ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ ( τρίτο τμήμα ) της 13ης Ιουλίου 1989 *

Transcript

1 WACHAUF/BUNDESAMT FÜR ERNÄHRUNG UND FORSTWIRTSCHAFT ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ ( τρίτο τμήμα ) της 13ης Ιουλίου 1989 * Στην υπόθεση 5/88, που έχει ως αντικείμενο αίτηση του Verwaltungsgericht Frankfurt am Main προς το Δικαστήριο, κατ' εφαρμογήν του άρθρου 177 της Συνθήκης ΕΟΚ, με την οποία ζητείται, στο πλαίσιο της διαφοράς που εκκρεμεί ενώπιον του παραπέμποντος δικαστηρίου μεταξύ Hubert Wacliauf και Γερμανικού Δημοσίου, εκπροσωπούμενου από το Bundesamt für Ernährung und Forstwirtschaft ( ομοσπονδιακή υπηρεσία διατροφής και δασικού πλούτου ), η έκδοση προδικαστικής αποφάσεως ως προς την ερμηνεία του άρθρου 12, στοιχείο δ), του κανονισμού 857/84 του Συμβουλίου, της 31ης Μαρτίου 1984, περί γενικών κανόνων για την εφαρμογή της εισφοράς που αναφέρεται στο άρθρο 5γ του κανονισμού αριθ. 804/68 στον τομέα του γάλακτος και των γαλακτοκομικών προϊόντων ( ΕΕ L 90, σ. 13 ) και του άρθρου 5, σημείο 3, του κανονισμού 1371/84 της Επιτροπής, της 16ης Μαΐου 1984, για τον καθορισμό των λεπτομερειών εφαρμογής της συμπληρωματικής εισφοράς που αναφέρεται στο άρθρο 5γ του κανονισμού ( ΕΟΚ ) 804/68 ( ΕΕ L 132, σ. 11), ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ (τρίτο τμήμα) συγκείμενο από τους F. Grévisse, πρόεδρο τμήματος, J. C Moitinho de Almeida και M. Zuleeg, δικαστές, γενικός εισαγγελέας: F. G. Jacobs γραμματέας: S. Hackspiel, υπάλληλος διοικήσεως λαμβάνοντας υπόψη τις παρατηρήσεις που κατέθεσαν: ο Η. Wachauf εκπροσωπούμενος από το δικηγόρο Β. Rüsch «Γλώσσα διαδικασίας: η γερμανική. 2633

2 ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΗΣ ΥΠΟΘΕΣΗ 5/88 η κυβέρνηση της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας, εκπροσωπούμενη από τους Apelt και Lausch η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου, εκπροσωπούμενη από τους Η. R. L. Purse, του Treasury Solicitor's Department και Kerr, QC, η Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, εκπροσωπούμενη από τους νομικούς συμβούλους της Ρ. Karpenstein και D. Booss, καθώς και από την Ch. Boon-Falleur, εμπειρογνώμονα, έχοντας υπόψη την έκθεση για την επ' ακροατηρίου συζήτηση και κατόπιν της προφορικής διαδικασίας της 28ης Φεβρουαρίου 1989, αφού άκουσε το γενικό εισαγγελέα που ανέπτυξε τις προτάσεις του κατά τη συνεδρίαση της 27ης Απριλίου 1989, εκδίδει την ακόλουθη Απόφαση ι Με Διάταξη της 17ης Δεκεμβρίου 1987, που περιήλθε στο Δικαστήριο στις 8 Ιανουαρίου 1988, το Verwaltungsgericht Frankfurt am Main υπέβαλε, δυνάμει του άρθρου 177 της Συνθήκης ΕΟΚ, δύο προδικαστικά ερωτήματα ως προς την ερμηνεία του άρθρου 12, στοιχείο δ ), του κανονισμού 857/84 του Συμβουλίου, της 31ης Μαρτίου 1984, περί γενικών κανόνων για την εφαρμογή της εισφοράς που αναφέρεται στο άρθρο 5γ του κανονισμού ( ΕΟΚ ) αριθ. 804/68 στον τομέα του γάλακτος και των γαλακτοκομικών προϊόντων ( ΕΕ L 90, σ. 13 ), αφενός, και του άρθρου 5, σημείο 3, του κανονισμού 1371/84 της Επιτροπής, της 16ης Μαΐου 1984, για τον καθορισμό των λεπτομερειών εφαρμογής της συμπληρωματικής εισφοράς που αναφέρεται στο άρθρο 5γ του κανονισμού ( ΕΟΚ ) αριθ. 804/68 ( ΕΕ L 132, σ. 11 ), αφετέρου. 2 Τα ερωτήματα αυτά ανέκυψαν στο πλαίσιο διαφοράς μεταξύ του Hubert Wachauf, γεωργού, και του Bundesamt für Ernährung und Forstwirtschaft (στο εξής: Bundesamt). O Wachauf εκμεταλλευόταν ένα αγρόκτημα το οποίο είχε μισθώσει. Όταν έληξε η σύμβαση μισθώσεως, ζήτησε να του καταβληθεί αποζημίωση για την οριστική εγκατάλειψη της παραγωγής γάλακτος, κατ' εφαρμογήν του γερμανικού νόμου «περί χορηγήσεως αποζημιώσεως για την εγκατάλειψη της παραγωγής γάλακτος που προ- 2634

