Περιεχόμενα. Ενότητα: Μηχανική (σύμφωνα με το βιβλίο της Ε Δημοτικού) Ενότητα 1: Ενέργεια Πίνακας online πειραμάτων...

Transcript

1

2 Περιεχόμενα Πίνακας online πειραμάτων Ενότητα: Μηχανική (σύμφωνα με το βιβλίο της Ε Δημοτικού) Η ταχύτητα Οι δυνάμεις Δυνάμεις με επαφή, δυνάμεις από απόσταση Πώς μετράμε τη δύναμη Τριβή, μία σημαντική δύναμη Επιθυμητή ή ανεπιθύμητη; Παράγοντες από τους οποίους εξαρτάται η τριβή Η πίεση Η υδροστατική πίεση Η ατμοσφαιρική πίεση Διαγώνισμα 1 (Η ταχύτητα) Διαγώνισμα 2 (Η ταχύτητα) Διαγώνισμα 3 (Δυνάμεις, Δυνάμεις με επαφή από απόσταση, Πώς μετράμε τη δύναμη) Διαγώνισμα 4 (Δυνάμεις, Δυνάμεις με επαφή από απόσταση, Πώς μετράμε τη δύναμη) Διαγώνισμα 5 (Τριβή, Παράγοντες από τους οποίους εξαρτάται η τριβή, Τριβή: επιθυμητή ή ανεπιθύμητη;) Διαγώνισμα 6 (Τριβή, Παράγοντες από τους οποίους εξαρτάται η τριβή, Τριβή: επιθυμητή ή ανεπιθύμητη;) Διαγώνισμα 7 (Πίεση, Υδροστατική πίεση, Ατμοσφαιρική πίεση) Διαγώνισμα 8 (Πίεση, Υδροστατική πίεση, Ατμοσφαιρική πίεση) Ενότητα 1: Ενέργεια Μορφές ενέργειας Πηγές ενέργειας Το πετρέλαιο, η επεξεργασία και η μεταφορά του Το πετρέλαιο ως πηγή ενέργειας και ως πρώτη ύλη Ορυκτοί άνθρακες, ένα πολύτιμο στερεό Φυσικό αέριο, ένα πολύτιμο αέριο Επιλέγω το πετρέλαιο, τους ορυκτούς άνθρακες ή το φυσικό αέριο; Ανανεώσιμες και μη πηγές ενέργειας Οικονομία στη χρήση της ενέργειας

3 Περιεχόμενα Διαγώνισμα 1 (Μορφές ενέργειας, Πηγές ενέργειας) Διαγώνισμα 2 (Μορφές ενέργειας, Πηγές ενέργειας) Διαγώνισμα 3 (Το πετρέλαιο) Διαγώνισμα 4 (Το πετρέλαιο) Διαγώνισμα 5 (Ορυκτοί άνθρακες, φυσικό αέριο, σύγκριση με το πετρέλαιο) Διαγώνισμα 6 (Ορυκτοί άνθρακες, φυσικό αέριο, σύγκριση με το πετρέλαιο) Διαγώνισμα 7 (Ανανεώσιμες και μη πηγές ενέργειας, Οικονομία στη χρήση της ενέργειας) Διαγώνισμα 8 (Ανανεώσιμες και μη πηγές ενέργειας, Οικονομία στη χρήση της ενέργειας) Ενότητα 2: Θερμότητα Η θερμότητα μεταδίδεται με αγωγή Η θερμότητα μεταφέρεται με ρεύματα Η θερμότητα διαδίδεται με ακτινοβολία Διαγώνισμα 1 (Η θερμότητα μεταδίδεται με αγωγή) Διαγώνισμα 2 (Η θερμότητα μεταδίδεται με αγωγή) Διαγώνισμα 3 (Η θερμότητα μεταφέρεται με ρεύματα) Διαγώνισμα 4 (Η θερμότητα μεταφέρεται με ρεύματα) Διαγώνισμα 5 (Η θερμότητα διαδίδεται με ακτινοβολία) Διαγώνισμα 6 (Η θερμότητα διαδίδεται με ακτινοβολία) Ενότητα 3: Έμβια Άβια Τα χαρακτηριστικά της ζωής Το κύτταρο Διαγώνισμα 1 (Τα χαρακτηριστικά της ζωής, Το κύτταρο) Διαγώνισμα 2 (Τα χαρακτηριστικά της ζωής, Το κύτταρο) Ενότητα 4: Φυτά Τα μέρη του φυτού Η φωτοσύνθεση Η αναπνοή Η διαπνοή Διαγώνισμα 1 (Τα μέρη του φυτού, Η φωτοσύνθεση) Διαγώνισμα 2 (Τα μέρη του φυτού, Η φωτοσύνθεση) Διαγώνισμα 3 (Η αναπνοή, Η διαπνοή) Διαγώνισμα 4 (Η αναπνοή, Η διαπνοή)

4 Περιεχόμενα Ενότητα 5: Ζώα Ζώα ασπόνδυλα και σπονδυλωτά Τα θηλαστικά Προσαρμογή των ζώων στο περιβάλλον Διαγώνισμα 1 (Ζώα ασπόνδυλα και σπονδυλωτά, Τα θηλαστικά, Προσαρμογή των ζώων στο περιβάλλον) Διαγώνισμα 2 (Ζώα ασπόνδυλα και σπονδυλωτά, Τα θηλαστικά, Προσαρμογή των ζώων στο περιβάλλον) Ενότητα 6: Οικοσυστήματα Τροφικές αλυσίδες και τροφικά πλέγματα Επίδραση του ανθρώπου στα οικοσυστήματα Διαγώνισμα 1 (Τροφικές αλυσίδες και τροφικά πλέγματα, Επίδραση του ανθρώπου στα οικοσυστήματα) Διαγώνισμα 2 (Τροφικές αλυσίδες και τροφικά πλέγματα, Επίδραση του ανθρώπου στα οικοσυστήματα) Ενότητα 7: Αναπνευστικό σύστημα Η αναπνοή Αναπνοή και υγεία Διαγώνισμα (Η αναπνοή, Αναπνοή και υγεία) Ενότητα 8: Κυκλοφορικό σύστημα Η καρδιά Μικρή και μεγάλη κυκλοφορία Διαγώνισμα 1 (Η καρδιά, Μικρή και μεγάλη κυκλοφορία) Διαγώνισμα 2 (Η καρδιά, Μικρή και μεγάλη κυκλοφορία) Ενότητα 9: Ηλεκτρομαγνητισμός Ο μαγνήτης Ο μαγνήτης προσανατολίζεται Από τον ηλεκτρισμό στον μαγνητισμό, ο ηλεκτρομαγνήτης Από τον μαγνητισμό στον ηλεκτρισμό, η ηλεκτρογεννήτρια Διαγώνισμα 1 (Ο μαγνήτης, Ο μαγνήτης προσανατολίζεται) Διαγώνισμα 2 (Ο μαγνήτης, Ο μαγνήτης προσανατολίζεται) Διαγώνισμα 3 (Ο ηλεκτρομαγνήτης, Η ηλεκτρογεννήτρια) Διαγώνισμα 4 (Ο ηλεκτρομαγνήτης, Η ηλεκτρογεννήτρια) Ενότητα 10: Φως Η διάθλαση του φωτός

