Η παρακαταθήκη του Κολοκοτρώνη στη νεολαία

Transcript

1 FYLLO_153_Layout 1 9/29/15 12:26 PM Page 1 Τριμηνιαία Έκδοση της ΕΝΩΣΗΣ ΤΩΝ ΑΠΑΝΤΑΧΟΥ ΣΦΑΚΙΑΝΩΝ l Ζαλόγγου 13-15, ΤΚ: ΑΘΗΝΑ l ΦΥΛΛΟ 153 Έτος 48ο ΙΟΥΝΙΟΣ - ΙΟΥΛΙΟΣ - ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2015 l Τιμή φύλλου: 0,01 Η Αυστραλία δεν ξεχνά Στον Δήμο Σφακίων, ο Αυστραλός Peter Ford ευχαρίστησε τους Σφακιανούς που, το 1941, φιλοξένησαν και βοήθησαν τον πατέρα του, δίνοντάς του μια βάρκα με κουπιά, να φύγει για τη Μέση Ανατολή. Σε ένδειξη ευγνωμοσύνης, δώρισε στο Δήμο Σφακίων ένα μοναδικό αναμνηστικό νόμισμα (δολάριο Αυστραλίας) που απεικονίζει την Μάχη της Κρήτης. Κυκλοφόρησε! Το βιβλίο «Sfakia. A history of the region in its Cretan context (Σφακιά. Μια ιστορία της περιοχής στο Κρητικό της πλαίσιο)» που έγραψαν ο Σφακιανός Γιώργος Δαλιδάκης και ο μεγάλος φίλος των Σφακιών, Peter Trudgill, παρουσιάζεται στη Χώρα Σφακίων, το Σάββατο 3 Οκτωβρίου, στην ταβέρνα «Λευκά Όρη» και τη Δευτέρα 5 Οκτωβρίου, στον Ιστιοπλοϊκό Όμιλο Χανίων. Πολύτιμο ιστορικό βιβλίο για όσους αγαπούν την Επαρχία. Ελπίζουμε σύντομα και στα Ελληνικά. Ράγισαν οι πέτρες στο Μάλεμε! Το ριζίτικο των Καταδρομέων της 1ης ΜΑΛ Σελ. 10 Η παρακαταθήκη του Κολοκοτρώνη στη νεολαία Στις 7 Οκτωβρίου 1838, ο γηραιός τότε στρατηγός Θεόδωρος Κολοκοτρώνης ( ) επισκέφθηκε το Βασιλικό Γυμνάσιο της Αθήνας, στην Πλάκα, και μάλιστα, μαζί με τους μαθητές, παρακολούθησε τη διδασκαλία του φημισμένου γυμνασιάρχη Γεώργιου Γεννάδιου για τον Θουκυδίδη. Δήλωσε εντυπωσιασμένος από τη διδασκαλία και από τους νέους μαθητές και ζήτησε από τον Γυμνασιάρχη να μιλήσει και αυτός στους μαθητές. Το γεγονός μαθεύτηκε στη μικρή τότε Αθήνα και την επόμενη μέρα ο Κολοκοτρώνης μίλησε στους νέους της Αθήνας στο λόφο της Πνύκας. Δημοσιεύουμε αποσπάσματα, διατηρώντας εν μέρει τη γλώσσα της εποχής εκείνης, από αυτή την ομιλία του Μεγάλου Επαναστάτη και Απελευθερωτή της Ελλάδας, γιατί παραμένει ιδιαίτερα επίκαιρη Σελ. 3 Σφακιανός υπουργός Η Ένωσή μας χαιρετίζει την επανεκλογή στη Βουλή των Ελλήνων και την επιλογή του, ως Αναπληρωτή Υπουργού Υγείας, του παλιού Προέδρου μας και πρώην Δημάρχου Σφακίων, Παύλου Πολάκη. Του ευχόμαστε καλή δύναμη και κάθε επιτυχία στο έργο του! Τα έργα στα Σφακιά συνεχίζονται Ένα έργο πνοής για τη Σκαλωτή έγινε πραγματικότητα! Ο Δήμος Σφακίων ευχαριστεί όλους όσοι συνέβαλαν σε αυτό, ειδικότερα τον αγαπητό συγχωριανό Πέτρο Στρατουδάκη, μηχανικό, ο οποίος με ανιδιοτέλεια προσέφερε και συνεχίζει να προσφέρει στο τόπο του! ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ Γιορτή Σφακιανής πίτας Γιορτάστηκε, στη Χώρα Σφακίων, η Σφακιανή πίτα. Πλήθος κόσμου διασκέδασαν μέχρι το πρωί, στους μουσικούς ρυθμούς του Γιώργου Μαγγελάκη και των συνεργατών του.

2 FYLLO_153_Layout 1 9/29/15 12:26 PM Page 2 2 Ἰθάκη Σὰ βγεῖς στὸν πηγαιμὸ γιὰ τὴν Ἰθάκη, νὰ εὔχεσαι νἆναι μακρὺς ὁ δρόμος, γεμάτος περιπέτειες, γεμάτος γνώσεις. Τοὺς Λαιστρυγόνας καὶ τοὺς Κύκλωπας, τὸν θυμωμένο Ποσειδῶνα μὴ φοβᾶσαι, τέτοια στὸν δρόμο σου ποτέ σου δὲν θὰ βρεῖς, ἂν μέν ἡ σκέψις σου ὑψηλή, ἂν ἐκλεκτὴ συγκίνησις τὸ πνεῦμα καὶ τὸ σῶμα σου ἀγγίζει. Τοὺς Λαιστρυγόνας καὶ τοὺς Κύκλωπας, τὸν ἄγριο Ποσειδώνα δὲν θὰ συναντήσεις, ἂν δὲν τοὺς κουβανεῖς μὲς στὴν ψυχή σου, ἂν ἡ ψυχή σου δὲν τοὺς στήνει ἐμπρός σου. Νὰ εὔχεσαι νά ναι μακρὺς ὁ δρόμος. Πολλὰ τὰ καλοκαιρινὰ πρωϊὰ νὰ εἶναι ποὺ μὲ τί εὐχαρίστηση, μὲ τί χαρὰ θὰ μπαίνεις σὲ λιμένας πρωτοειδωμένους νὰ σταματήσεις σ ἐμπορεῖα Φοινικικά, καὶ τὲς καλὲς πραγμάτειες ν ἀποκτήσεις, σεντέφια καὶ κοράλλια, κεχριμπάρια κ ἔβενους, καὶ ἡδονικὰ μυρωδικὰ κάθε λογῆς, ὅσο μπορεῖς πιὸ ἄφθονα ἡδονικὰ μυρωδικά. Σὲ πόλεις Αἰγυπτιακὲς πολλὲς νὰ πᾷς, νὰ μάθεις καὶ νὰ μάθεις ἀπ τοὺς σπουδασμένους. Πάντα στὸ νοῦ σου νἄχῃς τὴν Ἰθάκη. Τὸ φθάσιμον ἐκεῖ εἶν ὁ προορισμός σου. Ἀλλὰ μὴ βιάζῃς τὸ ταξείδι διόλου. Καλλίτερα χρόνια πολλὰ νὰ διαρκέσει. Καὶ γέρος πιὰ ν ἀράξῃς στὸ νησί, πλούσιος μὲ ὅσα κέρδισες στὸν δρόμο, Κ. Καβάφης Στους Σφακιανούς μαθητές και φοιτητές Ο Πρόεδρος και τα μέλη του Δ.Σ. της Ένωσης των Απανταχού Σφακιανών εύχονται στους μαθητές και φοιτητές των Σφακιών καλή πρόοδο και επιτυχίες στη σχολική χρονιά που άρχισε. Το κύριο άρθρο της Εφημερίδας μας, για την ομιλία του μεγάλου Έλληνα επαναστάτη Θεόδωρου Κολοκοτρώνη προς τους μαθητές στην Πνύκα, το 1838, αφιερώνεται σε σας. Να συνειδητοποιήσετε ΔΩΡΕΕΣ ΥΠΕΡ Π.Π.Ι. ΣΦΑΚΙΩΝ κάτι πολύ σημαντικό: Οι νέοι που σήμερα σπουδάζετε, θα πλαισιώσετε την κοινωνία και θα καταλάβετε σημαντικές θέσεις και θα οδηγήσετε τη χώρα μας. Σας προτρέπουμε να αξιοποιήσετε τις σπουδές σας, σε όποιο στάδιο της εκπαίδευσης και αν βρίσκεστε. Η ποιότητα είναι η καλύτερη συνταγή ενάντια στη κρίση που σε μεγάλο βαθμό είναι και κρίση αξιών. Να έχετε ιδανικά και θάρρος. Επιτυχίες Σφακιανόπουλων στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση Σ αυτούς τους δύσκολους καιρούς για την Οικονομία και την Εκπαίδευση στη χώρα μας η Ένωση των Απανταχού Σφακιανών, όπως κάθε χρόνο έτσι και φέτος, συγχαίρει τους μαθητές της Επαρχίας Σφακίων για την εισαγωγή τους στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Η προσπάθεια τους είναι αξιέπαινη και, χρόνο με το χρόνο, η Eπαρχία μας σημειώνει όλο και περισσότερες επιτυχίες. Συγχαίρουμε τα παιδιά και τiς οικογένειές τους και τους ευχόμαστε ολόψυχα καλή πρόοδο και καλές σπουδές. l Γλυνιαδάκη Αντωνία του Γεωργίου, Νομική Θεσσαλονίκης l Βρανάκη Εμμανουέλα του Γεωργίου, Μηχ. Περιβάλλοντος Τ.Ε. Κοζάνης l Γλυνιαδάκης Παντελής του Γεωργίου, Τ.Ε.Ι Τεχνολογίας Τροφίμων Θεσσαλονίκης l Κοντορινάκη Παυλίνα-Σοφία του Ανδρέου, Τ.Ε.Ι. Διατροφής και Διαιτολογίας, Σητεία l Κουκουνάρη Ελένη του Γεωργίου, Τ.Ε.Ι. Διατροφής και Διαιτολογίας, Σητεία l Μπούχλη Αθηνά του Νικολάου, σχολή Ηλεκτρολόγων - Μηχανικών, Τ.Ε.Ι. Ηρακλείου l Μπούχλη Κωνσταντίνα του Νικολάου, σχολή Ηλεκτρολόγων - Μηχανικών, Τ.Ε.Ι. Ηρακλείου l Τζωρτζάκη Εμμανουέλα του Εμμανουήλ, Τ.Ε.Ι. Επιστήμης και Τεχνολογίας Υλικών, Ηράκλειο l Τσικουράκη Άννα του Κωνσταντίνου, τμήμα Διεθνών Ευρωπαικών και Περιφερειακών Σπουδών, Πάντειο Πατρουδάκης Γεώργιος του Ευστρατίου: 200, για το ασθενοφόρο Σφακίων Οικογένεια Κοπασάκη Ανδρέα: 500, στη μνήμη του Tριμηνιαία έκδοση της Ένωσης των Απανταχού Σφακιανών Ιδιοκτήτης: «Ένωση των Απανταχού Σφακιανών», ΕΜ. ΜΠΕΝΑΚΗ & ΖΑΛΟΓΓΟΥ 15, ΤΚ Αθήνα, Τηλ. - FAX.: , info@ensfakia.gr, Εκδότης - Διευθυντής: Γιάννης Πολυράκης, ypoly@math.ntua.gr, Συντακτική επιτροπή: Καλλιόπη Γερωνυμάκη, Γιάννης Πολυράκης, Βασίλης Θωμάς, Ανδρέας Κούνδουρος, Ελένη Γεωργιλιδάκη Επιμέλεια φωτογραφιών: Λευτέρης Σαμοθράκης, Επιμέλεια εντύπου - σελιδοποίηση: Σπύρος Γκίκας Δακτυλογράφηση χειρογράφων - Διόρθωση κειμένων: Χριστίνα Γερολυμάτου, Ανδρέας Κούνδουρος Διαχωρισμός - Εκτύπωση - Ετικετοποίηση - Συσκευασία: ΓΡΑΦΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ - ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΑΠΑΡΣΙΣ» Μυκηνών 9 - Κεραμεικός, ΑΘΗΝΑ Τηλ , aparsis.publ@gmail.com Επιταγές - Εμβάσματα: Προς: Ένωση Απανταχού Σφακιανών POSTE RESTANTE Κ.Τ.Α. ΑΙΟΛΟΥ 100, Τ.Κ Αθήνα Αιμοδοσία στο Π.Π.Ι. Ο ακούραστος Αντιδήμαρχος, Μανούσος Χιωτάκης, με το ιατρικό προσωπικό του Π.Π.Ι. ΟΙ ΠΟΡΟΙ ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ ΜΑΣ Η συντακτική επιτροπή της εφημερίδας και το Δ.Σ. της Ένωσης των Απανταχού Σφακιανών, ευχαριστούμε θερμά όλους όσοι έστειλαν τη συνδρομή τους στην εφημερίδα μας. Επίσης, ευχαριστούμε τους δωρητές που, πέραν της ετήσιας συνδρομής τους, ενισχύουν την εφημερίδα με μεγαλύτερα ποσά. Οι συνδρομές και δωρεές καλύπτουν περίπου το 1/3 του ετήσιου κόστους έκδοσης και αποστολής της, παρά τη δραστική μείωσή του που καταφέραμε. Για να στείλετε τη συνδρομή σας, κόψτε το Δελτάριο ΤΑΧΥΠΛΗΡΩΜΗΣ των ΕΛ.ΤΑ. που υπάρχει στο φύλλο, συμπληρώστε τα στοιχεία σας και το ποσόν που θέλετε και δώστε το στον Ταχυδρόμο ή στο Κατάστημα των ΕΛ.ΤΑ. Δεν απαιτούνται ταχυδρομικά έξοδα. Σας ευχαριστούμε. Συνδρομές για την Ένωση και την εφημερίδα μας l Μανουσογιαννάκης Ιωσήφ (Ναύαρχος), Αθήνα: 50 l Γερωνυμάκης Σπύρος (ταβέρνα Βάταλος), Φραγκοκάστελλο: 50 l Μανούσακα Ειρήνη, Σκαλωτή: 20 l Βουζουνεράκης Εμμανουήλ, Ν.Σμύρνη Αττικής: 50 l Σολινταδάκης Εμμανουήλ, Χανιά: 20 l Μαλαμαδάκης Γεώργιος, Αγ. Ρουμέλη: 20 l Βλητάκης Ευτύχιος, Χολαργός, Αθήνα: 10 l Παπαδόσηφου Άρτεμις, Ρέθυμνο-Περιβόλια: 50 l Κούνδουρου Μαριλένα, Σεπόλια - Αθήνα: 20 l Κουλιέρης Νικ. Γεώργιος, Παλαιόχωρα: 50 l Μπαμπιολάκης Ιωσήφ, Αγ. Στέφανος Αττικής: 50 l Ψαρού Γεωργία, Ρέθυμνο: 20 l Παπαχριστοδούλου Ευστράτιος, Αθήνα: 20 l Μπραός Ιωάννης, Χ. Σφακίων: 100 l Γιάνναρης Στυλιανός, Αχαρναί Αττικής: 50 l Γιάνναρη Βασιλική, Αχαρναί Αττικής: 50 l Γιάνναρη Αργυρώ, Σύρος: 50 l Βιτζιλάκης Εμμανουήλ, Αθήνα: 300 l Νικηφοράκης Εμμαν. Ιωάννης, Ιμβρος Σφακίων: 150 στη μνήμη των γονέων του, Εμμανουήλ και Χρυσαυγής l Σακελλάρης Νίκος, Λουτρό Σφακίων: 50, στη μνήμη του Σταύρου Κριαρά l Πολυράκης Ανδρέα Ιωάννης, 100, στη μνήμη των γονέων του

3 FYLLO_153_Layout 1 9/29/15 12:26 PM Page 3 3 Συνέχεια από την πρώτη σελίδα αιδιά μου! Εις τον τόπο τούτο, οπού «Πεγώ πατώ σήμερα, επατούσαν και εδημηουργούσαν τον παλαιό καιρό άνδρες σοφοί, και άνδρες με τους οποίους δεν είμαι άξιος να συγκριθώ και ούτε να φθάσω τα ίχνη των. Εγώ επιθυμούσα να σας ιδώ, παιδιά μου, εις την μεγάλη δόξα των προπατόρων μας και έρχομαι να σας ειπώ όσα εις τον καιρό του αγώνος και προ αυτού και ύστερα απ' αυτόν ο ίδιος επαρατήρησα, και απ' αυτά να κάμωμε συμπερασμούς και δια την μέλλουσαν ευτυχίαν σας, μολονότι ο Θεός μόνος ηξεύρει τα μέλλοντα. Δια τους παλαιούς Έλληνας, οποίας γνώσεις είχαν και ποία δόξα και τιμήν έχαιραν κοντά εις τα άλλα έθνη του καιρού των, οποίους ήρωας, στρατηγούς, πολιτικούς είχαν, σας λέγουν οι διδάσκαλοί σας, εγώ δεν είμαι αρκετός. Σας λέγω μόνον πως ήταν σοφοί, και από εδώ επήραν και εδανίσθησαν τα άλλα έθνη τη σοφία των Όταν αποφασίσαμε να κάμωμε την Επανάσταση, δεν εσυλλογισθήκαμε ούτε πόσοι είμεθα ούτε πως δεν έχομε άρματα ούτε ότι οι Τούρκοι εβαστούσαν τα κάστρα και τας πόλεις αλλά ως μία βροχή έπεσε εις όλους μας η επιθυμία της ελευθερίας μας, και όλοι, και ο κλήρος μας και οι προεστοί και οι καπεταναίοι και οι πεπαιδευμένοι και οι έμποροι, μικροί και μεγάλοι, όλοι εσυμφωνήσαμε εις αυτό το σκοπό και εκάμαμε την Επανάσταση. Εις τον πρώτο χρόνο της Επαναστάσεως είχαμε μεγάλη ομόνοια και όλοι ετρέχαμε σύμφωνοι. Ο ένας επήγεν εις τον πόλεμο, ο αδελφός του έφερνε ξύλα, η γυναίκα του εζύμωνε, το παιδί του εκουβαλούσε ψωμί και μπαρουτόβολα εις το στρατόπεδον και εάν αυτή η ομόνοια εβαστούσε ακόμη δύο χρόνους, ηθέλαμε κυριεύσει και την Θεσσαλία και την Μακεδονία, και ίσως εφθάναμε και έως την Κωνσταντινούπολη Άλλά δεν εβάσταξε!... Ήρχησεν η διχόνοια και εχάθη η πρώτη προθυμία και ομόνοια. Και όταν έλεγες τον Κώστα να δώσει χρήματα διά τας ανάγκας του έθνους ή να υπάγει εις τον πόλεμο, τούτος επρόβαλε τον Γιάννη. Και μ' αυτόν τον τρόπο κανείς δεν ήθελε ούτε να συνδράμει ούτε να πολεμήσει. Και τούτο εγίνετο, επειδή δεν είχαμε ένα αρχηγό και μίαν κεφαλή. Αλλά ένας έμπαινε πρόεδρος έξι μήνες, εσηκώνετο ο άλλος και τον έριχνε και εκάθετο αυτός άλλους τόσους, και έτσι ο ένας ήθελε τούτο και ο άλλος το άλλο. Ισως όλοι ηθέλαμε το καλό, πλην καθένας κατά την γνώμη του. Με τούτο τον τρόπο δεν κτίζεται ποτέ το σπίτι, αλλά πρέπει να είναι ένας αρχιτέκτων, οπού να προστάζει πως θα γενεί. Παρομοίως και ημείς εχρειαζόμεθα έναν αρχηγό και έναν αρχιτέκτονα, όστις να προστάζει και οι άλλοι να υπακούουν και να ακολουθούν. Αλλ' επειδή είμεθα εις τέτοια κατάσταση, εξ αιτίας της διχόνοιας, μας έπεσε η Τουρκιά επάνω μας και κοντέψαμε να χαθούμε, και εις τους στερνούς επτά χρόνους δεν κατορθώσαμε μεγάλα πράγματα.. Εγώ, παιδιά μου, κατά κακή μου τύχη, εξ αιτίας των περιστάσεων, έμεινα αγράμματος και δια τούτο σας ζητώ συγχώρηση, διότι δεν ομιλώ καθώς οι δάσκαλοι σας. Σας είπα όσα ο ίδιος είδα, ήκουσα και εγνώρισα, δια να οφεληθείτε από τα απερασμένα και από τα κακά αποτελέσματα της διχόνοιας, την οποίαν να αποστρέφεστε, και να έχετε ομόνοια. Εμάς μη μας τηράτε πλέον. Το έργο μας και ο καιρός μας επέρασε. Και οι ημέρες της γενεάς, η οποία σας άνοιξε το δρόμο, θέλουν μετ' ολίγον περάσει. Την ημέρα της ζωής μας θέλει διαδεχθεί η νύκτα του θανάτου μας. Εις εσάς μένει να ισάσετε και να στολίσετε τον τόπο, οπού ημείς ελευθερώσαμε και δια να γίνει τούτο, πρέπει να έχετε ως θεμέλια της πολιτείας την ομόνοια, την θρησκεία, την καλλιέργεια του Θρόνου και την φρόνιμον ελευθερία. Ο Κολοκοτρώνης στην Πνύκα Παραινέσεις προς τη νεολαία Παμπόνηρος επαναστάτης Συνεχίζουμε με κάποια σχόλια στην ομιλία του Κολοκοτρώνη που θεωρούμε χρήσιμα. Είναι δύσκολο να πιστέψουμε ότι ο μεγάλος και παμπόνηρος επαναστάτης ο μεγάλος ηγέτης στη σηνείδηση των Ελλήνων πήγε στο γυμνάσιο για να ακούσει το Γυμνασιάρχη. Οπωσδήποτε θα του ήταν ιδιαίτερα ευχάριστη η διδασκαλία από ένα τόσο μορφωμένο καθηγητή αλλά ο κύριος λόγος της επίσκεψής του ήταν να συναντήσει τους νέους μαθητές και μάλιστα κάθισε μαζί τους και παρακολούθησε το μάθημα. Και μόνο αυτή η πράξη του μεγάλου ηγέτη δείχνει το μέγεθος της σοφίας και της μεγαλοσύνης του. Πήγε στο σχολείο γιατί πίστευε ότι η παιδεία είναι το μέλλον της Ελλάδος, πίστευε ότι η παιδεία θα συνέχιζε το έργο της επανάστασης και ότι στη παιδεία θα στήριζε το μέλλον της η Ελλάδα, πράγμα που το τονίζει ιδιαίτερα στην αρχή αλλά και στο τέλος της ομιλίας του. Αρχίζει ως εξής: «Παιδιά μου! Εις τον τόπο τούτο, οπού εγώ πατώ σήμερα, επατούσαν και εδημηγορούσαν τον παλαιό καιρό άνδρες σοφοί, και άνδρες Όταν αποφασίσαμε να κάμωμε την Επανάσταση, δεν εσυλλογισθήκαμε ούτε πόσοι είμεθα ούτε πως δεν έχομε άρματα ούτε ότι οι Τούρκοι εβαστούσαν τα κάστρα και τας πόλεις με τους οποίους δεν είμαι άξιος να συγκριθώ και ούτε να φθάσω τα ίχνη των. Εγώ επιθυμούσα να σας ιδώ, παιδιά μου, εις την μεγάλη δόξα των προπατόρων μας, και έρχομαι να σας ειπώ, όσα εις τον καιρό του αγώνος και προ αυτού και ύστερα απ' αυτόν ο ίδιος επαρατήρησα, και απ' αυτά να κάμωμε συμπερασμούς και δια την μέλλουσαν ευτυχίαν σας. Και δια τους παλαιούς Έλληνας, οποίας γνώσεις είχαν και ποία δόξα και τιμήν έχαιραν κοντά εις τα άλλα έθνη του καιρού των, οποίους ήρωας, στρατηγούς, πολιτικούς είχαν σας λέγουν καθ' ημέραν οι διδάσκαλοί σας. Εγώ δεν είμαι αρκετός. Σας λέγω μόνον πως ήταν σοφοί, και από εδώ επήραν και εδανείσθησαν τα άλλα έθνη την σοφίαν των.» Εδώ ο μεγάλος ηγέτης και απελευθερωτής της Ελλάδας απευθυνόμενος στους νέους τονίζει τη καταγωγή τους αρχίζοντας από τους αρχαίους προγόνους. Επίσης διακρίνεται η στοργή και η αγάπη του προς τα παιδιά. Αρχίζει την ομιλία του υμνώντας την αρχαία Ελλάδα και τους μεγάλους Έλληνες. Δεν είναι τυχαίο δεδομένου ότι Βαυαρός ήταν ο βασιλιάς της Ελλάδας και δεδομένης της «Βαυαροκρατίας» που κυριαρχούσε στην Ελληνική διοίκηση και στο Ελληνικό κράτος. Αν και εκείνος αυτό τον καιρό ήταν μέλος του συμβουλίου του Βασιλιά Όθωνα, αρχίζει με την Αρχαία Ελλάδα, εκθειάζει τη σοφία και το πολιτισμό παραλείποντας πολέμους και ηρωϊκά κατορθώματα των αρχαίων προγόνων μας. «Όταν αποφασίσαμε να κάμωμε την Επανάσταση, δεν εσυλλογισθήκαμε ούτε πόσοι είμεθα ούτε πως δεν έχομε άρματα ούτε ότι οι Τούρκοι εβαστούσαν τα κάστρα και τας πόλεις αλλά ως μία βροχή έπεσε εις όλους μας η επιθυμία της ελευθερίας μας, και όλοι, και ο κλήρος μας και οι προεστοί και οι καπεταναίοι και οι πεπαιδευμένοι και οι έμποροι, μικροί και μεγάλοι, όλοι εσυμφωνήσαμε εις αυτό το σκοπό και εκάμαμε την Επανάσταση. Εις τον πρώτο χρόνο της Επαναστάσεως είχαμε μεγάλη ομόνοια και όλοι ετρέχαμε σύμφωνοι. Ο ένας επήγεν εις τον πόλεμο, ο αδελφός του έφερνε ξύλα, η γυναίκα του εζύμωνε, το παιδί του εκουβαλούσε ψωμί και μπαρουτόβολα εις το στρατόπεδον και εάν αυτή η ομόνοια εβαστούσε ακόμη δύο χρόνους, ηθέλαμε κυριεύσει και την Θεσσαλία και την Μακεδονία, και ίσως εφθάναμε και έως την Κωνσταντινούπολη Άλλά δεν εβάσταξε... Ήρχησεν η διχόνοια και εχάθη η πρώτη προθυμία και ομόνοια. Και όταν έλεγες τον Κώστα να δώσει χρήματα διά τας ανάγκας του έθνους ή να υπάγει εις τον πόλεμο, τούτος επρόβαλλε τον Γιάννη. Και μ' αυτόν τον τρόπο κανείς δεν ήθελε ούτε να συνδράμει ούτε να πολεμήσει. Και τούτο εγίνετο, επειδή δεν είχαμε ένα αρχηγό και μίαν κεφαλή. Άλλά ένας έμπαινε πρόεδρος έξι μήνες, εσηκώνετο ο άλλος και τον έριχνε και εκάθετο αυτός άλλους τόσους, και έτσι ο ένας ήθελε τούτο και ο άλλος το άλλο. Ισως όλοι ηθέλαμε το καλό, πλην καθένας κατά την γνώμη του. Με τούτο τον τρόπο δεν κτίζεται ποτέ το σπίτι, αλλά πρέπει να είναι ένας αρχιτέκτων, οπού να προστάζει πως θα γενεί. Παρομοίως και ημείς εχρειαζόμεθα έναν αρχηγό και έναν αρχιτέκτονα, όστις να προστάζει και οι άλλοι να υπακούουν και να ακολουθούν. Αλλ' επειδή είμεθα εις τέτοια κατάσταση, εξ αιτίας της διχόνοιας, μας έπεσε η Τουρκιά επάνω μας και κοντέψαμε να χαθούμε, και εις τους στερνούς επτά χρόνους δεν κατορθώσαμε μεγάλα πράγματα» Εδώ τα σχόλια περιττεύουν «Εγώ, παιδιά μου, κατά κακή μου τύχη, εξ αιτίας των περιστάσεων, έμεινα αγράμματος και δια τούτο σας ζητώ συγχώρηση, διότι δεν ομιλώ καθώς οι δάσκαλοι σας. Σας είπα όσα ο ίδιος είδα, ήκουσα και εγνώρισα, δια να ωφεληθείτε από τα περασμένα και από τα κακά αποτελέσματα της διχόνοιας, την οποίαν να αποστρέφεσθε, και να έχετε ομόνοια. Εμάς μη μας τηράτε πλέον. Το έργο μας και ο καιρός μας επέρασε. Και οι ημέρες της γενεάς, η οποία σας άνοιξε το δρόμο, θέλουν μετ' ολίγον περάσει. Την ημέρα της ζωής μας θέλει διαδεχθεί η νύκτα του θανάτου μας. Εις εσάς μένει να ισάσετε και να στολίσετε τον τόπο, οπού ημείς ελευθερώσαμε και, δια να γίνει τούτο, πρέπει να έχετε ως θεμέλια της πολιτείας την ομόνοια, την θρησκεία, την καλλιέργεια του Θρόνου και την φρόνιμον ελευθερία.» Εδώ φαίνεται ότι η προσοχή και η ελπίδα του μεγάλου ηγέτη για τη νέα γενιά. Τονίζει πως ο ρόλος της γενιάς του έχει λήξει και ότι η νέα γενιά πρέπει να ετοιμαστεί, να αποκτήσει τα εφόδια να τη διαδεχθεί και να στολίσει τον τόπο που εκείνοι απελευθέρωσαν. Επίσης ο μεγάλος επαναστάτης προτρέπει τους νέους σε ειρηνικά έργα και δεν σπείρει «καινά δαιμόνια» αλλά συνιστά στους νέους να συνδράμουν τη πολιτεία και συστήνει την «φρόνιμον ελευθερίαν» Τάδε έφη Κολοκοτρώνης. Για την επιλογή και τα σχόλια Γιάννης Πολυράκης.

