ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ. Υλικό Βάσης Περίοδος Α

Transcript

1 ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Θεματική Ενότητα: Αιολική Ενέργεια & Χωροταξία Υλικό Βάσης Περίοδος Α Ιούλιος Οκτώβριος 2013 Διδάσκων: Γεώργιος Χ. Κάραλης Δρ Μηχανολόγος Μηχανικός ΕΜΠ 1

2 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΑΝΑΛΥΤΙΚΉ ΕΙΣΑΓΩΓΉ Η ΑΙΟΛΙΚΉ ΕΝΈΡΓΕΙΑ ΣΤΟΝ ΚΌΣΜΟ ΙΣΤΟΡΙΚΆ Η ΑΙΟΛΙΚΉ ΕΝΈΡΓΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΏΠΗ ΚΑΙ ΤΟΝ ΚΌΣΜΟ Η ΑΙΟΛΙΚΉ ΕΝΈΡΓΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΆΔΑ ΤΑ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΆ ΣΤΟΙΧΕΊΑ ΤΗΣ ΑΙΟΛΙΚΉΣ ΕΝΈΡΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΆΔΑ ΑΝΑΣΚΌΠΗΣΗ ΤΗΣ ΑΝΆΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΑΙΟΛΙΚΉΣ ΕΝΈΡΓΕΙΑΣ ΣΤΑ ΝΗΣΙΆ ΤΟ ΘΕΣΜΙΚΌ ΠΛΑΊΣΙΟ Ανασκόπηση Νομοθεσία, Κανονισμοί, Δεσμεύσεις ΑΔΕΙΟΔΟΤΙΚΉ ΔΙΑΔΙΚΑΣΊΑ Έκδοση άδειας παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας Διαδικασία διατύπωσης προσφοράς σύνδεσης σταθμού στο σύστημα ή το δίκτυο Έγκριση περιβαλλοντικών όρων (ΕΠΟ) Σύμβαση σύνδεσης με το σύστημα ή το δίκτυο Άδεια εγκατάστασης Σύμβαση αγοραπωλησίας ηλεκτρικής ενέργειας Άδεια λειτουργίας ΔΥΝΑΜΙΚΌ Αιολικό Δυναμικό Αιολικά Πάρκα σε διαδικασία αδειοδότησης Κοινωνική Αποδοχή Αιολικής Ενέργειας Δίκτυα μεταφοράς Συμπεράσματα ΙΔΙΑΙΤΕΡΌΤΗΤΕΣ ΑΝΆΠΤΥΞΗΣ ΑΙΟΛΙΚΉΣ ΕΝΈΡΓΕΙΑΣ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΆ ΝΗΣΙΆ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΊ ΣΕ ΑΥΤΌΝΟΜΑ ΜΗ ΔΙΑΣΥΝΔΕΔΕΜΈΝΑ ΝΗΣΙΆ Προσδιορισμός ορίου διείσδυσης αιολικής ενέργειας σε μη διασυνδεδεμένα νησιά Υπολογιστικό παράδειγμα ΣΥΝΔΥΑΣΜΈΝΗ ΧΡΉΣΗ ΑΙΟΛΙΚΉΣ ΕΝΈΡΓΕΙΑΣ ΜΕ ΑΝΤΛΗΣΙΟΤΑΜΊΕΥΣΗ Παραμετροποιημένα διαγράμματα διαστασιολόγησης συστήματος αντλησιοταμίευσης Περιγραφή διαδικασίας διαστασιολόγησης Ενεργειακή συνεισφορά συστήματος ΑΕΑ Υπολογιστικό παράδειγμα διαστασιολόγησης συστήματος ΑΕΑ ΥΠΟΒΡΎΧΙΕΣ ΔΙΑΣΥΝΔΈΣΕΙΣ Σχετικές μελέτες Αιτήσεις για αιολικά πάρκα στα νησιά ΟΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΈΣ ΕΠΙΠΤΏΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΙΟΛΙΚΏΝ ΠΆΡΚΩΝ Περιοχές δικτύου NATURA ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΊΑ

3 Αναλυτική εισαγωγή Υπάρχουν διάφοροι τύποι περιορισμών κατά την εφαρμογή της αιολικής ενέργειας. Τεχνικοί, οικονομικοί και χωροταξικοί περιορισμοί είναι μερικοί από τους πιο σημαντικούς που συζητούνται σε αυτό το μάθημα. Η ηλεκτρική ενέργεια που παράγεται από αιολική ενέργεια είναι σήμερα ανταγωνιστική έναντι των συμβατικών μορφών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας σε περιοχές με υψηλό αιολικό δυναμικό, αλλά η διείσδυση της αιολικής ενέργειας περιορίζεται από τεχνικούς περιορισμούς που σχετίζονται με την μεταβλητότητα στοχαστικότητα της αιολικής παραγωγής, αλλά και την υφιστάμενη δομή και σχεδιασμό του ηλεκτρικού συστήματος. Ειδικά σε μη διασυνδεδεμένα ηλεκτρικά συστήματα όπως αυτά αρκετών Ελληνικών νησιών, ή και σε διασυνδεδεμένα νησιά λόγω περιορισμών που σχετίζονται με την χωρητικότητα του καλωδίου, τείθονται όρια στην αιολική ισχύ προς εγκατάσταση, με σκοπό την διασφάλιση της σταθερής λειτουργίας των ηλεκτρικών συστημάτων. Αντίστοιχα όρια, ή αναζήτηση τεχνικών λύσεων που θα επιτρέψουν την περαιτέρω ανάπτυξη και διείσδυση της αιολικής ενέργειας μπορεί να χρειαστούν και στο ηπειρωτικό διασυνδεδεμένο σύστημα της κυρίως Ελλάδας, στην προοπτική της μεγάλης διείσδυσης αιολικής ενέργειας. Ως τέτοιες λύσεις έχουν κατά καιρούς προταθεί και αναλυθεί, υβριδικές λύσεις που συνδυάζουν την αιολική ενέργεια με συστήματα αντλησιοταμίευσης. Τέτοιες λύσεις τελικά οδηγούν μονάχα σε τοπική αξιοποίηση της αιολικής ενέργειας, ενώ κατά περίπτωση μπορεί να είναι και σχετικά ακριβές λύσεις. Από την άλλη πλευρά, πολλά νησιά διαθέτουν άφθονο αιολικό δυναμικό που θα μπορούσε να αξιοποιηθεί σε μεγάλο βαθμό, μονάχα μέσω της ανάπτυξης αιολικών πάρκων μεγάλης κλίμακας και με ανάπτυξη των υποβρύχιων διασυνδέσεων, με σκοπό την συμβολή στη μείωση της ενεργειακής εξάρτησης και στην επίτευξη των εθνικών στόχων για την χρήση των Ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και την μείωση των ρύπων που ευθύνονται για το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, τα θέματα χωροταξικού σχεδιασμού που σχετίζονται με τη χρήση της γης και τις προστατευόμενες περιοχές θέτουν επιπλεόν χωροταξικούς περιορισμούς που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη και να εφαρμόζονται και διαμορφώνουν ένα ιδιαίτερα σύνθετο περιβάλλον για την εφαρμογή της αιολικής ενέργειας. Σε αυτό το πλαίσιο, διαμορφώνονται οι παρακάτω στόχοι κατανόησης εμβάθυνσης του μαθήματος: α. Αποσαφήνιση και εξειδίκευση του καθεστώτος χωροθέτησης των ΑΠΕ και ειδικά των αιολικών Αν και τα ε ργα Α.Π.Ε. μπορει να χαρακτηρισθου ν κατ αρχη ν ως δραστηριο τητες φιλικε ς προς το περιβα λλον, εν του τοις δεν στερου νται παντελω ς επιπτω σεων σε αυτο. Οι επιπτω σεις αυτε ς διαφοροποιου νται ανα λογα με το ει δος της εκα στοτε χρησιμοποιου μενης τεχνολογι ας Α.Π.Ε. (αιολικη, υδροηλεκτρικη, γεωθερμικη, ηλιακη ενε ργεια κλπ.), ενω μπορει να εκτει νονται το σο στο ανθρωπογενε ς (πο λεις, οικισμου ς και εν γε νει οικιστικε ς περιοχε ς) ο σο και στο φυσικο περιβα λλον (τοπι ο, χλωρι δα και πανι δα, κλπ.) των περιοχω ν εγκατα στασης, καθω ς και στις γειτνια ζουσες παραγωγικε ς δραστηριο τητες (τουρισμο, γεωργι α κλπ.). Για την προ ληψη, την α μβλυνση και την αποτροπη των επιπτω σεων αυτω ν απαιτει ται η εξειδι κευση των κανο νων χωροθε τησης των ε ργων Α.Π.Ε., ω στε αφενο ς να μειωθου ν οι αβεβαιο τητες και οι συγκρου σεις χρη σεων γης που συχνα αναφυ ονται επι του πεδι ου και αφετε ρου να ικανοποιηθου ν οι ευρυ τερες ανα γκες προστασι ας του περιβα λλοντος και η αειφο ρος ανα πτυξη των περιοχω ν υποδοχη ς τους. Ειδικο τερα ο μως στα νησια, θα πρε πει να ληφθου ν υπο ψη οι τοπικε ς (γεωγραφικε ς, κοινωνικε ς, οικονομικε ς) ιδιαιτερο τητες και να γι νουν οι κατα λληλες προσαρμογε ς: ει τε εξειδικευ οντας το γενικο ρυθμιστικο πλαι σιο, ει τε 3

4 επιστρατευ οντας αν χρειαστει νε α ρυθμιστικα εργαλει α ο πως τα Περιφερειακα Πα ρκα του ν. 3937/2011 για την Διατη ρηση της Βιοποικιλο τητας Επομένως, η πλήρης γνώση των εργαλείων χωροθέτησης απoτελεί απαραίτητο εφόδιο για την γνωμοδότηση/έκδοση απόφασης από κεντρικές ή περιφερειακές κρατικές δομές του κράτους που εμπλέκονται στην αδειοδοτική διαδικασία, όπως οι Περιφέρειες, το ΥΠΕΚΑ, η ΡΑΕ, ο ΔΕΔΔΗΕ κ.α β. Το Ειδικό Χωροταξικό Σχέδιο των ΑΠΕ σε σχέση με τα λοιπά χωροταξικά σχέδια Στο Ειδικο Χωροταξικο Σχε διο των ΑΠΕ ορι ζεται ο τι το σο τα υφιστα μενα ο σο και τα εν εξελι ξει και μελλοντικα τοπικα χωροταξικα σχε δια θα πρε πει να εναρμονιστου ν με τις κατευθυ νσεις και τους περιορισμου ς των γενικω ν και ειδικω ν χωροταξικω ν σχεδι ων. Στα νησια στα οποι α εφαρμο ζεται θεσμοθετημε νος σχεδιασμο ς (Σχε δια Χωρικη ς και Οικιστικη ς Οργα νωσης Ανοιχτη ς Πο λης ΣΧΟΟΑΠ, Γενικο Πολεοδομικο Σχε διο ΓΠΣ, Ζω νες Οικιστικου Ελε γχου ΖΟΕ κλπ.) και ο που καταγρα φεται ζη τηση εγκατα στασης μονα δων πρα σινης ενε ργειας, ει ναι αναγκαι α μια πιο λεπτομερη ς αξιολο γηση των χαρακτηρισμε νων χρη σεων γης, ω στε: να εξευρεθου ν συγκεκριμε νες περιοχε ς εγκατα στασης, αναγκαι ες για την επι τευξη των εθνικω ν στο χων να εξακριβωθει ο βαθμο ς συμβατο τητας των επιλεγμε νων ζωνω ν, με βασικο κριτη ριο οι πιθανε ς αλλαγε ς στις θεσμοθετημε νες χρη σεις να μην αντιστρατευ ονται βασικε ς κατευθυ νσεις των θεσμοθετημε νων σχεδι ων, επιβα λλοντας ε τσι μερικη μο νον και η σσονος σημασι ας τροποποι ηση τους. Λο γω του ο τι οι περιοχε ς προστασι ας με θεσμοθε τηση (προεδρικα διατα γματα) και με διαχει ριση (φορει ς διαχει ρισης) δεν ε χουν προχωρη σει, το πλαίσιο αυτό παραμένει συνη θως ανενεργό διαιωνι ζοντας μια κατα σταση ασα φειας μεταξυ των κοινωνικω ν ομα δων, η οποι α λειτουργει αρνητικα λο γω του ο τι εκβια ζει παρεμβα σεις εν ο ψει ρυθμι σεων με α γνωστο χαρακτη ρα και περιεχο μενο Τα τοπικά χωροταξικά σχέδια (ΣΧΟΟΑΠ, ΓΠΣ) αποτελου ν το βασικο εργαλει ο για τον καθορισμο χρη σεων γης σε τοπικο επι πεδο (π.χ. δημοτικο ). Τα σχε δια αυτα θα πρε πει να εναρμονι ζονται με τους υπερκει μενους νο μους (π.χ. ΕΠ ΑΠΕ) και να εξειδικευ ουν τις κατευθυ νσεις τους. Τα τοπικα χωροταξικα σχε δια μπορου ν να διαφοροποιηθου ν απο τα ο σα ορι ζουν οι υπερκει μενοι νο μοι π.χ. για το με γεθος και τη χωροθε τηση ενο ς αιολικου πα ρκου σε μικρο ο μως βαθμο και υ στερα απο επιστημονικη τεκμηρι ωση. Σε κα θε ο μως περι πτωση απαιτει ται η ε γκριση τους απο την εποπτευ ουσα αρχη (Περιφε ρεια) η οποι α και τελικω ς αποφασι ζει. Για την εκτι μηση των περιβαλλοντικω ν επιπτω σεων απο την εγκατα σταση ΑΠΕ και για την τεκμηρι ωση των πιθανω ν ενστα σεων εναλλακτικω ν λυ σεων αρχιτεκτονικη ς τοπι ου κλπ τα τοπικα χωροταξικα μπορου ν να χρησιμοποιου ν την Στρατηγικη Περιβαλλοντικη Εκτι μηση (Σ.Π.Ε.). Με την υπ αριθμ. ΥΠΕΧΩΔΕ/ΕΥΠΕ/οικ / ΚΥΑ (ΦΕΚ 1225 Β / ), μεταφε ρθηκε η οδηγι α ΣΠΕ στο εσωτερικο δι καιο. Η ΣΠΕ πραγματοποιει ται πριν απο την ε γκριση ενο ς σχεδι ου η προγρα μματος η την ε ναρξη της σχετικη ς νομοθετικη ς διαδικασι ας, για σχε δια η προγρα μματα εθνικου, περιφερειακου, νομαρχιακου η τοπικου χαρακτη ρα τα οποι α ενδε χεται να ε χουν σημαντικε ς επιπτω σεις στο περιβα λλον Σε ο,τι αφορα ειδικο τερα τον χωροταξικο και πολεοδομικο σχεδιασμο, συ μφωνα με την ΚΥΑ, σε διαδικασι α ΣΠΕ, υπα γεται υποχρεωτικά η συντριπτικη πλειονο τητα των χωροταξικω ν και πολεοδομικω ν σχεδι ων που προβλε πονται απο τους ν. 2742/1999 και 2508/1997 και συγκεκριμε να τα Ειδικα και Περιφερειακα Πλαι σια Χωροταξικου Σχεδιασμου, τα Ρυθμιστικα Σχε δια και τα ΓΠΣ και τα ΣΧΟΟΑΠ (αλλα ο χι οι πολεοδομικε ς μελε τες επε κτασης αναθεω ρησης και τα λοιπα πολεοδομικα σχε δια, ο πως αυτα του ν.δ. του 1923). Σε διαδικασι α ΣΠΕ υπα γονται επι σης δια φορες κατηγορι ες παραγωγικω ν ζωνω ν που προβλε πονται απο την ισχυ ουσα νομοθεσι α, ο πως οι ΠΟΑΠΔ, οι ΠΟΤΑ και οι ΠΕΡΠΟ (αλλα ο χι οι ΒΕΠΕ) καθω ς και οι ΠΕΧΠ και τα ΣΟΑΠ του ν. 2742/

5 Ως εκ τούτου, ΣΠΕ απαιτείται και για την ολοκλήρωση της διαδικασίας των εκπονούμενων ΣΧΟΟΑΠ και η οποία ΣΠΕ θα μπορούσε επιπλέον να περιλαμβάνει και τις επιπτώσεις από την εγκατάσταση ανεμογεννητριών, εναλλακτικά σενάρια, καθώς και εκτιμήσεις για τις επιπτώσεις στο τοπίο ή την αποφυγή των επιπτώσεων αυτών. γ. Τεχνικοί περιορισμοί που σχετίζονται με την διείσδυση της αιολικής ενέργειας σε ένα μη διασυνδεδεμένο ηλεκτρικό σύστημα Η διείσδυση της αιολικής ενέργειας περιορίζεται από τεχνικούς περιορισμούς που σχετίζονται με την μεταβλητότητα στοχαστικότητα της αιολικής παραγωγής, αλλά και την υφιστάμενη δομή και σχεδιασμό του ηλεκτρικού συστήματος. Η αντίληψη αυτών των περιορισμών αποτελεί μια χρήσιμη παράμετρο στο συνολικό θέμα, αφού δίνει τη δυνατότητα κατανόησης των πραγματικών δυνατοτήτων μιας περιοχής με βάση την τοπική κατανάλωση και την υφιστάμενη δομή του συστήματος. δ. Υβριδικές λύσεις (π.χ. Αιολική ενέργειας με αντλησιοταμίευση) Υβριδικές λύσεις θεωρητικά μπορούν να εφαρμοστούν για την περαιτέρω διείσδυση της αιολικής ενέργειας, αλλά στην πράξη, οι λύσεις αυτές συχνά αντιμετωπίζονται ως ένα μάλλον ακριβό μέσο που απαιτεί μεγάλης κλίμακας έργα πολιτικού μηχανικού για την διαμόρφωση των δεξαμενών και τεράστιες ποσότητες νερού για την αρχική πλήρωση. Μολονότι αυτές οι λύσεις μπορεί να είναι οικονομικά ανταγωνιστικές έναντι του σημερινού υψηλού κόστους παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας σε αρκετά μη διασυνδεδεμένα νησιά, και να συμβάλλουν στη μείωση της ενεργειακής εξάρτησης, οδηγούν σε αξιοποίηση της αιολικής ενέργειας μονάχα για τοπική χρήση. ε. Η Διασύνδεση των Νησιών του Αιγαίου μεταξύ τους και με το Ηπειρωτικό Σύστημα Οι διασυνδε σεις μεταξυ των νησιω ν και η διασυνδε σεις νησιω ν με το ηπειρωτικο δι κτυο αποτελου ν στρατηγικο με ρος του σχεδιασμου για την ανα πτυξη των ΑΠΕ ο χι μο νο στα νησια, αλλα σε επι πεδο εθνικο, καθω ς σχετι ζονται απο λυτα με την ενεργειακη ασφα λεια των νησιω ν και με τις υποδομε ς για την επι τευξη των εθνικω ν στο χων. Η ηλεκτρικη διασυ νδεση των νησιω ν με το ηπειρωτικο συ στημα αποτελει πα γιο στο χο δεκαετιω ν με σκοπο την ελαχιστοποι ηση της χρη σης πετρελαι ου για την ηλεκτροδο τηση των νησιω ν και τη με γιστη δυνατη αξιοποι ηση του δυναμικου των ΑΠΕ των νησιω ν. Οι επεκτα σεις του Συστη ματος στις Κυκλα δες, στα Δωδεκα νησα, στην Κρη τη και στα νησια του Βορει ου Αιγαι ου ει ναι οικονομικα και τεχνικα εφικτε ς και σχεδια ζεται η υλοποι ηση τους ε τσι ω στε να συνδεθει το συ νολο των νησιω ν με πολλαπλα οικονομικα και περιβαλλοντικα οφε λη για την εθνικη και την τοπικη οικονομι α. Για την υλοποι ηση αυτω ν των ε ργων, απαιτει ται να λυθου ν ζητη ματα τεχνικα, χρηματοδοτικα, γραφειοκρατικα, ακο μα και ζητη ματα κοινωνικη ς αποδοχη ς. Η γνώση της προόδου των έργων διασύνδεσης αποτελεί απαραίτητη συνιστώσα για την εκτίμηση των δυνατοτήτων ανάπτυξης ΑΠΕ στα νησιά με εξαγωγή της πλεονάζουσας ηλεκτρικής ενέργειας. στ. Ανάπτυξη αιολικής ενέργειας σε προστατευόμενες περιοχές και περιοχές του δικτύου Natura 2000 Η αιολικη ενε ργεια δεν απειλει εν γε νει την α γρια πανι δα και χλωρι δα, ωστόσο χρειάζεται προσεκτικός σχεδιασμός ειδικά σε ευαίσθητες περιοχές, όπως είναι οι προστατευο μενες φυσικε ς περιοχε ς του δικτύου Natura 2000, το οποι ο αποτελει τον ακρογωνιαι ο λι θο της πολιτικη ς για τη βιοποικιλο τητα και σημαντικο εργαλει ο στο πλαι σιο των προσπαθειω ν της ΕΕ για την αναχαι τιση και 5