3 WACHAUF / BUNDESAMT FÜR ERNÄHRUNG UND FORSTWIRTSCHAFT ρίζεται για διάθεση στην αγορά» της 17ης Ιουλίου 1984 και της σχετικής εκτελεστικής κανονιστικής αποφάσεως της 20ής Ιουλίου Η νομοθετική αυτή ρύθμιση, η οποία στηρίζεται στην παρεχόμενη με το άρθρο 4, παράγραφος 1, στοιχείο α), του προαναφερθέντος κανονισμού 857/84 εξουσιοδότηση, προβλέπει κατ' ουσίαν ότι ένας παραγωγός γάλακτος κατά την έννοια του άρθρου 12, στοιχείο γ ), του κανονισμού 857/84 μπορεί να ζητήσει να του χορηγηθεί αποζημίωση, εφόσον αναλάβει την υποχρέωση να εγκαταλείψει οριστικά την παραγωγή γάλακτος εντός προθεσμίας έξι μηνών από της χορηγήσεως της αποζημιώσεως. Επιπλέον, αν ο αιτών είναι μισθωτής «εκμεταλλεύσεως» κατά την έννοια του άρθρου 12, στοιχείο δ), του κανονισμού 857/84, πρέπει να επισυνάψει τη γραπτή συναίνεση του εκμισθωτή. 3 Το Bundesamt αρνήθηκε να χορηγήσει στον Wachauf την αιτουμένη αποζημίωση κατ' εφαρμογήν ακριβώς της τελευταίας αυτής διατάξεως, επειδή η εκμισθώτρια του αγροκτήματος για το οποίο πρόκειται ανεκάλεσε τη συναίνεση που είχε δώσει αρχικά. 4 Ο Wachauf άσκησε προσφυγή κατά της αποφάσεως αυτής του Bundesamt ενώπιον του Verwaltungsgericht Frankfurt am Main. Το δικαστήριο αυτό έχει αμφιβολίες περί του αν ο Wachauf ήταν όντως μισθωτής «εκμεταλλεύσεως» κατά την έννοια του άρθρου 12, στοιχείο δ), του κανονισμού 857/84, δεδομένου ότι η εκμισθώτρια του αγροκτήματος δεν είχε ποτέ παραγάγει γάλα στο εκμισθωθέν αγρόκτημα και, επιπλέον, τα ουσιώδη στοιχεία που καθιστούν μια εκμετάλλευση κατάλληλη για την παραγωγή γάλακτος, δηλαδή τα γαλακτοφόρα ζώα και οι τεχνικές εγκαταστάσεις που είναι απαραίτητες για την παραγωγή γάλακτος, ανήκαν αδιαλείπτως κατά κυριότητα στο μισθωτή. Για την περίπτωση, ωστόσο, που ένα τέτοιο αγρόκτημα θα εθεωρείτο ότι συνιστά «εκμετάλλευση», το εθνικό δικαστήριο ερωτά αν το άρθρο 5, σημείο 3, του κανονισμού 1371/84 εφαρμόζεται και στην περίπτωση αποδόσεως μισθωμένου αγροκτήματος. 5 Ενόψει των ανωτέρω, το Verwaltungsgericht Frankfurt am Main ανέβαλε την έκδοση οριστικής αποφάσεως και υπέβαλε στο Δικαστήριο τα ακόλουθα ερωτήματα: «α) Αποτελεί εκμετάλλευση κατά την έννοια του άρθρου 12, στοιχείο δ ), του κανονισμού ΕΟΚ 857/84 του Συμβουλίου, της 31ης Μαρτίου 1984 (ΕΕ L 90 της , σ. 13 ), το σύνολο γεωργικών μονάδων παραγωγής στο οποίο δεν υπάρχουν ούτε αγελάδες γαλακτοπαραγωγής ούτε οι τεχνικές εγκαταστάσεις (π. χ. εγκαταστάσεις αρμέγματος ) που είναι αναγκαίες αποκλειστικά και μόνο για την παραγωγή γάλακτος; 2635

