ΣΤΑΘΗΣ ΠΕΛΑΓΙΔΗΣ. Ομότιμος Καθηγητής Παν/μίου Δυτ. Μακεδονίας Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Ι Κ Α

Transcript

1 ΣΤΑΘΗΣ ΠΕΛΑΓΙΔΗΣ Ομότιμος Καθηγητής Παν/μίου Δυτ. Μακεδονίας Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Ι Κ Α Κατ αρχήν πρέπει να σημειώσουμε ότι το οικοδόμημα της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας στήθηκε μέσα στα χαλάσματα της Μικρασιατικής Καταστροφής και του ξεριζωμού των Ελλήνων της Ανατολής. Αυτό σημαίνει ότι η άφιξη και εγκατάσταση στην Ελλάδα των ξεριζωμένων από τις πατρογονικές τους εστίες Ελλήνων δρομολόγησε νέες αναγεννησιακές δομές στην ελληνική παραδοσιακή κουλτούρα. Οι δομές αυτές είναι ορατές, κυρίως, στους τομείς της ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ και της ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ. 1

2 α) Η ΑΦΙΞΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΣΤΗΝ ΕΠΑΡΧΙΑ ΕΟΡΔΑΙΑΣ Η Επαρχία / Υποδιοίκηση Εορδαίας, γενικά η Δυτική Μακεδονία, δέχτηκαν κάπως καθυστερημένα τα προσφυγικά ρεύματα, καθώς βρίσκονται μακριά από τα λιμάνια του Αιγαίου. Μπορούμε να πούμε ότι, μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή (1922 κ.ε.), η παρουσία των προσφύγων σ αυτή την περιοχή (Εορδαίας) κλιμακώνεται ως εξής: 1) Στα τέλη του 1922, από το σύνολο των προσφύγων όλης της χώρας, στο Νομό Κοζάνης έχουν εγκατασταθεί 6.030, ενώ στο Νομό Φλώρινας Δηλ. στους δύο Νομούς της Δυτ. Μακεδονίας εγκαταστάθηκαν μόνο γύρω στους πρόσφυγες (1,15%). 2) Όταν τον Απρίλιο του 1923 έγινε η πρώτη Απογραφή Προσφύγων, η διαφοροποίηση είναι πολύ περιορισμένη: Οι , περίπου, πρόσφυγες του 1922 ανεβαίνουν στους , στους δύο Νομούς. 3) Ειδικά στην Επαρχία Εορδαίας η Απογραφή του 1923 έδωσε τα παρακάτω στοιχεία: ΕΠΑΡΧΙΑ ΕΟΡΔΑΙΑΣ: ΑΠΟΓΡΑΦΗ 1923 ΑΝΤΡΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΥΝΟΛΟ (Δηλ. το 31% των προσφύγων της Δυτ. Μακεδονίας) 4) Το 1928, η προσφυγική αποκατάσταση οριστικοποιείται. Σύμφωνα με στατιστική της ΕΑΠ, οι πρόσφυγες της Δυτ. Μακεδονίας κατανέμονται ως εξής, κατά οικισμούς και εποικιστικά γραφεία: 2

3 ΓΡΑΦΕΙΑ ΕΠΟΙΚΙΣΜΟΥ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΕΣ ΑΤΟΜΑ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΑΜΙΓΕΙΣ ΜΙΚΤΟΙ 1. ΦΛΩΡΙΝΑΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ ΚΟΖΑΝΗΣ ΕΟΡΔΑΙΑΣ ΣΥΝΟΛΟ Δηλαδή, εδώ, στην Εορδαία εγκαταστάθηκε το 29% των προσφύγων της Δυτικής Μακεδονίας. Αναλυτικότερα το πανόραμα του προσφυγικού στοιχείου εμφανίζεται στον παρακάτω πίνακα: 3