6 την αντιστροφη της απω λειας της βιοποικιλο τητας ε ως το 2020, καθω ς η α τοπη χωροθε τηση η ο α στοχος σχεδιασμο ς αιολικω ν πα ρκων ει ναι δυνατο ν να ε χουν δυσμενει ς επιπτω σεις σε ευπαθη ει δη και ενδιαιτη ματα. Για τον λο γο αυτο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσι ευσε κατευθυντη ριες γραμμε ς για την ανάπτυξη της αιολικής ενέργειας σε προστατευόμενες φυσικές περιοχές. Αυτε ς οι κατευθυντη ριες γραμμε ς ισχυ ουν για το δι κτυο Natura 2000, το οποι ο αποτελει τον ακρογωνιαι ο λι θο της πολιτικη ς για τη βιοποικιλο τητα και σημαντικο εργαλει ο στο πλαι σιο των προσπαθειω ν της ΕΕ για την αναχαι τιση και την αντιστροφη της απω λειας της βιοποικιλο τητας ε ως το 2020 (το πλη ρες κει μενο ει ναι διαθε σιμο στη διευ θυνση wind _farms.pdf) Βασική θέση της Επιτροπής είναι ότι το δίκτυο Natura 2000 δεν είναι σύστημα αυστηρά προστατευόμενων βιοτόπων όπου απαγορεύεται κάθε είδους ανθρώπινη δραστηριότητα. Αντίθετα, μπορεί να περιλαμβάνει δραστηριότητες όπως η ανάπτυξη ΑΠΕ, υπό τον όρο ότι θα γίνουν σοβαρές μελέτες επιπτώσεων και αξιολόγηση εναλλακτικών λύσεων. Με αυτε ς τις νε ες κατευθυντη ριες γραμμε ς παρε χεται στα κρα τη με λη και τη βιομηχανι α σαφη νεια για την ανα ληψη δραστηριοτη των ανα πτυξης της αιολικη ς ενε ργειας που να συνα δουν με τις απαιτη σεις του δικτυ ου Natura Δεν προ κειται για αλλαγη της νομοθεσι ας η της πολιτικη ς, αλλα απλω ς για καθοδη γηση σχετικα με την ισχυ ουσα νομοθεσι α. Σκοπο ς μας ει ναι να διασφαλι σουμε ο τι θα επιτευχθου ν οι στο χοι μας για τις ανανεω σιμες πηγε ς ενε ργειας, τηρω ντας παρα λληλα τη νομοθεσι α της ΕΕ για την προστασι α των ειδω ν α γριας πανι δας και χλωρι δας. Στις κατευθυντη ριες γραμμε ς για την ανα πτυξη της αιολικη ς ενε ργειας και της διατη ρησης της βιοποικιλο τητας σε προστατευο μενες περιοχε ς, υπογραμμι ζεται η ανα γκη για αξιολόγηση των νέων αναπτυξιακών έργων. Ειδικο τερα, στις κατευθυντη ριες γραμμε ς περιλαμβα νονται παραδει γματα βε λτιστων πρακτικω ν και υποδεικνυ ονται τρο ποι ανα πτυξης ε ργων αιολικη ς ενε ργειας με τους οποι ους ει ναι δυνατο ν να αποφευχθει η καταστροφη της φυ σης σε ευαι σθητες περιοχε ς. Ο στρατηγικο ς σχεδιασμο ς των αναπτυξιακω ν ε ργων αιολικω ν πα ρκων σε ευρει α γεωγραφικη κλι μακα αποτελει ε ναν απο τους αποτελεσματικο τερους τρο πους για να ελαχιστοποιου νται οι επιπτω σεις των αιολικω ν πα ρκων στην φυ ση και την α γρια πανι δα και χλωρι δα απο τα πρω τα στα δια της διαδικασι ας σχεδιασμου. Με τον στρατηγικο σχεδιασμο δεν συγκροτει ται απλω ς πιο ολοκληρωμε νο πλαι σιο ανα πτυξης, αλλα περιορι ζεται και ο κι νδυνος να προκυ ψουν σε μεταγενε στερα στα δια δυσκολι ες και καθυστερη σεις σε επι πεδο μεμονωμε νων ε ργων. ζ. Προσαρμογή των χωρικών ρυθμίσεων στο ευρύτερο θεσμικό πλαίσιο χωροθέτησης των ΑΠΕ Για την εξευ ρεση κατα λληλων θε σεων εγκατα στασης ενεργειακω ν δραστηριοτη των (εγκαταστα σεις αποθη κευσης καυσι μων, ΑΠΕ, γραμμε ς μεταφορα ς κλπ.) θα πρε πει να εξετασθου ν σε κα θε περι πτωση κριτη ρια αξιολο γησης καταλληλο τητας θε σεων, ο πως απο σταση απο : οικισμου ς, τουριστικε ς περιοχε ς, αρχαιολογικε ς περιοχε ς, περιοχε ς απο λυτης προστασι ας της φυ σης, πυρη νες εθνικω ν δρυμω ν, αισθητικα δα ση κτλ, αλλα κυρι ως απο οικοτο πους προτεραιο τητας σημαντικε ς υποδομε ς (αεροδρο μια), αξιο λογες ακτε ς κτλ. Ειδικά στα νησια στα οποι α εφαρμο ζεται θεσμοθετημε νος σχεδιασμο ς (Σχε δια Χωρικη ς και Οικιστικη ς Οργα νωσης Ανοιχτη ς Πο λης ΣΧΟΟΑΠ, Γενικο Πολεοδομικο Σχε διο ΓΠΣ, Ζω νες Οικιστικου Ελε γχου ΖΟΕ κλπ.) και ο που καταγρα φεται ζη τηση εγκατα στασης μονα δων πρα σινης 6

7 ενε ργειας, ει ναι αναγκαι α μια πιο λεπτομερη ς αξιολο γηση των χαρακτηρισμε νων χρη σεων γης, ω στε: να εξευρεθου ν συγκεκριμε νες περιοχε ς εγκατα στασης, αναγκαι ες για την επι τευξη των εθνικω ν στο χων να εξακριβωθει ο βαθμο ς συμβατο τητας των επιλεγμε νων ζωνω ν, με βασικο κριτη ριο οι πιθανε ς αλλαγε ς στις θεσμοθετημε νες χρη σεις να μην αντιστρατευ ονται βασικε ς κατευθυ νσεις των θεσμοθετημε νων σχεδι ων, επιβα λλοντας ε τσι μερικη μο νον και η σσονος σημασι ας τροποποι ηση τους. Λο γω του ο τι οι περιοχε ς προστασι ας με θεσμοθε τηση (προεδρικα διατα γματα) και με διαχει ριση (φορει ς διαχει ρισης) δεν ε χουν προχωρη σει, το πλαίσιο αυτό παραμένει συνη θως ανενεργό διαιωνι ζοντας μια κατα σταση ασα φειας μεταξυ των κοινωνικω ν ομα δων, η οποι α λειτουργει αρνητικα λο γω του ο τι εκβια ζει παρεμβα σεις εν ο ψει ρυθμι σεων με α γνωστο χαρακτη ρα και περιεχο μενο. η. Ενίσχυση της αποδοχής των ΑΠΕ από τις τοπικές κοινωνίες Η κλίμακα των έργων, η ε λλειψη ενημε ρωσης και εξοικει ωσης των κοινωνιω ν με τις Α/Γ, η ανησυχία για την επίπτωση στον τουρισμο, η καχυποψι α προς τους ιδιω τες επενδυτε ς, η κακη εμπειρι α απο αποτυχημε νες εφαρμογε ς, η συ γκρουση χρη σεων γης ει ναι μερικα από τα ζητήματα που απασχολούν τις τοπικές κοινωνίες. Η γενικη στα ση των κατοι κων και των ΟΤΑ των νησιω ν απε ναντι στις ΑΠΕ και στις τεχνικε ς ΕΞΕ, ο σον αφορα επεμβα σεις μικρη ς κλι μακας, ει ναι μα λλον θετικη, χωρι ς να λει πουν ωστο σο αντιδρα σεις, αντιρρη σεις, διαφωνι ες και σκεπτικισμο ς. Η στα ση των τοπικω ν κοινωνιω ν αλλα ζει σε γενικε ς γραμμε ς ο σο μεγαλω νουν τα MW των δυνητικω ν εγκαταστα σεων ΑΠΕ. Η κυρι αρχη στα ση των τοπικω ν κοινωνιω ν και των φορε ων τοπικη ς αυτοδιοι κησης συνοψι ζεται ως εξη ς: «Ναι στην εγκατάσταση ΑΠΕ, αλλά κυρίως για ικανοποίηση των αναγκών του νησιού ή του δήμου και χωρίς την οποιαδήποτε επίπτωση στα οικονομικά συμφέροντα των κατοίκων, στις ιδιοκτησίες, στον τουρισμό, στην αισθητική και στο περιβάλλον.» Όσον αφορα δυνητικε ς εγκαταστα σεις ΑΠΕ μεγαλυ τερης κλι μακας, δηλαδη αιολικα πα ρκα η εγκαταστα σεις εκμετα λλευσης γεωθερμι ας υψηλη ς ενθαλπι ας για ηλεκτροπαραγωγη η στα ση αρκετω ν τοπικω ν κοινοτη των ει ναι επιφυλακτικη (σε κα ποιες περιπτω σεις ακραι α αρνητικη ). Οι αιτι ες (εξαιρουμε νης της περι πτωσης των υπερβολικα μεγα λων Α/Π) οφει λονται συχνα στην ε λλειψη ενημε ρωσης και εξοικει ωσης των κοινωνιω ν με τις Α/Γ. Το κυρίαρχο ζήτημα του μεγέθους του Α/Π που θα μπορούσε να εγκατασταθεί σε ένα νησί με την μικρότερη δυνατή επέμβαση στο τοπίο, μπορεί να προσεγγιστεί με διάφορους επιστημονικούς και αποτελεσματικούς τρόπους, όπως είναι η αρχιτεκτονική τοπίου, σε συνδυασμό με μελέτη διαφόρων πιθανών σεναρίων εγκατάστασης. Εκστρατει ες ενημε ρωσης, η δυνατο τητα συμμετοχη ς της τοπικη ς κοινωνι ας και των ΟΤΑ στα επιχειρησιακα σχη ματα, η παροχη ανταποδοτικω ν ωφελειω ν και μελε τες αρχιτεκτονικη ς τοπι ου για τον περιορισμό της οπτικής όχλησης, είναι μερικά από τα μέσα για την άμβλυνση των αντιθέσεων. Παρο λα αυτα υπα ρχουν και τοπικε ς κοινωνι ες η ΟΤΑ που παρουσια ζονται πιο θετικε ς, ακο μα και σε μεγα λα Α/Π. Τε τοιες περιπτω σεις ει ναι αυτε ς που ει τε ε χουν ενημερωθει σωστα, ει τε ε χουν εξοικειωθει με τις Α/Γ, ει τε δεν βασι ζονται κυρι ως στον τουρισμο για την ανα πτυξη τους, οπο τε φοβου νται λιγο τερο τυχο ν επιπτω σεις στον τομε α αυτο. Ένας ακο μα σημαντικο ς λο γος για τον οποι ο αντιδρου ν οι τοπικε ς κοινωνι ες των νησιω ν, αλλα και της ηπειρωτικη ς Ελλα δας, στα ε ργα ΑΠΕ, και ειδικο τερα στην ανε γερση Α/Π, ει ναι η καχυποψι α προς τους ιδιω τες επενδυτε ς και η κακη εμπειρι α απο αποτυχημε νες εφαρμογε ς. Ωστο σο, μια πρακτικη για την κα μψη αυτη ς της αρνητικη ς στα σης, που ε χει η δη αποδειχτει ο τι ε χει αποτελε σματα σε α λλες χω ρες, ει ναι να συμπεριλα βουν οι επενδυτε ς ως μετο χους και τους κατοι κους μια περιοχη ς, ω στε να υπα ρξει και ε να επιπλε ον κι νητρο, πε ρα απο το αντισταθμιστικο ο φελος για τους Δη μους που 7

8 φιλοξενου ν Α/Π και ε χει η δη οριστει ως 1,7% των εσο δων. Πε ραν ο μως των περιβαλλοντικω ν αιτια σεων, οι αντιδρα σεις υποκρυ πτουν και α λλα λιγο τερο προφανη αι τια: Ανταγωνιστικα συμφε ροντα (τα οποι α διαμορφω νουν «κοινη γνω μη») Συ γκρουση χρη σεων γης (π.χ. προσδοκι ες για τουριστικη ανα πτυξη η οικιστικη επε κταση περιοχω ν που προορι ζονται για οχλου σες δραστηριο τητες) Πολιτικε ς μεθοδευ σεις απο αντι παλες πολιτικε ς παρατα ξεις Συχνα το επιχει ρημα ει ναι να καλυφθου ν ενεργειακα μο νον οι στενα εννοου μενες τοπικε ς ανα γκες. Αυτο φυσικα δημιουργει προβλη ματα στην επι τευξη των εθνικω ν στο χων, και παραβλε πει τα πολλαπλα πλεονεκτη ματα που μπορει να προκυ ψουν απο τις ΑΕΠ στο τοπικο επι πεδο. Η ισοστα θμιση των εθνικω ν και των τοπικω ν προτεραιοτη των επιβα λλεται να ει ναι και το σημει ο αφετηρι ας μιας νε ας προσε γγισης, ο που η κοινη γνω μη θα πρε πει να γι νει συ μμαχος του νε ου ενεργειακου σχεδιασμου στα νησια. Η αποδοχη και συναι νεση των τοπικω ν κοινωνιω ν προϋποθε τει: συστηματικη ενημε ρωση και δια λογο, τουλα χιστον εκει ο που υπα ρχουν ω ριμες συνθη κες προτροπη για ουσιαστικη συμμετοχη των ΟΤΑ στη διαδικασι α σχεδιασμου με εφαρμογη του Χωροταξικου στις πραγματικε ς συνθη κες του νησιου, εναρμο νιση των ΣΧΟΟΑΠ, ΓΠΣ κτλ., διερευ νηση εναλλακτικω ν σεναρι ων χωροθε τησης με εκτι μηση επιπτω σεων και ωφελειω ν διερεύνηση δυνατοτήτων συμμετοχής της τοπικής κοινωνίας και των ΟΤΑ στα επιχειρησιακά σχήματα, κατά το πρότυπο πολλών Ευρωπαϊκών χωρών παροχη ανταποδοτικω ν ωφελειω ν για την περιοχη χωροθε τησης, ω στε να υπα ρξουν θετικε ς οικονομι ες για την τοπικη κοινωνι α και ιδιαι τερα του ΟΤΑ ο που θα γι νει η τελικη χωροθε τηση. θ. Επίτευξη των εθνικών και Κοινοτικών στόχων για την μείωση των εκπομπών Η ανα πτυξη των Α.Π.Ε. αποτελει βασικη προτεραιο τητα της Ευρωπαι κη ς Ένωσης, με στο χο την προστασι α του περιβα λλοντος και την ασφα λεια του ενεργειακου εφοδιασμου. Συγκεκριμε να, με βα ση την οδηγι α 2001/77/ΕΚ, ε χει τεθει ως στο χος, με χρι το 2010, το 22,1% της συνολικη ς κατανα λωσης ηλεκτρικη ς ενε ργειας στην Κοινο τητα να προε ρχεται απο Α.Π.Ε. Παραλλη λως, το Συμβου λιο της Ευρωπαϊκη ς Ένωσης στις 8/9 Μαρτι ου 2007 ε θεσε δεσμευτικο στο χο συνιστα μενο σε ι σο προς 20% μερι διο των ανανεω σιμων πηγω ν ενε ργειας στη συνολικη ενεργειακη κατανα λωση της Ευρωπαϊκη ς Ένωσης ε ως το Για την επι τευξη του απαιτει ται μαζικη ανα πτυξη και των τριω ν τομε ων εφαρμογω ν ανανεω σιμων πηγω ν ενε ργειας: ηλεκτρισμου, βιοκαυσι μων, θε ρμανσης και ψυ ξης. Ο στο χος συνοδευ εται απο ε να ειδικο τερο στο χο για 10% τουλα χιστον βιοκαυ σιμα στη συνολικη κατανα λωση καυσι μων μεταφορω ν με χρι το Επιπλε ον επαναλαμβα νεται ο στο χος για εξοικονο μηση του 20% της συνολικη ς κατανα λωσης πρωτογενου ς ενε ργειας με χρι το Εφο σον επιτευχθει, αυτο θα σημαι νει ο τι, με χρι το 2020, η Ευρωπαι κη Ένωση θα χρησιμοποιει περι που 13% λιγο τερη ενε ργεια απ ο,τι ση μερα, εξοικονομω ντας ετησι ως 100 δις ευρω και περι που 780 το νους CO2. Ειδικω ς για την Ελλα δα, με βα ση τους εθνικου ς στο χους, ο πως αυτοι προσδιορι ζονται στον ν. 3468/2006, το ποσοστο συμμετοχη ς των Α.Π.Ε. στην ακαθα ριστη κατανα λωση ηλεκτρικη ς ενε ργειας της χω ρας πρε πει να ανε λθει, με χρι το 2010, σε 20,1% και, με χρι το 2020, σε 29% αντιστοι χως. Για την επι τευξη των πιο πα νω στο χων, η Ελλα δα οφει λει να καθορι σει με τρα υποστη ριξης των Α.Π.Ε. και α ρσης των οποιωνδη ποτε εμποδι ων, μεριμνω ντας, μεταξυ α λλων, το σο για την απλοποι ηση των 8

9 διαδικασιω ν αδειοδο τηση ς τους ο σο και για την προσαρμογη του κανονιστικου πλαισι ου εγκατα σταση ς τους προς τις εθνικε ς νομοθετικε ς και κανονιστικε ς διατα ξεις που αφορου ν στον χωροταξικο σχεδιασμο και τις χρη σεις γης. Η επίλυση επομένως των εκκρεμοτήτων ή ασαφειών τόσο σε ό,τι αφορά την χωροθέτηση, όσο και σε ότι αφορά την πυκνότητα/φέρουσα ικανότητα/μέγεθος των εγκαταστάσεων ΑΠΕ είναι απαραίτητος όρος για την επίτευξη των ανωτέρω στόχων. 1. Η αιολική ενέργεια στον κόσμο 1.1. Ιστορικά Αιολική ενέργεια ονομάζεται η κινητική ενέργεια του ανέμου και οφείλεται κυρίως στην θέρμανση της Γης από τον Ήλιο. Περίπου το 2% της ηλιακής ενέργειας που προσπίπτει στη Γη, μετατρέπεται σε αιολική ενέργεια η οποία υπολογίζεται σε 3.6 δις MW. Η ενέργεια αυτή είναι τεράστια συγκρινόμενη με τις ανάγκες της ανθρωπότητας. Η εκμετάλλευση της αιολικής ενέργειας χάνεται στα βάθη της ιστορίας. Για πολλές εκατοντάδες χρόνια, η κίνηση των πλοίων στηριζόταν στη δύναμη του ανέμου, ενώ η χρήση του ανεμόμυλου σαν κινητήρια μηχανή εγκαταλείπεται μόλις στα μέσα του αιώνα μας. Είναι η εποχή που εξαπλώνονται ραγδαία τα συμβατικά καύσιμα και ο ηλεκτρισμός. Η πετρελαϊκή κρίση στις αρχές της δεκαετίας του 70, φέρνει ξανά στο προσκήνιο τις ανανεώσιμες μορφές ενέργειας και την αιολική ενέργεια. Στο διάστημα μέχρι σήμερα, σημειώνεται μια αλματώδης ανάπτυξη, κάτι που ενισχύεται και από την επιτακτική ανάγκη για την προστασία του περιβάλλοντος. Γίνεται πλέον συνείδηση σε όλο και περισσότερο κόσμο, πως ο άνεμος είναι μια καθαρή ανεξάντλητη πηγή ενέργειας. (α) (β) (γ) Σχήμα 1.1Παραδοσιακός ανεμόμυλος (α) στη Γαλλία, (β) στην Ολλανδία, (γ) στην Ελλάδα (Μύκονος) Η αιολική ενέργεια μας προσφέρει την δυνατότητα να παράγουμε ηλεκτρισμό χωρίς να επιβαρύνουμε το περιβάλλον. Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις περιορίζονται κυρίως στην οπτική όχληση, σε αντίθεση με τις συμβατικές μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας που ζημιώνουν το περιβάλλον με τα απόβλητα τους (στερεά, υγρά και αέρια) και τους πυρηνικούς σταθμούς. Η αιολική ενέργεια εξορισμού έχει τοπικό χαρακτήρα και επομένως συντελεί στην περιφερειακή και τοπική ανάπτυξη. Επιπλέον, είναι διαθέσιμη δωρεάν. 9

10 Ο άνεμος έχει χρησιμοποιηθεί ως πηγή ενέργειας από τα πανάρχαια χρόνια στη ναυτιλία για την κίνηση ιστιοφόρων πλοίων, αλλά και σε αγροτικές εφαρμογές για άντληση νερού ή άλεση σιτηρών. Στις αρχαίες χώρες της ανατολής, στην Περσία, στη μικρά Ασία, στο Αιγαίο, οι ανεμόμυλοι χρησιμοποιήθηκαν από πολύ παλιά για την άλεση δημητριακών. Μεταγενέστερα, στην Ολλανδία έγινε ευρεία χρήση για να απορροφηθούν τα νερά των περιοχών της χώρας που βρίσκονταν σε χαμηλή στάθμη και να διοχετευθούν στη θάλασσα. Ιδιαίτερα στην Ελλάδα, η σημασία της ενέργειας του ανέμου φαίνεται στην ελληνική μυθολογία όπου ο Αίολος διορίζεται από τους θεούς ταμίας των ανέμων. Στην ανατολική Κρήτη έγινε εκτεταμένη χρήση ανεμόμυλων για άντληση νερού από πηγάδια και άρδευση. Ο αριθμός τους υπολογίζεται προπολεμικά στις Επίσης, στα νησιά του Αιγαίου, στα ανατολικά παράλια της ηπειρωτικής Ελλάδας και στις ορεινές περιοχές της ενδοχώρας χρησιμοποιήθηκαν ανεμόμυλοι για την άλεση δημητριακών (Σχήμα 1.1). (α) (β) Σχήμα 1.2: Σύγχρονες ανεμογεννήτριες εγκατεστημένες (α) στη Σητεία της Κρήτης (β) στην Βόρεια Ευρώπη Οι σύγχρονες μηχανές εκμετάλλευσης του ανέμου για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας ονομάζονται Ανεμογεννήτριες (Σχήμα 1.2). Η τεχνολογική ωριμότητα των ανεμογεννητριών δεν επιτυγχάνεται νωρίτερα από τα τέλη της δεκαετίας του 70. Σήμερα, διατίθενται στην αγορά ανεμογεννήτριες ποικίλων μεγεθών από περίπου 30 κατασκευαστές σε όλο τον κόσμο. Το κόστος των ανεμογεννητριών ακολουθεί μια σταθερά πτωτική πορεία. Η τεχνολογική πρόοδος εξακολουθεί να βελτιώνει την απόδοση των ανεμογεννητριών, αλλά και επιτρέπει την διάθεση τους σε πολύ ελκυστικές τιμές Η αιολική ενέργεια στην Ευρώπη και τον κόσμο Η Δανία υπήρξε η πρώτη Ευρωπαϊκή χώρα που υιοθέτησε μια επιτυχημένη πολιτική ανάπτυξης της αιολικής ενέργειας και παραμένει η κυρίαρχη χώρα στην παραγωγή ηλεκτρισμού από αιολική ενέργεια μέχρι σήμερα. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, η κλίμακα ανεμογεννητριών μεγέθους 300 με 500 kw άρχισε να εισάγεται με επιτυχία στην υπόλοιπη Ευρώπη, σηματοδοτώντας την έκρηξη της αιολικής ενέργειας στη Γερμανία. Κατά τη διάρκεια της ραγδαίας αυτής ανάπτυξης, η Γερμανική βιομηχανία αιολικής ενέργειας έφτασε τα τεχνολογικά επίπεδα της Δανίας και τώρα διαδραματίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στην παγκόσμια αγορά αιολικών συστημάτων. Παρόμοια πορεία ακολούθησε και η Ισπανία από τα μέσα της δεκαετίας του 90. Αυτή η ανάπτυξη κατέστη δυνατή λόγω της ύπαρξης ισχυρών αγορών με ασφαλείς συνθήκες για τους παραγωγούς ηλεκτρικής ενέργειας από αιολικά. Η πορεία ανάπτυξης της αγοράς της αιολικής ενέργειας τα τελευταία χρόνια υπήρξε συνεχής και εντυπωσιακή. Μέχρι το τέλος του 2012 περίπου 282GW ανεμογεννητριών είχαν εγκατασταθεί και 10

11 λειτουργούσαν σε περισσότερες από 80 χώρες. Από αυτά, 105,7GW ήταν εγκατεστημένα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Σχήμα 1.3. Συνολική Αιολική Εγκατεστημένη Ισχύς ( ) Παρά την οικονομική κρίση, η Ευρώπη είχε άλλη μια χρονιά ρεκόρ, με το 2012, να είναι η καλύτερη χρονιά στην ιστορία της Αιολικής Ενέργειας με 11,57GW νέων εγκαταστάσεων. Σχήμα 1.4. Ετήσια Αιολική Εγκατεστημένη Ισχύς ( ) Στις 10 σημαντικότερες αγορές στον κόσμο, συναντάμε την Κίνα να έχει κυριαρχήσει με ραγδαία ανάπτυξη τα τελευταία 5 χρόνια και σε αυτόν τον τομέα. Επίσης, σε αυτό το άτυπο top 10, συναντάμε 6 Ευρωπαϊκές χώρες, με πρωτοπόρες την Γερμανία και την Ισπανία, ενώ πλαισιώνονται από Αμερική, Ινδία και Καναδά. 11

