογών της νησιωτικής Ελλάδος, Αθήναι Μ. Χατζηγιακουμή, Μουσικά Χειρόγραφα Τουρκοκρατίας ( ), Τόμος Πρώτος, Αθήνα Μ. Χατζηγιακουμή, Μουσικά Χειρόγραφα Εκκλησιαστικής Μουσικής Συμβολή στην έρευνα του Νέου Ελληνισμού, Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος, Αθήνα Μελέτες Αντ. Ε. Αλυγιζάκη, «Γερμανός Αρχιερεύς Νέων Πατρών», Ανάτυπο από το Μελουργοί του ΙΖ αιώνα, Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, 1996, σσ Β. Ατέση, μητροπολίτου πρ. Λήμνου, «Επισκοπικοί Κατάλογοι της Εκκλησίας της Ελλάδος απ αρχής μέχρι σήμερον», Ανάτυπον εκ του Εκκλησιαστικού Φάρου ΝΣΤ και ΝΖ (1974 και 1975), Αθήναι 1975, σσ Ελευθερουδάκη, Σύγχρονος Εγκυκλοπαίδεια, Τόμος 3, Εκδόσεις Ν.Νίκας και Σία Ε.Ε., Τρίτη έκδοση, Αθήναι 1962 Ανδ. Παν. Ιωακείμ, Ο Μητροπολίτης Νέων Πατρών Γερμανός και η συμβολή του στην ψαλτική τέχνη, διδακτορική διατριβή, Τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας ΑΠΘ, Λαμία 2016 (διαθέσιμη στον διαδικτυακό τόπο ) Φ. Ν. Κρητικού, The embellishment of Sticherarion by Chrysaphes the young as a phenomenon of renewal of the Byzantine Chant, Tradition and Innovation in Late and Postbyzantine Liturgical Chant II. Proceedings of the Congress held at Hernen Castle, the Netherlands, 30 October 6 November Eastern Christian Studies 17 (2013), pp Φ. Ν. Κρητικού, Η διαφοροποίηση του μέλους του Στιχηραρίου κατά τον ΙΕ αι. Η συμβολή του Μανουήλ Χρυσάφη, ανακοίνωση στο Ε Διεθνές Συνέδριο Μουσικολογικό και Ψαλτικό Θεωρία και Πράξη της Ψαλτικής Τέχνης. Ερωταποκρίσεις και Ακρίβεια της Ψαλτικής Τέχνης, Αθήνα Δεκεμβρίου 2012 (υπό δημοσίευση στα Πρακτικά του Συνεδρίου). Γ. Ι. Παπαδοπούλου, Ιστορική επισκόπησις της βυζαντινής εκκλησιαστικής μουσικής, από των Αποστολικών χρόνων μέχρι των καθ ημάς (1-1900μ.Χ.), Εκδόσεις Τέρτιος, Κατερίνη 1990 Βασ. Γ. Σαλτερή, «Ο Γερμανός Νέων Πατρών και ο καινός καλλωπισμός στη μελοποίηση του στιχηραρίου. Αισθητικές, μορφολογικές και υφολογικές παρατηρήσεις», Ανάτυπο από τον τόμο Η Υπάτη στην Εκκλησιαστική Ιστορία, την Εκκλησιαστική Τέχνη και τον Ελλαδικό Μοναχισμό, Υπάτη 2009, πρακτικά, Αθήνα 2011, σσ

6 Βασ. Γ. Σαλτερή, Η παράδοση του μέλους του Παλαιού Στιχηραρίου, ανέκδοτη διδακτορική διατριβή, Τμήμα Μουσικών Σπουδών ΕΚΠΑ, Αθήνα 2011 Γρ. Θ. Στάθη, Η δεκαπεντασύλλαβος υμνογραφία εν τη Βυζαντινή Μελοποιία και έκδοσις των κειμένων εις εν Corpus, Ίδρυμα Βυζαντινής Μουσικολογίας, Μελέται 1, Αθήνα 1977 Γρ. Θ. Στάθη, Οι αναγραμματισμοί και τα μαθήματα της βυζαντινής μελοποιΐας, Ιδρυμα Βυζαντινής Μουσικολογίας, Μελέται 3, Αθήναι 1979 Γρ. Θ. Στάθη, «Συμπόσιον περί Βυζαντινής Μουσικής και Δειναί Θέσεις και Εξηγήσις, Βιέννη, 4-11 Οκτωβρίου 1981», Ανάτυπον Θεολογία 43, Τεύχος Γ, Αθήνα 1982, σσ Γρ. Θ. Στάθη, «Πέτρος Λαμπαδάριος ο Πελοποννήσιος, ο από Λακαιδαίμονος η ζωή και το έργο του ( 1778)», Ανάτυπον Λακωνικαί Σπουδαί Τόμος 7, 1983, σσ Γρ. Θ. Στάθη, «Μανουήλ Χρυσάφης ο Λαμπαδάριος», Πρόγραμμα Μεγάρου Μουσικής Αθηνών Κύκλος Ελληνικής Μουσικής. Βυζαντινοί Μελουργοί, Αθήνα 1994, σσ Γρ. Θ. Στάθη, «Παναγιώτης Χρυσάφης ο νέαος και Πρωτοψάλτης», Πρόγραμμα Μεγάρου Μουσικής Αθηνών Κύκλος Ελληνικής Μουσικής. Μελουργοί του ΙΖ αιώνα, Αθήνα 1995, σσ Γρ. Θ. Στάθη, «Γερμανός αρχιερεύς Νέων Πατρών», Πρόγραμμα Μεγάρου Μουσικής Αθηνών Κύκλος Ελληνικής Μουσικής. Μελουργοί του ΙΖ αιώνα, Αθήνα 1995, σσ Γρ. Θ. Στάθη, «Ιάκωβος Πρωτοψάλτης ο Βυζάντιος ( 23 Απριλίου 1800)», Ανάτυπον εκ της Επιστημονικής Επετηρίδος της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Τόμος ΛΒ, Αθήνα 1997, σσ Γρ. Θ. Στάθη, «Ζ Μουσικολογική Σπουδή με θέμα Γερμανός Αρχιερεύς Νέων Πατρών (β ήμισυ ΙΖ αιώνος) Η ζωή και το έργο του», Ανάτυπο από τον 30 ο τόμο Επίσημοι Λόγοι , ΕΚΠΑ, Αθήνα 1998, σσ Γρ. Θ. Στάθη, «Ανάλυση του στιχηρού του Γερμανού αρχιερέως Νέων Πατρών Τον ήλιον κρύψαντα. [Η παλαιά συνοπτική και η νέα αναλυτική μέθοδος της βυζαντινής σημειογραφίας]», Τόμος «Τιμή προς τον διδάσκαλον» Έκφραση αγάπης στο πρόσωπον του καθηγητού Γρ. Θ. Στάθη. Αφιέρωμα στα εξηντάχρονα της ηλικίας και στα τριαντάχρονα της επιστημονικής και καλλιτεχνικής προσφοράς του, Έκδοση Ανατολής το Περιήχημα, Αθήνα 2001, σσ Γρ. Θ. Στάθη, Η εξήγησις της παλαιάς βυζαντινής σημειογραφίας, Ίδρυμα Βυζαντινής Μουσικολογίας, Μελέται 2, Αθήνα 2006 Αχ. Γ. Χαλδαιάκη, Βυζαντινομουσικολογικά, Εκδόσεις Π. Κυριακίδη, Αθήνα 2010 Αχ. Γ. Χαλδαιάκη, Ο πολυέλεος στη Βυζαντινή και Μεταβυζαντινή Μελοποιία, Ίδρυμα Βυζαντινής Μουσικολογίας, Μελέται 5, Αθήναι

7 Αχ. Γ. Χαλδαιάκη, «Το εν αγρυπνίαις ψαλλόμενο Μακάριος ανήρ του Γερμανού Νέων Πατρών», Ανάτυπο από τον τόμο Η Υπάτη στην Εκκλησιαστική Ιστορία, την Εκκλησιαστική Τέχνη και τον Ελλαδικό Μοναχισμό, Υπάτη 2009, πρακτικά, Αθήνα 2011, σσ Μ. Χατζηγιακουμή, Η εκκλησιαστική μουσική του ελληνισμού μετά την Άλωση ( ) Σχεδίασμα ιστορίας, Αθήνα 1999 Κ. Α. Ψάχου, Η παρασημαντική της βυζαντινής μουσικής: ήτοι ιστορική και τεχνική επισκόπησις της σημειογραφίας της βυζαντινής μουσικής από των πρώτων χριστιανικών χρόνων μέχρι των καθ ημών, Τύποις Π. Δ. Σακελλαρίου, Αθήναι Διαδικτυακές πηγές Εκκλησιαστική μουσική στην Κωνσταντινούπολη - Δημήτριος Μπαλαγεώργος (9/5/2008) Εγκυκλοπαίδεια Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού- Κωνσταντινούπολη Γερμανός, Αρχιεπίσκοπος Νέων Πατρών - Αρχείο Κωνσταντίνου Πρίγγου Ψηφιοποίηση Βυζαντινής Μουσικής - Αποστολική Διακονία της Ελλάδος #anchor1201 Γερμανός Νέων Πατρών Κέντρον Ερευνών και Εκδόσεων (Βιογραφικά) 7

8 Εισαγωγή Αναδρομή στην Ιστορία του Στιχηραρίου Η ιστορία του Στιχηραρίου εκτείνεται από τον 11 ο έως και τον 18 ο αιώνα. Το Στιχηράριο είναι ένας μουσικός κώδικας 1, ο οποίος περιλαμβάνει μία συλλογή στιχηρών. Στιχηρά είναι τα μονόστροφα υμνογραφήματα, τα οποία παρεμβάλλονται εμβολίμως σε μία ψαλμική στιχολογία ή τα τροπάρια εκείνα της ψαλμωδίας των οποίων προτάσσεται στη ροή της ακολουθίας του Εσπερινού ή του Όρθρου ένας στίχος από τους Ψαλμούς ή από τις Βιβλικές Ωδές, πιο σπάνια. Τα στιχηρά, τα στιχηρά ιδιόμελα και τα στιχηρά προσόμοια πλαισιώνουν τις ενότητες των εσπερίων, των αποστίχων του Εσπερινού, του Όρθρου, των αίνων και των αποστίχων των αίνων. Τα δοξαστικά καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο τμήμα του Στιχηραρίου και είναι ουσιαστικά τροπάρια ιδιόμελα, των οποίων προτάσσεται η μικρή δοξολογία «Δόξα πατρί-και νυν». Το Στιχηράριο περιλαμβάνει τα ιδιόμελα των δώδεκα Μηναίων του εκκλησιαστικού έτους την 1 η Σεπτεμβρίου και έως την 31 η Αυγούστου, οπότε και ονομάζεται Στιχηράριο Μηνολογίου ή Στιχηράριο του Ενιαυτού. Αυτή είναι και η μεγαλύτερη ενότητα του Στιχηραρίου. Στη συνέχεια ακολουθούν οι ενότητες του Τριωδίου, μέσα στην οποία ανευρίσκονται τα ιδιόμελα της εκκλησιαστικής περιόδου, η οποία ανοίγει την Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου και περαιούται κατά το μεσονύκτιο του Αγίου και Μεγάλου Σαββάτου, όπως επίσης περιέχει και τις εξέχουσες περιόδους της Μεγάλης Τεσσαρακοστής και Μεγάλης Εβδομάδος του Πεντηκοσταρίου, διατρέχοντας το διάστημα οκτώ εβδομάδων, το οποίο μεσολαβεί μεταξύ της Αγίας και Μεγάλης Κυριακής του Πάσχα και της Κυριακής των Αγίων Πάντων της Οκτωήχου, περιλαμβάνουσα τα ιδιόμελα της ανακυκλούμενης ανά οκτώ εβδομάδες ακολουθίας των Κυριακών (Εσπερινού και Όρθρου) και των Εωθινών δοξαστικών με τα Ένδεκα Εωθινά Δοξαστικά, ποιήματα του αυτοκράτορος Λέοντος του Σοφού 2. Κατά τη μεταβυζαντινή περίοδο παρατηρείται αυτονόμηση και διάσπαση των ενοτήτων του Στιχηραρίου. Από τον 17 ο αι. και μετά αποσπάται από το Στιχηράριο το Αναστασηματάριο με την προσθήκη των κεκραγαρίων. Τον 18 ο αι. 1 Βασίλειος Γ. Σαλτερής, «Ο Γερμανός Νέων Πατρών και ο καινός καλλωπισμός στη μελοποίηση του Στιχηραρίου. Αισθητικές, μορφολογικές και υφολογικές παρατηρήσεις», Ανάτυπο από τον τόμο Η Υπάτη στην Εκκλησιαστική Ιστορία, την Εκκλησιαστική Τέχνη και τον Ελλαδικό Μοναχισμό, Υπάτη 2009, πρακτικά, Αθήνα 2011, σ Βασίλειος Γ. Σαλτερής, Η παράδοση του μέλους του Παλαιού Στιχηραρίου, ανέκδοτη διδακτορική διατριβή, Τμήμα Μουσικών Σπουδών ΕΚΠΑ, Αθήνα 2011, σ