5 Περιεχόμενα Φως και χρώματα Μια απλή φωτογραφική μηχανή Το μάτι μας Πώς βλέπουμε Διαγώνισμα 1 (Η διάθλαση του φωτός, Φως και χρώματα) Διαγώνισμα 2 (Η διάθλαση του φωτός, Φως και χρώματα) Διαγώνισμα 3 (Μια απλή φωτογραφική μηχανή, Το μάτι μας, Πώς βλέπουμε) Διαγώνισμα 4 (Μια απλή φωτογραφική μηχανή, Το μάτι μας, Πώς βλέπουμε) Ενότητα 11: Οξέα Βάσεις Άλατα Κατηγοριοποίηση ουσιών σε οξέα και βάσεις Ανίχνευση και εξουδετέρωση των ιδιοτήτων τους Εξουδετέρωση Επίδραση οξέων σε άλατα και βάσεων σε λίπη Διαγώνισμα 1 (Ανίχνευση, Εξουδετέρωση) Διαγώνισμα 2 (Εφαρμογές στην καθημερινή ζωή) Ενότητα 12: Μεταδοτικές ασθένειες Προστασία από τα μικρόβια Πρόληψη και αντιμετώπιση ασθενειών Διαγώνισμα 1 (Προστασία από τα μικρόβια, Πρόληψη και αντιμετώπιση ασθενειών) Διαγώνισμα 2 (Προστασία από τα μικρόβια, Πρόληψη και αντιμετώπιση ασθενειών) Ενότητα 13: Αναπαραγωγικό σύστημα Η αρχή της ζωής Η ανάπτυξη του εμβρύου Διαγώνισμα (Η αρχή της ζωής, Η ανάπτυξη του εμβρύου) Λύσεις στα φύλλα της Μηχανικής Λύσεις στα φύλλα της ΣΤ Δημοτικού Λύσεις στα διαγωνίσματα της Μηχανικής Λύσεις στα διαγωνίσματα της ΣΤ Δημοτικού Απαντήσεις του τετραδίου εργασιών της Μηχανικής Απαντήσεις του τετραδίου εργασιών της ΣΤ Δημοτικού

6 Περιεχόμενα Γράμμα προς μαθητές, γονείς και εκπαιδευτικούς Αγαπητοί μαθητές, γονείς και εκπαιδευτικοί, Το βιβλίο Κατακτώ την κορυφή, Φυσικά ΣΤ Δημοτικού απευθύνεται σε μαθητές με απαιτήσεις, κυρίως σε όσους θέλουν να εμβαθύνουν στα φυσικά φαινόμενα, να συμμετάσχουν σε διαγωνισμούς φυσικής και να προετοιμαστούν μεθοδικά για το Γυμνάσιο. Επίσης, με το πρωτότυπο διδακτικό υλικό που περιέχει βοηθά τους εκπαιδευτικούς και τους γονείς, ώστε να ενισχύσουν αποτελεσματικά τους μαθητές. Χαρακτηριστικά στοιχεία της γενικότερης φιλοσοφίας του βιβλίου είναι: δραστηριότητες από την καθημερινή ζωή των μαθητών, πειραματικές δραστηριότητες, καθώς και δραστηριότητες σύνθεσης και εφαρμογής της γνώσης στη διαδικασία ερμηνείας φυσικών φαινομένων. Επιπλέον περιλαμβάνει διαδικτυακούς συνδέσμους σε πραγματικά πειράματα (στο εκπαιδευτικό κανάλι TeacherlandEducation στο YouTube), τα οποία μπορείτε να επαναλάβετε στο σπίτι, χρησιμοποιώντας απλά υλικά. Η δομή του βιβλίου ανά ενότητα: «Ρίξε μια ματιά εδώ»: συνοπτικά και ομαδοποιημένα τα πιο σημαντικά σημεία της θεωρίας που πρέπει να γνωρίζει ο μαθητής «Πρόσεχε όμως»: επισημάνσεις των δυσκολιών και παρερμηνειών των μαθητών φύλλα επαναληπτικά διαγωνίσματα διαβαθμισμένης δυσκολίας στο τέλος του βιβλίου παρατίθενται πολύ αναλυτικές απαντήσεις τόσο των φύλλων όσο και των διαγωνισμάτων επίσης απαντήσεις σε όλες τις δραστηριότητες του σχολικού βιβλίου. Οι συγγραφείς 9

