Ερευνητική εργασία. Τάξη Α. Σχολικό έτος Ομάδα Α : Καλπίνος Νίκος. Καραγιάννη Ελένη

Transcript

1 Ερευνητική εργασία Τάξη Α Σχολικό έτος Ομάδα Α : Καλπίνος Νίκος Καραγιάννη Ελένη

2 Ασλάνη Γεωργία Καραμούστος Γιάννης Ομάδα Β : Σκουρτανιώτης Ευθύμιος Σκουρτανιώτης Ευάγγελος Σταμέλου Στεφανία Συκαράς Νίκος Ντινκαλάρι Ντελίσα Ομάδα Γ : Ψαράκη Μαρία Νίκα- Μπίλια Ελένη Τσαρδούλια Ηλιάνα Συκαρά Παγώνα Ομάδα Δ : Τσιώλη Αναστασία Τσέλλου Ευτυχία Τουκαλιούκ Λουίζα Τσοκανής Δημήτρης Μπρακάι Μήνα Υπεύθυνη Προγράμματος: Μπουντούλη Παναγιώτα

3 Περιεχόμενα Εισαγωγή...4 Μινωικός Πολιτισμός Ιερά Σύμβολα Τόποι Λατρίας Ταυροκαθάψια..9 Μυκηναϊκός Πολιτισμός Ποτνια..13 Ηπειρωτική Ελλάδα Η θρησκεία του Όμηρου και του Ησίοδου Θεοί του Ολύμπου Κλασσική Εποχή Ορφισμός Ελληνιστική Περίοδος Μαντείο των Δελφών...27 Ρωμαϊκή Θρησκεία...28 Πως ξεκίνησε...29 Εξέλιξη Αύγουστος. 32 Θεοί των Ρωμαίων.. 33 Lectisternium... 40

4 Θρησκευτικές Εορτές Ανθρωπομορφισμός.42 Διονυσιακή Λατρεία Η προσφορά της αρχαίας θρησκείας στους Έλληνες..44 Αρχαίο Ελληνικό Μηνολόγιο. 45 Εορτολόγιο Αρχαίας Ελληνικής...46 Ελευσίνια Μυστήρια.52 Μάντεις..58 Εισαγωγή Φέτος η Α Τάξη του Λυκείου μας ασχολήθηκε με την Θρησκεία των προγόνων μας, των Αρχαίων Ελλήνων. Έπειτα από πολύ δουλειά και προσπάθεια για την συλλογή πληροφοριών καταφέραμε και αναλύσαμε τα έθιμα της, τις γιορτές της, πως δημιουργήθηκε και την εξέλιξη της από την εποχή που ζωντανεύει και καθιερώνεται, ως την εποχή που εκλείπει. Αξίζει να σημειωθεί, ότι στην ακόλουθη εργασία υπάρχει πλούσιο ενημερωτικό και φωτογραφικό υλικό, το οποίο θα βοηθήσει τον αναγνώστη να καταλάβει καλύτερα τα μυστήρια της συγκεκριμένης θρησκείας.

5 Μινωικός πολιτισμός

6 Θέμα δύσκολο και ακανθώδες είναι η θρησκεία των Κρητών κατά την Μινωική εποχή. Αντίθετα με άλλους σύγχρονους πολιτισμούς, στη μινωική Κρήτη παρουσιάζεται μια δυσεξήγητη θρησκευτική σιγή. Μόνον ο Μινωικός πολιτισμός παρουσιάζεται χωρίς ναούς, χωρίς αγάλματα, χωρίς ανάγλυφα ή μνημειώδεις απεικονίσεις της θεότητας. Αυτό βεβαίως δε σημαίνει ότι δεν υπήρχε θρησκεία και θρησκευτική ζωή στη μινωική Κρήτη. Απλώς είχε χαρακτήρα διαφορετικό. Η μινωική θρησκεία λοιπόν, είναι «ο κύκλος της βλάστησης». Η μεγάλη θεότητα στη μινωική Κρήτη είναι η ίδια η φύση, η Μεγάλη Μητέρα.Η Μινωική

7 Θεά, παρουσιάζεται να κατοικεί σε κορυφές βουνών ή κάτω από το ιερό δέντρο της ή όρθια κρατώντας στα χέρια τα φίδια της. Άλλες φορές με την μορφή Περιστεριού. Φοράει στα μαλλιά της το γονιμοποιημένο λουλούδι που ηρεμεί τα νήπια ή ρίχνει σε έκσταση τον πιστό. Άλλοτε ταξιδεύει με καράβι σε μακρινά νησιά. ΙΕΡΑ ΣΥΜΒΟΛΑ

8 Το ζεύγος των κεράτων, ο διπλός πέλεκυς, το κλαδί του ιερού δέντρου αποτελούν τα κυριότερα λατρευτικά σύμβολα.ο διπλός πέλεκυς ονομαζόταν λάβρυς έγινε σύμβολο δύναμης και συσχετίστηκε με τον κεραυνό ή με τον ιερό Ταύρο που τον θυσίαζαν με ένα τέτοιο όπλο. Ιερότερο σύμβολο ήταν η ελιά. Η ελιά στη Μινωική λατρεία είναι δέντρο ιερό. Φαίνεται ότι υπήρχαν ιερά άλση ελιάς. Γύρω από συγκεκριμένα ελαιόδεντρα υπήρχαν χαμηλοί, χτιστοί περίβολοι και βωμοί για να τοποθετούνται οι προσφορές. Ο σταυρός, το άστρο, ο τροχός είναι ιερά σύμβολα με αστρική ή ηλιακή σημασία. Ιερό σύμβολο είναι και ο κόμβος που έχει μαγικές θεραπευτικές και προφυλαχτικές ιδιότητες.

9 ΤΟΠΟΙ ΛΑΤΡΕΙΑΣ Τα μεγάλα λατρευτικά ιερά-ναοί τα χρόνια της ακμής του Μινωικού πολιτισμού ήταν σπάνια. Η λατρεία του Θεού προσφέρεται σε μικρά απλά ιερά. Στις τελετές στα μεγάλα ανάκτορα τα μέλη της βασιλικής οικογένειας υποδύονται τις Θεότητες. Η βασίλισσα, παριστάνει τη Θεά καθισμένη στο θρόνο της, ενώ την φυλάνε δεξιά και αριστερά τα δαιμονικά όντα οι γρύπες. Λατρεία προσφέρεται στα σπήλαια και τις ιερές κορυφές. Οι σπηλιές της Δίκτης, της Ειλειθυίας στην Αμνισό, στο Δικταίο Άντρο υπήρξαν τόποι λατρείας.

10 ΤΑΥΡΟΚΑΘΑΨΙΑ Η σημαντικότερη γιορτή ήταν οι Ταυρομαχίες ή ταυροπαιδείες. Ήταν παιχνίδια και αγώνες με ταύρους που γινόταν την άνοιξη.

11 Το αγώνισμα βασίζεται στην ιερότητα του ταύρου και στις λατρείες της γονιμότητας. Άνδρες και γυναίκες πιάνονται από τα κέρατα του ζώου και πηδούν πάνω στην ράχη του, ξαναπέφτοντας στην γή άοπλοι. Οι τελετουργίες της γονιμότητας και ο μύθος του έρωτα της Πασιφάη προς τον ταύρο έχουν ίσως σχέση με τα Ταυροκαθάψια. Ο ταύρος θυσιάζεται μετά το τέλος της ταυρομαχίας. Μυκηναϊκός πολιτισμός

12 Οι πηγές που διαθέτουμε για τη μυκηναϊκή θρησκεία είναι τα αρχαιολογικά ευρήματα σε χώρους ιερών, οι εικονογραφικές μαρτυρίες στη μυκηναϊκή τέχνη και ιδιαίτερα στη σφραγιδογλυφία, και οι αναφορές των κειμένων της Γραμμικής Β σε θεότητες, αφιερώματα και τελετουργίες. οι λατρευτικές πρακτικές, τα ιερά σκεύη και σύμβολα και η θρησκευτική τέχνη των Μυκηναίων αναπτύχθηκαν υπό την έντονη επίδραση του

13 Μινωικού Πολιτισμού σε τέτοιο βαθμό, ώστε ακόμα και στο επίπεδο της έκφρασης να είναι εξαιρετικά δύσκολη η διάκριση του καθαρά μυκηναϊκού από το μινωικό στοιχείο. Η διάκριση της μυκηναϊκής από τη μινωική θρησκεία είναι πράγματι ένα από τα πιο ακανθώδη προβλήματα της θρησκειολογικής έρευνας του Μυκηναϊκού Πολιτισμού.

14 τα κείμενα της Γραμμικής Β είναι διοικητικά-λογιστικά και όχι θρησκευτικά, μυθολογικά ή τελετουργικά και διασώζουν πληροφορίες για τέτοια θέματα μόνο στο βαθμό που άπτονται οικονομικών και διοικητικών θεμάτων. πολλά στοιχεία της ιστορικής ελληνικής θρησκείας εντοπίζονται με βάση τις παραπάνω πηγές και στο Μυκηναϊκό Πολιτισμό, σε βαθμό που να μπορούμε να μιλάμε για συνέχεια της θρησκείας από τα προϊστορικά χρόνια. Οι περισσότερες ελληνικές θεότητες μαρτυρούνται ήδη στα μυκηναϊκά κείμενα.

15 ΠΟΤΝΙΑ Πότνια θηρών ονομαζόταν στην αρχαιότητα η θεά του κυνηγιού, όπως πρώτος ο Όμηρος την αναφέρει. Ήταν η προστάτιδα των ζώων. Παριστανόταν μεγαλύτερη των άγριων ζώων, να κρατάει στα χέρια της πτηνά ή άγρια θηρία. Σχετικά αρχαιολογικά ευρήματα χρονολογούνται από το π.χ.. Αντιστοιχεί στη θεά Αρτέμιδα της ελληνικής μυθολογίας.

16 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ: ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ Μιλώντας για ηπειρωτική Ελλάδα εννοούμε το μέρος από όπου ξεκίνησε και άκμασε ο μυκηναϊκός πολιτισμός. Έτσι σε αυτό το μέρος του project θα αναφερθούμε σύντομα σε κάποια στοιχεία του μυκηναϊκού πολιτισμού όπως είναι η Πότνια, η θεά των μυκηναίων πέρα από το δωδεκάθεο, τους τόπους συγκέντρωσης των μυκηναίων για τις θρησκευτικές τελετές, την επικράτηση ανδρικών ειδώλων και τέλος την μελέτη του πολιτισμού από τους ειδικούς.

17 Θεωρείται πως ο μυκηναϊκός πολιτισμός οφείλει τα χαρακτηριστικά του στον μινωικό. Όμως, η επίδραση της Κρήτης φαίνεται επιφανειακή και όχι ουσιαστική. Η μυκηναϊκή θρησκεία αποτελούσε συγκροτημένο σύνολο. Η κρητική Πότνια υιοθετήθηκε από τους αχαιούς, οι οποίοι πίστευαν στις δυνάμεις της φύσης και απέδιδαν πνευματική δύναμη σε διάφορα ζώα και αντικείμενα. Τόποι συγκέντρωσης μπορεί να ήταν ένα σπήλαιο, η κορυφή ενός λόφου, ή οι ακροπόλεις. Η λατρεία τελούνταν από ιερείς που κατείχαν δημόσια αξιώματα, οι οποίοι πρόσφεραν θυσίες.