12 Σχήμα 1.5. Οι 10 σημαντικότερες αγορές στον κόσμο Συνολική Εγκατεστημένη ισχύς ( ) GW Germany Spain UK Italy France Portugal Denmark Sweden Poland Netherla nds ,0 20,6 5,26 5,79 5,97 4,04 3,75 2,15 1,2 2, ,1 21,7 6,56 6,88 6,79 4,38 3,96 2,90 1,6 2, ,3 22,8 8,45 8,14 7,20 4,53 4,16 3,75 2,5 2,39 Σχήμα 1.6. Οι 10 σημαντικότερες αγορές στην Ευρώπη Συνολική Εγκατεστημένη ισχύς ( ) Στην Ευρώπη, οι παραδοσιακά κυρίαρχες στον τομέα χώρες (Γερμανία, Ισπανία και Δανία), πλαισιώνονται πλέον και από την Ιταλία, τη Γαλλία, τη Μεγάλη Βρετανία, την Πορτογαλία και την Ολλανδία, οι οποίες έχουν εμφανίσει σημαντικούς ρυθμούς ανάπτυξης τα τελευταία χρόνια. Η Γερμανική αγορά από μόνη της κατέχει περίπου το 29% της Ευρωπαϊκής αγοράς και το 11% της παγκόσμιας αγοράς. Ωστόσο τα μερίδια αυτά βαίνουν συνεχώς μειούμενα, καθώς νέες αγορές αναπτύσσονται σε όλο τον κόσμο. 12

13 Σχήμα 1.7. Οι 10 σημαντικότερες αγορές στον κόσμο Ετήσια Εγκατεστημένη ισχύς ( ) Η ίδια τάση τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να διαφαίνεται όχι μόνο στην Ευρώπη όσο και σε άλλες περιοχές του κόσμου. Νέες δυναμικές αγορές εμφανίζονται στην Ανατολική Ευρώπη, στην Λατινική Αμερική και αλλού. 3 2 GW 1 0 Germany UK Italy Spain Romania Poland Sweden France Belgium Portugal ,49 0,962 0,95 1,52 0,45 0,456 0,604 1,086 0,35 0, ,10 1,298 1,09 1,05 0,52 0,436 0,754 0,826 0,191 0, ,44 1,897 1,27 1,12 0,92 0,88 0,846 0,404 0,297 0,145 Σχήμα 1.8. Οι 10 σημαντικότερες αγορές στην Ευρώπη Ετήσια Εγκατεστημένη ισχύς ( ) Η βιομηχανία των ανεμογεννητριών αναπτύχθηκε σε εκείνες τις χώρες που δημιούργησαν και στήριξαν την ανάπτυξη των αιολικών εγκαταστάσεων. Σήμερα οι χώρες προέλευσης των βιομηχανιών που προμηθεύουν την παγκόσμια αγορά ταυτίζονται με αυτές που έχουμε τις περισσότερες εγκαταστάσεις. Τα τελευταία χρόνια παράλληλα με την σημαντική αύξηση της αγοράς παρατηρείται και η συγκέντρωση της παραγωγής σε όλο και λιγότερους και μεγαλύτερούς κατασκευαστές. Οι πέντε μεγαλύτεροι κατασκευαστές (τρεις από τους οποίους είναι Ευρωπαίοι) κάλυπταν το 46% της παγκόσμιας αγοράς το Σταδιακά, οι Ευρωπαίοι κατασκευαστές χάνουν το μερίδιο τους στην αγορά, και το κερδίζουν οι κινέζοι κατασκευαστές. Τα πρηγούμενα χρόνια παρατηρήθηκε η είσοδος στον τομέα της κατασκευής ανεμογεννητριών, μεγάλων εταιριών του 13

14 ενεργειακού χώρου (General Electric, Siemens) κυρίως μέσω της εξαγοράς υπαρχόντων κατασκευαστών. Σχήμα 1.9. Κατασκευαστές ανεμογεννητριών (2011) Σήμερα 5 χώρες της Ευρωπαϊκή ένωσης διαθέτουν αιολική εγκατεστημένη ισχύ που καλύπτει περισσότερο από το 10% των συνολικών αναγκών ηλεκτρικής ενέργειας. Η Ελλάδα είναι μόλις εντέκατη σε αυτή την κατάταξη, χαμηλότερα από το μέσο όρο της Ευρώπης και πολύ χαμηλότερα από το ποσοστό που θα μπορούσε να καλύπτει. Παράλληλα, 5 χώρες εξακολουθούν να εμφανίζουν αιολική συνεισφορά χαμηλότερη από 1%. Συνεπώς όλη αυτή η ραγδαία ανάπτυξη της αιολικής ενέργειας στηρίζεται σήμερα μονάχα σε μερικές χώρες, και αναμένεται να συνεχίσει καθώς όλο και περισσότερες χώρες αναλαμβάνουν σχέδια δράσης για εφαρμογή των ΑΠΕ. De nmark Spain Portugal Ireland 16,7% 16,1% 12,9% 27,2% Austria Lithuania Be lgium 4,2% 3,8% 3,7% Germany Romania EU27 Es tonia 7,2% 7,1% 6,4% 11,4% Poland Hungary Luxemburg 3,6% 1,7% 1,3% Cyprus Sweden UK Greece 5,9% 5,8% 5,8% 5,6% Latvia Czech Republic Finland 1,3% 0,8% 0,7% France Italy Netherlands Bulgaria 5,3% 5,0% 4,6% 4,5% Slovakia Slovenia Matla 0,1% 0,0% 0,0% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% Σχήμα Ενεργειακή συνεισφορά αιολικής ενέργειας ανά χώρα της Ευρώπης (2012) Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στη Λευκή Βίβλο για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, έθεσε ως στόχο για την αιολική ενέργεια τα 40 GW εγκατεστημένης ισχύος μέχρι το Ο στόχος αυτός επιτεύχθηκε στο τέλος του 2005, ενώ το 2010, η ισχύς στην Ευρώπη, τελικά έφτασε τα 85GW. Για το λόγο αυτό, 14

15 προτάθηκαν από την Ευρωπαϊκή Ένωση Αιολικής Ενέργειας νέοι στόχοι, πιο ρεαλιστικοί δεδομένης της παρούσας κατάστασης ανάπτυξης της αιολικής ενέργειας. Οι σημερινοί στόχοι είναι 180 GW για το 2020 και 300 GW για το Η αιολική ενέργεια συνεισφέρει σήμερα (2012) το 7.1% περίπου της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στην ΕΕ. Αν οι στόχοι αυτοί επιτευχθούν τότε η αιολική ενέργεια θα παράγει το 13% το 2020 και το 23% το Η Αιολική ενέργεια στην Ελλάδα 2.1. Τα στατιστικά στοιχεία της αιολικής ενέργειας στην Ελλάδα Η ανάπτυξη της αιολικής ενέργειας στην Ελλάδα, ουσιαστικά ξεκινάει το Με δειλά βήματα, και συγκριτικά μικρούς ρυθμούς ανάπτυξης σε σχέση με την Ευρώπη, η Ελλάδα έχει καταφέρει να φτάσει τα 1750MW αιολικής εγκατεστημένης ισχύος (ΕΛΕΤΑΕΝ), τα οποία καλύπτουν το 5.6% των ετήσιων αναγκών σε ηλεκτρική ενέργεια (στοιχεία τέλος 2012). Σχήμα Αιολικά πάρκα σε λειτουργία στην Ελλάδα ( ) (Στοιχεία ΕΛΕΤΑΕΝ) Παρά το μεγάλο επενδυτικό ενδιαφέρον, η ετήσια νέα εγκατεστημένη ισχύς στην Ελλάδα είναι κατά μέσο όρο γύρω στα 100 με 150MW τα τελευταία χρόνια με εξαίρεση το 2011 που εγκαταστάσθηκαν περισσότερα από 300MW. Στο Σχήμα 1.13 παρουσιάζονται τα αιολικά πάρκα σε λειτουργία ανά περιφέρεια. Οι περισσότερες εγκαταστάσεις αρχικά πραγματοποιήθηκαν στην Εύβοια (Στερεά Ελλάδα), στη συνέχεια στην Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη και τελευταία στην Πελοπόννησο. 15

16 Σχήμα Αιολικά πάρκα σε λειτουργία ανά περιφέρεια (Στοιχεία ΕΛΕΤΑΕΝ 2012) Σχήμα Ιδιοκτήτες αιολικών πάρκων στην Ελλάδα (Στοιχεία ΕΛΕΤΑΕΝ 2012) Από πλευράς ιδιοκτησίας, τα πάρκα ανήκουν στην πλειοψηφία τους σε εγχώριους ή ξένους ιδιώτες επενδυτές. Τη μερίδα του λέοντος κατέχει η εταιρεία EDF και ακολουθεί ο Ρόκας, που πρόσφατα εξαγοράσθηκε από την Ισπανική Iberdrola. Ακολουθεί η Τέρνα, η ENEL και η ELLACTOR. Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερες ελληνικές (Μυτιλιναίος, Ελληνική Τεχνοδομική, Πλαστικά Κρήτης κλπ) ή ξένες εταιρείες (Gamesa, Acciona κλπ) από διάφορους κλάδους, προσπαθούν να δραστηριοποιηθούν στον ενεργειακό χώρο και ειδικότερα στην αιολική ενέργεια και αποκτούν μικρότερο ή μεγαλύτερο μερίδιο στην αγορά. 16

17 2.2. Ανασκόπηση της ανάπτυξης της αιολικής ενέργειας στα νησιά Η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας στα ηλεκτρικά συστήματα των ελληνικών μη διασυνδεδεμένων νησιών βασίζεται στο πετρέλαιο. Πολλά από αυτά τα νησιά, έχουν να αντιμετωπίσουν υψηλά ποσοστά αύξησης της κατανάλωσης ενέργειας λόγω της ανάπτυξης του τουρισμού και υψηλή διακύμανση της ζήτησης μεταξύ του καλοκαιριού και του χειμώνα, μεταξύ ημέρας και νύχτας, και εντός της ημέρας. Επομένως, οι τοπικοί συμβατικοί σταθμοί παραγωγής ενέργειας των νησιών λειτουργούν με χαμηλούς συντελεστές φορτίου και τα συστήματα χαρακτηρίζονται από υψηλό κόστος παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Τα περισσότερα από τα ελληνικά νησιά διαθέτουν πλούσιο δυναμικό αιολικής ενέργειας (ΚΑΠΕ, 2001) και ως εκ τούτου υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον για επενδύσεις σε εφαρμογές αιολικής ενέργειας. Τα αιολικά πάρκα που λειτουργούν σε τέτοια αυτόνομα συστήματα μπορεί να υπόκεινται σε πέρικοπές της παραγόμενης αιολικής ισχύος (wind curtailment), τις ώρες που το σύστημα δεν μπορεί να απορροφήσει αιολική ισχύ (π.χ. ώρες με χαμηλό φορτίο και υψηλές ταχύτητες ανέμου. Βεβαίως, οι περικοπές αιολικής ισχύος, σχετίζονται με τις ενεργειακές ανάγκες του νησιού, το προφίλ της ζήτησης και το μέγεθος της εγκατεστημένης ισχύος στο νησί. Αντίστοιχα λοιπόν τείθονται όρια στην εγκατεστημένη αιολική ισχύ στο νησί. Το μη διασυνδεδεμένο ηλεκτρικό σύστημα της Κρήτης ήταν ένα από τα πρώτα απομονωμένα συστήματα με σημαντική διείσδυση της αιολικής ενέργειας, στο οποίο εφαρμόστηκαν περικοπές αιολικής ισχύος. Μέχρι το τέλος του 2012, η εγκατεστημένη αιολική ισχύς στην Κρήτη έφτασε τα 181MW, με την ετήσια συμβολή της ενέργειας να είναι γύρω στο 18% και η ετήσια περικοπή αιολικής ενέργειας της τάξης του 15%. Δεδομένης της υπάρχουσας υποδομής και των τεχνικών περιορισμών, οι προοπτικές της αιολικής ενέργειας να συμβάλει περαιτέρω στη μείωση του κόστους του συστήματος παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και της εξάρτησης από το πετρέλαιο είναι σχετικά περιορισμένες (G.Caralis et al., 2007α). Η ανάπτυξη συστημάτων Αιολικής ενέργειας με αντλησιοταμίευση που αποτελείται από αιολικά πάρκα, δύο δεξαμενές για την ανακύκλωση του νερού, στρόβιλο, αντλίες και αγωγούς προσαγωγής θεωρείται ως μέσο για την αύξηση της αιολικής ενέργειας εγκατεστημένης ισχύος, την περαιτέρω υποκατάσταση ακριβού καυσίμου και την μείωση της απαιτούμενης συμβατικής εγκατεστημένης ισχύος. Το τελευταίο, είναι δυνατό επειδή η μεταβαλλόμενη παραγωγή της αιολικής ενέργειας, με την διαχείριση μέσω της αντλησιοταμίευσης, μετατρέπεται σε εγγυημένη παροχή ηλεκτρικής ισχύος. Τις τελευταίες δεκαετίες, πέρα από τις τεχνικές και οικονομικές δυσκολίες, όπως είναι το βάθος της θάλασσας σε πολλές περιοχές των ελληνικών θαλασσών, η έλλειψη τεχνογνωσίας, η γραφειοκρατία και η έλλειψη οικονομικών πόρων για την υλοποίηση των επενδύσεων, η διασύνδεση των ελληνικών νησιών με την ηπειρωτική χώρα αποτελεί πολιτική προτεραιότητα και βούληση, λόγω των προφανών πλεονεκτημάτων που παρουσιάζει: Πρώτον, θα οδηγήσουν στο κλείσιμο των τοπικών σταθμών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας που εμφανίζουν ιδιαίτερα υψηλό κόστος. Ομοίως, θα αποφευχθεί η κατασκευή νέων τοπικών σταθμών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στα νησιά, που σήμερα απαιτούνται λόγω των υψηλών ρυθμών αύξησης της ενεργειακής ζήτησης κυρίως λόγω τουρισμού και της σχετικής δυσκολίας στην χωροθέτηση τέτοιων νέων συμβατικών σταθμών. Δεύτερον, θα επιτρέψουν την εκμετάλλευση του άφθονου αιολικού και ηλιακού δυναμικού που θεωρείται προτεραιότητα στην κατεύθυνση της επίτευξης των εθνικών στόχων για την αύξηση της χρήσης των ΑΠΕ. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, διάφοροι επενδυτές έχουν προτείνει την ανάπτυξη αιολικών έργων μεγάλης κλίμακας σε νησιά, προτείνοντας μάλιστα την κατασκευή της υποθαλάσσιας διασύνδεσης με 17

18 το ηπειρωτική χώρα από τους ίδιους. Η σταδιακή βελτίωση στην τεχνολογία των καλωδίων και στις υποβρύχιες διασυνδέσεις, και η μείωση του κόστους τους, κυρίως χάρη στην ανάπτυξη των υπεράκτιων αιολικών πάρκων στην Βόρεια Ευρώπη, κάνουν αυτά τα σχέδια περισσότερο ρεαλιστικά. Προφανώς, η ανάπτυξη αιολικών πάρκων μεγάλης κλίμακας γίνονται θέμα έντονων αντιδράσεων από το τοπικό πληθυσμό, με αφορμή κυρίως το ευαίσθητο περιβάλλον των νησιών και τις πιθανές αρνητικές συνέπειες για τον τουρισμό. Παράλληλα, στην Ελλάδα, υπάρχει μια νέα νομοθεσία που σχετίζεται με τον χωροταξικό σχεδιασμό των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, η οποία διευκολύνει στην αξιολόγηση των θέσεων εγκατάστασης με αντικειμένικα κριτήρια. Η νέα νομοθεσία αποτελεί ένα αρκετά αυστηρό πλαίσιο με πολλές παραμέτρους και περιορισμούς, η οποία μάλιστα επιχειρεί να ποσοτικοποιήσει ακόμα και την οπτική όχληση. Στις παρούσες σημειώσεις, αναλύονται θέματα που σχετίζονται με την αιολική διείσδυση στα νησιά, τα υβριδικά συστήματα, τις διασυνδέσεις και τους χωροταξικού περιορισμούς. Σκοπός είναι να συζητηθούν μερικά από τα πιο σημαντικά τεχνικά, οικονομικά και χωροταξικά θέματα που σχετίζονται με την διείσδυση της αιολικής ενέργειας. Επίσης, γίνονται αναφορές σε απλά εργαλεία και προσεγγίσεις, που μπορούν να εφαρμοστούν για τον προσδιορισμό της αιολικής διείσδυσης με χρήση της υφιστάμενης ή την ανάπτυξη νέων υποδομών. Ο στόχος είναι η κατανόηση σημαντικών τεχνικών και μη τεχνικών παραμέτρων που πρέπει να ληφθούν υπόψη στην ανάλυση διαφορετικών περιπτώσεων για τον προσδιορισμό βέλτιστων λύσεων. Για αυτό το σκοπό, αρχικά γίνεται μια αναδρομή στο ιστορικό και νομοθετικό πλαίσιο της ανάπτυξης της αιολικής ενέργειας στα ελληνικά νησιά. Στη συνέχεια, το επίκεντρο της συζήτησης μετατοπίζεται στους περιορισμούς της διείσδυσης αιολικής ενέργειας που εφαρμόζονται στα μη διασυνδεδεμένα νησιά, στη συνδυασμένη χρήση της αιολικής ενέργειας με αντλησιοταμίευση, στα θέματα που σχετίζονται με τις διασυνδέσεις. Τέλος, γίνεται αναφορά στους κανόνες και τους περιορισμούς που θέτει το χωροταξικό πλαίσιο για τις ΑΠΕ, με στόχο την κατανόηση και την εφαρμογή της ελληνικής νομοθεσίας, η οποία αφενός θέτει νέους περιορισμούς για την ανάπτυξη της αιολικής ενέργειας, αλλά και παρέχει ένα σημείο αναφοράς σχετικά με την φέρουσα ικανότητα αιολικής ενέργειας σε μια συγκεκριμένη περιοχή Το θεσμικό πλαίσιο Ανασκόπηση Αν και η τεχνολογία της αιολικής ενέργειας αντιπροσωπεύει μία από τις πιο ώριμες λύσεις και ένα σημαντικό εργαλείο για τη μείωση των εκπομπών αερίων που σχετίζονται με την υπερθέρμανση του πλανήτη, η ανάπτυξη της έχει αποτελέσει αντικείμενο διαμάχης κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων δεκαετιών μεταξύ τοπικών κοινοτήτων, τοπικών αρχών, και επενδυτών. Η ελληνική ιστορία για την αιολική ενέργεια έχει πολλά να αφηγηθεί: Ιστορικά, το πρώτο αιολικό πάρκο στα ελληνικά νησιά είχε εγκατασταθεί στο νησί της Κύθνου το 1982 και παρόμοιες εφαρμογές αναπτύχθηκαν από την ΔΕΗ και σε άλλα νησιά. Με το Ν. 2244/1994, μπαίνουν στο παιχνίδι οι ιδιώτες επενδυτές, και στα τέλη της δεκαετίας του 90, τα πρώτα ιδιωτικά αιολικά πάρκα στην Κρήτη, την Εύβοια και αλλού είναι πραγματικότητα, ενώ διατυπώνονται οι πρώτες αρχικές αμφιβολίες και αντιρρήσεις εναντίον των ανεμογεννητριών, κυρίως λόγω της οπτικής όχλησης και της επίδρασης στην ευαίσθητη φυσιογνωμία των ελληνικών νησιών. Το πλούσιο αιολικό δυναμικό στα νησιά, μαζί με τα κίνητρα που καθορίζονται από τη νομοθεσία, οδήγησε στην εκδήλωση έντονου επενδυτικού ενδιαφέροντος και η ανάπτυξη της αιολικής ενέργειας έφθασε γρήγορα σε επίπεδο κορεσμού, αγγίζοντας τα τεχνικά όρια των μη διασυνδεδεμένων 18

19 συστημάτων. Εκείνη την εποχή, το όριο της εγκατεστημένης αιολικής ισχύος ορίζεται από το νόμο σύμφωνα με τον παλιό κανόνα του 30% της αιχμής του προηγούμενου έτους. Σύντομα, τα όρια εξειδικεύονται ανά νησί σύμφωνα με την εφαρμογή της μεθοδολογίας της ΡΑΕ (ΡΑΕ, 2003). Ανεξάρτητα από τον τρόπο ορισμού, η μέγιστη συνεισφορά της αιολικής ενέργειας δεν θα μπορούσε να υπερβαίνει το 15 20% των ετήσιων ενεργειακών αναγκών του κάθε νησιού, χωρίς αναβάθμιση της τρέχουσας υποδομής. Ταυτόχρονα, ήδη στα τέλη της δεκαετίας του '90, τοπικές εφημερίδες και ενώσεις στα νησιά κατηγόρουν τις ανεμογεννήτριες για την έλλειψη βροχής, τη λειψυδρία, για επιπτώσεις στη σεξουαλική συμπεριφορά των ζώων, και για αλλοίωση του χαρακτήρα των νησιών. Ωστόσο, σε άλλες περιπτώσεις ανατπύσσεται θετική στάση απέναντι στην αιολική ενέργεια, ως αποτέλεσμα της εκστρατίας ευαισθητοποίησης των πολιτών, συμμετοχή τοπικών οργανώσεων στην ανάπτυξη καθώς και άλλα άμεσα και έμμεσα οφέλη της αιολικής ενέργειας στην τοπική απασχόληση και στην οικονομική δραστηριότητα. Την ίδια περίοδο, σε επιστημονικό και πολιτικό επίπεδο, έχει ξεκινήσει η συζήτηση σχετικά με τις τεχνικές λύσεις για την αντιμετώπιση των περιορισμών και την περαιτέρω αξιοποίηση της αιολικής ενέργειας. Για να ξεπεραστούν τα τεχνικά εμπόδια, η μέθοδος της αντλησιοταμίευσης, ως μέσο αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας συζητήθηκε διεξοδικά ως η πλεόν κατάλληλη τεχνο οικονομικά αποδεκτή λύση για την αποθήκευσης της ενέργειας. Παρά τις πολλές αιτήσεις για εγκαταστάσεις αιολικής ενέργειας με αντλησιοταμίευση, κυρίως στην Κρήτη, τη Λέσβο και τη Ρόδο, μόνο ένα έργο είναι σήμερα υπό κατασκευή στην Ικαρία. Ο νόμος 3468/2006 όρισε τις βασικές αρχές λειτουργίας και την τιμολόγηση τέτοιων συστημάτων. Κατά τη διάρκεια όλης αυτής της περιόδου, η έλλειψη χωροταξικού πλαισίου για την ανάπτυξη των ΑΠΕ, ταλαιπωρούν επενδυτές και τοπικές αρχές κατά τη διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης. Αυτό δημιούργησε την επείγουσα ανάγκη για τη διαμόρφωση και εφαρμογή ενός χωροταξικού πλαισίου για τις ΑΠΕ, το οποίο θα προστατεύει το χαρακτήρα των νησιών, ενώ θα επιτρέψει την ανάπτυξη της αιολικής ενέργειας σε ένα επιθυμητό βαθμό. Μια τέτοια προσπάθεια που γέμισε ένα μεγάλο κενό είναι το ειδικό χωροταξικό πλαίσιο για τις ΑΠΕ (υπουργική απόφαση 49828/2008), όπου καθορίζονται οι όροι για την ανάπτυξη της αιολικής ενέργειας στα νησιά. Στη μέση της πρώτης δεκαετίας του 21ου αιώνα, η νέα τάση, πλεόν αφορά την ανάπτυξη μεγάλης κλίμακας επενδύσεων αιολικής ενέργειας με υποβρύχια διασύνδεση με την ηπειρωτική χώρα. Σε αυτό το πλαίσιο, τα περισσότερα από τα ελληνικά νησιά γίνονται πεδία τέτοιων αιτήσεων. Μεγάλο μέρος του τοπικού πληθυσμού στις Κυκλάδες, Δωδεκάνησα, Κρήτη και Βόρειο ανατολικό Αιγαίο αναπτύσσουν πλέον αρνητική συμπεριφορά έναντι τέτοιων επενδύσεων λόγω κυρίως του σχεδιασμού τέτοιων έργων μεγάλης κλίμακας από τους επενδυτές, εν αγνοία, χωρίς πληροφόρηση ή συζήτηση με τις τοπικές κοινωνίες. Παράλληλα, ο νόμος 3851/2010 δίνει επιπλέον κίνητρα (πιο γενναιόδωρη τιμολόγηση) για αυτά τα έργα, στην περίπτωση που ο επενδυτής αναλαμβάνει την ανάπτυξη της υποβρύχιας διασύνδεσης με την ηπειρωτική χώρα Νομοθεσία, Κανονισμοί, Δεσμεύσεις Η ιστορία της ανάπτυξης της αιολικής ενέργειας και γενικότερα των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) στην Ελλάδα, ξεκινάει το 1985 με την πρώτη προσπάθεια νομοθετικής ρύθμισης θεμάτων ηλεκτροπαραγωγής από εναλλακτικές μορφές ενέργειας. Ωστόσο η ουσιαστική προσπάθεια ένταξης των ΑΠΕ στο ενεργειακό σύστημα γίνεται αρκετά χρόνια αργότερα (1994) με τον νόμο 2244/94 που αποτελεί έναν νόμο πραγματικής στήριξης των ΑΠΕ με ευνοϊκούς για τους επενδυτές όρους. Ο νόμος 19

