Geschichte der Übersetzung III. Anthi Wiedenmayer

Transcript

1 Geschichte der Übersetzung III Anthi Wiedenmayer

2 Die Bibelübersetzung

3 Η Βίβλος αποτελείται από: την Παλιά Διαθήκη - 39 βιβλία, γραμμένα αρχικά στα εβραϊκά και με κάποια σημεία στα αραμαϊκά, την Καινή Διαθήκη - 27 βιβλία γραμμένα στην ελληνική γλώσσα στο διάστημα μ.χ., και τα Απόκρυφα - 12 βιβλία της πρωτοχριστιανικής εποχής, γραμμένα στα ελληνικά, με διαλεκτικές διαφοροποιήσεις, με διαφορετικά γλωσσικά επίπεδα, με λογοτεχνικό ύφος σε μεγάλο βαθμό και με συμπληρωματικό υλικό όπως σημειώσεις και εισαγωγές.

4 Η Βίβλος δεν αποτελεί ένα ενιαίο κείμενο: είναι μια πληθώρα κειμένων που γράφτηκαν σε διαφορετικές εποχές από διαφορετικούς ανθρώπους και που ανήκουν σε διαφορετικά κειμενικά είδη.

5 Σήμερα εκτιμάται ότι τουλάχιστον ένα μέρος της Βίβλου έχει μεταφραστεί και εκδοθεί σε γλώσσες.

6 Η μεγάλη ποικιλία κειμενικών ειδών της Αγίας Γραφής (νόμοι, αφηγήματα, γενεαλογίες, ποίηση, παροιμίες, οράματα, αινίγματα, προσευχές, ομιλίες, επιστολές, ιστορία, θρήνοι και αποκάλυψη), οι τεράστιες πολιτισμικές ανομοιότητες ανάμεσα στη γλώσσα- πηγή και στις γλώσσες- στόχους καθώς και η ιδιότητα του «ιερού κειμένου» την καθιστούν ένα εξαιρετικά καλό πεδίο εξέτασης των ορίων της μεταφρασιμότητας

7 Η αρχαιότερη μετάφραση της Παλαιάς Διαθήκης στην ελληνική γλώσσα χρονολογείται στον 3 ο αιώνα π.χ. επί Πτολεμαίου Β ( π.χ.).

8 Πτολεμαίος Β ο Φιλάδελφος άνθρωπος των γραμμάτων και των τεχνών, ίδρυσε και τη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, την πλουσιότερη βιβλιοθήκη της αρχαιότητας με τόμους

9 Πτολεμαίος Β ο Φιλάδελφος θεώρησε ότι για να κρατήσει ενωμένους τους λαούς του τεράστιου βασιλείου του δεν έφταναν οι πόλεμοι της εποχής του πατέρα του. Χρειαζόταν ένας πολιτισμός και μια όσο το δυνατόν πιο σταθερή εκδοχή του ιερού λόγου, ο οποίος τότε απαντιόταν σε διάφορες εκδοχές προκαλώντας προστριβές και διαμάχες ανάμεσα στις δώδεκα φυλές του Ισραήλ.

10 Ζήτησε από 72 λογίους, έξι από κάθε φυλή (δώδεκα φυλές του Ισραήλ) να κάνουν μια επίσημη μετάφραση της εβραϊκής Βίβλου. Τα πρωτότυπα κείμενα της Παλαιάς Διαθήκης είναι γραμμένα στην εβραϊκή ή αραμαϊκή γλώσσα (ενώ αργότερα της Καινής Διαθήκης στην ελληνική γλώσσα με αρκετές εβραϊκές και αραμαϊκές λέξεις).

11 Οι μεταφραστές (εξελληνισμένοι Εβραίοι) δούλευαν ανά ζεύγη επί 70 ημέρες στη νήσο Φάρο, έξω από την Αλεξάνδρεια, χωρίς να επικοινωνούν κατά τη διάρκεια της ημέρας μεταξύ τους. Συναντιόνταν, όμως, το βράδυ και σύγκριναν τις εκδοχές τους. Και οι μεταφράσεις τους ήταν ίδιες, λέξη προς λέξη, έννοια προς έννοια. Όλες οι (72) εκδοχές, σύμφωνα με την απόκρυφη Επιστολή του Αριστέα, συμφωνούσαν κατά γράμμα και κατά λέξη. Στην πρώτη αυτή μετάφραση στόχος ήταν ο πολιτισμός των Εβραίων να γίνει αποδεκτός από τον κυρίαρχο πολιτισμό.

12 Αυτή η πρώτη μετάφραση της Παλαιάς Διαθήκης, η μετάφραση των «Εβδομήκοντα», γνωστή και ως Ο ή Septuaginta, αποτελεί και σήμερα το επίσημο κείμενο για την ελληνική ορθόδοξη εκκλησία.

13 Ιερώνυμος ( ) επίσημος μεταφραστής της Βίβλου στα λατινικά

14 Στη λατινική γλώσσα κυκλοφορούσαν από το 2 ο αιώνα πολλές μεταφράσεις αποσπασματικού χαρακτήρα, σε πολλά αντίγραφα, στα οποία γίνονταν λάθη, οι αντιγραφείς απομακρύνονταν από το αρχικό λατινικό κείμενο και γι αυτό ανατέθηκε στον εκκλησιαστικό πατέρα Ιερώνυμο, που κατείχε άριστα την εβραϊκή γλώσσα να ελέγξει τις υπάρχουσες μεταφράσεις και, αν χρειαστεί, να μεταφράσει εκ νέου όλο το κείμενο και της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης.

