Εισαγωγή στην Οικονομική Ανάλυση

Transcript

1 Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Εισαγωγή στην Οικονομική Ανάλυση Διάλεξη 12 Νίκος Θεοχαράκης Δεκέμβριος 2014

2 Μέτρηση κόστους ζωής Το κόστος ζωής σε νομισματικές μονάδες μπορεί να αυξάνεται ενίοτε με ταχύτατους ρυθμούς Παρατηρείστε ότι στην Ελλάδα στην διάρκεια της ναζιστικής κατοχής εκδίδονταν χαρτονομίσματα που αντιπροσώπευαν ολοένα και μεγαλύτερες χρηματικές αξίες

3 Ελληνικά κατοχικά χαρτονομίσματα 1 Οκτωβρίου Αυγούστου Ιανουαρίου Νοεμβρίου 1944

4 Πληθωρισμός (Inflation) Πληθωρισμός: Το φαινόμενο κατά το οποίο αυξάνεται το γενικό επίπεδο των τιμών μιας χώρας Ρυθμός πληθωρισμού (inflation rate) είναι η ποσοστιαία μεταβολή του πληθωρισμού μιας χώρας σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο Ένας τρόπος μέτρησης του πληθωρισμού είναι μέσω του Δείκτη Τιμών Καταναλωτή (ΔΤΚ) [Consumer Price Index (CPI)]

5 Δείκτης Τιμών Καταναλωτή Μέτρο του συνολικού κόστους των αγαθών και υπηρεσιών που αγοράζει ο τυπικός καταναλωτής [το «καλάθι της νοικοκυράς»] Τον ΔΤΚ τον υπολογίζουμε στα εξής στάδια 1. Καθορισμός «καλαθιού» 2. Εύρεση τιμών 3. Υπολογισμός κόστους του «καλαθιού» 4. Επιλογή έτους βάσης

6 Καθορισμός «καλαθιού» Όλα τα αγαθά δεν έχουν την ίδια στάθμιση στο «καλάθι». Οι στατιστικές υπηρεσίες κάθε χώρας προσδιορίζουν με συγκεκριμένη μεθοδολογία τους συντελεστές στάθμισης κάθε τύπου δαπάνης (π.χ., τρόφιμα-μη αλκοολούχα ποτά, αλκοολούχα ποτά-καπνός, ένδυση-υπόδηση) και στη συνέχεια προσδιορίζουν τις υποδιαιρέσεις κάθε κατηγορίας μέχρις ότου καταλήξουν σε συγκεκριμένα αγαθά.

7 Καθορισμός «καλαθιού» Στην περίπτωση της Ελλάδος η Στατιστική Υπηρεσία [παλαιότερα ΕΣΥΕ και τώρα ΕΛ.ΣΤΑΤ.] υιοθετεί την διεθνή ταξινόμηση COICOP (Classification Of Individual COnsumption by Purpose) που χωρίζει τα αγαθά στις εξής 12 διψήφιες βασικές κατηγορίες: 1. Διατροφή και μη αλκοολούχα ποτά 2. Αλκοολούχα ποτά και καπνός 3. Ένδυση-Υπόδηση 4. Στέγαση 5. Διαρκή αγαθά - Είδη νοικοκυριού και υπηρεσίες 6. Υγεία 7. Μεταφορές 8. Επικοινωνίες 9. Αναψυχή - Πολιτιστικές δραστηριότητες 10. Εκπαίδευση 11. Ξενοδοχεία - Καφέ - Εστιατόρια 12. Άλλα αγαθά και υπηρεσίες

8 Καθορισμός «καλαθιού» Οι αντίστοιχες σταθμίσεις του εναρμονισμένου ΔΤΚ για το 2007 σε ποσοστά επί τοις χιλίοις (ο/οο) ανά κατηγορία είναι: 1. Διατροφή και μη αλκοολούχα ποτά 171,88 2. Αλκοολούχα ποτά και καπνός 45,21 3. Ένδυση-Υπόδηση 94,76 4. Στέγαση 88,65 5. Διαρκή αγαθά - Είδη νοικοκυριού και υπηρεσίες 70,47 6. Υγεία 57,06 7. Μεταφορές 130,91 8. Επικοινωνίες 38,15 9. Αναψυχή - Πολιτιστικές δραστηριότητες 52, Εκπαίδευση 22, Ξενοδοχεία - Καφέ - Εστιατόρια 163, Άλλα αγαθά και υπηρεσίες 63, ,00