9 δημιουργείται το Δοξαστάριο, που περιέχει τα δοξαστικά ιδιόμελα του Μηνολογίου, Τριωδίου και Πεντηκοσταρίου. Κατά τους πρώτους αιώνες (11 ο -15 ο αι.) έχουμε ανώνυμες μελοποιήσεις του Στιχηραρίου. Στον 14 ο αι. η εμβληματική φυσιογνωμία του Ιωάννου Κουκουζέλη του μαΐστορος εμπλέκεται με το Στιχηράριο [ΕΒΕ 884 (1341)] 3. Η συμβολή του Κουκουζέλη έγκειται στην ενοποίηση των καταλήξεων και στη φροντίδα της καλής λειτουργίας του ποιητικού με το μουσικό κείμενο. Έτσι, από το α μισό του 14 ου αι. έως και τα τέλη του 15 ου αι. δεσπόζει η παράδοση του Στιχηραρίου του Ι. Κουκουζέλη. Στα τέλη του 15 ου αι. στη μελοποίηση του Στιχηραρίου εμπλέκεται ο Μανουήλ Χρυσάφης. Από τα τέλη του 15 ου αι. έως τα μέσα του 16 ου αι. υπάρχει μία αναδιαμόρφωση του υλικού. Ο Μανουήλ Χρυσάφης μελοποιεί αρκετά στιχηρά ιδιόμελα, καθώς επίσης φαίνεται ότι απασχολείται και με τον καλλωπισμό του Στιχηραρίου 4. Κατά την διάρκεια του 16 ου αι. και εξής αναπτύσσεται ο καλλωπισμός του Στιχηραρίου, ο οποίος μπορεί να ορισθεί ως ένα φαινόμενο σημειογραφικό και μελοποιητικό, το οποίο εφαρμόζεται σε μία παραδεδομένη σύνθεση 5. Πρόκειται στην ουσία για μία επεξεργασία του μουσικού υλικού, μία πλατύτερη, περισσότερο επιτηδευμένη ανάπτυξη που οδηγεί στην αναδιαμόρφωση της μελωδικής γραμμής είτε με την πρόσθεση-παρεμβολή θέσεων και ανάπτυξης των διαστηματικών σημαδιών είτε με την αφαίρεση στοιχείων δηλαδή με μικρές συντμήσεις (retreatment) 6. Καθ όλη τη διάρκεια του 17 ου αι. σημαντικές προσωπικότητες ασχολήθηκαν με τον καλλωπισμό του Στιχηραρίου και άφησαν ένα εξαιρετικά πλούσιο έργο όπως ο Γεώργιος Πράσινος ο εξ Αθηνών (αρχές 17 ου αιώνα Ιβήρων ), ο Γεώργιος Ραιδεστηνός 8 (α μισό), ο Παναγιώτης Χρυσάφης ή Χρυσάφης ο νέος ( Βλ. σχετικά Βασ. Γ. Σαλτερή, Η παράδοση του μέλους του Παλαιού Στιχηραρίου, ανέκδοτη διδακτορική διατριβή, Τμήμα Μουσικών Σπουδών ΕΚΠΑ, Αθήνα 2011, σσ , , Πρβλ. «Αρχή συν Θεώ αγίω των στιχηρών του όλου ενιαυτού, ποιηθέντων παρά διαφόρων ποιητών, καλλωπισθέντων δε παρά κύρ Ιωάννου μαΐστορος του Κουκουζέλη, ύστερον δε παρά κύρ Μανουήλ του Χρυσάφου», αναγράφει ο Θεοδόσιος ιεροδιάκονος Χίος στα μέσα του 18 ου αιώνος, στο Μαθηματάριό του Αγίου Παύλου 128 (Γρ. Θ. Στάθη, Τα χειρόγραφα Βυζαντινής Μουσικής. Άγιον Όρος. Κατάλογος περιγραφικός των χειρόγραφων κωδίκων Βυζαντινής Μουσικής των αποκειμένων εν ταις βιβλιοθήκαις των ιερών Μονών και Σκητών του Αγίου Όρους, Τόμος Γ, Αθήναι, 1993 σ.61) Βλ. Γρ. Θ. Στάθη, «Μανουήλ Χρυσάφης», Πρόγραμμα Μεγάρου Μουσικής Αθηνών Κύκλος Ελληνικής Μουσικής. Βυζαντινοί μελουργοί, Αθήνα 1994, σ. 35. πρβλ. και Φ. Ν. Κρητικού, Η διαφοροποίηση του μέλους του Στιχηραρίου κατά τον ΙΕ αι. Η συμβολή του Μανουήλ Χρυσάφη, ανακοίνωση στο Ε Διεθνές Συνέδριο Μουσικολογικό και Ψαλτικό Θεωρία και Πράξη της Ψαλτικής Τέχνης. Ερωταποκρίσεις και Ακρίβεια της Ψαλτικής Τέχνης, Αθήνα Δεκεμβρίου 2012 (υπό δημοσίευση στα Πρακτικά του Συνεδρίου). 5 Βλ. Μ. Χατζηγιακουμή, Η εκκλησιαστική μουσική του ελληνισμού μετά την Άλωση ( ) Σχεδίασμα ιστορίας, Αθήνα 1999, σ πρβλ. και «καινός καλλωπισμός» υποσημ. 9 και 10 και σσ της παρούσας εργασίας. 7 Βλ Βασ. Γ. Σαλτερή, Η παράδοση του μέλους του Παλαιού Στιχηραρίου, ανέκδοτη διδακτορική διατριβή, Τμήμα Μουσικών Σπουδών ΕΚΠΑ, Αθήνα 2011, σσ Συνίσταται κυρίως σε συνδυασμό στοιχείων από το Παλαιό Στιχηράριο και από τον Μανουήλ Χρυσάφη. Δύο διαφορές σημειώνονται μεταξύ της παράδοσης του Μανουήλ 9

10 Στιχηράριο 9 και 1671 Αναστασιματάριο 10 ), ο Γερμανός Νέων Πατρών 11 (1665) και ο Κοσμάς Ιβηρίτης ο Μακεδών (β μισό) 12. Τέλος, τον 18 ο αι., όπως προαναφέρθηκε, έρχεται στο προσκήνιο το Δοξαστάριο. Με αυτό ασχολήθηκε ο Πέτρος Πελοποννήσιος 13, ο οποίος κατέγραψε σε παλαιά και εξηγητική μορφή την προφορική παράδοση της εποχής του. Προς το τέλος του 18 ου αιώνα ( ), ο Ιάκωβος Πρωτοψάλτης δημιουργεί ένα νέο Δοξαστάριο 14 με Χρυσάφη και αυτής του Γεωργίου Ραιδεστινού: περιορισμένη χρήση της ανάπτυξης του μέλους μέσω αυξομειώσεων των διαστημάτων και χρήση σύνθετων θέσεων και φθορών. Βλ. Φ. Ν. Κρητικού, The Embellishment of the Sticherarion by Chrysaphes the Younger as a phenomenon of renewal in the Byzantine Chant, Tradition and Innovation in Late and Postbyzantine liturgical chant II. Proceedings of the Congress held at Hernen Castle, the Netherlands, 30 October-3 November Eastern Christian Studies 17, Leuven-Paris- Walpole MA 2013, pp Η συμβολή του Χρυσάφη του Νέου στην εξέλιξη της ψαλτικής τέχνης υπήρξε καθοριστική καθώς παίρνει το Στιχηράριο του Μανουήλ Χρυσάφη και το μεταπλάθει με τις «μελιρρυτόφθογγες νεοφανείς θέσεις» δημιουργώντας τον «καινό καλλωπισμό» καταγράφοντας και παραδίδοντας την επικρατούσα τότε ψαλτική κατάσταση από τους μελωδούντες τότε στην Κωνσταντινούπολη και κυρίως του δασκάλου του Γεωργίου Ραιδεστηνού. Μια σύγκριση του Στιχηραρίου του με το Βυζαντινό Στιχηράριο τον παρουσιάζει μάλλον συντηρητικό σε πολλά σημεία. Bλ. Γρ. Θ. Στάθη, «Παναγιώτης Χρυσάφης ο νέος και Πρωτοψάλτης», Πρόγραμμα Μεγάρου Μουσικής Αθηνών Κύκλος Ελληνικής Μουσικής. Μελουργοί του ΙΖ αιώνα, Αθήνα 1995, σσ Συνήθως, ο Χρυσάφης ακολουθεί τον δάσκαλό του, κυρίως όταν ο τελευταίος διαφοροποιείται σε σχέση με τις προηγούμενες καλλωπιστικές προσπάθειες. Κάποιες φορές αγνοεί τον καλλωπισμό του Ραιδεστηνού και ακολουθεί τη μορφή που παραδίδεται στα Στιχηράρια του 15 ου αι. Οι περιπτώσεις κατά τις οποίες ο Χρυσάφης ο νέος ακολουθεί πλήρως το Γεώργιο Ραιδεστηνό είναι η χρήση των σύνθετων θέσεων. Πρβλ. Kritikou, «Εmbellishment of Sticherarion pp Bλ. και Κώδικας Ιεροσολυμιτικής Βιβλιοθήκης, Νέα Συλλογή 4 του 1655, Α. Παπαδοπούλου Κεραμέως Ιεροσολυμιτική Βιβλιοθήκη, Τόμος Ε, σσ Στον κολοφώνα του κωδ. Ξενοφώντος 128 (αυτόγραφο Αναστασιματάριο εν έτει 1671) «εγράφη δε και παρ εμού του ευτελούς, ελαχίστου τε και αμαθούς, αμαρτωλού τε υπέρ πάντας Χρυσάφου δήθεν και πρωτοψάλτου της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας, ου μέντοι κατά το κείμενον των παλαιών εκτονισθείσα, αλλ εν κ α ι ν ώ τινί καλλωπισμό και μελιρρυτοφθόγγοις νεοφανέσι θέσεσι, καθάπερ τα νύν ασματολογείται τοις μελωδούσιν εν Κωνσταντινοπόλει. Τούτο τοίνυν, όσον το κατ εμέ εφικτόν παρ εμαυτού γέγονε, κατά την ήν παρέλαβον εισήγησιν παρά του εμού διδασκάλου κυρ Γεωργίου του Ραιδεστηνού και πρωτοψάλτου της του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας εκτεθεικώς και τονίσας». Βλ. Γρ. Θ. Στάθη, Τα χειρόγραφα Βυζαντινής Μουσικής. Άγιον Όρος, Τόμος Γ, 1976, σσ Το αναστασιματάριο του Χρυσάφη του Νέου διαδόθηκε πολύ γρήγορα και καθιερώθηκε ήδη πριν από το τέλος του 17 ου αιώνα. Παρέμεινε σε χρήση ακόμα και μετά τη νέα μελοποίηση που έγινε (σε αργό και σύντομο) από τον Πέτρο Πελοποννήσιο έναν αιώνα αργότερα. Βλ. Μ. Χατζηγιακουμή, Η εκκλησιαστική μουσική του ελληνισμού μετά την Άλωση ( ) Σχεδίασμα ιστορίας, Αθήνα 1999, σ Βλ. στη συνέχεια περί Γερμανού Νέων Πατρών σσ Όπως και οι Μπαλάσης Ιερεύς και Νομοφύλαξ, Θεοφάνης Καρύκης και Ιωάσαφ ο νέος Κουκουζέλης. βλ. Γρ. Θ. Στάθη, Οι αναγραμματισμοί και τα μαθήματα της βυζαντινής μελοποιΐας, ΙΒΜ 3, Αθήναι 1979, σ Γρ. Θ. Στάθης, «Πέτρος Λαμπαδάριος ο Πελοποννήσιος, ο από Λακαιδαίμονος η ζωή και το έργο του ( 1778)», Ανάτυπον Λακωνικαί Σπουδαί, Τόμος 7, 1983, σσ. 114, Ο Ιάκωβος Πρωτοψάλτης δεν παρέδωσε αυτόγραφους κώδικες αλλά τις συνθέσεις του κατέγραψε «εν πάση σαφηνεία» ο μαθητής του Γεώργιος Κρής κατόπιν υπαγόρευσης. Βλ. Γρ. Θ. Στάθη, «Ιάκωβος Πρωτοψάλτης ο Βυζάντιος ( 23 Απριλίου 1800)», Ανάτυπον εκ 10