4 FYLLO_153_Layout 1 9/29/15 12:27 PM Page 4 4 ΝΙΚΗΤΕΙΑ 2015 Η παράδοση συνεχίζεται Είναι χαρά και τιμή για μένα που βρίσκομαι σήμερα στο χώρο αυτό, και προσωπικά, αλλά και εκπροσωπώντας την «Ένωση των Απανταχού Σφακιανών», και μεταφέροντας σε όλους σας, τους θερμούς χαιρετισμούς ολόκληρου του Διοικητικού της Συμβουλίου. Από τη θέση, αυτή θέλω να συγχαρώ τους συντελεστές της οργάνωσης της σημερινής εκδήλωσης, καθώς και όλους τους αθλητές, μικρούς και μεγάλους, που συμμετέχουν στα Νικήτεια Της Ελένης Γεωργιλιδάκη - Κουκουναράκη Δικηγόρου, Ειδικής Γραμματέα της Ένωσης των Απανταχού Σφακιανών Κύριε Δήμαρχε, αγαπητοί συγχωριανοί και συνεπαρχιώτες και όλοι εσείς που τιμάτε με την παρουσία σας και δίνετε περιεχόμενο στη γιορτή αυτή. Η σημερινή γιορτή έχει διπλό χαρακτήρα και περιεχόμενο. Κατ' αρχήν, είναι η θρησκευτική γιορτή κατά την οποία τιμάται η μνήμη του Αγίου Νικήτα, με την τέλεση της λειτουργίας σ' αυτό το εκκλησάκι και, στη συνέχεια, η διεξαγωγή των ΝΙ- ΚΗΤΕΙΩΝ 2015 που είναι γιορτή αθλητικών αγώνων, στους οποίους η νεολαία του τόπου μας συμμετέχει και αγωνίζεται τον αγώνα τον καλό, εμφορούμενη από ευγενή άμιλλα και αθλητικό πνεύμα, δίδοντας έτσι μεγαλύτερη αξία στην ύπαρξή της, αλλά συγχρόνως με την συμμετοχή της και μόνο, αποτίει φόρο τιμής στην ανά τους αιώνες, ιστορία του τόπου μας, για τον οποίο όλοι είμαστε περήφανοι. Σύμφωνα με ιστορικούς που έχουν ασχοληθεί με την ιστορία της περιοχής μας, αλλά και τον ιστορικό της επαρχίας Σφακίων Γρ. Παπαδοπετράκη, στο χώρο αυτό που σήμερα υπάρχει το μικρό εκκλησάκι του Αγίου Νικήτα, υπήρχε κατά την αρχαιότητα, Ναός και Βωμός της Θεότητας Νίκης. Στην ευρύτερη περιοχή υπήρχε μια πόλη με το όνομα Νικήτα, με σπουδαία οικονομική και πολιτισμική δραστηριότητα, για πολλούς αιώνες. Την εποχή της άνθησης της πόλης, σε χρόνους που χάνονται στα βάθη των αιώνων, έρχονταν στην πόλη Νικήτα και στο βωμό της θεότητας Νίκη και απέδιδαν τιμές και σπονδές στην προχριστιανική Θεότητα, όχι μόνον οι περίοικοι αλλά και Κρήτες από ολόκληρο το νησί και πραγματοποιούνταν αγωνίσματα δρόμου, ιπποδρομίας, τοξοβολίας, πάλης κ.λπ. Η πόλη Νικήτα καταστράφηκε, αλλά δεν γνωρίζουμε με βεβαιότητα την αιτία της καταστροφής της. Πιθανολογείται ότι αλλεπάλληλοι σεισμοί την ισοπέδωσαν, σε χρόνο που επίσης δεν γνωρίζουμε. Ο Γρ. Παπαδοπετράκης αναφέρει ότι, το 1371 μ.χ., οι Ενετοί χρησιμοποίησαν υλικά από την αρχαία κατεστραμμένη πόλη, για το χτίσιμο του κάστρου και έτσι τα ίχνη της εξαφανίστηκαν εντελώς. Με την έλευση και επικράτηση του χριστιανισμού στον τόπο μας, τη θεότητα Νίκη αντικατέστησε ο Άγιος Νικήτας. Η διεξαγωγή των αθλητικών αγώνων, όμως, και η προσέλευση του κόσμου συνεχίστηκε, μόνο που τώρα οι Κρήτες τιμούσαν τη μνήμη του Αγίου Νικήτα και οι αθλητικοί αγώνες διεξάγονταν και συνεχίζουν και σήμερα να διεξάγονται προς τιμήν του, και για να τιμήσουμε την ιστορία μας. Η ταυτότητα των λαών που καθιέρωσαν τους αγώνες αυτούς στον τόπο μας δεν είναι γνωστή. Δεν είναι γνωστό, επίσης, πότε καθιερώθηκαν για πρώτη φορά. Όμως είναι βέβαιο ότι στην Κρήτη γίνονταν αθλητικοί αγώνες, από τότε που κατοίκησαν το νησί, Ελληνικά φύλα και άρχισε να αναπτύσσεται ο Ελληνικός Πολιτισμός. Δηλαδή εδώ και χιλιάδες χρόνια και, σύμφωνα με τον ιστορικό της επαρχίας μας, οι αθλητικοί αγώνες στο νησί συνεχίστηκαν για πολλούς αιώνες, ακόμη και στους σκοτεινούς χρόνους της δουλείας του Ελληνισμού από τους κατά καιρούς κατακτητές της, τους Άραβες, τους Ενετούς και τους Τούρκους. Σ' όλα αυτά τα ατέλειωτα χρόνια, οι πρόγονοί μας μέσα από τις παραδόσεις τους, τα ήθη και έθιμα τους, τα αθλητικά λατρευτικά δρώμενα, διατήρησαν αλώβητη την Ελληνική τους συνείδηση και διαφύλαξαν τις πολιτισμικές τους αξίες. Ακόμη και μετά το 394 μ.χ., χρονολογία που απαγορεύτηκαν οι Ολυμπιακοί αγώνες από τον Βυζαντινό αυτοκράτορα Θεοδόσιο τον Α, στον τόπο μας συνεχίστηκε η διεξαγωγή των Νικητείων. Από σχετικές αναφορές και επισημάνσεις των ιστορικών Θεοχ. Δετοράκη, Διόδωρου Σικελιώτη, Στοβαίου, αλλά και του Παυσανία που έζησε το 2ο μ.χ. αιώνα, προκύπτει ότι εδώ στο νησί μας, οι αρχαίοι πρόγονοί μας επιδίδονταν στη διεξαγωγή αγώνων στίβου και πριν από την καθιέρωση των αγώνων στο χώρο της αρχαίας Ολυμπίας. Δεν ξέρω, ίσως είναι τοπικιστική υπερβολή, ίσως και να μην είναι, αν πούμε ότι οι αθλητικοί αγώνες στην περιοχή μας ίσως αποτέλεσαν τον προάγγελο και το θεμέλιο, πάνω στο οποίο στηρίχτηκε αρχικά η καθιέρωση των αγώνων στην αρχαία Ολυμπία. Πάντως από συγκεκριμένες αναφορές των προαναφερομένων ιστορικών, προκύπτει ότι Είναι βέβαιο ότι στην Κρήτη γίνονταν αθλητικοί αγώνες, από τότε που κατοίκησαν το νησί, Ελληνικά φύλα και άρχισε να αναπτύσσεται ο Ελληνικός Πολιτισμός οι Κρήτες είχαν στενή σχέση με τους αγώνες που γίνονταν και στην αρχαία Ολυμπία, προς τιμήν του Διός, και με τους μουσικούς αγώνες που διεξάγονταν στους Δελφούς προς τιμήν του Απόλλωνα, τα Πύθια. Σύμφωνα με τις ίδιες πηγές, ανακηρύχτηκαν Ολυμπιονίκες, οι Κρήτες, Εργοτέλης, Φιλωνίδης, Σωτάδης, καθώς και Πυθιονίκης, ο Ταρραίος (καταγόμενος από την περιοχή της σημερινής Αγίας Ρουμέλης), Χρυσοθέμης. Πέραν, όμως, από τους θρύλους και τις παραδόσεις αυτές, στη διεξαγωγή αθλητικών αγώνων στο νησί μας αναφέρονται και οι δυο κορυφαίοι σοφοί της κλασσικής αρχαιότητας. Ο Αριστοτέλης γράφει ότι «η εκπαίδευση των Κρητών στα αθλητικά αγωνίσματα, και μάλιστα στα πολεμικά, ήταν καθιερωμένη από τους Νόμους». Ο Πλάτωνας, επίσης, αναφέρει ότι «Οι πόλεις της Κρήτης ομοιάζουν με στρατόπεδα και, την περίοδο της ειρήνης, οι Κρήτες ζούσαν σε ατμόσφαιρα πολεμική. Ακόμη και οι χοροί της Κρήτης και τα τραγούδια της αποτελούσαν μίμηση μάχης πολεμικής». Είναι γνωστό, αλλά αξίζει να αναφερθεί, ότι στην περιοχή μας δεν έχουν γίνει σοβαρές αρχαιολογικές έρευνες. Έτσι χωρίς αδιάσειστα ιστορικά ντοκουμέντα, όλα αυτά, θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει ότι είναι μόνο θρύλοι και δοξασίες. Ίσως κάποια στιγμή, αυτές οι παραδόσεις και οι θρύλοι για τον τόπο μας επιβεβαιωθούν από την αρχαιολογική έρευνα. Όμως, αγαπητοί φίλοι, γεγονός είναι ότι σήμερα, 15 Σεπτεμβρίου 2015, εδώ στο Φραγκοκάστελλο, στη θέση της αρχαίας πόλης Νικήτα, εμείς, όπως κάθε χρόνο, μαζευτήκαμε και γιορτάζουμε τη μνήμη του Αγίου Νικήτα και συγχρόνως αποτίουμε φόρο τιμής στην ιστορία του νησιού μας, παρακολουθώντας με υπερηφάνεια τη νεολαία μας να συμμετέχει και να αγωνίζεται στους αθλητικούς αγώνες Νικήτεια Εύχομαι και ελπίζω κάποτε τα Νικήτεια να γίνουν γνωστά σ' ολόκληρη τη Κρήτη και να συμμετέχουν αθλητές από ολόκληρο το νησί. Εμείς οι μεταγενέστεροι έχουμε υποχρέωση να συμβάλουμε σ' αυτή την προσπάθεια. Αγαπητοί συμπολίτες, όλα όσα αναφέρθηκαν παραπάνω ανάγονται, ασφαλώς, στην ιστορία του τόπου μας, στα ήθη, τις παραδόσεις μας και, μαζί με πολλά άλλα, αποτελούν τις ρίζες μας, που είναι απαραίτητο, όσο και χρήσιμο, να τις γνωρίζουμε. Όμως, κατά τη γνώμη μου, πέρα από το να νοιώθουμε περήφανοι γι' αυτά, πρέπει να συνεχίζουμε να δημιουργούμε κατάλληλες συνθήκες ανάπτυξης καινούργιων πολιτιστικών γεγονότων μέσα από τα οποία θα αναπτύσσεται και θα αναβαθμίζεται η προσωπικότητα και το πνεύμα του καθενός από μας, για το συμφέρον συνολικά της κοινωνίας μας. Σήμερα, περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη εποχή, έχουμε την ανάγκη και να γνωρίζουμε την πολιτιστική μας κληρονομιά και να την χρησιμοποιούμε ως αντίβαρο στην πολιτιστική και πολιτική κρίση, για να αναπτύξουμε ή να διατηρήσουμε ηθικές αξίες, όπως δημοκρατικές αρχές, ισονομία, ευρύτητα πνεύματος, αίσθημα δικαίου στην καθημερινότητα, κοινωνική δικαιοσύνη, αλληλεγγύη και αγάπη για τους γύρω μας. Τα τελευταία χρόνια πιστεύω ότι οι πολιτιστικές εκδηλώσεις που πραγματοποιούνται σ' ολόκληρη την Επαρχία, έχουν αυξηθεί και αριθμητικά και έχουν αναβαθμιστεί ποιοτικά. Εύχομαι πραγματικά ακόμη μεγαλύτερη πρόοδο στον τομέα αυτό και θέλω, με την ιδιότητά μου, του μέλους του Δ.Σ της «Ένωσης των Απανταχού Σφακιανών», να διαβεβαιώσω, ότι ήδη καταβάλλουμε κάθε προσπάθεια προς αυτήν την κατεύθυνση, την οποία θα συνεχίσουμε και θα εντείνουμε, για να βοηθήσουμε με όποια μέσα μπορούμε την πολιτιστική ανάπτυξη της γενέτειράς μας. Εάν όλοι ενώσουμε τις προσπάθειές μας για την πραγματική αναβάθμιση του τόπου μας και των ανθρώπων του και προσπαθήσουμε να έχουμε στο μυαλό μας αυτό που λέγεται, ότι δηλαδή, δεν φτάνει να είμαστε υπερήφανοι για τους προγόνους μας, αλλά πρέπει να προσπαθούμε να κάνουμε υπερήφανους, για εμάς, και τους απογόνους μας, είμαι βέβαιη ότι θα καταφέρουμε θαύματα. Εξάλλου, η πολιτιστική ανάπτυξη των ανθρώπων ενός τόπου, πιστεύω ότι δημιουργεί θετικές προϋποθέσεις για τη γενικότερη ανάπτυξη του τόπου αυτού, προς κάθε κατεύθυνση. Σύμφωνα με την παράδοση εμείς οι Σφακιανοί έχουμε τη ρίζα των Δωριέων. Σαν απόγονοι λοιπόν της σκληροτράχηλης αυτής Ελληνικής φυλής, και δύναμη ψυχής διαθέτουμε και δημοκρατικές αξίες, και αίσθημα της δικαιοσύνης και φιλότιμο και αλληλεγγύη και πεισματάρηδες είμαστε και φιλόξενοι και εγωϊστές και τοπικιστές, με την καλή έννοια του όρου βέβαια, οπότε έχουμε όλες τις προϋποθέσεις για να γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι, μάλλον αυτό που χρειαζόμαστε περισσότερο, καλύτεροι συνάνθρωποι. Εύχομαι χρόνια πολλά σε όλους μας και σύντομα να καταφέρουμε όλοι μαζί, ώστε τα Νικήτεια να αποκτήσουν ευρύτερη απήχηση και γιατί όχι Παγκρήτειο χαρακτήρα.

