ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ

Transcript

1 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ Ρωσία: παλιά και νέα, γνωστή και άγνωστη Χωρίς απ το χλωμό τρόμο να νικηθεί Ξέροντας της εκδίκησης το χρόνο, Με βλέμμα άκλαυτο κατεβασμένο Τα χείλη σφίγγοντας, η Ρωσία Τότε που γίνονταν στάχτη όλα, Τραβούσε την εποχή εκείνη για την Ανατολή. Κι ήταν η ίδια που ερχόταν τον εαυτό της να συναντήσει, Ατρόμητη στην επικίνδυνη μάχη, Θαρρείς και στον ξύπνιο πετάχτηκε από τον καθρέφτη, Απ τα Ουράλια σαν χιονοθύελλα, απ το Αλτάι Πιστή στο χρέος Η νεαρή Ρωσία ερχόταν τη Μόσχα να σώσει. Άννα Αχμάτοβα, 1942 Ο 21 ος αιώνας, θα είναι ένας κόσμος κατακερματισμένος, με τους διάφορους πολιτισμούς και γεωπολιτικούς σχηματισμούς να κλείνονται στον εαυτό τους και να επικοινωνούν επιλεκτικά και εκλεκτικά με τους άλλους. Η τελευταία εικοσιπενταετία, ο χρόνος που μεσολάβησε από την πτώση της ΕΣΣΔ και τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου, ανάμεσα στα δύο στρατόπεδα, της Δύσης με ηγέτιδα δύναμη τις ΗΠΑ και της Ανατολής με επικεφαλής την ΕΣΣΔ, έδειξε πως απέχουμε ακόμη πολύ από τη δημιουργία ενός νέου διεθνούς consensus, ως προς τα ζητήματα της διεθνούς και περιφερειακής ασφάλειας. Αν στον παρελθόν η πυρηνική απειλή είχε καθαρά αποτρεπτικό χαρακτήρα, σήμερα, η διάχυση των πυρηνικών όπλων σε περιφερειακές δυνάμεις, αλλά και η έξαρση του ισλαμικού εξτρεμισμού, καθιστούν την απειλή αυτή θανάσιμο κίνδυνο για την ανθρωπότητα. 9

2 Η ΕΠΙΝΟΗΣΗ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΡΩΣΙΑΣ Σε ένα τέτοιο ρευστό και διαρκώς μεταβαλλόμενο διεθνές περιβάλλον, η κατανόηση του Άλλου, είναι η βασική προτεραιότητα στη διεθνή πολιτική, αν και είναι κοινός τόπος πως υπάρχει μεγάλη δυσκολία, ότι η επικοινωνία μεταξύ των γεωπολιτικών σχηματισμών σήμερα δεν είναι ό,τι ευκολότερο. Για να κατανοήσεις τον Άλλο όμως, θα πρέπει να θέλεις και να μπορείς να τον γνωρίσεις, χωρίς προκαταλήψεις, προτιμήσεις, στερεότυπα και αγκυλώσεις. Κάθε εργασία προς αυτή την κατεύθυνση είναι καλοδεχούμενη καλόπιστα, αν και όλα πρέπει να υποβάλλονται στη βάσανο της κριτικής θεώρησης. Μια τέτοια προσπάθεια έχουμε και με τον κάματο του Αρκάντι Οστρόφσκι, ενός Ρώσου που μοίρα αγαθή βοήθησε, στο μεταίχμιο των εποχών, λίγο μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ και των δορυφορικών της κρατών, να βρεθεί στη Μεγάλη Βρετανία, όπου σπούδασε και στη συνέχεια εργάστηκε ως α- νταποκριτής των Financial Times και του The Economist στη Μόσχα επί σειρά ετών. Αξιοποιώντας τη θέση και τις γνωριμίες που απέκτησε, ο Αρκάντι Ο- στρόφσκι, προχώρησε σε μια λεπτομερή