4 ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ (1923) Απογρ. Απογρ. α/α Νέο όνομα Παλιό όνομα οικογ. άτομα α μ οικογ. άτομα α μ 1920 Ι Άγ. Χριστόφορος Τρέπιστα ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ (1928) (1926) Άλλα στοιχεία 2. Ακρινή Ινέρβα Αμύγδαλα Τζουμα Σημ. ΧΑΡΑΥΓΗ 4. Αναρράχη Δέρβη Ανατολικό Ίνελη Εδρ. Επιστασίας 6. Άρδασσα Σουλποβον Έδρ. Επιστασίας 7. Ασβεστόπετρα Χασάνκιοϊ Γαλάτεια Τσκύρ Έδρ. Επιστασίας 9. Έλος Κνούφι Σημ. ΔΡΟΣΕΡΟ 10. Εμπόριο Εμπόριον Εξοχή Μπαϊρακλή Οι κατ. διέρρευσ. 12. Καρυοχώρι Κοιιζλούκιοϊ Κλείτος Χαϊδαρλή Κομνηνό Ούτσανα Μαυροδένδρι Καραγάτς Μαυροπηγή Καράμπουναρ Μεσόβουνο Κρέμσια Μηλοχώρι Λύγγα Ολυμπιάς Ρακίτα Παλαιοχώρι Παλαιοχώριον Σημ. ΦΟΥΦΛ 21. Περδίκκας Ναλπάνκιοΐ Ποντοκώμη Ερδομούς 'Εδρ. Επιστασίας 23. Προάστειο Δονρουτλάρ Πτολεμαΐδα Καϊλάρια Γρ. Εποικισμού 25. Σπηλιά Βοϊβοδίνα Φτελώνας Χαρμπίνα Κόμανον Κόμανον Κρυόβρυση Ραδούνιστα Πεντάβρνσος Κουτλάρ ΣΥΝΟΛΟ α: αμιγής οικισμός μ: μικτός οικισμός Θράκη οικογ. Μ. Ασία οικογ. Πόντ. οικογ Καυκ. οικογ. Διάφ. οικογ 4

5 Όσο για τον τρόπο αναχώρησης και άφιξης στην Ελλάδα των προσφύγων της Ανατολής, θα έλεγα το εξής: Από τους πρόσφυγες όλης της χώρας, κατά τον Νάνσεν, μόνον οι ήρθαν στα πλαίσια της Ανταλλαγής, δηλ. ούτε το 10%. Και αυτό ίσχυσε μόνο, σε κάποιο βαθμό, για τους Έλληνες της Καππαδοκίας. Όλοι οι άλλοι έφυγαν ξεριζωμένοι και γενοκτονούμενοι: τόσο οι Μικρασιάτες, λόγω της κατάρρευσης του Μετώπου, όσο και οι Έλληνες του Πόντου, οι οποίοι εκδιώχτηκαν βιαίως και στοιβάχτηκαν στους καταυλισμούς Σελιμιέ και Αγ. Στεφάνου της Κων/πολης, όπου πέθαιναν, κατά εκατοντάδες από τον τύφο και τη χολέρα. Το ίδιο ξεριζωμένοι εγκατέλειψαν τις εστίες τους και οι Έλληνες της Ανατολικής Θράκης, τον Οκτώβριο του 1922, όταν οι Σύμμαχοι παραχώρησαν την περιοχή στην Τουρκία, πριν ακόμη υπογραφεί η Συνθήκη της Λωζάνης (1923). 5

6 β) Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Για να κατανοήσουμε το οικονομικό άλμα που σημειώθηκε εδώ, με την άφιξη των προσφύγων, πρέπει να έχουμε την εικόνα της οικονομικής κατάστασης στην προηγούμενη 10/ετία ( ). Κατ αρχήν, τα γεωργικά προϊόντα που παράγονταν κάθε χρόνο ήταν, κυρίως δημητριακά. Σημαντική ήταν και η παραγωγή των σταφυλιών. Η καλλιέργεια του καπνού και των βιομηχανικών προϊόντων ήταν, σχεδόν, άγνωστη. Έπειτα, πολύ περιορισμένες ποσότητες κτηνοτροφικών προϊόντων (γύρω στις οκάδες) προωθούνταν, ετησίως, στις αγορές Αθηνών και Θεσσαλονίκης. Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΜΕΤΑ ΤΟ 1923 Πρέπει, πρώτα, να σημειώσουμε ότι με την αγροτική μεταρρύθμιση του Βενιζέλου και με την κατάργηση της τσιφλικικής οικονομίας, οι γεωργοί, πρόσφυγες και ντόπιοι, πέρασαν στην ευρύτατη χρήση των λιπασμάτων και της μηχανικής καλλιέργειας. Αποτέλεσμα: η ποσοτική αύξηση των καλλιεργουμένων εκτάσεων, η ποσοτική και ποιοτική αύξηση των προϊόντων και η στροφή προς την καλλιέργεια βιομηχανικών προϊόντων, καπνοκαλλιέργεια, αμπελουργία, σηροτροφία με σύγχρονους τρόπους, βαμβακοκαλλιέργεια, ροδοκαλλιέργεια. Στο Νομό Κοζάνης και στην Επαρχία Εορδαίας, οι γεωργοί πέρασαν στην υπέρβαση. Κατ αρχήν, στο Εποικιστικό Γραφείο Εορδαίας, οι πρόσφυγες, με τη βοήθεια της ΕΑΠ, έχουν επισκευάσει τουρκικά ετοιμόρροπα σπίτια, εκ των οποίων τα (περίπου 50%) στην ίδια την Πτολεμαΐδα. Έπειτα, συνέβαλαν στην ίδρυση νέου συνοικισμού στην Πτολεμαΐδα και νέου οικισμού στην Πεντάβρυσο (1924). Σε κάθε προσπάθεια, σημαντική ήταν η συμβολή των προσφυγικών συλλόγων κάθε οικισμού, αλλά και του Συλλόγου ΚΑΡΤΕΡΙΑ. Σημαντικότατη, όμως, και η συμβολή των 36 γεωργικών συνεταιρισμών σε όλη την επαρχία Εορδαίας. Οι Συνεταιρισμοί όλης της 6