5 FYLLO_153_Layout 1 9/29/15 12:27 PM Page 5 5 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΡΗΤΗΣ - ΔΗΜΟΣ ΣΦΑΚΙΩΝ - ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΕΦΟΡΕΙΑ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΧΑΝΙΩΝ / ΥΠ.ΠΟ.ΠΑΙ.Θ. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΣΥΜΒΑΣΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΠΟΝΗΣΗ ΤΟΥ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ «ΦΡΑΓΚΟΚΑΣΤΕΛΛΟ ΣΦΑΚΙΩΝ, ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΦΘΟΡΩΝ - ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ - ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΧΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΧΩΡΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΟΥ ΜΝΗΜΕΙΟΥ» Επιστημονικός υπεύθυνος: Νίκος Σκουτέλης, επίκουρος καθηγητής Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Π.Κ. Συνεργάτες πανεπιστημιακοί: Μαρία Σταυρουλάκη, επίκουρη καθηγήτρια Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Π.Κ, Νόνη Μαραβελάκη, αναπληρώτρια καθηγήτρια Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Π.Κ, Μανώλης Μανούτσογλου, καθηγητής ΜΗΧΟΠ Π.Κ., Αντώνης Βαφείδης, καθηγητής ΜΗΧΟΠ Π.Κ., Παναγιώτης Παρτσινέβελος, επίκουρος καθηγητής ΜΗΧΟΠ Π.Κ. Μεταπτυχιακοί Φοιτητές Π.Κ.: Ευσταθία Ταυλοπούλου, αρχιτέκτων μηχανικός, Αναστασία Βεργανελάκη, χημικός μηχανικός, Xρυσή Καπριδάκη, χημικός μηχανικός. Φοιτητές Π.Κ.: Αντώνης Καραμήτρου, Βασίλης Βιτωράκης, Στράτος Καλατζιδάκης, Ελίνα Τζανάκη, Μαρία Τριαματάκη, Γιάννης Λιόφαγος, Αντώνης Θεολογίτης. Εξωτερικοί συνεργάτες: Αχιλλεύς Τριπολιτσιώτης, αγρονόμος τοπογράφος μηχανικός, Γεώργιος Δροσόπουλος, πολιτικός μηχανικός. Το Σάββατο, 5 Σεπτεμβρίου 2015, μετά από πρόσκληση του Δημάρχου, κ. Γιάννη Ζερβού, παρέστη στο Δημοτικό Συμβούλιο του Δήμου μας, ο επίκουρος καθηγητής της Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Π.Κ., κ. Νίκος Σκουτέλης, επιστημονικός υπεύθυνος της ομάδας έρευνας του Πολυτεχνείου Κρήτης, προκειμένου να ενημερώσει το Σώμα, σχετικά με την εξέλιξη των εργασιών στο Φραγκοκάστελλο. Ο κ. Σκουτέλης παρουσίασε την ιστορική τεκμηρίωση του Φρουρίου, τη φωτογραμμική αποτύπωση και την αποτύπωση των φθορών, τα συμπεράσματα των γεωσκοπήσεων και τη στατική συμπεριφορά του, για να φτάσει τέλος στις προτάσεις για την συνολική διαχείριση του μνημείου, τις κατασκευές και τις δράσεις για την ανάδειξη της σημασίας και της μοναδικότητάς του. Στη συνέχεια, τα μέλη του Δημοτικού Συμβουλίου τοποθετήθηκαν σε θέματα που αφορούν τις χρήσεις που θα είναι σε θέση να εξυπηρετεί το Φραγκοκάστελλο και συνομολόγησαν ότι η μελέτη οφείλει να κινηθεί στην κατεύθυνση της ένταξης και ανάδειξης των ποιοτικότερων στοιχείων του υλικού και του πνευματικού πολιτισμού που έχουν να αναδείξουν τα Σφακιά. Δελτίο Τύπου Ομοσπονδίας Επαγγελματιών Βιοτεχνών και Εμπόρων Νομού Χανίων Συνάντηση της ΟΕΒΕΝΧ με τον Δήμαρχο Σφακίων Ι. Ζερβό Την Τετάρτη 02/09/2015 πραγματοποιήθηκε συνάντηση μεταξύ του Δημάρχου Σφακίων κυρίου Ζερβού Ι. του Προέδρου της ΟΕΒΕΝΧ κ. Παυλάκη Ι., τα μέλη του Δ.Σ. της ΟΕΒΕΝΧ κ.κ. Καραπατάκη Η., Τερεζάκη Ν., Ψεγιαννάκη Π., και του Συμβούλου της ΟΕΒΕΝΧ κ. Γιακουμιδάκη Μ. και κ. Κουτσουρέλη Γ., με θέμα τη συνεργασία και τις συνέργειες που μπορούν να αναπτυχθούν μεταξύ του Δήμου και των σωματείων που εκπροσωπεί η Ομοσπονδία. Η κουβέντα μεταξύ των δύο θεσμών έγινε σε θετικότατο κλίμα και συζητήθηκαν τα παρακάτω: Καταρχήν αναφέρθηκε ο Πρόεδρος της ομοσπονδίας στο θέμα της πάταξης του παραεμπορίου και της παραεργασίας καθώς έχει διογκωθεί το φαινόμενο τον τελευταίο καιρό, λόγω της κρίσης. Ο Δήμαρχος τόνισε ότι έχει ξεκινήσει ήδη τις κινήσεις του για την πάταξη του παραεμπορίου για δύο λόγους: Καταρχήν για το λόγο της νομιμότητας και, κατά δεύτερο, για την είσπραξη των οφειλών προς το Δήμο. Στη συνέχεια αναφέρθηκε το θέμα των αδειοδοτήσεων στο οποίο ο Δήμαρχος τόνισε ότι θα κάνει ότι είναι δυνατό για την προώθηση της επιχειρηματικότητας, στα πλαίσια του δήμου μέσω της επιτάχυνσης και της διευκόλυνσης των υπο έναρξη επιχειρήσεων. Αναφέρθηκε στο θέμα της απορρόφησης κονδυλίων από τον νέο κύκλο του ΕΣΠΑ και την προώθηση των υπο ένταξη έργων του δήμου από τα οποία θα ωφεληθούν τόσο οι επιχειρήσεις του Νομού όσο και ο ίδιος ο δήμος. Αναφέρθηκε το θέμα της καταγραφής των επαγγελμάτων του Δήμου, πρόταση την οποία δέχτηκε με μεγάλο ενδιαφέρον ο Δήμαρχος, καθώς θα αποτελέσει χρήσιμο εργαλείο ανάπτυξης για της επιχειρήσεις του Δήμου, αλλά και θα δώσει μια καλή οπτική για το ποιες επιχειρήσεις λειτουργούν εντός των πλαισίων του. Προτάθηκε από την ομοσπονδία η επαφή με την γραμματεία του Δήμου ώστε να κοινοποιούνται οι διαγωνισμοί και να έχουν άμεση πρόσβαση σε αυτούς οι επιχειρήσεις - μέλη των σωματείων. Με αυτό τον τρόπο θα ωφεληθεί ο Δήμος, καθώς θα μειώσει το κόστος και η ομοσπονδία από την πρόσβαση των μελών της στους διαγωνισμούς. Γενικότερα, το προεδρείο της ομοσπονδίας και οι σύμβουλοι χαρακτήρισαν την επαφή εποικοδομητική και τον Δήμαρχο Σφακίων, κύριο Ζερβό Ι., από τους πλέον προοδευτικούς και συνεργάσιμους και ελπίζει ότι θα υπάρξει ικανοποιητική συνεργασία μεταξύ των δύο θεσμών. Κέντρο Δια Βίου Μάθησης Ενημερώνουμε όλους τους/τις ενδιαφερόμενους/ες ότι ο Δήμος Σφακίων και το Υπουργείο Πολιτισμού Παιδείας και Θρησκευμάτων (διά της Γ.Γ. Διά Βίου Μάθησης & Νέας Γενιάς και του Ιδρύματος Νεολαίας και Διά Βίου Μάθησης) συνεχίζουν επιτυχώς τη λειτουργία του Κ.Δ.Β.Μ του Δήμου Σφακίων, στο οποίο θα υλοποιηθούν εκπαιδευτικά προγράμματα Γενικής Εκπαίδευσης Ενηλίκων, με εκπαιδευτικές δράσεις ΕΘΝΙΚΗΣ ΕΜΒΕΛΕΙΑΣ & ΤΟΠΙΚΗΣ ΕΜ- ΒΕΛΕΙΑΣ. Στο Κ.Δ.Β.Μ του Δήμου Σφακίων μπορούν να δημιουργηθούν τμήματα για τα ακόλουθα προγράμματα: ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΕΘΝΙΚΗΣ ΕΜΒΕΛΕΙΑΣ 1. Καινοτομία-Επιχειρηματικότητα - Διοίκηση Επιχειρήσεων: 25 ώρες 2. Επιχειρηματικότητα και Τουριστική - Πολιτιστική Ανάπτυξη: 25 ώρες 3. Αστικοί λαχανόκηποι: 25 ώρες 4. Αγωγή Υγείας - Πρώτες Βοήθειες: 25 ώρες 5. Υπολογιστικά Φύλλα-Παρουσιάσεις (ΙΙ): 50 ώρες 6. Αγγλικά για τον Τουρισμό (Α2): 25 ώρες 7. Γερμανικά για τον Τουρισμό (Α1-Α2): 25 ώρες 8. Ιταλικά για τον Τουρισμό (Α1-Α2): 25 ώρες 9. Ρωσικά για τον Τουρισμό (Α1-Α2): 25 ώρες 10. Διαχείριση διαπροσωπικών σχέσεων: 25 ώρες 11. Εικαστικό εργαστήρι: 50 ώρες 12. Εργαστήρι μουσικής: 50 ώρες ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΤΟΠΙΚΗΣ ΕΜΒΕΛΕΙΑΣ 1. Εναλλακτικές μορφές τουρισμού: Αθλητικός Τουρισμός: 12 ώρες 2. Νέες εναλλακτικές καλλιέργειες: 25 ώρες 3. Οικιακή μελισσοκομία: 25 ώρες 4. Αρωματικά Φαρμακευτικά Φυτά: 25 ώρες. Τα προσφερόμενα προγράμματα μπορούν να παρακολουθήσουν ενήλικες κάθε εθνικής προέλευσης, ηλικίας και μόρφωσης. Για την ένταξη των ενδιαφερομένων στα τμήματα απαιτείται η συμπλήρωση σχετικής αίτησης και η υποβολή φωτοτυπίας της αστυνομικής ταυτότητας. Το εν λόγω έργο εντάσσεται στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Εκπαίδευση και Διά Βίου Μάθηση», με τίτλο Πράξεων: «Κέντρα Διά Βίου Μάθησης Προγράμματα Εθνικής Εμβέλειας & Προγράμματα Τοπικής Εμβέλειας» ΑΠ7 και «Κέντρα Διά Βίου Μάθησης Προγράμματα Εθνικής Εμβέλειας & Προγράμματα Τοπικής Εμβέλειας» ΑΠ8, που συγχρηματοδοτούνται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. Για πληροφορίες και εγγραφές απευθυνθείτε στο Δημαρχείο Σφακίων, Χώρα Σφακίων. Ημερολόγιο δράσεων l Στις 24 και 26 Αυγούστου, τοπογραφικό συνεργείο του Δήμου πραγματοποίησε αποτύπωση, προς ανάδειξη του αλσύλλιου της Χώρας Σφακίων. l Την Τρίτη 25 Αυγούστου διενεργήθηκε, στο Δημαρχείο Σφακίων, η δημοπράτηση του έργου: «Ανάπλαση οικισμών Τ.Κ. Ίμπρου, Ασφένδου, Καλλικράτη, Αγίου Ιωάννη Δήμου Σφακίων», προϋπολογισμού , που θα ολοκληρωθεί τις επόμενες ημέρες, μετά τον έλεγχο των φακέλων. l Μεταφέρθηκαν και τοποθετούνται οι πυλώνες φωταγώγησης του γηπέδου Φραγκοκάστελλου. l Πραγματοποιήθηκε συνάντηση με το μελετητικό γραφείο που επεξεργάζεται και υλοποιεί τις μελέτες εγκατάστασης και επεξεργασίας λυμάτων, στις περιοχές Φραγκοκάστελλου και Αγιάς Ρουμέλης. Εκ παραλλήλου, έγινε μελετητική προσέγγιση στην υπόθεση της εγκατάστασης επεξεργασίας λυμάτων της Χώρας Σφακίων. Ευχαριστήρια l Ως Πρόεδρος της Τοπικής Κοινότητας Ασκύφου, ευχαριστώ προσωπικά τον κ. Καπριδάκη Σταύρο του Ιωσήφ και την Cosmote, για τη δωρεά των 2 ηλεκτρονικών υπολογιστών στο Νηπιαγωγείο και στο Δημοτικό σχολείο Ασκύφου... Γεωργία Πλυμάκη Πολέντα l Με την συμπλήρωση δύο ετών από την απώλεια του Νίκου Γ. Μανουσέλη, η οικογένεια του κατέθεσε, αντί μνημοσύνου, το ποσό των χιλίων ευρώ (1.000 ) στον Δήμο Σφακίων. Το ποσό αυτό θα διατεθεί, μετά από επιθυμία της οικογένειας, για αναπτυξιακούς σκοπούς του Δήμου. Ο Δήμαρχος και το Δημοτικό συμβούλιο Σφακίων, τους ευχαριστεί θερμά για την προσφορά τους. Ο Δήμαρχος Σφακίων Ζερβός Ιωάννης Λογαριασμός στη μνήμη Άννας Ορφανουδάκη - Μπόμπολα Ο Δήμαρχος, Ζερβός Ιωάννης, και το Δημοτικό Συμβούλιο, κατά τη συνεδρίαση του Σαββάτου 5 Σεπτεμβρίου, αποφάσισαν ομόφωνα, μετά τις δημοσιεύσεις στα μέσα ενημέρωσης για τη διαχείριση του λογαριασμού που δημιουργήθηκε στη μνήμη της Άννας Ορφανουδάκη - Μπόμπολα, και που έχουν ως μοναδικό σκοπό τη στοχοποίηση του μέλους του Δημοτικού μας Συμβουλίου, πρώην Δημάρχου Σφακίων και βουλευτή ΣΥΡΙΖΑ Χανίων, κ. Πολάκη Παύλου, να ανακοινώσουν τα παρακάτω: l Τα χρήματα που συγκεντρώθηκαν (με προτροπή των συγγενών της εκλιπούσας από την Ανώπολη, προς τον σύζυγό της), αντί στεφάνων στην κηδεία της, κατατέθηκαν σε ειδικό τραπεζικό λογαριασμό, με αποκλειστικό σκοπό να χρησιμοποιηθούν για την αγορά εξοπλισμού του νέου Πολυδύναμου Περιφερειακού Ιατρείου Σφακίων. l Τον λογαριασμό αυτό διαχειρίζεται τριμελής επιτροπή, η οποία έχει οριστεί με απόφαση του Δ.Σ. και αποτελείται από Δημοτικούς Συμβούλους. l Δεν μπορεί να εκταμιευτεί κανένα ποσό, εάν το Δημοτικό Συμβούλιο δεν εκδώσει ομόφωνα απόφασή του ότι εγκρίνει τη συγκεκριμένη δαπάνη. l Δεν μπορεί να γίνει εκταμίευση κανενός ποσού της δαπάνης, εάν δεν υπάρχουν τα αντίστοιχα παραστατικά τα οποία ελέγχονται από το Νομικό τμήμα της Τράπεζας όπου διατηρείται ο λογαριασμός. l Με τα χρήματα της συγκεκριμένης δωρεάς αγοράστηκε εξοπλισμός για το νέο Πολυδύναμο Περιφερειακό Ιατρείο Σφακίων και δόθηκε το όνομά της στην αίθουσα του βιοχημικού εργαστηρίου του. l Όποιος επιθυμεί μπορεί να αναζητήσει τις αποφάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου, στο πρόγραμμα Διαύγεια, καθώς και τα ανάλογα παραστατικά αγοράς του εξοπλισμού από τον Δήμο μας.

6 FYLLO_153_Layout 1 9/29/15 12:27 PM Page 6 6 Χοροί της Κρήτης Χοροί του χθες, του σήμερα και του αύριο (;) Oχορός είναι βασικό στοιχείο πολλών πολιτισμών και αποτελεί μια από τις πιο πρώιμες εκφάνσεις της τέχνης. Είναι η ρυθμική κίνηση ενός ή περισσότερων προσώπων, που συχνά εκτελείται με συνοδεία μουσικής ή τραγουδιού και θεωρείται ως μια από τις δραστηριότητες όπου ο άνθρωπος συμμετέχει ολοκληρωτικά με σώμα και ψυχή. Της Μαρίας Κριαρά Χημικού, Ταμία της της Ένωσης των Απανταχού Σφακιανών Μέσα από τον χορό ο άνθρωπος έχει τη δυνατότητα να εκφράσει τα συναισθήματά του, τα οποία μέσω της ρυθμικής κίνησης του σώματος, εξωτερικεύονται και εκτονώνονται. Επιπλέον έχει πολλά οφέλη για την σωματική και ψυχική υγεία του αφού ως σωματική άσκηση, συνδέεται άμεσα και με μια αίσθηση ευφορίας που νιώθει το άτομο που επιδίδεται σε αυτόν. Κάθε φορά που γυμναζόμαστε απελευθερώνονται στον ανθρώπινο εγκέφαλο ενδορφίνες, οι οποίες είναι γνωστές και ως οι ορμόνες της χαράς γιατί μειώνουν τον πόνο και το άγχος και δημιουργούν ένα αίσθημα ευφορίας. Επίσης ενισχύουν το ανοσοποιητικό σύστημα, συμβάλλουν στην καλύτερη κυκλοφορία του αίματος, έχουν αντιγηραντική δράση και βοηθούν στη βελτίωση της μνήμης. Ο χορός, εμφανίστηκε πο λύ νωρίς στις ανθρώπινες κοινωνίες ως μέσο εξωτερίκευσης συναισθημάτων και ως λατρευτική τελετουργία. Η τάση για χορό φαίνεται πως είναι ένστικτη και παρατηρείται και σε άλλους οργανισμούς. Πολλά είδη του ζωικού βασιλείου, κυρίως κατά την αναζήτηση συντρόφου ή για επίδειξη ισχύος και για να προσελκύσουν ζωντανή τροφή, εκτελούν ρυθμικές κινήσεις μέσα από τις οποίες εξωτερικεύουν τις ανάγκες τους, αποδεικνύοντας με τον τρόπο αυτόν, όπως ερμηνεύουν οι επιστήμονες, την καλή τους φυσική κατάσταση, η οποία θα επιτρέψει την διαιώνιση του είδους τους. Η μελέτη των παραδοσιακών ελληνικών χορών και η κατηγοριοποίησή τους, λόγω της μεγάλης ποικιλίας που παρουσιάζουν, είναι ιδιαίτερα επίπονο έργο, για αυτό οι σχετικές μελέτες δεν είναι πολλές και δεν υπάρχει καταγραφή και κωδικοποίηση όλων των χορών που χορεύονται από τους Έλληνες Οι απαρχές του χορού Οι απαρχές του χορού χάνονται στα βάθη των προϊστορικών χρόνων και τις πρώτες μαρτυρίες για την ορχηστική τέχνη, τον χορό, τις βρίσκουμε σε βραχογραφίες και σε κεραμικά θραύσματα της Νεολιθικής Εποχής. Κάποιοι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι ο χορός είναι προγενέστερος και της μουσικής ακόμη, και δεδομένου ότι τα πρώτα μουσικά όργανα ανάγονται στην εποχή του homosapiens, τότε θα πρέπει να υποθέσουμε ότι ο χορός ίσως να γεννήθηκε σε μία εποχή πολύ πριν το π.χ.. Κάποιοι άλλοι επιστήμονες πιστεύουν ότι ο χορός είναι τόσο παλιό μέσο έκφρασης συναισθημάτων και επικοινωνίας καθώς και ανάπτυξης ομαδικής δράσης, όσο και το ανθρώπινο είδος. Ο άνθρωπος, από την εμφάνισή του στη γη μέχρι και σήμερα μέσω του χορού, εξωτερικεύει τα συναισθήματά του, συνειδητοποιεί την κοινωνική του ταυτότητα ως μέλος μιας ομάδας, κοινωνικοποιείται και εκφράζει το δέος του για τα στοιχεία της φύσης και τις θεότητες. Ο χορός ως Τέχνη φαίνεται να έχει εγκολπωθεί στην κουλτούρα πολλών οργανωμένων κοινωνιών, αρκετές χιλιετίες π.χ., ενώ σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της ορχηστικής παράδοσης τους έχει τόσο η θρησκεία, η κοινωνική οργάνωση, το πνευματικό επίπεδο όσο και η ιδιοσυγκρασία κάθε λαού. Όσον αφορά την Ευρώπη, τα θεμέλια του χορού φαίνεται να έθεσαν οι αρχαίοι πολιτισμοί της Ρώμης και της Ελλάδας. Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι ο χορός ήταν δώρο των θεών προς τον άνθρωπο και τον κατέτασσαν ανάμεσα στις Καλές Τέχνες, ενώ από την μυθολογία αναφέρεται ως έφορος του χορού, η μούσα Τερψιχόρη. Πίστευαν επίσης ότι γεννήθηκε στην Κρήτη, από όπου και διαδόθηκε στον ελλαδικό χώρο, την Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο, ενώ περιγραφές χορού υπάρχουν σε αρχαιότατα κείμενα και στον Όμηρο. Οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν ότι η ψυχή, ανακουφίζονταν από τα πάθη της με τις εξειδικευμένες κινήσεις των διάφορων χορών και αρχικά επινόησαν χορούς θρησκευτικούς-λατρευτικούς. Σταδιακά ο χορός εξελίχθηκε σε στοιχείο συνοδευτικό σημαντικών στιγμών της ζωής τους (πχ γέννηση, εφηβεία, γάμος, γιορτή, πόλεμος, θάνατος), για αυτό και υπήρχαν χοροί πολεμικοί, γυμναστικοί, θεατρικοί, χοροί συμποσίων και χοροί για γαμήλιες και άλλες χαρμόσυνες ή πένθιμες πομπές. Στο πλαίσιο αυτό διοργανώνονταν και αγώνες χορού με αφορμή εορταστικές εκδηλώσεις. Ο χορός ως ιδέα, ακόμα και στις μέρες μας, διαθέτει μια ανταγωνιστική φύση, η οποία όμως βρίσκεται σε αρμονία με την ομαδική μορφή του. Μέσω του χορού δίνεται η δυνατότητα στο συνόλου των χορευτών για ομαδική λατρεία καθώς και στο άτομο να επιδείξει τις ικανότητές του. Η ιδιαίτερη σημασία της όρχησης από την προϊστορική εποχή επιβεβαιώνεται από τα ευρήματα. Παρόλο που σαφείς ορχηστικές παραστάσεις εντοπίζονται στην προϊστορική Κρήτη, η ανεύρεση οστέινων αυλών σε νεολιθικούς οικισμούς και ειδωλίων μουσικών από την Πρώιμη Χαλκοκρατία στις Κυκλάδες, υποδηλώνουν την ανάπτυξη της μουσικής τέχνης και πιθανότατα την ύπαρξη ορχηστικών δρωμένων σε εποχές ακόμη παλαιότερες. Οι χοροί, οι ταυρομαχίες και άλλα αθλητικά γεγονότα ήταν μέρος των τελετών. Ένας σημαντικός αριθμός από πήλινες φιγούρες που εκτίθενται σήμερα στο μουσείο του Ηρακλείου παριστάνουν χορευτές. Μια πήλινη φιγούρα που βρέθηκε σε έναν τάφο στο Καμηλάρι, παριστάνει χορευτές που χορεύουν κυκλικά κρατώντας ο ένας τον άλλο από τους ώμους, όπως συμβαίνει και στους σύγχρονους Κρητικούς και όχι μόνον, χορούς Σύμφωνα επίσης με την μυθολογία, ο Δίας σώθηκε από την μανία του πατέρα του Κρόνου, χάρη στον χορό των Κουρητών, τους μυθικούς κατοίκους του Ψηλορείτη, και τον θόρυβο που έκαναν τα ξίφη τους καθώς χτυπούσαν τις ασπίδες τους. Όπως αναφέρει ο ιστορικός Λουκιανός, η μητέρα του Δία, η Ρέα, δίδαξε την τέχνη του χορού στους Κουρήτες, οι οποίοι και προστάτευαν το νεογέννητο γιό της από τη μανία του πατέρα του Κρόνου. Αναφέρει ότι πρώτη η Ρέα «ἐθέλχθη ἀπὸ τὴν τέχνη (ὀρχήσεως) καὶ εἰς μὲν τὴν Φρυγίαν ἔβαλε τοὺς Κορύβαντας νὰ χορεύσουν, εἰς δὲ τὴν Κρήτην τοὺς Κουρῆτας, καὶ δὲν ὡφελήθη ὀλίγον ἐκ τῆς τέχνης αὐτῶν, ἀφοὺ διὰ τοῦ χοροῦ των τῆς ἔσωσαν τὸν Δία, ὥστε καὶ δικαίως ὁ Ζεὺς νὰ ὁμολογῇ ὅτι ὀφείλει εἰς αὐτοὺς σῶστρα, διότι χάρις εἰς τὴν ὄρχησίν των ἐσώθη ἀπὸ τοὺς ὀδόντας τοῦ πατρός του. Ἐχόρευον δὲ ἔνοπλοι καὶ ἐν τῷ μεταξὺ ἐκρότουν τὰ ξίφη ἐπὶ τῶν ἀσπίδων καὶ ἐνεπήδων κατὰ τρόπον ἐνθουσιώδη καὶ πολεμικόν. Ἔπειτα οἱ ἐπιφανέστεροι τῶν Κρητῶν, ἐπιμελῶς ἀσκηθέντες, ἔγιναν ἄριστοι χορευταί, ὄχι μόνον οἱ ἀπλοὶ πολίται ἀλλὰ καὶ οἱ ἀνήκοντες εἰς ἡγεμονικὰς οἰκογενείας καὶ πρωτεύοντες (Λουκιανος, Περί Ορχήσεως, Μετάφραση Ιωάννου Κονδυλάκη). Παραδισιακοί χοροί Οι παραδοσιακοί χοροί στην Ελλάδα παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλία. Κάθε περιοχή