7 Δες online πειράματα Δες online πειράματα: Στον πίνακα που ακολουθεί θα βρείτε μία σειρά πειραμάτων από το διαδικτυακό κανάλι TeacherlandEducation, ταξινομημένων ανά ενότητα. Ακολουθώντας τους συνδέσμους θα δείτε τα βίντεο σε υψηλή ανάλυση, καθώς και λεπτομερείς ερμηνείες τους. Τα περισσότερα από αυτά τα πειράματα απαιτούν απλά υλικά και μπορείτε να τα κάνετε στο σπίτι σας. Να σημειωθεί ότι οι παρατηρήσεις και τα συμπεράσματα πολλών πειραμάτων αναφέρονται τόσο στις ενότητες «Πρόσεχε όμως» όσο και στα διαγωνίσματα του βιβλίου, και με τρόπο τέτοιο ώστε να συνδέεται η θεωρία με την πράξη και την επιστημονική ερμηνεία. Επίσης, αρκετά από αυτά τα πειράματα αναφέρονται και στο σχολικό βιβλίο, οπότε οι μαθητές μπορούν να τα ξαναδούν όσες φορές επιθυμούν ώστε να προετοιμαστούν καλύτερα «για το αυριανό μάθημα», καθώς και να έρθουν σε επαφή με απλές διατάξεις που παρουσιάζουν με εντυπωσιακό αλλά ταυτόχρονα εύκολο τρόπο μία πληθώρα φυσικών φαινομένων από την καθημερινότητά μας. Ενότητα Πείραμα url Δυνάμεις με επαφή Δυνάμεις από απόσταση ta4ws1spgr8 Τριβή και μάζα (αργή κίνηση) βιβλίο jdr0tbu8gz0 Τριβή και εμβαδόν (αργή κίνηση) βιβλίο NsIu8ZXeMos Ο βόλος που ανεβαίνει be/3rhxw3kuziw Ο Μασίστας των βιβλίων s8qkwupdwsk Μπορεί ένα μολύβι να σηκώσει μισό κιλό _ Μηχανική ρύζι; βιβλίο mvwgvlsumc Μια ζυγαριά από αυγά βιβλίο ZU3mHd0Wpmw Δύο πειράματα για την ατμοσφαιρική πίεση zrsfxweahci Το νερό με περιστρέφει KgMjLARc4is Το τσαλακωμένο κουτάκι be/8_3j5vprfcy Μία εφημερίδα, ένα ξύλο και η πίεση lm_ygr6kqbq Φτιάχνω ένα Χόβερκραφτ pi_2nnjodzi 10

8 Δες online πειράματα Μηχανική Ενέργεια Θερμότητα Φυτά SibepIZY7j8 F1nNXEt2ncU NQRdSiWEmD8 VIuoiL-X2Zc geo5yoiheko Zp0HBXuOOGM - 1AJNLpJuQI TnRgNTNnETA JE7x0D3UpGs bzxozxjaudc CkeKTV4_vb4 be/69pha4gtaey FO- RYx55KW0 JRZAiqErPZ0 Ugs0oJoChSI ThyYZ3uplD8 PThhnCCFVI QRBmeEf70Tg CZYxslkt3hs dcckehfwk48 afdmb7vvifq be/2exqr9-f9iq MXaMaKscg7I Ηλεκτρομαγνητισμός Φως Ο δύτης του Καρτέσιου Γιατί αργεί να αδειάσει; Ένα υδραυλικό πιεστήριο Καταρράκτης (αργή κίνηση) Ρεύματα μεταφοράς στο νερό Το καλοριφέρ βιβλίο Το νερό είναι αγωγός της θερμότητας; βιβλίο Ρεύματα αέρα Ζεστές και κρύες νερόμπομπες σχολικό και βιβλίο Το νερό και το χρώμα μεταφέρονται σχολικό και βιβλίο H θερμότητα μεταδίδεται με αγωγή σχολικό Πείραμα διάσπασης αμύλου Μπαταρία από λεμόνι Ο ηλεκτρομαγνήτης και οι συνδετήρες σχολικό Ο ηλεκτρομαγνήτης και η πυξίδα σχολικό Ντενεκεδένιο μαγνητικό πεδίο Τρεις μαγνήτες προσανατολίζονται Κέρματα που μαγνητίζονται; βιβλίο Μαγνητικές ιδιότητες βιβλίο Μαγνήτες Μια εύκολη πυξίδα βιβλίο Οι πόλοι ενός σφαιρικού μαγνήτη βιβλίο Γιατί ο ουρανός είναι μπλε και η δύση φαίνεται κόκκινη; Το αόρατο γυαλί 11

9 Δες online πειράματα Φως Οξέα Βάσεις Άλατα Το νερό «σπάει» το μολύβι βιβλίο TgC4oNTWkzU «Απάτες» του φωτός βιβλίο WDExCv5fQh8 Ένας απλός μεγεθυντικός φακός σχολικό και βιβλίο pis4fvvx348 Ολογράμματα (3d σχήματα από ανάκλαση) kz31nbuckxu Φτιάχνω τον δικό μου δείκτη και πεχαμετρικό χαρτί βιβλίο GP8Wtb7iJ9o Πείραμα ανίχνευσης οξέων και βάσεων σχολικό και βιβλίο 1y7TV4Psvb4 Δεν είναι όλοι οι δείκτες ίδιοι βιβλίο 6ikft5MSScw Επίδραση οξέων και βάσεων σε κιμωλία σχολικό 8M_eZ5ORWpI Επίδραση οξέων και βάσεων σε λάδι σχολικό ZyXOxy64C2s Η ένδειξη βιβλίο αναφέρεται σε πειράματα που υπάρχουν στο έντυπο που κρατάτε στα χέρια σας, η ένδειξη σχολικό σε πειράματα που υπάρχουν στο σχολικό βιβλίο, η ένδειξη σχολικό και βιβλίο και στα δύο ενώ χωρίς ένδειξη υπάρχουν επιπλέον πειράματα για την καλύτερη κατανόηση και εμβάθυνση στις αντίστοιχες ενότητες. 12

10 ΕΝΟΤΗΤΑ: Μηχανική Ε Δ η μ ο τ ι κ ο ύ Fysika ST Dim_D diorth.indd 13 23/02/2017 4:10 μ.μ.

11 ΕΝΟΤΗΤΑ Μηχανική Ρίξε μια ματιά εδώ: yyη ταχύτητα μας πληροφορεί για την απόσταση που διανύει ένα σώμα που κινείται, σε κάθε μονάδα του χρόνου. yyη δύναμη είναι η αιτία που προκαλεί αλλαγές: α) στην κίνηση, β) στη μορφή των σωμάτων. Όταν λέμε ότι η δύναμη προκαλεί αλλαγή στην κίνηση ενός σώματος, εννοούμε ότι μπορεί να το ξεκινήσει, να το σταματήσει, να αυξήσει ή να μειώσει την ταχύτητά του, να το στρέψει. yyτις δυνάμεις τις μετράμε με όργανα που ονομάζονται δυναμόμετρα. yyοι δυνάμεις μπορούν να διακριθούν σε δύο κατηγορίες, ανάλογα με το αν είναι προϋπόθεση τα σώματα που αλληλεπιδρούν να ακουμπούν ή όχι. Στην πρώτη περίπτωση οι δυνάμεις ονομάζονται «δυνάμεις με επαφή». Στη δεύτερη περίπτωση, οι δυνάμεις ονομάζονται «δυνάμεις από απόσταση». yyη τριβή είναι μία δύναμη που αναπτύσσεται όταν προσπαθούμε να θέσουμε ένα σώμα σε κίνηση, ή όταν ένα σώμα γλιστράει πάνω σε άλλο. yyη πίεση περιγράφει την κατανομή της δύναμης σε μία επιφάνεια. Δηλαδή εάν δημιουργήσουμε μία σκακιέρα, η πίεση εκφράζει τη δύναμη που υπάρχει σε καθένα από τα τετραγωνάκια. yyη υδροστατική πίεση είναι η πίεση που εμφανίζεται στα υγρά και οφείλεται στο βάρος τους. Η υδροστατική πίεση εξαρτάται από το βάθος, καθώς όσο βυθιζόμαστε θα υπάρχει όλο και μεγαλύτερη ποσότητα υγρού αποπάνω, που επειδή θα έχει μεγαλύτερο βάρος, θα ασκεί και μεγαλύτερη δύναμη στην ίδια επιφάνεια. y y Η ατμοσφαιρική πίεση είναι η πίεση που εμφανίζεται στον αέρα και οφείλεται στο βάρος του. Και σε αυτή την περίπτωση, αυξάνει καθώς αυξάνει το πάχος της ατμόσφαιρας. 14