11 μέλη «συντεθέντα κατά συντομότερον τρόπον εκ θέσεων στιχηρών τε και ειρμολογικών» 15. Φυσικά δεν πρόκειται για μίξη δύο ετερογενών μελικών στοιχείων δηλαδή του στιχηραρικού και του ειρμολογικού αλλά για διαφορετική γραφική παράσταση των μελωδιών 16. Με βάση το Στιχηράριο του Γερμανού Νέων Πατρών, κρατάει τις πρωτότυπες στιχηραρικές θέσεις («ανεξήγητη» γραφή) όμως άλλοτε παραλλάσσει και συντέμνει τις παραδεδομένες μελωδίες με την «εξηγηματική» γραφή, την οποία ονομάζει «ειρμολογική» σημειογραφία. Δημιουργώντας, έτσι, συντομότερες ως προς τη χρονική διάρκεια συνθέσεις, οι οποίες ωστόσο δε στερούνταν καλλωπιστικής διάθεσης, πέτυχε έναν συνδυασμό που έκανε το Δοξαστάριό του να γνωρίσει μεγάλη διάδοση. Ο Γερμανός Νέων Πατρών Το β μισό του 17 ου αιώνα είναι μία εξαιρετικά σημαντική περίοδος για την ψαλτική τέχνη, η οποία χαρακτηρίζεται από έντονη δημιουργία, πρόοδο, αναμόρφωση αλλά και ανανεωτικές τάσεις. Στο μεγάλο αυτό «ξέσπασμα» και την αναγέννηση της βυζαντινής μελοποιίας, ο Γερμανός αρχιερεύς Νέων Πατρών είναι ένας από τους τέσσερις σπουδαιότερους μελοποιούς που πρωτοστατούν μαζί με τους Παναγιώτη Χρυσάφη τον Νέο, Μπαλάση Ιερέα και Νομοφύλακα και Πέτρο Μπερεκέτη τον μελωδό. Με βάση αυτό το ιστορικό πλαίσιο, θα επικεντρωθούμε ειδικότερα στην προσωπικότητα του Γερμανού αρχιερέα Νέων Πατρών και στον «καινό καλλωπισμό» του Στιχηραρίου που μας παρέδωσε, αφού ακολουθήσουν μερικά βιογραφικά στοιχεία. Δεν είναι γνωστό το έτος γέννησης του Γερμανού και είναι άδηλο το πότε και πού πέθανε 17, ωστόσο, ο ίδιος μέσα από τον αυτόγραφο κώδικά του Πάτμου 930 μας της Επιστημονικής Επετηρίδος της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Τόμος ΛΒ, Αθήνα 1997, σ Γρ. Θ. Στάθης, «Ιάκωβος Πρωτοψάλτης ο Βυζάντιος ( 23 Απριλίου 1800)», Ανάτυπον εκ της Επιστημονικής Επετηρίδος της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Τόμος ΛΒ, Αθήνα 1997, σ Βλ. όπως παραπάνω υποσημ Η γέννησή του προσδιορίζεται γύρω στα αν θεωρήσουμε ότι πρέπει να ήταν τουλάχιστον τριάντα ετών όταν έγραφε τον κώδικα Ιβήρων 1079, στον οποίο ο Γερμανός αυτοαποκαλείται ιερομόναχος. Επίσης, ο Γερμανός δε φαίνεται να ζει μετά το 1690, καθώς παραιτείται από Μητροπολίτης Νέων Πατρών το 1683 (βλ. και πιο κάτω υποσημ. 20 και 21) και αναχωρεί στη συνέχεια για τη Βλαχία όπου ίσως παρέμεινε έως το τέλος της ζωής του. Βλ. Γρ. Θ. Στάθη, «Ζ Μουσικολογική Σπουδή με θέμα Γερμανός Αρχιερεύς Νέων Πατρών (β ήμισυ ΙΖ αιώνος) Η ζωή και το έργο του», Ανάτυπο από τον 30 ο τόμο Επίσημοι Λόγοι , ΕΚΠΑ, Αθήνα 1998, σσ

12 μαρτυρεί στον κολοφώνα ότι γεννήθηκε στον Τύρναβο της Θεσσαλίας 18. Στα νεανικά του χρόνια πρέπει να ζούσε στην Κωνσταντινούπολη 19 και ως δασκάλους του αναφέρει τον Χρυσάφη τον Νέο και τον Γεώργιο Ραιδεστηνό, ο οποίος υπήρξε και δάσκαλος του Χρυσάφη του Νέου με τον οποίο ο Γερμανός ήταν σύγχρονος. Αργότερα, βρίσκουμε τον Γερμανό στα χειρόγραφα ως Μητροπολίτη 20 Νέων Πατρών (σημερινής Υπάτης). Τον περισσότερο όμως καιρό φαίνεται ότι βρισκόταν στην Κωνσταντινούπολη για να παρακολουθεί από κοντά τα ψαλτικά πράγματα. Το 1683, μαρτυρείται στους επισκοπικούς καταλόγους της Εκκλησίας της Ελλάδος 21 ότι «παραιτηθείς μετέβη εις Βλαχίαν». Το χρονικό διάστημα που παρέμεινε στην Ουγγροβλαχία δεν είναι γνωστό. Πιθανότατα να έμεινε και έως το τέλος της ζωής του. Ο Γερμανός, όπως ο ίδιος κι όπως κι οι ίδιοι μαρτυρούν, είχε μαθητές του τρεις 18 Βλ. Αθανασίου Κομίνη, Πίνακες Χρονολογουμένων Πατμιακών Κωδίκων, Αθήναι 1968, Πίνακας 101 σ.50. Πρβλ. και Μ. Χατζηγιακουμή, Μουσικά Χειρόγραφα Εκκλησιαστικής Μουσικής Συμβολή στην έρευνα του Νέου Ελληνισμού, Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος, Αθήνα 1980, σσ Γρ. Θ. Στάθης, «Ζ Μουσικολογική Σπουδή με θέμα Γερμανός Αρχιερεύς Νέων Πατρών (β ήμισυ ΙΖ αιώνος) Η ζωή και το έργο του», Ανάτυπο από τον 30 ο τόμο Επίσημοι Λόγοι , ΕΚΠΑ, Αθήνα 1998, σ Η παραμονή του Γερμανού στον Μητροπολιτικό θρόνο των Νέων Πατρών παρουσιάζει κάποια κενά ως προς τη χρονική διάρκειά της. Στο «Βίοι και πολιτεία των πανιερωτάτων αγίων αρχιερέων από του 1650 έτους του σωτηρίου, ως ευρέθησαν γεγραμμένα εν τινί παλαιώ βιβλίω» του Ανθίμου, αρχιδιακόνου του μητροπολίτου Νέων Πατρών Πολυκάρπου, κατά το έτος 1819 αναφέται το εξής: «Μετά την παραίτησιν του κύρ Ιωσήφ, εχειροτονήθη αρχιερεύς της επαρχίας ο κύρ Γερμανός ο περίφημος και μελωδός ο πολυθαύμαστος, και κατά πολλά εις την μουσικήν τέχνην περοβόητος πατρίς αυτού ήν ο εν Λαρίση Τύρναβος Αυτός είχε μαθητήν τον ιερέα Παλάσιον τον νομοφύλακα, τον μουσικώτατον. Εκυβέρνησε την επαρχίαν χρόνον ένα και ήμισυ, έπειτα ανεχώρησεν εις Βλαχίαν, έως τέλους της ζωής αυτού». Η μαρτυρία αυτή πέρασε και στους «επισκοπικούς καταλόγους» του πρώην μητροπολίτου Λήμνου Βασιλείου Ατέση (βλ. υποσημ. 21), όπου δίνονται οι εξής χρονολογίες α) ο Ιωσήφ παραιτήθηκε το 1657 β) ο μουσικώτατος Γερμανός, ως Γερμανός Β, μητροπολίτευσε απ το 1666, ή το 1681 έως το 1683, οπότε «παραιτηθείς μετέβη εις Βλαχίαν» γ) ο Αχχίλιος ανήλθε στο θρόνο το 1683, δ) και το 1684 φέρεται ως μητροπολίτης ο Αθανάσιος Γ. Δεν έχει υπάρξει αναφορά του Γερμανού σε κάποιο χειρόγραφο με προσδιορισμό «πρώην Νέων Πατρών». Σύμφωνα με τον καθηγητή κ. Στάθη, η βραχύτητα της μητροπολιτίας του Γερμανού «χρόνον ένα και ήμισυ», που τον θέλει μητροπολίτη το διάστημα , πρέπει να αναθεωρηθεί. Το 1683, μαρτυρείται μητροπολίτης ο Αχίλλιος. Αλλά και ο Γερμανός μαρτυρείται μητροπολίτης πολύ νωρίτερα από το 1681, περί το 1660, διαδεχθείς τον Αθανάσιον και όχι τον Ιωσήφ. Επομένως, τότε μιλάμε για μία εικοσαετία μητροπολιτίας. Ίσως, παρεπιδημούσε πολύ στην Κωνσταντινούπολη ο Γερμανός και ήταν «οιονεί» μητροπολίτης Νέων Πατρών καθ όλο αυτό το διάστημα. Βλ. σχετικά Γρ. Θ. Στάθη, «Ζ Μουσικολογική Σπουδή με θέμα Γερμανός Αρχιερεύς Νέων Πατρών (β ήμισυ ΙΖ αιώνος) Η ζωή και το έργο του», Ανάτυπο από τον 30 ο τόμο Επίσημοι Λόγοι , ΕΚΠΑ, Αθήνα 1998, σσ Βλ. σχετικά, Β. Ατέση, μητροπολίτου πρ. Λήμνου, «Επισκοπικοί Κατάλογοι της Εκκλησίας της Ελλάδος απ αρχής μέχρι σήμερον», Ανάτυπον εκ του Εκκλησιαστικού Φάρου, ΝΣΤ και ΝΖ (1974 και 1975), Αθήναι 1975, σ. [ανατύπου]