7 FYLLO_153_Layout 1 9/29/15 12:27 PM Page 7 7 έχει τους δικούς του χορούς, οι οποίοι διαφέρουν ακόμα και από χωριό σε χωριό, γεγονός που μπορεί να οφείλεται σε διάφορους λόγους, όπως πχ στη μορφολογία του εδάφους και στο κλίμα της περιοχής, στον τρόπος ζωής των κατοίκων της, στις καταστροφές που υπέστη κάθε περιοχή κ.ά. Γενικά η μορφολογία του εδάφους του κάθε τόπου, φαίνεται να παίζει ουσιαστικό ρόλο στην διαμόρφωση του ύφους των χορών που χορεύονται σε αυτόν. Έτσι μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι οι χοροί της νησιώτικης Ελλάδας είναι περισσότερο ανάλαφροι με πιο πολύπλοκες κινήσεις των ποδιών και φέρνουν ίσως στο νου, με τα συχνά τους σουσταρίσματα και τον «κυματισμό» του σώματος, τη θάλασσα που τα περιβάλλει. Οι χοροί, επίσης, της ηπειρωτικής Ελλάδας έχουν περισσότερο «βαρύ» ύφος και γενικά μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι οι ορεινοί, χορεύουν πιο έντονα, με ένα πείσμα, που ίσως προέρχεται από το ανάγλυφο της περιοχής και τις αντιξοότητες της ζωή τους. Η μελέτη των παραδοσιακών ελληνικών χορών και η κατηγοριοποίησή τους, λόγω της μεγάλης ποικιλίας που παρουσιάζουν, είναι ιδιαίτερα επίπονο έργο, για αυτό οι σχετικές μελέτες δεν είναι πολλές και δεν υπάρχει καταγραφή και κωδικοποίηση όλων των χορών που χορεύονται από τους Έλληνες. Η γραφικότητα και η ποικιλία των χορών αυτών καθώς και η γραφικότητα των τοπικών φορεσιών κάθε περιοχής, αποτελεί χαρακτηριστικό γνώρισμα του Ελληνικού πολιτισμού. Οι ελληνικοί παραδοσιακοί χοροί χωρίζονται ανάλογα με την περιοχή προέλευσής τους σε στεριανούς και νησιώτικους. Επιπλέον, ανάλογα με τον τόπο που χορεύονται, χωρίζονται σε πανελλήνιους ή εθνικούς (π.χ. ο καλαματιανός και ο τσάμικος) και σε τοπικούς (πχ οι θρακιώτικοι και οι ποντιακοί). Υπάρχουν και κάποιοι χοροί οι οποίοι φέρουν αλληλεπιδράσεις με χορούς των βαλκανικών λαών (π.χ. το Χασαποσέρβικο, Μικρά Ασία και τα Ντουρνιεράκια, Κρήτη). Σε άλλες περιπτώσεις, όπως σε μερικά νησιά, η αλληλεπίδραση προέρχεται από την ύπαρξη της εκάστοτε δύναμης κατοχής (Ενετοκρατία, Φραγκοκρατία, Τουρκοκρατία). Μια ακόμα σημαντική διάκριση των χορών είναι σε πηδηχτούς και συρτούς και στις παραλλαγές αυτών. Οι πηδηχτοί περιέχουν αναπηδήσεις, ενώ οι συρτοί χαρακτηρίζονται από μια ήρεμη συρτή κίνηση πάνω στο έδαφος. Ο διαχωρισμός αυτός είναι συμβατικός γιατί ακόμη και ο ίδιος χορός μπορεί να διαφοροποιείται από περιοχή σε περιοχή ή ακόμα και από χορευτή σε χορευτή. Οι χοροί ανάλογα με το θέμα τους χωρίζονται σε: θρησκευτικούς, πολεμικούς ή πυρρίχιους και ερωτικούς, ενώ ανάλογα με το φύλλο των χορευτών που συμμετέχουν χωρίζονται σε: ανδρικούς (πχ Πεντοζάλης Κρήτης), γυναικείους (πχ Καρτσιλαμάς γυναικείος, Κύπρου) και μικτούς (πχ Καλαματιανός, Πελοποννήσου). Στους σύγχρονους νεοελληνικούς χορούς μπορούμε να εντοπίσουμε ρυθμούς και μοτίβα χορών της αρχαίας Ελλάδας. Το πιο διαδεδομένο σχήμα των Ελληνικών χορών είναι το κυκλικό, ενώ συναντάμε επίσης και την ευθεία γραμμή (π.χ. στο Αργό Χασάπικο), το ζευγαρωτό και το αντικριστό σχήμα (πχ Σούστα, Κρήτης). Υπάρχουν επίσης χοροί, όπως το ζεϊμπέκικο που χορεύεται από ένα άτομο ή ο χορός των μαχαιριών που χορεύεται από δύο άτομα. Σημαντικό επίσης χορευτικό σχήμα είναι και ο «Λαβύρινθος«. Οι χοροί που ακολουθούν αυτό το σχήμα έχουν άμεση συγγένεια με τους αρχαίους χορούς που προέρχονται από το μύθο του Θησέα και του Μινωικού Λαβύρινθου και οι χορευτές αλλάζουν φορά σε ημικυκλικά σχήματα, σχηματίζοντας έναν «λαβύρινθο«στον χώρο όπου εκτελούνται. Η ονομασία κάθε χορού προκύπτει είτε από την ονομασία της περιοχής που χορεύεται (πχ Καριώτικος, από την Ικαρία, Πάπιγκο, από την Ήπειρο, Καβοντορίτικος, από τη Στερεά Ελλάδα), από τα λόγια του τραγουδιού που τον συνοδεύουν (πχ Μήλο μου κόκκινο, Μακεδονία και Γέρο μωρέ γέρο, Λέσβος), από την τοποθέτηση των χορευτών (πχ Συγκαθιστό αντικριστό, Θράκης), από τη λαβή των χεριών (πχ Αγκαλιαστός Κρήτης, Ζωναράδικος Ανατολικής Ρωμυλίας και Δυτικής Θράκης), από κάποια αντικείμενα που χρησιμοποιούν οι χορευτές (πχ Κόνιαλης ή χορός κουταλιών και Μαχαίρια, από Μικρά Ασία), από την ονομασία κυρίων προσώπων (πχ Γεωργίτσα, Μικρά Ασία και Ερήνη, Τήλο), από την αναφορά του σε διάφορες εποχές του χρόνου (πχ Ταπεινός Πασχαλιάτικος, Θράκη), από τις ονομασίες επαγγελμάτων ( Μηχανικός, Κάλυμνο και Γιατρός, Ήπειρος) κά. Ο Μινωικός απόηχος των Κρητικών ορχήσεων φτάνει μέχρι σήμερα. Ο χορός λοιπόν από τα πανάρχαια χρόνια έχει μπει βαθιά ση ζωή του Κρητικού, ο οποίος, χορεύοντας δείχνει την αντρειοσύνη του και την παλικαριά του. Οι σύγχρονοι Κρητικοί χοροί είναι ιδιαίτερα δυναμικοί και φαίνεται να αναπαριστούν τα στοιχεία της κρητικής φύσης, τη φουρτουνιασμένη θάλασσα και τα άγρια και απόκρημνα βουνά. Σε ένα νησί με τόσο πλούσια χορευτική παράδοση δεν θα μπορούσε να μην υπάρχει και ένας μεγάλος αριθμός χορών. Έως σήμερα έχουν επικρατήσει και χορεύονται μονάχα 5-6 χοροί, παρόλο που οι χοροί που χορευόταν τα παλαιότερα χρόνια ήταν πολλοί περισσότεροι (περίπου 30 στον αριθμό γεγονός που δεν θα έπρεπε να μας εκπλήσσει, αναλογιζόμενοι την χορευτική παράδοση και την μεγάλη έκτασή της Κρήτης, αφού σε νησιά με πολύ μικρότερη έκταση έως και τις ημέρες μας χορεύονται αναλογικά πολλοί χοροί, όπως για παράδειγμα στα Κύθηρα όπου χορεύονται έξι χοροί). Στη συνέχεια θα επιχειρήσουμε να κάνουμε μία σύντομη αναφορά στους χορούς που χορεύονταν στην Κρήτη τα τελευταία χρόνια. Το εγχείρημα είναι δύσκολο γιατί οι σχετικές μελέτες είναι λίγες και δεν υπάρχει πλήρης καταγραφή και κωδικοποίηση των χορών αυτών, καθώς η περιγραφή τους έχει φτάσει ως εμάς κυρίως με προφορική αφήγηση και πρακτική διδασκαλία από γηραιότερους κατοίκους από διάφορες περιοχές της Κρήτης, όπου χορευόταν αυτοί οι χοροί. Συνεχίζεται στο επόμενο φύλλο

8 FYLLO_153_Layout 1 9/29/15 12:28 PM Page 8 8 Εορτασμός των 245 χρόνων από την Επανάσταση του Δασκαλογιάννη Εκδηλώσεις μνήμης στην Ανώπολη Σφακίων Την ευγενική πρόσκληση του Δήμου Σφακίων να είμαι φέτος κεντρικός ομιλητής, θεωρώ ως μια ηθική ανταμοιβή για τις πολύμηνες προσπάθειές μου, ιστορικής και νομικής τεκμηρίωσης, για την αναγνώριση ως εθνικής επετείου της σημερινής γιορτής. Αυτά συνέβησαν τα έτη 2005 και 2006 επί δημαρχίας Σήφη Λύκου και νομαρχίας Γιώργου Κατσανεβάκη, μετά από σχετική πρόταση του Νίκου Ταμπακάκη. Κύριε Ζερβέ, Δήμαρχε Σφακίων, και πάλι σας ευχαριστώ. του Δημήτρη Νικολακάκη Ιστορικού ερευνητή συγγραφέα, Διευθυντή Δημόσιας Υγείας και Κοινωνικής Μέριμνας της Αντιπεριφέρειας Χανίων Διακόσια σαράντα πέντε χρόνια πέρασαν, από τότε που ξεκίνησε η Σφακιανή Επανάσταση, εναντίον των Οθωμανών στην Κρήτη. Μια επανάσταση, που ήρθε μετά από 100 χρόνια σκλαβιάς στο νησί, από ένα πανίσχυρο δυνάστη, που, με διάφορους τρόπους, όχι μόνο κρατούσε σκλαβωμένους και απόλυτα υποταγμένους τους Κρητικούς, αλλά και είχε καταφέρει να προσηλυτήσει, να τουρκέψει, τον μισό σχεδόν πληθυσμό της Μεγαλονήσου! Και τότε, αυτοί εδώ οι κάτοικοι, της ηρωικής επαρχίας των Σφακίων, έμπλεοι εθνικής συνείδησης, με τον ξεσηκωμό τους έσωσαν την τιμή και την υπόληψη όλου του Κρητικού λαού. Η πράξη τους αυτή αξίζει πολλών επαίνων και θαυμασμού, γιατί μπορούσαν και να μην είχαν ξεσηκωθεί, μιας και απολάμβαναν σχετικής ελευθερίας, και ιδιαίτερων οικονομικών και άλλων προνομίων. Και κανείς δε θα βρισκόταν να τους κατηγορήσει γι αυτό. Αγαπητοί φίλοι, ιστορικά είναι αποδεδειγμένο, ότι στις μεγάλες στιγμές των εθνών, των κρατών, της ανθρωπότητας, σχεδόν πάντα, καθοριστικό ρόλο παίζουν οι ηγέτες. Οι γνώσεις τους, η βούλησή τους, οι ιδέες τους, τα ιδανικά τους, η μεγαλοφυΐα τους, τα προτερήματα αλλά και τα ελαττώματά τους. Έτσι λοιπόν, την εποχή εκείνη, τα Σφακιά είχαν την τύχη να ζει και να προοδεύει εδώ ο Ιωάννης Βλάχος, ο επονομαζόμενος και Δασκαλογιάννης. Ήταν δεν ήταν τότε ετών. Είχε κληρονομήσει απ τον πατέρα του ένα στόλο από τέσσερα μεγάλα καράβια. Τέσσερις τριίστιες «πολάκες», χωρητικότητας 130 τόνων η καθεμιά, που τις είχε επανδρώσει με 80 συνολικά Σφακιανούς. Μ αυτά τα πλοία, σε συνεργασία και με τ αδέρφια του, αλώνιζε τη Μεσόγειο και τη Μαύρη Θάλασσα, ασκώντας πότε εμπόριο και πότε πειρατεία ή κούρσος. Ασχολίες αρκετά προσοδοφόρες, οι οποίες του απέφεραν πολλά κέρδη. Θα πρέπει να σημειωθεί πως ήδη από την εποχή της Ενετοκρατίας, οι Σφακιανοί, εκτός από την κτηνοτροφία, πλούτιζαν και με την ενασχόλησή τους με τη ναυτιλία,τα ο εμπόριο, και την πειρατεία ή το κούρσος, ανάλογα. Φημισμένα ήταν τα καρνάγια της Αγιάς Ρουμέλης, του Μπρόσγιαλου, αλλά κυρίως του Λουτρού. Η ξυλεία από τα πλούσια δάση της περιοχής ήταν άριστη και οι καραβομαραγκοί άφθονοι. Πλούτιζαν επίσης κι απ την τροφοδοσία των πλοίων τών διερχόμενων πειρατών. Οι Έλληνες πειρατές, όπως οι κλέφτες και οι αρματωλοί λίγο αργότερα, είχαν έντονη εθνική συνείδηση. Ένας πρόγονος του Δασκαλογιάννη, ο περιβόητος πειρατής και κουρσάρος «Παύλος απ τα Σφακιά», έλαβε μέρος στη Ναυμαχία της Ναυπάκτου το 1571, στο πλευρό των συνασπισμένων Χριστιανών, εναντίον των Τούρκων. Με δικά του χρήματα Από την εποχή του τσάρου Πέτρου Α, πράκτορες αποστέλλονται παντού στον ελλαδικό χώρο, οι οποίοι και διοχετεύουν πληροφορίες περί «μοσχοβίτικης βοήθειας» σε τυχόν επαναστατικά απελευθερωτικά κινήματα είχε εξοπλίσει μια Γαλέρα, που την στελέχωσε με 75 έμμισθους, εμπειροπόλεμους ναυτοπειρατές. Η ήττα των Οθωμανών ήταν συντριπτική. Η παράδοση, αλλά και πολλές ιστορικές πηγές, αναφέρουν ότι ο Δασκαλογιάννης είχε ευρεία, για την εποχή του, μόρφωση. Ήταν, δε, και πολύγλωσσος. Κατά τη διάρκεια των πολλών ταξιδιών του ανά τη Μεσόγειο και τον Πόντο, εκτός από τους Έλληνες της Διασποράς (που εφλέγοντο από πατριωτικό αίσθημα), ήρθε σε επαφή και με στελέχη της Ρώσικης Αυλής, η οποία (πολύ πριν την έναρξη του Ρωσσοτουρκικού πολέμου) υποδαύλιζε επαναστατικές κινήσεις στην Βαλκανική. Πίστεψε στην ιδέα της εξέγερσης όλης της Ρωμιοσύνης, κι άρχισε, σιγά-σιγά σε βάθος χρόνου, να την καλλιεργεί στους συντοπίτες του. «Κάθε Λαμπρή και Κυριακή έβανε το καπέλο, κι έλεγε του Πρωτόπαπα το Μόσκοβο θα φέρω», αναφέρει το τραγούδι του μπαρμπα- Μπατζελιού. Αλλά ας προσπαθήσουμε να αποκωδικοποιήσουμε τους δύο αυτούς στίχους. Δηλαδή, το δεσμό, τη σχέση, της Ρωσίας με τη συγκεκριμένη, ετούτη εδώ, επανάσταση. Επανάσταση η οποία σχετίζεται άμεσα με το λεγόμενο ΑΝΑ- ΤΟΛΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ. Με τη διάλυση, δηλαδή, της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, και τη διάδοχη κατάσταση που θα εδημιουργείτο. Βασικός παράγοντας ύπαρξης του Ανατολικού Ζητήματος, σύμφωνα με τους περισσότερους ιστορικούς, ήταν η σταθερή και διαχρονική επιδίωξη της κυριαρχίας της Μόσχας, πάνω στην κληρονομιά των πάλαι ποτέ βυζαντινών εδαφών. Με κύριο σκοπό την επέκταση της ρώσικης εξουσίας στα Στενά του Βοσπόρου και στον Ελλήσποντο. Δηλαδή, την έξοδό της στη Μεσόγειο. Ένα στοιχείο της ρώσικης διπλωματίας που πρέπει εμφαντικά να επισημανθεί, είναι ο μακροπρόθεσμος σχεδιασμός της. Από την εποχή του τσάρου Πέτρου Α, πράκτορες αποστέλλονται παντού στον ελλαδικό και όχι μόνο- χώρο, οι οποίοι και διοχετεύουν πληροφορίες περί «μοσχοβίτικης βοήθειας» σε τυχόν επαναστατικά απελευθερωτικά κινήματα. Τα εξεγερτικά αισθήματα των υπόδουλων ενισχύονται ακόμα περισσότερο, όταν η Τσαρίνα Αικατερίνη Β, προβλέπουσα την έκρηξη του πρώτου Ρωσοτουρκικού πολέμου, στέλνει σωρεία νέων πρακτόρων. Ο πιο σπουδαίος από αυτούς, ήταν ο μακεδονικής καταγωγής Ρώσος αξιωματικός Γεώργιος Παπάζωλης. Ο Παπαζώλης, πριν την κάθοδό του στον ελλαδικό χώρο, είχε συνδεθεί φιλικά με τον Ρώσο αριστοκράτη και ανώτερο αξιωματικό Γρηγόριο Ορλώφ, μετέπειτα εραστή της Μεγάλης Αικατερίνης, στον οποίο και μεταλαμπάδευσε τις ιδέες του για απελευθέρωση του γένους των Ελλήνων από τον οθωμανικό ζυγό, με τη βοήθεια των Ρώσων. Ο Ορλώφ και τα αδέρφια του, επίσης αξιωματικοί, εύκολα πείθουν την Αικατερίνη για υλοποίηση του σχεδίου αυτού, μιας και συμπίπτει απολύτως με τις επεκτατικές διαθέσεις και βλέψεις της. Ξεκινά λοιπόν, ο Παπάζωλης, το 1763 από τη Μόσχα, και μέσω πολύμηνων στάσεών του σε Βενετία και Τεργέστη, αρχίζει μια μεγάλη πορεία στα ελληνικά εδάφη, μοιράζοντας εικόνες αγίων και σκορπώντας άφθονο χρήμα και υποσχέσεις για ρώσικη βοήθεια στο υπόδουλο γένος. Στην Τεργέστη πρωτογνωρίζει τον Παπάζωλη ο Δασκαλογιάννης, και ενστερνίζεται αμέσως την ιδέα του ξεσηκωμού των απανταχού Χριστιανών, για την πλήρη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Τα επόμενα χρόνια έρχεται σε επαφή και με τους προεστούς της Καλαμάτας και της Μεσσηνίας, οι οποίοι επίσης διακατέχονται ευμενώς στο εγχείρημα. Θα πρέπει να σημειωθεί, ότι οι πλέον επιφυλακτικοί, έως και αρνητικοί, είναι οι σκληροτράχηλοι και εμπειροπόλεμοι κλέφτες και δεινοί πειρατές Μανιάτες, τη συμμετοχή των οποίων, όμως, εξαγοράζει με άφθονο χρήμα ο Παπάζωλης. Στο σχετικό τραγούδι του μπαρμπα-μπατζελιού, αναφέρεται ακόμα, ότι ο Δασκαλογιάννης είχε επαφή και με τον πρίγκιπα της Βλαχιάς. Τα έτη 1768 και 1769, ηγεμόνας της ημιαυτόνομης, υπό την Οθωμανική επικυριαρχία, Βλαχίας, ήταν ο αλβανικής καταγωγής Φαναριώτης Γρηγόριος Γκίκας, ο οποίος, όμως, τότε πολέμησε εναντίον της Ρωσίας. Ο Δασκαλογιάννης πιθανότατα είχε έρθει σε επαφή με τον προηγούμενο πρίγκιπα, τον Φαναριώτη Γρηγόριο Καλλιμάχη, ο οποίος διετέλεσε ηγεμόνας έως το 1768, οπότε και ανακλήθηκε. Το τέλος του ήταν τραγικό. Παρόμοιο με αυτό του Δασκαλογιάννη. Στις 29 Αυγούστου του 1769, αποκεφαλίστηκε δημόσια, μαζί με τον Μέγα Διερμηνέα της Πύλης Νικόλαο Σούτσο, επειδή θεωρήθηκαν ύποπτοι για φιλορωσική προπαγάνδα. Στο τραγούδι του μπαρμπα-μπατζελιού, αναφέρεται επίσης ότι ο Δασκαλογιάννης είχε επαφές και αλληλογραφία με υψηλόβαθμους παράγοντες της Ρώσικης Αυλής. Πιθανότατα με τους αδερφούς Ορλώφ, οι οποίοι τον ενημέρωσαν ότι πρέπει να περιμένει έως ότου ναυπηγηθεί ο ρώσικος στόλος της Με-