20 αυτός με τις θετικές ρυθμίσεις του (τιμολόγια και μακροχρόνια συμβόλαια με την ΔΕΗ), έδωσε το εναρκτήριο λάκτισμα για την εμφάνιση έντονου επενδυτικού ενδιαφέροντος από ιδιωτικές εταιρείες στο χώρο της αιολικής ενέργειας, των μικρών υδροηλεκτρικών και την εξοικονόμηση ενέργειας. Ο ιδιωτικός τομέας ανταποκρίθηκε στην πρόκληση της ανάπτυξης της αιολικής ενέργειας, καθώς το σύνολο των αιτήσεων μέχρι το 2000 ξεπέρασε τα 3000MW, ενώ σήμερα ξεπερνάει τα 25000MW! Παρά το έντονο επενδυτικό ενδιαφέρον, υπάρχει σημαντική υστέρηση στην υλοποίηση των έργων. Έτσι η εγκατεστημένη ισχύς στην Ελλάδα φτάνει τα 100MW μόλις το 1999, ενώ σήμερα φτάνει τα 1063MW (Νοέμβριος 2009). H δαιδαλώδης αδειοδοτική διαδικασία, η καθυστέρηση που παρατηρείται στην αναβάθμιση επέκταση των δικτύων σε περιοχές με υψηλό αιολικό δυναμικό (Νότια Εύβοια, Θράκη, Λακωνία), αλλά και οι έντονες αντιδράσεις των κατοίκων σε ορισμένες περιοχές, είναι οι αιτίες που προκαλούν καθυστερήσεις και αναβολή των επενδύσεων. Πολλοί, νόμοι και υπουργικές Αποφάσεις έχουν επιχειρήσει να απλοποιήσουν την αδειοδοτική διαδικασία, αλλά στην πράξη παρατηρείται έντονη κωλυσιεργία από τις δημόσιες υπηρεσίες να τις εφαρμόσουν. Χρονολογία Νόμος / Υπουργική Απόφαση / Κοινοτική Οδηγία Περιγραφή 1950 Νόμος 1648/1950 Ιδρυτικός Νόμος της Δ.Ε.Η Νόμος 1559/1985 Ρύθμιση θεμάτων εναλλακτικών μορφών ενέργειας και ειδικών θεμάτων ηλεκτροπαραγωγής από συμβατικά καύσιμα και άλλες διατάξεις 1994 Νόμος 2244/1994 Ρύθμιση θεμάτων Ηλεκτροπαραγωγής από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας και από συμβατικά καύσιμα και άλλες διατάξεις 1995 Υ.Α. 8295/1995 Α. Διαδικασίες και δικαιολογητικά που απαιτούνται για την έκδοση των αδειών εγκατάστασης και λειτουργίας σταθμών ηλεκτροπαραγωγής Β. Καθορισμός γενικών τεχνικών και οικονομικών όρων των συμβάσεων μεταξύ παραγωγών και ΔΕΗ, λεπτομέρειες διαμόρφωσης των τιμολογίων καθώς και όροι διασύνδεσης 1998 Νόμος 2647/1998 Μεταβίβαση αρμοδιοτήτων στις Περιφέρειες, Αυτοδιοίκηση κλπ Νόμος 2773/1999 Απελευθέρωση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας Ρύθμιση θεμάτων ενεργειακής πολιτικής και λοιπές διατάξεις 2001 Νόμος 2941/2001 Απλοποίηση διαδικασιών αδειοδότησης εταιρειών, αδειοδότησης Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, ρύθμιση της Α.Ε. ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΝΑΥΠΗΓΕΙΑ και άλλες διατάξεις 2001 Οδηγία 2001/77/ΕC Για την προαγωγή του ηλεκτρισμού από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας στην εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας (L ) 2002 Υ.Α. 2000/2002 Διαδικασία έκδοσης αδειών εγκατάστασης και λειτουργίας σταθμών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και μεγάλων υδροηλεκτρικών σταθμών και τύποι συμβάσεων αγοραπωλησίας ηλεκτρικής ενέργειας 20

21 2002 Νόμος 3010/2002 Εναρμόνιση του Ν. 1650/1986 με τις Οδηγίες 97/11 Ε.Ε. και 96/61 Ε.Ε., διαδικασία οριοθέτησης και ρυθμίσεις θεμάτων για τα υδατορέματα και άλλες διατάξεις 2002 Νόμος 3017/2002 Κύρωση του Πρωτοκόλλου του Κιότο στη Σύμβασηπλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την αλλαγή του κλίματος 2003 Υ.Α. 5000/2003 Τροποποίηση διατάξεων της Υπουργικής Απόφασης 2000/ Υ.Α. 1726/2003 Διαδικασία προκαταρκτικής περιβαλλοντικής εκτίμησης και αξιολόγησης, έγκρισης περιβαλλοντικών όρων, καθώς και έγκρισης επέμβασης ή παραχώρησης δάσους ή δασικής έκτασης στα πλαίσια της έκδοσης άδειας εγκατάστασης σταθμών ηλεκτροπαραγωγής, από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας 2004 Νόμος 3229/2004 Μεταφορά αρμοδιότητας έγκρισης επέμβασης σε δάση ή δασικές εκτάσεις από τον Υπουργό Γεωργίας στο Γενικό Γραμματέα της οικείας Περιφέρειας (άρθρο 30) 2006 Νόμος 3468/2006 Παραγωγή Ηλεκτρικής Ενέργειας από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας και Συμπαραγωγή Ηλεκτρισμού και Θερμότητας Υψηλής Απόδοσης και λοιπές διατάξεις 2008 ΥΑ /2008 Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας 2010 Νόμος 3851/2010 «Επιτάχυνση της ανάπτυξης των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και άλλες διατάξεις σε θέματα αρμοδιότητας του Υπουργείου Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής» Νόμος 2244/1994 Πίνακας 1.1. Νομοθετικές ρυθμίσεις Η αναθεώρηση του παραπάνω θεσμικού πλαισίου για την άρση των επιμέρους εμποδίων γίνεται με το νόμο 2244/94 όπου πλέον δίνεται η δυνατότητα αξιοποίησης του προαναφερόμενου εθνικού πλούτου από τη ΔΕΗ, την τοπική αυτοδιοίκηση, άλλους φορείς καθώς και ιδιώτες που θέλουν και μπορούν να συμβάλουν σε αυτή την κατεύθυνση. Ο νόμος αυτός στα ίχνη του τότε ισχύοντος γερμανικού νόμου, αποτέλεσε την απαρχή για την ουσιαστική ανάπτυξη των ΑΠΕ. Για πρώτη φορά καθορίζονται οι κανόνες του παιχνιδιού στον τομέα ηλεκτροπαραγωγής για όλους μέσα από νόμο και όχι από υπουργικές αποφάσεις. Τα τιμολόγια ηλεκτρικής παραγωγής από ΑΠΕ καθορίζονται σε εύλογα επίπεδα λαμβάνοντας υπόψη το κόστος αποφυγής παραγωγής αντίστοιχης ενέργειας από συμβατικά καύσιμα, την εξοικονόμηση επενδύσεων συμβατικής παραγωγής και το περιβαλλοντικό κόστος. Τέλος οι επενδυτές γνωρίζουν εκ των προτέρων τους όρους συνεργασίας τους με τη ΔΕΗ και μάλιστα διασφαλίζονται με συμβόλαιο δεκαετούς διάρκειας. Νόμος 2773/1999 Στη συνέχεια, ο νόμος 2773/1999 διατηρεί το ευνοϊκό τιμολογιακό καθεστώς των ΑΠΕ δίνοντας έμφαση και στο θέμα της προτεραιότητας πρόσβασης στο δίκτυο, ενώ περιγράφει και τις συνθήκες απελευθέρωσης της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, σύμφωνα με την οδηγία 96/92 της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τέλος επιβάλει ανταποδοτικό τέλος 2% επί των πωλήσεων ανανεώσιμης ενέργειας υπέρ των οικείων οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης. Παράλληλα οι τιμές θεωρήθηκαν «οροφής» και 21

22 παρασχέθηκε ευχέρεια στον Υπουργό Ανάπτυξης να ζητά εκπτώσεις επί αυτών χωρίς μέχρι σήμερα να έχει γίνει προσφυγή σ αυτή τη δυνατότητα. Τα κύρια σημεία αυτού του νόμου είναι: Απελευθέρωση ηλεκτρικής ενέργειας Σύσταση ρυθμιστικής αρχής ενέργειας Μεταφορά ηλεκτρικής ενέργειας Διαχειριστής συστήματος μεταφοράς Διανομή ηλεκτρικής ενέργειας Διαχειριστής δικτύου διανομής Προμήθεια ηλεκτρικής ενέργειας σε επιλέγοντες και μη επιλέγοντες πελάτες Κανονισμός αδειών τιμολόγια Συμπαραγωγή και παραγωγή ηλεκτρισμού από ΑΠΕ Νόμος 3468/2006 Με το νόμο 3468/2006 το ελληνικό δίκαιο εναρμονίζεται με την κοινοτική Οδηγία 2001/77/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την «προαγωγή της ηλεκτρικής ενέργειας που παράγεται από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας στην εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας» και αφετέρου προωθείται, κατά προτεραιότητα, στην εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, με κανόνες και αρχές, η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (Α.Π.Ε.) και μονάδες Συμπαραγωγής Ηλεκτρισμού και Θερμότητας Υψηλής Απόδοσης (Σ.Η.Θ.Υ.Α.). Παράλληλα καθορίζονται τα τιμολόγια που ορίζονται για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ και ΣΗΘΥΑ, ενώ εξασφαλίζονται μακροχρόνια (20 έτη) συμβόλαια για τον ιδιώτη επενδυτή. Τέλος οι τιμές πώλησης ανανεώσιμης ενέργειας μπορεί να αναπροσαρμόζονται σε αντιστοιχία με το 90% του γενικού τιμολογίου στη μέση τάση (ή της χαμηλής τάσης για τα μη διασυνδεδεμένα νησιά). Χωροταξικό πλαίσιο για τις ΑΠΕ Το ειδικό χωροταξικό πλαίσιο για τις ΑΠΕ εισάγει περιορισμούς για την ένταξη των ΑΠΕ, αλλά και περιοχές αιολικής προτεραιότητας ΠΑΠ και αιολικής καταλληλότητας ΠΑΚ σε όλη τη χώρα. Επίσης, ορίζεται το μέγιστο επιτρεπόμενο ποσοστό ανά ΟΤΑ και εισάγονται ειδικά κριτήρια και ζώνες αποκλεισμού. Παράλληλα, εισάγεται η έννοια της τυπικής ανεμογεννήτριας και το κριτήριο επίπτωσης στο τοπίο. Ειδικότερα το Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τις ΑΠΕ δίνει βαρύτητα στην ηπειρωτική χώρα, όπου ορίζονται οι τρείς περιοχές ΠΑΠ, όπου τα κριτήρια για εγκατάσταση ανεμογεννητριών είναι ευνοϊκά. Ενδεικτικά προβλέπει εγκαταστάσεις 960MW στην ΠΑΠ1, 3237MW στην ΠΑΠ2, 876MW στην ΠΑΠ3 και 100MW στην Αττική. Παράλληλα, ορίζονται περιοχές αποκλεισμού. Ειδικότερα απαγορεύεται η εγκατάσταση ανεμογεννητριών στις παρακάτω περιπτώσεις: Ελάχιστη απόσταση 1500μέτρα από παραδοσιακά χωριά. Ελάχιστη απόσταση 500m από Βυζαντινές εκκλησίες και μοναστήρια Ελάχιστη απόσταση 127.5m από βασικούς δρόμους Ελάχιστη απόσταση 2000m από αξιοσημείωτες ακτές Ελάχιστη απόσταση 595μέτρα από ανακηρυγμένους αρχαιολογικούς χώρους 22

23 Η έλλειψη χωροταξικού πλαισίου για τις ΑΠΕ αποτέλεσε για πολλά χρόνια σημαντικό ανασταλτικό παράγοντα για την ανάπτυξη των ΑΠΕ και της αιολικής ενέργειας. Σήμερα, έστω και καθυστερημένα, ένα αυστηρό πλαίσιο επιχειρεί να θέσει τα χωροταξικά κριτήρια για την ανάπτυξη των ΑΠΕ. Σχήμα Καθορισμός περιοχών αιολικής προτεραιότητας ΠΑΠ στο Ειδικό χωροταξικό πλαίσιο για τις ΑΠΕ Ωστόσο η φιλοσοφία του νομοθέτη συνοψίζεται στο «πως θα σώσουμε το περιβάλλον από τις Ανεμογεννήτριες», ενώ θα έπρεπε να είναι: «πως θα σώσουμε το περιβάλλον με τις ανεμογεννήτριες». Παράλληλα, το πλαίσιο αυτό δεν περιλαμβάνει τα νησιά του Αιγαίου στις περιοχές αιολικής προτεραιότητας. Επιπρόσθετα, λόγω της διεσπαρμένης φύσης και των χαρακτηριστικών της αιολικής ενέργειας, απαιτείται η μέγιστη γεωγραφική για την βέλτιστη ενσωμάτωση των ανεμογεννητριών. Η υπερσυγκέντρωση αιολικών μονάδων, σε ευρύτερες έστω περιοχές (όπως είναι οι προτεινόμενες ΠΑΠ), δεν αποτελεί πάντοτε τη βέλτιστη λύση. Συνυπολογίζοντας τις θετικές επιπτώσεις της διασποράς, στην κατανομή της αιολικής παραγωγής, στην μείωση των απωλειών, αλλά και στην ποιότητα παροχής ισχύος, προκύπτει ότι σε επίπεδο Εθνικού σχεδιασμού απαιτείται η εγκατάσταση αιολικών πάρκων οπουδήποτε σε τοπικό επίπεδο υπάρχει κατάλληλο αιολικό δυναμικό. Έτσι, θα πρέπει να καθοριστούν ισοδύναμα κριτήρια ανάπτυξης αιολικών σε όλη την επικράτεια, εφ όσον πληρούνται οι περιβαλλοντικοί όροι, ενώ βεβαίως τα έργα αυτά πρέπει να κρίνονται ως αμιγώς περιβαλλοντικά και έπειτα σαν οτιδήποτε άλλο. Νόμος 3851/2010 Με τον 3851/2010, καθορίζεται εθνικός δεσμευτικός στόχος 20% για τη συμμετοχή των ΑΠΕ στην κάλυψη της τελικής κατανάλωσης ενέργειας το 2020 και 40% για τον ηλεκτρισμό. Καθορίζεται ότι η προστασία του κλίματος μέσω της προώθησης της παραγωγής ενέργειας από ΑΠΕ αποτελεί περιβαλλοντική και ενεργειακή προτεραιότητα ύψιστης σημασίας για τη χώρα. Απλοποιείται η διαδικασία έκδοσης της άδειας παραγωγής έργων ΑΠΕ. Αναβαθμίζεται ο ρόλος της ΡΑΕ και περιορίζεται η διάρκεια της σχετικής αδειοδοτικής διαδικασίας, σε 2 μήνες (από μήνες 23

24 σήμερα). Οι μικρές εγκαταστάσεις ΑΠΕ, εξαιρούνται από την υποχρέωση λήψης άδειας παραγωγής και προωθούνται διεσπαρμένες εφαρμογές ΑΠΕ που αφορούν χιλιάδες μικρομεσαίους επενδυτές. Συγχωνεύονται, σε μία ενιαία, οι διαδικασίες Προκαταρκτικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης και Αξιολόγησης (ΠΠΕΑ) και Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων (Ε.Π.Ο.), και περιορίζεται η διάρκεια της σε 8 10 μήνες (από 3 χρόνια). Δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για την κατασκευή ιδιωτικών δικτύων από παραγωγούς ΑΠΕ, αλλά και διασφαλίζεται η πρόσβαση τρίτων στα έργα σύνδεσης. Εκπονείται ο Στρατηγικός Σχεδιασμός Διασυνδέσεων νησιών, και τα έργα αυτά εντάσσονται στην Μελέτη Ανάπτυξης Συστήματος Μεταφοράς του ΔΕΣΜΗΕ. Η τιμολόγηση γίνεται περισσότερο ορθολογική, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται η βιωσιμότητα των επενδύσεων. Ενισχύονται τα τιμολόγια για τη βιομάζα, το βιοαέριο, τις μικρές ανεμογεννήτριες και τις μονάδες ΣΗΘΥΑ. Δίνεται ένα επιπλέον κίνητρο για την υλοποίηση έργων ΑΠΕ που δεν θα ενταχθούν σε κάποιο πρόγραμμα επιδότησης, ώστε να αποφευχθούν καθυστερήσεις. Για τα φωτοβολταϊκά εξακολουθεί να ισχύει η κλίμακα των τιμών σύμφωνα με τον νόμο 3734/2009. Ενισχύεται η συμμετοχή των πολιτών στα άμεσα οφέλη των ΑΠΕ, με απευθείας απόδοση στους πολίτες μέρος των εσόδων. Κατοχυρώνεται νομοθετικά ότι οι περιοχές προστασίας της φύσης, αποτελούν ζώνη αποκλεισμού για τις Α.Π.Ε., ενώ στις υπόλοιπες περιοχές, επιτρέπεται η χωροθέτηση των ΑΠΕ με εκτίμηση των επιπτώσεων και αφού ληφθεί μέριμνα για τη διατήρηση κάθε πιθανού προστατευτέου αντικειμένου της περιοχής. Όπου δεν έχουν ακόμη ολοκληρωθεί τα θεσμοθετημένα σχέδια ή μελέτες χωροταξικού σχεδιασμού, η έγκριση εγκατάστασης σταθμών Α.Π.Ε. γίνεται με εφαρμογή των κατευθύνσεων του Ειδικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας. Επιτρέπεται η εγκατάσταση ΑΠΕ στη γεωργική γη υψηλής παραγωγικότητας (ΓΓΥΠ) αλλά βάσει ειδικών διατάξεων για τη μείωση της επίπτωσής τους στη ΓΓΥΠ και την διαφύλαξη του χαρακτήρα της, και με ανώτατο πλαφόν 1% επί της συνολικής έκτασης ΓΓΥΠ. Συστήνεται η Αυτοτελής Υπηρεσία για τις Α.Π.Ε. στο ΥΠΕΚΑ, η οποία θα λειτουργεί στα πρότυπα του one stop shop με αποστολή την παροχή πληροφοριών και τη συντονισμένη διεκπεραίωση αιτημάτων των επενδυτών σε ΑΠΕ. Εισάγονται αναλυτικές μεταβατικές ρυθμίσεις για να είναι πλήρως αποσαφηνισμένο σε ποιο στάδιο της νέας απλοποιημένης αδειοδοτικής διαδικασίας εντάσσονται οι υφιστάμενες αιτήσεις για έργα Α.Π.Ε.. Κατοχυρώνεται νομοθετικά η έκδοση των σχετικών κανονιστικών ρυθμίσεων, που προωθεί το Υ.ΠΕ.Κ.Α. για τον Κανονισμό Ενεργειακής Απόδοσης Κτιρίων (ΚΕΝΑΚ) και τη θέσπιση των Ενεργειακών Επιθεωρητών. Τιμολόγια Σύμφωνα με τον νόμο 3851/2010, οι τιμές ηλεκτρικής ενέργειας από Α.Π.Ε. και Σ.Η.Θ.Υ.Α. ( /MWh) που αναγράφονται στον σχετικό πίνακα, διακρίνονται σε τέσσερις (4) ομάδες: i) Η πρώτη ομάδα περιλαμβάνει εμπορικά ώριμες τεχνολογίες, όπως είναι τα χερσαία αιολικά πάρκα και οι μικροί (ισχύος έως 15 MWe) υδροηλεκτρικοί σταθμοί. Στην ομάδα αυτή διατηρούνται ακριβώς οι αντίστοιχες τιμές του ν. 3468/2006, όπως αυτές αναπροσαρμόστηκαν διαχρονικά με τον πληθωρισμό. Η διάκριση της τιμής σε Διασυνδεδεμένα και Μη Διασυνδεδεμένα νησιά παραμένει για τα αιολικά πάρκα, ενώ καταργείται ουσιαστικά για όλες τις άλλες τεχνολογίες, δεδομένου ότι η 24