7 χώρας, με υπομνήματά τους, συνέβαλαν στην ίδρυση της Αγροτικής Τράπεζας, το Όλες οι παραπάνω θετικές υποδομές και προϋποθέσεις οδήγησαν στα παρακάτω αξιοθαύμαστα αποτελέσματα: ΚΑΛΛΙΕΡΓΟΥΜΕΝΕΣ ΕΚΤΑΣΕΙΣ & ΑΞΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΝΟΜΟΣ ΚΟΖΑΝΗΣ ΕΠΑΡΧΙΑ ΕΟΡΔΑΙΑΣ ΣΤΡΕΜ. ΑΞΙΑ (δρχ.) ΣΤΡΕΜ. ΑΞΙΑ (δρχ.) (+71%) (+53%) ΠΑΡΑΓΩΓΗ & ΑΞΙΑ ΚΑΠΝΟΥ ΝΟΜΟΣ ΚΟΖΑΝΗΣ ΕΠΑΡΧΙΑ ΕΟΡΔΑΙΑΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΑΞΙΑ (δρχ.) ΑΞΙΑ (δρχ.) (οκ.) (οκ.) (+324%) (+143%) Κ Α Π Ν Ο Σ ΕΠΑΡΧΙΑΣ ΕΟΡΔΑΙΑΣ ΤΙΜΗ / ΟΚΑ (δρχ.) ΑΞΙΑ ΠΑΡΑΓΟΜΕΝΟΥ ΚΡΑΣΙΟΥ (δρχ.) (+69%) 7

8 Στα παραπάνω να προσθέσουμε ότι και στις παραδοσιακές καλλιέργειες των δημητριακών η αύξηση, από χρόνο σε χρόνο, ανεβαίνει μέχρι και 70%. ΕΠΙΛΟΓΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Τα παραπάνω στοιχεία μαρτυρούν την απογείωση της αγροτικής οικονομίας, χάρη στις καλλιεργητικές μεθόδους και στις νέες καλλιέργειες που δρομολόγησαν και εφάρμοσαν οι πρόσφυγες. Να θυμίσουμε εδώ, ότι οι τόνοι λιπασμάτων, που καταναλώθηκαν το 1920 (πανελλαδικά), ανεβαίνουν στους , το

9 γ) ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ Με την αναχώρηση των Τούρκων και των Βουλγάρων και με την οριστική εγκατάσταση των προσφύγων (1928), έχουμε την πληθυσμιακή κατάσταση που δείχνει ο παρακάτω πίνακας, για την επαρχία Εορδαίας: ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ 1920 ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ 1928 Αναχωρήσαντες ΝΟΜΟΣ Ολικός Τούρκοι ΕΠΑΡΧΙΕΣ Βούλγαροι Υπόλοποι Ολικός Πρόσφυγες Ντόπιοι Ν. ΚΟΖΑΝΗΣ Επαρχία Εορδαίας ΔΥΤ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ Δηλαδή, ο ολικός πληθυσμός της Επαρχίας, το 1928 (36.853) ανέρχεται στο 22% του Ν. Κοζάνης και στο 12,60% της Δυτικής Μακεδονίας. Παράλληλα, τετραπλασιάζει τον πληθυσμό της περιοχής μετά την αναχώρηση των Τούρκων και Βουλγάρων. Τα άτομα ανεβαίνουν σε Ο πίνακας αυτός δεν μαρτυρεί μόνον τις δημογραφικές αλλαγές. Είναι και καθρέφτης για τη νέα κοινωνική και εθνολογική κατάσταση που διαμορφώθηκε στην περιοχή με την εγκατάσταση των Ελλήνων προσφύγων, την υποχρεωτική αναχώρηση των Τούρκων και την προαιρετική των Βουλγάρων. 9