13 περίφημους μελουργούς τον Μπαλάση Ιερέα και Νομοφύλακα, τον Κοσμά ιερομόναχο τον Ιβηρίτη και τον Γιωβάσκο Βλάχο, στην Ουγγροβλαχία 22. Η τάση για ανανέωση και αντιμετώπιση της μελωδίας με μία καλλωπιστική διάθεση σε όλα τα είδη αλλά εξόχως στο στιχηραρικό μέλος και η δημιουργία προσωπικού ύφους είναι εκείνα τα στοιχεία που καθιστούν το έργο του Γερμανού εξαιρετικά σπουδαίο. Κορυφαία επιτεύγματα 23 θεωρούνται η παράδοση το 1665 του «ασματομελιρρυτόφθoγγου Στιχηραρομουσίου», στο οποίο ο ίδιος ο Γερμανός προσεπιμαρτυρεί τον «καλλωπισμόν» 24, συνεχίζοντας την εισήγηση του διδασκάλου του Γεωργίου Ραιδεστηνού πραγματοποιώντας έναν συγκερασμό των παραδεδομένων μορφών και των νέων τάσεων και η ενασχόλησή του με το πανηγυρικό ύφος των καταβασιών που οδήγησε στη μελοποίηση των καλοφωνικών ειρμών 25 ώστε να θεωρηθεί εισηγητής αυτού του νέου είδους, το οποίο στη συνέχεια καλλιέργησαν ο μαθητής του Μπαλάσης και ο Πέτρος Μπερεκέτης. Το μελοποιητικό έργο του Γερμανού περιλαμβάνει μέλη της νυχθημέρου ακολουθίας: Εσπερινού-Μακάριος Ανήρ 26, Όρθρου-Πασαπνοάρια, Πεντηκοστάρια, Δοξολογίες, Ασματικό Τρισάγιο Δοξολογίας, Θείας Λειτουργίας 27 -Χερουβικά, Κοινωνικά Κυριακών, Εβδομάδος, 22 Γρ. Θ. Στάθης, «Ζ Μουσικολογική Σπουδή με θέμα Γερμανός Αρχιερεύς Νέων Πατρών (β ήμισυ ΙΖ αιώνος)», Αθήνα 1998, σ. 399 πρβλ. και Μ. Χατζηγιακουμή, Η εκκλησιαστική μουσική του ελληνισμού μετά την Άλωση ( ) Σχεδίασμα ιστορίας, Αθήνα 1999, σ Εκτός του Καλλωπισμένου Στιχηραρίου και των Καλοφωνικών Ειρμών, ο Γερμανός φέρεται ως καλλωπίσας και το Αναστασιματάριο, αλλά πρόκειται για βιβλίο ψευδεπίγραφο, σε σύγχυση προς το Αναστασιματάριο του Χρυσάφη. Ο ίδιος ο Γερμανός το μαρτυρεί στον αυτόγραφο κώδικά του Σινά 1505 φ.224r. Βλ. Μ. Χατζηγιακουμή, Η εκκλησιαστική μουσική του ελληνισμού μετά την Άλωση ( ) Σχεδίασμα ιστορίας, Αθήνα 1999, σ.46 και Γρ. Θ. Στάθη, «Ζ Μουσικολογική Σπουδή με θέμα Γερμανός Αρχιερεύς Νέων Πατρών (β ήμισυ ΙΖ αιώνος)», Αθήνα 1998, σ «Τούτου χάριν καγώ ο εν αρχιερεύσι ταπεινός Νέων Πατρών Γερμανός, ενεγκαμένην το καθ Ελλάδα Τύρναβον έχων το ασματομελιρρυτόφθογγο τόδε Στιχηραρομούσιον κατ εφικτόν πονήσας συνέγραψα εκ πολλών πρωτοτύπων, παλαιών τε και νέων, αναλεξάμενος, ένια και παρ εμαυτού έστιν, ά προσθείς, καλλονής ένεκα, οία που και προς των εμού καθηγητών, προκρίτως δε προς του λογιωτάτου και μουσικωτάτου κυρίου Χρυσάφου πρωτοψάλτου της Μεγάλης Εκκλησίας, εδιδάχθην χρόνος αχξε μηνί Αυγούστω» βλ. Αθ. Κομίνη, Πίνακες Χρονολογημένων Πατμιακών Κωδίκων, Αθήναι 1968, σσ και Γρ. Θ. Στάθη, Οι αναγραμματισμοί και τα μαθήματα της βυζαντινής μελοποιΐας, Ιδρυμα Βυζαντινής Μουσικολογίας, Μελέται 3, Αθήναι 1979, σ Γρ. Θ. Στάθης, «Ζ Μουσικολογική Σπουδή με θέμα Γερμανός Αρχιερεύς Νέων Πατρών (β ήμισυ ΙΖ αιώνος)», Αθήνα 1998, σσ Βλ. και Αχιλλέα Γ. Χαλδαιάκη, «Το εν αγρυπνίαις ψαλλόμενο Μακάριος ανήρ του Γερμανού Νέων Πατρών», Ανάτυπο από τον τόμο Η Υπάτη στην Εκκλησιαστική Ιστορία, την Εκκλησιαστική Τέχνη και τον Ελλαδικό Μοναχισμό, Υπάτη 2009, πρακτικά, Αθήνα 2011, σσ Ο Γερμανός δεν ασχολήθηκε με τη σύνθεση πολυελέων ή αντιφώνων εξαιτίας ενδεχομένως της εντατικής ενασχόλησής του με τον καλλωπισμό του μέλους του Στιχηραρίου. Βλ. Αχ. Γ. Χαλδαιάκη, Ο πολυέλεος στη Βυζαντινή και Μεταβυζαντινή Μελοποιία, ΙΒΜ Μελέται 5, Αθήναι 2003, σ

14 Εορτών, Μαθήματα, Κρατήματα, Επιτάφιο μέλος-τον ήλιο κρύψαντα 28, Καλλωπισμούς σε μέλη της Παπαδικής. Επιπλέον, ο Γερμανός ανέπτυξε και κωδικογραφική δραστηριότητα. Γνωρίζουμε πέντε αδιαμφισβήτητα ιδιόχειρα χειρόγραφά του, απ τα οποία δύο είναι χρονολογημένα το 1665 και το Οι κώδικες Ιβήρων 1079 και Ιβήρων 1051 είναι ο Α και ο Β τόμος του Μαθηματαρίου του, οι κώδικες Πάτμου 930 του 1665 και ο Σινά είναι το Στιχηράριό του και ο κώδικας Ιβήρων 951 είναι μία πλούσια Ανθολογία Παπαδικής με Προθεωρία στην αρχή της. Και μερικά ακόμα χειρόγραφα είναι πιθανό να ανήκουν στον Γερμανό 30. Χαρακτηριστικό των αυτόγραφων κωδίκων του είναι η έντονη ανορθογραφία του και η λανθασμένη σύνταξη των φράσεων, όχι τόσο στο ποιητικό κείμενο όσο στα δικά του σημειώματα. Ο «καινός» καλλωπισμός ως εξελικτική διαδικασία, η οποία αρχίζει να εμφανίζεται προς το τέλος του 15 ου αι. κορυφώνεται και ολοκληρώνεται στο β μισό του 17 ου αι. με τον καλλωπισμό του Γερμανού Νέων Πατρών. Η καλλωπιστική πρακτική του μελοποιού έχει ως βασικούς άξονες τον εμπλουτισμό του τροπικού ιδιώματος της Οκταηχίας πραγματοποιώντας εκτεταμένη χρήση των φθορών, τη σημείωση των ενδιάμεσων μαρτυριών 31, όπου φαίνεται να λειτουργούν ως οδοδείκτες και ως μέσο δομικής διάρθρωσης των στιχηρών και τη συμπλοκή και συνδυασμό των 28 Ενδελεχής μορφολογική ανάλυση του εν λόγω στιχηρού περιέχεται στη μελέτη Gr. Stathis, «An analysis of the sticheron Τον ήλιον κρύψαντα by Germanos bishop of New Patras. [The old synoptic and the new analytical method of byzantine notation]» Studies in Eastern Chant IV (1979), pp (δημοσιευμένη και στην ελληνική γλώσσα υπό τον τίτλο «Ανάλυση του στιχηρού του Γερμανού αρχιερέως Νέων Πατρών Τον ήλιον κρύψαντα. [Η παλαιά συνοπτική και η νέα αναλυτική μέθοδος της βυζαντινής σημειογραφίας]», «Τιμή προς τον διδάσκαλον» Έκφραση αγάπης στο πρόσωπον του καθηγητού Γρ. Θ. Στάθη. Αφιέρωμα στα εξηντάχρονα της ηλικίας και στα τριαντάχρονα της επιστημονικής και καλλιτεχνικής προσφοράς του, Εκδόσεις Ανατολής το Περιήχημα, Αθήνα 2001, σσ Ο κώδικας πρέπει να γράφτηκε λίγο μετά το 1671, έτος που παραδόθηκε το αρχικό αυτόγραφο Αναστασιματάριο του Χρυσάφη του Νέου γιατί ο Γερμανός σημειώνει «αρχή συν Θεώ και των στιχηρών αναστασίμων, άπερ εκαλλωπίσθησαν νεωστί παρά του πρωτοψάλτου Χρυσάφου και ημετέρου διδασκάλου». Πρόκειται για τον κώδικα Ξενοφώντος 128. βλ. Γρ. Θ. Στάθη, Τα χειρόγραφα Βυζαντινής Μουσικής. Άγιον Όρος, Τόμος Β, Αθήναι 1976, σσ βλ. και Γρ. Θ. Στάθη, «Ζ Μουσικολογική Σπουδή με θέμα Γερμανός Αρχιερεύς Νέων Πατρών (β ήμισυ ΙΖ αιώνος)», Αθήνα 1998, σ Όπως αναφέρει ο κ. Στάθης πρόκειται για τους κώδικες Ιβήρων 1053 Δοξαστάριον, 1078 Δοξαστάριον, 1081 Στιχηράριον Μηνολογίου και 1151 Ανθολογία. Βλ. Γρ. Θ. Στάθη, «Ζ Μουσικολογική Σπουδή με θέμα Γερμανός Αρχιερεύς Νέων Πατρών (β ήμισυ ΙΖ αιώνος)», Αθήνα 1998, σ. 403 Ακόμα ένας κώδικας, ο Ιβήρων 1110, Ανθολόγιο Στιχηραρίου του ΙΖ αι., αποδίδεται ψευδεπιγράφως στο όνομα του Γερμανού, ιδιόχειρος του πρωτοψάλτου Θασσαλονίκης Μανουήλ Γούτα. Βλ. Γρ. Θ. Στάθη, Τα χειρόγραφα Βυζαντινής Μουσικής. Άγιον Όρος, Τόμος Δ, Αθήνα 2015, σσ πρβλ. και Βασ. Γ. Σαλτερή, Η παράδοση του μέλους του Παλαιού Στιχηραρίου, ανέκδοτη διδακτορική διατριβή, Τμήμα Μουσικών Σπουδών ΕΚΠΑ, Αθήνα 2011, σ Βασ. Γ. Σαλτερής, «Ο Γερμανός Νέων Πατρών και ο καινός καλλωπισμός στη μελοποίηση του στιχηραρίου. Αισθητικές, μορφολογικές και υφολογικές παρατηρήσεις», Ανάτυπο από τον τόμο Η Υπάτη στην Εκκλησιαστική Ιστορία, την Εκκλησιαστική Τέχνη και τον Ελλαδικό Μοναχισμό, Υπάτη 2009, πρακτικά, Αθήνα 2011, σσ

15 θέσεων, στις οποίες αναγράφεται σχολαστικά και η υπόσταση εντείνοντας την πυκνότητα της ερυθρογραφίας και οι οποίες δημιουργούν νέα μελίσματα εκτενή ιδιαίτερα σε λέξεις που επιδιώκεται η έμφαση ή η βαρύτητα στο εννοιολογικό τους περιεχόμενο. Στην παρούσα εργασία, θα μελετήσουμε τον «καινό» καλλωπισμό στο Στιχηράριο του Γερμανού Νέων Πατρών όχι σε σχέση με την παράδοση του παλαιού Στιχηραρίου ή προγενέστερων καλλωπισμών που μας παρέδωσαν άλλοι μεγάλοι μελοποιοί, αλλά σε σχέση με τον ίδιο τον καλλωπισμό όπως μας τον παρέδωσε ο ίδιος μέσα από τα δύο Ανθολόγια Στιχηράριά του, αντιπαραβάλλοντας δηλαδή τον κώδικα Σινά με τον Πάτμου Σκοπός της σύγκρισης αυτής είναι να εξαχθούν κάποια συμπεράσματα για την μελοποιητική τακτική που ακολουθεί ο μελοποιός, αν είναι η ίδια εξολοκλήρου ή αν διαφέρει εξαιρετικά, αν υπάρχουν κοινά χαρακτηριστικά που συναντώνται στις συνθέσεις ή στοιχεία που αποκλίνουν και τέλος εάν η θεώρηση του μελοποιού για τον «καλλωπισμό» μεταβάλλεται στη διάρκεια της περίπου μίας πενταετίας 34 που μεσολαβεί από την περαίωση του κώδικα Πάτμου 930 έως και την παράδοση του σιναϊτικού κώδικα Προς επίτευξη του εγχειρήματος, επιλέχθηκαν τα στιχηρά ιδιόμελα του μηνός Σεπτεμβρίου και πιο συγκεκριμένα η μελέτη των στιχηρών του Γενεσίου της Θεοτόκου, που εορτάζεται την 8 η του αυτού μηνός. Ακολουθούν η καταλογογράφηση του μήνα Σεπτεμβρίου των δύο χειρογράφων, οι πίνακες με τις κοινές εορτές και τα κοινά στιχηρά, στη συνέχεια η ανάλυση κάθε στιχηρού ξεχωριστά ανά φράση και τέλος τα συμπεράσματα. 32 Φ. Ν. Κρητικού, Τα χειρόγραφα Βυζαντινής Μουσικής, Σινά. Κατάλογος περιγραφικός των χειρόγραφων κωδίκων Βυζαντινής Μουσικής των αποκειμένων στην Βιβλιοθήκη της Ιεράς Μονής του Όρους Σινά. Τόμος Β [υπό έκδοση]. 33 Κατά τον Χατζηγιακουμή μόνα τα φφ προέρχονται από την γραφίδα του Γερμανού, αλλά ακόμη και για αυτά διατυπώνει σοβαρές επιφυλάξεις καθώς θεωρεί ότι πρόκειται μάλλον περί τυφλής αντιγραφής του πρωτοτύπου, το οποίο χάθηκε. (βλ. Μ. Χατζηγιακουμή, Μουσικά Χειρόγραφα Εκκλησιαστικής Μουσικής , σ ). Απ εναντίας, δεν αμφισβητείται γενικώς η γνησιότητα του Σινά 1505, ως αυτόγραφου του Γερμανού. Βλ. Βασ. Γ. Σαλτερή, Η παράδοση του μέλους του Παλαιού Στιχηραρίου, ανέκδοτη διδακτορική διατριβή, Τμήμα Μουσικών Σπουδών ΕΚΠΑ, Αθήνα 2011, σ Ο κώδικας Πάτμου 930 ολοκληρώνεται, όπως αναγράφεται και στον κολοφώνα του, τον Αύγουστο του Θεωρώντας ότι ο κώδικας Σινά 1505 γράφεται λίγο μετά το 1671 (βλ. και παραπάνω υποσημ. 29) τότε μεσολαβούν έξι χρόνια. Καθώς η χρονολόγηση του Σινά 1505 γίνεται κατά προσέγγιση δεν μπορούμε να είμαστε απολύτως βέβαιοι για την ακριβή χρονολογική απόσταση μεταξύ των δύο χειρογράφων. 15