18 Εδώ όμως οι ανδρικές θεότητες υπερτερούν των γυναικείων. Επίσης τιμούνται τόσο οι χθόνιες, όσο και οι ουράνιες θεότητες, με πάνθεον ισομερώς χωρισμένο σε θεούς και θεές, για τις οποίες συνυπάρχουν αντιλήψεις. Αναπόσπαστο μέρος της αιτιολογίας των θεών αποτελούν οι δαίμονες. Δεν είναι εύκολο να διακρίνουμε τις ιδιαιτερότητες της κάθε εποχής. Οι ερμηνείες των σύγχρονων μελετητών είναι τόσες όσες και οι θεότητες. Εκείνο που μπορούμε να πούμε είναι πως η ελληνική θρησκεία του 7 ου 4 ου αι. πρόεκυψε από την σύνθεση πολλών θρησκευτικών ρευμάτων και επιδράσεων. Έτσι, όλα όσα συνδέονται με την θρησκευτική πίστη των αρχαίων είναι αποτέλεσμα μακράς πορείας. Ξεκινά με την εποχή του χαλκού και ολοκληρώνεται στην γεωμετρική και αρχαϊκή εποχή, που σε ένα βαθμό ολοκληρώνει την μυκηναϊκή εποχή. Μετά την αποκρυπτογράφηση της γραμμικής Β, αποκαλύφτηκαν ονόματα θεών που γνωρίζουμε από τις αρχές της 1 ης χιλιετίας. Απουσιάζουν μόνο τα ονόματα

19 του Απόλλωνα, της μητέρας της Λητούς και της Αφροδίτης. Ο Διόνυσος εμφανίζεται ως γιος του δια και αποτελούσε μέρος των μυκηναϊκών θεοτήτων.

20 Η ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΤΟΥ ΟΜΗΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΗΣΙΟΔΟΥ Η ελληνική φιλοσοφία, που είχε ήδη γεννηθεί στην Ιωνία, το προσεγγίζει και έτσι εμφανίζεται η πρώιμη μεταφυσική. Προέλευση Επεξεργασία Για τις νέες λατρευτικές συνήθειες ο Ηρόδοτος στο Β βιβλίο Ευτέρπη, μας γνωστοποιεί ότι η προέλευση του όλων των θεών του πανθέου ήταν από τους αρχαίους Αιγύπτιους, όπου ήταν οι πρώτοι που δημιούργησαν τα ονόματα των δώδεκα θεών, ίδρυσαν βωμούς, αγάλματα και ναούς προς τιμήν τους και έπειτα τα υιοθέτησαν οι Έλληνες.

21 Κατά την αρχαϊκή εποχή ο Όμηρος και ο Ησίοδος παίζουν το ρόλο τους, με τα δημοφιλή επικά τους ποιήματα, στην οριστική συγκρότηση και κάποια τυποποίηση του ελληνικού πανθέου, παρά τις κατά τόπους διαφοροποιήσεις. Η θρησκευτική λατρεία αποκτά ισχυρό αστικό χαρακτήρα σε αυτήν την εποχή που θεμελιώνονται οι πόλεις-κράτη ως κεντρικοί πολιτειακοί σχηματισμοί: σκοπός της λατρείας.

22 Ο Ηρόδοτος συνεχίζει λίγο παρακάτω και προσθέτει ότι τα ονόματα όλων το θεοτήτων που προήλθαν ήταν γνωστά στους Αιγύπτιους από τα βάθη των αιώνων με μόνες εξαιρέσεις, από τα ονόματα του Ποσειδώνα τον οποίο έμαθαν από τους Λίβυους και των Διόσκουρων και ότι η λατρεία τους εγκαθιδρύθηκε και καθορίστηκε με βάση τους Αιγυπτίους.

23 Θεοί του Ολύμπου Ζευς ή Δίας Ο πατέρας των Θεών και ο σπουδαιότερος από αυτούς. Θεός των καιρικών φαινομένων, προστάτης των ξένων, της οικογένειας και της γονιμότητας. Λατρευόταν ως ο σοφός θεός που καθόριζε τις τύχες των ανθρώπων και ρύθμιζε την ηθική τάξη του κόσμου. Ήρα Αδελφή και σύζυγος του Δία. Ήταν προστάτιδα του γάμου και της συζυγικής πίστης. Ποσειδώνας Θεός της θάλασσας, των ποταμών, των πηγών των πόσιμων νερών και γενικά του υγρού στοιχείου. Δήμητρα Θεά της γης, της γεωργίας, της χλωρίδας, της τροφής, του γάμου και προστάτιδα των γεωργών.

24 Εστία Η Εστία ήταν η μεγαλύτερη κόρη και το πρώτο παιδί του Κρόνου και της Ρέας, γι' αυτό και τέθηκε επικεφαλής όλων των μεγάλων Θεοτήτων. Προστάτιδα της οικογενειακής ευτυχίας, είχε ως ιερό της το κέντρο του σπιτιού και δεν της προσφερόταν μόνο η πρώτη, αλλά και η τελευταία θυσία σε κάθε γιορταστική σύναξη του ανθρώπου. Η Εστία, η Αθηνά και η Άρτεμη, ήταν οι μόνες Θεές που πάνω τους δεν είχε δύναμη η Αφροδίτη (που είχε υποτάξει το σύνολο Θεών και ανθρώπων). Αφροδίτη Θεά της ομορφιάς και του έρωτα. Απόλλων Θεός της μαντικής τέχνης, της μουσικής και του χορού, της ηθικής τάξης και της λογικής. Ήταν ακόμα θεραπευτής θεός.

25 Άρτεμις Θεά της άγριας φύσης, του κυνηγιού, των ζώων και της γονιμότητας. Αθηνά Θεά της Σοφίας, των τεχνών και του σώφρονος πολέμου Ήφαιστος Θεός της φωτιάς, των ηφαιστείων, της μεταλλουργίας και προστάτης των τεχνιτών. Ήταν ακόμα ο κατασκευαστής των όπλων των θεών. Ερμής Ήταν ο αγγελιαφόρος των θεών, κήρυκας και ψυχοπομπός, προστάτης του εμπορίου, των ταξιδιωτών αλλά και των ληστών. Πλούτωνας [ή Άδης, κατά την πρώιμη αρχαιότητα] : Θεός του Κάτω και του Αόρατου Κόσμου.

26 Διόνυσος: Θεός του δράματος και του παιχνιδιού, θεός του κρασιού. Συνδέεται επίσης με τη γονιμότητα. Εκάτη : Θεά της μαγείας. Έρως : Θεός του έρωτα. Ήβη : Θεά της νεότητας. Ιασώ : Θεά της ίασης. Παν : Θεός της πανίδας και των ποιμένων. Περσεφόνη : Θεά των εποχών[κόρη της Δήμητρας]. Αίολος : Θεός των ανέμων. Θέμις : Θεά της δικαιοσύνης. Κυβέλη: Θεά της γονιμότητας. Έρις:Θεά της ζήλιας και της διχόνοιας ΚΛΑΣΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ

27 Κατά την αρχαϊκή εποχή ο Όμηρος και ο Ησίοδος παίζουν το ρόλο τους, με τα δημοφιλή επικά τους ποιήματα, στην οριστική συγκρότηση και κάποια τυποποίηση του ελληνικού πανθέου, παρά τις κατά τόπους διαφοροποιήσεις. Η θρησκευτική λατρεία αποκτά ισχυρό αστικό χαρακτήρα σε αυτήν την εποχή που θεμελιώνονται οι πόλεις-κράτη ως κεντρικοί πολιτειακοί σχηματισμοί: σκοπός της λατρείας είναι η εξασφάλιση της εύνοιας των θεών σε ατομικό αλλά -ιδίως- και σε κοινοτικό επίπεδο. Καθώς έχει διατηρηθεί η μνήμη της αναπαράστασης φυσικών δυνάμεων ως θεοτήτων, οποιαδήποτε κακοτυχία ή φυσική καταστροφή αποδίδεται στην οργή των θεών. Στους τελευταίους οι Έλληνες προσωποποιούσαν τις κοσμικές δυνάμεις που είναι ισχυρότερες από τον Άνθρωπο και "τη δράση των οποίων αναγνώριζαν στον κόσμο, στην κοινωνική ζωή και στην προσωπική ζωή του ατόμου". οι μυστηριακές λατρείες και ορισμένες

28 φιλοσοφικές σχολές, όπως ο πυθαγορισμός και ο πλατωνισμός, προσφέρουν ένα πλήρες μεταφυσικό και ηθικό σύστημα καλυμμένο με τους κατάλληλα προσαρμοσμένους μύθους της αρχαϊκής εποχής. Για τις νέες λατρευτικές συνήθειες ο Ηρόδοτος στο Β βιβλίο Ευτέρπη, μας γνωστοποιεί ότι η προέλευση του όλων των θεών του πανθέου ήταν από τους αρχαίους Αιγύπτιους, όπου ήταν οι πρώτοι που δημιούργησαν τα ονόματα των δώδεκα θεών, ίδρυσαν βωμούς, αγάλματα και ναούς προς τιμήν τους και έπειτα τα υιοθέτησαν οι Έλληνες [ Ο πυθαγορισμός και ο ορφισμός αποτελούν τυπικά δείγματα της εποχής, ενώ γρήγορα τοπικές μυστηριακές λατρείες (όπως τα Ελευσίνια Μυστήρια, τα Μυστήρια του Διονύσου ή τα Καβείρια Μυστήρια) επηρεάζονται σημαντικά από αυτές τις εξελίξεις ΟΡΦΙΣΜΟΣ καλείται γενικά η μυστηριακή λατρεία που εμφανίστηκε τον 6ο αιώνα π.χ. Οι λάτρεις πίστευαν ότι τη διαμόρφωσε ο Ορφέας προβαίνοντας σε μία ριζική αναμόρφωση των μυστηρίων του θεού Διόνυσου, δίνοντάς τους μία καθαρά πνευματική προοπτική. Το τελευτουργικο περιελαμβανε νηστειες και ηταν ο τελειος εξαγνισμος της ψυχης

29 Τα καβηρια μυστηρια τελούνταν στην Σαμοθράκη προς τιμήν των θεών Κάβειρων. Οι Κάβειροι ηταν: α) Μητέρα Γη ή μεγάλη μητέρα. Αυτή ταυτίζοταν με την Θεά Δημητρα. Άλλες ονομασίες που της δόθηκαν ήταν οι ακόλουθες : Αξίερος, Ηλέκτρα, Λαμπρή, Στρατηγίδα και Ηγέτιδα. Η μορφή της εικονιζόταν στα τοπικά νομίσματα, ανάμεσα σε δυο λιοντάρια. Μαζί με την μεγάλη μητέρα λατρευόταν και β) ο σύζυγός της, ο Καδμίλος, ο οποιος ταυτιζοταν πολλες φορες με τον Ερμή. Όμως, άλλοι λένε πως οι Κάβειροι ήταν δύο αρσενικοί δίδυμοι θεοί, τους οποιίους συνέδεαν με τους Διόσκορους. Άλλοι πάλι πιστεύουν πως οι Κάβειροι ήταν τρεις με τα ονόματα: Αξίερος, Αξιόκερσα και Αξιόκερος, οι οποιοι ταυτίζονταν με την Δήμητρα, την Περσεφόνη και τον Ερμή,

30 ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ Εν γένει η ελληνική θρησκεία στον ελληνιστικό και ρωμαϊκό κόσμο υπέστη σημαντικές τροποποιήσεις.σε όλη τη Μεσόγειο διαδίδεται η αντίληψη ότι οι παλαιοί θεοί παραστέκονται συνεχώς στους επικρατεί ένα συντηρητικό θρησκευτικό κλίμα, στραμμένο στα πατροπαράδοτα ήθη κι έθιμα κάθε πόλης, σύμφωνα με τις τυπολατρικές ελληνικές πρακτικές που εξαπλώθηκαν κατά την ελληνιστική και τη ρωμαϊκή εποχή σε Ανατολή και Δύση. Ο καθένας ωστόσο, από τη στιγμή που εκπλήρωνε τα τελετουργικά του καθήκοντα που εξασφάλιζαν την επιμέλεια των θεών (θυσίες, προσφορές, τελετές), ήταν ελεύθερος να λατρεύει όποια επιμέρους μεσογειακή ή ανατολική θεότητα προτιμούσε, αφού τόσο το ελληνορωμαϊκό πάνθεον όσο και ο Όσιρις, ο Άδωνις, ο Άττις, ο Σέραπις ή άλλες