10 δ) ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΣΤΗΝ ΕΠΑΡΧΙΑ ΕΟΡΔΑΙΑΣ Και στον πνευματικό τομέα ήταν ορατό το στίγμα των ξεριζωμένων προσφύγων. Δεν ήταν λίγοι οι πρόσφυγες απόφοιτοι περιώνυμων Σχολών της Α- νατολής (Φροντιστήρια Τραπεζούντας και Αργυρούπολης, Ευαγγελική Σχολή Σμύρνης, Γυμνάσια Κυδωνιών, Αδριανούπολης, Διδασκαλείο Επιβατών κ.ά.), οι οποίοι υπηρέτησαν σε Δημοτικά Σχολεία της Επαρχίας Εορδαίας, μετά τον ξεριζωμό (1923 κ.ε.): α) ΔΑΣΚΑΛΟΙ ΠΤΟΛΕΜΑΪΔΑΣ 1) ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΜΕΛΑΝΟΦΡΥΔΗΣ 2) ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗΣ ΗΛΙΑΣ (ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ) 3) ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΙΟΥΡΤΣΙΔΗΣ 4) ΦΙΛΟΜΗΛΑ ΦΑΛΙΑΡΙΔΟΥ (από Θράκη) 5) ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΧΑΝΤΖΟΠΟΥΛΟΣ 6) ΑΝΑΝΙΑΣ ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ 7) ΧΑΡΙΚΛΕΙΑ ΛΙΒΕΡΙΑΔΟΥ (Αν. Θράκη) 8) ΓΑΡΟΥΦΑΛΙΑ ΧΑΡΙΣΗ (Αν. Θράκη) 9) ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΔΑΒΙΔΟΠΟΥΛΟΣ (Αν. Θράκη) 10) ΕΥΦΡΟΣΥΝΗ ΚΟΝΙΑΛΗ (Αν. Θράκη) 11) ΛΟΥΚΙΑ ΧΑΤΖΗΣΑΒΒΑ (Αν. Θράκη) 12) ; ΓΚΟΤΖΑΜΑΝΗΣ (Αν. Θράκη) 13) ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ (Αν. Θράκη) 14) ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΒΟΥΛΓΑΡΗ (Μ.ΑΣΙΑ) 15) ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ (ΠΟΝΤΟΣ) 16) ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΟΥΣΗΣ (ΠΟΝΤΟΣ) (ΕΠΙΒΑΤΕΣ: ΕΛΕΝΕΙΟ ΔΙΔΑΣΚΑΛΕΙΟ) 10

11 1) ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ 2) ΑΓΓΕΛΙΔΗΣ β) ΔΑΣΚΑΛΟΙ ΑΣΒΕΣΤΟΠΕΤΡΑΣ γ) ΔΑΣΚΑΛΟΙ ΑΝΑΡΑΧΗΣ 1) ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΑΝΔΡΕΑΔΗΣ 2) ΧΡΙΣΤΟΣ ΚΕΣΚΕΛΙΔΗΣ 3) ΣΤΑΥΡΟΣ ΚΟΚΚΙΝΙΔΗΣ 4) ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΠΑΠΟΥΛΙΔΗΣ 5) ΜΥΛΟΠΟΥΛΟΣ δ) ΔΑΣΚΑΛΟΙ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ 1) ΣΠΥΡΟΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ 2) ΜΙΛΤΙΑΔΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΗΣ 3) ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΤΑΣΟΠΟΥΛΟΣ 4) ΣΥΜΕΩΝ ΜΟΥΡΑΤΙΔΗΣ ε) ΔΑΣΚΑΛΟΙ ΠΥΡΓΩΝ 1) ΧΡΙΣΤΟΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ στ) ΔΑΣΚΑΛΟΙ ΚΟΜΝΗΝΩΝ 1) ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ 2) ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΚΙΟΥΡΤΣΙΔΗΣ 3) ΚΩΝ/ΝΟΣ ΣΙΑΠΑΝΙΔΗΣ 4) ΙΩΑΝΝΗΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ ζ) ΔΑΣΚΑΛΟΙ ΑΓΙΟΥ ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΥ 1) ΗΛΙΑΣ ΤΣΑΡΑΜΠΟΥΛΙΔΗΣ 2) ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΒΡΑΜΙΔΗΣ η) ΔΑΣΚΑΛΟΙ ΚΑΡΥΟΧΩΡΙΟΥ 1) ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΜΠΟΥΜΠΟΥΛΙΔΗΣ 2) ΠΕΤΡΟΣ ΚΟΥΣΙΔΗΣ 3) ΧΑΡΙΤΩΝ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ 11