16 ΚΑΤΑΛΟΓΟΓΡΑΦΗΣΗ Σινά 1505 αι. ΙΖ (τέλη) χάρτης φφ. Α -Β α -β ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ ΣΤΙΧΗΡΑΡΙΟΥ σημειογραφία η πρωτότυπη ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ (2r-14r) 2r 2v 3r 3v 4r 4v 5r 5v 6r 6v 7r 8r 8v 9v 10r 10v 11v 12r 12v 13v 14r Κάτωθεν κομψού επιτίτλου κοσμήματος Στιχηράριων (sic) συνωπτικών (sic) περιέχων (sic) τα στιχηρά του όλου ενιαυτού καλωπισθής (sic) παρεμού του ευτελούς και αμαθούς Γερμανού τάχα και αρχιερέως Νέων Πατρών αρχή της ινδίκτου και του Οσίου Πατρός ημών Συμεών του Στιλήτου. (sic) Ήχος πλ.α Όσιε πάτερ Ήχος πλ.β Θεία χάρις απηώρητο Ήχος β Εκ ρίζης αγαθής Μηνί τω αυτώ (εις την) πέμπτην, του Προφήτου Ζαχαρίου εις τον εσπερινόν, δόξα ήχος πλ.δ Ιερωσύνης στολισμόν ενδεδυμένος Τω αυτώ μηνί (εις την) Η ην, το Γενέσιον της υπεραγίας Θεοτόκου μετά τον εσπερινό εκέκραξα Ήχος πλ.β Σήμερον ο τοις νοεροίς θρόνοις Ήχος πλ.β Αύτη ημέρα κυρίου Ήχος πλ.β Ει και θείω βουλήματι Ήχος πλ.β Σήμερον στειρωτικαί πύλαι ανοίγονται Ήχος πλ.β Σήμερον της παγκοσμίου χαράς τα προοίμια Ήχος πλ.β Σήμερον η στείρα Άννα τίκτει Θεόπαιδα Ήχος δ Η παγκόσμιος χαρά εκ των δικαίων Ήχος δ Δι αγγέλου προρρήσεως Ήχος δ Στείρα άγονος η Άννα Ήχος πλ.δ Δόξα Δεύτε άπαντες πιστοί Τω αυτώ μηνί (εις την) ΙΔ ην, Ύψωσις του Τιμίου Σταυρού εις τον εσπερινόν, δόξα ήχος β Δεύτε άπαντα τα έθνη Ήχος πλ.δ Δόξα Όνπερ πάλαι Μωυσής Εις τον αίνον ήχος πλ.β Δόξα Σήμερον προέρχεται ο Σταυρός Ήχος β Δεύτε πιστοί το ζωοποιόν ξύλον Ήχος πλ.α Δεύτε λαοί το παράδοξον θαύμα Ήχος πλ.δ Δόξα Η φωνή του Προφήτου Μωυσέως Μηνί τω αυτώ (εις την) ΚΣΤ ην, η Μετάστασις του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου εις τον εσπερινόν, δόξα ήχος β Τον υιόν της βροντής Ήχος πλ.β Δόξα Απόστολε Χριστού Ευαγγελιστά Θεολόγε Εις τους αίνους ήχος πλ.δ Ευαγγελιστά Ιωάννη 16

17 Πάτμου 930 αι.ιστ (1665) χάρτης 16 x 11,5/11 x 6,5 φφ. [α] σημειογραφία η πρωτότυπη ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ ΣΤΙΧΗΡΑΡΙΟΥ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ (1r-53v) 1r Κάτωθεν κομψού επίτιτλου κοσμήματος με ερυθρά μελάνη Στιχηράριον, συν Θεώ, αγίω, περιέχων (sic) τα στηχηρά του όλου ενιαυτού. Αρχή της ινδίκτου, και του Οσίου Πατρός ημών Συμεών του Στυλίτου, Δόξα ήχος πλ.α Όσιε πάτερ 1v Ήχος β Εκ ρίζης αγαθής 2r Ήχος β Το μνημόσυνόν σου εις τον αιώνα 2v Ήχος β Η των λειψάνων σου θήκη 3r Ήχος β Ηγάπησας θεοφόρε 3v Ήχος πλβ Θεία χάρις απηώρητο 4r Ήχος πλβ Ο πνεύματι Αγίω συνημένος 4v Εις την λιτήν, Ιωάννου Μοναχού ήχος α Επέστη η είσοδος του ενιαυτού 5v Ήχος α Χριστέ ο Θεός ημών 6r Ήχος β Θαυμαστός εί ο Θεός 7r Ήχος β Ο εν σοφία τα πάντα δημιουργήσας 7v Ήχος πλ.α Συ βασιλεύ, ο ών και διαμένων 8r Ήχος γ Προαιώνιε λόγε του πατρός 8v Ήχος δ Η βασιλεία σου Χριστέ ο Θεός 9v Ήχος δ Αι πορείαι σου ο Θεός 10r Ήχος β Ότε τω πάθει σου Κύριε 10v Ήχος πλδ Ο αρρήτω σοφία συστησάμενος 11r Εις τας Ε, του Αγίου Προφήτου Ζαχαρίου, Δόξα ήχος πλ.δ Ιερωσύνης στολισμόν ενδεδυμένος 12r Ήχος β Ως καθαρός ιερεύς 12v Εις τας Η, το Γενέσιον της Υπεραγίας Θεοτόκου ήχος πλ.β Σήμερον ο τοις νοεροίς θρόνοις 13v Ήχος πλβ Αύτη ημέρα Κυρίου 14v Ήχος πλβ Ει και θείω βουλήματι 15r Ήχος πλβ Σήμερον στειρωτικαί πύλαι ανοίγονται 15v Ήχος πλβ Σήμερον της παγκοσμίου χαράς τα προοίμια 16r Ήχος πλβ Σήμερον η στείρα Άννα τίκτει Θεόπαιδα 16v Εις την λιτήν ήχος α Η απαρχή της ημών σωτηρίας 17v Ήχος β Δεύτε φιλοπάρθενοι πάντες 18r Ήχος β Τίς ο ήχος των εορταζόντων γίνεται 18v Ήχος β Η προορισθείσα παντάνασσα 19r Ήχος πλδ Εν ευσήμω ημέρα εορτής 20r Ήχος δ Η παγκόσμιος χαρά εκ των δικαίων 21r Ήχος δ Δι αγγέλου προρρήσεως 21v Ήχος δ Στείρα άγονος η Άννα 17

18 22v 24r 25r 26r 26v 27r 28r 28v 29r 29v 30r 30v 31r 31v 32r 32v 33v 35r 35v 36v 37r 37v 38v 39r 40r 40v 41v 42v 43r 44v 45v 46v 47v 49r 49v 50r 50v 51r 52r 52v 53v Ήχος πλ.δ Δεύτε άπαντες πιστοί [Εις τας Η, Σύναξις των Αγίων και Θεοπατόρων Ιωακείμ και Άννης] Ήχος πλ.α Ω μακαρία δυάς Ήχος πλ.δ Δόξα και νυν Οι εξ ακάρπων λαγόνων Εις τους αίνους ήχος β Σήμερον η πανάμωμος αγνή [Εις τας ΙΓ, Μνήμη των εγκαινίων του Ναού της Αναστάσεως και Προεόρτια της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού] Ήχος πλ.β Εγκαίνια τιμάσθαι Ήχος πλ.β Εγκαινίζεσθαι αδελφοί Ήχος πλ.β Έθου πύργον ισχύος Ήχος πλ.β Την μνήμην των εγκαινίων επιτελόντες Ήχος β Σήμερον ξύλον εφανερώθη Εις την λιτήν, Ιωάννου Μοναχού ήχος α Εγκαινίζου εγκαινίζου Ήχος α Πάλαι μεν εγκαινίζων τον ναόν ο Σολομών Ήχος δ Εγκαινίζεται σήμερον η εξ εθνών Εκκλησία Ήχος πλ.α Ο επί των κόλπων των πατρικών Ήχος πλ.β Τον εγκαινιασμόν τελούντες Ήχος γ Προς σεαυτόν επανάγου άνθρωπε Ήχος γ Χριστέ ο Θεός ημών [Εις τας ΙΔ, Ύψωσις του Τιμίου Σταυρού] ήχος β Δεύτε άπαντα τα έθνη Εις την λιτήν ήχος α Σήμερον ως αληθώς Ήχος α Το φυτευθέν εν κρανίου τόπω Ήχος α Προτυπων τον Σταυρόν σου Χριστέ Ήχος β Θείος θησαυρός Ήχος β Η των χειρών εναλλαγή Ήχος β Συ μου σκέπη κραταιά Ήχος δ Κροτήσωμεν σήμερον Ήχος δ Φωτολαμπής αστέρων τύπος Ήχος δ Του Τιμίου Σταυρού Χριστέ Ήχος πλ.δ Όνπερ πάλαι Μωυσής προτυπώσας Ήχος πλ.β Σήμερον προέρχεται ο Σταυρός του Κυρίου Ήχος β Δεύτε πιστοί το ζωοποιόν ξύλον Ήχος πλ.α Δεύτε λαοί το παράδοξον θαύμα Ήχος πλ.δ Η φωνή του Προφήτου Μωυσέως Εις τας ΚΓ, [η σύλληψις] του Τιμίου [Προφήτου] Προδρόμου ήχος πλ.β Εκ στειρευούσης σήμερον νηδύος Εις τας ΚΣΤ, του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου, Δόξα ήχος β Τον υιόν της βροντής Ήχος πλ.α Ποταμοί θεολογίας Ήχος α Το φυτόν της αγνείας Ήχος α Μαθητά του Σωτήρος Ήχος α Ως των απορρήτων μυστηρίων Ήχος β Η των αποστόλων ακρότητα Ήχος δ Αναπεσών εν τω στήθει Ήχος πλ.β Απόστολε Χριστού Ευαγγελιστά Θεολόγε Ήχος β Θεολόγε Παρθένε μαθητά ηγαπημένε Ήχος πλ.δ Ευαγγελιστά Ιωάννη Ισάγγελε 18

19 ΟΙ ΕΟΡΤΕΣ ΠΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΝΤΑΙ ΣΤΑ ΣΤΙΧΗΡΑΡΙΑ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ ΣΙΝΑ 1505 ΠΑΤΜΟΥ η Οσίου Συμεών του Στυλίτου 5 η Προφήτου Ζαχαρίου 8 η Γενέσιον της Θεοτόκου 9 η Σύναξις Αγίων Ιωακείμ και Άννης 13 η Μνήμη Εγκαινίων Ναού της Αναστάσεως και Προεόρτια Ύψωσης Τιμίου Σταυρού 14 η Ύψωσις Τιμίου Σταυρού 23 η Σύλληψις Προφήτου Προδρόμου 26 η Μετάστασις Αγίου Ιωάννου Θεολόγου 19