31 θεότητες μυστηριακών λατρειών θεωρούνταν περιστασιακές, κατώτερες και ισοδύναμες ενσαρκώσεις του Ενός Ύψιστου Θεού, της υπερβατικής και υπερκόσμιας οντότητας των Μυστηρίων και του Πλάτωνα που κυβερνούσε τα πάντα. Μία πλειάδα τέτοιων κατώτερων θεοτήτων έμοιαζε απαραίτητη ως δύναμη μεσολάβησης μεταξύ του άφατου Ενός Θεού, απρόσιτου κατασκευαστή του Σύμπαντος, και των ανθρώπων. ΜΑΝΤΕΙΟ ΤΩΝ ΔΕΛΦΩΝ Ο σημαντικότερος χώρος του ελλαδικού χώρου όπου κατέφευγε όλη η Ελλάδα για να πάρει χρησμό από τον Απόλλωνα, διαμέσου της παρθένας Πυθίας. Στους Δελφούς παρουσιάζεται ως μαντικός θεός που αποκαλύπτει τις επιθυμίες του Δία και το μέλλον. Μια παράδοση αναφέρει πως το μαντείο δημιουργήθηκε λόγω ενός χάσματος της γης από όπου ανάβλυζαν φυσικοί ατμοί. Όταν κάποιος τους εισέπνεε ψέλλιζε ακατανόητες λέξεις που θεωρούνταν μαντικές. Άλλες παραδόσεις αναφέρουν πως το μαντείο ανήκε αρχικά στη θεά Γη, που αργότερα το μοιράστηκε με τον Ποσειδώνα, μετά το έδωσε στη Θέμιδα, από όπου το πήρε ο Απόλλωνας (352). Με την άφιξη του Απόλλωνα στους Δελφούς, συνδυάζονται πολλές και διαφορετικές παραδόσεις. Η επικράτησή του ήρθε με την ηρωική νίκη του ενάντια στο τέρας Πύθωνα. Αναφέρονται επίσης ως διεκδικητές του ιερού ο Διόνυσος και ο Ηρακλής. Με το Διόνυσο ο Απόλλωνας μοιραζόταν το ιερό για τρεις μήνες. Έτσι η λατρεία των δύο θεών τοποθετείται μαζί.

32 Άλλοι θεωρούν πως ο Διόνυσος εμφανίζεται ως κρίκος μεταξύ των χθόνιων θεών και του Απόλλωνα, ως ερμηνευτή των ολύμπιων αποφάσεων. ΑΡΧΑΙΑ ΡΩΜΑΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ

33 Τι είναι ; Ως ρωμαϊκή θρησκεία ορίζεται το σώμα δοξασιών, αντιλήψεων και λατρευτικών πρακτικών που εξασκούνταν στην Ιταλική χερσόνησο κατά την Αρχαιότητα σε διαφορετικές περιόδους. Η ρωμαϊκή θρησκεία μπορεί να οριστεί ως ένα αμάλγαμα κοινής θρησκευτικής γλώσσας και ποικιλίας τοπικών κοινοτικών πανθέων, καθώς κάθε διακριτή πόλη όριζε τα δικά της θρησκευτικά δρώμενα.

34 Πως ξεκίνησε και ποιοι ήταν οι στόχοι της Η ρωμαϊκή θρησκεία, έχοντας δεχτεί ισχυρές ελληνικές επιρροές, ήταν μία πολυθεϊστική τυπολατρική αστική θρησκεία η οποία επικεντρωνόταν στην εξασφάλιση της εύνοιας των θεών, τόσο σε οικογενειακό όσο και σε κοινοτικό επίπεδο, μέσω της προσκόλλησης σε παραδοσιακές λατρευτικές τελετουργίες (θυσίες, προσευχές, ύμνους, αργίες, αθλητικούς αγώνες) τις οποίες χρηματοδοτούσαν το κράτος και οι ευκατάστατες κοινωνικές ομάδες. Το πάνθεον έμοιαζε με το αντίστοιχο των ελληνικών πόλεων-κρατών, με ορισμένες μόνο ουσιαστικές διαφορές στις ιδιότητες της κάθε θεότητας και στις όψεις του κόσμου ή στις δραστηριότητες τις οποίες αυτή ρύθμιζε. Αρχικώς βέβαια

35 δεν ήταν ανθρωπομορφικό πάνθεον ούτε υποστηριζόταν από εκτενείς μυθολογικές αφηγήσεις, αλλά με το πέρασμα του χρόνου υιοθετήθηκαν πλήρως οι ελληνικοί μυθικοί κύκλοι και οι ιστορίες για τους αντίστοιχους θεούς. Στόχος της λατρείας ήταν η εξευμένιση των θείων δυνάμεων και ο «συνεταιρισμός» μαζί τους για τη διασφάλιση της επιτυχίας σε κάποιο εγχείρημα. Επικρατούσε η αντίληψη ότι ο κόσμος, οι θεότητες και οι άνθρωποι υπήρχαν ανέκαθεν και οι ίδιοι οι Ρωμαίοι ήταν που επέλεξαν, όταν ίδρυσαν την πόλη τους, να «συνεταιρισθούν» με συγκεκριμένους θεούς τους οποίους από εκεί κι έπειτα τιμούσαν. Για τον λόγο αυτόν οι Ρωμαίοι δεν επιχείρησαν ποτέ να εμφυτεύσουν το θρησκευτικό εορτολόγιο, τις παραδόσεις και το πάνθεον τους στις ιταλικές πόλεις που έπεσαν υπό την επιρροή τους, θεωρώντας την αστική λατρεία τους καθαρά ρωμαϊκή υπόθεση. Για το επίσημο κράτος η ύπαρξη των θεών, και μάλιστα όχι μόνο αυτών που λατρεύονταν στη Ρώμη, ήταν δεδομένη στο πλαίσιο μίας ανιμιστικής καταγωγής αντίληψης περί παρουσίας εκατοντάδων θείων πνευμάτων σε ιερούς τόπους, σε ιερά ζώα, σε φυσικά φαινόμενα ή ακόμα και σε αφηρημένες έννοιες.

36 ΕΞΕΛΙΞΗ

37 Η εδαφική επέκταση εις βάρος των Ελλήνων οδηγεί στην παρακμή των παραδοσιακών ρωμαϊκών θεσμών και αξιών. Οι Ρωμαίοι γοητεύονται από καθετί ελληνικό και η καθολική αποδοχή ελληνικών συνηθειών, θεσμών, τέχνης, φιλοσοφίας και δοξασιών κατά το δεύτερο αιώνα π.χ. συνθέτει τον λεγόμενο ελληνορωμαϊκό πολιτισμό, ο οποίος γρήγορα αντικαθιστά τον «αγνό» ρωμαϊκό ο οποίος, έτσι κι αλλιώς, κατά καιρούς είχε δεχτεί ισχυρές ελληνικές επιρροές. Χαρακτηριστική είναι η πλήρης υιοθέτηση τόσο των ελληνιστικών μυστηριακών λατρειών όσο και της τυπολατρικής αστικής ελληνικής θρησκείας με μία απλή ταύτιση των ανάλογων θεοτήτων. Ορισμένες βέβαια από τις τελευταίες παρέμειναν διακριτές και συνέχισαν να λατρεύονται ξεχωριστά, είτε επειδή δεν είχαν

38 κανένα ελληνικό ανάλογο (π.χ. ο διπρόσωπος Ιανός η μία όψη του οποίου ήταν πολεμική και η άλλη ειρηνική), είτε λόγω των διαφορετικών ιδιοτήτων τους (π.χ. ο ρωμαϊκός Αρης ήταν επιπλέον θεός της βλάστησης και της γονιμότητας σε σχέση με τον επίφοβο ελληνικό θεό του πολέμου, ενώ η ρωμαϊκή Εστία θεωρούνταν πολύ σπουδαιότερη θεότητα από το ελληνικό αντίστοιχο της). Ωστόσο, συνολικά, οι έτσι κι αλλιώς παρεμφερείς αστικές λατρείες της Ελλάδας και της Ιταλίας συγχωνεύονται και εμπλουτίζουν η μία την άλλη, τόσο μυθολογικά όσο και τελετουργικά, παρά τις τοπικιστικές διαφορές από πόλη σε πόλη. Ιδιαίτερης αναφοράς χρήζουν τα Βακχικά Μυστήρια τα οποία μεταφέρονται στην Ιταλία περί το 200 π.χ. και επανέρχονται σε μία πρότερη, πιο μυστικοπαθή, πιο κτηνώδη αλλά και πιο εξισωτική μορφή τους,με αποτέλεσμα να γίνουν ευρέως αποδεκτά από τις καταπιεσμένες κοινωνικέομάδες (γυναίκες, δούλοι κλπ) και να τρομοκρατήσουν τους πατρικίους και τους πλούσιους πληβείους οι οποίοι τα έβλεπαν ως δημόσιο κίνδυνο και απειλή κατά του κράτους. ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ Ο Οκταβιανός προκειμένου να αντιμετωπίσει μια βαθύτερη πολυδιάσπαση πίσω από την επιφανειακή ελληνορωμαϊκή ομοιογένεια ώστε να ενισχύσει την ενότητα του αχανούς κράτους του, υποστήριξε

39 προϋπάρχουσες τάσεις και το 27 π.χ. του απονεμήθηκε από τη Σύγκλητο ο τίτλος του «Αυγούστου (Σεβαστού)», ο οποίος του αναγνώριζε ιερές ιδιότητες, ενώ παράλληλα διατάχθηκε η θεοποίηση του Ιουλίου Καίσαρα με δικούς του ιερείς και ναούς. Έτσι ξεκινά άτυπα η μεταθανάτια λατρεία του εκάστοτε Αυτοκράτορα, μία συμπληρωματική λατρεία που εξυπηρετούσε πολιτικούς σκοπούς ενοποίησης και ομοιογένειας σε όλη την έκταση του ρωμαϊκού κράτους. Βεβαίως ο έμφυτος παραλογισμός της θεοποίησης ενός ανθρώπου με απλό κρατικό διάταγμα δεν επέτρεψε στην Ιταλία την εξάπλωση αυτής της πρακτικής και στο πρόσωπο του τρέχοντος Αυτοκράτορα, ωστόσο στην Ανατολή έγινε δεκτή με ενθουσιασμό η λατρεία ακόμα και του ίδιου του Οκταβιανού ως συνέχεια

40 της λατρείας των ελληνιστικών μοναρχών. Ο Αύγουστος δεν σταμάτησε εκεί και επιχείρησε να συγκεντρώσει όλα τα σπουδαία ιερατικά αξιώματα στο πρόσωπο του ώστε να γίνει η υπέρτατη αυθεντία της επίσημης κρατικής λατρείας. Δεν είναι τυχαίο ότι μετά το θάνατο του Λέπιδου το 12 π.χ. ο Οκταβιανός έλαβε ισοβίως τη θέση του Μέγιστου Αρχιερέα, ένα αξίωμα οι αρμοδιότητες του οποίου γρήγορα πολλαπλασιάστηκαν. Ακόμα και ρωμαϊκές θρησκευτικές παραδόσεις αιώνων ο Αύγουστος επιχείρησε να τις στρέψει έμμεσα σε απότιση φόρου τιμής στον αυτοκρατορικό οίκο. Για τους επόμενους δύο αιώνες πάντως η αυτοκρατορική λατρεία θα είναι ένα όλο και σπουδαιότερο κομμάτι της θρησκευτικής