καταγραφή των γεγονότων, των συνεντεύξεων, των πληροφοριών και των εκμυστηρεύσεων διαφόρων ανθρώπωνκλειδιά στην πολιτική, την οικονομία και την κοινωνική ζωή της Ρωσίας τις τελευταίες δεκαετίες, αρχής γενομένης από τα πρώτα χρόνια της ταραγμένης, περιπετειώδους και, εν πολλοίς, τραγικής δεκαετίας του Η επιλογή της γραμμικής αφήγησης του συγγραφέα, βοηθάει τον αναγνώστη να κατανοήσει την αλληλουχία των γεγονότων που οδήγησαν στην εξουσία τον σημερινό ένοικο του Κρεμλίνου. Η σύντομης διάρκειας «ρωσική άνοιξη» στα τέλη της δεκαετίας του 80, άνοιξε τους ασκούς του Αιόλου για την πολυβασανισμένη Ρωσία, η οποία μέσα στον 20 ό αιώνα υπέστη την τραγωδία του σκληρότερου εμφυλίου πολέμου, , που ξεκίνησαν οι Μπολσεβίκοι ανατρέποντας τη μοναδική, μέχρι τη στιγμή εκεί, δημοκρατικά εκλεγμένη, πολυκομματική κυβέρνηση, τον ζόφο της «αναγκαστικής εκβιομηχάνισης» του Στάλιν με τον τεχνητό λιμό και τον θάνατο εκατομμυρίων ανθρώπων, τη Μεγάλη Τρομοκρατία της δεκαετίας του 30 με τις μαζικές εκτελέσεις αλλά και τα εκατομμύρια θυμάτων στα Γκουλάγκ, τις απερίγραπτες ανθρώπινες θυσίες κατά τη διάρκεια του Β Παγκοσμίου Πολέμου. Παρά τις προσπάθειες των εμπνευστών της Περεστρόικα και της Γκλάσνονστ, να μεταρρυθμίσουν το σοβιετικό σύστημα, ο γενικευμένος μεταστατικός καρκίνος της αποσύνθεσης είχε προκαλέσει ανήκεστο βλάβη στην ΕΣΣΔ, η οποία αργά και βασανιστικά κατέρρεε. Συνεπώς, κανείς δεν εξεπλάγη, όταν την κρίσιμη στιγμή, δεν βρέθηκε κανείς να υπερασπιστεί το σύστημα, πλην μιας μικρής ομάδας μέθυσων αξιωματούχων του Κομμουνιστικού Κόμματος. 10

3 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ Η μικρή εισαγωγή που κάνει ο συγγραφέας, αλλά και οι κατατοπιστικές πληροφορίες που δίνει για τον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ και τον πραγματικό πατέρα της Περεστρόικα Αλεξάντερ Γιάκοβλεφ, βοηθούν στην κατανόηση των αιτιών της κατάρρευσης ενός συστήματος που έμοιαζε ακλόνητο και αιώνιο. Από εκεί και πέρα η ιστορία ανέλαβε τον κύριο ρόλο. Για να κατανοήσει κανείς τη Ρωσία και τον τρόπο με τον οποίο, αφενός διοικείται αυτή η χώρα και, αφετέρου, τη συμπεριφορά της στη διεθνή σκηνή, θα πρέπει να ανατρέξει στις βαθιά ριζωμένες και πανίσχυρες παραδόσεις της. Ο Αρκάντι Οστρόφσκι, Ρώσος το γένος και κοσμοπολίτης στις αντιλήψεις, διαθέτει αξιοζήλευτη σκευή ιστορικού περιεχομένου, πράγμα που τον βοηθάει πολύ στην ερμηνευτική προσπάθεια που κάνει. Ο αναγνώστης της Δύσης, αγνοεί βασικά ιστορικά αρχέτυπα που κυριαρχούν στη ρωσική ζωή και ο Οστρόφσκι αποδεικνύεται πολύτιμος ξεναγός του στη μυστηριώδη χώρα των Ρως. Τα έξυπνα τοποθετημένα μέσα στην αφήγηση «ενθέματα», τα ιδιότυπα αυτά flashback που επιχειρεί ο συγγραφέας, βοηθούν τον αμύητο αναγνώστη, να αντιληφθεί πώς λειτουργεί το ρωσικό πολιτικό σύστημα, το οποίο είναι τελείως διαφορετικό και διάφορο από το αντίστοιχο της Δύσης. Μόνο έτσι, θα μπορέσει να κατανοήσει τις βασικές αρχές και αξίες της ρωσικής κοινωνίας τόσο στο διαβασίδι των αιώνων όσο και σήμερα. Οι αναφορές που κάνει στο παρελθόν δεν είναι αποτέλεσμα μιας προγονολατρείας ή μια προσπάθεια αποφυγής της ερμηνείας, αλλά μια συνειδητή πράξη ερμηνείας. Ο συγγραφέας βοηθάει τον αναγνώστη να καταλήξει στα δικά του συμπεράσματα, αφήνοντας κατά μέρος τον διδακτισμό που χαρακτηρίζει, συνήθως, παρόμοια έργα. Προφανώς, τον βοήθησε η πολύτιμη εμπειρία της δημοσιογραφικής, ερευνητικής προσπάθειας, η οποία είναι ιδιαίτερα απαιτητική μα και συνάμα βοηθητική κατά την εκπόνηση τέτοιων εργασιών. Αξίζει να σημειωθεί πως ο Αρκάντι Οστρόφσκι χειρίζεται με ιδιαίτερη μαεστρία το ζήτημα των σχέσεων των μηχανισμών τόσο του ΚΚΣΕ όσο και της ΚΑ.ΓΚΕ.ΜΠΕ. Η προϊστορία αλλά και η μετέπειτα ιστορία πολλών πρωταγωνιστών της αφήγησης, γίνεται κατανοητή μόνο υπό το πρίσμα αυτών των σχέσεων, οι οποίες είναι κάτι συνηθισμένο στη Ρωσία από την εποχή του Ιβάν Δ του καλούμενου και Τρομερού. Ιδιαίτερη έμφαση στην αφήγηση του Οστρόφσκι δίνεται στον ρόλο της τηλεόρασης και των ανθρώπων της. Μπορεί να ακούγεται ρομαντικό το σύνθημα των τελευταίων ετών «revolution will not be televised», ωστόσο όλες οι τεκτονικού χαρακτήρα αλλαγές των τελευταίων δεκαετιών, στηρίχτηκαν και υποστηρίχτηκαν από την τηλεόραση, ενώ η χειραγώγηση της κοινωνίας έγινε παιχνιδάκι στα χέρια των ειδικών, οι οποίοι έστρεφαν την προσοχή της κοινής γνώμης σε «κατάλληλα» θέματα, αποσιωπούσαν άλλα και εν τέλει, δημιούρ- 11

4 Η ΕΠΙΝΟΗΣΗ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΡΩΣΙΑΣ γησαν και έναν ολόκληρο πόλεμο, ξεπερνώντας ακόμη και τη φαντασία των σεναριογράφων του Χόλυγουντ. Την ίδια στιγμή, ως ευαίσθητος χρονικογράφος, ο Οστρόφσκι, δεν μένει απαθής απέναντι στα δεινά, τις ταλαιπωρίες και τα βάσανα του λαού, από τα σπλάχνα του οποίου προέρχεται. Με ευθύβολη κρίση αλλά και συμπόνια περιγράφει την εξαθλίωση του λαού του μέσα από το σύστημα κλεπτοκρατίας που επιβλήθηκε στη χώρα, με την κατάρρευση του προηγούμενου διεφθαρμένου συστήματος και την επέλαση της τάξης των «ολιγαρχών», της μετενσάρκωσης των αρχαίων Βογιάρων και των διαδόχων του αριστοκρατών ελέω τσάρου. Οι ιστορικές αναλογίες είναι τόσο οφθαλμοφανείς που προκαλούν ανατριχίλα στον αναγνώστη. Έτσι, σχεδόν νομοτελειακά, φτάνει η αφήγηση στην ανάδειξη της νέας η- γεσίας και της ανακατανομής