12 ! Πρόσεχε όμως: Για να ασκηθεί μία δύναμη, πρέπει να υπάρχει οπωσδήποτε ένα δεύτερο σώμα. Τότε όμως θα ασκήσει δύναμη και το δεύτερο σώμα στο αρχικό. Δηλαδή, δεν μπορούμε να διαχωρίσουμε ποιος είναι ο «θύτης» και ποιο το «θύμα» (κάτι σαν την κότα με το αυγό)! Γι αυτό μιλάμε για αλληλεπίδραση μεταξύ δύο σωμάτων, για να συμπεριλάβουμε και τις δύο δυνάμεις. Η τριβή δεν υπάρχει μόνο ανάμεσα σε στερεά σώματα αλλά και ανάμεσα σε υγρά και αέρια (ή συνδυασμούς τους). Η τριβή δεν εξαρτάται από το εμβαδόν της επιφάνειας του σώματος που έρχεται σε επαφή. Στο πείραμα NsIu8ZXeMos δείχνουμε δύο ίδια αντικείμενα που τα αναγκάζουμε να συρθούν πάνω στην ίδια επιφάνεια, στη μία περίπτωση με το μεγάλο εμβαδόν και στην άλλη με το μικρό. Λόγω της αργής κίνησης φαίνεται ότι τα δύο σώματα κινούνται καθ όλη τη διάρκεια παράλληλα, ενώ σταματούν και ταυτόχρονα. Σχετική δραστηριότητα είναι η 6, σελ. 32. Μηχανική Το βάρος δεν είναι πάντα προς τα κάτω. Απλώς το κάτω είναι πάντα προς το κέντρο της Γης! (Εννοούμε ότι εάν βρισκόμαστε στο νότιο ημισφαίριο, το βάρος έχει αντίθετη κατεύθυνση από το αντίστοιχο ενός σώματος στο βόρειο ημισφαίριο. Έτσι, εάν περιγράφουμε το ένα βάρος «προς τα κάτω», θα έπρεπε να περιγράφουμε το άλλο βάρος «προς τα πάνω»! Επειδή όμως αυτό είναι οξύμωρο, θα αναφέρουμε ότι και τα δύο βάρη είναι προς τα κάτω, μόνο που το «κάτω» θα είναι προς το κέντρο της Γης.) Από την εμπειρία μας γνωρίζουμε ότι πρέπει να σπρώχνουμε σταθερά ένα σώμα, για να κινείται με σταθερή ταχύτητα. Δηλαδή χρειάζεται μία δύναμη. Αυτό συμβαίνει διότι εμφανίζεται πάντα η τριβή. Εάν δεν υπάρχει τριβή, τότε δε χρειάζεται και δύναμη για να συνεχίσει να κινείται το σώμα με σταθερή ταχύτητα. Σε συνθήκες έλλειψης βαρύτητας, δεν υπάρχει και υδροστατική πίεση, αφού το υγρό δεν έχει βάρος. Σχετική δραστηριότητα είναι η 8, σελ Σε ουράνια σώματα χωρίς ατμόσφαιρα (όπως η Σελήνη) δεν υπάρχει ατμοσφαιρική πίεση. Σχετική δραστηριότητα είναι η 7, σελ

13 Α Η ταχύτητα 1. Ο σύλλογος γονέων του σχολείου σου διοργανώνει ποδηλατικούς αγώνες. Η τάξη σου αποφασίζει να τοποθετήσει εσένα ως υπεύθυνο για να διαπιστώσεις την ταχύτητα του κάθε διαγωνιζόμενου. Αν γνωρίζεις το μήκος της συνολικής διαδρομής, τι όργανα θα χρειαστεί να έχεις μαζί σου για να φέρεις σε πέρας την αποστολή σου; 2. Με τι κριτήριο θα αποφασίσεις ποιος είναι ο πιο γρήγορος ποδηλάτης ή ποδηλάτισσα; 3. Ένας αγρότης μεταφέρει τα πορτοκάλια του στην κοντινή πόλη με ένα φορτηγό. Στον επαρχιακό δρόμο που κινήθηκε, το όριο ταχύτητας είναι 50 χιλιόμετρα την ώρα. Αν ξέρεις ότι όταν ξεκίνησε το ρολόι του έδειχνε δέκα και τέταρτο, ενώ όταν έφτασε έδειχνε δώδεκα και τέταρτο, τι άλλο θα πρέπει να γνωρίζεις για να διαπιστώσεις εάν ξεπέρασε το όριο ταχύτητας; 4. Το οδόμετρο στο κοντέρ του αυτοκινήτου έγραφε στην αρχή της διαδρομής χιλιόμετρα, ενώ στο τέλος της διαδρομής χιλιόμετρα. Μπορείς να διαπιστώσεις εάν τελικά ο αγρότης τήρησε το όριο ταχύτητας; 16