41 πρακτικής στο εσωτερικό του κράτους: μετά θάνατον θεοποιήθηκαν οι Αυτοκράτορες Αύγουστος, Κλαύδιος, Βεσπασιανός και Τίτος, ενώ μετά τη βασιλεία του Μάρκου Κοκκίου Νέρβα (Marcus Cocceius Nerva, 96-98), πολύ λίγοι μονάρχες "απέτυχαν" να λάβουν την τιμητική αυτή διάκριση Οι θεοί των Ρωμαίων Jupiter Optimus Maximus/Διας Ηταν η πατριαρχική θεότητα του ρωμαικου κρατους, που φρόντιζε για τους νόμους και την κοινωνική τάξη. Παντρεύτηκε την αδερφή του Γιουνο, από την οποία απέκτησε το Μαρς και το Βουλκαν, αλλά της ήταν πάντα άπιστος. Ο μεγαλύτερος ναός του Γιούπιτερ στη Ρωμη βρισκόταν στο λόφο του Καπιτωλίου, όπου λατρευόταν μαζί με τη Μινέρβα και τη Γιουνο. Οι τοποθεσίες που χτυπούσε κεραυνός, περιτειχίζονταν ως ιδιοκτησία του

42 Juno/Ηρα Η Γιούνο (Juno) ήταν κύρια ρωμαϊκή θεότητα, αντίστοιχη με την Ήρα της ελληνικής μυθολογιας. Η Γιούνο ήταν σύζυγος του άρχοντα των θεών, Γιούπιτερ, και μητέρα του Μαρς. Αποτελούσε την Τριάδα του Καπιτωλίου μαζί με το Γιούπιτερ και τη Μινέρβα. Κάθε χρόνο, την πρώτη μέρα του Μαρτίου, οι γυναίκες διοργάνωναν τη γιορτή Ματρονάλια, προς τιμήν της Γιούνο. Ο μήνας Ιούνιος, ο οποίος έχει πάρει το όνομά του από τη Γιούνο, θεωρούνταν η καλύτερη περίοδος για γάμο. Οικαλένδες κάθε μήνα ήταν επίσης αφιερωμένες στη Γιούνο, ενώ είχε κάποιες γιορτές προς τιμήν της την 1η Ιουλίου και στις 13 Σεπτεμβρίου

43 Minerva/Αθηνά Η Μινέρβα (Minerva) είναι κόρη του Γιούπιτερ και η θεά της σοφίας, του πολέμου, των επιστημών και των τεχνών, αλλά και προστάτιδα του γάμου και των γεννήσεων στη ρωμαϊκή μυθολογία. Είναι αντίστοιχη με την Αθηνά της ελληνικής μυθολογίας. Η Μινέρβα λατρευόταν σε ολόκληρη την Ιταλία, αλλά μόνο στη Ρώμη λατρευόταν ως θεότητα του πολέμου. Συνήθως απεικονίζεται με περικεφαλαία και ασπίδα. Η Μινέρβα λατρευόταν στο λόφο του Καπιτωλίου μαζί με τον Γιούπιτερ και τη Γιούνο.

44 Vesta/Εστία Η Βέστα (λατινικά: Vesta) της ρωμαϊκής μυθολογίας είναι η παρθένος θεότητα της οικογένειας και της οικιακής εστίας, αντίστοιχη της Εστίας στην ελληνική μυθολογία. Ο χαρακτήρας της δεν εμφανίζεται σχεδόν σε κανένα μύθο και δεν απεικονίζεται παρά μόνο σαν η ιερή εστία του σπιτιού. Η Βέστα είναι κόρη του Σάτουρν και της Οπς, αδερφή του Γιούπιτερ, του Πλούτο, της Γιούνο και της Κέρες. Η Βέστα προστάτευε την οικογενειακή αρμονία και την τάξη των πραγμάτων. Κάθε πόλη είχε μια δημόσια εστία που ήταν αφιερωμένη στη Βέστα. Όταν ιδρυόταν μια νέα αποικία, οι άποικοι κουβαλούσαν μαζί τους την εστία της μητρόπολης, από την οποία θα δημιουργούσαν τη δημόσια εστία της νέας πόλης.

45 Ceres/Δήμητρα Η θεότητα Κέρες (Ceres) των Ρωμαίων, αντίστοιχη με τη Δήμητρα της ελληνικής μυθολογίας, είναι κόρη του Σατούρνους (Saturnus) και της Οπς (Ops), αδερφή και σύζυγος του Γιούπιτερ(Jupiter), μητέρα της Προσερπίνα (Proserpina) και αδερφή της Γιούνο(Juno), της Βέστα (Vesta), του Νεπτούνου (Neptunus) και του Πλούτωνα (Pluto). Ενσαρκωνόταν και εορταζόταν από γυναίκες σε μυστικές τελετές κατά τα Αμπαρβάλια. Η λατρεία της θεότητας Κέρες σχετίστηκε ιδιαίτερα με τις τάξεις των πληβείων, οι οποίοι κυριαρχούσαν στο εμπόριο σιτηρών. Πολύ λίγα είναι γνωστά για τα τελετουργικά της λατρείας της συγκεκριμένης θεότητας.

46 Diana/Άρτεμης Η Ντιάνα ήταν κόρη του Γιούπιτερ και της Λατόνα. Η Ντιάνα είναι η θεά κυνηγός, που σχετίζεται με τα άγρια ζώα και τα δάση. Ιερό δέντρο της ήταν οι βελανιδιές. Ήταν ξεχωριστή για τη δύναμη, τη χάρη, την ομορφιά και τις κυνηγετικές της ικανότητες. Τα βέλη της προκαλούσαν επιδημία πανώλης. Λατρευόταν σε ένα ναό στον Αβεντινό Λόφο της Ρώμης, καθώς και στην Έφεσο, όπου βρισκόταν ο περίφημος Ναός της Άρτεμης. Τύχαινε μεγάλου σεβασμού από τους πολίτες κατώτερων τάξεων της Ρώμης και τους δούλους: οι τελευταίοι μπορούσαν να ζητήσουν άσυλο στους ναούς της. Η Ντιάνα εορταζόταν στις 13 Αυγούστου, όταν ο

47 βασιλιάς Σέρβιος Τούλλιος, έχοντας γεννηθεί κι ο ίδιος σκλάβος, εγκαινίασε το ναό της στον Αβεντινό Λόφο. Η Ντιάνα απεικονίζεται συνήθως μαζί με ένα ελάφι, σαν θεά του κυνηγιού. Μπορεί όμως να είναι αναφορά και στο μύθο του Ακταίωνα, που την είδε να κάνει μπάνιο γυμνή. Η Ντιάνα το μεταμόρφωσε σε ελάφι κι έστειλε τα σκυλιά της να τον σκοτώσουν. Venus/Αφροδίτη Η Βένους (Venus) ήταν μεγάλη ρωμαϊκή θεότητα του έρωτα και της ομορφιάς, αντίστοιχη με την Αφροδίτη της ελληνικής μυθολογίας και την Τουράν της ετρουσκικής μυθολογίας, έχοντας δανειστεί στοιχεία και από τις δυο θεότητες. Οι Ρωμαίοι τη θεωρούσαν πρόγονό τους, λόγω του μύθου του ιδρυτή της Ρώμης, Αινεία

48 Mars/Άρης Στη Ρωμαϊκή μυθολογία, ο Μαρς ήταν ο θεός του πολέμου, γιος της Γιούνο και του Γιούπιτερ. Η ονομασία Mars προέρχεται πιθανότατα από τον θεό των αγρών Maris της ετρουσκικής μυθολογίας. Αρχικά ήταν ο θεός της γονιμότητας και των αγρών, αλλά αργότερα σχετίστηκε με τον πόλεμο και ταυτίστηκε με τον Άρη της ελληνικής μυθολογίας. Σύμφωνα με το θρύλο, ήταν πατέρας των αδερφών Ρωμύλου και Ρώμου ιδρυτών της Ρώμης, άρα όλοι οι Ρωμαίοι ήταν απόγονοι του Μαρς. Ο Μαρς ήταν μια από τις τρεις ανώτερες Ρωμαϊκές θεότητες στο αρχαϊκό πάνθεον, μαζί με το Γιούπιτερ και τον Κουϊρίνο.

49 Mercury/Ερμής Ο Μερκούριους είναι ο αγγελιαφόρος των θεών και θεός της Ιατρικής στην Ρωμαϊκή Μυθολογία, γιός του Γιούπιτερ. Αντίστοιχος στην Ελληνική Μυθολογία ήταν ο θεός Ερμής Neptune/Ποσειδώνας

50 Ο Νεπτούνους (λατινική γλώσσα: Neptunus) ήταν ο θεός του νερού και της θάλασσας κατά τη ρωμαϊκή μυθολογία, αντίστοιχος αν και με κάποιες διαφορές του ελληνικού θεού Ποσειδώνα. Αδέρφια του ήταν ο Γιούπιτερ και ο Πλούτο, ο Δίας και ο Πλούτωνας αντίστοιχα στην ελληνική μυθολογία. Η ρωμαϊκή αντίληψη για το θεό αυτό επηρεάστηκε πολύ από τον θεό Νεθούνς, των Ετρούσκων.Ο Νεπτούνους συσχετιζόταν και με το γλυκό νερό σε αντιδιαστολή με τον Ωκεανό, θεό του υδάτινου κόσμου που περιέβαλλε τη Γη. Όπως και ο Ποσειδώνας, έτσι και ο Νεπτούνους, τιμόταν από τους Ρωμαίους ως θεός των αλόγων. Η γιορτή προς τιμήν του, τα Νεπτουνάλια, λάμβανε χώρα

51 στις 23 Ιουλίου. Στην πόλη της Ρώμης υπήρχαν δύο ναοί προς τιμήν του. Ο πρώτος στεκόταν κοντά στο Τσίρκους Φλαμίνιους (όπου διεξάγονταν ιππικοί αγώνες) και περιείχε ένα διάσημο γλυπτό θαλάσσιων πλασμάτων από τον Σκόπα. Το δεύτερο, η Basilica Neptuni, βρισκόταν στο Πεδίον του Άρεος. Αφιερώθηκε από τον Αγρίππα μετά τη νίκη του στη Ναυμαχία του Ακτίου. Volcānus / Ήφαιστος Στη Ρωμαϊκή μυθολογία,ο Βούλκαν ή Βουλκάνους (Λατινικά: Volcānu s ή Vulcānus) είναι γιος του Γιούπιτερ (Δία) και της Γιούνο (Ήρα) και σύζυγος της Βένους (Αφροδίτη). Είναι ο θεός της φωτιάς και των ηφαιστείων και κατασκευαστής καλλιτεχνημάτων, όπλων, σιδήρου και πανοπλιών για θεούς και ήρωες. Αντιστοιχεί με τον Ήφαιστο στην ελληνική μυθολογία. Αποκαλείται

52 επίσης Μούλκιμπερ (Mulciber) στη ρωμαϊκή μυθολογία και Σέθλανς ή Βέλκανς στην ετρουσκικη.σύμφωνα με το μύθο, το εργαστήρι του Βούλκαν ήταν κάτω από την Αίτνα στη Σικελία. Ο ναός του Βούλκαν στη Ρωμαϊκή Αγορά φαίνεται να έπαιξε σημαντικό ρόλο στις αστικές τελετουργίες του αρχαϊκού ρωμαϊκού βασιλείου Apollo/Απόλλων Ο Ρωμαίος Απόλλωνας ήταν θεραπευτής και γιατρός, οι Εστιάδες τον αποκαλούσαν Apollo Medicus, μητέρα του ήταν η Λατόνα και η αδελφή του η Άρτεμις Διάνα. Στον πόλεμο κατά του Αννίβα, εγκαινιάστηκαν οι Ludi