20 ΤΑ ΚΟΙΝΑ ΣΤΙΧΗΡΑ ΤΩΝ ΕΟΡΤΩΝ Στιχηρό Ήχος Σινά 1505 Πάτμου η Οσίου Συμεών του Στυλίτου Όσιε πάτερ πλ.α 2r 1r Εκ ρίζης αγαθής β 3r 1v 5 η Προφήτου Ζαχαρίου Ιερωσύνης στολισμόν ενδεδυμένος πλ.δ 3r 11r 8 η Γενέσιον της Θεοτόκου Σήμερον ο τοις νοεροίς θρόνοις πλ.β 4r 12v Αύτη ημέρα Κυρίου πλ.β 4r 13v Ει και θείω βουλήματι πλ.β 4v 14v Σήμερον στειρωτικαί πύλαι πλ.β 5r 15r Σήμερον της παγκοσμίου χαράς πλ.β 5v 15v Σήμερον η στείρα Άννα πλ.β 6r 16r Η παγκόσμιος χαρά εκ των δικαίων δ 6r 20r Δι αγγέλου προρρήσεως δ 6v 21r Στείρα άγονος η Άννα δ 7r 21v Δεύτε άπαντες πιστοί πλ.δ 8r 22v 14 η Ύψωσις Τιμίου Σταυρού Δεύτε άπαντα τα έθνη β 9r 33v Όνπερ πάλαι Μωυσής προτυπώσας πλ.δ 9v 41v Σήμερον προέρχεται ο Σταυρός του Κυρίου πλ.β 10r 42v Δεύτε πιστοί το ζωοποιόν ξύλον β 11r 43r Δεύτε λαοί το παράδοξον θαύμα πλ.α 11v 44v Η φωνή του Προφήτου Μωυσέως πλ.δ 12r 45v 26 η Μετάστασις Αγίου Ιωάννου Θεολόγου Τον υιόν της βροντής β 14v 47v Απόστολε Χριστού Ευαγγελιστά Θεολόγε πλ.β 13v 52v Ευαγγελιστά Ιωάννη Ισάγγελε πλ.δ 14r 53v Στον πίνακα αυτόν, παρατίθενται τα κοινά στιχηρά των κοινών εορτών της ενότητας του μήνα Σεπτεμβρίου, διαδικασία η οποία προέκυψε ύστερα από την καταλογογράφηση του τμήματος αυτού στους κώδικες Σινά 1505 και Πάτμου 930. Δίπλα από τον τίτλο του κάθε στιχηρού, αναγράφεται ο ήχος και η θέση του (φύλλο recto/verso) στο κάθε χειρόγραφο. Τα στιχηρά της 8 ης Σεπτεμβρίου (Γενέσιον της Θεοτόκου), καθότι και περισσότερα στον αριθμό, κρίθηκαν ως αντιπροσωπευτικά του μήνα αυτού και κατάλληλα για την εξαγωγή ορισμένων συμπερασμάτων περί της καλλωπιστικής τεχνικής του Γερμανού Νέων Πατρών. 20

21 Στη συνέχεια, κατά την ανάλυση των στιχηρών, η ασπρόμαυρη εικόνα που παρατίθεται πάντα πρώτη αφορά το χειρόγραφο Σινά 1505 και η δεύτερη και έγχρωμη αφορά το χειρόγραφο Πάτμου 930. Σε όλα τα στιχηρά έχει γίνει ανάλυση φράση προς φράση, με εξαίρεση τα δύο τελευταία Στείρα άγονος η Άννα και Δεύτε άπαντες πιστοί, όπου η ανάλυση έχει χωριστεί σε μεγαλύτερα τμήματα, καθώς είτε υπάρχουν μεγάλα χωρία με όμοια μελοποίηση είτε με εντελώς διαφορετική. Συνεπώς, δε θα χρησίμευε μία φράση προς φράση ανάλυση. Σήμερον ο τοις νοεροίς θρόνοις ήχος πλβ Σήμερον Η φράση είναι όμοια. ο τοις νοεροίς Στην κατάληξη της λέξης «νοεροίς» στο Πάτμου υπάρχει επιπλέον μία θέση θεματισμού, η οποία αφαιρείται στο Σινά όπου η κατάληξη είναι πιο απλή με συνεχείς αναβάσεις. 21

22 θρόνοις Η φράση ως προς την έναρξή της τείνει να ομοιάσει (θέση ξηρού κλάσματος με πίασμα). Ωστόσο, κατά τη διάρκεια του μελίσματος, στο Σινά φαίνεται να διαφοροποιείται η φράση μετά τη θέση ετέρου παρακαλέσματος με ψηφιστό, όπου η φράση ολοκληρώνεται με θέση θεματισμού σε αντίθεση με το Πάτμου όπου το μέλισμα συνεχίζει με θέσεις ετέρου παρακαλέσματος-πιάσματος και ετέρου ξανά. επαναπαυόμενος Θεός Η μελωδική γραμμή μοιάζει αρκετά έχοντας μικρές διαφορές στην αρχή ως προς τα διαστήματα κατά την ανάβαση και κατάβαση που όμως θα καταλήξουν και στις δύο περιπτώσεις στην τρίφωνη ανάβαση. Οι θέσεις δεν αλλάζουν (ετέρου παρακαλέσματοςπιάσματος, ψηφιστού, αντικενώματος). Διπλή αντί κρατήματος στη λέξη «θεός». θρόνον άγιον επί γής Η φράση είναι όμοια. 22

23 εαυτώ προητοίμασεν [ο] Η φράση είναι όμοια. ο στερεώσας Στο Σινά, πριν τη σύνθετη θέση ξηρού κλάσματος και τρομικού, προστίθεται μία θέση πιάσματος. εν σοφία Η φράση είναι όμοια. τους ουρανούς Η μελοποίηση της λέξης «ουρανούς» είναι όμοια με θέση ουρανίσματος και θεματισμού στην κατάληξη. Διαφορά αποτελεί η θέση αντικενώματος αντί τρομικού που υπάρχει στο Πάτμου. 23

24 Σε αυτή τη φράση παρατηρούμε τη «μίμηση προς τα νοούμενα» με την επιλογή της θέσης του ουρανίσματος δίνοντας έμφαση και βαρύτητα στη μελοποίηση της λέξης «ουρανόν». ουρανόν έμψυχον Εδώ, η μελοποίηση είναι πλήρως διαφορετική. Στο Πάτμου υπάρχει στη λέξη «ουρανόν» ένα εκτενές μέλισμα περιέχον μεγάλες θέσεις δηλαδή, ξηρού κλάσματος-πιάσματος, ετέρου, ετέρου παρακαλέσματος-ψηφιστού σε αντίθεση με του Σινά όπου η φράση είναι μικρότερη συμπεριλαμβάνουσα θέση ψηφιστού. εν φιλανθρωπία Με διαφορά την τρίφωνη ανάβαση, η γραμμή καταλήγει όμοια. κατεσκεύασεν εξ ακάρπου γαρ ρίζης Η φράση είναι όμοια. 24

25 φυτόν ζωηφόρον Η φράση είναι όμοια ωστόσο καταλήγει διαφορετικά καθώς στο Σινά δεν υπάρχει η καταληκτική θέση λυγίσματος. εβλάστησεν Η γραμμή εδώ αλλάζει πλήρως. ημίν Η λέξη «ημίν» στο Σινά μελοποιείται εντελώς διαφορετικά με συντομότερο τρόπο. Στο Πάτμου δημιουργείται ένα εκτενέστατο μέλισμα από θέσεις βαρείας-αντικενώματος, αντικενώματος, παρακλητικής-τρομικού, ομαλού και βαρείας-λυγίσματος. Βεβαίως, και στις δύο περιπτώσεις καταλήγει με θέση θεματισμού. 25

26 την Μητέρα αυτού Οπτικά, αν και μοιάζει η φράση, υπάρχουν διαφοροποιήσεις στα διαστήματα και την αντικατάσταση του λυγίσματος με αντικένωμα στο Σινά. ο των θαυμασίων Θεός Η φράση ξεκινάει στο Σινά με ισότητες ενώ στο Πάτμου με θέση πιάσματος και στη συνέχεια με τρίφωνη ανάβαση έρχεται ακριβώς στο ίδιο τονικό ύψος με το Σινά. Έπειτα η φράση παρουσιάζει ομοιότητα με μία αλληλουχία θέσεων παρακλητικής-ψηφιστού, πιάσματος, ουρανίσματος. Ωστόσο καταλήγει διαφορετικά στο Σινά με θέση έξω θεματισμού αντί έσω θεματισμού που υπάρχει στο Πάτμου. Αυτό που πρέπει να σημειωθεί είναι ότι στο Σινά, στη θέση ουρανίσματος σημειώνονται από κάτω από τα φωνητικά σημάδια, μία δίφωνη κατάβαση και αμέσως μία τρίφωνη ανάβαση, ακριβώς όπως είναι το σημείο αυτό στο Πάτμου. και των ανελπίστων ελπίς Η γραμμή είναι πολύ διαφορετική. Στο Σινά είναι πιο απλή σε σχέση με το Πάτμου, όπου υπάρχει μία σειρά μεγάλων θέσεων (αντικενώματος, ξηρού κλάσματος-τρομικού, ψηφιστούπαρακλητικής, πιάσματος). 26

27 Κύριε δόξα σοι Διαφορετικός τρόπος κατάβασης φωνών στο «Κύριε» που θα οδηγήσει στην όμοια κατάληξη. Αύτη ημέρα Κυρίου αγαλιάσθε λαοί ήχος πλ.β Αύτη Στο Πάτμου το στιχηρό δεν ξεκινάει αμέσως με τη λέξη «αύτη» αλλά με το εισαγωγικό «νε», κάτι το οποίο δε συμβαίνει στο Σινά. Η φράση συνεχίζει όμοια σύμφωνα με την αλληλουχία αναβάσεων και καταβάσεων αλλά σε διαφορετικό τονικό ύψος, και μετά τη θέση συνάγματος αλλάζει, στο μεν Πάτμου με θέση θέματος απλούν, στο δε Σινά με θέση κυλίσματος. ημέρα Κυρίου Η φράση μοιάζει ως προς το «Κυρίου» αλλά πριν διαφοροποιείται ως προς τις αναβάσεις και καταβάσεις των φωνών λόγω διαφορετικού ύψους ήδη από την προηγούμενη φράση. 27

28 αγαλλιάσθε λαοί Η φράση ξεκινάει όμοια όμως αλλάζει προς την κατάληξη. Στο Σινά μπαίνει θέση αντικενώματος και κυλίσματος ενώ στο Πάτμου θές και απόθες. Ιδού γαρ του φωτός Διαφορετική διαχείριση των διαστημάτων και διαφορετικές θέσεις. Στο Πάτμου θέση ετέρουπιάσματος και λυγίσματος και στο Σινά θέσεις αντικενώματος, πιάσματος, ξηρού κλάσματοςτρομικού. ο νυμφών Διατήρηση της θέσης του ουρανίσματος στο Σινά, ωστόσο σύντμηση του μελίσματος και κατάληξη με θέση έσω θεματισμού. 28

29 και η βίβλος του λόγου της ζωής Η φράση τείνει να ομοιάσει. Υπάρχουν μικρές διαφορές στα φωνητικά σημάδια και στα διαστήματα και χρησιμοποιούνται στο Σινά άλλες θέσεις όπως αντικενώματος αντί πιάσματος, αντικενώματος αντί λυγίσματος, αντικενώματος αντί ψηφιστού. εκ γαστρός προελήλυθε Η φράση αν και στην αρχή είναι όμοια στη συνέχεια διαφοροποιείται στο Σινά και μάλιστα μελοποιείται με πιο σύντομο τρόπο δηλαδή χωρίς μέλισμα. Και η κατά ανατολάς Η φράση είναι όμοια. πύλη αποκυηθείσα 29

30 Η φράση είναι όμοια στην αρχή («πύλη»). Στο «αποκυηθείσα» χρησιμοποιούνται οι ίδιες θέσεις αλλά σε διαφορετικά τονικά ύψη. προσμένει την είσοδον Η φράση είναι όμοια. Μικρή αλλαγή στα διαστήματα. του Ιερέως Η φράση στο Σινά είναι πιο απλή και σύντομη σε σχέση με του Πάτμου. του μεγάλου Η φράση στο Σινά είναι πολύ διαφορετική από αυτή στο Πάτμου και μάλιστα μικρότερη. Στο Πάτμου δημιουργείται εκτενέστατο μέλισμα στην λέξη «μεγάλου» από θέσεις αντικενώματος, παρακλητικής-τρομικού, ομαλού, βαρείας-λυγίσματος και θεματισμού. 30