9 FYLLO_153_Layout 1 9/29/15 12:28 PM Page 9 9 σογείου. Τονίζεται χαρακτηριστικά στο τραγούδι: «Μα θε να περιμένουμε, για να χαζιρευτούσι τα κάτεργα του Μόσκοβου» Η ενημέρωση του Δασκαλογιάννη είναι απόλυτα σωστή. Γιατί έτσι ακριβώς γίνεται. Το 1766 δίνει εντολή η Αικατερίνη, για γρήγορη ναυπήγηση ικανού αριθμού πολεμικών πλοίων, στα ναυπηγεία της Κροστάνδης, του Ρεβάλ και του Αρχάγγελου. Κατά τα μέσα του 1769, ο στόλος είναι έτοιμος. Τέλη Ιουνίου αναχωρεί μια πρώτη μοίρα του. Μια δεύτερη μοίρα ακολουθεί λίγο μετά. Η τρίτη και τελευταία, ξεκινά πολύ αργότερα, τον Ιούνιο του Οι δύο πρώτες, ελλειπώς προετοιμασμένες και αποδεκατισμένες στην πορεία, από διάφορες επιδημίες, φτάνουν μετά από 8 μήνες, στις 28 Φεβρουαρίου του 1770, στο Οίτιλο της Μάνης. Τίθενται κάτω από τη γενική αρχηγία του Θεόδωρου Ορλώφ, και η επανάσταση στο Μοριά ξεκινά ελπιδοφόρα. Εκτός από τις περιοχές της Πελοποννήσου, ξεσηκώνονται επίσης τα Μέγαρα, η Αράχωβα, η Ναύπακτος, το Λιδωρίκι, τα Γκράβαρα, το Μεσολόγγι και όλη η Δυτική Στερεά μέχρι τη Βόνιτσα. Επίσης, τα Χάσια, τα Γρεβενά, η Ο σπόρος της επανάστασης δεν πήγε χαμένος αλλά αποτέλεσε την πρώτη, από μια σειρά εξεγέρσεων που αρχικά έφεραν την ποθητή ελευθερία της πατρίδας μας, και αργότερα την ελευθερία και του νησιού μας Λάρισα, η Ελασσόνα, η περιοχή του Ολύμπου, ακόμα και το ηρωικό Σούλι. Αλλά και η υπόλοιπη Βαλκανική είναι σε αναβρασμό. Κινήματα ξεσπούν: στο Μαυροβούνιο, στην Ερζεγοβίνη, στη Βοσνία, στη Χειμάρα και το Δέλβινο της Αλβανίας. Ο γενικός αυτός ξεσηκωμός βοηθά τη Ρωσία να προελαύνει παντού: Στην Ουκρανία, στην Αζοφική, στις περιοχές του Δούναβη, στην Κριμαία, τη Βεσσαραβία, την Μολδοβλαχία και τη Βουλγαρία. Περί τα τέλη του χειμώνα του 1770, έρχεται επιτέλους το πολυπόθητο μήνυμα από το Μοριά, για την άφιξη του στόλου και τον γενικό ξεσηκωμό. Μπροστά στην ομόφωνη, πλέον, θετική γνώμη των Σφακιανών, αίρει τις αντιρρήσεις του ο Πρωτόπαπας, και η επανάσταση, τέλη του Μάρτη, ξεκινά από εδώ. Όμως, μόνο με τους Σφακιανούς και με αρωγούς λίγους Σελινιώτες, υπό τον Σταμάτη Μπασιά, και ελάχιστους άλλους. Η υπόλοιπη Κρήτη, παρά τις από μήνες εκκλήσεις των Σφακιανών και του Δασκαλογιάννη, μένει αδρανής. Αλλά ούτε και ρώσικη βοήθεια μέσω της Σούδας φτάνει. Γιατί, κυρίως λόγω της απειρίας των ολιγάριθμων Ρώσων και επίσης λόγω των κακών (έως και αισχρών) χειρισμών από τους μισθοφόρους Μανιάτες, η επανάσταση σε σύντομο χρονικό διάστημα χάνει την αρχική της ορμή και μετά από λίγους μήνες καταπνίγεται από χιλιάδες αιμοσταγείς Τουρκαλβανούς. Οι αδερφοί Ορλώφ, μόλις διαπιστώνουν πως ο αγώνας στο Μοριά έχει χαθεί, υλοποιώντας το εγκεκριμένο εκ των προτέρων από τη Μεγάλη Αικατερίνη «Σχέδιο Β», στις 20 Μαΐου του 1770, επιβιβάζονται στα ρώσικα πλοία και αναχωρούν προς το Αιγαίο. Έτσι, ο Δασκαλογιάννης μένει με τα κιάλια στα χέρια στη Μαλάξα, να περιμένει να δεί στη Σούδα το στόλο του Ορλώφ, που ήδη έχει αγκυροβολήσει στον ασφαλή λιμένα της Νάουσας, στην Πάρο. Αντ αυτού, βλέπει τις αφιονισμένες στρατιές του Πασά, να του επιτίθενται από παντού. Κι όπως είναι φυσικό, μπροστά στην απίστευτη δύναμη πυρός τακτικού στρατού, οι ένοπλοι Σφακιανοί πολίτες δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν. Το τέλος της επανάστασης αυτής είναι γνωστό, όπως είναι γνωστό το τραγικό τέλος του πρωτεργάτη της και τα σκληρά αντίποινα των Οθωμανών. Αλλά ας επανέλθουμε στα του Ρωσοτουρκικού πολέμου. Ο ξεσηκωμός των Ρωμιών σε Κρήτη, Πελοπόννησο, Στερεά, Θεσσαλία και Ήπειρο, και η επαναστατική εξέγερση των Βαλκανίων, έπαιξαν άριστα το ρόλο τους ως κίνηση αντιπερισπασμού υπέρ των Ρώσων. Και, σε συνδυασμό με την ολοκληρωτική καταστροφή του Τουρκικού στόλου στον Τσεσμέ από τον Ορλώφ στις 25 Ιουνίου 1770, συνετέλεσαν στην θριαμβευτική επέλαση του Μοσχοβίτικου στρατού, στα βόρεια και δυτικά σύνορα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Απότοκος των νικών αυτών, είναι η Συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή, η οποία πανθομολογουμένως συνετέλεσε αποφασιστικά στο στέριωμα στις τάξεις των Ρωμιών ΕΛΛΗ- ΝΙΚΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗΣ ΣΥ- ΝΕΙΔΗΣΗΣ και στη δημιουργία ισχυρής ναυτικής δύναμης απ τους νησιώτες μας, υπερπολύτιμης στον κατά θάλασσα αγώνα του Ο σπόρος, λοιπόν, της επανάστασης του Δασκαλογιάννη, δεν πήγε χαμένος. Δεν έπεσε σε άγονο έδαφος. Αποτέλεσε την πρώτη, από μια σειρά εξεγέρσεων και επαναστάσεων, που αρχικά έφεραν την ποθητή ελευθερία της πατρίδας μας, και αργότερα την ελευθερία και του νησιού μας. Διότι αδιαμφισβήτητα, η επανάσταση του 1770, οι θρύλοι που τη συνόδευσαν και ιδιαίτερα το τραγικό τέλος του αρχηγού της, δημιούργησαν τη βάση για τον ξεσηκωμό του Οι Σφακιανοί, αγαπητοί φίλοι, ανέδειξαν τότε (το 1770) και άλλη μια πτυχή του σπινθιροβόλου, αδούλωτου πνεύματός τους: Αγωνίστηκαν για τα αναφαίρετα, θεμελιώδη δικαιώματα όλων ανεξαιρέτως των κατοίκων του νησιού, κατ επέκταση και της Ελλάδας. Για τα δικαιώματα στη ζωή, στην ελευθερία, στην αξιοπρέπεια. Φιλελεύθερες ιδέες και αρχές, για τις οποίες λίγα χρόνια αργότερα ξεσηκώθηκαν οι λαοί, σε Ευρώπη και Αμερική. Τιμή και δόξα, λοιπόν, στον εμπνευστή της επανάστασης εκείνης. Στον πετυχημένο καπετάνιο, ο οποίος σε μια κρίσιμη καμπή της εθνικής μας ιστορίας, έγινε στεριανός. Στον οιωνεί ελεύθερο που πολέμησε για τους σκλαβωμένους συμπατριώτες του. Στον πλούσιο που αγωνίστηκε για τους φτωχούς και τους κατατρεγμένους. Στον μεγαλόθυμο χριστιανό που ήθελε να επαναφέρει στη σκέπη της θρησκείας μας τους παραπλανημένους ομοεθνείς μας. Στον ανιδιοτελή πατριώτη που αγωνίστηκε εν αντιθέσει με άλλους- χωρίς να επιδιώκει κανένα οικονομικό ή άλλο όφελος, αλλά μόνο για «να γενεί η Κρήτη Ρωμιοσύνη». Τιμή και δόξα στον πρωτομάρτυρα ήρωα Δασκαλογιάννη. Ας είναι αιώνια η μνήμη του. Επέτειος τιμής και μνήμης στην Ανώπολη Σφακίων Γιορτάστηκε και φέτος, στις 21 Ιουνίου, η Επανάσταση του Δασκαλογιάννη, στη γενέτειρά του Ανώπολη. Ήταν εκεί εκπρόσωποι των πολιτικών και στρατιωτικών αρχών και πολλοί Σφακιανοί. Την επιμνημόσυνη δέηση στον ανδριάντα του Ήρωα, τέλεσε ο Μητροπολίτης Λάμπης, Συβρίτου και Σφακίων, κ. Ειρηναίος, και ακολούθησαν σύντομοι χαιρετισμοί από τον Δήμαρχο Σφακίων, κ. Γιάννη Ζερβό, και τον Αντιπεριφερειάρχη Χανίων κ. Απόστολο Βουλγαράκη. Κεντρικός ομιλητής ήταν ο καταξιωμένος ιστοριοδίφης Δημήτρης Νικολακάκης. Καλωσορίζοντας τους επισήμους και τον κόσμο ο Δήμαρχος Σφακίων υπογράμμισε ότι «ο Δασκαλογιάννης είναι ο πρωτομάρτυρας της επανάστασης της Κρήτης, που ξεσήκωσε τους Σφακιανούς ενάντια στην Οθωμανική κυριαρχία [ ]. Ο Κωστής Παλαμάς τον αποκαλεί κορυφή της Κρητικής θυσίας», αλλά ο αγώνας του και η αυτοθυσία του τον ανεβάζουν ψηλά στην κορυφή των αγώνων του γένους». Ο Αντιπεριφερειάρχης Χανίων τόνισε: «Οι αγώνες των Κρητικών καταλαμβάνουν τη δική τους περίοπτη θέση, καθώς οι πατέρες και οι παππούδες μας και εκείνοι πριν από αυτούς έδωσαν πάντα, με αυταπάρνηση που ξεπερνά το ανθρώπινο μέτρο, τον αγώνα της αξιοπρέπειας, της τιμής και του χρέους [ ] ο Δασκαλογιάννης υπήρξε μία μοναδική μορφή των αγώνων αυτών. Πηγή έμπνευσης για τους συμπατριώτες του, τους οδήγησε στην επανάσταση του 1770 γεγονός ιδιαίτερης ιστορικής σημασίας για την απελευθέρωση του νησιού μας». Ακολούθησε η ομιλία του Δ. Νικολακάκη που παραθέτουμε αυτούσια. Μετά τις καταθέσεις των στεφάνων τηρήθηκε ενός λεπτού σιγή, έγινε ανάκρουση του εθνικού μας ύμνου από τη μουσική μπάντα της 5ης Μεραρχίας Κρητών και χόρεψαν τον πεντοζάλη λεβέντες χορευτές του μουσικοχορευτικού Συλλόγου «Tα Σφακιά». Η εκδήλωση ολοκληρώθηκε με το καθιερωμένο τραπέζι από τον Δήμο Σφακίων, στο βαθύσκιωτο πευκοδάσος. Κόψτε με ψαλίδι πάνω στη διακεκομμένη

10 FYLLO_153_Layout 1 9/29/15 12:33 PM Page Η θυσία του Δασκαλογιάννη πηγή έμπνευσης και αγώνα Η Ένωση Σφακιανών Νομού Χανίων τίμησε τη μνήμη του Δασκαλογιάννη, μεγάλου τέκνου της Επαρχίας μας και φλογερού επαναστάτη Στο θέατρο της Ανατολικής Τάφρου, η Ένωση Σφακιανών Νομού Χανίων τίμησε τη μνήμη του μεγάλου τέκνου της Επαρχίας μας και φλογερού επαναστάτη, Δασκαλογιάννη. Την εκδήλωση πλαισίωσαν ο «Αστέριος», νεοσύστατη παρέα ριζιτών από τον Άγιο Γεώργιο Κατσιφαριανών, και το παραδοσιακό μουσικό συγκρότημα και μουσικοχορευτικός σύλλογος, «Τα Σφακιά». Στον χαιρετισμό του, ο αντιπεριφερειάρχης Χανίων κ. Απόστολος Βουλγαράκης σημείωσε: «Ο τόπος μας, και ιδιαίτερα η Κρήτη, γνώρισε πολλές επαναστάσεις, αλλά παρόλα τα λάθη έμεινε ο σπόρος που εμείς πρέπει να παίρνουμε και να μεταφυτεύουμε Η χώρα μας και σήμερα περνά δυσκολίες, αλλά στηριζόμενοι στην ιστορία μας και στα θετικά διδάγματα προχωρούμε. Σήμερα είναι επίκαιρη η επανάσταση του Δασκαλογιάννη της οποίας τα θετικά μηνύματα αποτέλεσαν την αιτία να συνεχιστούν οι επαναστάσεις και να φτάσουμε στην απελευθέρωση και την Ένωση». Ο δήμαρχος Σφακίων, κ. Γιάννης Ζερβός, αναφέρθηκε εκτενώς στην επανάσταση του Δασκαλογιάννη, χαρακτηρίζοντάς τον «πρωτομάρτυρα της επανάστασης, που το 1770 ξεσήκωσε τους Σφακιανούς ενάντια στην οθωμανική κυριαρχία και θεωρήθηκε προπομπός της μεταγενέστερης επανάστασης του 1821» για να καταλήξει τονίζοντας ότι: «Δεν πρέπει να ξεχάσουμε ποτέ τον αγώνα του και οφείλουμε να φροντίζουμε να διοργανώνονται εκδηλώσεις «Δεν πρέπει να ξεχάσουμε ποτέ τον αγώνα του και οφείλουμε να φροντίζουμε να διοργανώνονται εκδηλώσεις όπως η σημερινή» όπως η σημερινή». Χαιρετισμό απεύθυνε και ο πρόεδρος του Συλλόγου Σφακιανών Χανίων, κ. Παύλος Σταματάκης, τονίζοντας ότι «το έπος και ο συμβολισμός του αγώνα του Σφακιανού ήρωα Δασκαλογιάννη, σχεδόν 2,5 αιώνες από σήμερα, παραμένει και γίνεται ολοένα και πιο επίκαιρος Να μεταφέρουμε το νόημα και τη στάση ζωής που πρεσβεύει στις νεότερες γενιές μας ως παρακαταθήκη και οπλοστάσιο για την προάσπιση των ιδανικών της ελευθερίας, της αξιοπρέπειας και της ανιδιοτέλειας». Ο κεντρικός ομιλητής στην εκδήλωση, ιστορικός, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και Πρόεδρος της Επιστημονικής Επιτροπής του Δημοτικού Ελεύθερου Ανοιχτού Πανεπιστημίου Σφακίων, κ. Απόστολος Παπαϊωάννου, έδωσε ένα ξεχωριστό χρώμα με λεπτομερείς αναφορές στη ζωή και τη δράση του Δασκαλογιάννη, υπογραμμίζοντας τα εξής: «Τα χρόνια είναι μια κόκκινη γραμμή που τέμνει την ιστορία της Κρήτης, της Ελλάδας και της Ευρώπης. Είναι η κατάληξη και ταυτόχρονα η νέα αφετηρία μίας μόνιμης επιθυμίας για την απελευθέρωση. Κάνει την εμφάνισή της μια νέα τάξη πραγμάτων που αναδεικνύει τα δικαιώματα του ανθρώπου, που παράγει και αναπαράγει ελπίδες αιώνων κι επιτρέπει την έκφραση της ανάγκης για Ελευθερία. Είναι τα χρόνια, είναι η εποχή, της Μεγάλης Αικατερίνης, των φωτισμένων ηγεμόνων, που σημαδεύουν τη μεγάλη αλλαγή. Δεν είναι μόνο η ιδεολογία των φώτων που προβάλλεται συνεχώς, είναι και η μεταβολή που έχει ήδη συντελεστεί, μια κοινωνία που δεν μπορούσε να ανεχθεί την υποτέλεια. Αυτή η κοινωνία με το αξιακό της σύστημα, με τους δεσμούς που τη συγκροτούν και με όλα τα χαρακτηριστικά των δυναμικών συμπεριφορών, οπλίζεται αντιπαρατίθεται στον δυνάστη. Η οθωμανική κυριαρχία δεν είναι μόνιμη κατάσταση, μπορεί να καταπολεμηθεί και είναι ανατρέψιμη. Μέσα σε αυτή τη συγκυρία, κάνει την εμφάνισή του ο Δασκαλογιάννης των Σφακίων και εκφράζει το μόνιμο αίτημα του εθνικού ζητήματος, το αίτημα της Ελευθερίας, της απελευθέρωσης, της ανεξαρτησίας. Από το 1771 που σημαδεύεται με το τραγικό τέλος του Δασκαλογιάννη που τον έγδαραν ζωντανό στο Ηράκλειο, ο τόπος, η χώρα, έχει το τραγικό προνόμιο να μην αναφέρεται μόνο στο νόημα των λέξεων, αλλά κυρίως στη χρήση τους. Ο αγώνας, η ελευθερία, η δικαιοσύνη, η αξιοπρέπεια, η ανεξαρτησία είναι αξίες των οποίων η χρήση γίνεται περισσότερο με αίμα, παρά με μελάνι. Σήμερα η θυσία του Σφακιανού, του Κρητικού, του Έλληνα Δασκαλογιάννη γίνεται περισσότερο εμφατική, αποβαίνει διαχρονική και καθίσταται επίκαιρη καθώς οι προστασίες, οι πολιτικές κηδεμονίες, οι ανοιχτές επεμβάσεις, οι αποκλεισμοί, οι κατοχές, οι διεθνείς οικονομικές δικτατορίες διαιωνίζονται». Σήφης Μανουσογιαννάκης Τιμή και δόξα! Έγινε και φέτος, στο Μάλεμε Χανίων, το ετήσιο μνημόσυνο για τους Ηρωικούς Πεσόντες της 1ης Μοίρας Καταδρομών και της 354ης Μοίρας Μεταφορών, κατά την εισβολή του Τουρκικού Αττίλα στη Κύπρο, μετά το προδοτικό πραξικόπημα. Τότε που χάθηκαν τόσα παιδιά και καταστράφηκε σχεδόν η μισή Κύπρος από τους βάρβαρους εισβολείς. Μαύρη χρονιά, χάσαμε τα παιδιά που έφυγαν από το Μάλεμε, με ειδική αποστολή για τη Κύπρο, να βοηθήσουν στον αγώνα, αλλά πριν προσγειωθούν στο έδαφος, χτυπήθηκαν και χάθηκαν, από φίλια πυρά...! Για τους ηρωικούς νεκρούς Λεβέντες της 1ης Μοίρας Καταδρομών, καταδρομείς τραγούδησαν ένα ριζίτικο που ράγισαν οι Μαδάρες από τη συγκίνηση. Αξίζει να αφιερωθεί σε όλους που έπεσαν μαχόμενοι στις μάχες στην Κύπρο, αλλά και στους συναδέλφους μου στη Αεροπορία, ιδίως στα radar, που κτυπήθηκαν πριν από την εισβολή και εξολοθρεύτηκαν. Υπηρετούσα τότε τη θητεία μου στη Λήμνο και έχασα τους πιο πολλούς συναδέλφους μου. Αιωνία η μνήμη τους και αφιερώνω σε όλα τα παιδιά το δίστιχο: «Όποιος στη μάχη σκοτωθεί μόνο το σώμα χάνει Μα παίρνει δόξα αθάνατη Κι αμάραντο στεφάνι». Αγκαλιάστηκαν, όπως ορίζει το έθιμο, οι λεβέντες της 1ης ΜΑΛ, Α. Γραμματικάκης, Γ. Δασκαλάκης, Σ. Θεοχαράκης, Κ. Ζερβουδάκης, Ν. Καρκάνης και Α. Ντουσάκης και τραγούδησαν με το προσήκοντα σεβασμό και στεντόρεια φωνή το ριζίτικο που ακολουθεί. Και δάκρυσαν οι πέτρες από συγκίνηση. «Δυό αδελφές Βαριόμοιρες, στο κόσμο ξακουσμένες Έχουν το ίδιο ριζικό, έχουν την ίδια μοίρα Και αναστενάζει μια αδελφή και λέει τσι άλλης Χάσαμε τσ αντριωμένους μας...» Σ.Μανουσογιαννάκης Επιστολές αναγνωστών Θρύψαλα και σκύβαλα Στα άρρητα και αθέμιτα που θα διαβάσετε (αν ) μην αναζητήσετε τον εμπνευστή αυτής της αλέγρας αλληγορίας, μπορεί να είναι αλλότριος. Σκέψεις αστραπής που επαγίδευσε ομφαλοσκοπώντας, τις καταχωρίζει μη αποστρέφων τη σκέψη στον δίκαιο έπαινο. Και ιδού: Παππού, πήγες χθες στην κηδεία ενός φίλου σου, θέλω να μου πεις για να ξέρω γιατί πεθαίνουν οι άνθρωποι. Δεν ξέρω ψυχή μου. Τότε, γιατί λέει η μαμά ότι είσαι σοφός άνθρωπος και ότι τα ξέρεις όλα; (Υποψία μου: ο σοφός συνομιλητής θα είναι εκ μητρός πάππος). Ακου καμάρι μου, σοφός δεν είναι αυτός που τα ξέρει όλα, αν υπάρχει τέτοιος άνθρωπος, αλλά αυτός που τα ξέρει σωστά. Τα ποια παππού; Να, αυτά, τα όσα δεν βάζει ο νους τ ανθρώπου και όμως πρέπει να ξεχωρίσει τα απάνθρωπα από τα φιλάνθρωπα και αυτά που λιθοβολούν απ αυτά που φεγγοβολούν Ετσι γιατί δεν ήμουν βέβαιος ποια ήσαν τα σωστά, γι αυτό δεν προσπάθησα να γίνω σοφός. Παππού, εγώ όμως, θα προσπαθήσω να γίνω σοφός, και αφού είμαστε ίδιοι, Νίκος εσύ Νίκος εγώ, η αρχή εσύ, η συνέχεια εγώ (Ιδε: ο έχων υιόν ουκ αποθνήσκει) τότε θα γίνεις κι εσύ σοφός. Ναι ψυχή μου να προσπαθήσεις, αλλά να ξέρεις πως σοφοί δεν γίνονται όσοι το επιθυμούν, αλλά μόνο όποιοι έχουν τη σφραγίδα της δωρεάς. Ποιος την έχει αυτή τη σφραγίδα της δωρεάς; Μα ποιος άλλος ψυχή μου, ο Θεός Τι άνθρωπος είναι αυτός, είναι Ελληνας; Οχι, δεν είναι ούτε άνθρωπος, ούτε Ελληνας. Τον έχεις δει αυτόν που κρατά τη σφραγίδα; Μα αυτός είναι πνεύμα, πώς θα τον δω εγώ; Τότε πώς ξέρεις ότι υπάρχει, αφού δεν τον βλέπεις; Θα σου εξηγήσω: προχθές ήρθες κλαίγοντας, γιατί φύσηξε αέρας και σου πήρε το τετράδιο. Ο αέρας κουνάει τα φύλλα στα δέντρα, σηκώνει κύματα, παίρνει το δικό μου το καπέλο και το τετράδιό σου. Αυτά τα κάνει ο αέρας κι ας μην τον βλέπουμε. Υπάρχει λοιπόν. Τους ανθρώπους βλέπουμε, τα πνεύματα όχι. Μου βάζεις δύσκολα παππού. Ευτύχης Σφουγκατάκης -Δασκαλάκης