53 Apollinares, για να τιμηθεί ο θεός και να βοηθήσει στη νίκη. Ο Απόλλωνας έπαιξε ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στον εξελληνισμό της ρωμαϊκής θρησκείας. Το Carmen Seculare του Ορατίου, παρουσίαζε Απόλλωνα και Αύγουστο να ταυτίζονται, να φέρουν κοινές ιδιότητες και ο δεύτερος να είναι εκπρόσωπος του θεού στη Γη και εκτελεστής των θελημάτων του πρώτου. Ο Απόλλωνας αναφέρονταν ως αρχηγός των ρωμαϊκών πεπρωμένων, άρχοντας του ήλιου, τοξότης, μάντης, διώκτης των επιθυμιών, ηθοπλάστης των νέων και ανάλογες ιδιότητες στόλιζαν και τον αυτοκράτορα προστατευόμενό του. Το 12 π. Χ. τα σιβυλλικά βιβλία μεταφέρθηκαν από το ναό του Δία στο ναό του Απόλλωνος, που ανοικοδομήθηκε στο μεταξύ στον Παλατινό λόφο. Άλλες θεότητες Άλλοι σημαντικοί θεοί των Ρωμαίων αλλά σχετικά άγνωστοι είναι ο Ianus (Ιανός), ο Σατούρνους (Κρόνος), ο Κουϊρίνος, ο Volturnus, ο Pales, η Furrina, η Flora, η Carmenta, η Πομόνα, ο Portunus και ο Fontanus. Υπάρχει επίσης μια ομάδα μυστήριων θεοτήτων, που διαμορφώθηκαν από εγγενείς προστατευτικές θεότητες, ποτάμιους θεούς ή θεοποιημένους ήρωες από το Latium (Λάτιο) που ονομάζονται dii indigites (για παράδειγμα ο θεοποιημένοςαινείας, ο Φαύνος, ο Sol Indiges, ο Iuppiter Indiges, ο Numicus κ.α.). Ένα πλήθος άλλων θεοτήτων που λατρεύονταν παραδοσιακά, περιλαμβάνει προστατευτικές θεότητες όπως η Roma και ο Tiberinus, γηγενείς λατινικές θεότητες, όπως ο Bellus, η Bellona, ο Liber και η Libera, αφηρημένες θεότητες όπως η Φορτούνα (Μοίρα), η Concordia (Συμφωνία), η Pax (Ειρήνη), η Iustitia (Δικαιοσύνη), κ.λπ. Λατρεύονταν επίσης προ-ρωμαϊκές που υιοθετήθηκαν κυρίως από

54 τους Σαβίνες και του Ετρούσκους όπως η Nerio (θεότητα των Σαβίνων και σύζυγος του Μαρς/Άρη), ο Dius Fidius (επίσης των Σαβίνων), κ.λπ.. Στην πραγματικότητα, ο Κουϊρίνος και ο Βερτούμνους ήταν επίσης θεότητες που υιοθέτησαν οι Ρωμαίοι από τους Σαβίνες και τους Ετρούσκους. Οι dii inferi, οι θεοί του Κάτω Κόσμου δηλαδή (inferus), είναι ο Dis/Όρκος και η Προσερπίνα, που ταυτίζονται με τους ελληνικούς θεούς Άδη/Πλούτωνα και την Περσεφόνη. Αυτοί οι θεοί συμβολίζουν τη δημιουργική δύναμη της γης, που προσφέρει στα ανθρώπινα πλάσματα τα μέσα για να επιβιώνουν (Dis = πλούτος = Πλούτων). Ο Inferus ή Κάτω Κόσμος θεωρείται παραδοσιακά η κατοικία των πνευμάτων των νεκρών, αν και οι ιδέες των Ρωμαίων για τη μεταθανάτια ζωή ποίκιλαν ιδιαίτερα

55 Lectisternium Το lectisternium είναι ένα θεϊκό συμπόσιο, κατά τη διάρκεια του οποίου τα αγάλματα των θεών τοποθετούνταν σε ανάκλιντρα και τους προσφέρονταν γεύματα. Ο αριθμός 12 πιθανώς είναι το αποτέλεσμα της ετρουσκικής επιρροής σε θρησκευτικά ζητήματα, καθώς οι Ετρούσκοι λάτρευαν επίσης ένα κύριο πάνθεο 12 θεοτήτων. Όμως, οι dii consentes δεν ταυτίζονταν με τις ετρουσκικές θεότητες, αλλά με τους ελληνικούς θεούς του Ολύμπιου πάνθεου, αν και ο αρχικός χαρακτήρας τους ήταν διαφορετικός και με διαφορετικό μυθολογικό υπόστρωμα. Οι dii consentes καθοδηγούνταν από τους πρώτους τρεις, και θεωρούνται οι τρεις θεμέλιοι λίθοι της ρωμαϊκής θρησκείας και τα τυπικά τους τελούνταν στο Capitoleum Vetus, δηλαδή τον λόφο του Καπιτωλίου.

56 Αλλά αυτό που χαρακτηρίζει καλύτερα τη ρωμαϊκή θρησκεία είναι η οικιακή λατρεία των dii familiaris. Σε αυτή τη λατρεία ο lar familiaris (το πνεύμα προστάτης της οικογένειας), οι lares loci (πνεύματα-φύλακες του τόπου στον οποίο χτίζεται η κατοικία), το πνεύμα του paterfamilias (πατέρας του οίκου), οι dii penates (προστάτες θεοί της αποθήκης), οι dii manes (πνεύματα των νεκρών) και μια πλειάδα άλλων οικιακών θεοτήτων που λατρεύονταν καθημερινά από τα μέλη της οικογένειας. Η οικιακή λατρεία είναι τόσο σημαντική που χρησιμεύει ακόμη και ως το πρότυπο για διάφορες πρακτικές της κρατικής λατρείας. Για παράδειγμα, υπήρχε ο Lar Praestites, οι Penates Publici, κ.λπ. Ακόμη και στην αυτοκρατορική περίοδο, η αυτοκρατορική λατρεία θεμελιώθηκε στην οικιακή λατρεία και η λατρεία του πνεύματος (genius) του αυτοκράτορα ήταν στην πραγματικότητα η λατρεία του paterfamilias της οικογένειας όλων των Ρωμαίων.

57 Θρησκευτικές Εορτές Το ρωμαϊκό θρησκευτικό ημερολόγιο ημερολόγιο αντανακλούσε το γεγονός της φιλόξενης στάσης των Ρωμαίων στις λατρείες και τις θεότητες των κατακτημένων περιοχών. Οι ρωμαϊκές θρησκευτικές γιορτές της αρχαϊκής περιόδου είναι λίγες στον αριθμό. Ορισμένες από τις αρχαιότερες, όμως, επιβίωσαν ως το τέλος της παγανιστικής αυτοκρατορίας, διατηρώντας τις μνήμες των τελετουργικών τυπικών της γονιμότητας και του εξιλασμού ενός πρωτόγονου αγροτικού λαού. Νέες γιορτές εισήχθησαν, βέβαια, οι οποίες υποδείκνυαν την ενσωμάτωση των νέων θεοτήτων. Εν τέλει ήταν τόσο πολλές οι γιορτές που υιοθετήθηκαν, ώστε υποσκέλισαν τις ημέρες του ημερολογίου. Ανάμεσα στις θρησκευτικές γιορτές των Ρωμαίων, σημαντικότερες

58 ήταν τα Σατουρνάλια τα Λουπερκάλια, τα Εκουΐρια, και οι Αγώνες του Αιώνα. Στην αυτοκρατορική περίοδο τα Σατουρνάλια γιορτάζονταν επί επτά ημέρες, από τις 17 Δεκεμβρίου έως τις 23 Δεκεμβρίου, στην περίοδο δηλαδή κατά την οποία συνέβαινε το χειμερινό ηλιοστάσιο. Ο εργασίες σταματούσαν, δινόταν προσωρινή ελευθερία στους σκλάβους, δώρα ανταλλάσσονταν και γενικά επικρατούσε χαρά. Τα Λουπερκάλια ήταν αρχαία γιορτή αφιερωμένη αρχικά στον Λούπερκους (Lupercus), βουκολικό θεό των Ιταλών. Ο εορτασμός τελούνταν στις 15 Φεβρουαρίου στο σπήλαιο Lupercal στον Λόφο του Παλατίνου, όπου οι μυθικοί ιδρυτές της Ρώμης, οι δίδυμοι Ρωμύλος και Ρέμος ανατράφηκαν από μία λύκαινα. Ανάμεσα στους ρωμαϊκούς μύθους που συνδέονται μαζί τους είναι εκείνος του Φαυστούλου (Faustulus), ενός βοσκού που υποτίθεται ότι ανακάλυψε τα δίδυμα στη φωλιά της λύκαινας και τα πήρε στο σπίτι του στη σύζυγό του Άκκα Λαρεντία. Τα Εκουΐρια, μια γιορτή προς τιμήν του Άρη, γιορτάζονταν στις 27 Φεβρουαρίου και στις 14 Μαρτίου, την εποχή δηλαδή που προετοιμάζονταν οι νέες εκστρατείες. Εν όψει του εορτασμού ιππικοί αγώνες τελούνταν στο Campus Martius. Οι Αγώνες του Αιώνα (Ludi Saeculares), που περιλάμβαναν θεάματα και θυσίες γίνονταν σε ακανόνιστα διαστήματα, εκτός ημερολογιακής ακολουθίας. Παραδοσιακά η τέλεσή τους γινόταν μία φορά κάθε τέλος του αιώνα (saeculum), για να σημειώσουν την έναρξη μια νέας εποχής. Υποτίθεται ότι άρχιζαν όταν πέθαινε και ο τελευταίος από εκείνους που παρευρίσκονταν στους

59 προηγούμενους αγώνες. Ωστόσο, η παράδοση αγνοείτο συχνά απ' ό,τι φαίνεται με γνωστό παράδειγμα την αναβίωσή τους ως θέαμα από τον Αύγουστο. Οι αγώνες τιμήθηκαν με μια σειρά ωδές από τον ποιητή Οράτιο Ανθρωπομορφισμός θεών στην Αρχαία ελληνική θρησκεία Ο ανθρωπομορφισμός ήταν ένα από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των Θεών στην αρχαία ελληνική θρησκεία και μυθολογία. Γενικότερο χαρακτηριστικό των ελληνικών θεοτήτων είναι ακριβώς αυτός ο ανθρωπομορφισμός τους, η τάση δηλαδή να αποδίδονται στους θεούς ανθρώπινα χαρακτηριστικά, τόσο αδυναμίες όσο και αρετές. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι σε όλες τις αναπαραστάσεις των ελληνικών θεοτήτων, αυτές εμφανίζονται με ανθρώπινη μορφή. Ότι ισχύει για την αναπαράσταση της εξωτερικής εμφανίσεως των θεοτήτων, ισχύει και για το χαρακτήρα τους. Οι Ολύμπιοι θεοί αν κι έχουν κι αυτοί πολλές αδυναμίες αν κι αυτοί ζητούν μερικές φορές θυσίες, είναι πραγματικά σε πολύ μεγάλο βαθμό προσιτοί στους ανθρώπους, συχνά κατεβαίνουν ανάμεσα στους θνητούς για να τους βοηθήσουν ή να τιμωρήσουν ή και να συμμετάσχουν στις γιορτές τους. Οι

60 μυθικοί ήρωες έχουν θεούς που τους προστατεύουν αλλά όχι μόνο οι ήρωες ακόμα κι οι απλοί άνθρωποι έχουν δικούς τους θεούς. Κατά τον Καντ αιτία του ανθρωπομορφισμού είναι η αδυναμία του ανθρώπου να φαντασθεί λογικό Ον χωρίς να έχει την εικόνα του ανθρώπου, την εικόνα και την ομοίωσή του. Διονυσιακή λατρεία Οι Σάτυροι συμμετέχουν στις τελετουργίες. Από όπου περνούν ο κόσμος τους αποθεώνει. Από αυτούς γεννήθηκαν οι τραγωδίες και το δράμα. Ιστορικές διηγήσεις για την γέννηση του Διονύσου υπάρχουν δύο. Η πρώτη διήγηση αναφέρει πως η μητέρα του ήταν η Σεμέλη, κόρη του Κάδμου η οποία έμεινε έγκυος από τον Δία και με την προτροπή της Ήρας, επιθύμησε να το δει σε όλη του την μεγαλοπρέπεια. Ο Δίας εμφανίστηκε μπροστά της, αλλά οι φλόγες της λάμψης ήταν τόσο δυνατές, που την έκαψαν. Πεθαίνοντας έβγαλε από την κοιλιά της το βρέφος. Την πρώτη φορά όμως ο Διόνυσος γεννήθηκε από το μηρό του Δία ο οποίος προκειμένου να το σώσει το τοποθέτησε εκεί ώσπου να τελειώσει γη