14 Η ταχύτητα Α Ο Γρηγόρης ισχυρίζεται ότι ακόμα και τα αντικείμενα που φαίνονται σε εμάς ακίνητα, «κρύβουν» μέσα τους κάποιους πρωταθλητές της ταχύτητας! Μπορείς να ερμηνεύσεις τη δήλωσή του χρησιμοποιώντας επιστημονικούς όρους; 6. Τα αισθητήρια όργανά μας λαμβάνουν ερεθίσματα από το περιβάλλον και κατόπιν τα μετατρέπουν σε ηλεκτρικά σήματα. Αν αναλογιστείς ότι εμείς αισθανόμαστε «αμέσως» τον πόνο, τις μυρωδιές, τους ήχους, τις εικόνες, σε τι συμπέρασμα μπορείς να καταλήξεις για την ταχύτητα με την οποία μεταφέρονται αυτά τα ηλεκτρικά σήματα στον εγκέφαλο; Ισχύει το ίδιο για την ταχύτητα με την οποία τα μέλη του σώματός μας αντιδρούν αφού λάβουν ηλεκτρικά σήματα από τον εγκέφαλο; Για παράδειγμα, σκέψου πόσο γρήγορα κινείς το χέρι σου όταν ακούς τον ενοχλητικό ήχο από μια μύγα. Οι απαντήσεις του φύλλου βρίσκονται στη σελίδα

15 Β Οι δυνάμεις 1. Η γιαγιά της Χριστίνας τής λέει να φάει όλο το μεσημεριανό της φαγητό για να πάρει δύναμη. Είναι επιστημονικά ορθή η δήλωσή της; 2. Η Χριστίνα θέλει να δείξει πειραματικά στη γιαγιά της τι είναι δύναμη, αλλά επειδή οι δυνάμεις είναι κάτι που δεν μπορούμε να δούμε με το μάτι, προβληματίζεται. Μπορείς να βοηθήσεις τη Χριστίνα, προτείνοντάς της δραστηριότητες όπου να γίνονται εμφανή τα αποτελέσματα των δυνάμεων; 3. Ποιες είναι οι κατηγορίες στις οποίες θα μπορούσες να κατατάξεις τα αποτελέσματα των δυνάμεων; 4. Η Χριστίνα μαζί με τη φίλη της την Ανθή επισκέπτονται ένα λούνα παρκ. Μπαίνουν μέσα στην «μπαλαρίνα» και ξεκινούν να στροβιλίζονται. Στην αρχή πάνε όλο και πιο γρήγορα. Μπορείς να συμπεράνεις εάν υπάρχει δύναμη στα κορίτσια; 18

16 Οι δυνάμεις Β Μετά από ένα σύντομο χρονικό διάστημα η «μπαλαρίνα» έχει αναπτύξει τη μεγαλύτερη ταχύτητά της, οπότε στρέφεται πλέον με σταθερό ρυθμό. Μπορείς να συμπεράνεις εάν υπάρχει δύναμη στα κορίτσια; 6. Ο Βασίλης φτιάχνει στην άμμο της παραλίας ένα κάστρο. Επειδή ζεστάθηκε, μπαίνει για λίγο στη θάλασσα για μια βουτιά. Βγαίνοντας, βλέπει το κάστρο του μισογκρεμισμένο από τα κύματα. Μπορείς να περιγράψεις ποια ήταν η αιτία που καταστράφηκε το κάστρο; 7. Ένα πολύ γνωστό ποίημα του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη είναι το «Ο βράχος και το κύμα». Κάποιοι από τους στίχους του είναι οι εξής: Μέριασε, βράχε, να διαβώ, το κύμα ανδρειωμένο λέγει στην πέτρα του γιαλού θολό, μελανιασμένο Κι αντίς εγώ κρυφά κρυφά, εκεί που σ εφιλούσα μέρα και νύχτα σ έσκαφτα, τη σάρκα σου εδαγκούσα και την πληγή που σ άνοιγα, το λάκκο πούθε κάμω με φύκη τον επλάκωνα, τον έκρυβα στην άμμο. Σκύψε να ιδής τη ρίζα σου στης θάλασσας τα βύθη, τα θέμελά σου τάφαγα, σ έκαμα κουφολίθι. Μπορείς να περιγράψεις με όρους φυσικής το φαινόμενο που συνέβη; 19

17 Β Μηχανική 8. Μια εφαρμογή του προηγούμενου φαινομένου είναι η τεχνική της αμμοβολής που χρησιμοποιείται στα ναυπηγεία για να αφαιρέσουν από τα πλοία σκουριές και χρώμα. Ποια είναι η αιτία και ποιο το αποτέλεσμα στην προκειμένη περίπτωση; 20 Οι απαντήσεις του φύλλου βρίσκονται στη σελίδα 307.

18 Δυνάμεις με επαφή, δυνάμεις από απόσταση Γ 1. Υπάρχουν παιδικά παιχνίδια, σαν αυτό στη διπλανή φωτογραφία, όπου καλείσαι να μετακινήσεις έναν σιδερένιο βόλο μέσα σε έναν λαβύρινθο που καλύπτεται από διάφανο πλαστικό, χωρίς να τον ακουμπήσεις. Πώς θα μπορούσες να επιτύχεις τον σκοπό σου; 2. Η ταχύτητα του βόλου, καθώς κινείται μέσα στον λαβύρινθο, αλλάζει. Ποιες είναι οι αιτίες, πιστεύεις; 3. Αν μπορούσες να ακουμπήσεις τον βόλο, πάλι θα άλλαζε η ταχύτητά του. Ποια θα ήταν τότε η διαφορετική αιτία; 4. Ποια διαφορά υπάρχει ανάμεσα στις αιτίες που έχουν ως αποτέλεσμα την αλλαγή της ταχύτητας του βόλου στην πρώτη και στη δεύτερη περίπτωση; 21

19 Γ Μηχανική 5. Ο μικρός Σταύρος θέλει να κάνει πατίνι, οπότε ο αδελφός του ο Αντώνης αρχίζει να τον σπρώχνει. Ποια είναι η αιτία για την αύξηση της ταχύτητας του Σταύρου; 6. Μετά από λίγο ξεκινά μια κατηφόρα, οπότε ο Αντώνης παύει να σπρώχνει τον Σταύρο. Η ταχύτητα του Σταύρου συνεχίζει να αυξάνει. Ποια θα είναι εδώ η αιτία; 7. Με βάση τα προηγούμενα συμπεράσματά σου, σε ποιες κατηγορίες θα κατέτασσες τις δυνάμεις και με βάση ποιο κριτήριο; 8. Αν τρίψεις με μία μάλλινη μπλούζα δύο μπαλόνια, τι περιμένεις να συμβεί ανάμεσά τους όταν τα φέρεις σε κοντινή απόσταση; Σε ποια κατηγορία από τις προηγούμενες θα κατέτασσες τη συγκεκριμένη δύναμη; 9. Αν τώρα πλησιάσεις έναν μαγνήτη σε έναν σιδερένιο συνδετήρα, χωρίς όμως να ακουμπήσουν, τι περιμένεις να συμβεί; 22