31 μόνη και μόνον Όπως και παραπάνω η φράση είναι πιο σύντομη στο Σινά. Στο Πάτμου δημιουργείται εκτενέστατο μέλισμα στην λέξη «μόνη» από θέσεις πιάσματος-ετέρου, λυγίσματος, ψηφιστού και αντικενώματος. εισάγουσα Χριστόν Η φράση είναι όμοια. εις την οικουμένην Διαφορετική μελοποίηση της φράσης. προς σωτηρίαν των ψυχών ημών Η φράση τείνει να ομοιάσει αλλά διαφοροποιείται στην κατάληξη στη λέξη «ημών» με αλλαγή στις αναβάσεις και καταβάσεις. 31

32 Ει και θείω βουλήματι ήχος πλ.β Ει και θείω βουλήματι Η φράση είναι όμοια. Στο Σινά θέση ομαλού αντί λυγίσματος πριν τη θέση ψηφιστού. περιφανείς Η φράση είναι όμοια. στείραι γυναίκες εβλάστησαν Διαφορετική μελοποίηση της φράσης. 32

33 αλλά πάντων η Μαρία των γεννηθέντων Η φράση ξεκινάει και κλείνει όμοια. Στο μέσον στη λέξη «Μαρία» στο Σινά υπάρχει θέση τρομικού σε αντίθεση με το Πάτμου όπου υπάρχει θέση παρακλητικής-ψηφιστού. θεοπρεπώς υπερέλαμψεν Η φράση είναι όμοια. Η κατάληξη στο Πάτμου γίνεται στην ισότητα ενώ στο Σινά στην τριφωνία. Ωστόσο, όπως φαίνεται και στην επόμενη φράση παρακάτω, η τριφωνία στο Σινά έχει μετατοπισθεί κατά μία συλλαβή προς τα πίσω. ότι και εξ αγόνου Η φράση είναι όμοια. 33

34 παραδόξως τεχθείσα μητρός Η φράση είναι όμοια. Στο «μητρός» θέση λυγίσματος στο Πάτμου, θέση αντικενώματος στο Σινά. έτεκεν εν σαρκί Στο Σινά η φράση είναι μικρότερη καθώς έχει αφαιρεθεί από το μέσον η θέση ουρανίσματος που υπάρχει στο Πάτμου. των απάντων Θεόν Η φράση αλλάζει στο Σινά και εκτείνεται με μέλισμα στην κατάληξή της. Χαρακτηριστικό είναι ότι χρησιμοποιούνται οι θέσεις του ουρανίσματος και θεματισμού, οι οποίες αν κοιτάξουμε παραπάνω «έτεκεν εν σαρκί» θα παρατηρήσουμε ότι στο Πάτμου σχημάτιζαν την κατάληξη της φράσης. 34

35 υπερ φύσιν εξ ασπόρου γαστρός Η φράση είναι όμοια. Στο Σινά θέση αντικενώματος αντί θέσης λυγίσματος στο Πάτμου. η μόνη πύλη Η φράση είναι όμοια. του μονογενούς Υιού του Θεού Η φράση ξεκινάει με τον ίδιο τρόπο όμως έπειτα αλλάζει. Ενώ στο Πάτμου επιλέγεται μέλισμα στην κατάληξη της λέξης μονογενούς (θέση θεματισμού) στο Σινά επιλέγεται μέλισμα στη λέξη «υιού» (θέση ξηρού κλάσματος-τρομικού). 35

36 ην διελθών Διαφορετική μελοποίηση. Στο Πάτμου πιο σύνθετη με θέσεις ξηρού κλάσματος-τρομικού και λυγίσματος ενώ στο Σινά πιο απλή με θέση αντικενώματος. κεκλεισμένην διεφύλαξεν Διαφοροποίηση στο «κεκλεισμένην». Στο Σινά θέσεις πιάσμάτων, αντί παρακλητικής και ψηφιστού στο Πάτμου. Το «διεφύλαξεν» όμοιο με θέση αντικενώματος αντί λυγίσματος σε διαφορετικά όμως τονικά ύψη. και πάντα σοφώς οικονομήσας Η φράση είναι όμοια. Στο Σινά η δίφωνη ανάβαση στο «και» φέρνει τη μελωδία στο ίδιο ακριβώς τονικό ύψος, όπου βρίσκεται η ισότητα στο Πάτμου. 36

37 ως οίδεν αυτός Η φράση είναι όμοια. Στο Σινά οι θέσεις λυγίσματος αντικαθίστανται από θέσεις αντικενώματος και στην κατάληξη διπλή αντί αποδόματος. πάσι τοις ανθρώποις σωτηρίαν απειργάσατο Σε αυτή την φράση, δεν υπάρχουν έντονες μελωδικές διαφορές όσο ποιητικές. Το ποιητικό κείμενο στο Πάτμου αναγράφει «πάσι προς σωτηρίαν τοις ανθρώποις απειργάσατο» ενώ στο Σινά «πάσι τοις ανθρώποις σωτηρίαν απειργάσατο». Ωστόσο, παρά την αναδιάταξη των λέξεων, και οι δύο εκδοχές ταιριάζουν με τον ίδιο τρόπο στην ίδια μελωδική γραμμή. Σήμερον στειρωτικαί πύλαι ανοίγονται ήχος πλ.β Σήμερον στειρωτικαί 37

38 Η φράση τείνει να ομοιάσει όμως στο Σινά στην ένωση του «σήμερον» με το «στειρωτικαί» με βάση τα ίδια φωνητικά σημάδια επιλέγεται θέση κυλίσματος-πιάσματος και στην κατάληξη έσω θεματισμός αντί έξω θεματισμού. πύλαι ανοίγονται Η φράση είναι όμοια. Στο Σινά θέση αντικενώματος αντί λυγίσματος και στην κατάληξη διπλή αντί αποδόματος. και πύλη παρθενική Η φράση είναι όμοια. θεία προέρχεται Η φράση είναι όμοια. 38

39 Σήμερον καρπογονείν Η λέξη «σήμερον» έχει την ίδια μελοποίηση. Στο «καρπογονείν» η μελοποίηση στο Σινά είναι περισσότερο μελισματική (θέση κυλίσματος και θέση θεματισμού στην κατάληξη). η χάρις απάρχεται Η φράση είναι όμοια. εμφανίζουσα τω κόσμω Θεού Μητέρα Η φράση είναι όμοια αν και παραλείπεται πολλές φορές η γραφή των υποστάσεων. δι ης τα επίγεια 39

40 Διαφορετική γραμμή. Στο Σινά το «δι ης» δεν ακολουθεί το μέλισμα που υπάρχει στο Πάτμου. ταις ουρανίαις δυνάμεσι Η τετράφωνη ανάβαση είναι κοινή ως σημείο αναφοράς, όμως οι θέσεις που επιλέγονται για τη μελοποίηση είναι διαφορετικές. Στο Πάτμου σε διαδοχή θέσεις ψηφιστού, αντικενώματος, βαρείας, λυγίσματος, αντικενώματος και στο Σινά θέσεις ξηρού κλασματος-τρομικού, ψηφιστού, βαρείας, λυγίσματος. εις σωτηρίαν των ψυχών ημών Η φράση είναι όμοια. Σήμερον της παγκοσμίου χαράς ήχος πλβ Σήμερον Η φράση είναι όμοια. 40

41 της παγκοσμίου χαράς τα προοίμια Η φράση είναι όμοια. Στην κατάληξη αντί θέσης αντικενώματος, θέση λυγίσματος στο Σινά. Σήμερον Η φράση είναι όμοια. Στο Σινά αντί πίασματος, έτερον και στην κατάληξη έσω θεματισμός αντί για έξω. έπνευσαν αύραι σωτηρίας προάγγελοι Στην έναρξη του «έπνευσαν» στο Πάτμου υπάρχει θέση παρακλητικής και τρομικού σε αντίθεση με το Σινά όπου υπάρχει θέση αντικενώματος. Στη συνέχεια η φράση προχωρά όμοια. 41

42 η της φύσεως ημών Η φράση είναι όμοια. διαλέλυται στείρωσης Η φράση είναι όμοια. Στην κατάληξη της λέξης «στείρωσης» στο Σινά υπάρχει μεγαλύτερο μέλισμα με την προσθήκη της θέσης του ξηρού κλάσματος σε αυτήν του τρομικού. Διαφαίνονται οι χαρακτηριστικές αλλεπάλληλες θέσεις ψηφιστού-ετέρου παρακαλέσματος. η γαρ στείρα Η φράση στο Σινά (θέση αντικενώματος) είναι μικρότερη σε σχέση με αυτή στο Πάτμου στο οποίο προστίθεται θέση λυγίσματος. 42

43 μήτηρ δείκνυται Η φράση είναι όμοια. Χαρακτηριστικές στη μελοποίηση είναι οι συνεχόμενες θέσεις ψηφιστού-ετέρου παρακαλέσματος και η θέση ξηρού κλάσματος-τρομικού. της παρθενευούσης Η φράση είναι όμοια. μετά τόκον του κτίσαντος Εκτός της ομοιότητας στο «μετά», η συνέχεια στο Σινά διαφοροποιείται σε σχέση με αυτή στο Πάτμου με διαφορετική ακολουθία διαστημάτων και επιλογή θέσεων. εξ ης το αλλότριον οικειούται 43

44 Η φράση στο Σινά είναι σύντομη σε σχέση με αυτή στο Πάτμου, στο οποίο δημιουργούνται εκτενή μελίσματα με θέσεις σύνθετες ψηφιστού-ετέρου, ξηρού κλάσματος-τρομικού και στη συνέχεια με θέσεις αντικενώματος και πιάσματος. Στο Σινά οι θέσεις που χρησιμοποιούνται εδώ δεν παρουσιάζουν πολυπλοκότητα αντίθετα είναι πιο απλές (θέσεις αντικενώματος και πιάσματος). ο φύσει Θεός Η φράση είναι όμοια. και τοις πλανηθείσι δια σαρκός Η φράση είναι όμοια. (Και στα δύο χειρόγραφα αντί της λέξης «πλανηθείσι» χρησιμοποιείται η λέξη «ξενωθείσι», μάλιστα και στις δύο περιπτώσεις διαφορετικά γραμμένη) σωτηρίαν απηργάσατο Η φράση είναι όμοια. 44

45 Χριστός ο Θεός ημών Η φράση είναι όμοια. και λυτρωτής των ψυχών ημών Η φράση ξεκινάει με την τετράφωνη ανάβαση και κλείνει όμοια. Στο μέσον η γραμμή αλλάζει. Στο Σινά δεν υπάρχουν τόσες αναβάσεις και καταβάσεις όπως και οι θέσεις λυγίσματος που έχει στο Πάτμου. Σήμερον η στείρα Άννα τίκτει θεόπαιδα ήχος πλ.β Σήμερον Η φράση είναι όμοια. 45

46 η στείρα Άννα Η μελοποίηση στο «στείρα» είναι όμοια αλλά στο «Άννα» διαφέρει αν και χρησιμοποιείται η θέση ετέρου παρακαλέσματος. τίκτει θεόπαιδα την εκ πασών των γενεών Η φράση είναι όμοια. Στο Σινά αντί θέσεων λυγίσματος (πασών των γενεών), θέσεις αντικενώματος. προεκλεχθείσαν εις κατοίκησιν Η φράση ξεκινάει και κλείνει όμοια. Στο μέσον και μάλιστα στην κατάληξη της λέξης «προεκλεχθείσαν» υπάρχει διαφοροποίηση. Στο Σινά βλέπουμε θέση τρομικού ενώ στο Πάτμου θέσεις ψηφιστού και ετέρου σε ακολουθία. Η θέση λυγίσματος αντικαθίσταται με θέση αντικενώματος στο Σινά. 46