15 Η μετάφραση του Ιερώνυμου από το εβραϊκό και αραμαϊκό πρωτότυπο τελειώνει το 405 μ.χ., φέρει το όνομα Vulgata, αρχικά γίνεται δεκτή με επιφύλαξη, εκτοπίζει, όμως, με τον καιρό τις άλλες εκδοχές και το 1546 η Δυτική Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία την ανακηρύσσει στη Σύνοδο του Τριδέντου ως τη μόνη αυθεντική.

16 Ø Ο Άγιος Ιερώνυμος εορτάζεται από την Καθολική Εκκλησία στις 30 Σεπτεμβρίου και θεωρείται ο άγιος- προστάτης των μεταφραστών. Ø Γι αυτό και η 30ή Σεπτεμβρίου γιορτάζεται ως Διεθνής Ημέρα Μετάφρασης και κάθε χρόνο αυτή την ημερομηνία διοργανώνονται σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες ημερίδες ή συνέδρια ή απονομές βραβείων λογοτεχνικής μετάφρασης.

17 Martin Luther ( ) «dem Volk aufs Maul schauen!»

18 Eugene Nida Towards a Science of Translating (1964) δυναμική ισοδυναμία (dynamic equivalence) μορφική αντιστοιχία (formal correspondence)

19 Eugene Nida Ένας Αφρικανός έφερε ένσταση σε μια πρόταση στο 49 ο κεφάλαιο της Γένεσης, το οποίο αναφέρει ότι «ο Ιούδας θα πλύνει τα ρούχα του στο κρασί». Θα μπορούσε αυτή η πρόταση στην ευλογία του Ιακώβ να δηλώνει ότι ο Ιούδας θα ήταν τόσο ανόητος, αφού όλοι ξέρουν ότι το κρασί θα λέρωνε άσχημα το ύφασμα; Ωστόσο, μετά από μια εξήγηση για το πραγματικό νόημα της φράσης, δηλαδή ότι ο Ιούδας θα ήταν τόσο πλούσιος και θα είχε τόσο πολύ κρασί που θα μπορούσε να το σπαταλήσει πλένοντας ρούχα, ο Αφρικανός απάντησε: «Α, εμείς λέμε: πλένει τα ρούχα του στο φυστικέλαιο!»

20 Η μετάφραση θρησκευτικών κειμένων παρά την τεράστια σημασία της, πιθανότατα δεν αποτελεί τον παλαιότερο τύπο μετάφρασης, καθώς οι διπλωματικές σχέσεις μεταξύ των διαφόρων λαών και οι συμφωνίες που υπέγραφαν, μεταφράζονταν σε μια εποχή που «οι θρησκείες αποτελούσαν ακόμη ιδιοκτησία κάθε μεμονωμένης εθνικής κοινότητας και που ακόμη δεν ασκούνταν ο προσηλυτισμός.»

21 Η μετάφραση των βουδιστικών βιβλίων στα μογγολικά το 13 ο αιώνα έγινε από έναν άλλο Ιερώνυμο, τον Phagpa, ενώ η πρώτη μετάφρασή τους είχε γίνει στα κινέζικα ήδη το 67 μ.χ., στα σανσκριτικά τον 1ο αιώνα, στα θιβετιανά τον 8ο, 10ο και 11ο αιώνα.

22 Στην Ελλάδα ο διάλογος γύρω από τη μετάφραση των θρησκευτικών κειμένων επικεντρώνεται στη μετάφρασή τους στη δημοτική γλώσσα. Το 1999 ο Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος ανακοίνωσε ότι στις κυριακάτικες λειτουργίες το Ευαγγέλιο θα διαβάζεται στη δημοτική με σκοπό να προσελκύσει κυρίως τους νέους στην Εκκλησία. Η ανάγνωση άρχισε πιλοτικά το Σεπτέμβριο του 2004 από την περιφέρεια της Αρχιεπισκοπής, σταμάτησε, όμως, εννιά μήνες αργότερα με απόφαση της Ιεράς Συνόδου.

23 Από το 2007 ξεκίνησαν κάποιες ενορίες στην Πρέβεζα να λειτουργούν όλη τη θεία λειτουργία ή μόνον κάποιες ευχές, να βαφτίζουν και να ευλογούν γάμους στη δημοτική γλώσσα. Η αντίδραση ήταν μεγάλη και η αιτιολογία ήταν ότι: «Αυτά τα κείμενα είναι ιστορικά. Είναι μέσα στην παράδοση της Εκκλησίας. Δεν γίνεται να αποκαθηλώσουμε τη γλώσσα. Ευτελίζουμε τα κείμενα. Τα διαστρεβλώνουμε.»

24 Άννα Φραγκουδάκη: διότι ειδικά η λογοτεχνική γλώσσα είναι που διακρίνεται για «την πολυσημία και την ασάφεια [της], ακριβώς επειδή επιδιώκει την επικοινωνία στα επίπεδα του ψυχισμού και των συγκινήσεων» και η επικοινωνία είναι ο πρωταρχικός και ο απώτερος στόχος κάθε μεταφραστικής πράξης