20 Δυνάμεις με επαφή, δυνάμεις από απόσταση 10. Σε ποια κατηγορία από τις προηγούμενες θα κατέτασσες τη συγκεκριμένη μαγνητική δύναμη; Γ 11. Συχνά όμως «κολλάμε» μαγνητάκια στο ψυγείο μας. Εδώ η μαγνητική δύναμη σε ποια κατηγορία δυνάμεων ανήκει; 12. Με κριτήριο τα αποτελέσματα από τις δύο τελευταίες πειραματικές σου δραστηριότητες, σε τι συμπέρασμα μπορείς να καταλήξεις για τις μαγνητικές δυνάμεις; 13. Υπάρχουν και άλλες δυνάμεις με αυτές τις ιδιότητες; Οι απαντήσεις του φύλλου βρίσκονται στις σελίδες

21 Δ Πώς μετράμε τη δύναμη 1. Στις αναρτήσεις των αυτοκινήτων χρησιμοποιούνται ελατήρια. Αν στο αυτοκίνητο φορτώσουμε μία βαλίτσα, τότε τα ελατήρια συμπιέζονται κατά 1 εκατοστό. Σε ποια δύναμη οφείλεται η συγκεκριμένη συμπίεση των ελατηρίων; 2. Αν τα ελατήρια συμπιεστούν κατά 4 εκατοστά, πόσες ίδιες βαλίτσες έχουμε φορτώσει; 3. Ο Αλέκος θέλει να μετρήσει το βάρος του σχολικού του βιβλίου φυσικής. Γι αυτό τον σκοπό παίρνει μία σακούλα, τοποθετεί μέσα το βιβλίο και το κρεμάει στο άκρο ενός δυναμόμετρου. Διαβάζει την ένδειξη, που δείχνει 5 Νιούτον. Συνεχίζει να μετρά τώρα το βάρος και των αντίστοιχων βιβλίων 24 Αριθμός βιβλίων Ένδειξη δυναμόμετρου 1 5 Νιούτον 2 7 Νιούτον 3 10 Νιούτον 4 13 Νιούτον 5 16 Νιούτον φυσικής των συμμαθητών του, τοποθετώντας επιπλέον βιβλία στη σακούλα. Συγκεντρωτικά, συμπληρώνει τον πίνακα που φαίνεται δίπλα. Ο Αλέκος υποψιάζεται ότι το δυναμόμετρο δε δίνει αξιόπιστες μετρήσεις. Μπορείς να τον βοηθήσεις να τεκμηριώσει τις υποψίες του;

22 Πώς μετράμε τη δύναμη Δ 4. Αποφασίζει τώρα να φτιάξει το δικό του δυναμόμετρο. Γι αυτό τον λόγο χρησιμοποιεί, αντί για το προηγούμενο δυναμόμετρο, ένα λάστιχο συσκευασίας, όπως αυτό που φαίνεται στη φωτογραφία. Το κόβει με ψαλίδι ώστε να αποκτήσει αρχή και τέλος, και στο ένα άκρο του δένει τη σακούλα. Αρχικά, χωρίς να έχει προσθέσει κάποιο βιβλίο, μετρά το μήκος του λάστιχου και το βρίσκει 10 εκατοστά. Σηκώνοντας το βιβλίο, μετρά ξανά το μήκος και το βρίσκει 12 εκατοστά. Συνεχίζει προσθέτοντας και τα υπόλοιπα βιβλία. Συμπλήρωσε τώρα τον πίνακα με τα σωστά στοιχεία. Αριθμός βιβλίων Μήκος λάστιχου 1 12 εκατοστά Με βάση τα προηγούμενα πειραματικά αποτελέσματα του Αλέκου, μπορείς να περιγράψεις τη λειτουργία του δυναμόμετρου; 6. Τι είδους υλικά θα μπορούσες να τοποθετήσεις αντί για το λάστιχο συσκευασίας; Αιτιολόγησε την απάντησή σου. 25

23 Δ Μηχανική 7. Με τον τρόπο που περιγράφηκε παραπάνω, ο Αλέκος μέτρησε το βάρος των βιβλίων. Θέλει τώρα να συγκρίνει το βάρος ενός βιβλίου με τη μαγνητική δύναμη ανάμεσα σε έναν αρκετά ισχυρό μαγνήτη και έναν σιδερένιο συνδετήρα που βρήκε στην κασετίνα του. Μπορείς να τον βοηθήσεις να περιγράψει μία κατάλληλη πειραματική διαδικασία; 26 Οι απαντήσεις του φύλλου βρίσκονται στη σελίδα 308.

24 Τριβή, μία σημαντική δύναμη Επιθυμητή ή ανεπιθύμητη; Ε 1. Στην παρακάτω φωτογραφία παρουσιάζονται δύο μολύβια. Ποιο πιστεύεις ότι είναι πιο εύκολο να κρατήσεις χωρίς να γλιστρά, ειδικά όταν γράφεις για πολλή ώρα και τα δάχτυλά σου έχουν ιδρώσει; Αιτιολόγησε την απάντησή σου. α β 2. Όταν πίνουμε κάποιο αναψυκτικό, συχνά προσθέτουμε παγάκια. Τότε το ποτήρι «ιδρώνει», όπως φαίνεται στη φωτογραφία. Μπορείς να ερμηνεύσεις το φαινόμενο; 3. Είναι πιο εύκολο ή πιο δύσκολο να μεταφέρεις, σε μια τέτοια περίπτωση, το ποτήρι με το αναψυκτικό; 4. Στις ηλεκτρονικές συσκευές που διαθέτουν οθόνες, όπως τα κινητά τηλέφωνα, συμβουλεύουν για τον καθαρισμό τους να χρησιμοποιούμε μαλακά πανιά. Στην περίπτωση αυτή, η τριβή πρέπει να είναι μεγάλη ή μικρή; 27