61 κυοφορία. Επιπλέον στις δύο διηγήσεις έχουμε το κοινό και το καινοτόμο όπου το κοινό και το καινοτόμο στοιχείο είναι ότι και οι δύο γονείς του Διόνυσου τον κυοφόρησαν. Το ιερατείο της Διονυσιακής λατρείας αποτελούνταν από τον Παυσανία, τον Θηβαίο και τον ιερέα του Διονύσου με το όνομα Πήγασος. Το τελετουργικό της λατρείας του Διονύσου τελείται στην αρχή του θεάτρου όπου στο ιερατείο ήταν ζώο που καταβροχθιζόταν κατά την διάρκεια της ομοφαγίας. Η ωμοφαγία ερμηνεύεται ως το αποκορύφωμα ενός ιερού μυστηρίου, κατά το οποίο οι λάτρεις του θεού Διονύσου πίστευαν ότι ο θεός έπαιρνε τη μορφή διαφόρων ζώων ή φυτών παρευρισκόμενος με αυτό τον τρόπο μεταξύ τους Η προσφορά της αρχαίας ελληνικής θρησκείας στην πολιτιστική κληρονομιά των Ελλήνων

62 Ο σύγχρονος κόσμος οφείλει σχεδόν τα πάντα στους Έλληνες. Αυτοί προσδιόρισαν για πρώτη φορά τις κατηγορίες σκέψης που έχουμε ως σήμερα, διαμόρφωσαν τα κυριότερα πνευματικά μας εργαλεία και έδωσαν συγκεκριμένο περιεχόμενο στις αρχές της ηθικής μας. Γενικότερα, ανακάλυψαν την επιστημονική έρευνα διατυπώνοντας τα πρώτα ερωτήματα και προσπάθησαν να τα απαντήσουν, με επιτυχία σε ικανοποιητικό βαθμό. Ανύψωσαν όλες τις μορφές της τέχνης τόσο, ώστε όλα τα σύγχρονά της ρεύματα να πηγάζουν απ την ελληνική τέχνη. Στην κοινή κληρονομιά, που οι στοχαστές και οι καλλιτέχνες έκαναν να καρποφορήσει στη διάρκεια 15 αιώνων με διαφορετικά αποτελέσματα, κανείς δεν αμφισβητεί τον πρωταρχικό ρόλο που έπαιξε ο Ελληνισμός. Γι αυτό οι σύγχρονοί μας αισθάνονται μεγάλο ενδιαφέρον για έναν λαό, στον πολιτισμό του οποίου οφείλουμε τόσα πολλά. Το ενδιαφέρον αυτό μπορεί να ικανοποιηθεί απόλυτα, αφού οι πηγές που μας αποκαλύπτουν την Αρχαία Ελλάδα είναι ιδιαίτερα πλούσιες και ποικίλες. Παράλληλα με τις γραπτές πηγές η αρχαιολογία προσφέρει για την Ελλάδα μια πλούσια πληροφόρηση και τα μνημεία που μελετάει δεν αποτελούν μαρτυρίες μόνο για τον Ελληνικό

63 Πολιτισμό, αλλά περιέχουν και αισθητικές αξίες μεγάλου διαμετρήματος. Επιπλέον, ένα στοιχείο ένα στοιχείο εξίσου σημαντικό είναι και το ότι η ίδια η χώρα όπου έζησαν και δημιούργησαν οι Έλληνες μας είναι και σήμερα προσιτή. Ξαναβρίσκουμε στον ελληνικό χώρο τα ίδια τοπία που έβλεπαν ο Όμηρος, ο Σοφοκλής ή ο Πλάτων. Αρχαίο Ελληνικό Μηνολόγιο Οι μήνες στην αρχαία Αττική, πήραν τα ονόματά τους από τις μεγαλύτερες γιορτές των κατοίκων της Αττικής, τις οποίες γιόρταζαν στην συγκεκριμένη χρονική περίοδο (μήνα). Η αφετηρία του κάθε μήνα ήταν η νέα σελήνη και η διάρκειά του ήταν 3 δεκαήμερα. Η έναρξη εκάστου έτους στην αρχαία Αθήνα (αθηναϊκός ενιαυτός) ήταν των Εκατομβαιών. Με την αρχή του θερινού ηλιοστασίου δηλαδή την χρονική εκείνη περίοδο που οι ημέρες άρχιζαν να μικραίνουν. (των) Εκατομβαιών : σελήνη Ιουλίου (των) Μεταγειτνιών : σελήνη Αυγούστου (των) Βοηδρομιών : σελήνη Σεπτεμβρίου (των) Πυανεψιών : σελήνη Οκτωβρίου (των) Μαιμακτηριών : σελήνη Νοεμβρίου (των) Ποσειδεών : σελήνη Δεκεμβρίου (των) Γαμηλιών : σελήνη Ιανουαρίου (των) Ανθεστηριών : σελήνη Φεβρουαρίου (των) Ελαφηβολιών : σελήνη Μαρτίου (των) Μουνιχιών : σελήνη Απριλίου

64 (των) Θαργηλιών : σελήνη Μαΐου (των) Σκιροφοριών : σελήνη Ιουνίου Εορτολόγιο Αρχαίας Ελληνικής (σελήνη Ιανουαρίου) 27/12-25/1 30 ημέρες. «Ιερός Γάμος» του Διός και της Ήρας: Εορτή από την οποία πήρε το όνομα ο μήνας, που θεωρήθηκε και αίσιος για την τέλεση γάμων. Ανθεστηρίων ήμερα 1η: «Πιθοίγια»: ήμερα κατά την οποία ανοίγονταν τα νέα κρασιά. Ανθεστηρίων ημέρα 2η: «Χοές»: Ιερός γάμος του άρχοντος βασιλέως. Ανθεστηρίων ημέρα 3η: «Χύτροι»: ανάκληση ψυχών και προσφορές στους νεκρούς.

65 Μυστήρια εν Άγραις. Εορτή στις αθηναϊκές Άγρες ως προπαρασκευή των μεγάλων Ελευσίνιων Μυστηρίων. Είχε και το όνομα «μικρά μυστήρια». (σελήνη Φεβρουαρίου) 26/1-23/2 29 ημέρες. Διάσια. Ανοιξιάτικη εορτή προς τιμήν του Μειλιχίου Διός, η μεγαλύτερη αθηναϊκή εορτή για το Δία. Θυσία ζώων και ομοιωμάτων τους από ψωμάκια ζυμωμένα με μέλι. Ελαφηβόλια. Παλαιά εορτή προς τιμήν της κυνηγέτιδος Αρτέμιδος με θυσία ελαφιών και αργότερα ομοιωμάτων ελαφιών από αλεύρι, μέλι και σουσάμι. Προάγων των δραματικών αγώνων των μεγάλων Διονυσίων στο Διονυσιακό θέατρο και θυσία στο γειτονικό τέμενος του Ασκληπιού (Ασκληπιεία). Μεταφορά ξοάνου Διονύσου από Ν. κλιτύ Ακροπόλεως σε Ακαδήμεια. Μεγάλα ή «εν άστει» Διονύσια με πομπή και τριήμερους δραματικούς αγώνες στο Διονυσιακό θέατρο των Αθηνών. (σελήνη Μαρτίου) 24/2-25/3 30 ημέρες. Γαλάξια. Εορτή της Μεγάλης Μητρός (Ρέας), με προσφορά «γαλαξίας», πολτού από γάλα και κρίθινο αλεύρι. (σελήνη Απριλίου) 26/3-23/4 29 ημέρες.

66 Μουνύχια προς τιμήν της Μουνυχίας Αρτέμιδος, με πομπή στο ιερό του λόφου της Μουνυχίας και με «άμιλλα νεών». Ολυμπίεια προς τιμήν του Ολυμπίου Διός στο αθηναϊκό Ολυμπιείο. (σελήνη Μαϊου) 24/4-23/5 30 ημέρες. Παραμονή Θαργηλίων Περιφορά «φαρμάκων» και καθαρμός της πόλεως. Θαργήλια. Παλαιά εορτή του Απόλλωνος και της Αρτέμιδος. Προσφορά «Θαργηλίων» για την ευόδωση της συγκομιδής. Βενδίδεια. Εορτή της θρακικής θεάς Βενδίδος στον Πειραιά με διπλή πομπή, «επιχωρίων και θρακών», λαμπαδηφορία εφίππων. Καλλυντήρια. Εορτή πιθανώς ευπρεπισμού του ναού της Πολιάδος Αθηνάς. Πλυντήρια, Καθαρτήρια εορτή κατά την οποία έπλεναν το ξόανο της Αθηνάς Πολιάδος στο Φάληρο. (σελήνη Ιουνίου) 24/5-21/6 29 ημέρες. Σκίρα ή Σκιροφόρια. Γυναικεία εορτή της Δήμητρας και της Κόρης, συνδεδεμένη με τα θεσμοφόρια. Διιπόλια ή Διπολίεια. Προς τιμήν του Διός Πολιέως με επίκεντρο τα Βουφόνια (θυσία βοδιού). Άρρηφόρια ή Αρρητοφόρια. Μυστική εορτή προς τιμήν της Αθήνας για την εξασφάλιση της ευφορίας, με αρρητοφορία.

67 Διισωτήρια. Εορτή του Διός Σωτήρος και της Αθηνάς Σωτείρας στο Δισωτήριον του Πειραιώς, με πομπή και «άμιλλα νεών». Θυσία των αρχόντων της πόλεως στον Δία Σωτήρα και την Αθηνά Σώτειρα στην Αγορά των Αθηνών για την καλοχρονιά. (σελήνη Αυγούστου) 22/7-19/8 29 ημέρες. Μεταγείτνια. Παλαιά εορτή προς τιμήν του Μεταγειτνίου Απόλλωνος, που νωρίς παρήκμασε. Ηράκλεια του Κυνοσάργους ή τα εν Διομείοις (το Κυνόσαργες βρισκόταν στον δήμο Διομείας). Ελευσίνια. Πεντετηρικώς (Μεγάλα) και τριετηρικώς (Μικρά Ελευσίνια) στην Ελευσίνα προς τιμήν της Δήμητρας και της Κόρης. (σελήνη Ιουλίου) 22/6-21/7 30 ημέρες. Ηράκλεια του Μαραθώνος. Πεντετηρική εορτή με αγώνες, στην πεδιάδα του Μαραθώνος. Εκατόμβαια. Παλαιά εορτή προς τιμήν του Εκατομβαίου Απόλλωνος, που είχε παρακμάσει ήδη στους κλασσικούς χρόνους. Κρόνια. Εορτή προς τιμήν του Κρόνου και της Ρέας, ευχαριστήρια για το τέλος της συγκομιδής Συνοίκια, σε ανάμνηση του «συνοικισμού» της Αθήνας, θυσία στην Πολιούχο Αθηνά και αναίμακτη προσφορά στην Ειρήνη. Μεγάλα Παναθήναια. Γενέθλια Αθηνάς. Πομπή από τον Κεραμεικό στην Ακρόπολη.