25 παραγόμενη ενέργεια από αυτά υπόκειται σε περικοπές της παραγόμενης ενέργειας λόγω τεχνικών ζητημάτων που συνδέονται με την ασφαλή λειτουργία των Μη Διασυνδεδεμένων νησιών. ii) Η δεύτερη ομάδα περιλαμβάνει αναδυόμενες και τεχνολογικά σύνθετες εφαρμογές Α.Π.Ε., όπως είναι οι ηλιοθερμικοί σταθμοί ηλεκτροπαραγωγής, οι σταθμοί ηλεκτροπαραγωγής που αξιοποιούν γεωθερμική ενέργεια, οι σταθμοί ηλεκτροπαραγωγής από βιομάζα ή βιοαέριο κ.ά. Στις τεχνολογίες αυτές προβλέπονται αυξημένες τιμές ηλεκτρικής ενέργειας ( /MWh), και μάλιστα ενιαίες για όλη τη χώρα, οι οποίες έχουν σχεδιαστεί έτσι ώστε να επιτρέψουν την αποπληρωμή και εύλογη απόδοση του σημαντικά αυξημένου, σε σχέση με τις εμπορικά ώριμες τεχνολογίες, επενδυτικού τους κόστους, στην 20ετή ή 25ετή διάρκεια ισχύος του συμβολαίου πώλησης. Ειδικά οι εφαρμογές της βιομάζας, παρουσιάζουν αυξημένο ειδικό βάρος για την εθνική μας οικονομία, λόγω της συμβολής τους στη στήριξη των αγροτικών εισοδημάτων, στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και στην περιφερειακή ανάπτυξη. iii) Η τρίτη ομάδα περιλαμβάνει εφαρμογές Α.Π.Ε. μικρής κλίμακας, όπως είναι οι ανεμογεννήτριες μέχρι 50kW και τα φωτοβολταϊκά μέχρι 10kWp σε κτίρια. Με στόχο την ευρύτερη χρήση των Α.Π.Ε. στον κτιριακό τομέα, δηλαδή κοντά στην κατανάλωση, προβλέπονται αυξημένες τιμές ηλεκτρικής ενέργειας ( /MWh) για τις εφαρμογές αυτές. Έτσι για τις μικρές ανεμογεννήτριες μέχρι 50kW η τιμή διαμορφώνεται στα 250 /MWh και για τα φωτοβολταϊκά στον κτιριακό τομέα στα 550 /MWh. Σταδιακά η τιμολόγηση των φωτοβολταϊκών μειώθηκε ραγδαία, παράλληλα με την μείωση του κόστους των επενδύσεων. Έτσι η αντίστοιχη τιμή που ανακοινώθηκε με υπουργικές αποφάσεις, έφτασε από τα 550 /MWh, στα 250 /MWh τον Αύγουστο του 2012 και στα 125 /MWh τον Μαϊο του 2013, με σκοπό και τον περιορισμό της επιβάρυνσης του ταμίου για την στήριξη των ΑΠΕ, που ήδη παρουσιάζει σημαντικό έλλειμα. iv) Τέλος, η τέταρτη ομάδα περιλαμβάνει τις εφαρμογές Σ.Η.Θ.Υ.Α., όπου η αβεβαιότητα που υπάρχει λόγω των διακυμάνσεων της τιμής του φυσικού αερίου, αντισταθμίζεται μέσω συντελεστή ρήτρας τιμής φυσικού αερίου. Έτσι η τιμή για το διασυνδεδεμένο σύστημα διαμορφώνεται πλέον ως 87,85xΣΡ και για το μη διασυνδεδεμένο ως 99,45xΣΡ, όπου ο συντελεστής ρήτρας φυσικού αερίου ορίζεται ως εξής: ΣΡ = 1+(ΜΤΦΑ 26)/(100xηel) Όπου ΜΤΦΑ είναι η ανά τρίμηνο μέση μοναδιαία τιμή πώλησης φυσικού αερίου για συμπαραγωγή σε /MWh και ηel είναι ο ηλεκτρικός βαθμός απόδοσης της διάταξης Σ.Η.Θ.Υ.Α. (0,33 για μονάδες 1MWe, και 0,35 για μονάδες >1MWe). Θεσπίζονται τα παρακάτω τιμολόγια: 25

26 Τιμή Ενέργειας ( /MWh) Παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από: Διασυνδεδεμένο Σύστημα Μη Διασυνδεδεμένα Νησιά (α)αιολική ενέργεια που αξιοποιείται με χερσαίες εγκαταστάσεις ισχύος μεγαλύτερης των 50kW 87,85 99,45 (β)αιολική ενέργεια που αξιοποιείται με εγκαταστάσεις ισχύος μικρότερης ή ίσης των 50kW 250 (γ)φωτοβολταϊκά έως 10kW peak στον οικιακό τομέα και σε μικρές επιχειρήσεις (σύμφωνα 550 >250 >125 με το ειδικό πρόγραμμα σε κτιριακές εγκαταστάσεις ΚΥΑ 12323/ΓΓ 175/ , Β 1079) (δ)... Υδραυλική ενέργεια που αξιοποιείται με μικρούς υδροηλεκτρικούς σταθμούς με εγκατεστημένη ισχύ έως δεκαπέντε (15) MW e 87,85 (ε).. Ηλιακή ενέργεια που αξιοποιείται από ηλιοθερμικούς σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής 264,85 (στ)ηλιακή ενέργεια που αξιοποιείται από ηλιοθερμικούς σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής με σύστημα αποθήκευσης, το οποίο εξασφαλίζει τουλάχιστον 2 ώρες λειτουργίας στο 284,85 ονομαστικό φορτίο (ζ)γεωθερμική ενέργεια χαμηλής θερμοκρασίας κατά την παρ. 1στ του άρθρου 2 του νόμου 3175/2003 (Α 207) 150 (η)γεωθερμική ενέργεια υψηλής θερμοκρασίας κατά την παρ. 1στ του άρθρου 2 του νόμου 3175/2003 (Α 207) 99,45 (θ)βιομάζα που αξιοποιείται από σταθμούς με εγκατεστημένη ισχύ 1 MW (εξαιρουμένου του βιοαποδομήσιμου κλάσματος αστικών αποβλήτων) 200 (ι)... Βιομάζα που αξιοποιείται από σταθμούς με εγκατεστημένη ισχύ >1ΜW και 5MW (εξαιρουμένου του βιοαποδομήσιμου κλάσματος αστικών αποβλήτων) 175 (ια)βιομάζα που αξιοποιείται από σταθμούς με εγκατεστημένη ισχύ >5ΜW (εξαιρουμένου του βιοαποδομήσιμου κλάσματος αστικών αποβλήτων) 150 (ιβ)αέρια εκλυόμενα από χώρους υγειονομικής ταφής και από εγκαταστάσεις βιολογικού καθαρισμού και βιοαέρια από βιομάζα (συμπεριλαμβανομένου και του βιοαποδομήσιμου 120 κλάσματος αποβλήτων) με εγκατεστημένη ισχύ 2 MW (ιγ)αέρια εκλυόμενα από χώρους υγειονομικής ταφής και από εγκαταστάσεις βιολογικού καθαρισμού και βιοαέρια από βιομάζα (συμπεριλαμβανομένου και του βιοαποδομήσιμου 99,45 κλάσματος αποβλήτων) με εγκατεστημένη ισχύ >2 MW (ιδ)... Βιοαέριο που προέρχεται από βιομάζα (κτηνοτροφικά και αγροτο βιομηχανικά

27 οργανικά υπολείμματα και απόβλητα με εγκατεστημένη ισχύ 3 MW) (ιε)... Βιοαέριο που προέρχεται από βιομάζα (κτηνοτροφικά και αγροτο βιομηχανικά οργανικά υπολείμματα και απόβλητα με εγκατεστημένη ισχύ >3 MW) 200 (ιστ)... Σ.Η.Θ.Υ.Α. 87,85xΣΡ 99,45xΣΡ (ιζ)λοιπές Α.Π.Ε. (συμπεριλαμβανομένων και των σταθμών ενεργειακής αξιοποίησης του βιοαποδομήσιμου κλάσματος αστικών αποβλήτων που πληρούν τις προδιαγραφές της Ευρωπαϊκής νομοθεσίας όπως εκάστοτε αυτές ισχύουν) 87,85 99,45 Πίνακας 1.2 Τιμολόγια για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ και ΣΗΘΥΑ 27

28 Επίσης, δίνεται επιπλέον κίνητρο για την υλοποίηση έργων Α.Π.Ε. που δεν θα ενταχθούν σε κάποιο πρόγραμμα δημόσιας επιχορήγησης. Συγκεκριμένα, λαμβάνεται μέριμνα ώστε η ενέργεια που παράγεται από επενδύσεις Α.Π.Ε. που υλοποιούνται χωρίς τη χρήση δημόσιας επιχορήγησης, πλην των φωτοβολταϊκών και των ηλιοθερμικών σταθμών, να τιμολογείται με βάση τις τιμές του πίνακα, προσαυξημένες κατά ποσοστό 20% για αιολική, υδροηλεκτρική και γεωθερμική ενέργεια, και κατά ποσοστό 15% για τις περιπτώσεις βιομάζας (εξαιρουμένου του βιοαποδομήσιμου κλάσματος αστικών αποβλήτων) και βιοαερίου. Αντίστοιχα, για τη Σ.Η.Θ.Υ.Α., η προσαύξηση φτάνει το 15% και εφαρμόζεται μόνο στο σταθερό σκέλος της τιμολόγησης. Δίνονται πρόσθετα κίνητρα, ώστε να υλοποιηθεί η διασύνδεση νησιών, ζήτημα το οποίο αποτελεί εθνική προτεραιότητα με πολλαπλά οφέλη. Σήμερα, η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας στηρίζεται στη λειτουργία ακριβών και ρυπογόνων τοπικών πετρελαϊκών σταθμών, με το πλούσιο αιολικό και ηλιακό δυναμικό να παραμένει ουσιαστικά ανεκμετάλλευτο. Σε παραγωγούς σταθμών Α.Π.Ε. που εγκαθίστανται σε Μη Διασυνδεδεμένα Νησιά και βραχονησίδες της ελληνικής επικράτειας, και οι οποίοι αναλαμβάνουν το κόστος κατασκευής της απαραίτητης υποβρύχιας σύνδεσης, παρέχεται τιμολόγηση με βάση την τιμή που ισχύει για Μη Διασυνδεδεμένα Νησιά προσαυξημένη έως και 25%. Η ακριβής προσαύξηση καθορίζεται μονοσήμαντα και ενιαία με βάση μαθηματικό τύπο που λαμβάνει υπόψη το μέγεθος των σταθμών Α.Π.Ε. που εγκαθίστανται και το μήκος του νέου έργου σύνδεσης. Πιο αναλυτικά, οι βασικές αρχές της προτεινόμενης ρύθμισης είναι: η προσαύξηση της τιμολόγησης αυξάνεται με την απόσταση της σύνδεσης, έτσι ώστε εξασφαλίζεται η βιωσιμότητα έργων που θα έχουν αυξημένο κόστος σύνδεσης, η προσαύξηση της τιμολόγησης μειώνεται με την εγκατεστημένη ισχύ του έργου, έτσι ώστε για διασυνδέσεις που θα εξυπηρετήσουν μεγαλύτερα έργα Α.Π.Ε. να δίνεται χαμηλότερη προσαύξηση, η ελάχιστη τιμή εισάγεται διότι σε κάθε περίπτωση υποβρύχιας διασύνδεσης υπάρχουν πάγια πρόσθετα έξοδα για το έργο (πρόσθετα έργα υποδομής, υποθαλάσσιο καλώδιο, λιμενικές εγκαταστάσεις), αλλά και σημαντικά εθνικά και κοινωνικά οφέλη λόγω της διασύνδεσης, η μέγιστη τιμή εισάγεται για να προωθηθούν καταρχήν τα έργα εκείνα που μπορούν να είναι βιώσιμα χωρίς να απαιτούν σημαντική προσαύξηση στην τιμολόγηση Αδειοδοτική διαδικασία Οι απαιτούμενες άδειες για την εγκατάσταση και εκμετάλλευση ενός αιολικού πάρκου είναι τρεις: Άδεια Παραγωγής Άδεια Εγκατάστασης Άδεια Λειτουργίας Έκδοση άδειας παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας Καταρχήν γίνεται υποβολή της αίτησης για χορήγηση Άδειας στη ΡΑΕ. Η υποβολή γίνεται κάθε δύο μήνες από την πρώτη έως και τη δέκατη ημέρα του πρώτου μήνα κάθε διμήνου. Ο επενδυτής υποβάλει στη ΡΑΕ: Αίτηση για έκδοση άδειας παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, 28

29 Προ του 3851/2010, απαιτείτο και η κατάθεση Προμελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (Π.Π.Ε), η οποία όμως καταργείται με τον νέο νόμο. Η αίτηση συνοδεύεται από την οργανωτική και διοικητική δομή του αιτούντος, πρόσφατες λογιστικές καταστάσεις, συνοπτική παρουσίαση του επιχειρηματικού σχεδίου, στοιχεία για τις σημαντικού ύψους αναμενόμενες μεταγενέστερες εκροές κεφαλαίου συμπεριλαμβανομένων και των εκροών για την αποξήλωση των εγκαταστάσεων, χρονοδιάγραμμα κατασκευής, πρόγραμμα εκτέλεσης δοκιμών και αναμενόμενη ημερομηνία έναρξης εμπορικής λειτουργίας της εγκατάστασης παραγωγής, μελέτη σκοπιμότητας, χρηματοοικονομική αξιολόγηση, χρηματοδοτικό σχήμα. Πριν τον 3851/2010, η διαδικασία προέβλεπε: Η ΡΑΕ μετά την καταρχήν θετική αξιολόγηση του έργου, προωθούσε την ΠΠΕ στην αρμόδια αρχή για την περιβαλλοντική αδειοδότηση. Η υπεύθυνη αρχή για την περιβαλλοντική αδειοδότηση συγκέντρωνε όλες τις απαραίτητες εγκρίσεις και γνωμοδοτήσεις από τις σχετικές με το θέμα αρχές και απέστελλε στη ΡΑΕ την απόφαση έγκρισης/απόρριψης της ΠΠΕ. Στη συνέχεια η ΡΑΕ υπέβαλε την γνωμοδότησή της στον Υπουργό Ανάπτυξης, μετά την θετική γνωμοδότηση της περιβαλλοντικής αρχής για την ΠΠΕ. Η απόφαση για την χορήγηση της Άδειας παραγωγής εκδιδόταν από τον Υπουργό Ανάπτυξης εντός 15 ημερών από την υποβολή της γνώμης της ΡΑΕ. Με τον 3851/2010 απλοποιείται η διαδικασία έκδοσης της άδειας παραγωγής έργου Α.Π.Ε., η οποία επανακτά τον προ του Ν. 3468/2006 χαρακτήρα της, ως μια πρώτη εκτελεστή άδεια σκοπιμότητας του έργου. Η άδεια παραγωγής αφορά πλέον την τεχνικοοικονομική επάρκεια του συγκεκριμένου έργου Α.Π.Ε. και αποσυνδέεται από τη διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης, η οποία ακολουθεί σε επόμενο στάδιο. Η άδεια παραγωγής εκδίδεται από τη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (ΡΑΕ), και όχι από το Υπουργείο (πρώην) Ανάπτυξης, όπως γινόταν μέχρι σήμερα, με αποτέλεσμα τον περιορισμό της διάρκειας της σχετικής αδειοδοτικής διαδικασίας, σε δύο (2) μήνες. Η άδεια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας ισχύει για 25 χρόνια και μπορεί να επεκταθεί για 25 χρόνια επιπλέον Διαδικασία διατύπωσης προσφοράς σύνδεσης σταθμού στο σύστημα ή το δίκτυο Η χορήγηση της άδειας παραγωγής, όταν απαιτείται, είναι προϋπόθεση για την υποβολή από τον ενδιαφερόμενο αίτησης προς τον αρμόδιο Διαχειριστή για τη χορήγηση Προσφοράς Σύνδεσης. Ο αρμόδιος Διαχειριστής χορηγεί εντός τεσσάρων (4) μηνών την αιτηθείσα Προσφορά Σύνδεσης, η οποία καθίσταται δεσμευτική και οριστικοποιείται με την έκδοση της απόφασης Ε.Π.Ο. του σταθμού. Αφού καταστεί δεσμευτική η Προσφορά Σύνδεσης, ο ενδιαφερόμενος υποβάλει αίτηση για: α) τη χορήγηση άδειας εγκατάστασης, β) την υπογραφή της Σύμβασης Σύνδεσης και της Σύμβασης Πώλησης, και γ) την έκδοση των αδειών, πρωτοκόλλων ή λοιπών εγκρίσεων που απαιτούνται από τη δασική, την πολεοδομική και λοιπή νομοθεσία. Οι σχετικές διοικητικές πράξεις εκδίδονται χωρίς να απαιτείται προηγούμενη χορήγηση της άδειας εγκατάστασης Έγκριση περιβαλλοντικών όρων (ΕΠΟ) Συγχωνεύονται, σε μία ενιαία διαδικασία, οι διαδικασίες Προκαταρκτικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης και Αξιολόγησης (ΠΠΕΑ) και Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων (Ε.Π.Ο.). Μετά την έκδοση της άδειας παραγωγής έργου Α.Π.Ε., ο φάκελος και η Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (Μ.Π.Ε.) υποβάλλονται από τον ενδιαφερόμενο στην οικεία Περιφέρεια / Διεύθυνση Περιβάλλοντος και Χωροταξίας (ΔΙΠΕΧΩ). Η απόφαση ΕΠΟ εκδίδεται από τον Γ. Γραμματέα της οικίας Περιφέρειας. Η Αρχή αυτή αποφαίνεται για τη χορήγηση ή μη απόφασης Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων εντός 29

30 τεσσάρων (4) μηνών από το χρόνο που ο φάκελος και η Μ.Π.Ε. θεωρηθούν πλήρεις. Οι κατά νόμο προβλεπόμενες γνωμοδοτήσεις στη διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης των έργων Α.Π.Ε., περιορίζονται αποκλειστικά στα θέματα αρμοδιότητας κάθε γνωμοδοτoύντος φορέα και στην τήρηση των όρων και προϋποθέσεων χωροθέτησης που προβλέπονται στο Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, όπως ισχύει κατά περίπτωση. Οι τασσόμενες προθεσμίες για την υποβολή των γνωμοδοτήσεων θεωρούνται στο σύνολο τους ως αποκλειστικές με αποτέλεσμα μετά την τυχόν άπρακτη παρέλευσή τους να χορηγείται η απόφαση Ε.Π.Ο. Το τοπικό Δασαρχείο εκδίδει απόφαση έγκρισης επέμβασης σε δημόσια έκταση, η οποία ενσωματώνεται στην Απόφαση Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων (ΕΠΟ) Σύμβαση σύνδεσης με το σύστημα ή το δίκτυο Ο επενδυτής υποβάλλει αίτηση στο ΔΕΣΜΗΕ για τη σύνδεση του έργου στο Σύστημα σύμφωνα με τους όρους που ο Διαχειριστής του Συστήματος αναφέρει στην προσφορά σύνδεσης Άδεια εγκατάστασης Η διαδικασία που μεσολαβεί μεταξύ της άδειας παραγωγής και την άδεια εγκατάστασης είναι η πιο χρονοβόρα και επίπονη διαδικασία, αφού απαιτεί την έγκριση από πολλούς φορείς. Σύμφωνα με την Υ.Α1726/2003 για την έκδοση της ΠΠΕΑ χρειαζόντουσαν γνωμοδοτήσεις από το Δασαρχείο, την Πολεοδομική Υπηρεσία, Εφορείες Αρχαιοτήτων, Οργανισμό Τηλεπικοινωνιών Ελλάδος, Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας, Γενικό Επιτελείο Εθνικής Άμυνας, Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού, Οργανισμοί Ρυθμιστικού Σχεδίου και Προστασίας Περιβάλλοντος της Αθήνας ή της Θεσσαλονίκης (αποκλειστικά για τα έργα στις περιοχές δικαιοδοσίας αυτών των οργανισμών). Πλέον ο έλεγχος γίνεται σε ένα στάδιο, κατευθείαν στην έκδοση της ΕΠΟ. Ο επενδυτής υποβάλλει αίτηση για έκδοση άδειας εγκατάστασης στην οικία Περιφέρεια. Μετά τη διαδικασία συλλογής των αναγκαίων γνωμοδοτήσεων και εγκρίσεων από τις αρμόδιες αρχές, ο Γενικός Γραμματέας της Περιφέρειας εκδίδει την Άδεια Εγκατάστασης του έργου. Η άδεια εγκατάστασης ισχύει για 2 χρόνια με 2 χρόνια επιπλέον παράταση, με την προϋπόθεση ότι έχει ολοκληρωθεί το 50% του έργου Σύμβαση αγοραπωλησίας ηλεκτρικής ενέργειας Η σύμβαση υπογράφεται μεταξύ του επενδυτή και ΔΕΣΜΗΕ για το διασυνδεδεμένο Σύστημα ή τη ΔΕΗ για το μη Διασυνδεδεμένο δίκτυο. Η σύμβαση έχει διάρκεια 20 έτη Άδεια λειτουργίας Μετά την ολοκλήρωση κατασκευής του έργου, τη Σύμβαση Σύνδεσης με το Σύστημα και την Σύμβαση Αγοραπωλησίας Ηλεκτρικής Ενέργειας, ο επενδυτής υποβάλει αίτηση για την έκδοση της Άδειας Λειτουργίας στην Διεύθυνση Προγραμματισμού και Ανάπτυξης της οικείας Περιφέρειας. Ο Γενικός Γραμματέας της οικίας Περιφέρειας εκδίδει την Άδεια Λειτουργίας. Χρόνος αναμονής για την έκδοση: Η άδεια λειτουργίας εκδίδεται εντός αποκλειστικής προθεσμίας δεκαπέντε (15) ημερών από την ολοκλήρωση των ανωτέρω ελέγχων, εφόσον αυτοί αποβούν θετικοί. 30

31 Η Άδεια Λειτουργίας ισχύει για 20 έτη, με παράταση 20 έτη επιπλέον Δυναμικό Αιολικό Δυναμικό Η Ελλάδα διαθέτει αποδεδειγμένα πλέον πολύ καλό αιολικό δυναμικό. Έχουν γίνει κατά καιρούς μετρήσεις του αιολικού δυναμικού από διάφορους φορείς. Κατά την περίοδο , η Διεύθυνση Εναλλακτικών Μορφών Ενέργειας (ΔΕΜΕ) της ΔΕΗ, πραγματοποίησε μετρήσεις κυρίως στον νησιωτικό χώρο, με τα παρακάτω ενδεικτικά αποτελέσματα (Πίνακας 1.3). Μετρήσεις αιολικού δυναμικού ΔΕΗ/ΔΕΜΕ Τοποθεσία Μέση ταχύτητα ανέμου (m/s) Περίοδος μετρήσεων Τήνος 9, Σύρος 8, Κρήτη 8, Λέσβος 8, Εύβοια 9, Σαμοθράκη 6, Πίνακας 1.3. Μετρήσεις Αιολικού Δυναμικού από την ΔΕΗ/ΔΕΜΕ Γενικά, η κύρια διεύθυνση των ανέμων στην Ελλάδα είναι η Βόρεια, ενώ η δευτερεύουσα είναι η Νότια. Πιο συγκεκριμένα στη Βόρεια Ελλάδα κύρια διεύθυνση είναι η Βόρειο Ανατολική, στην Κεντρική Ελλάδα η Βόρεια, ενώ στην Νότια Ελλάδα η Βόρειο Δυτική. Φαίνεται δηλαδή ο άνεμος σταδιακά να αλλάζει διεύθυνση, ενώ υπάρχουν και τοπικά φαινόμενα λόγω της πολύ σύνθετης τοπογραφίας στον Ελληνικό χώρο που δημιουργούν αποκλίσεις. Την τριετία , το Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΚΑΠΕ) ανέλαβε στα πλαίσια του Επιχειρησιακού Προγράμματος για την Ενέργεια, την Εκτίμηση του Τεχνικά και Οικονομικά Εκμεταλλεύσιμου Αιολικού Δυναμικού στον Ελληνικό χώρο. Κατά την διάρκεια αυτού του έργου το ΚΑΠΕ πραγματοποίησε μετρήσεις σε περισσότερα από 100 σημεία σε όλη την χώρα, και στη συνέχεια με χρήση υπολογιστικών εργαλείων παρουσίασε Χάρτες Αιολικού Δυναμικού, και χάρτες τεχνικά και οικονομικά εκμεταλλεύσιμου Αιολικού Δυναμικού. Λαμβάνοντας υπόψη διάφορους γενικούς περιορισμούς (αρχαιολογικούς χώρους, ζώνες οικιστικού ελέγχου, αεροδρόμια, στρατιωτικούς χώρους, προστατευόμενες περιοχές Natura, κλπ) εντόπισε τις περιοχές εκείνες που πληρούν τις βασικές τεχνικές και περιβαλλοντικές προϋποθέσεις για την εγκατάσταση Αιολικών Πάρκων. Στα πλαίσια της ίδιας εργασίας το ΚΑΠΕ υπολόγισε σε κάθε νομό τη διαθέσιμη έκταση όπου πνέει άνεμος μέσης ετήσιας ταχύτητας μεγαλύτερος από 6,7,8,9 και 10m/s, την συνολική ισχύ που «χωράει» να εγκατασταθεί, τον συντελεστή εκμεταλλευσιμότητας, το κόστος παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και άλλα [3]. Συνοπτικά αποτελέσματα αυτής της μελέτης παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα ανά περιφέρεια της χώρας. Περιφέρεια >6 >7 >8 >9 >10 31