9 Πηγή: ΕΣΥΕ, Εναρμονισμένος Δείκτης Τιμών Καταναλωτή, Μεθοδολογικές μελέτες Ζ: 48, Πειραιάς, 2008 (Διάγραμμα ΝΘ)

10 Καθορισμός «καλαθιού» Για κάθε είδος υπάρχουν αντίστοιχα συγκεκριμένες υπό-ομάδες (3ψήφιες και 4ψήφιες) με τους δικούς τους συντελεστές στάθμισης. Για τη «Διατροφή και μη αλκοολούχα ποτά», π.χ., έχουμε τις παρακάτω υπό-ομάδες.

11 Εύρεση τιμών Η εύρεση των τιμών των αγαθών γίνεται από ειδικευμένα συνεργεία τιμοληψίας σε συγκεκριμένες χρονικές περιόδους μέσα στο μήνα. Για αγαθά μάλιστα που η τιμή τους αλλάζει συχνά (π.χ., νωπά φρούτα, βενζίνη) η τιμοληψία γίνεται περισσότερες φορές το μήνα.

12 Υπολογισμός του κόστους του «καλαθιού» Στη συνέχεια υπολογίζεται το κόστος του καλαθιού για τους διαφορετικούς μήνες ή έτη. Επειδή όμως ο ΔΤΚ είναι δείκτης πρέπει να έχουμε μια βάση σύγκρισης. Για τον λόγο αυτό έχουμε την

13 Επιλογή του έτους βάσης Επιλέγουμε ένα συγκεκριμένο έτος βάσης και θέτουμε το κόστος του καλαθιού του έτους αυτού ίσο με το 100. Ο ΔΤΚ κάθε χρονικής περιόδου (μήνα ή έτους) υπολογίζεται διαιρώντας το κόστος του καλαθιού αυτού του μήνα (ή έτους) με το κόστος του καλαθιού στο έτος βάσης και το πολλαπλασιάζουμε με το 100. Είναι προφανές ότι στο έτος βάσης ο ΔΤΚ είναι εκατό αφού το κόστος του καλαθιού διαιρείται με τον εαυτό του και πολλαπλασιάζεται με 100.

14 Παράδειγμα Παρόλον ότι η πραγματική μεθοδολογία είναι εξαιρετικά πολύπλοκη ας κάνουμε ένα απλοϊκό παράδειγμα για να το κατανοήσουμε. Έστω λοιπόν ότι η Στατιστική Υπηρεσία βρίσκει ότι το καλάθι της νοικοκυράς αποτελείται από 4 κιλά μήλα και 2 κιλά αχλάδια. Στη συνέχεια βρίσκει ότι για τα έτη 2004, 2005 και 2006 ή τιμή του κιλού για τα μήλα και τα αχλάδια είναι αντίστοιχα: Τιμή αχλαδιών ευρώ/ Κιλό Τιμή μήλων Έτος ευρώ/κιλό Υπολογίζουμε με τις τιμές αυτές το κόστος του καλαθιού κάθε έτος Έτος Τιμή μήλων /Κιλό Τιμή αχλαδιών / Κιλο Κόστος καλαθιού σε x4+ 2 x2= x4+ 3 x2= x4+ 4 x2= 20

15 Παράδειγμα Επιλέγουμε τώρα το 2004 ως έτος βάσης. Το κόστος του καλαθιού το 2005 είναι 8. Διαιρούμε το κόστος του καλαθιού κάθε έτος με το 8 και πολλαπλασιάζουμε με το εκατό. Αυτό μας δίνει τον ΔΤΚ για κάθε έτος Έτος Κόστος καλαθιού σε ανά έτος Κόστος καλαθιού σε έτους βάσης ΔΤΚ =κ.κ. έτους/κ.κ. έτους βάσης x , , ,00 Μπορούμε να υπολογίσουμε τον ρυθμό πληθωρισμού ως εξής: Για το 2005 έχουμε (ΔΤΚ ΔΤΚ 2004 )/ΔΤΚ 2004 =( )/100=75% Για το 2006 έχουμε (ΔΤΚ ΔΤΚ 2005 )/ΔΤΚ 2005 =( )/175=43%