68 (σελήνη Σεπτεμβρίου) 20/8-18/9 30 ημέρες. Γενέσια. «Πένθιμη» εορτή με θυσία στη θεά Γη, στη μνήμη των «γενετών», των νεκρών δηλαδή προγόνων. Αρτέμιδος και Ενυαλίου: πομπή και θυσία στο ιερό της θεάς στις Άγρες. Βοηδρόμια. Παλαιά εορτή προς τιμήν του Απόλλωνος Βοηδρομίου. Μεγάλα Μυστήρια προς τιμήν της Δήμητρας και της Κόρης. Ημερα 1η «Αγυρμός»: συγκέντρωσι των μυστών, ημέρα 2η. «Άλαδε μύσται»: κάθοδος των μυστών στη θάλασσα, ημέρα 3η, 4η, 5η, 6η, 7η, 8η, Μυστήρια στο Ελευσινιακό Τελεστήριο. (σελήνη Οκτωβρίου) 19/9-17/10 29 ημέρες. Προηρόσια στην Ελευσίνα προς τιμήν της Δήμητρας και της Κόρης με θυσία βοδιών, για την εξασφάλιση της ευφορίας της γης. Πυανόψια. Εορτή του Απόλλωνος, επώνυμη του μηνός. Θησεία. Εορτή του Θησέως. Καθιερώθηκε το 475 π.χ. με τη μεταφορά των οστών του ήρωος από τη Σκύρο στην Αθήνα. Οσχοφόρια. Διονυσιακή εορτή στο τέλος του τρυγητού. Πομπή από το εν Λίμναις ιερό του Διονύσου στο τέμενος της Σκιράδος Αθηνάς. Στήνια με θυσία προς τιμήν της Δήμητρας και της Κόρης, προετοιμασία για τις μεγάλες γυναικείες εορτές των Ελευσινιακών θεοτήτων.

69 Θεσμοφόρια του Αλιμούντος: μυστηριακή εορτή με θυσία και χορούς γυναικών στο τοπικό ιερό της Δήμητρας. Θεσμοφόρια. Γυναικεία εορτή της Αθήνας προς τιμήν της Δήμητρος Θεσμοφορου και της Κόρης. Απατούρια. Παλαιά εορτή κοινωνικής φύσεως για την εγγραφή των παιδιών στους καταλόγους των φρατριών. Χαλκεία. Εορτή των χαλκέων και όλων των τεχνιτών προς τιμήν της Εργάνης Αθηνάς και του Ηφαίστου (σελήνη Νοεμβρίου) 18/10-16/11 30 ημέρες. Μαιμακτήρια. Παλαιά εορτή του Διός Μαιμάκτου, επώνυμη του μηνός. Πομπαία. Καθαρτήρια εορτή προς τιμήν του Διός Μειλιχίου για την ευόδωση της σποράς, με περιφορά της δοράς θυσιασθέντος ζώου και κηρυκείου. (σελήνη Δεκεμβρίου) 17/11-15/12 29 ημέρες.

70 Πληροσία εορτή με θυσία προς τιμήν του Διός. Ποσείδεα. Παλαιά εορτή προς τιμήν του Ποσειδώνος ως θεού της υγρασίας και της βλαστήσεως. Αλώα. Αγροτική εορτή προς τιμήν της Δήμητρας, της Κόρης και του Διονύσου, για την ευόδωση της βλαστήσεως. (Μεταφορά μεγάλων πήλινων φανών από γυμνές γυναίκες τη νύκτα και στήσιμο τους στα καλλιεργημένα χωράφια).

71 Τα Ελευσίνια Μυστήρια Τα Ελευσίνια ήταν γιορτή και μυστηριακή τελετή που πραγματοποιούνταν στην Ελευσίνα της Αττικής προς τιμήν της θεάς Δήμητρας και της Περσεφόνης. Κατά κοινή παραδοχή, επρόκειτο για την ιερότερη και πιο σεβαστή τελετή από όλες τις γιορτές της αρχαίας Ελλάδας έχοντας ξεκινήσει από τη Σαμοθράκη και τα Καβείρια Μυστήρια μεταφέρθηκαν στην Ελευσίνα από Θράκες αποίκους. Άρχισαν να αποκτούν μεγάλη φήμη κατά τον καιρό του Πεισίστρατου και έφτασαν στο απόγειο της ακμής τους κατά το χρυσό Αιώνα του Περικλή

72 Θεωρίες σχετικά με την ίδρυση των Ελευσίνιων Μυστηρίων Κατά τη μυθολογία, ιδρυτής τους θεωρούνταν ο Εύμολπος ή ο Μουσαίος, ο οποίος θεωρούνταν γιος του Ορφέα και τελετάρχης στα Μυστήρια. Θεωρίες επίσης υποστηρίζουν ότι ιδρυτής τους ήταν ο Ερεχθέας, που εισήγαγε την τελετή από την Αίγυπτο ή ακόμα και η ίδια η Δήμητρα, η οποία έφτασε στην Ελευσίνα ψάχνοντας για την Περσεφόνη και πρόσφερε σιτηρά στους κατοίκους, εγκαινιάζοντας τις τελετές και τα μυστήρια. Λέγεται ότι κοντά στην Καλλίχορο πηγή στην Ελευσίνα βρισκόταν ένας βράχος, η Αγέλαστος Πέτρα, στον οποίο κάθισε να ξεκουραστεί η Δήμητρα, και αργότερα γύρω από αυτόν οι γυναίκες της Ελευσίνας έψαλλαν ύμνους προς τη θεά. Η διήγηση του Παυσανία Σύμφωνα με αυτή, κατά τη βασιλεία του Ερεχθέα ξέσπασε πόλεμος μεταξύ Αθηναίων και Ελευσινίων, μετά το τέλος του οποίου και την ήττα των τελευταίων, η Ελευσίνα έγινε ένας από τους δήμους της Αττικής και αναγνωρίστηκε η κυριαρχία των Αθηναίων στα πάντα εκτός από τις Τελετές, τις οποίες επιθυμούσαν να διατηρήσουν να διεξάγουν οι Ελευσίνιοι. Συνεπώς, κατά τον μύθο το ιερατείο το υπεύθυνο για την τελετή αποτελείτο από τους απογόνους του Ευμόλπου, τους Ευμολπίδες, τις κόρες του βασιλιά

73 Κελεού και από το ιερατικό γένος των Κηρύκων, οι οποίοι απέδιδαν την καταγωγή τους στον Ερμή και την Άγλαυρο. Τα αρχαιολογικά ευρήματα σε συνδυασμό με τις αναφορές του Θουκυδίδη οδηγούν στο συμπέρασμα ότι τα Μυστήρια (και η ίδια η Ελευσίνα) ήταν υπό τον έλεγχο των Αθηνών από πολύ ενωρίς, πιθανώς από τις αρχές του 7ου π.χ. αι.κατά τη διάρκεια της αθηναϊκής ηγεμονίας, τα Mυστήρια διακρίνονταν σε Μεγάλα και Μικρά. Τα Μεγάλα γιορτάζονταν στην Αθήνα και στην Ελευσίνα, ενώ τα Μικρά στην Άγρα. Μικρά Ελευσίνια Τα Μικρά Ελευσίνια αποτελούσαν "προετοιμασία" για τα Μεγάλα Μυστήρια. Πραγματοποιούνταν κατά το μήνα Ανθεστηριώνα και ήταν προς τιμήν της Περσεφόνης. Ενώ αρχικά απαγορευόταν η συμμετοχή στους μη Αθηναίους, αργότερα αναφέρεται από τον Ηρόδοτο πως όλοι οι Έλληνες μπορούσαν να λάβουν μέρος στη μύηση, ενώ αλλού αναφέρεται ότι απαγορευόταν στους εγκληματίες, τους βαρβάρους, τους μάγους και τους άθεους Μεγάλα Ελευσίνια Τα Μεγάλα Ελευσίνια εορτάζονταν κατά τη 15η ημέρα του μήνα Βοηδρομιώνα και κρατούσαν εννέα ημέρες. Οι συμμετέχοντες αποκαλούνταν επόπται ή έφυροι. Την προηγουμένη της γιορτής, οι έφηβοι της πόλης υποδέχονταν τα Ιερά Αντικείμενα, τα οποία δε φανερώνονταν σε κανέναν

74 1 η μέρα Μυστηρίων Την πρώτη ημέρα, όσοι είχαν μυηθεί στα Μικρά Ελευσίνια συγκεντρώνονταν στην Ποικίλη Στοά της Αρχαίας Αγοράς μετά από πρόσκληση των ιερέων, εξ ου και η ημέρα ονομαζόταν αγυρμός και πρόρρησις. Η συμμετοχή στη γιορτή δεν προϋπέθετε τη μύηση, γι' αυτό και η γιορτή προσείλκυε ανθρώπους από ολόκληρη την Ελλάδα που συνέρρεαν στην Αθήνα για να παρακολουθήσουν τα δρώμενα. 2 η μέρα Μυστηρίων Η δεύτερη ημέρα, που ήταν αφιερωμένη σε καθαρμούς, ονομαζόταν Άλαδε Μύσται, μάλλον από τη φράση με την

75 οποία καλούνταν οι συμμετέχοντες. Οι μύστες πορεύονταν σε πομπή προς τη θάλασσα, όπου περνούσαν από εξαγνισμό. Η διαδικασία προσομοιάζει αρκετά με τη σύγχρονη χριστιανική τελετή των Θεοφανείων. 3 η μέρα Μυστηρίων Ήταν ημέρα νηστείας κι ότι το απόγευμα λάμβανε χώρα γεύμα από άρτους φτιαγμένους από μέλι και σουσάμι. Δεν είναι σίγουρο αν υπήρχαν θυσίες ή όχι, πάντως υπήρχαν προσφορές ψαριών και άρτων. Καλάθο ή κάθοδον ονομάζοταν η διαδικασία μεταφοράς από βόδια ένα καλάθι γεμάτο παπαρούνες και ρόδια, που σχετίζονταν με τη Δήμητρα και την Περσεφόνη αντίστοιχα Η 4 η μέρα των Μυστηρίων Η τέταρτη ημέρα, που αποκαλούνταν Επιδαύρια, ήταν πρόσθετη για όσους είχαν προσέλθει καθυστερημένα. Λέγεται ότι προστέθηκε στον αρχικό αριθμό των ημερών, όταν ο Ασκληπιός ήρθε να πάρει μέρος στη μύηση από την Επίδαυρο, αλλά καθυστέρησε μια μέρα και οι Αθηναίοι πρόσθεσαν άλλη μια μέρα στη γιορτή για να μην τον δυσαρεστήσουν. Η 5 η μέρα Την πέμπτη ημέρα, που αποκαλούνταν η των λαμπάδων ημέρα, οι μύστες με επικεφαλής τον δαδούχο κατευθύνονταν με πυρσούς στο ναό της Δήμητρας στην Ελευσίνα, όπου και παρέμεναν για όλη τη νύχτα. Η πομπή αυτή συμβόλιζε την περιπλάνηση της θεάς για να βρει την κόρη της. Η 6 η μέρα

76 Την έκτη ημέρα, που ονομάζεται Ίακχον και θεωρείται η ιερότερη, το άγαλμα του Ίακχου, γιου της Περσεφόνης και του Χθόνιου Δία, στολισμένο με μυρτιές και με ένα δαυλό στο χέρι του, μεταφερόταν από το ναό του Ίακχου με φωνές και τραγούδια κατά μήκος της Ιεράς Οδού, που συνέδεε τον Κεραμεικό με το Θριάσιο Πεδίο. Κατά την πορεία αυτή ακούγονταν κατά το έθιμο οι «γεφυρισμοί», χοντροκομμένα αστεία, στη γέφυρα του Κηφισού. Τα σκώμματα αυτά ήταν συμβολικά και αναφέρονταν στην Ιάμβη της Ελευσίνας, η οποία με τα αστεία της κατάφερε να κάνει τη Δήμητρα να γελάσει, όταν θλιμμένη έψαχνε την κόρη της. Την πομπή ακολουθούσε μεγάλο πλήθος συμμετεχόντων και θεατών, το οποίο, κατά τον Ηρόδοτο, έφτανε τους κατά μήκος της Ιεράς Οδού Τη νύχτα, οι μύστες παρέμεναν στην Ελευσίνα, ενώ οι υπόλοιποι, επισκέπτες και αμύητοι, διώχνονταν από έναν κήρυκα. Πιστεύεται ότι οι μύστες έπιναν τον κυκεώνα στο αποκορύφωμα των Μυστηρίων για να σπάσουν την ιερή αποχή από το φαγητό και το ποτό, ο οποίος αποτελούνταν κυρίως από νερό, κριθάρι και βότανα. Επαναλάμβαναν τον όρο εχεμύθειας των Μικρών Ελευσινίων, περνούσαν από νέο εξαγνισμό και οδηγούνταν από το μυσταγωγό στο Τελεστήριον.