32 ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ έκταση (km2) 333,4 85,0 16,3 1,7 & ΘΡΑΚΗΣ (Νομοί Δράμας, μέση ταχύτητα 6,7 7,6 8,5 9,3 Έβρου, Ξάνθης, Ροδόπης, (m/s) Καβάλας) MW 11376,8 2927,2 569,8 57,6 CF (%) 24,6 31,0 36,7 41,7 ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ έκταση (km2) 193,6 42,6 9,7 2,6 (Νομοί Ημαθίας, μέση ταχύτητα 6,7 7,7 8,8 10,0 Θεσσαλονίκης Χαλκιδικής, (m/s) Κιλκίς, Σερρών, Πιερίας, MW 6524,8 1468,0 339,2 92,8 Πέλλης) CF (%) 24,1 31,5 38,3 43,9 ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ έκταση (km2) 2,4 2,3 1,5 0,9 0,5 (Νομοί Κοζάνης, Γρεβενών, μέση ταχύτητα 6,2 9,0 9,7 10,6 11,7 Καστοριάς, Φλωρίνης) (m/s) MW 79,2 65,6 44,0 28,8 13,6 CF (%) 20,8 38,2 42,4 45,5 49,5 ΗΠΕΙΡΟΥ (Θεσπρωτίας, έκταση (km2) 7,6 5,8 1,1 0,5 0,1 Ιωαννίνων, Πρεβέζης, Άρτης) μέση ταχύτητα 6,6 7,7 9,0 10,0 11,2 (m/s) MW 248,0 189,3 38,9 15,2 4,0 CF (%) 23,0 32,0 40,0 44,9 50,4 ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ (Νομοί Λαρίσης, έκταση (km2) 27,5 18,4 4,2 0,8 0,4 Μαγνησίας, Καρδίτσης, μέση ταχύτητα 6,8 7,7 8,8 10,6 11,8 Τρικάλων) και Βόρειες (m/s) Σποράδες MW 904,8 612,8 141,6 26,4 12,0 CF (%) 24,6 31,9 38,5 46,9 51,5 ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ (Ζακύνθου, έκταση (km2) 39,4 13,8 4,6 1,3 Κερκύρας, Κεφαλληνίας, μέση ταχύτητα 8,0 8,9 9,8 10,7 Λευκάδος) (m/s) MW 1284,3 461,1 153,6 40,8 CF (%) 33,4 39,1 44,0 48,1 ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (Νομοί έκταση (km2) 6,6 1,3 0,3 0,1 Αιτωλοκαρνανίας, Αχαϊας, μέση ταχύτητα 6,6 7,7 8,6 9,3 Ηλείας) (m/s) MW 211,2 39,4 9,6 2,1 CF (%) 23,6 30,9 37,1 41,3 ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (Νομοί έκταση (km2) 189,0 185,7 99,2 62,4 40,5 Ευβοίας, Βοιωτίας, μέση ταχύτητα 6,8 8,8 10,0 10,9 11,6 Φθιώτιδος, Φωκίδος, (m/s) Ευρυτανίας) MW 6334,4 6291,8 3380,0 2131,5 1384,8 CF (%) 25,4 37,4 43,9 47,9 50,5 ΑΤΤΙΚΗΣ ΝΟΜΟΣ ΑΤΤΙΚΗΣ έκταση (km2) 20,1 8,0 3,4 1,2 μέση ταχύτητα 8,0 9,1 9,9 10,9 (m/s) MW 666,4 268,8 116,0 41,6 CF (%) 34,4 40,6 45,1 48,8 ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (Νομοί έκταση (km2) 70,0 57,4 17,4 3,9 1,0 Αργολίδος, Αρκαδίας, μέση ταχύτητα 6,8 7,8 8,7 9,7 10,6 Λακωνίας, Μεσσηνίας, (m/s) Κορινθίας MW 2296,0 1961,6 599,2 135,2 32,8 CF (%) 22,1 32,5 39,1 46,6 47,4 ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ (Νομοί έκταση (km2) 192,7 70,6 24,8 9,9 Λέσβου, Σάμου, Χίου, μέση ταχύτητα 6,5 7,7 9,2 10,8 (m/s) MW 6592,8 2452,8 871,2 346,4 CF (%) 28,0 34,3 41,4 47,7 ΝΟΤΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ (Νομοί έκταση (km2) 10,1 579,9 367,0 207,1 113,2 Δωδεκανήσου, Κυκλάδων, μέση ταχύτητα 6,6 8,9 9,8 10,7 11,8 32

33 (m/s) MW 346, , ,3 6161,9 3469,9 CF (%) 23,7 38,6 42,9 47,3 50,6 ΚΡΗΤΗΣ (Νομοί Ηρακλείου, έκταση (km2) 60,8 38,2 23,9 16,8 Λασιθίου, Χανίων, Ρεθύμνης) μέση ταχύτητα 9,1 10,1 10,9 11,5 (m/s) MW 1897,6 1192,0 742,4 513,6 CF (%) 38,9 43,9 47,8 49,6 Σύνολο έκταση (km2) 840,2 1291,4 647,2 336,5 184,7 μέση ταχύτητα 6,5 8,2 9,4 10,6 11,6 (m/s) MW CF (%) 23,6 34,8 41,4 46,7 50,1 Πίνακας 1.4. Αιολικό Δυναμικό ανά περιφέρεια (ΚΑΠΕ, 2001) Η εργασία του ΚΑΠΕ αποτελεί σημείο αναφοράς για επενδυτές, εμπλεκόμενους φορείς, ΡΑΕ, κλπ. Ωστόσο, το αιολικό δυναμικό είναι γενικά υπερεκτιμημένο, και κυρίως στην ηπειρωτική Ελλάδα Αιολικά Πάρκα σε διαδικασία αδειοδότησης Στα Σχήματα 1.16 παρουσιάζονται τα αιολικά πάρκα (σε MW) που διαθέτουν άδεια εγκατάστασης (899MW), άδεια παραγωγής (4621MW) ή έχουν υποβάλλει αίτηση (22651MW) ανά περιφέρεια. Γίνεται φανερό ότι υπάρχει έντονο επενδυτικό ενδιαφέρον σε όλη την Ελλάδα και κυρίως στην Στερεά Ελλάδα, Πελοπόννησο και στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη. Αιτήσεις για αιολικά πάρκα (11/2006) ΑΝ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ & ΘΡΑΚΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ ΚΡΗΤΗΣ ΝΟΤΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ Mε άδεια λειτουργίας: ΜW Mε άδεια εγατάστασης: 899MW Mε άδεια παραγωγής: 4621MW Αιτήσεις για άδεια παραγωγής: 22651ΜW ΝΟΜΟΣ ΑΤΤΙΚΗΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΗΠΕΙΡΟΥ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ MW Σχήμα Αιολικά Πάρκα που διαθέτουν άδεια λειτουργίας, άδεια εγκατάστασης, άδεια παραγωγής ή έχουν υποβάλει αίτηση για άδεια παραγωγής. Σύνολο 28761MW (Στοιχεία ΥΠΑΝ Νοέμβριος 2006) Στο σχήμα 1.16 απεικονίζεται η σημερινή κατάσταση ανάπτυξης αιολικών πάρκων στην Ελλάδα (ΡΑΕ, 2008, Βεβαίως εδώ απεικονίζονται όλα τα πάρκα που βρίσκονται στην διαδικασία αδειοδότησης και υπάρχει μεγάλη απόσταση από την αίτηση μέχρι την 33

34 υλόποίηση. Σε αρκετές περιπτώσεις, η γραφειοκρατία, αλλά και διάφορες περιβαλλοντικές ή οικονομικές παραλήψεις του υποψήφιου επενδυτή καθυστερούν ή και αναβάλουν την επένδυση 1. Οι υφιστάμενες αιτήσεις θα μπορούσαν να ταξινομηθούν σε πέντε κύριες κατηγορίες αιτήσεων για αιολικά πάρκα: στην ηπειρωτική χώρα Στα νησιά (υπό την προϋπόθεση ότι τα νησιά παραμένουν μη διασυνδεδεμένα2) Στα νησιά, με την διασύνδεση να αναλαμβάνεται από τον υποψήφιο επενδυτή. Σε ακατοίκητα νησιά και βραχονησίδες Σε θαλάσσια αιολικά πάρκα. Για την τελευταία κατηγορία έργων σταματάει η διαδικασία αδειοδότησης, καθώς σύμφωνα με τις διατάξεις του ν.3851/2010, θα εφαρμοστεί η διαδικασία του διαγωνισμού για αυτά τα έργα. Σχήμα Παρούσα κατάσταση ανάπτυξης αιολικών πάρκων στην Ελλάδα (ΡΑΕ, Δεκέμβριος 2010) 1 Η αδειοδοτική διαδικασία περιλαμβάνει τέσσερα ουσιαστικά βήματα (1 ο βήμα: γνωμοδότηση από την ΡΑΕ: θετική ή αρνητική, 2 ο βήμα: άδεια παραγωγής, 3 ο βήμα: άδεια εγκατάστασης, 4 ο βήμα: άδεια λειτουργίας) 2 Η ΡΑΕ ανακοινώνει την πρόσθετη αιολική ισχύ προς εγκατάσταση ανά νησί σύμφωνα με την μεθοδολογία που έχει ανακοινώσει [ΡΑΕ (2003)]. Συνεπώς τα μη διασυνδεδεμένα θεωρούνται κορεσμένα και δεν μπορεί να γίνει αίτηση για πρόσθετη αιολική ισχύ, εκτός αν έχει προηγηθεί προκήρυξη της ΡΑΕ. 34

35 Κοινωνική Αποδοχή Αιολικής Ενέργειας Παράγοντας «κλειδί» για μεγάλη διείσδυση των ΑΠΕ στο ελληνικό ενεργειακό ισοζύγιο είναι η εκμετάλλευση του αιολικού δυναμικού, που είναι άφθονο στην Ελλάδα και κυρίως στο Αιγαίο. Για να πετύχει η Ελλάδα τους εθνικούς της στόχους κρίνεται αναγκαία η συνεισφορά των νησιών στην ηλεκτροπαραγωγή της χώρας με εγκατάσταση μεγάλων Α/Π σε αυτά και διασύνδεσή τους, όπου αυτό είναι εφικτό, με την ηπειρωτική Ελλάδα. Προτάσεις και αιτήσεις για τέτοιου μεγέθους αιολικά πάρκα (της τάξης των 300 ΜW) έχουν ήδη γίνει για νησιά του Αιγαίου που δεν έχουν ακόμα διασυνδεθεί, όπως π.χ. τη Σκύρο και τη Σέριφο. Ωστόσο, κάθε επενδυτικό σχέδιο τέτοιας κλίμακας βρίσκει εμπόδιο στην έντονη αντίθεση των κατοίκων, που συνήθως θεωρούν τέτοιες δράσεις «απειλή» για αυτούς και για τον τόπο τους, και ίσως σε μερικές περιπτώσεις όχι άδικα. Ένας από τους βασικούς λόγους εναντίωσής τους είναι η αισθητική. Προφανώς το θέμα της αισθητικής είναι καθαρά υποκειμενικό και είναι λογικό σε ορισμένους να αρέσουν οι Α/Γ ενώ σε άλλους όχι. Ωστόσο, έρευνες έχουν δείξει ότι, όσον αφορά τις ΑΠΕ, ο τρόπος που τις βλέπει κανείς αισθητικά εξαρτάται από σε μεγάλο βαθμό από την ενημέρωση και τη περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση. Σύμφωνα με αυτές, όσο πιο περιβαλλοντικά ευαισθητοποιημένος και ενημερωμένος για τις κλιματικές αλλαγές είναι κανείς, τόσο πιο πρόθυμος είναι να τις δεχτεί στην καθημερινή του ζωή, στο τόπο του, ακόμα και στην κατοικία του. Άλλες αιτίες αντίρρησης των κοινωνιών είναι: Ο φόβος τους για μείωση του τουρισμού και οικονομική ύφεση του τόπου (που είναι άμεσα συνδεδεμένος με θέματα αισθητικής) Φόβος για τυχόν μείωση της αξίας των ιδιοκτησιών των κατοίκων Η αλλοίωση του τοπίου από τη διάνοιξη δρόμων Οι επεμβάσεις και αλλοιώσεις σε προστατευμένους οικότοπους Οι προτάσεις για υπερβολικά μεγέθη Α/Π, που δεν ταιριάζουν με τα ιδιαίτερα οικογεωγραφικά χαρακτηριστικά των μικρών νησιών Φόβοι για θνησιμότητα των πτηνών Φόβοι για υψηλά επίπεδα θορύβου Φόβοι για επιπτώσεις στη υγεία των κατοίκων Φόβοι για εγκατάλειψη των εγκαταστάσεων όταν περάσει ο χρόνος ζωής τους (δυστυχώς υπάρχουν τέτοια κακά παραδείγματα σε Κύθνο και Σαμοθράκη) Φόβοι για ερημοποίηση των περιοχών των Α/Π Δίκτυα μεταφοράς Τα δίκτυα μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας στις ανεμώδεις περιοχές της χώρας, δηλαδή σε Θράκη, Εύβοια Κυκλάδες και Λακωνία, έχουν κορεσθεί εδώ και πολύ καιρό και αδυνατούν να απορροφήσουν την ηλεκτρική ενέργεια από νέους σταθμούς ΑΠΕ. Επενδύσεις αιολικών πάρκων, συνολικής ισχύος πάνω από 1200 MW (επίπεδο που αποτελεί και τον επίσημο προγραμματισμό της ΡΑΕ για τις υπόψη περιοχές), πολλές από τις οποίες είναι ώριμες αδειοδοτικά και χρηματοδοτικά, έχουν ανασταλεί, περιμένοντας την αναβάθμιση επέκταση των τοπικών δικτύων μεταφοράς. Η ΔΕΗ ΔΕΣΜΗΕ έχει 35

36 προχωρήσει στον σχεδιασμό των επεκτάσεων που απαιτούνται, αλλά παρατηρείται καθυστέρηση στην υλοποίηση των έργων. Στην περιοχή της Νότιας Εύβοιας βρίσκονται ήδη σε λειτουργία 200MW. Για επιπλέον απορρόφηση της αιολικής ενέργειας της ευρύτερης περιοχής (αιολικά πάρκα στην Εύβοια καθώς και στα νησιά των Κυκλάδων) προβλέπεται η σύνδεση του δικτύου της μέσω νέου υποσταθμού στην περιοχή του Πολυποτάμου με τον υποσταθμό Νέας Μάκρης στην Αττική (συμπεριλαμβάνονται δύο υποβρύχια καλώδια 150 kva). Η τεχνική προμελέτη έχει ολοκληρωθεί από το 2000, αλλά ακόμα δεν έχει ολοκληρωθεί. Να σημειωθεί ότι υπάρχει διασύνδεση μέσω Εύβοιας της Άνδρου Τήνου Σύρου, και προγραμματίζεται η επέκταση στις κεντρικές κυκλάδες. Στην περιοχή της Θράκης βρίσκεται σε εξέλιξη εκτεταμένο πρόγραμμα έργων για την αύξηση της απορρόφησης ισχύος από αιολικά πάρκα, που περιλαμβάνουν σημαντικές νέες γραμμές μεταφοράς. Η γραμμή μεταφοράς Φιλίππων Ν. Σάντα Τουρκία έχει σχεδόν ολοκληρωθεί. Η τρέχουσα εκτίμησή για την ολοκλήρωση του έργου, εφόσον δεν εκδηλωθούν αντιδράσεις, είναι για το τέλος του Το έργο θα εξυπηρετήσει την απορρόφηση του συνόλου της ισχύος των αδειοδοτημένων Αιολικών πάρκων. Για την ενίσχυση του Συστήματος της περιοχής, μετά και από την ολοκλήρωση της Γ.Μ. Μολάοι Άστρος που ολοκληρώθηκε το Φεβρουάριο του 2007, έχει προγραμματισθεί η αναβάθμιση γραμμής μετεφοράς Άστρος Άργος. Κατά τη διάρκεια των έργων αναβάθμισης έχουν προκύψει αντιδράσεις κατοίκων που αναμένεται ότι θα ξεπεραστούν. Με την ολοκλήρωση αυτών των έργων θα επιτραπεί η ικανότητα απορρόφησης ισχύος Α/Π στην περιοχή της τάξεως των 280MW. Σε μεταγενέστερο στάδιο και εφόσον αδειοδοτηθούν νέα Α/Π στην περιοχή, σχεδιάζεται η κατασκευή νέας γραμμής μεταφοράς που θα συνδέει τους Μολάους με την Μεγαλόπολη Συμπεράσματα Είναι φανερό ότι δεν μπορούν να ικανοποιηθούν όλες οι αιτήσεις. Από την άλλη μεριά, παρουσιάζονται καθυστερήσεις στην υλοποίηση των έργων, ακόμα και εκείνων που είναι ώριμα. Παρά το αποδεδειγμένα καλό αιολικό δυναμικό της χώρας, και το έντονο ενδιαφέρον των επενδυτών, τα κυριότερα εμπόδια για την ανάπτυξη της αιολικής ενέργειας εντοπίζονται: Στις επίπονες, εξαντλητικές και χρονοβόρες διαδικασίες αδειοδότησης Στην ανάγκη για εκτεταμένες επεκτάσεις και ενισχύσεις του δικτύου σε περιοχές με καλό αιολικό δυναμικό (Εύβοια, Ανατολική Πελοπόννησο, Θράκη) Στην έλλειψη κτηματολογίου και γενικότερα σχεδιασμού της χρήσης γης Στην ελλιπή ενημέρωση των πολιτών για τα πλεονεκτήματα της αιολικής ενέργειας και των ΑΠΕ γενικότερα. Στην αδυναμία αξιοποίησης του αιολικού δυναμικού των νησιών λόγω τεχνικών δυσκολιών. 3. Ιδιαιτερότητες ανάπτυξης Αιολικής ενέργειας στα ελληνικά νησιά 36

37 3.1. Περιορισμοί σε Αυτόνομα μη διασυνδεδεμένα νησιά Κατά τα πρώτα χρόνια ανάπτυξης της αιολικής ενέργειας στην Ελλάδα, δημιουργήθηκε έντονο ενδιαφέρον για επενδύσεις στα μη διασυνδεδεμένα νησιά και ιδιαίτερα στην Κρήτη, λόγω του πλούσιου αιολικού δυναμικού και της υψηλότερης σε σχέση με το διασυνδεδεμένο σύστημα τιμής πώλησης της παραγόμενης ενέργειας. Ωστόσο, λόγω της έλλειψης διασύνδεσης με την κυρίως Ελλάδα, καθορίστηκε με την ΥΑ 8295/95, ως μέγιστο όριο εγκατεστημένης ισχύος (όριο διείσδυσης) για κάθε μη διασυνδεδεμένο νησί, το ποσοστό του 30% της μέγιστης μέσης ωριαίας ζήτησης ισχύος του προηγούμενου έτους. Η ίδια Υπουργική Απόφαση έδινε το δικαίωμα στον διαχειριστή του συστήματος να απορρίπτει ισχύ παραγόμενη από τα αιολικά πάρκα τις ώρες χαμηλής ζήτησης, εξασφαλίζοντας ωστόσο έναν ελάχιστο συγκεκριμένο αριθμό ωρών λειτουργίας για τα αιολικά πάρκα (6000 Συμβατικές Ανηγμένες Ώρες Λειτουργίας). Μετά την κατάργηση της ΥΑ 8295/95, η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (ΡΑΕ) όρισε νέα διαδικασίαμεθοδολογία για τον προσδιορισμό της επιτρεπόμενης μέγιστης εγκατεστημένης ισχύος στα μηδιασυνδεδεμένα νησιά και την χορήγηση των αδειών παραγωγής των μονάδων ΑΠΕ στα νησιά. Σύμφωνα λοιπόν με τους νέους κανόνες, το περιθώριο νέας ισχύος ΑΠΕ που μπορεί να εγκατασταθεί και το αντίστοιχο όριο απορρόφησης θα καθορίζονται ανά νησί και θα αναθεωρούνται ανά διετία. Σύμφωνα με αυτά θα προκηρύσσεται προθεσμία υποβολής αιτήσεων αδειών παραγωγής. Το περιθώριο της νέας ισχύος και το όριο απορρόφησης θα υπολογίζονται, έτσι ώστε να διασφαλίζουν έναν ελάχιστο συντελεστή εκμεταλλευσιμότητας (Capacity Factor) της τάξεως του 27,5%, λαμβάνοντας υπόψη την εξέλιξη των φορτίων, τους υπάρχοντες συμβατικούς σταθμούς και μονάδες ΑΠΕ παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και τα ανεμολογικά δεδομένα του νησιού. Αξίζει να σημειωθεί ότι η εν λόγω διαδικασία εφαρμόστηκε για πρώτη φορά την Άνοιξη του Προσδιορισμός ορίου διείσδυσης αιολικής ενέργειας σε μη διασυνδεδεμένα νησιά Η συστηματική εφαρμογή νησιών ως προς την διερεύνηση των ορίων διείσδυσης αιολικής ενέργειας (Κάραλης 2008), έδειξε ότι οι βασικότερες παράμετροι είναι το αιολικό δυναμικό και η στιγμιαία επιτρεπόμενη συνεισφορά της αιολικής ενέργειας. Παρουσιάζονται τα ακόλουθα τρία αδιαστατοποιημένα και παραμετροποιημένα διαγράμματα προσδιορισμού της διείσδυσης αιολικής ενέργειας σε αυτόνομα νησιά (Σχήματα 1.17, 1.18 και 1.19). Τα διαγράμματα αυτά μπορούν να χρησιμοποιηθούν με πολύ καλή προσέγγιση για κάθε μη διασυνδεδεμένο νησί και παρέχουν τη δυνατότητα υπολογισμού του πραγματικού συντελεστή εκμεταλλευσιμότητας, του ποσοστού αιολικής ενέργειας που απορροφάται και της ετήσιας ενεργειακής συνεισφοράς αιολικής ενέργειας, συναρτήσει της εγκατεστημένης αιολικής ισχύος (αδιάστατης ως προς το μέσο ετήσιο φορτίο του νησιού), του αιολικού δυναμικού και της στιγμιαίας επιτρεπόμενης αιολικής διείσδυσης. 37