11 FYLLO_153_Layout 1 9/29/15 12:28 PM Page ΜΗΝΥΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΗΜΕΡΙΔΑΣ Αναγνώριση του ριζίτικου ως «άυλου πολιτιστικού μνημείου» της Unesco «Παιδιά, κι είντα ναι η μάζωξη στο Σφακιανό τον κάμπο Στη Παναγιά τη Θυμιανή, που ναι στις Κομητάδες, μαζώνουντ ούλοι οι γι αρχηγοί, χιλιάδες οπλοφόροι, πόλεμο να κηρύξουνε οι Σφακιανοί του Τούρκου. Κι απήτις ορκιστήκανε, αμέσως ξεκινούνε. Μπαίνουν τσι Νίμπρος το λαγκό και βγαίνουνε στ Ασκύφου Στη Κράπη κατεβήκανε και πήγανε στσί Βρύσες Και σφάζουν και σκοτώνουνε.» Σταμάτης Αποστολάκης, δάσκαλος - λαογράφος Ερατοσθένης Καψωμένος, καθηγητής Παν/μίου Ιωαννίνων και Ευτύχης Μουζουράκης, λαογράφος - ριζίτης Συνέδριο για την παγκόσμια ανάδειξη του «Ριζίτικου», ως άυλου πολιτισμικού μνημείου και κληρονομιάς των Λευκών Ορέων, πραγματοποιήθηκε με μεγάλη επιτυχία, στις 8 και 9 Αυγούστου, στον Ομαλό, στη Στράτα των Μουσούρων. Το διοργάνωσε ο «Όμιλος για την Unesco, Πειραιώς και Νήσων» διοργάνωσε, σε συνεργασία με την Περιφέρεια Κρήτης, το «Παγκόσμιο Συμβούλιο Κρητών», το ίδρυμα «Πολιτισμική Κρήτη» - με έδρα την Νέα Υόρκη -, την «Εταιρεία Κρητικών Σπουδών. Ίδρυμα Καψωμένου», τη «Φοιτητική Ένωση Κρητών», τον «Σύλλογο Ασιγωνιωτών Αττικής» και τους «Σταυραετούς» Χανίων. Την πρώτη μέρα, τραγουδήθηκαν Ριζίτικα και κατατέθηκαν οι οκτώ μελωδίες - σκοποί τους, στα πλαίσια μιας «Ποιητικής Προσέγγισης». Η δεύτερη μέρα περιλάμβανε «Επιστημονική Εισαγωγή» που έγινε στην έδρα της «Εταιρείας Κρητικών Σπουδών - Ίδρυμα Καψωμένου», στ Αλικιανού. Ο Πρόεδρος του «Ομίλου για την UNESCO, Πειραιώς και Νήσων» και Αντιπρόεδρος της «Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Ομίλων Συλλόγων Κέντρων UNESCO (WFUCA)», για την Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική, και ο Διευθυντής Πολιτισμικής Άυλης Κληρονομιάς για τα Ριζίτικα Τραγούδια «Ομίλου για την UNESCO Πειραιώς και Νήσων» είπαν: «Τα Ριζίτικα είναι αρχέγονα άυλα πολιτισμικά μνημεία, από το άχρονο παρελθόν, δικαιούνται σεβασμό, όπως και τα υλικά δημιουργήματα! Τα Ριζίτικα δεν είναι τραγούδια του καιρού, με σύγχρονα ποιητικά και μουσικά μέτρα, αλλά κοινοί και γενικότερα ποιητικοί κανόνες που αναδείχνουν ολόκληρη την ψυχική οντότητα της φυλής μας. Aποτελούν ίσως μοναδικό φαινόμενο αυτοσυντήρησης αντοχής κι αντιστάσεως, ενάντια στη φθορά και το ξεθώριασμα που επιφέρει ο χρόνος. Τα Ριζίτικα και οι παραδόσεις μας έχουν κρατήσει, στο χώρο και στο χρόνο, περισσότερο διάστημα και από τη θρησκεία μας και από τη γλώσσα μας (ο Ελληνισμός είναι ένας οργανισμός που συνεχώς αναπτύσσεται, κρατώντας πάντα τις καταβολές εκείνες που τον τρέφουν και ανανεώνουν). Ας αναζητήσουμε λοιπόν την βαθύτερη άχρονη αλήθεια της ποίησης του Ριζίτικου, από το άχρονο παρελθόν. H ίδια η ύπαρξη της ποίησης αποτελεί το μεγαλύτερο μάθημα, που μπορεί να γίνει θεμέλιο μιας παιδείας αντάξιας του ανθρώπου». Ο Πρόεδρος του «Παγκοσμίου Συμβουλίου Κρητών» και προεδρεύων του ιδρύματος «Πολιτισμική Κρήτη», κ. Μανώλης Βεληβασάκης, απεύθυνε χαιρετισμό στους συνέδρους, ακαδημαϊκούς και ριζίτες τραγουδιστές, λέγοντας χαρακτηριστικά: «Το «Παγκόσμιο Συμβούλιο Κρητών» υποστηρίζει με χαρά κάθε πολιτιστική προσπάθεια σαν και τούτη για την ανάδειξη του Ριζίτικου! Ειδικά για μας τους απόδημους, η Κρήτη είναι η πηγή που μας ξεδιψάει με το νερό του πολιτισμού της, με τη ρακή της ανθρωπιάς της, είναι η Μάννα που μας δίνει μέτρο και χρόνο για να συντονίσουμε τον τρόπο της ζωής μας στις χώρες που ζούμε. Από την Κρήτη αντλούμε τις δυνάμεις μας, τις μουσικές μας νότες, τις σκέψεις μας και την υπομονή μας. Η Κρήτη μας, όπως εμείς την ξέρουμε, όπως την θυμούμαστε, μας έχει γίνει βίωμα και πρέπει να την μεταδίδουμε στα παιδιά μας και τα εγγόνια μας ατόφιο και ολόκληρο! Κουβαλώντας μια βαριά παράδοση, είναι υποχρέωση μας να προβάλλουμε τον τόπο μας, τον πολιτισμό μας και γενικά το Ελληνικό Πνεύμα ιδιαίτερα τώρα σε τούτους τους χαλεπούς καιρούς που ζούμε, που κινδυνεύουν να καταρρεύσουν ολόκληρα οικονομικά συστήματά, που σίγουρα μας οδηγούν σε αδιέξοδο και η ανθρωπότητα έχει πάρει λάθος στροφή [...] χρειάζεται μεγάλος αγώνας για να διαφυλαχθεί αυτός ο θησαυρός! Ένας θησαυρός που είναι μοναδικά δικός μας και δεν μπορούν να μας τον υποθηκεύσουν, η ακόμη να κουρέψουν οι Τροϊκανοί και τα μνημόνια τους!». Ο Πρόεδρος της «Εταιρείας Κρητικών Σπουδών - Ίδρυμα Καψωμένου», ομ. καθηγητής Ερατοσθένης Καψωμένος, επεσήμανε πως το «ριζίτικο είναι από τις πιο αυθεντικές και πληρέστερες ταυτόχρονα εκφράσεις του λαϊκού παραδοσιακού μας πολιτισμού. Η αξία του στη σημερινή εποχή, που έχει επικρατήσει παγκοσμίως ένα χρεοκοπημένο σύστημα, που είναι φανερά στο τέλος του, είναι ανεκτίμητη». Χαρακτηριστικά ο κ. Καψωμένος τόνισε πως το ριζίτικο εκπροσωπεί πολιτισμικά το μεσογειακό πολιτισμικό πρότυπο που είναι διαφορετικό από το δυτικό και «δίνει λύσεις σε όλα τα μεγάλα ζητήματα του σημερινού ανθρώπου. Φαίνεται από τις εισηγήσεις πόσο σημαντικό είναι να διατηρήσουμε το πολιτισμικό πρότυπο που εκπροσωπούν αυτά τα τραγούδια με τον πιο γνήσιο τρόπο». «Για καθρέπτη του πολιτισμού του λαού μας» έκανε λόγο ο λαογράφος Σταμάτης Αποστολάκης αναφερόμενος γενικά στο δημοτικό τραγούδι, ενώ δίνοντας έμφαση στο ριζίτικο τόνισε πως «μερικά ριζίτικα τραγούδια έχουν ρίζα στα ύστερα βυζαντινά και μεταβυζαντινά χρόνια, άλλα στα χρόνια της Ενετοκρατίας, πολλά κρατούν από τα δίσεκτα χρόνια της Τουρκοκρατίας και έχουμε και τα νεοριζίτικα σήμερα». Τέλος, ο πρόεδρος του Ομίλου της UNESCO βράβευσε την «Πολιτισμική Κρήτη», σε αναγνώριση των προσπαθειών του Ιδρύματος για τη στήριξη του Κρητικού πολιτισμού, στην Αμερική.

12 FYLLO_153_Layout 1 9/29/15 12:28 PM Page ΒΙΟΔΥΝΑΜΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ μια άλλη μορφή της αειφόρου γεωργίας Οι δυσμενείς επιδράσεις των αγροχημικών στο περιβάλλον γενικά και κυρίως στην ανθρώπινη υγεία, αποτελούν διαπιστώσεις που από τις αρχές του περασμένου αιώνα είχαν αρχίσει να απασχολούν την επιστημονική κοινότητα. Ο Dr. Carel, ήδη από το 1912 σημείωνε ότι: «..η ανθρώπινη υγεία βασίζεται στη σωστή διατροφή και σωστή διατροφή μπορεί να υπάρξει, μόνο όταν το έδαφος είναι παραγωγικό και γόνιμο του Δρ. Γιάννη Θ. Πολυράκη Γεωπόνου, τ. Δ/ντή ΑΤΕbank Χανίων, τ. Προέδρου Ένωσης Σφακιανών νομού Χανίων Πρωταρχική αιτία κάθε αρρώστιας είναι η απώλεια της υφιστάμενης αρμονίας μεταξύ των ορυκτών ουσιών που υπάρχουν σε απειροελάχιστες ποσότητες μέσα στην ατμόσφαιρα, στο νερό, στην τροφή, αλλά κυρίως στο έδαφος. Αν παρουσιάζουν ελλείψεις τα βασικά συστατικά του εδάφους, τις ίδιες ελλείψεις θα παρουσιάσουν η τροφή και το νερό. Τα χημικά λιπάσματα δεν μπορούν να επαναφέρουν τη γονιμότητα του εδάφους. Δεν συνεργάζονται με το χώμα αλλά απορροφώνται δια της βίας από τα φυτά, δηλητηριάζοντας έτσι φυτά και έδαφος Mε το να αυξάνουν την αφθονία της συγκομιδής χωρίς να αντικαθιστούν όλα τα στοιχεία που βγαίνουν από το έδαφος, έχουν συμβάλλει στη διαφοροποιημένη θρεπτική αξία των δημητριακών μας». Οι ανησυχητικές αυτές απόψεις της εποχής που ήταν διάχυτες σε όλη την Ευρώπη και τις ενίσχυε η ευρεία διάδοση των φωσφορικών και αμμωνιακών λιπασμάτων, οδήγησαν το 1924 τον Αυστριακό επιστήμονα και φιλόσοφο Dr. Rudolf Steiner να υπακούσει στο κάλεσμα μιας ομάδας Γερμανών και Αυστριακών αγροτών (που ανησυχούσαν για την υποβάθμιση της γεωργίας στην Ευρώπη), να τοποθετηθεί και να πάρει θέση με μια σειρά 8 διαλέξεων που έδωσε στην πόλη Κόμπερβιτς της Σιλεσίας (περιοχή σήμερα της Πολωνίας). Οι διαλέξεις αυτές, συγκεντρωμένες σε ένα μικρό βιβλίο με τον απλό τίτλο Γεωργία, αποτελούν το βασικό αλφαβητάριο της βιοδυναμικής γεωργίας. Κατά τα ογδόντα χρόνια που πέρασαν από τότε, η βιοδυναμική μέθοδος καλλιέργειας έχει επεκταθεί και εφαρμόζεται σε όλο τον κόσμο. Μόνο στην Αυστραλία, καλλιεργούνται σήμερα πάνω από στρέμματα με τη μέθοδο αυτή. Ο όρος βιο-δυναμική υποδηλώνει τις ειδικές αρχές οι οποίες υπάρχουν στη μέθοδο. Είναι παράγωγο των ελληνικών λέξεων βίος και δυναμικός δηλ. ισχυρός. `Εχει την έννοια, ότι δουλεύοντας με «ζωντανά, δυνατά φυτά» πάνω σε ένα «ζωντανό έδαφος» επιλέγουμε να συνεργαστούμε περισσότερο με τις δυνάμεις αυτές που σχηματίζουν και συντηρούν την ίδια τη ζωή, παρά μόνο με μερικά από τα υλικά συστατικά της. Η βιοδυναμική γεωργία ως καλλιεργητικό σύστημα, είναι απόρροια των συμβουλών και οδηγιών του Rudolf Steiner και αποτελεί το πρώτο κίνημα-πρόδρομο της βιολογικής γεωργίας, ορίζεται δε ως: «Η κατεύθυνση της βιολογικής γεωργίας που εξετάζει ολιστικά τους παράγοντες που επιδρούν στην ανάπτυξη των φυτών με έμφαση στις κοσμικές επιδράσεις της σελήνης, των πλανητών και των αστερισμών και τις οποίες ενεργοποιεί με κατάλληλα παρασκευάσματα». Χαρακτηριστικά στοιχεία της βιοδυναμικής γεωργίας αποτελούν το ιδιαίτερο φιλοσοφικό υπόβαθρο, το βιοδυναμικό ημερολόγιο, τα βιοδυναμικά παρασκευάσματα και το βιοδυναμικό κομπόστ. «`Οσο τρεφόμαστε από άρρωστα χώματα το πνεύμα δεν έχει το σφρίγος που χρειάζεται για να ελευθερωθεί από τη φυλακή του σώματος» Rudolf Steiner Φιλοσοφικό υπόβαθρο Ο Dr. Rudolf Steiner είναι γενικά γνωστός ως ο εμπνευστής της Ανθρωποσοφίας. Με τον όρο αυτό, ο Steiner εννοούσε ότι ο άνθρωπος θα μπορούσε σε αυτή τη ζωή να φτάσει σε ένα επίπεδο συνείδησης στο οποίο θα είχε τη δυνατότητα να γνωρίσει τον πνευματικά ανώτερο κόσμο, του οποίου όλοι είναι μέλη, είτε το ξέρουν, είτε όχι. Η ανθρωποσοφία αποτελούσε την κεντρική ιδέα της Ανθρωποσοφικής `Ενωσης του Steiner και της οποίας στόχος ήταν αυτό που ονόμαζε Πνευματική Επιστήμη. Η οργάνωση αυτή απόκτησε μεγάλη επιρροή στη Γερμανία με σημαντικό αριθμό μελών σε όλη την Ευρώπη. Αντικειμενικός σκοπός του δεν ήταν η απόκρυψη πνευματικών γεγονότων αλλά η αποκάλυψη του «μυστικού» και του «απόκρυφου» σε ολόκληρη την ανθρωπότητα. Πρόθεσή του ήταν να βαθύνει την ανθρώπινη κατανόηση, δείχνοντας ότι κόσμος και άνθρωπος προήλθαν από μια θεϊκή και πνευματική πηγή. Όπως έλεγε ο Steiner: «Σε κάθε ανθρώπινο πλάσμα κοιμούνται δυνατότητες με τις οποίες μπορεί να αποκτήσει γνώσεις για υψηλότερους κόσμους». Αντίθετα με την επιδίωξη του νιρβάνα όπως συναντάται στη φιλοσοφία της ανατολής, η Πνευματική Επιστήμη του Steiner είχε ως στόχο το σημερινό κόσμο. Εκείνο που αποζητούσε ήταν η ανάπτυξη του πνεύματος για τη βελτίωση τόσο του ανθρώπου όσο και του κόσμου, οδηγώντας σε μια αυξημένη εκτίμηση της αξίας της ζωής στο φυσικό σήμερα (τώρα). Για την κατανόηση της λογικής των περίφημων διαλέξεων του Steiner με θέμα τη γεωργία, βασική είναι η περιγραφή αυτού που ονόμαζε αιθέριες διαμορφωτικές δυνάμεις. Υποστηρίζει ότι κάθε ζωντανό ον, άνθρωπος, ζώο ή φυτό, έχει ένα αιθέριο σώμα με προέλευση από μια παγκόσμια θάλασσα αιθέριας ουσίας, της οποίας οι δυνάμεις (αιθέριες δυνάμεις) ολοκληρώνουν τη διαδικασία της ζωής και της ανάπτυξης, επηρεαζόμενες ή κατευθυνόμενες από ένα αστρικό σώμα. Σύμφωνα μάλιστα με τον Γάλλο ανθρωπολόγο Paul Coroze, το αιθέριο βρίσκεται σε μια κατάσταση συνεχούς κίνησης, μεταμόρφωσης και μετασχηματισμού, καθοδηγούμενη από ένα τακτικό ρυθμό. Μάλιστα, κάθε ρυθμικά επαναλαμβανόμενο φαινόμενο στη φύση (όπως η κίνηση των αστεριών, η διαδοχή των εποχών, η εναλλαγή ημέρας-νύχτας, ακόμη και οι παλμοί της καρδιάς) δείχνει τη λειτουργία αιθέριων δυνάμεων στην ύλη. Ο αστρικός μεσάζοντας έχει ως λειτούργημά του την τροποποίηση του αιθέριου που ενεργεί σε ζώα και ανθρώπους μέσα από το εσώτερο αστρικό σώμα (που δεν υπάρχει στα φυτά). Αυτό δε που ονομάζουμε οργανική ζωή, δεν είναι τίποτα άλλο από το αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης αιθέριων και αστρικών δυνάμεων. Αλλά με την επίδραση των αιθέριων δυνάμεων και μόνο, μια ύπαρξη θα εξακολουθούσε να μεγαλώνει ατέλειωτα κι ακούραστα και θα αποτελούσε μια «τερατώδη» και ξέχειλη πηγή ζωής, ανεξάντλητη και αθάνατη. Οι αστρικές δυνάμεις είναι αυτές που βάζουν ένα όριο στην ανάπτυξη, ελέγχουν την εξέλιξη και τελικά οδηγούν στο θάνατο. Οι αιθέριες ή δημιουργικές δυνάμεις και οι αστρικές ή καταστρεπτικές, λειτουργούν μαζί αδιάκοπα, οι πρώτες έξω και οι δεύτερες μέσα από τον κάθε οργανισμό. Στον φυτικό κόσμο, οι αστρικές δυνάμεις ενεργούν από έξω και πάνω από το αιθέριο σώμα που μόνο αυτό είναι υφασμένο στο σώμα του φυτού. Στα φυτά, η αστρικότητα είναι εκείνη που φέρνει τη ζωή και το θάνατο. Οι αστρικές δυνάμεις που συγκεντρώνονται στη ζωή ενός φυτού τον καιρό για παράδειγμα της άνθησης μένουν στο φυτό για πολύ λίγο χρονικό διάστημα (αντίθετα με ότι συμβαίνει στον άνθρωπο και τα ζώα). Και όταν το αιθέριο και το αστρικό σώμα συμβιώνουν μέσα στην ίδια ύπαρξη όπως στους ανθρώπους και στα ζώα, πέρα από τη «ζωή», η ύπαρξη έχει το αίσθημα της συμπάθειας ή της αντιπάθειας. Στο σημείο αυτό διαφέρει ένα ζώο από ένα φυτό. Επηρεασμένος από το αρχαίο ελληνικό πνεύμα και για να εξηγήσει τους νόμους της Πνευματικής Επιστήμης ο Steiner υποστήριξε ότι υπάρχουν τέσσερις αιθέριες διαμορφωτικές δυνάμεις οι οποίες συνεργάζονται με τα τέσσερα κλασσικά στοιχεία της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας δηλαδή τη φωτιά, τον αέρα, το νερό και τη γη προκειμένου να σχηματίσουν από κοινού το φυσικό σύμπαν. Με τα στοιχεία αυτά ωστόσο, ο Steiner, δεν εννοούσε τις ίδιες τις ουσίες. Με τον όρο «γη» εννοούσε την ιδιότητα του στερεού σώματος και με τη λέξη «νερό» εννοούσε το οποιοδήποτε ρευστό. Και το κάθε στοιχείο είναι φανερό ότι περιέχει και κάτι από το άλλο: Η λιωμένη λάβα μοιράζεται τόσο τη στερεή όσο και την υγρή κατάσταση σκληραίνοντας καθώς ψύχεται αλλά έχοντας την τάση να εξαερωθεί όταν θερμαίνεται. Με αυτό, ο Steiner δεν εννοεί μόνο οξυγόνο και άζωτο αλλά κάθε τι αεριώδες. Το τελευταίο από τα στοιχεία αυτά αλλά και το πιο μυστηριώδες είναι η φωτιά με το «ένα πόδι» στη φυσική και το άλλο στην επόμενη διάσταση. Τα αέρια που θερμαίνονται πέρα από ένα ορισμένο σημείο (σύμφωνα με τον Steiner) εξαφανίζονται στο αστρικό επίπεδο για να βρεθούν στη λιγότερο λεπτή ή αδρότερη κατάσταση του αστρικού επιπέδου. Με αντίστροφη σειρά οι «πνευματικές δυνάμεις» του Steiner διαπερνούν συνεχώς τα χημικά στοιχεία προκειμένου να δημιουργήσουν τις ουσίες από τις οποίες αποτελείται ο φυσικός κόσμος. Οι ουσίες αυτές δεν είναι τίποτα άλλο από τις συμπυκνωμένες επιδράσεις των άστρων και των αστερισμών που έχουν αποθηκεύσει μέσα τους τα στοιχεία. Ο Steiner, προτίμησε να δώσει στις αιθέριες διαμορφωτικές δυνάμεις του τις δυσνόητες ονομασίες του αιθέρα θερμότητας, αιθέρα φωτός, χημικού (ή τονικού) αιθέρα και αιθέρα ζωής, χωρίς ποτέ να εξηγήσει ικανοποιητικά τι εννοούσε ακριβώς με τον όρο αιθέρας. Οι τέσσερις αυτοί αιθέρες (θερμότητας, φωτός, ζωής και ο χημικός) που συμπληρώνονται από τα τέσσερα στοιχεία (φωτιά, αέρα, νερό και γη) συμπεριφέρονται με ένα τρόπο εντελώς διαφορετικό από τα στοιχεία με τα οποία σχετίζονται. Από τη διπολικότητα αυτή, προέρχεται ο κόσμος που ξέρουμε. Οι αιθέρες ενεργούν υποτίθεται από την περιφέρεια του κόσμου, τα στοιχεία από το κέντρο της γης. Τα στοιχεία από μόνα τους θεωρούνται νεκρά μέχρι τη στιγμή που θα δώσουν ζωή οι αιθέριες δυνάμεις, οι οποίες εργάζονται από κοινού σε διάφορα επίπεδα. Στα ανθρώπινα όντα, τα στοιχεία συνιστούν το ανθρώπινο σώμα. Το αιθέριο σώμα του δίνει ζωή. Όταν διαλύεται το φυσικό σώμα, τα στοιχεία του επιστρέφουν σε νερό, γη, αέρα και φωτιά. Όταν διαλύεται το αιθέριο σώμα, τα συστατικά του ενώνονται ξανά με την αιθέρια μάζα. Στη γεωργία, θεμελιακό αξίωμα του Steiner είναι ότι δεν μπορείς να δώσεις ζωή στο έδαφος προσθέτοντας απλώς χημικές ή ορυκτές ουσίες. Πρέπει πρώτα να πνευματοποιηθεί και να ζωογονηθεί η οργανική ύλη από κοσμικές δυνάμεις για να μπορέσει με τη σειρά της να οργανώσει και να δώσει ζωή στο στερεό, ναρκωμένο έδαφος. Η ζωή έρχεται από το αστρικό, περνάει στο αιθέριο και καταλήγει στο φυσικό. Για το λόγο αυτό δημιουργήθηκαν τα 9 βιοδυναμικά παρασκευάσματα με τις κωδικές ονομασίες BD 500 ως 508. Ενισχυμένα με κοσμικές δυνάμεις, επαναφέρουν τη ζωή στο έδαφος. Στόχος του Steiner για τη γεωργία ήταν να δώσει στα φυτά τις ουσίες που