12 1) ΠΑΥΛΟΣ ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ 2) ΠΑΠΑΣΤΕΦΑΝΟΣ θ) ΔΑΣΚΑΛΟΙ ΠΡΟΑΣΤΙΟΥ ι) ΔΑΣΚΑΛΟΙ ΑΡΔΑΣΣΑΣ 1) ΗΛΙΑΔΗΣ 2) ΙΟΡΔΑΝΗΣ ΣΤΑΦΥΛΙΔΗΣ 3) ΜΙΛΤΙΑΔΗΣ ΣΥΜΕΩΝΙΔΗΣ 4) ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΕΤΑΛΛΙΔΗΣ 5) ΚΩΝ/ΝΟΣ ΑΝΔΡΕΑΔΗΣ 6) ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑΜΑΡΑΝΤΙΔΗΣ ια) ΔΑΣΚΑΛΟΙ ΓΑΛΑΤΕΙΑΣ 1) ΠΕΤΡΟΣ ΑΝΑΝΙΑΔΗΣ (ΠΡΟΥΣΑ) 2) ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ (ΚΑΛΛΙΠΟΛΗ) 3) ΓΙΑΚΑΜΟΖΗΣ (ΘΡΑΚΗ) ιβ) ΔΑΣΚΑΛΟΙ ΚΡΥΟΒΡΥΣΗΣ 1) ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΕΦΡΑΙΜΙΔΗΣ ιγ) ΔΑΣΚΑΛΟΙ ΠΟΝΤΟΚΩΜΗΣ 1) ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΦΑΧΑΝΤΙΔΗΣ (ΚΑΥΚΑΣΟΣ) 12

13 13

14 Δυστυχώς οι ιεραπόστολοι αυτοί της εθνικής παιδείας, ήρθαν, πρόσφεραν και παρήλθαν χωρίς να έχει σημειωθεί για το έργο και την προσφορά τους ούτε μία αράδα. Και όμως, τι να πρωτοθαυμάσει κανείς από τη μεγαλοσύνη τους; - Τη βαθειά εθνική και χριστιανική τους παιδεία; - Την αταρακούνητη προσήλωση στα ιδεώδη του Γένους; - Την ιεραποστολική εθνική και κοινωνική αγωγή που προσέφεραν στα παιδιά; - Το αυστηρό πειθαρχικό τους σύστημα, από αγάπη προς τους μαθητές; - Την μαγεία του ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΟΣ ζωής στο κοινωνικό τους περιβάλλον; - Την αξιόπιστη αυθεντική καταγραφή και διάσωση του λαϊκού πολιτισμού και της ιστορίας των αλησμόνητων πατρίδων (Μελανοφρύδης, Κάνης, Σταυριώτης κ.ά.); Με δυο λόγια, μάθαιναν ΓΡΑΜΜΑΤΑ στα παιδιά, αλλά παράλληλα, ήταν και ΔΑΣΚΑΛΟΙ όλης της Κοινωνίας. Απλούστατα, μεταλαμπάδευαν με την διδασκαλία τους και με το προσωπικό τους ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ την γνήσια πνευματική και κοινωνική κουλτούρα της Ανατολής στο ελλαδικό περιβάλλον της Επαρχίας ΕΟΡΔΑΙΑΣ. Και μάλιστα, όχι μόνο στο διάστημα της ενεργού υπηρεσίας, αλλά και μετά την αφυπηρέτησή τους, ως συνταξιούχοι. Απόδειξη, το αξιόλογο συγγραφικό τους έργο, πολύτιμη κληρονομιά για τις επόμενες γενεές (Μελανοφρύδη, Οι Κλωστοί, Προώθηση του περιοδικού «ΠΟΝΤΙΑΚΑ ΦΥΛΛΑ» κ.ά.) Να, η μαγεία της μεγαλοσύνης τους! 14

15 ΤΕΛΙΚΗ ΕΚΤΙΜΗΣΗ Η επαρχία Εορδαίας αξίζει να καυχάται ότι, μετά την κοσμογονία του 1923, έχει σημαντικό μοιράδι στην εκστρατεία για την πρόοδο της σύγχρονης Ελλάδας. 15