της ισχύος ανάμεσα στα διάφορα τμήματα της πολιτικής και οικονομικής ελίτ της χώρας. Ο τρόπος ανόδου αλλά και η ανάδειξη του Βλαντίμιρ Πούτιν στην ηγεσία της χώρας, γίνονται πιο κατανοητά για τον δυτικό αναγνώστη. Μέσα από τις δαιδαλώδεις διαδρομές στους διαδρόμους της εξουσίας, ένας πρώην μεσαίας βαθμίδας αξιωματικός των μυστικών υπηρεσιών, κάνοντας τους κατάλληλους ελιγμούς, συμβιβασμούς και συμφωνίες, αναρριχάται στον θρόνο του εκλεγμένου κυβερνήτη. Αν πριν οι μυστικές υπηρεσίες ήταν κράτος εν κράτει, τώρα πια είναι το ίδιο το κράτος. Από την περίοδο των ληστρικού χαρακτήρα ιδιωτικοποιήσεων, η Ρωσία περνάει στη φάση της επανακρατικοποίησης ολόκληρων τομέων της οικονομίας, με παράλληλο διορισμό ως επικεφαλής τους, ανθρώπων του στενού περιβάλλοντος του Πούτιν. Ταυτόχρονα, η νέα ηγεσία επιδίδεται σε έναν αγώνα διαμόρφωσης της νέας κρατικής ιδεολογίας ως συνεκτικού κρίκου ανάμεσα στο κράτος και την κοινωνία. Ο Οστρόφσκι έχει την κοφτερή ματιά του δημοσιογράφου και τη νηφαλιότητα του ιστορικού. Αυτός ο συνδυασμός τον βοηθάει να παραμένει ψύχραιμος ακόμη κι όταν περιγράφει τις «εκκαθαρίσεις» που γίνονται μέσα στους κόλπους της νέας ελίτ. Εξίσου ψύχραιμος παραμένει όταν καταγράφει τις ευκρινείς για τους προσεκτικούς παρατηρητές αλλαγές στο γεωπολιτικό δόγμα της Ρωσίας, για τα αισθήματα, αρχικά, ταπείνωσης που νιώθει η ρωσική κοινωνία τη δεκαετία του 90, για την απογοήτευση από την «εξαπάτηση των δυτικών», αλλά και τα αισθήματα υπερηφάνειας που νιώθει σήμερα, υποστηρίζοντας κατά συντριπτική πλειονότητα τις επιλογές της ηγεσίας του Κρεμλίνου. Η πνευματική σκευή του συγγραφέα αλλά και το ηθικό χρέος που νιώθει, του επιτρέπουν να δει κατάματα την αλήθεια και να πάρει θέση σχετικά με τα ζητήματα που προκύπτουν τόσο από την προσάρτηση της Κριμαίας, όσο και 12

5 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ από τον υβριδικό πόλεμο στις ανατολικές επαρχίες της Ουκρανίας. Κάτι που στις μέρες μας είναι πολύ σπάνιο. Ο Αρκάντι Οστρόφσκι μπορεί να ξεκίνησε αυτή την περιπέτεια της συγγραφής από την κοινή σε πολλούς δημοσιογράφους επιθυμία να αφήσει ένα κείμενο που δεν θα το σκεπάσει η σκόνη της επικαιρότητας που τρέχει με ιλιγγιώδεις ρυθμούς. Το τελικό αποτέλεσμα είναι κάτι παραπάνω από ικανοποιητικό. Το βιβλίο του «Η επινόηση της Ρωσίας» είναι ένα ιστορικό βιβλίο, το ο- ποίο τόσο οι αναγνώστες όσο και οι ιστορικοί του μέλλοντος θα το συμβουλεύονται διαρκώς, στην προσπάθειά τους να καταλάβουν τη μακραίωνη ιστορία της Ρωσίας αλλά και την πορεία της στον 21 ο αιώνα. Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης Μεταξουργείο, Αθήνα Άνοιξη