13 FYLLO_153_Layout 1 9/29/15 12:28 PM Page χρειάζονται σε ζωντανή και όχι σε ορυκτοποιημένη μορφή. Το ασβέστιο σε ένα ζωντανό φυτό, δεν είναι το ίδιο με το ασβέστιο στο στερεό ορυκτό. Η τοποθέτηση ασβεστίου στο έδαφος δεν βοηθάει το φυτό, επειδή δεν μπορεί να το απορροφήσει απευθείας. Το ασβέστιο όμως το οποίο έχει ήδη συμπεριληφθεί στο ζωντανό οργανισμό ενός φυτού μπορεί να μεταφερθεί χωρίς καμία δυσκολία σε ένα άλλο φυτό. Για το λόγο αυτό, «μπολιάζεται» το κομπόστ με τα «αστρικοποιημένα» και «αιθεροποιημένα» παρασκευάσματα. Η κοπριά της αγελάδας σύμφωνα με τον Steiner είναι πλούσια σε αστρικότητα. Η τροφή που μπαίνει στο στομάχι της αφομοιώνεται μόνο εν μέρει από τον οργανισμό της για να αναπτύξει τις δικές της δυνάμεις, η διέλευσή της όμως από το σώμα του ζώου, «πότισε» την παραγόμενη κοπριά με αστρικές δυνάμεις με άζωτο και αιθέριες δυνάμεις με οξυγόνο. Παρέχοντας τη μάζα αυτή στο έδαφος, του προσφέρεται (κατά τον Steiner) κάτι αιθέριο και αστρικό που βρίσκονταν μέσα στο στομάχι της αγελάδας και το οποίο αναζωογονεί το έδαφος. Η δε αποτελεσματικότητα της κοπριάς οφείλεται ακριβώς στην ενεργοποίηση των κοσμικών δυνάμεων (αστρικών και αιθέριων). Για να γίνουν αντιληπτές οι δυσνόητες απόψεις του Steiner αξίζει να αναφερθεί ότι μόνο στη βιβλιοθήκη του Κογκρέσου στις Η.Π.Α. υπάρχουν 494 βιβλία γραμμένα από ή για τον συγγραφέα που μολονότι όλες σχεδόν οι σελίδες τους φωτίζονται από μια πρωτότυπη ή σημαντική σκέψη, στην πραγματικότητα, η αποσαφήνιση αποτελεί μια πολύ δύσκολη υπόθεση. Η επίδραση των ουράνιων σωμάτων Τα αστρικά σώματα και ιδιαίτερα η σελήνη, παίζουν μεγάλο ρόλο στην άσκηση της βιοδυναμικής γεωργίας. Για τους βιοδυναμικούς, η γη ολόκληρη δεν είναι τίποτα άλλο, από τον αντικατοπτρισμό των όσων συμβαίνουν στο σύμπαν. Είναι μια ιδέα που πηγάζει από την αρχαία Ρώμη όπου επικρατούσε η σιγουριά ότι ο ήλιος, η σελήνη και οι εφτά γνωστοί πλανήτες, επηρέαζαν σε μεγάλο βαθμό τη ζωή πάνω στη γη. Ο Ρωμαίος Πλίνιος ο Πρεσβύτερος σύγχρονος του Χριστού, ανέφερε την επιρροή των φάσεων της σελήνης στη ζωή των φυτών, συστήνοντας τη συγκομιδή φρούτων και λαχανικών κατά την πανσέληνο, εφόσον κάποιος ήθελε να απολαύσει ωραία στην εμφάνιση και χυμώδη φρούτα και λαχανικά. Τα φρούτα έγραφε ο ίδιος σαπίζουν δυσκολότερα με τη νέα σελήνη και μπορούν να ξεραθούν αποτελεσματικά και χωρίς προβλήματα. Ο ποιητής Βιργίλιος από την Μάντοβα, που γεννήθηκε λίγο προ του θανάτου του Πλίνιου, περιέγραψε με σαφήνεια σε διατριβή του για τη γεωργία τον τρόπο με τον οποίο καθοδηγούνταν οι αγρότες από τα ουράνια σώματα και τους αστερισμούς για να φυτέψουν τα σπαρτά τους. Αλλά και στη χώρα μας συναντά κανείς ακόμη και σήμερα, παρόμοιες αντιλήψεις από τους κατοίκους της υπαίθρου. Στην ύπαιθρο της Κρήτης για παράδειγμα, κάποιοι γεωργοί (κυρίως ηλικιωμένοι), κατά τη «γέμωση» της σελήνης, αποφεύγουν τους εμβολιασμούς, τη σπορά, τη φύτευση φυτών, την κοπή ξύλων για καυσόξυλα επειδή υποστηρίζουν ότι δεν ξεραίνονται εύκολα, ακόμη και τη συγκομιδή λαχανικών. Υποστηρίζουν μάλιστα ότι πατάτες που συγκομίζονται στη «γέμωση» της σελήνης, σαπίζουν λίγο μετά τη συγκομιδή Αυτό δείχνει πόσο βαθιά ήταν (και εν μέρει είναι) ριζωμένη στην αντίληψη του αγροτικού κόσμου η επίδραση των ουράνιων σωμάτων στην ανάπτυξη των φυτών, χωρίς να είναι εν τούτοις σε θέση να δώσουν κάποια λογική εξήγηση. Κάθε εικοσιτετράωρο, ο ήλιος, η σελήνη, τα αστέρια και οι πλανήτες ασκούν σύμφωνα με τους βιοδυναμικούς επιστήμονες μια ισχυρή επίδραση στην ανάπτυξη των φυτών. Ο Steiner και οι οπαδοί του υποστηρίζουν ότι ανάλογες με τις μετακινήσεις του ήλιου, της σελήνης, των αστεριών και των πλανητών μέσα από τα δώδεκα ζώδια του ουρανού είναι και οι διαφορετικές επιδράσεις τους πάνω στη γη και τα φυτά που βλασταίνουν στο έδαφός της. Επειδή όμως ο ήλιος ανατέλλει κάθε μέρα τέσσερα λεπτά αργότερα σε σχέση με τα αστέρια προς την κατεύθυνση των οποίων κινήθηκε την προηγούμενη ημέρα, διασχίζει σταδιακά μέσα σε ένα χρόνο ολόκληρο το ζωδιακό κύκλο, περνώντας ένα μήνα στον κάθε αστερισμό. Η σελήνη με το μηνιαίο κύκλο της, περνάει μόνο τρεις ημέρες περίπου στον καθένα αστερισμό. Πέρα μάλιστα από τη Κάποια φυτά και ζώα έχουν την ιδιότητα να συγκεντρώνουν πάνω τους και να «αποθηκεύουν» κατά κάποιο τρόπο ορισμένες από τις δυνάμεις του σύμπαντος σταδιακή «γέμωση» και «φθίση» της (που επηρεάζουν την ανάπτυξη των φυτών αλλά και τις παλίρροιες), η σελήνη έχει άλλες δυο φάσεις κατά την ελλειπτική τροχιά της γύρο από τη γη, που επηρεάζουν (σύμφωνα με τους οπαδούς του Steiner) την ανάπτυξη των φυτών. Οι φάσεις αυτές αφορούν το περίγειο και το απόγειο, δηλαδή τη μικρότερη και τη μεγαλύτερη απόσταση της σελήνης από τη γη, αντίστοιχα. Οι σπόροι που φυτεύονται κατά το περίγειο της σελήνης παράγουν φυτά τα οποία συνήθως είναι ευάλωτα σε παράσιτα και μύκητες. Οι βιοδυναμικοί επιστήμονες-παρατηρητές της σελήνης υποστηρίζουν ότι κατά την άνοδό της, οι φυτικές δυνάμεις και οι χυμοί ακολουθούν ανοδική πορεία μέσα στο φυτό με μεγαλύτερη ορμή, το οποίο γεμίζουν με ζωτικότητα. Όταν όμως η σελήνη μεσουρανεί και αρχίζει πάλι να κατεβαίνει, λέγεται ότι το φυτό «προσανατολίζεται» προς τη ρίζα του γεγονός που ευνοεί περισσότερο τη μεταφύτευση, επειδή δίνεται η δυνατότητα στο φυτό να σχηματίσει γρηγορότερα ριζίδια για να στερεωθεί στο χώμα. Η κάθοδος της σελήνης συνοδεύεται και από καθοδική κίνηση του χυμού του φυτού ο δε χρόνος αυτός θεωρείται ο καταλληλότερος για κλαδέματα και αφαίρεση φυτικής μάζας ή απομάκρυνση θάμνων. Οι βιοδυναμικοί υποστηρίζουν ακόμη ότι οι δυνάμεις που εκπέμπονται αδιάκοπα από τα αστρικά σώματα «εστιάζονται» από τη σελήνη και ενισχυμένες από τη δική της δύναμη, φέρνουν άμεσα αποτελέσματα στη ζωή των φυτών. Για το λόγο αυτό, προτιμούν να «δουλεύουν» με τα φυτά τις ημέρες εκείνες που η σελήνη ευρίσκεται σε μια ζώνη του ουρανού η οποία τονώνει την ανάπτυξη του σημείου εκείνου του φυτού, που θέλουν να ενισχύσουν. Υποστηρίζουν ακόμη ότι τα τέσσερα σημεία του φυτού (ρίζα, φύλλο-μίσχος, άνθος, καρπός ή σπόρος) αντιστοιχούν στα τέσσερα κλασσικά στοιχεία της φύσης όπως τα επανέφερε στη θεωρία του ο Steiner (γη, νερό, αέρας, φωτιά). Πιστεύουν ότι η ρίζα ενός φυτού συγκεντρώνεται στο στοιχείο της γης, τα πράσινα μέρη του φυτού συνδέονται με τη ροή της υγρασίας, τα άνθη ανοίγουν στο στοιχείο του αέρα και ο καρπός μεστώνει σταδιακά από τη θερμότητα του ήλιου. Συσχετίζουν επιπρόσθετα τα τέσσερα στοιχεία με τέσσερα τμήματα του ζωδιακού κύκλου: Τη γη με τον Ταύρο, την Παρθένο και τον Αιγόκερο, το νερό με τους Ιχθείς, τον Καρκίνο και τον Σκορπιό, τον αέρα με τους Διδύμους, το Ζυγό και τον Υδροχόο και τη φωτιά με τον Κριό, το Λέοντα και τον Τοξότη. Και πιστεύουν ότι καθώς η σελήνη περνά μπροστά από αυτούς τους αστερισμούς, δίνει τη δυνατότητα στις δυνάμεις αυτών των συγκεκριμένων στοιχείων να ασκούν ισχυρότερη επιρροή στη φυτική ζωή. Ένας άλλος βασικός ρυθμός δημιουργείται από την καθημερινή περιστροφή της γης γύρω από τον άξονά της. Μια από τις λειτουργίες των φυτών που επηρεάζει η περιστροφή της γης είναι και η κίνηση του χυμού μέσα στα φυτά. Ο Dr. Preiffer ανέπτυξε ένα είδος χρωματογραφίας χάρτου με το οποίο διάφορες διαλύσεις ορυκτών αλάτων απορροφημένων από χάρτινους κυλίνδρους, αποκαλύπτουν τις διαφορετικές επιδράσεις των δυνάμεων πάνω στο έδαφος και στη φυτική ζωή. Βιοδυναμικό Ημερολόγιο Η Maria Thun, μελετώντας σε πειράματα στη Δ. Γερμανία τις επιρροές της σελήνης, του ήλιου και των πλανητών, έγκλειστων όπως είναι μέσα στους δώδεκα ζωδιακούς αστερισμούς, δημιούργησε ένα βιοδυναμικό ημερολόγιο, ένα ημερολόγιο δηλαδή σποράς και καλλιεργητικών εργασιών ή με άλλα λόγια ένα Χάρτη Βιοδυναμικής Σποράς όπου ενσωμάτωσε όλα τα στοιχεία των φάσεων της σελήνης, τις θέσεις των πλανητών και τα ζώδια, στοιχεία με τα οποία οι βιοδυναμικοί καλλιεργητές μπορούν να καλλιεργούν τα φυτά τους. Το ημερολόγιο αυτό δείχνει τις πλανητικές ημέρες και ακριβώς ποια ώρα ποιας ημέρας πρέπει να φυτεύονται ή να συλλέγονται φύλλα, καρποί, άνθη ή ρίζες. Οι βιοδυναμικοί καλλιεργητές, γνωρίζοντας ποιες μέρες ευνοούν περισσότερο τα φυλλώδη ή καρπώδη λαχανικά, φυτεύουν σπόρους λάχανου τις μέρες των φύλλων και περιμένουν τις μέρες των καρπών για τις τομάτες. Επίσης, με το να εκτελούν γενικά- τις γεωργικές εργασίες όπως τη σπορά, τη μεταφύτευση, την καλλιέργεια, και τη συγκομιδή όταν ένας συγκεκριμένος συνδυασμός των δυνάμεων του σύμπαντος ασκεί τη μεγαλύτερη επιρροή του στη γη, έχουν αποδείξει ότι μπορούν να αυξάνουν το μέγεθος και να βελτιώνουν το σχήμα, τη γεύση και τις ιδιότητες συντήρησης των καλλιεργούμενων φυτών. Τα τέσσερα σημεία του φυτού (ρίζα, φύλλο-μίσχος, άνθος, καρπός ή σπόρος) έχουν διαφορετικές ιδιότητες και λειτουργίες. `Οταν καλλιεργούν φυτά οι βιοδυναμικοί, προσπαθούν να τονώσουν την ανάπτυξη της ρίζας στα καρότα, τα παντζάρια, τις πατάτες και τα γογγύλια, την ανάπτυξη των φύλλων στα μαρούλια, το σπανάκι και τα χορτοδοτικά φυτά, των ανθέων στα ανθοφόρα φυτά της προτίμησής τους και το σχηματισμό καρπού και σπόρου σε φυτά όπως είναι τα κολοκύθια, οι τομάτες, τα φασολάκια, τα καρποδοτικά σιτηρά κλπ. Οι οπαδοί του Steiner υποστηρίζουν ότι η ίδια η σελήνη, ενεργώντας όχι μόνο ως αντικατοπτρικός μηχανισμός αλλά χρησιμοποιώντας τη δική της δύναμη, επηρεάζει τη γη μέσω του υδάτινου στοιχείου που παίρνουν τα φυτά από τη βροχή ή την άρδευση και είναι φορέας των δυνάμεων που τείνουν να επιδρούν στην αναπαραγωγή και τη φυτική βλάστηση. Βιοδυναμικά παρασκευάσματα Βασικό μέλημα του Steiner ήταν η μεταχείριση του εδάφους σαν ένα γνήσιο θεμέλιο της ανθρώπινης υγείας. Αυτό σήμαινε την αποκατάσταση της οργανικής ουσίας του εδάφους (απαραίτητης για τη διατήρηση της γονιμότητάς του) και την επαναφορά ενός ισορροπημένου συστήματος λειτουργιών με τη μεταχείριση του εδάφους όχι ως ένα μείγμα χημικών ουσιών, ορυκτών ή οργανικών, αλλά ως ένα πράγματι ζωντανό οργανισμό. Καθώς και οι άλλοι υποστηρικτές της οργανικής γεωργίας, έτσι και ο Steiner επέμενε στην αποφυγή των χημικών ουσιών, επικεντρώνοντας την προσοχή του σε φυσικά λιπάσματα ενισχυμένα με τα προϊόντα ορισμένων επεξεργασμένων και αναζωογονητικών βοτάνων. Τα βότανα αυτά τα επέλεξε προκειμένου να βοηθήσει τους μικροοργανισμούς στη γρήγορη αποσύνθεση της οργανικής ύλης του λιπάσματος σε ενώσεις απλές και στην επανασύνθεσή τους στη δημιουργία του χούμου. `Ετσι δημιουργήθηκαν τα βιοδυναμικά παρασκευάσματα εννέα σε αριθμό, με τις κωδικές ονομασίες BD 500 έως BD 508. Σύμφωνα με τους βιοδυναμικούς, κάποια φυτά και ζώα έχουν την ιδιότητα να συγκεντρώνουν πάνω τους και να «αποθηκεύουν» κατά κάποιο τρόπο ορισμένες από τις δυνάμεις του σύμπαντος. Όταν ένα μέρος από ένα ορυκτό, φυτό ή ζώο (π.χ. φλοιός βελανιδιάς) συνδυαστεί με ένα άλλο μέρος από ορυκτό, φυτό ή ζώο (π.χ. το κρανίο ενός οικόσιτου ζώου αρνιού, αίγας, γουρουνιού-) και αφεθεί για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα στην επίδραση κάποιου αστρικού σώματος, τότε το τελικό βιοδυναμικό παρασκεύασμα (στη συγκεκριμένη περίπτωση πρόκειται για το παρασκεύασμα BD 505) εγκλείει μέσα του κάποιες ισχυρές συμπαντικές δυνάμεις. Η εφαρμογή του παρασκευάσματος αυτού στη γεωργική πρακτική, ενισχύει σημαντικά την ομαλή λειτουργία του αγροοικοσυστήματος. Παρά το ότι οι ισχυρισμοί αυτοί των βιοδυναμικών ηχούν κατά κάποιο τρόπο παράδοξα στον αμύητο στο θέμα, εν τούτοις πειραματικές εργασίες 50 και πλέον ετών, έχουν αποδείξει την ευεργετική επίδραση των βιοδυναμικών παρασκευασμάτων στα καλλιεργούμενα φυτά. Βιοδυναμικό κομπόστ Το βιοδυναμικό κομπόστ παρασκευάζεται όπως και το κανονικό κομπόστ με αλλεπάλληλες επιστρώσεις φυτικών υλικών, κοπριάς κλπ, με τη διαφορά ότι στην περίπτωση του βιοδυναμικού κομπόστ, ο σωρός ψεκάζεται με βιοδυναμικά παρασκευάσματα, έτσι ώστε να αποκτήσει ορισμένες ιδιότητες. Σημείωση: Για τη σύνταξη του παρόντος, συμβουλευτήκαμε κυρίως τα βιβλία: 1. Tompkins, P. & Bird, C Μυστικά του Εδάφους. Εκδ. Χατζηνικολή, Αθήνα, 2. Πολυράκης, Ι. Θ Περιβαλλοντική Γεωργία, Εκδ. Ψύχαλος, Αθήνα.