38 50% 45% 9.0m/s δ=50% δ=40% 40% 8.1m/s 35% 7.2m/s δ=30% Συντελεστής εκμεταλλευσιμότητας 30% 25% 20% 15% 6.3m/s δ=40% δ=50% 10% δ=30% 5% 0% 0% 50% 100% 150% 200% αιολική εγκατεστημένη ισχύς (αδιάσταστη ως προς το μέσο ετήσιο φορτίο) Σχήμα Διάγραμμα προσδιορισμού συντελεστή εκμεταλλευσιμότητας σε αυτόνομα νησιά, συναρτήσει της εγκατεστημένης αιολικής ισχύος (αδιάστατη ως προς το μέσο ετήσιο φορτίο του νησιού), της μέσης ετήσιας ταχύτητας του ανέμου (6,3, 7,2, 8,1 και 9,0m/s) και της στιγμιαίας επιτρεπόμενης διείσδυσης αιολικής ενέργειας στο σύστημα (30%, 40% και 50%). 38

39 40% δ=40% 35% δ=50% 30% δ=30% % συνεισφορά αιολικής ενέργειας 25% 20% 15% 9.0m/s δ=30% δ=40% δ=50% 10% 8.1m/s 5% 7.2m/s 0% 6.3m/s 0% 50% 100% 150% 200% αιολική εγκατεστημένη ισχύς (αδιάσταστη ως προς το μέσο ετήσιο φορτίο) Σχήμα Διάγραμμα προσδιορισμού ετήσιας ενεργειακής συνεισφοράς αιολικής ενέργειας σε αυτόνομα νησιά, συναρτήσει της εγκατεστημένης αιολικής ισχύος (αδιάστατη ως προς το μέσο ετήσιο φορτίο του νησιού), της μέσης ετήσιας ταχύτητας του ανέμου (6,3, 7,2, 8,1 και 9,0m/s) και της στιγμιαίας επιτρεπόμενης διείσδυσης αιολικής ενέργειας στο σύστημα (30%, 40% και 50%). 39

40 100% δ=40% 90% 6.3m/s 80% 6.3m/s 7.2m/s 9.0m/s δ=50% 7.2m/s 8.1m/s δ=30% Αιολική Ενέργεια αποροφούμενη 70% 60% 50% δ=30% 6.3m/s 8.1m/s 9.0m/s 7.2m/s δ=40% δ=50% 40% 8.1m/s 30% 9.0m/s 20% 0% 50% 100% 150% 200% αιολική εγκατεστημένη ισχύς (αδιάσταστη ως προς το μέσο ετήσιο φορτίο) Σχήμα Διάγραμμα προσδιορισμού του ποσοστού αιολικής ενέργειας που απορροφάται ετησίως σε αυτόνομα νησιά, συναρτήσει της εγκατεστημένης αιολικής ισχύος (αδιάστατη ως προς το μέσο ετήσιο φορτίο του νησιού), της μέσης ετήσιας ταχύτητας του ανέμου (6,3, 7,2, 8,1 και 9,0m/s) και της στιγμιαίας επιτρεπόμενης διείσδυσης αιολικής ενέργειας στο σύστημα (30%, 40% και 50%). 40

41 Υπολογιστικό παράδειγμα Παράδειγμα: Το νησί της Κρήτης είναι το μεγαλύτερο ελληνικό νησί, με πληθυσμό , ετήσια ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας 3.3TWh και αιχμή της ζήτησης ισχύος 585MW. Α) Υπολογίστε την ετήσια περικοπή αιολικής ενέργειας για 165MW εγκατεστημένη ισχύ αιολικής ενέργειας. Β) Υπολογίστε την απαιτούμενη εγκατεστημένη ισχύ αιολικής ενέργειας, για να επιτευχθεί ετήσια συνεισφορά αιολικής ενέργειας 20%. Λύση: Α) Μια εκτίμηση του αιολικού δυναμικού είναι απαραίτητη. Αυτή η πληροφορία δίνεται συνήθως από υφιστάμενο μετεωρολογικό σταθμό, μετρήσεις ή αιολικούς χάρτες. Η μέση ετήσια τιμή του φορτίου στο νησί είναι 3.2x10 6 /8760 = 377MW. Για αδιάστατη αιολική ισχύ 165/377 = 44%, και για ταχύτητα ανέμου 7.5 m/s, και δ = 40%, τα ακόλουθα αποτελέσματα που έχουν επιτευχθεί από τα διαγράμματα 1.17, 1.18 και 1.19: Απορρόφηση Αιολικής ενέργειας: 93% Πραγματικός συντελεστής εκμεταλλευσιμότητας: 30,7% Συμβολή Αιολικής ενέργειας: 14,2% Β) απευθείας από το διάγραμμα 1.19, για δ = 40% και ταχύτητα ανέμου 7.5m/s, η απαιτούμενη αιολική ισχύς προκύπτει 85%. Συνεπώς, η απαιτούμενη αιολική ισχύς είναι 85% x377 = 320MW Συνδυασμένη χρήση αιολικής ενέργειας με αντλησιοταμίευση Είναι γεγονός ότι η αιολική ενέργεια συνεισφέρει στη μείωση των ρύπων του θερμοκηπίου και στην εξοικονόμηση καυσίμου. Επιπρόσθετα, σε αυτόνομα ηλεκτρικά συστήματα με σημερινό υψηλό κόστος μπορεί να συνεισφέρει στη μείωση του κόστους της παραγόμενης ενέργειας του συστήματος. Η διείσδυση της αιολικής ενέργειας στα μη διασυνδεδεμένα νησιά, καθορίζεται από τους τεχνικούς περιορισμούς των τοπικών δικτύων. Συνήθως, τα νησιά χαρακτηρίζονται από καλό αιολικό δυναμικό, αλλά όταν είναι μη διασυνδεδεμένα αντιμετωπίζουν το πρόβλημα της περικοπής αιολικής ισχύος από τον διαχειριστή του συστήματος. Η συνδυασμένη χρήση αιολικής ενέργειας με αντλησιοταμίευση αποτελούμενη από αιολικά πάρκα, υδροστρόβιλο, αντλιοστάσιο, δύο δεξαμενές για την ανακύκλωση του νερού και σωληνώσεις, θεωρείται ως η λύση για να επιτευχθεί αύξηση της εγκατεστημένης αιολικής ισχύος, υψηλότερη συνεισφορά ανανεώσιμων πηγών στην κάλυψη των αναγκών σε ηλεκτρική ενέργεια και παροχή ανανεώσιμης εγγυημένης ισχύος. Η λύση της αντλησιοταμίευσης, ως μέσου αποθήκευσης θεωρείται η πλέον οικονομικά βιώσιμη και τεχνικά εφαρμόσιμη για αυτόνομα συστήματα μεσαίου και μεγάλου μεγέθους. Συνήθως, ο σχεδιασμός της λειτουργίας του συστήματος ΑΕΑ, στοχεύει στην κάλυψη φορτίων αιχμής, συνεισφέροντας εξορισμού στην αξιοπιστία του συστήματος. Έχει αποδειχθεί ότι ο στρόβιλος μπορεί να καλύψει ένα συγκεκριμένο ποσοστό της αιχμής αξιόπιστα. Βεβαίως, για να επιτευχθεί αυτό είναι αναγκαία η σημαντική αύξηση της εγκατεστημένης αιολικής ισχύος και η ανάπτυξη της κατάλληλης υποδομής που αποτελείται από αντλίες, δεξαμενές, σωληνώσεις και στρόβιλο. 41

42 Παραμετροποιημένα διαγράμματα διαστασιολόγησης συστήματος αντλησιοταμίευσης Τα γενικευμένα διαγράμματα στηρίζονται σε τρεις ενδεικτικές περιπτώσεις νησιών που εξετάστηκαν αναλυτικά στα πλαίσια διδακτορικής διατριβής (Κάραλης Γ. 2007). Τα διαγράμματα αυτά, αναφέρονται σε συγκεκριμένο σχεδιασμό, τρόπο λειτουργίας και περιορισμούς. Οι βασικές αρχές του σχεδιασμού και της λειτουργίας είναι συμβατές με το υφιστάμενο νομοθετικό πλαίσιο για τα υβριδικά στην Ελλάδα. Μεθοδολογία προδιαστασιολόγησης υβριδικού συστήματος Για τον προσδιορισμό της εγκατεστημένης αιολικής ισχύος εντός συστήματος αιολικής ενέργειας με αντλησιοταμίευση, λαμβάνεται υπόψη το αιολικό δυναμικό 3, οι ενεργειακές ανάγκες του νησιού 4, και ο συντελεστής φόρτισης 5. Η απαιτούμενη προς εγκατάσταση αιολική ισχύς είναι αντιστρόφως ανάλογη του αιολικού δυναμικού και του βαθμού απόδοσης του συστήματος αντλησιοταμίευσης, και ανάλογη του μέσου ετήσιου φορτίου, και του συντελεστή φόρτισης 6. Αντίστοιχα, η απαιτούμενη χωρητικότητα της δεξαμενής, είναι αντιστρόφως ανάλογη της υδραυλικής πτώσης και ανάλογη της διαθέσιμης αιολικής ενέργειας και του βαθμού απόδοσης της αντλητικής εγκατάστασης 7. Σύμφωνα με τα παραπάνω, ορίζεται ο δείκτης αιολικής εγκατεστημένης ισχύος και ο δείκτης δεξαμενής: PW, h, R CFW, th npsu δ W (1) P LF δ L V H RESERVOIR R (2) PW,h,R CFW,th np Όπου P W,h,R είναι η εγκατεστημένη αιολική ισχύς σε MW, CF W,th είναι ο συντελεστής εκμεταλλευσιμότητας που αντιστοιχεί στο αιολικό δυναμικό, n PSU είναι ο συνολικός βαθμός απόδοσης της αντλησιοταμίευσης 8, P L είναι το μέσο ετήσιο φορτίο σε MW, LF o συντελεστής φορτίου, Η η διαθέσιμη υδραυλική πτώση υψομετρική διαφορά μεταξύ των δύο δεξαμενών σε m, n P o βαθμός απόδοσης της αντλητικής εγκατάστασης και V RESERVOIR η χωρητικότητα της άνω δεξαμενής σε m 3. 3 Το αιολικό δυναμικό εισάγεται και ορίζεται μέσω μιας ενδεικτικής μέσης ετήσιας ταχύτητας του ανέμου 4 Οι ενεργειακές ανάγκες του νησιού, περιγράφονται από την ετήσια ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας (GWh) και την αιχμή της ζήτησης μέγιστη ζήτηση ισχύος (ΜW). 5 Ως μέσο ετήσιο φορτίο, ορίζεται η ετήσια κατανάλωση ενέργεια διά τις ώρες του έτους (8760). Ο συντελεστής φορτίου ή φόρτισης ορίζεται ως ο λόγος του μέσου ετήσιου φορτίου προς την αιχμή της ζήτησης. 6 Η παρουσία του μέσου ετήσιου φορτίου και του συντελεστή φόρτισης στην ίδια σχέση, αν και αρχικά ξενίζει, μπορεί να γίνει κατανοητή αν αναλογιστεί κανείς, ότι το ίδιο μέσο ετήσιο φορτίο μπορεί να εμφανιστεί για παράδειγμα σε δύο συστήματα: το πρώτο, με σχετικά σταθερή ζήτηση ισχύος και άρα υψηλό συντελεστή φορτίου και το δεύτερο, με σχετικά μεγάλες διακυμάνσεις και χαμηλό συντελεστή. Στη δεύτερη περίπτωση, απαιτείται μικρότερη αιολική ισχύς διότι κατά τη σύντομη περίοδο των αιχμών, το σύστημα θα ανταποκριθεί στις απαιτήσεις, χάρις στην αποθηκευμένη ενέργεια της δεξαμενής, ενώ τον υπόλοιπο χρόνο μικρότερη αιολική εγκατεστημένη ισχύς είναι ικανή να καλύψει τις ενεργειακές ανάγκες. Συνεπώς, το μέσο ετήσιο φορτίο εισάγει στη σχέση 1 την ποσότητα των ενεργειακών αναγκών, ενώ ο συντελεστής φορτίου εισάγει τις διακυμάνσεις της ζήτησης. 7 Ο βαθμός απόδοσης της αντλητικής εγκατάστασης είναι η δυναμική ενέργεια του νερού που αποθηκεύεται στην άνω δεξαμενή προς την ηλεκτιρκή ενέργεια που καταναλώθηκε στις αντλίες. Τυπικός βαθμός απόδοσης είναι 80%. 8 Ο συνολικός βαθμός απόδοσης της αντλησιοταμίευσης ορίζεται ως ο λόγος της ηλεκτρικής ενέργειας που παράγεται από τον στρόβιλο, προς την ηλεκτρική ενέργεια που καταναλώθηκε από την αντλητική εγκατάσταση. Τυπικός βαθμός απόδοσης είναι 60%. 42

43 Από την επεξεργασία των αποτελεσμάτων που ελήφθησαν κατά τις εφαρμογές που εξετάστηκαν, υπολογίζονται οι αντίστοιχοι δείκτες διαστασιολόγησης της αιολικής εγκατεστημένης ισχύος και της δεξαμενής. H διαστασιολόγηση της δεξαμενής και των αιολικών εξαρτάται από τις ενεργειακές ανάγκες που είναι επιθυμητό να καλύπτει το σύστημα. Συνεπώς είναι συνάρτηση του μεγέθους του στροβίλου και συνεπώς του ποσοστού της αιχμής της ζήτησης που καλύπτεται από τον στρόβιλο (Σχήμα 1 και 2). Το διάγραμμα της διαστασιολόγησης της δεξαμενής προκύπτει με παράμετρο τη διαθέσιμη υδραυλική πτώση. Στα σημεία που προκύπτουν, γίνεται η προσαρμογή καμπυλών, οι οποίες περιγράφονται από τις σχέσεις: 0, ,17 a, για H 200m 0,082 δr 217, 74 a, για H 300m (3) 0, ,54 a, για H 400m δ 2,2133 W 4,1889 a (4), συναρτήσει του ποσοστού της αιχμής α που καλύπτεται από τον στρόβιλο. Οι καμπύλες αυτές ή οι αντίστοιχες σχέσεις, μπορούν να χρησιμοποιηθούν στον αρχικό σχεδιασμό και διαστασιολόγηση του συστήματος ΑΕΑ. Τα δεδομένα που απαιτούνται για τη χρησιμοποίηση τους, σχετίζονται με το μέγεθος και τα χαρακτηριστικά του αυτόνομου ηλεκτρικού συστήματος, δηλαδή από: Την ετήσια αιχμή του συστήματος, Το μέσο ετήσιο φορτίο του συστήματος, Τον συντελεστή φόρτισης. 6 Δείκτης αιολικής εγκατεστημένης ισχύος - δ W % 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% ποσοστό αιχμής που καλύπτεται από τον στρόβιλο Σχήμα 1. Διάγραμμα διαστασιολόγησης αιολικού πάρκου συστήματος ΑΕΑ

44 Δείκτης δεξαμενής - δr % 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% ποσοστό αιχμής που καλύπτεται από τον στρόβιλο Σχήμα 2. Διάγραμμα διαστασιολόγησης δεξαμενής συστήματος ΑΕΑ, με παράμετρο τη διαθέσιμη υδραυλική πτώση. Προφανώς, η διαστασιολόγηση απαιτεί την ύπαρξη ενός δεδομένου που σχετίζεται με το μέγεθος του έργου ή τις ανάγκες που θέλει να καλύψει. Συνεπώς, για τη διαστασιολόγηση απαιτείται να είναι γνωστό ένα από τα τρία μεγέθη: - είτε το ποσοστό της αιχμής που σχεδιάζεται να καλύψει ο στρόβιλος, - είτε η χωρητικότητα της δεξαμενής, - είτε η εγκατεστημένη ισχύς των αιολικών Περιγραφή διαδικασίας διαστασιολόγησης Εάν δίνεται ο στόχος του συστήματος ΑΕΑ Εάν δίνεται ο στόχος του συστήματος ΑΕΑ, δηλαδή το ποσοστό της αιχμής που θα καλύψει ο στρόβιλος, τότε: - 1ο βήμα: Από το σχήμα 1 προκύπτει ο δείκτης εγκατεστημένης αιολικής ισχύος. - 2ο βήμα: Υπολογίζεται η εγκατεστημένη αιολική ισχύς που απαιτείται (λύνοντας από τη σχέση 4): P W,h,R δw PL LF CF n W,th PSU (5) - 3ο βήμα: Από το σχήμα 2 προκύπτει ο δείκτης της δεξαμενής με παράμετρο τη διαθέσιμη υδραυλική πτώση H. - 4ο βήμα: Υπολογίζεται η χωρητικότητα της δεξαμενής (λύνοντας από τη σχέση 3): 44

45 δr P VRESERVOIR H σε m και ο όγκος της δεξαμενής σε m3) W,h,R CF W,th n P (6) (όπου η ισχύς σε MW, η υδραυλική πτώση Εάν είναι καθορισμένη η αιολική ισχύς προς εγκατάσταση Εάν η δυνάμενη να εγκατασταθεί αιολική ισχύς είναι ορισμένη (έστω P W,R ), όπως συχνά μπορεί να συμβεί, λόγω περιορισμών στη χρήση γης, προστατευμένων περιοχών, περιορισμών λόγω χωροταξικού σχεδιασμού ή περιορισμένο διαθέσιμο αιολικό δυναμικό, τότε ακολουθείται η ακόλουθη διαδικασία: - 1ο βήμα: Από την εξίσωση 1 προκύπτει ο δείκτης εγκατεστημένης αιολικής ισχύος. - 2ο βήμα: Από το σχήμα 1 προκύπτει η συμβολή του συστήματος ΑΕΑ ως το ποσοστό της αιχμή που θα καλύψει ο στρόβιλος. - 3ο βήμα: Από το σχήμα 2 προκύπτει ο δείκτης της δεξαμενής με παράμετρο τη διαθέσιμη υδραυλική πτώση H. - 4ο βήμα: Από την εξίσωση 6 προκύπτει η ελάχιστη απαιτούμενη χωρητικότητα της δεξαμενής. Εάν είναι καθορισμένη η χωρητικότητα της δεξαμενής Αυτή είναι μια τυπική περίπτωση, αφού σε αρκετές περιπτώσεις οι τοπογραφικοί περιορισμοί για τη χωρητικότητα της δεξαμενής είναι δεσμευτικοί. Συνήθως, στα Ελληνικά νησιά όπου έχει εκδηλωθεί ενδιαφέρον για την ανάπτυξη συστήματος ΑΕΑ, υπάρχει διαθέσιμη μια δεξαμενή που χρησιμοποιείται καταρχήν για αρδευτικούς σκοπούς ή ακόμα και ύδρευση. Συνήθως, η δεξαμενή αυτή είναι συγκεκριμένης χωρητικότητας, ή η χωροθέτηση της δεύτερης μπορεί να γίνει σε συγκεκριμένη θέση και με ορισμένη χωρητικότητα. Συνεπώς, η διαστασιολόγηση του έργου ξεκινάει με δεδομένο αυτόν τον περιορισμό. Εάν λοιπόν η χωρητικότητα της δεξαμενής V R είναι δεδομένη, για τον προσδιορισμό απαιτείται μια σύντομη επαναληπτική διαδικασία, λόγω του ότι ο δείκτης δεξαμενής είναι συνάρτηση της αιολικής ισχύος. Συνεπώς: - 1ο βήμα: Γίνεται υπόθεση για τη συμβολή που θα έχει το σύστημα ΑΕΑ, δηλαδή το ποσοστό της αιχμή που θα καλύψει ο στρόβιλος. Από το σχήμα 1, υπολογίζεται ο δείκτης αιολικής εγκατεστημένης ισχύος. - 2ο βήμα: Από την εξίσωση 5 προκύπτει η απαιτούμενη εγκατεστημένη αιολική ισχύς. - 3ο βήμα: Από την εξίσωση 6 προκύπτει ο δείκτης της δεξαμενής. - 4ο βήμα: Από το σχήμα 2 προκύπτει η συμβολή του συστήματος ΑΕΑ, ως το ποσοστό της αιχμής που καλύπτει ο στρόβιλος. - Η διαδικασία επαναλαμβάνεται μέχρι να συγκλίνει το ποσοστό της αιχμής που καλύπτει ο στρόβιλος Ενεργειακή συνεισφορά συστήματος ΑΕΑ Εάν είναι επιθυμητό ο στρόβιλος να καλύψει συγκεκριμένες ανάγκες, αυτό μπορεί να επιτευχθεί εφόσον υπάρχει συγκεκριμένη ποσότητα αιολικής ενέργειας σε συνδυασμό με συγκεκριμένη αποθηκευτική ικανότητα. Συγκεκριμένη ποσότητα αιολικής ενέργειας, μπορεί να προκύψει με λιγότερη εγκατεστημένη αιολική ισχύ σε περιοχές με καλύτερο αιολικό δυναμικό, ή με περισσότερη σε περιοχές με λιγότερο καλό δυναμικό. Αντίστοιχα, το ενεργειακό περιεχόμενο της δεξαμενής εξαρτάται από τη χωρητικότητά της και τη διαθέσιμη υδραυλική πτώση. Συνεπώς, στο σχήμα 6, αν και έχουν εισαχθεί αποτελέσματα προσομοιώσεων που έγιναν στα τρία νησιά (Κρήτη, Λέσβο και Σέριφο), για τρεις διαφορετικές ταχύτητες ανέμου (6,3, 7,2 και 8.1m/s), και για τρεις διαφορετικές διαθέσιμες 45