47 τω παμβασιλεί και κτίστη Χριστώ Η φράση τείνει να ομοιάσει αλλά μετά το «τω παμβασιλεί» αλλάζει και μάλιστα στο Σινά επεκτείνεται με μέλισμα στο τέλος της λέξης «Χριστώ» (θέση ξηρού κλάσματος). τω Θεώ Η μελοποίηση είναι διαφορετική. Σε αντίθεση με το Πάτμου, στο Σινά η λέξη «Θεώ» επεκτείνεται και καλλωπίζεται με θέση ουρανίσματος και θέση θεματισμού. εις εκπλήρωσιν Στο Σινά η φράση είναι πιο απλή σε σχέση με το Πάτμου. της θείας οικονομίας 47

48 Και εδώ σε αυτή τη φράση η μελοποίηση στο Σινά μοιάζει πιο απλή. Στο Πάτμου παρατηρούμε τις αλλεπάλληλες θέσεις παρακλητικής-ψηφιστού, παρακλητικής-ετέρου και ετέρου παρακαλέσματος. Δι ής ανεπλάσθημεν Διαφορετική μελοποίηση. οι γηγενείς Η μελοποίηση στο Σινά περιλαμβάνει μόνο ισότητα και διαδοχικές αναβάσεις. Στο Πάτμου στο σημείο αυτό υπάρχουν θέσεις ψηφιστού και πιάσματος. Στο Σινά αντί για «οι γηγενείς», «ο γηγενής». και ανεκαινίσθημεν εκ της φθοράς Στην αρχή επιλέγεται στο Σινά μία διαφορετική μεταχείρηση της μελωδίας (διαστήματα και θέση αντικενώματος) ενώ η συνέχεια είναι όμοια. 48

49 προς ζωήν την άληκτον Η φράση είναι όμοια. Η παγκόσμιος χαρά ήχος δ Η παγκόσμιος χαρά Οι δύο εκδοχές είναι πλήρως διαφορετικές. εκ των δικαίων ανέτειλεν ημίν Η φράση είναι διαφορετική μεταξύ των δύο χειρογράφων. 49

50 εξ Ιωακείμ και της Άννης Θέση ψηφιστοσυνάγματος στο Πάτμου ενώ στο Σινά ψηφιστού. Στη συνέχεια η μελοποίηση είναι όμοια μέχρι την κατάληξη. η πανύμνητος Παρθένος Η φράση είναι όμοια. ήτις δι υπερβολήν Η φράση είναι διαφορετική, ωστόσο και στις δύο περιπτώσεις καταλήγει στο ίδιο σημείο και μάλιστα με τετράφωνη κατάβαση. 50

51 αγαθότητος Η φράση είναι όμοια. Στο Σινά θέση αντικενώματος αντί λυγίσματος. ναός Θεού έμψυχος γίνεται Η φράση είναι όμοια. και μόνη κατά αλήθειαν Η φράση είναι όμοια «μετατοπισμένη» κατά μία συλλαβή στο Πάτμου. Ωστόσο, στο Σινά υπάρχει σημειωμένη και δεύτερη γραμμή κάτω από τα φωνητικά σημάδια, η οποία συμπίπτει με αυτή της Πάτμου. 51

52 Θεοτόκος γνωρίζεται Δύο διαφορετικές εκδοχές. Αυτής ταις ικεσίαις Η φράση είναι όμοια. Χριστέ ο Θεός Η φράση είναι όμοια. Στο Σινά θέση αντικενώματος αντί λυγίσματος. τω κόσμω την ειρήνην κατάπεμψον 52

53 Η φράση είναι όμοια. Και ταις ψυχαίς ημών το μέγα έλεος Η φράση είναι όμοια. Στο Σινά θέση αντικενώματος αντί λυγίσματος στην αρχή. Δι αγγέλου προρρήσεως ήχος δ Δι αγγέλου προρρήσεως Η φράση είναι όμοια. γόνος πάνσεπτος Η φράση ξεκινάει όμοια αλλά στη συνέχεια διαφοροποιείται. Θέση ψηφιστού στο Πάτμου, θέση ετέρου-πιάσματος στο Σινά. 53

54 εξ Ιωακείμ και της Άννης Η φράση ξεκινάει όμοια με θέση ψηφιστού και στραγγίσματα αλλά στη συνέχεια διαφοροποιείται. των δικαίων, σήμερον Έχοντας ήδη από την παραπάνω φράση διαφοροποιηθεί η μελωδική γραμμή, συνεχίζει έως ότου φτάνει στη λέξη «σήμερον» όπου καταλήγει με θέση ξηρού κλάσματος. προήλθες Η φράση είναι όμοια. 54

55 Παρθένε ουρανός και θρόνος Η φράση είναι όμοια αλλά στην κατάληξη «και θρόνος» υπάρχει αλλαγή στα διαστήματα των φωνών. Θεού Ερχόμενη η μελωδία με διαφορετικά διαστήματα καταλήγει όμοια με θέση θεματισμού. και δοχείον καθαρότητος Η φράση είναι όμοια. Στο Σινά αντί για «καθαρότητος», «καθαρότατον». 55

56 την χαράν προμηνύουσα Η φράση είναι διαφορετικά μελοποιημένη στα δύο χειρόγραφα. Στο Πάτμου θέσεις αντικενώματος, βαρείας-λυγίσματος και ξηρού κλάσματος και στο Σινά θέσεις ψηφιστού, πιάσματος και ετέρου παρακαλέσματος μαζί με πίασμα. παντί τω κόσμω Η φράση είναι όμοια ως προς τις θέσεις αντικενώματος και ετέρου παρακαλέσματος. Υπάρχει μία διαφοροποίηση στην ανάβαση μετά την ισότητα στη λέξη «παντί». Στο μεν Πάτμου τετραφωνία, στο δε Σινά τριφωνία. Έχοντας καταλήξει στην προηγούμενη φράση σε διαφορετικό τονικό ύψος, καταφέρνει με αυτή την τρίφωνη ανάβαση να φτάσει τη μελωδία στο ίδιο ύψος και να κλείσει όμοια και στις δύο περιπτώσεις. της ζωής ημών πρόξενε Η φράση είναι όμοια. 56

57 κατάρας αναίρεσις Η φράση είναι όμοια. Θέση τρομικού στο Σινά αντί λυγίσματος. ευλογίας η αντίδοσις Η φράση στο Σινά αποτελεί παραλλαγή αυτής στο Πάτμου. Στο μέσον της ομοιάζει, όμως στη λέξη «ευλογίας» στο Σινά η θέση παρακλητικής-ετέρου επαναλαμβάνεται. Διό Η φράση είναι όμοια. εν τη γεννήσει σου Κόρη θεόκλητε Η φράση είναι όμοια. Στο Σινά αντί για «θεόκλητε», «θεόληπτε». 57

58 την ειρήνην αίτησαι Διαφορετική μελοποίηση της φράσης. Διαφορετικές θέσεις. Στο Πάτμου θέσεις αντικενώματος, λυγίσματος, ψηφιστού ενώ στο Σινά κυλίσματος και ψηφιστού. και ταις ψυχαίς ημών το μέγα έλεος Διαφορετική μελοποίηση της φράσης. 58

59 Στείρα άγονος η Άννα ήχος δ Στείρα άγονος η Άννα σήμερον χείρας κροτείτω φαιδρώς λαμπροφορείτω τα επίγεια βασιλείς σκιρτάτωσαν ιερείς εν ευλογίαις ευφραινέσθωσαν εορταζέτω ο σύμπας κόσμος Και στα δύο χειρόγραφα το χωρίο είναι όμοιο με εξαίρεση τη φράση «ιερείς εν ευλογίες» όπου στο Σινά η μελοποίηση είναι πιο απλή σε σχέση με αυτή στο Πάτμου με θέσεις παρακλητικής-ετέρου, ετέρου και κυλίσματος. Στην έναρξη και μάλιστα στο «άγονος» η ανάβαση πραγματοποιείται με δύο διαφορετικούς τρόπους. Στο μεν Πάτμου με ανάβαση 59

60 οκτώ φωνών υπερβατώς, στο δε Σινά με ανάβαση έξι φωνών, κατάβαση τριών και ανάβαση πάλι τεσσάρων. ιδού γαρ η Βασίλισσα και άμωμος νύμφη του Πατρός, εκ της ρίζης του Ιεσσαί ανεβλάστησεν. Ουκ έτι γυναίκες εν λύπαις τέξουσι τέκνα Η μελοποίηση είναι διαφορετική. Η φράση «και άμωμος νύμφη του πατρός» ωστόσο είναι όμοια. 60

61 η χαρά γαρ εξήνθησε, και η ζωή των ανθρώπων εν κόσμω πολιτεύεται. Ουκ έτι τα δώρα του Ιωακείμ αποστρέφονται ο θρήνος γαρ της Άννης εις χαράν μετεβλήθη Η φράση «η χαρά γαρ εξήνθησε» είναι όμοια, με τη χαρακτηριστική επανάληψη της θέσης βαρείας-πιάσματος σε συνδυασμό με την υπορροή. Στο Σινά μάλιστα αντί της λέξης «εξήνθησε» γράφει «ελύληθε». Στη συνέχεια, η μελοποίηση είναι διαφορετική, όπου πάλι αντί της λέξης «πολιτεύεται» γράφεται η λέξη «πεφανέρωται». Από την κατάληξη του «Ιωακείμ» μέχρι και το τέλος του τμήματος η μελοποίηση είναι όμοια. 61

62 Συγχάρητέ μοι λεγούσης, πάς εκλεκτός Ισραήλ ιδού γαρ δεδωκέ μοι Κύριος, το έμψυχον παλάτιον της θείας δόξης αυτού, εις κοινήν ευφροσύνην και χαράν, και σωτηρίαν των ψυχών ημών. Στην έναρξη διαφέρει η μελοποίηση όμως από το «λεγούσης» και μετά έως δηλαδή «Ισραήλ» η φράση είναι όμοια. Στη συνέχεια διαφοροποιείται αλλά και πάλι συγκλίνει στο «το έμψυχον παλάτιον» έως «χαράν» όπου στο Σινά δημιουργείται μέλισμα στην κατάληξη της λέξης με θεματισμό. Η τελευταία φράση έχει αρκετά κοινά στοιχεία όμως στην ουσία διαφέρει. 62

63 Δεύτε άπαντες πιστοί ήχος πλ.δ Δεύτε άπαντες πιστοί, προς την Παρθένον δράμωμεν ιδού γαρ γεννάται, η πρό γαστρός προορισθείσα του Θεού ημών Μήτηρ, το της παρθενίας κειμήλιον Το στιχηρό ξεκινάει όμοια και στα δύο χειρόγραφα αλλά στη συνέχεια διαφοροποιείται. Η μελωδία συγκλίνει στο σημείο «γαρ γεννάται» ενώ έπειτα διαφοροποιείται και πάλι. Στη λέξη «παρθενίας» χρησιμοποιείται η θέση κυλίσματος και στις δύο περιπτώσεις. 63

64 η του Ααρών βλαστήσασα ράβδος εκ της ρίζης του Ιεσσαί, των Προφητών το κήρυγμα, και των δικαίων, Ιωακείμ και Άννης το βλάστημα. Η μελοποίηση είναι διαφορετική στα δύο χειρόγραφα. Η μελωδία φαίνεται να συγκλίνει στα σημεία «εκ της ρίζης» και «των προφητών το κήρυγμα». Μετά τη φράση «εκ της ρίζης του Ιεσσαί» στο σιναϊτικό χειρόγραφο παρεμβάλλεται μία ακόμα φράση «ανεβλάστησεν», η οποία δεν απαντάται στο ποιητικό κείμενο του στιχηρού αυτού. 64

65 Γεννάται τοίνυν, και ο κόσμος συν αυτή ανακαινίζεται. Τίκτεται και η Εκκλησία την εαυτής ευπρέπειαν καταστολίζεται. Η μελοποίηση είναι διαφορετική. Η μελωδία ομοιάζει στο «συν αυτή» και στη φράση «καταστολίζεται». 65

66 Ο ναός ο άγιος, το της Θεότητος δοχείον, το παρθενικόν όργανον, ο βασιλικός θάλαμος, εν ώ το παράδοξον της απορρήτου ενώσεως 66

67 Ο καλλωπισμός του τμήματος αυτού είναι διαφορετικός στα δύο χειρόγραφα. των συνελθουσών επί Χριστού φύσεων, ετελεσιουργήθη μυστήριον ον προσκυνούντες αναυμνούμεν, την της Παρθένου πανάμωμον γέννησιν. Ο καλλωπισμός του τμήματος αυτού είναι διαφορετικός στα δύο χειρόγραφα. 67