16 Στοιχεία για την Ελλάδα Ας δούμε τώρα την εξέλιξη του (ρυθμού του) πληθωρισμού στην Ελλάδα τον τελευταίο μισό αιώνα. Παρατηρείστε ότι ο πληθωρισμός έφθασε στο απόγειο του στη μεταπολίτευση και παρέμεινε υψηλός την δεκαπενταετία για να αποκλιμακωθεί στη συνέχεια και να φθάσει σε αρνητικά νούμερα (αποπληθωρισμός) τα τελευταία χρόνια της κρίσης

17 Inflation.eu

18 Στοιχεία για την Ελλάδα Ας δούμε τώρα την εξέλιξη του ΔΤΚ ανά μήνα και του πληθωρισμού ανά έτος τα τελευταία 20 χρόνια. Ας σημειωθεί ότι μετράμε τον Εναρμονισμένο ΔΤΚ (Harmonized Index of Consumer Prices) που υιοθετεί μια μεθοδολογία κοινή για όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ.

19

20

21 Πληθωρισμός στην Ευρώπη (HICP) Οκτώβριος 2014 Χώρα Μηνιαία βάση Ετήσια βάση Αυστρία 0,00 % 1,41 % Βέλγιο 0,01 % 0,33 % Γαλλία 0,03 % 0,53 % Γερμανία -0,34 % 0,69 % Δανία 0,08 % 0,26 % Ελλάδα -0,86 % -1,80 % Εσθονία -0,06 % 0,47 % Ευρώπη -0,06 % 0,38 % Ηνωμένο Βασίλειο 0,08 % 1,26 % Ιρλανδία -0,27 % 0,37 % Ισλανδία 0,20 % 0,95 % Ισπανία 0,07 % -0,22 % Ιταλία 0,33 % 0,17 % Λουξεμβούργο -0,31 % 0,43 % Ολλανδία -0,11 % 0,40 % Ουγγαρία -0,08 % -0,30 % Πολωνία 0,00 % -0,32 % Πορτογαλία 0,04 % 0,14 % Σλοβακία 0,09 % -0,01 % Σλοβενία 0,11 % 0,06 % Σουηδία 0,06 % 0,32 % Τουρκία 1,93 % 9,01 % Τσεχία 0,08 % 0,74 % Φιλανδία -0,17 % 1,18 % Ρυθμός ετήσιου πληθωρισμού [Εναρμονισμένος ΔΤΚ] τον Οκτώβριο του 2014 σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες Πηγή: Eurostat

22 ΔΤΚ Ας σημειωθεί ότι ο ΔΤΚ μετρά τον τυπικό καταναλωτή. Διαφορές στα καλάθια διαφόρων εισοδηματικών ομάδων όμως υπάρχουν και μπορεί οι διαφορετικές εισοδηματικές τάξεις ή οι διαφορετικές ηλικίες να βιώνουν διαφορετικά την άνοδο του κόστους ζωής [π.χ., το κόστος υπηρεσιών υγείας έχει μεγαλύτερη σημασία για τις μεγαλύτερες ηλικίες]. Επίσης ορισμένα αγαθά μπορεί να επηρεάζουν το κόστος διαβίωσης αλλά δεν περιλαμβάνονται στον ΔΤΚ [π.χ., ασφάλεια ζωής, πορνεία, ναρκωτικά, τυχερά παιχνίδια, κόστος ιδιοκατοίκησης] Αν θέλουμε να υπολογίσουμε το κόστος του καλαθιού των επιχειρήσεων τότε μετράμε το Δείκτη Τιμών Παραγωγού (Producer Price Index) ο οποίος αποτελεί και προάγγελο του ύψους του ΔΤΚ αφού οι επιχειρήσεις θα μετακυλήσουν μέρος του αυξημένου κόστους τους στους καταναλωτές.