25 Ε Μηχανική 5. Η μικρή Ήρα θέλει να κάνει τσουλήθρα. Μερικές φορές όμως αισθάνεται πόνο στα πόδια της καθώς κατεβαίνει. Ποια είναι η αιτία; 6. Στους αγώνες δρόμου που γίνονται σε μεγάλα στάδια, το υλικό των διαδρόμων στους οποίους τρέχουν οι δρομείς παίζει σπουδαίο ρόλο για την απόδοσή τους. Αν ξέρεις ότι ο Σωτήρης έτρεξε στο πρώτο στάδιο 200 μέτρα σε χρόνο 21 δευτερολέπτων και στο δεύτερο στάδιο στο ίδιο αγώνισμα χρειάστηκε 22 δευτερόλεπτα, μπορείς να συμπεράνεις σε ποιο από τα δύο υπήρχε μεγαλύτερη τριβή; 7. Οι πόρτες στο σπίτι όσο περνάει ο καιρός γίνεται ολοένα και πιο δύσκολο να ανοιγοκλείσουν, ενώ τρίζουν κιόλας. Ποια είναι η αιτία; 28

26 Τριβή, μία σημαντική δύναμη Επιθυμητή ή ανεπιθύμητη; Ε 8. Μπορείς να περιγράψεις τη διαδικασία με την οποία οι προϊστορικοί άνθρωποι άναβαν μια φωτιά; 9. Κατάταξε τα προηγούμενα παραδείγματα σε δύο κατηγορίες: στην πρώτη να αναφέρεις τις εφαρμογές εκείνες όπου η τριβή είναι επιθυμητή, και στη δεύτερη εκείνες όπου είναι ανεπιθύμητη. 10. Πώς θα μπορούσες στα αντίστοιχα παραδείγματα να μειώσεις την ανεπιθύμητη τριβή; 29

27 Ε Μηχανική 11. Πώς θα μπορούσες στα αντίστοιχα παραδείγματα να αυξήσεις την επιθυμητή τριβή; 12. Μπορείς να ερμηνεύσεις ποιος είναι ο ρόλος των χόνδρων στις αρθρώσεις; Γιατί συνήθως πονούν στα συγκεκριμένα σημεία πιο συχνά οι ηλικιωμένοι, σε σχέση με τους νεότερους; 30 Οι απαντήσεις του φύλλου βρίσκονται στις σελίδες

28 Παράγοντες από τους οποίους εξαρτάται η τριβή Στ 1. Η Ελένη κάνει το εξής πείραμα: παίρνει δύο καραμέλες από ζελέ, όπως αυτές που φαίνονται στη φωτογραφία, και ένα μολύβι. Τοποθετεί τη μία ζελεδένια καραμέλα μέσα σε μπολ, και με τη βοήθεια του μολυβιού προσπαθεί να τη σπρώξει ώστε να τη βγάλει εκτός του μπολ. Ταυτόχρονα, ο συμμαθητής της ο Παρμενίωνας μετρά με ένα χρονόμετρο τη διάρκεια της προσπάθειάς της. Πόσο εύκολο ή δύσκολο πιστεύεις ότι ήταν το εγχείρημά της; 2. Στη συνέχεια, η Ελένη βουτά την άλλη καραμέλα μέσα σε λάδι και την τοποθετεί μέσα στο ίδιο μπολ. Πάλι, με τη βοήθεια του μολυβιού, προσπαθεί να σπρώξει την καραμέλα εκτός του μπολ. Ο Παρμενίωνας χρονομετρά και αυτή την προσπάθεια. Τώρα το εγχείρημα είναι πιο εύκολο ή πιο δύσκολο; Οι χρονικές διάρκειες θα έχουν διαφορά; 3. Μπορείς να ερμηνεύσεις με όρους φυσικής τις διαφορετικές συνθήκες που επικρατούσαν στα δύο πειράματα; Ποια επίδραση είχαν στο αποτέλεσμα; 31

29 Στ Μηχανική 4. Ποιοι είναι οι παράγοντες από τους οποίους εξαρτάται γενικά η τριβή; 5. Η Ελένη διάβασε τους παράγοντες που έγραψες και θέλει να παρουσιάσει στον Παρμενίωνα πειράματα που να επιβεβαιώνουν τους ισχυρισμούς σου. Βοήθησέ τη στον σχεδιασμό της. Έχεις στη διάθεσή σου δυναμόμετρα, τέσσερα ίδια ξύλινα κομμάτια με υποδοχές για να συνδεθούν τα δυναμόμετρα, και διαφορετικά γυαλόχαρτα, για να επιλέξεις όποια από αυτά χρειάζεσαι. 6. Μετά από τα πειράματα ο Παρμενίωνας επιστρέφει στο σπίτι του, όπου η μαμά του φτιάχνει κέικ. Για τον σκοπό αυτό, χρησιμοποιεί βούτυρο, σαν αυτό που φαίνεται στη φωτογραφία. Συζητώντας με τη μαμά του για την τριβή, την ακούει να ισχυρίζεται ότι αν επαναλάβουν τα προηγούμενα πειράματα και μετρήσουν την τριβή τοποθετώντας το βούτυρο σε καθεμία από τις διαφορετικές πλευρές του, θα βρουν και διαφορετική τιμή. Μάλιστα, όταν το βούτυρο ακουμπάει με τη μικρότερη πλευρά του στο τραπέζι, θα βρουν και τη μικρότερη τριβή. 32

30 Παράγοντες από τους οποίους εξαρτάται η τριβή Συμφωνείς με την άποψη της μαμάς του Παρμενίωνα; Στ 7. Η μαμά του Παρμενίωνα κόβει τη συσκευασία στη μέση και χρησιμοποιεί το μισό βούτυρο. Αν συγκρίνουμε την τριβή που θα υπάρχει όταν κινούμε το μισό κομμάτι του βούτυρου, με την αντίστοιχη που θα υπάρχει όταν κινούμε ολόκληρη την ποσότητα της συσκευασίας, τι αποτέλεσμα πιστεύεις ότι θα προκύψει; 8. Ποιος από τους παράγοντες που επηρεάζουν την τριβή άλλαξε τώρα και ποιος παρέμεινε ίδιος; Οι απαντήσεις του φύλλου βρίσκονται στις σελίδες