77 Ο χωρισμός των Μυστηρίων Τα δρώμενα κατά τα οποία γινόταν αναπαράσταση της ιστορίας της Δήμητρας και της Περσεφόνης, καθώς και της αρπαγής της τελευταίας από τον Άδη και της περιπλάνησης της μητέρας της για να τη βρει, τα δεικνύμενα, όπου ο Ιεροφάντης έμπαινε στο Ιερό και έβγαινε λίγο αργότερα με τα Ιερά αντικείμενα των δυο θεοτήτων, τα οποία πρόβαλλε στους μυημένους, και τα λεγόμενα, συμβολικές φράσεις των μυστών. Ακολουθούσε ο ύψιστος βαθμός μύησης με την ονομασία εποπτεία. Κεντρικό σύμβολο της εποπτείας ήταν ένα στάχυ, το οποίο φυλασσόταν στο άδυτο του Τελεστηρίου και αφού θεριζόταν τελετουργικά από τον ιεροφάντη, επιδεικνυόταν στους πιστούς ως σύμβολο της ανεξάντλητης δημιουργικής δύναμης της Μητέρας Γης. Τέλος των Μυστηρίων Κατά την έβδομη και όγδοη ημέρα, οι μυημένοι επέστρεφαν στην Αθήνα. Η ένατη και τελευταία ημέρα ονομαζόταν πλημοχόαι, που ήταν ένα είδος αγγείου. Δυο

78 τέτοια αγγεία γεμίζονταν με νερό ή κρασί από τους μύστες, τα ανύψωναν και έπειτα προσέφεραν χοές προς την ανατολή και τη δύση προφέροντας μυστικές φράσεις. ΜΑΝΤΕΙΣ

79 Οι Μάντεις, αντίθετα με τους Ιερείς δεν ήταν διορισμένοι, και θεωρούνταν άνθρωποι με χάρισμα προφητικής ικανότητας. Αυτή η ικανότητα, πίστευαν, προέρχονταν από την άμεση επικοινωνία τους με τους θεούς, που έστελναν τα σημάδια τους με διάφορους τρόπους, όπως πχ τα εντόσθια των σφαγίων, που οι Μάντεις γνώριζαν να διαβάζουν. Άλλοι πίστευαν πως γίνονταν απευθείας όργανα των θεών, που <<κατέρχονταν>> σε αυτούς. Ο Μάντης, είχε απόλυτη εξουσία. Οι προσταγές του, αφού δίνονταν ως Μαντείες, έπρεπε οπωσδήποτε να εκτελεστούν. Επίσης, δεν υπήρχε στρατιωτική επιχείρηση χωρίς συνοδεία Μάντη, που θυσίαζε σε συνεργασία με τον Στρατηγό, που ταυτόχρονα ήταν και αρχιερέας. ΚΑΛΧΑΣ Ο Κάλχας ή Κάλχαντας από τις Μυκήνες ή τα Μέγαρα, υπήρξε ένας από τους διασημότερους μάντης της Αρχαίας Ελλάδος. Ξακουστός οιωνοσκόπος, ερμήνευε το μέλλον, χάρισμα που του είχε δώσει ο Θεός Απόλλωνας, καθώς ήταν γιος του Θέστορα ο οποίος ήταν απόγονος του θεού. Ο Κάλχας με τις προφητείες του διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στον πόλεμο και την κατάληψη της Τροίας, καθώς σε κάθε σημαντική στιγμή του πολέμου και της προετοιμασίας του, βρίσκουμε μια προφητεία του. ΕΛΕΝΟΣ Ο Έλενος απόκτησε το μαντικό χάρισμα μαζί με την Κασσάνδρα σε παιδική ηλικία. Οι γονείς του τέλεσαν μια τελετή στον ναό του Θυμβραίου Απόλλωνα έξω από τις πύλες της Τροίας και το βράδυ αποχώρησαν αφήνοντάς τον μαζί με την αδελφή του μέσα στον ναό. Την άλλη μέρα πήγαν να πάρουν τα παιδιά και τα βρήκαν να κοιμούνται

80 έχοντας δίπλα τους δύο φίδια που τους έγλυφαν το πρόσωπο. Ο Πρίαμος και η Εκάβη άρχισαν να φωνάζουν και τα φίδια αποτραβήχθηκαν, αλλά είχαν προλάβει, ως όργανα του θεού, να τους δώσουν το χάρισμα της μαντικής. Ο Έλενος, σε αντίθεση με την Κασσάνδρα, προέλεγε το μέλλον ερμηνεύοντας τις κινήσεις και τις κραυγές των πουλιών. Η ΘΕΟΝΟΗ Η Θεονόη είναι γνωστή κυρίως μια θυγατέρα του βασιλιά της Κάτω Αιγύπτου Πρωτέως και της Ψαμάθης. Αδελφός της ήταν ο βασιλιάς Θεοκλύμενος. Στην τραγωδία «Ελένη» του Ευριπίδη η Θεονόη εμφανίζεται να έχει μαντικές ικανότητες και να συμβουλεύει την Ωραία Ελένη. Επιπλέον, τη βοηθά να διαφύγει από την Αίγυπτο όταν ο Θεοκλύμενος την ζητούσε για γυναίκα του.

81 ΚΥΜΑΙΑ ΣΙΒΥΛΛΑ Ένα από τα σπουδαιότερα μαντεία της αρχαιότητας βρισκόταν στην πρώτη αρχαιοελληνική αποικία των Ελλήνων στη Δύση. Στην Κύμη της Ιταλίας. Η ιέρεια όταν ήθελε να συμβουλευτεί τον Απόλλωνα έμπαινε μέσα σε μια θαλάσσια σπηλιά. Η ιέρεια ήταν η Σίβυλλα που τη σέβονταν και την εκτιμούσαν όλοι, από τον τελευταίο αγρότη μέχρι τον σπουδαιότερο βασιλιά. Η ονομασία «Κυμαία Σίβυλλα» δεν ήταν το πραγματικό της όνομα. Το «Κυμαία» προσδιόριζε την καταγωγή, ενώ με το «Σίβυλλα» προσδιορίζεται η προφητική της ιδιότητα. Ως πραγματικά ονόματα της Κυμαίας Σίβυλλας επικρατέστερα θεωρούνται τα : Αμάλθεια, Διηφόβη και Ιεροφίλη. Σύμφωνα με τα ρωμαϊκά έγγραφα, οι προβλέψεις της Σιβύλλας που είχαν περάσει σε γραπτά κείμενα, ήταν ορθές και ακριβείς σε τέτοιο βαθμό, ώστε ο Ταρκύνιος ο Υπερήφανος, ο έβδομος και τελευταίος βασιλιάς της Ρώμης, αγόρασε τα κείμενα πληρώνοντας ένα τεράστιο χρηματικό ποσό και πλέον, θεωρήθηκαν κρατικό μυστικό. ΟΡΦΕΑΣ Ο Ορφέας έζησε πριν τον τρωικό πόλεμο. Η μητέρα του ήταν η μούσα Καλλιόπη και ο πατέρας του ο Οίαγρος. Ο Ορφέας είχε τεράστια δύναμη εξαιτίας της φωνής του, ήταν μουσικός προφήτης και δάσκαλος και έφερε νέα θρησκεία. Όταν μυθικό πρόσωπο και ιδρυτής θρησκείας (όπως ο Ιησούς). Επίσης, είναι μυθικός ήρωας που πέθανε ως μάρτυρας της πίστης του και υπάρχουν τρεις εκδοχές για τον θάνατο του : Αυτοκτόνησε από τον έρωτα. Οδηγήθηκε εκεί λόγω του έρωτα του για την Ευρυδίκη Τον τιμώρησε ο Ποσειδώνας

82 Τον εκδικήθηκαν οι γυναίκες της Θράκης γιατί δεν τις έβαζε στα μυστήρια. Ο Ορφέας πίστευε στον θεό ήλιο και όχι στο Διόνυσο. Ήρθε από την Θράκη ή από την Κρήτη και αναμόρφωσε την διονυσιακή θρησκεία όπως Ιησούς αναμόρφωσε την ιουδαϊκή. Ωστόσο, ο Ορφέας ήταν μυθικό πρόσωπο ενώ ο Ιησούς πραγματικό. Διαφορές Ορφέα Διόνυσου Ο Ορφέας δεν παίζει τον αυλό ενώ ο Διόνυσος τον παίζει. Ο Ορφέας διατηρώντας την βακχική πίστη έφτασε στην θεωση που παλαιοτέρα σήμαινε ύβρη. Άλλαξε την αντίληψη του τι είναι θεός και επιδίωξε αυτή τη θεότητα. Η θεωση δεν ήταν σωματική μέθη αλλά πνευματική έκσταση= αποχή και τελετές καθαρμού. Αντίθετα ο Διόνυσος οδηγούταν σε σωματική θεωση. Ελπίδα που έφερε για την αθανασία. ΟΡΦΙΣΜΟΣ Ο ορφισμός εισήγαγε τον μυστικισμό και τον δυϊσμό ψυχήςσώματος και υλη. Η ψυχή ήταν μια σκιά που εγκατέλειπε τον νεκρό την στιγμή του θανάτου όπως στον χριστιανισμό. Το σώμα είναι η φυλακή της ψυχής όπως και στον χριστιανισμό. Η ψυχή μέσα στο σώμα λυτρώνεται μέσα από τον κύκλο της επαναλαμβανόμενης μετενσάρκωσης.

83 Επίσης γίνονταν διάφορες μυστηριακές τελετές που οδηγούσαν είτε στο εξαγνισμό είτε στην μύηση. Αυτές οι τελετές πραγματοποιούνταν την νύχτα συμβολίζοντας την μετάβαση από το σκότος της άγνοιας στο φως της αλήθειας. Δια μέσου των τελετών εμφανίζονταν αλήθειες και οι πιστοί συγκεντρώνονταν σε οίκους, σπήλαια, έψαλλαν ύμνους και γνώριζαν την διδασκαλία υπό το φως του ιερού πυρ. Οι ορφικοι πιστευαν: Το σώμα είναι η φυλακή της ψυχής. Η ψυχή είναι αυτό που υποκινεί τον άνθρωπο. Μπορεί κάποιος να βγει από τον κύκλο των συνεχομένων μετενσαρκώσεων Στην επιστροφή του νεκρού στον επίγειο κόσμο. Βρεθήκαν μάλιστα οστέινες πλάκες με λέξεις ΒΙΟΣ-ΘΑΝΑΤΟΣ-ΒΙΟΣ. Παρατηρούμε μια ομοιότητα όπως στον Χριστιανισμό με την Ανάσταση. Τα σημαντικότερα Μαντεία της Αρχαιότητας. Το Μαντείο των Δελφών Το Μαντείο της Δωδώνης Τροφώνιο Μαντείο Τα Δίδυμα της Μιλήτου Άορνον Κλάρος Νεκρομαντείο του Αχερώνα

84

85

86

87