46 υδραυλικές πτώσεις (200, 300 και 400m), δεν προκύπτουν σημαντικές διαφοροποιήσεις στη σχέση μεταξύ ενεργειακής συνεισφοράς και κάλυψης αιχμής 9. Προφανώς, το διαφορετικό αιολικό δυναμικό και η διαφορετική υδραυλική πτώση έχουν σημαντική επίπτωση στα οικονομικά μεγέθη του συστήματος και όχι στην ενεργειακή συνεισφορά. Συνεπώς, το γενικευμένο διάγραμμα που προκύπτει και δίνει τη συνεισφορά του συστήματος ΑΕΑ, συναρτήσει του ποσοστού της αιχμής που καλύπτει ο στρόβιλος δεν χρειάζεται παραμετροποίηση. Η καμπύλη που έχει προσαρμοστεί στα σημεία περιγράφεται από την εξίσωση: ε WPS , α 1, 2702 α , (7), οπότε προκύπτει η ενεργειακή συνεισφορά του συστήματος ΑΕΑ, συναρτήσει του ποσοστού της αιχμής α που καλύπτεται από τον στρόβιλο. Για δεδομένη διαστασιολόγηση συστήματος ΑΕΑ, προκύπτει το ποσοστό της αιχμής που καλύπτει ο στρόβιλος. Συνεπώς, από το σχήμα 3 ή την εξίσωση 7 υπολογίζεται η ενεργειακή συνεισφορά 10 του συστήματος ΑΕΑ. Αντίστροφα, εάν το ζητούμενο είναι ένα συγκεκριμένο ποσοστό ενεργειακής συνεισφοράς από το σύστημα ΑΕΑ, τότε από το σχήμα 3 ή την εξίσωση 7 υπολογίζεται το ποσοστό της αιχμής που καλύπτει ο στρόβιλος, και με χρήση των διαγραμμάτων διαστασιολόγησης (σχήμα 1 και 2) προκύπτει η απαιτούμενη χωρητικότητα της δεξαμενής και της αιολικής ισχύος. 90% 80% Συνεισφορά συστήματος ΑΕΑ 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% ποσοστό αιχμής που καλύπτεται από τον στρόβιλο Σχήμα 3. Ενεργειακή συνεισφορά συστήματος ΑΕΑ 9 Επισημαίνεται η σημαντική επίδραση του συντελεστή φόρτισης του ηλεκτρικού συστήματος. Έτσι σε συστήματα με μικρότερο συντελεστή φόρτισης (π.χ. Σέριφος), με συγκεκριμένο σύστημα ΑΕΑ που στοχεύει στην κάλυψη συγκεκριμένου ποσοστού της αιχμής καλύπτεται μικρότερο ποσοστό ενεργειακά, από ό,τι σε ένα αντίστοιχο ηλεκτρικό σύστημα με μεγαλύτερο συντελεστή φόρτισης. Η ίδια παρατήρηση από τη θετική της πλευρά, δείχνει ότι με το ίδιο σύστημα ΑΕΑ που μπορεί να καλύψει συγκεκριμένες ενεργειακές ανάγκες, δικαιολογείται μεγαλύτερος στρόβιλος και εξασφαλίζεται μεγαλύτερο ποσοστό κάλυψης της αιχμής. 10 Επισημαίνεται ότι η αυτή η ενεργειακή συνεισφορά αναφέρεται στο σύστημα της Αιολικής ενέργειας με αντλησιοταμίευση και όχι στα υφιαστάμενα ή τα σχεδιαζόμενα αιολικά πάρκα εκτός υβριδικού συστήματος, των οποίων η λειτουργία δεν επηρεάζεται από την ένταξη του υβριδικού συστήματος. 46

47 Υπολογιστικό παράδειγμα διαστασιολόγησης συστήματος ΑΕΑ Στην παράγραφο αυτή δίνεται παράδειγμα χρήσης των διαγραμμάτων διαστασιολόγησης και ενεργειακής συνεισφοράς για το νησί της Ικαρίας. Τα απαιτούμενα δεδομένα είναι: Αιχμή του συστήματος: 7,55MW Μέσο ετήσιο φορτίο: P L =2,75MW Συντελεστής φορτίου: LF=40%. Εάν ως μέση ετήσια ταχύτητα ανέμου θεωρηθούν τα 8.1m/s (πηγή: ΚΑΠΕ) και η διαθέσιμη υδραυλική πτώση είναι 400m (π.χ. Google earth), τότε από τα σχήματα 1 και 2 λαμβάνουμε: Για κάλυψη 60% της αιχμής δ W =1,3 και δ R =160. Συνεπώς από την εξίσωση 5, με δεδομένα: CF W,th =38% n PSU =60% προκύπτει ότι η απαιτούμενη εγκατεστημένη αιολική ισχύς είναι: P W,h,R =6,3MW. Και από την εξίσωση 6, με δεδομένο: n P =80% προκύπτει ότι η απαιτούμενη χωρητικότητα της δεξαμενής είναι: V RESERVOIR =375073m 3. Ο απαιτούμενος στρόβιλος, προκύπτει 4,53MW (60%*7,55), και η ενεργειακή συνεισφορά του συστήματος ΑΕΑ εκτιμάται στο 55% από το σχήμα Υποβρύχιες Διασυνδέσεις Σχετικές μελέτες Η ηλεκτρική διασύνδεση των νησιών με το ηπειρωτικό δίκτυο της χώρας αποτελεί πάγια πολιτική δεκαετιών της χώρας διότι εμφανίζει μια σειρά πλεονεκτημάτων, έναντι της ηλεκτροδότησής τους με τοπικούς σταθμούς παραγωγής με καύση πετρελαϊκών προϊόντων. Ειδικότερα, οι λόγοι που επιβάλουν την εξέταση της ηλεκτρικής διασύνδεσης των νησιών, συνοψίζονται: Υψηλό κόστος τοπικών μονάδων παραγωγής, Συνεχείς εξελίξεις στην τεχνολογία των καλωδίων και των υποβρύχιων διασυνδέσεων, Μεγάλος ρυθμός αύξησης της ζήτησης στα νησιά λόγω κυρίως τουριστικής ανάπτυξης, Αδυναμία εξεύρεσης νέων θέσεων για τοπικούς σταθμούς και αντιδράσεις τοπικού πληθυσμού, Βελτίωση επιπέδου ζωής και ανάγκη για παροχή καλύτερης ποιότητας ρεύματος, Η αξιοποίηση του αιολικού και ηλιακού δυναμικού των νησιών. Ειδικά, ο τελευταίος λόγος, στα πλαίσια των εθνικών στόχων και δεσμεύσεων της χώρας για διείσδυση των ΑΠΕ και μείωση των ρύπων που ευθύνονται για το φαινόμενο του θερμοκηπίου, αποκτάει όλο και μεγαλύτερη βαρύτητα. Τα νησιά χαρακτηρίζονται από πλούσιο αιολικό δυναμικό, 47

48 και η αξιοποίηση του μπορεί να συνεισφέρει σημαντικά στην επίτευξη των στόχων ( policy.pdf). Υπάρχουν διάφορες μελέτες που εξετάζουν τεχνικά και οικονομικά την διασύνδεση των Ελληνικών νησιών με την ηπειρωτική Ελλάδα: 1. Μελέτη διασύνδεσης της Κρήτης με την ηπειρωτική Ελλάδα (ΔΕΗ ~1988) 2. Μελέτες διασύνδεσης των Κυκλάδων με την ηπειρωτική Ελλάδα: ΔΕΗ (1990) όπου διαπιστώθηκαν για εκείνη την εποχή τεχνικές και οικονομικές δυσκολίες για την πραγματοποίηση της διασύνδεσης. Προμελέτη σκοπιμότητας [ΕΜΠ, (2004)] Προμελέτη σκοπιμότητας [ΡΑΕ ΔΕΣΜΗΕ ΔΕΗ (2005), ΜΑΣΜ ] 3. Στρατηγική μελέτη για την διασύνδεση των Ελληνικών νησιών με την ηπειρωτική Ελλάδα [ΕΜΠ (2006), ανάθεση από την ΡΑΕ]: Επέκταση της διασύνδεσης σε Ίο Σαντορίνη Διασύνδεση των νησιών του Βορείου Αιγαίου (Χίος, Λέσβος, Ικαρία, Σάμος, Λήμνος) με την ηπειρωτική Ελλάδα μέσω Εύβοιας Διασύνδεση της Κρήτης με την κυρίως Ελλάδα Διασύνδεση των νησιών των Δωδεκανήσων μεταξύ τους Διασύνδεση των Δωδεκανήσων με Κρήτη (προμελέτη σκοπιμότητας) 4. Στρατηγική μελέτη για την διασύνδεση των Ελληνικών νησιών με την ηπειρωτική Ελλάδα [ΔΕΣΜΗΕ (2010)] Αυτή η τελευταία μελέτη, προβλέπει την διασύνδεση του συνόλου των ελληνικών νησιών με την ηπειρωτική Ελλάδα. Στόχος της μελέτης είναι η δημιουργία υποδομής για την ελαχιστοποίηση της χρήσης πετρελαίου, για την ηλεκτροδότηση των νησιών και τη μέγιστη δυνατή αξιοποίηση των ΑΠΕ (και κυρίως του αιολικού δυναμικού). Σύμφωνα με τα πρώτα συμπεράσματα αυτής της μελέτης, ότι οι Επεκτάσεις του Συστήματος στις Κυκλάδες, στα Δωδεκάνησα, στην Κρήτη, και στα νησιά του Βόρειου και Ανατολικού Αιγαίου είναι οικονομικά και τεχνικά εφικτές και μπορεί να υλοποιηθούν έτσι ώστε να διασυνδεθεί το σύνολο των νησιών, με πολλαπλά περιβαλλοντικά και οικονομικά οφέλη σε εθνικό και τοπικό επίπεδο. Μάλιστα, τα απαιτούμενα έργα για τις διασυνδέσεις των περισσότερων νησιών και της Κρήτης θα ενταχθούν στη νέα Μελέτη Ανάπτυξης του Συστήματος Μεταφοράς. Βεβαίως, για την υλοποίηση αυτών των έργων, απαιτείται να λυθούν ζητήματα τεχνικά, χρηματοδοτικά, γραφειοκρατικά, ακόμα και ζητήματα κοινωνικής αποδοχής. 48

49 Σχήμα Στρατηγικός σχεδιασμός διασυνδέσεων νησιών Αιγαίου με την ηπειρωτική χώρα Αιτήσεις για αιολικά πάρκα στα νησιά Υπάρχουν ορισμένες αιτήσεις για μεγάλης κλίμακας αιολικά πάρκα στα νησιά. Αξίζει να αναφερθούν οι αιτήσεις: του Ρόκα στα νησιά του Βορείου Αιγαίου (Χίος, Λέσβος, Λήμνος) για 706MW, τα δύο μεγάλα έργα του Κοπελούζου στις κεντρικές Κυκλάδες και στην Κρήτη για 1000MW, η αίτηση του Μυτιλιναίου στην Σέριφο για 300MW, της Εντέκα στην Σκύρο για 333MW και ορισμένες αιτήσεις στην Εύβοια και στην Άνδρο. Επίσης, υπάρχουν αιτήσεις σε ακατοίκητες βραχονησίδες κοντά στην Αττική: Γυάρος (~300MW με αρνητική γνωμοδότηση) Μακρόνησος (~150MW με αρνητική γνωμοδότηση) 49

50 Άγιος Γεώργιος (~150MW 70MW με άδεια παραγωγής και 80MW με αρνητική γνωμοδότηση) Η εφαρμογή στην Γυάρο και την Μακρόνησο συναντάει σημαντικές αντιδράσεις αφού θεωρείται ιστορικός τόπος μνήμης και αποτέλσαν τόπο για τους εξόριστους κατά τον εμφύλιο πόλεμο ( ) και την δικτατορία ( ). Σχήμα Αιτήσεις σε ακατοίκητες βραχονησίδες Τέλος, υπάρχουν αιτήσεις για θαλάσσια αιολικά πάρκα, τα οποία βρισκόντουσαν σε διαδικασία αξιολόγησης και πλέον σταματάει η διαδικασία αδειοδότησης. Το βάθος του πυθμένα των Ελληνικών θαλασσών είναι μεγάλο, και δεν αναμένεται τα θαλάσσια αιολικά πάρκα να παίξουν ουσιαστικό ρόλο. Παράλληλα, οι πλωτές ανεμογεννήτριες αναμένεται να φτάσουν σε εμπορικό επίπεδο όχι νωρίτερα από το Οι δύο αιτήσεις στην Κεντρική Ελλάδα, βρίσκονται (Σχήμα 1.22.): Θαλάσσια περιοχή ανοικτά της Κύμης (300MW) Θαλάσσια περιοχή ανοικτά του Μαραθώνα κοντά στα νησάκια Πεταλιοί (450MW) Επίσης υπάρχουν αιτήσεις στην Βόρεια Ελλάδα (Σχήμα 1.23.). Έβρος Αλεξανδρούπολη (850MW) σε διαδικασία αξιολόγησης Λήμνος (250MW) με αρνητική γνωμοδότηση 50

51 Σχήμα Αιτήσεις για Θαλάσσια αιολικά πάρκα στην κεντρική Ελλάδα (750MW). Σχήμα Αιτήσεις για θαλάσσια αιολικά πάρκα στην Βόρεια Ελλάδα (850MW υπό αξιολόγηση και 250MW με αρνητική γνωμοδότηση) 51

52 3.4. Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις των αιολικών πάρκων Οποιαδήποτε επέμβαση προκαλεί περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Και οι ΑΠΕ έχουν περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Οι πιο σημαντικές από αυτές σχετίζονται με την οπτική ή ακουστική όχληση. Όμως αυτές οι οχλήσεις χαρακτηρίζονται ως τοπικής κλίμακας και δεν επηρεάζουν την ανθρώπινη υγεία ή τα φυσικά οικοσυστήματα (εκτός ειδικών περιπτώσεων όπως π.χ ορισμένοι οικότοποι και ορισμένα είδη ορνιθοπανίδας). Αντίστοιχες βέβαια οχλήσεις συνεπάγεται και η χρήση των συμβατικών πηγών, σχέση με τις πολύ σημαντικότερες των οποίων άλλωστε οι επιπτώσεις αφορούν στην παγκόσμια υπερθέρμανση, την ατμοσφαιρική ρύπανση και την κλιματική αλλαγή. Στην Ελλάδα, μια πρώτη σειρά διατάξεων και περιορισμών σχετικών με τις περιβαλλοντικές χωρικές επ[ιπτώσεις των ΑΠΕ, θεσμοθετήθηκε από το Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο των ΑΠΕ (ΕΧΠ ΑΠΕ). Η αναλυτική παρουσίαση αυτού του εργαλείου γίνεται στην δεύτερη ενότητα του μαθήματος. Η διεξοδική ανάλυση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων από την κάθε συγκεκριμένη εφαρμογή, γίνεται με τις Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) ή τις ειδικές ορνιθολογικές και οικολογικές μελέτες όπου αυτό απαιτείται. Στην Ελλάδα, και ιδιαίτερα στα νησιά, η συζήτηση αφορά σε πολλές περιπτώσεις την πιθανή ασυμβατότητα μεταξύ εγκαταστάσεων ΑΠΕ και περιοχών προστασίας της φύσης, ιδιαίτερα των περιοχών του δικτύου Natura 2000 της ΕΕ. Όπως όμως αναφέρθηκε και στην εισαγωγή, βασική θέση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι ότι το δίκτυο Natura 2000 δεν είναι σύστημα αυστηρά προστατευόμενων βιοτόπων όπου απαγορεύεται κάθε είδους ανθρώπινη δραστηριότητα. Αντίθετα, μπορεί να περιλαμβάνει δραστηριότητες όπως η ανάπτυξη ΑΠΕ, υπό τον όρο ότι θα γίνουν σοβαρές μελέτες επιπτώσεων και αξιολόγηση εναλλακτικών λύσεων Περιοχές δικτύου NATURA 2000 Το φυσικό περιβάλλον των νησιών του Αιγαίου αποτέλεσε αντικείμενο διαφόρων κατά καιρούς θεσμικών παρεμβάσεων, σχεδιασμών και σχεδίων ανάπτυξης και προστασίας. Σε δύο από τα πιο πρόσφατα κείμενα με τίτλο «Έγκριση Περιφερειακών Πλαισίων Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης» για τις Περιφέρειες Βορείου και Νοτίου Αιγαίου, διαπιστώνεται η ανάγκη της προστασίας των οικολογικά σημαντικών περιοχών (ιδιαίτερα αυτών που έχουν προταθεί για ένταξη στο δίκτυο Natura 2000), των αγροτικών τοπίων και των τοπίων ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους των νησιωτικών περιοχών. Στα κείμενα αυτά, που στη συνέχεια έγιναν νόμοι του κράτους με τις αντίστοιχες Υπουργικές Αποφάσεις τονίζεται πως απαιτούνται: Ολοκληρωμένη περιβαλλοντική διαχείριση και προστασία των περιοχών του δικτύου Natura 2000 και καθορισμός ζωνών επιτρεπομένων χρήσεων και δραστηριοτήτων μέσα σ αυτές και την περίμετρό τους Περιβαλλοντική διαχείριση μεμονωμένων περιοχών που περιλαμβάνονται σε αναγνωρισμένους καταλόγους ευαίσθητων ή/και αξιόλογων οικοσυστημάτων Προστασία, ανάδειξη και προβολή των τοπίων ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους και ένταξή τους σε δίκτυα ήπιων αναπτυξιακών επενδύσεων και δραστηριοτήτων κτλ. Κατά προτεραιότητα θεσμοθέτηση προστατευτικού καθεστώτος μέσω των ν. 1650/86 είτε 2508/97, σύσταση και εγκατάσταση φορέων διαχείρισης. Λόγω του ότι οι περιοχές προστασίας με θεσμοθέτηση (προεδρικά διατάγματα) και με διαχείριση (φορείς διαχείρισης) δεν έχουν προχωρήσει, το πλαίσιο αυτό παραμένει ανενεργό και το χειρότερο, διαιωνίζει μια κατάσταση ασάφειας μεταξύ του πληθυσμού των νησιών, η οποία λειτουργεί αρνητικά γιατί εκβιάζει παρεμβάσεις εν όψει ρυθμίσεων με άγνωστο χαρακτήρα και περιεχόμενο. Σε ελάχιστες περιπτώσεις έχουν γίνει Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες (ΕΠΜ) και η θεσμοθέτηση έχει προχωρήσει μόνο σε μια περιοχή, στο Θαλάσσιο Πάρκο Σποράδων. Αυτό επίσης δυσκολεύει και την κατανομή 52

53 έργων και πιστώσεων για την προστασία του περιβάλλοντος στις εν λόγω περιοχές από το ΕΣΠΑ λόγω έλλειψης ωριμότητας. Αξίζει επίσης να τονιστεί ότι η ασάφεια σε ότι αφορά στο καθεστώς προστασίας βαίνει συνήθως εναντίον των ΑΠΕ. Από την άλλη μεριά, η Κοινή Υπουργική Απόφαση για την Χωροθέτηση των ΑΠΕ, θεωρεί π.χ. ασύμβατες χρήσεις με την ανάπτυξη ΑΠΕ : Τις περιοχές απολύτου προστασίας της Φύσης του άρθρου 19 παρ.1,2 Ν.1650/86 (Α 160) Τους πυρήνες των Εθνικών Δρυμών, κηρυγμένα μνημεία της φύσης, αισθητικά δάση που δεν περιλαμβάνονται στο προηγούμενο εδάφιο Τους οικοτόπους προτεραιότητας περιοχών της Επικράτειας που έχουν ενταχθεί στον κατάλογο των τόπων κοινοτικής σημασίας του δικτύου NATURA 2000 σύμφωνα με την απόφαση 2006/613/ΕΚ της Επιτροπής (ΕΕ L 259 της , σ. 1). Αναμφίβολα, οι προβλέψεις αυτές αποτελούν πρόοδο σε σχέση με το παρελθόν, όμως είναι γενικές και δεν λαμβάνουν υπόψιν τις ιδιαιτερότητες των νησιών όπου η έλλειψη ειδικών μελετών έχει οδηγήσει σε οριοθετήσεις πρόχειρες, συχνά ξεπερασμένες (έχει παρέλθει 20ετία από τον ορισμό τους) και με ενδεχομένως λανθασμένες επιλογές σε ότι αφορά τον προσδιορισμό των Οικοτόπων Προτεραιότητας. Είναι επομένως φανερό ότι η έλλειψη επαρκών μελετών εν όψει θεσμικών (χωροταξικών) ρυθμίσεων από τη μια και οι απαιτήσεις των νέων νόμων από την άλλη, θα έρθουν γρήγορα σε σύγκρουση και θα δημιουργήσουν νέα νομικά αδιέξοδα, καθυστερήσεις, προσφυγές κτλ. Άλλωστε, και τα εν εξελίξει ή μελλοντικά ΣΧΟΟΑΠ, ΓΠΣ κτλ. οφείλουν να ορίσουν με ακρίβεια τις ζώνες προστασίας, τις επιτρεπόμενες χρήσεις κτλ. και άρα αργά ή γρήγορα θα οδηγηθούμε και πάλι στην ανάγκη εξειδικευμένων μελετών. Να σημειωθεί ακόμα ότι η εκπόνηση ΣΧΟΟΑΠ προϋποθέτει την εκπόνηση Στρατηγικών Μελετών Επιπτώσεων, πράγμα που δίνει ένα ακόμη εργαλείο στους ΟΤΑ για την αποσαφήνιση των καθεστώτων προστασίας. Πολύ συχνά όμως οι μελέτες καθυστερούν λόγω έλλειψη αυτοτελών πόρων από τους ΟΤΑ. Θεωρητικά, η εκπόνηση Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών σε περιοχές προστασίας της φύσης, θα μπορούσε να προτείνει αλλαγές στην σημερινή χωροθέτηση των Οικοτόπων Προτεραιότητας, με βάση την λεπτομερέστερη έρευνα και τα νεότερα δεδομένα τις επιστήμης, ή και να ορίσει με νέο τρόπο τις συμβατότητες και τις ασυμβατότητες σε σχέση με την ανάπτυξη των ΑΠΕ. Αυτό όμως απαιτεί μια γενικότερη ρύθμιση και οπωσδήποτε τη σύμφωνη γνώμη της ΕΕ (η οποία έχει εγκρίνει τους σημερινούς Καταλόγους των περιοχών Natura 2000, SPA κτλ.). Τα περισσότερα νησιά επιδεικνύουν μια αρκετά ευρεία διαφοροποίηση όσον αφορά στη γεωγραφική τους θέση (Σαρωνικός, Σποράδες, Βόρειο και Νότιο Αιγαίο, και Δωδεκάνησα), το μέγεθος ή το βαθμό ανάπτυξης. Κοινό τους γνώρισμα αποτελεί ένα φυσικό περιβάλλον με υψηλή ποικιλότητα ειδών και οικοτόπων, γεγονός που αναγνωρίζεται από την ένταξη πολλών περιοχών τους στο ευρωπαϊκό δίκτυο Natura Επιπλέον, η ύπαρξη πλήθους παραδοσιακών αγροτικών τοπίων, κρίνεται σημαντική καθώς σε πολλές περιπτώσεις ενισχύει την βιοποικιλότητα σε επίπεδο ειδών και τοπίων και υποστηρίζει σημαντικές οικοσυστημικές διεργασίες. Η κατά περίπτωση έντονη τουριστική και οικιστική ανάπτυξη, η αλλαγή των καλλιεργητικών πρακτικών αλλά και η εγκατάλειψη των αγροτικών δραστηριοτήτων, αποτελούν σοβαρούς παράγοντες υποβάθμισης του φυσικού περιβάλλοντος. Η απουσία θεσμοθετημένων χρήσεων γης για το φυσικό περιβάλλον, σε συνδυασμό με τις περιορισμένες δυνατότητες των τοπικών αρχών τόσο σε οικονομικούς πόρους, όσο και σε εξειδικευμένα στελέχη και σε τεχνογνωσία καθιστούν πρακτικά ανέφικτη την οργανωμένη 53

54 παρέμβαση για τη διατήρηση της φύσης στα νησιά. Οι ευκαιριακές δράσεις, που γίνονται στα πλαίσια επιδοτούμενων ευρωπαϊκών προγραμμάτων ή χρηματοδοτήσεων από περιφερειακά και τομεακά προγράμματα, είναι τις περισσότερες φορές αποσπασματικές, εκτός ενός γενικότερου πλαισίου βιώσιμης ανάπτυξης και χωρίς συνέχεια. Σχήμα Τόποι κοινοτικής σημασίας στο Νότιο Αιγαίο 54

55 Σχήμα Τόποι κοινοτικής σημασίας στο Βόρειο Αιγαίο Σχήμα Ειδικές Ζώνες Προστασίας (Special Protection Areas SPA) στο Νότιο Αιγαίο Σχήμα Ειδικές Ζώνες Προστασίας (Special Protection Areas SPA) στην Κεντρική και Βόρεια Ελλάδα 55