31 Ζ Η πίεση 1. Συχνά χρησιμοποιούμε κουβάδες για να κουβαλάμε νερό. Γιατί πιστεύεις ότι στο χερούλι έχουν τοποθετήσει το περίβλημα που φαίνεται στη διπλανή φωτογραφία (βελάκι); 2. Θα είναι το ίδιο αναγκαίο το περίβλημα, είτε έχουμε ρίξει στον κουβά 1 κιλό νερό είτε έχουμε ρίξει 5; Αιτιολόγησε την απάντησή σου. 3. Σε πολλές χωματουργικές εργασίες, χρησιμοποιούνται πολύ βαριά μηχανήματα, τα οποία αναγκαστικά εξοπλίζονται με ερπύστριες αντί για λάστιχα, ειδικά όταν εργάζονται σε σαθρά χώματα. Μπορείς να αιτιολογήσεις τη συγκεκριμένη επιλογή; 34

32 Η πίεση Ζ 4. Με βάση τα προηγούμενα παραδείγματα, ποιοι είναι οι παράγοντες από τους οποίους εξαρτάται η πίεση; Με ποιον τρόπο; 5. Αν έχεις στη διάθεσή σου ένα μπολ με αλεύρι, σπιρτόκουτα που έχεις γεμίσει με πλαστελίνη, και ένα βάζο με μαρμελάδα, προσπάθησε να περιγράψεις κάποιες κατάλληλες πειραματικές διαδικασίες που να δείχνουν πώς εξαρτάται η πίεση από τους παράγοντες που ανέφερες. 35

33 Ζ Μηχανική 6. Ο Βασίλης επιχειρεί να κόψει μία φέτα ψωμί με το μαχαίρι και να αλείψει μαρμελάδα. Ο αδελφός του ο Γεράσιμος τον προκαλεί να δοκιμάσει να την κόψει χρησιμοποιώντας όχι την αιχμηρή πλευρά του μαχαιριού, αλλά την απέναντι. Εκείνος προσπαθεί αλλά μάταια! Μπορείς να εξηγήσεις τον λόγο; 7. Στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου, υπάρχει μια ταμπέλα που αναγράφει ότι απαγορεύεται οι κυρίες να εισέρχονται αν φορούν αιχμηρά τακούνια. Μπορείς να ερμηνεύσεις τον λόγο; 8. Αν παρατηρούσες τα λάστιχα ενός φορτηγού πριν φορτωθεί με εμπορεύματα και αφού φορτωθεί με αυτά, θα έβλεπες κάποια διαφορά; Αιτιολόγησε την απάντησή σου. 36 Οι απαντήσεις του φύλλου βρίσκονται στις σελίδες

34 Η υδροστατική πίεση Η 1. Μέσα σε ένα μικρό ποτήρι με νερό, ρίχνεις λίγο απορρυπαντικό πιάτων. Ανακατεύεις καλά με ένα καλαμάκι μέχρι να σχηματιστεί στο κάτω στόμιό του μια μεμβράνη από σαπουνόνερο. Στη συνέχεια, γυρνάς ανάποδα το καλαμάκι και το βυθίζεις με το άλλο άκρο του μέσα σε ένα ψηλό ποτήρι γεμάτο νερό. Αρχίζεις να ανεβοκατεβάζεις το καλαμάκι, με αποτέλεσμα να εμφανιστεί μια σαπουνόφουσκα που μεγαλώνει και μικραίνει. Μπορείς να εξηγήσεις το φαινόμενο; Μικρό βάθος, μικρή φούσκα. Μεγάλο βάθος, μεγάλη φούσκα. 2. Ποιος είναι ο παράγοντας στον οποίο οφείλεται η υδροστατική πίεση; Γιατί σε μεγαλύτερα βάθη η υδροστατική πίεση αυξάνει; 37

35 Η Μηχανική 3. Αν στο ίδιο ποτήρι είχες ρίξει λιγότερο νερό, θα είχε κάποια επίδραση στο μέγεθος της σαπουνόφουσκας; 4. Αν είχες ρίξει την ίδια ποσότητα νερού αλλά σε ένα πιο πλατύ ποτήρι, θα παρατηρούσες κάποια διαφορά στο μέγεθος της σαπουνόφουσκας; 5. Το 1646 ο φυσικός Μπλεζ Πασκάλ φημολογείται ότι έκανε το εξής πείραμα: σε ένα ξύλινο βαρέλι άνοιξε μία τρύπα στην επάνω βάση του και εισήγαγε έναν ανθεκτικό λεπτό σωλήνα μήκους 10 περίπου μέτρων. Από την κορυφή του σωλήνα άρχισε να ρίχνει νερό. Καθώς γέμισε το βαρέλι, η στάθμη του νερού άρχιζε να ανεβαίνει σταδιακά και μέσα στον σωλήνα. Μετά από κάποιο σημείο το βαρέλι έσπασε! Μπορείς να αιτιολογήσεις το συμβάν; 38

36 Η υδροστατική πίεση Η 6. Γιατί έπρεπε ο σωλήνας να είναι τόσο μακρύς; Δε θα είχε ο Πασκάλ το ίδιο αποτέλεσμα εάν συγκέντρωνε την ίδια ποσότητα νερού σε ένα δοχείο με αρκετά μικρότερο ύψος αλλά μεγαλύτερο πλάτος; 7. Οι γιατροί χρησιμοποιούν πιεσόμετρα για να μετρούν την πίεση με την οποία η καρδιά αντλεί το αίμα. Μια συνηθισμένη τιμή για την πίεση είναι 12 (στη μονάδα μέτρησης που ονομάζεται «χιλιοστά υδραργύρου»). Αν μετρούσαμε την πίεση σηκώνοντας αρχικά το χέρι μας μέχρι το ύψος της καρδιάς και κατόπιν κατεβάζοντάς το μέχρι τα πόδια μας, πιστεύεις ότι θα βρίσκαμε διαφορές; Αιτιολόγησε την απάντησή σου. 8. Αν οι αντίστοιχες μετρήσεις γίνονταν σε έναν αστροναύτη που βρίσκεται μακριά από πλανήτες, θα κατέληγες σε διαφορετικά αποτελέσματα; Αιτιολόγησε την απάντησή σου. 39

37 Η Μηχανική 9. Η κατασκευή ενός υποβρυχίου απαιτεί ιδιαίτερη μελέτη και προσοχή σε σχέση με την κατασκευή ενός συμβατικού πλοίου. Ποια θεωρείς ότι είναι η αιτία; Αν συγκρίνεις το μέγεθος ενός υποβρυχίου όταν είναι στην επιφάνεια της θάλασσας και όταν έχει καταδυθεί σε μεγάλα βάθη, πότε πιστεύεις ότι θα το βρεις μικρότερο και γιατί; 40 Οι απαντήσεις του φύλλου βρίσκονται στη σελίδα 311.