23 Προβλήματα ΔΤΚ ως μέτρου κόστους ζωής Μεροληψία υποκατάστασης Όταν οι σχετικές τιμές των αγαθών μεταβληθούν οι καταναλωτές υποκαθιστούν τα ακριβά προϊόντα με τα φθηνότερα. Ο ΔΤΚ συνεχίζει να υπολογίζει το καλάθι ως εάν οι καταναλωτές αγόραζαν τα ακριβότερα στις ίδιες ποσότητες Συνυπολογισμός νέων προϊόντων Το καλάθι παραμένει σταθερό και αναπροσαρμόζεται σε μεγάλα χρονικά διαστήματα. Τα νέα προϊόντα καθυστερούν να εισέλθουν στον ΔΤΚ παρόλον ότι οι καταναλωτές τα αγοράζουν. Το ίδιο ισχύει όταν μεταβληθούν οι καταναλωτικές προτιμήσεις. Μεταβολή της ποιότητας των αγαθών Τα αγαθά που μετράμε δεν είναι τα ίδια. Π.χ., τα αυτοκίνητα, οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές, τα κινητά τηλέφωνα βελτιώνονται αλλά η ποιοτική αυτή μεταβολή δε λαμβάνεται υπόψη στον ΔΤΚ.

24 Έστω Υπολογισμός αποπληθωριστή ΑΕΠ t η τιμή του αγαθού ή της υπηρεσίας i το έτος t P i t η ποσότητα του αγαθού ή της υπηρεσίας i το έτος t Q i Έστω 0 το έτος βάσης Το ονομαστικό ΑΕΠ (nominal GDP) είναι ίσο με N i 1 PQ Το πραγματικό ΑΕΠ (real GDP) είναι ίσο με N i 1 t i PQ 0 i t i t i

25 Αποπληθωριστής ΑΕΠ GDP deflator O Αποπληθωριστής ΑΕΠ (GDP deflator) μετρά το τρέχον επίπεδο των τιμών σε σύγκριση με το επίπεδο των τιμών κατά το έτος βάσης Υπολογίζεται ως εξής: Αποπληθωριστής ΑΕΠ = [(Ονομαστικό ΑΕΠ) / (Πραγματικό ΑΕΠ)]x100 N t t Nominal GDP PQ i i i 1 GDP Deflator N Real GDP 0 t PQ i i i 1

26 Αποπληθωριστής ΑΕΠ GDP deflator O Αποπληθωριστής ΑΕΠ (GDP deflator) μετρά το τρέχον επίπεδο των τιμών σε σύγκριση με το επίπεδο των τιμών κατά το έτος βάσης. Αποτελεί και αυτός μέτρο του επιπέδου των τιμών. Σε τι διαφέρει ο αποπληθωριστής του ΑΕΠ σε σχέση με τον ΔΤΚ; 1. Ο αποπληθωριστής του ΑΕΠ αντανακλά τις τιμές όλων των αγαθών και υπηρεσιών που παράγονται στην εγχώρια οικονομία, ενώ ο ΔΤΚ τις τιμές όλων των αγαθών που αγοράζουν οι καταναλωτές. 2. Ο ΔΤΚ συγκρίνει την τιμή ενός σταθερού καλαθίου αγαθών και υπηρεσιών με το έτος βάσης, ενώ ο αποπληθωριστής του ΑΕΠ συγκρίνει την τιμή των αγαθών και υπηρεσιών που παράγονται στην τρέχουσα περίοδο προς την τιμή των ίδιων αγαθών και υπηρεσιών κατά το έτος βάσης.

27 Πραγματικά και ονομαστικά επιτόκια Το επιτόκιο που προσφέρουν οι τράπεζες είναι το ονομαστικό επιτόκιο (nominal interest rate), ενώ Το επιτόκιο που έχει διορθωθεί ανάλογα με το ρυθμό πληθωρισμού είναι το πραγματικό επιτόκιο (real interest rate) Πραγματικό επιτόκιο = ονομαστικό επιτόκιο ρυθμός πληθωρισμού