14 FYLLO_153_Layout 1 9/29/15 12:29 PM Page ΑΘΛΗΤΙΚΑ ΔΡΩΜΕΝΑ Γράφει ο Μανώλης Τζωρτζάκης, Υπεύθυνος Αθλητισμού στον Δήμο Σφακίων, Προπονητής του Α.Γ.Σ. Σφακίων Φωτογραφίες: Χρυσούλα Τσουπάκη Τα νέα του Αθλητικού Γυμναστικού Συλλόγου Σφακίων Συναυλία για την ενίσχυση του Α.Γ.Σ.Σ. Την Πέμπτη , ο Α.Γ.Σ.Σφακίων διοργάνωσε, για δεύτερη χρονιά, μια πολύ όμορφη μουσικοχορευτική βραδιά με πολύ μουσική και χορό, για την ενίσχυση του Συλλόγου μας, στις δύσκολες εποχές που διανύουμε. Θέλουμε να ευχαριστήσουμε θερμά: τον Μουσικοχορευτικό Σύλλογο Σφακίων και τους χοροδιδασκάλους Παπασηφάκη Σήφη και Μαρκουτσάκη Νίκο, καθώς και όλα τα παιδιά που ομόρφυναν την βραδιά με τα χορευτικά τους, τα μουσικά συγκροτήματα του Μαγγελάκη Γιώργου, Χαιρέτη Γιώργου και των Μανουσέλη Μανούσο και Μανουσέλη Αντρέα που συμμετείχαν αφιλοκερδώς, αλλά, πάνω απ όλα, θέλουμε να ευχαριστήσουμε όλο το κόσμο που μας τίμησε με την παρουσία του γεμίζοντας το κάστρο και δίνοντας σε όλους μας κουράγιο και δύναμη να συνεχίσουμε να προσφέρουμε στον αθλητισμό των Σφακίων. Αξίζει να σημειωθεί ότι μας τίμησαν με την παρουσία τους οι επαρχιώτες μας, τα μέλη του Δ.Σ. της ΕΠΣ Χανίων κκ. Λυκάκης και Γιαννουλάκης και ο προπονητής των μικτών ομάδων Χανίων. ΟΜΑΔΑ ΠΟΔΟΣΦΑΙΡΟΥ Α.Γ.Σ. ΣΦΑΚΙΩΝ Όπως σας είχαμε προαναφέρει και στο προηγούμενο φύλλο της εφημερίδας μας, η κατάκτηση της 3ης θέσης, στο περσινό πρωτάθλημα, μας έδωσε τελικά το εισιτήριο της ανόδου στο Β Τοπικό Χανίων. Οι προπονήσεις έχουν ξεκινήσει από τον Αύγουστο και οι προσδοκίες για μια καλή σεζόν είναι μεγάλες, λόγω του ότι οι νεαροί παίκτες της ομάδας μας φαίνονται έτοιμοι και ικανοί να κρατήσουν την ομάδα στις πλάτες τους και, με την πείρα των παλαιών, να δημιουργούν ένα πολύ αξιόλογο ροστερ που θα παλέψει όλα τα παιχνίδια, όσο δύσκολα και αν είναι. Το ενθαρρυντικό στοιχείο για ακόμα μια χρονιά είναι το καλό κλίμα μεταξύ των παιδιών που θεωρούν την ομάδα οικογένειά τους και διασκεδάζουν τον κάθε αγώνα ανεξάρτητα από τα αποτελέσματα, όπως πρέπει να γίνεται, άλλωστε, στον αθλητισμό. ΑΚΑΔΗΜΙΑ Α.Γ.Σ. ΣΦΑΚΙΩΝ Για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά ο Σύλλογος μας θα εκπροσωπηθεί στα πρωταθλήματα υποδομών της Ε.Π.Σ.Χανίων. Φέτος η ομάδα που θα αγωνιστεί στο πρωτάθλημα είναι αυτή των Νέων, για παιδιά που έχουν γεννηθεί το , ενώ δικαίωμα συμμετοχής έχουν και τα παιδιά που έχουν γεννηθεί το ! Το ξεχωριστό για όλους μας είναι ότι η ακαδημία μας θα ακολουθεί το πρόγραμμα της ομάδας μας (θα παίζει πάντα 2 ώρες πριν τους αγώνες των μεγάλων) και, για πρώτη φορά, οι εντός έδρας αγώνες θα γίνονται στα Σφακιά και όχι στον Αποκόρωνα όπως πέρυσι! Η έναρξη του πρωταθλήματος έχει οριστεί στις και θέλουμε όλους τους υγιείς φιλάθλους των Σφακίων να σταθούν και να ενθαρρύνουν την προσπάθεια των παιδιών μας! Φωτισμός γηπέδου Φραγκοκάστελου Το έργο που περιμένουμε τόσα χρόνια για το στάδιο μας έχει ξεκινήσει επιτέλους να υλοποιείται! Έχουν μπει οι βάσεις και έχουν έρθει στο γήπεδο μας οι πυλώνες, όμως, παρά την έξτρα χρηματοδότηση που πετύχαμε από την Π.Ε. Κρήτης και τις διαβεβαιώσεις των εργολάβων ότι το έργο θα έχει παραδοθεί έως τους αγώνες του Αγίου Νικήτα, δυστυχώς υπάρχει μια ανεξήγητη καθυστέρηση από την μεριά τους, που προκαλεί πολλά ερωτήματα. Το καλοκαίρι που μας πέρασε, αναβλήθηκαν ή ακυρώθηκαν, λόγω, κυρίως, των πολιτικών εξελίξεων στη Χώρα, πολλές αθλητικές εκδηλώσεις που είχαμε προγραμματίσει. Οι περισσότερες αθλητικές εκδηλώσεις μετατέθηκαν για το φθινόπωρο, ενώ άλλες για την άνοιξη του Οι εκδηλώσεις που εντέλει θα πραγματοποιηθούν είναι οι εξής: : Αγώνες κολύμβησης ανοιχτής θάλασσας, στο Φραγκοκάστελο : Σκοπευτικοί αγώνες εις μνήμη των πεσόντων Σφακιανών, στη μάχη κατά του Αλιδάκη, στ Ασκύφου : Νικήτεια 2015, Φραγκοκάστελο & : Ποδηλατικοί αγώνες, σε Ίμπρο και Ασκύφου. Αναβλήθηκαν για την άνοιξη, οι αγώνες τρεξίματος «Γλακώ Σφακιά», από τον Άγιο Ιωάννη έως την Ανώπολη και «Sfakia Vertical Run», από το Λουτρό έως την Ανώπολη, ενώ οι αγώνες φουσκωτών σκαφών αναβλήθηκαν για του χρόνου. ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ ΘΑΛΑΣΣΑ 2015 Δυστυχώς, λόγω της κρίσης, το μακροβιότερο πρόγραμμα μαζικού αθλητισμού στα Σφακιά, το οποίο έμαθε, από το 1998 έως το 2014, στα μικρά Σφακιανόπουλα να κολυμπούν και να χαίρονται με ασφάλεια την θάλασσα, δεν πραγματοποιήθηκε φέτος. Ελπίζουμε η διακοπή να είναι μόνο μια μικρή παρένθεση και το πρόγραμμα να στηριχτεί και να πραγματοποιηθεί του χρόνου.

15 FYLLO_153_Layout 1 9/29/15 12:42 PM Page ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΗΡΙΑ Θα ήθελα να ευχαριστήσω το προσωπικό της εταιρίας ΑΝΕΝΔΥΚ για την έκδοση εισιτηρίων, τον καπετάνιο και το προσωπικό των πλοίων «ΝΕΠΤΟΥΝ», «ΔΑΣΚΑΛΟΓΙΑΝΝΗΣ» και «ΣΑΜΑΡΙΑ», για τα δρομολόγια προς το Λουτρό και την άψογη εξυπηρέτηση που μου επιφύλαξαν κατά την μετάβαση μου για τις εκκλησιαστικές ανάγκες της Ενορίας του Λουτρού. Ευχαριστώ, επίσης, όλα τα ξενοδοχεία και τις ταβέρνες για τη φιλοξενία που μου παρείχαν κατά την παραμονή μου στο Λουτρό. Εύχομαι σε όλους υγεία, ευλογία και καλές δουλειές. Ιδιαιτέρως ευχαριστούμε τον κ. Γεώργιο Χιωτάκη και την εταιρία Αφοι Χιωτάκη «MEGA PLACE» στα Χανιά, για την εργασιακή στήριξη που έδωσε στον γιο μας, Γεώργιο Κουκουνάρη, τόσο κατά την πρακτική εξάσκησή του στα εργαστήρια ζαχαροπλαστικής της εταιρίας (όσο φοιτούσε στην σχολή του ΟΑΕΔ, στο Τμήμα Αρτοποιίας- Ζαχαροπλαστικής του Ταυρονίτη), όσο και μετά την αποφοίτηση του και την συνέχιση εργασίας του στον ίδιο χώρο. Ευχόμαστε υγεία ευλογία στον ίδιο και την οικογένεια του και καλές δουλειές. ΣΥΓΧΑΡΗΤΗΡΙΟ Θερμά συγχαρητήρια στις αγαπημένες μας ανιψιές, Κουκουνάρη Έλενα του Γεωργίου και της Ουαρίκε Μπα, από το Φραγκοκάστελλο Σφακίων, και Κοντορινάκη Παυλίνα Σοφία του Ανδρέα και της Ευαγγελίας, από την Ανώπολη Σφακίων, για την εισαγωγή τους στο ΤΕΙ Κρήτης, στο Τμήμα Διατροφής και Διαιτολογίας (Σητεία), και σε όλα τα παιδιά από τα Σφακιά, που με πολύ κόπο και μόχθο κατάφεραν να εισαχθούν σε Πανεπιστημιακά Ιδρύματα. Ευχόμαστε να έχουν, με την ευλογιά του Θεού, μια καλή σταδιοδρομία στη ζωή τους. Οικογένεια Ιερέως Αθανάσιου Κουκουνάρη ΕΝΟΡΙΑ ΧΩΡΑΣ ΣΦΑΚΙΩΝ Το Εκκλησιαστικό Συμβούλιο της Ενορίας Χώρας Σφακίων ευχαριστεί αυτούς που προσφέρουν στο έργο της: Η Κλεάνθη Νίκου Κωνσταντουδάκη, σύζυγος Αναστασίου Μαντάγαρη, γέννησε κοριτσάκι. Στη μνήμη του Σταύρου Δημ. Κριαρά Για τον μπαμπά μου Αφού μόνο η απουσία σου είναι πια αισθητή, άνοιξε τις αραχνοΰφαντες κουρτίνες και εμφανίσου στου ονείρου την άκρη. Έλα κι ας μην χαϊδέψει ξανά η αιθέρια Ηώς την αυγή με ακτίνες τα βλέφαρά μου. Έλα κι ας μην δω ξανά τον Ηλιάτορα διαφεντευτή στο άρμα του τις ώρες που αναβλύζει το αίμα 1. Ανώνυμος, δωρεά 500, για το Σπίτι της Ενορίας, 2. Βαρδουλάκης Γρηγόρης, δωρεά 150 στη μνήμη Κλεονίκης Βαρδουλάκη, 3. Βαρδουλάκη Μαρία, πολυέλαιος (αξίας 700 ) στον ιερό ναό Αγίου Παντελεήμονα, στη μνήμη Ιωάννου Βαρδουλάκη, 4. Βαρδουλάκης Μανώλης, 100, για την εγκατάσταση του πολυέλαιου, 5. Βοτζάκης Γεώργιος (ταβέρνα, Μεσοχώρι), δωρεάν εργασίες για την Ενορία, 6. Βοτζάκη Ελένη, δωρεά 50 για λουλούδια στον ι.ν. Χριστού, 7. Βοτζάκης Ιωάννης, δωρεάν εργασίες στην Ενορία, 8. Βοτζάκης Παύλος του Ανδρέα, δωρεά ένα χασάπικο, στην εορτή της Παναγίας, 9. Δουρουντάκη Αγγελική, για την προσφορά της στις λειτουργικές ανάγκες της Ενορίας, 10. Δουρουντάκης Γεώργιος και Ρούλα, που φρόντισαν για την καθαριότητα και τον καλλωπισμό του ι.ν. Αγίου Νικολάου, στο Μεσοχώρι, καθώς και για την εορτή του Αγίου Φανουρίου, 11. Δουρουντάκη Ιωάννα, δωρεάν εργασία, στα λογιστικά της Ενορίας, 12. Καγιαφτάκη Ελένη, δωρεάν τον στολισμό με λουλούδια, στην εορτή της Παναγίας, 13. Κελαϊδή Δέσποινα, δωρεά 50 στη μνήμη Παντελή Κελαϊδή, 14. Κουκουνάρης Γεώργιος (ταβέρνα «Μπάμπης και Πόπη»), από το Φραγκοκάστελλο, δωρεάν όλες τις ηλεκτρολογικές εργασίες στο Σπίτι της Ενορίας, 15. Κουκουνάρη Γεώργιο (Αθήνα), δωρεά 50 στην Ενορία, 16. Κουκουνάρη Μιχάλη, δωρεάν εργασία στο Σπίτι της Ενορίας, 17. Κουρή Μπετίνα, οργάνωση και άναμμα του δεύτερου Ιούδα, στη Διπλανάσταση, στην πλατεία της Χώρας, 18. Μπασδάνη Ελένη, δωρεά 50 για τον ι.ν. Αγίου Αντωνίου, 19. Μπραουδάκης Ιωάννης του Ευριπίδη (από τον Δήμο) που φρόντισε για εργασίες καλλωπισμού των εκκλησιών της Ενορίας, 20. Παπαδερός Ιωάννης, δωρεάν ηλεκτρολογική εργασία στο Σπίτι της Ενορίας, 21. Φασούλης Ιωάννης, δωρεά μια εκκλησιαστική σημαία (αξίας 70 ) στον ιερό ναό Αγίου Αντωνίου, 22. Χατζηδάκης Ιωάννης (νταμάρι Χώρας), δωρεάν υλικά. Eπίσης ευχαριστούμε όλους όσοι βοηθήσαν, με οποιονδήποτε τρόπο, στο έργο της Ενορίας μας. Ευχόμαστε, δια πρεσβειών της Παναγίας και των Αγίων που υπηρετούμε, ο Χριστός και Θεός μας να δίνει υγεία και δύναμη στην πορεία της ζωής του καθενός προσωπικά και της οικογένειάς του. Μενέλαος Γεωργίου Αλυγιζάκης Καλορίζικα! Ρέκβιεμ Παιδί μου δροσοστόλιστο κλαρί χιλιανθισμένο από αγάπης λούλουδα με μίσχους ευσπλαχνίας. Αγόρι μου πεντάμορφο ανόθευτη η ψυχή σου στης γης το κολαστήριο στης γης την καταισχύνη. Μενέλαε, αναίτια στερήθηκ' η ζωή μου την τρυφερή αγάπη σου: το χάδι της ψυχής μου. Μου χάρισες απλόχερα στοργή και καλοσύνη, γιατί όμως δεν περίμενες για μένα να ορφανέψεις; Κι όποιος ψελλίζει αφελώς γνωστές φρούδες ελπίδες ας τις κρατήσει εφόδιο του κούφιου στοχασμού του. Η Άννα Πέτρου Στρατουδάκη, σύζυγος Λεωνίδα Χομπά, γέννησε αγόρι Βαρύς ο πόνος για το μισεμό του αγαπητού μας καθηγητή. Λαμπρός επιστήμονας, Σφακιανής καταγωγής υπέροχος νέος, έφυγε από τη ζωή από βάρβαρο και ύπουλο χέρι, στο σταθμό του μετρό Waterloo του Λονδίνου. Ο Καθηγητής Αλυγιζάκης βρέθηκε στο Λονδίνο, όπου είχε προσκληθεί να τιμηθεί από το κολέγιο που δίδασκε κατά την παραμονή του εκεί. Και όταν, το βράδυ, βρέθηκε με τη παρέα του κοντά στο σταθμό για ένα ποτό, ένας βάρβαρος Εγγλέζος, χωρίς λόγο και αιτία, και ενώ ο Μενέλαος είχε απομακρυνθεί, τον ακολούθησε και πισώπλατα του κατάφερε θανάσιμο κτύπημα στο κεφάλι, με αιχμηρό αντικείμενο. Ο Μενέλαος Αλυγιζάκης, καθηγητής θετικών επιστημών στο Κολλέγιο Αθηνών, σπούδασε κλασικό πιάνο στο Εθνικό Ωδείο Αθηνών και ακολούθησε μεταπτυχιακές σπουδές στην Αγγλία, στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, με ειδίκευση στις τηλεπικοινωνίες και στην πληροφορική. Δίδαξε μαθηματικά, χημεία και πληροφορική σε σχολεία της Αθήνας και της Αγγλίας, καθώς και σε κολέγια και πανεπιστήμια των δύο χωρών, αλλά και μουσική, σε μουσικές σχολές του Λονδίνου, ήταν δε και συνθέτης μουσικής διατηρώντας δικό του studio. Μιλούσε αγγλικά, γαλλικά και βουλγαρικά και ήταν γνώστης της νοηματικής γλώσσας, για να διδάσκει αφιλοκερδώς παιδιά που αντιμετώπιζαν πρόβλημα, τα οποία και υπεραγαπούσε. Ήταν ιδιαίτερα αγαπητός στη κοινωνία, στους φίλους στους συναδέλφους, αλλά, προπαντός, στους μαθητές του. Χαρακτηριστικές είναι οι αναρτήσεις των μαθητών του στο διαδίκτυο και στην ιστοσελίδα που έφτιαξαν: «Ήταν ο καλύτερος καθηγητής που είχαμε δει στη ζωή μας, πάντα με το χαμόγελο, πάντα αγαπητός και γλυκομίλητος...κρίμα, κρίμα χάθηκε αυτή η υπέροχη ψυχή, τόσο άδικα, μακάρι να είναι καλά, εκεί που είναι, και να αναπαυτεί η ψυχούλα του». Εμείς, σαν Ένωση των Απανταχού Σφακιανών, εκφράζουμε τα θερμά μας συλλυπητήρια στους γονείς και στην αδελφή του, και τον αποτροπιασμό μας για το θλιβερό γεγονός που στέρησε από την κοινωνία μας ένα λαμπρό άνθρωπο και επιστήμονα. Ευχόμαστε η λαμπρή ανάμνηση του Μενέλαου να είναι το βάλσαμο στο μεγάλο πόνο των γονιών του, των μαθητών και συναδέλφων του, αλλά και για μας που χάσαμε ένα λαμπρό συμπατριώτη. Παραθέτω το ποίημα που αφιερώνει στον Μενέλαο, με αβάσταχτο πόνο, ο τραγικός του πατέρας Γιώργος Αλυγιζάκης, εκλεκτός επιστήμονας και αγαπημένος μου φίλος, μέλος της Ένωσής μας. Σήφης Μανουσογιαννάκης της θάλασσας βάφοντας με μαβιές ανταύγειες το παλάτι του, λίγο πριν βαπτιστεί στο γαλάζιο των ματιών σου, το ανέφελο. η θυγατέρα σου, Μαρία Πένθη Γεώργιος Ευστρατίου Τσικουράκης Έφυγε από το μάταιο κόσμο ο καλός χωριανός και αγαπητός σε όλους μας, Γιώργης. Εργατικός, δημιούργησε καλή οικογένεια και ζούσαν ευτυχισμένοι, μέχρι που δυστυχώς η μοίρα του στέρησε την αγαπημένη του γυναίκα που έφυγε κτυπημένη από την επάρατο ασθένεια. Πάλευε για τα παιδιά του, ο Γιώργης, αλλά ένα βράδυ κοιμήθηκε κι έφυγε έτσι απλά ήρεμα, γεμίζοντας θλίψη την οικογένειά του, τους φίλους και χωριανούς. Η εξόδιος ακολουθία τελέστηκε στον Ιερό Ναό της Παναγίας, στην Ίμβρο Σφακίων, όπου και ετάφη. Στα παιδιά του, αδέλφια και συγγενείς, εκφράζουμε τα θερμά μας συλλυπητήρια. Ελαφρύ το χώμα της Σφακιανής Γής που σε δέχτηκε, φίλε Γιώργη. Ανδρέας Κοπασάκης Έφυγε για το αιώνιο ταξίδι ο αγαπητός στη παροικία της Αμερικής όπου ζούσε και εργαζόταν. Εργατικός και ενάρετος και φιλικός στους συμπατριώτες του στα Σφακιά. Στην οικογένειά του εκφράζουμε τα θερμά μας συλλυπητήρια, καθώς και την ευαρέσκεια μας για την απόφασή τους να δωρίσουν χρηματικό ποσό για τις ανάγκες του Π.Π.Ιατρείου Σφακίων. Σπύρος Ευστρατίου Μανουσέλης Ξάφνιασε δυσάρεστα ο αναπάντεχος χαμός του αγαπητού φίλου και συμπατριώτη μας Σπύρου. Ο Σπύρος, σ ολη τη ζωή του, ήταν εργατικός, και στα Σφακιά όπου ζούσε τα πρώτα χρόνια, συνέβαλλε τα μέγιστα στη ανατροφή της πολυμελούς οικογένειάς του που γνώρισε την ορφάνια από τη βαρβαρότητα των Γερμανών, στην Κατοχή. Έφυγε στην Αθήνα, αλλά και στο εξωτερικό όπου εργάστηκε αρκετά χρόνια. Πάντα καλομίλητος, με σοβαρή σκέψη, προσπαθούσε να νουθετεί τους νεότερους σε παραγωγικές και προοδευτικές ενέργειες. Ιδιαίτερα αγαπητός, είχε πολλούς φίλους, δημιουργούσε συχνά παρέες, ιδιαίτερα με τους χωριανούς του από το Καλλικράτη, που τους αγαπούσε ιδιαίτερα. Πάντα δίπλα στην Ένωσή μας, συμμετείχε σε όλες τις εκδηλώσεις. Ας είναι ελαφρύ το χώμα της Σφακιανής γης που σε δέχτηκε, φίλε Σπύρο. Στα αδέλφια και ανίψια σου, εκφράζουμε τα θερμά μας συλλυπητήρια. Γεώργιος Μπούχλης Στον Ιερό Ναό του Αγ Παντελεήμονα στο Ασκύφου Σφακίων, τελέστηκε η εξόδιος ακολουθία υπέρ αναπαύσεως της ψυχής του αγαπητού Γιώργη. Στην σύζυγο τα παιδιά και εγγόνια εκφράζουμε τα θερμά μας συλλυπητήρια. Εμμανουήλ Κωσταντουδάκης Έφυγε για το αιώνιο ταξίδι ο μπάρμπα - Μανώλης, πλήρης ημερών, αλλά με διαύγεια πνεύματος μέχρι την τελευταία του πνοή. Άνθρωπος λεβέντης, καλομίλητος και αγαπητός σε όλη τη κοινωνία των Σφακιών όπου ζούσε. Πάντα ευγενής στους νέους με το καλό του λόγο, δούλεψε σκληρά στη ζωή του και δημιούργησε μια καλή οικογένεια, εκτιμούσε τους φίλους των παιδιών του και δεν τους ξεχώριζε από τα δικά του παιδιά. Η εξόδιος ακολουθία έγινε στον Ιερό Ναό του Χριστού, στη Σκαλωτή Σφακίων. Στα παιδιά του εκφράζουμε τα θερμά μας συλλυπητήρια και να θυμούνται πάντα τον ευγενή και αγαπητό πατέρα τους. Ιδιαίτερα εκφράζουμε την συμπάθια μας στον αντιπρόεδρο της Ένωσης μας, ακούραστο και δημιουργικό Νίκο. Σήφης Μανουσογιαννάκης

16 FYLLO_153_Layout 1 9/29/15 12:29 PM Page Η Κρήτη τραγούδησε και χόρεψε στο θέατρο Βράχων «Μελίνα Μερκούρη» Στη μνήμη και του δικού μας Βαγγέλη Μ οναδική κι ανεπανάληπτη η βραδιά που οργάνωσε ο ρ/σ «Στο Κόκκινο», στο θέατρο Βράχων, στο Βύρωνα, την πρώτη Παρασκευή του Σεπτέμβρη, με την υπογραφή του μουσικού παραγωγού Γιώργου Ξυλούρη. Τριάντα δύο από τους πιο σημαντικούς Κρήτες δημιουργούς, για πρώτη φορά όλοι μαζί πάνω στην ίδια σκηνή, συνεπήραν με τη μουσική τους ένα ασφυκτικά γεμάτο θέατρο. Με σκοπούς, μελωδίες και χορούς, ταξιδέψαμε στις απόκρημνες κορυφές, στις δυσπρόσιτες ακτές και στις καθημερινές ιστο- ρίες των ανθρώπων της Κρήτης, που συνυφαίνουν τη μακρόχρονη μουσική της παράδοση. Η συναυλία ήταν αφιερωμένη στους δυό Βαγγέληδες του ρ/σ, που χάθηκαν φέτος, τον Διευθυντή Προγράμματος, Βαγγέλη Βέκιο και τον Τεχνικό Υπεύθυνο και Αντιπρόεδρο της Ένωσής μας, Βαγγέλη Γουμενάκη. Συμμετείχαν οι καλλιτέχνες: Ψαραντώνης, Νίκη Ξυλούρη, Λάμπης Ξυλούρης, Αντώνης Στιβακτάκης, Ross Daly, Βασίλης Σταυρακάκης, Γιώργης Μανωλάκης, Κέλλυ Θωμά, Γιάννης Πα- πατζανής, Γιώργος Σαλούστρος (Κεχρής), Μιχάλης Φραγκιαδάκης, Αντώνης Φραγκιαδάκης, Θανάσης Σταυρακάκης, Αντώνης Μαρτσάκης, Νίκος Μαρεντάκης, Κανάκης Κοζωνάκης, Φραγκίσκος Μπαλτζάκης, Βαγγέλης Βαρδάκης, Μανώλης Λιαπάκης, Γιάννης Γενειατάκης, Αστρινός Ζαχαριουδάκης, Δημήτρης Σκουλάς, Αντώνης Ζαχαριουδάκης, Κάρολος Κουκλάκης & Ειρήνη Δερέμπεη, Βασίλης Τζωρτζίνης, Γιώργης Βρέντζος (Κάτης), Χαράλαμπος Χαιρέτης (Βούργιας), Βασίλης Δραμουντάνης, Λευτέρης Μπέρκης, Γιώργος Νταγιαντάς, Μανώλης Σκουμπάκης.