4 ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΗΣ ΥΠΟΘΕΣΗ 5/88 β ) Συνιστά η απόδοση του μισθίου, μετά τη λήξη της αγρομισθώσεως, μία κατά την έννοια τού άρθρου 5, σημείο 3, του κανονισμού ΕΟΚ 1371/84 της Επιτροπής, της 16ης Μαΐου 1984 (ΕΕ L 132 της , σ. 11), ανάλογη από απόψεως εννόμων συνεπειών περίπτωση, αν το μίσθιο αποτελεί γεωργική εκμετάλλευση χωρίς αγελάδες γαλακτοπαραγωγής και χωρίς τις εγκαταστάσεις που είναι αναγκαίες αποκλειστικά και μόνο για την παραγωγή γάλακτος ( π.χ. εγκαταστάσεις αρμέγματος), η δε σύμβαση αγρομισθώσεως δεν προέβλεπε καμία υποχρέωση του αγρομισθωτή για παραγωγή γάλακτος;» 6 Στην έκθεση για την επ' ακροατηρίου συζήτηση αναπτύσσονται διεξοδικώς τα πραγματικά περιστατικά της υποθέσεως στην κύρια δίκη, οι σχετικές κοινοτικές και εθνικές διατάξεις, καθώς και η εξέλιξη της διαδικασίας και οι παρατηρήσεις που κατετέθηκαν στο Δικαστήριο. Τα στοιχεία αυτά της δικογραφίας δεν επαναλαμβάνονται κατωτέρω παρά μόνο καθόσον απαιτείται για τη συλλογιστική του Δικαστηρίου. Επί του πρώτου ερωτήματος 7 Ενόψει των πραγματικών περιστατικών της διαφοράς στην κύρια δίκη, το πρώτο ερώτημα πρέπει να θεωρηθεί ότι αφορά το ζήτημα αν ο όρος «εκμετάλλευση» κατά την έννοια του άρθρου 12, στοιχείο δ), του προαναφερθέντος κανονισμού 857/84 του Συμβουλίου αναφέρεται σε ένα σύνολο μισθωμένων μονάδων γεωργικής παραγωγής, ακόμη και αν το εν λόγω σύνολο, όταν εκμισθώθηκε, δεν περιελάμβανε ούτε τις αγελάδες γαλακτοπαραγωγής ούτε τις τεχνικές εγκαταστάσεις που είναι απαραίτητες για την παραγωγή γάλακτος, η δε σύμβαση μισθώσεως δεν προέβλεπε καμία υποχρέωση του μισθωτή να επιδοθεί στη γαλακτοπαραγωγή. 8 Η «εκμετάλλευση» ορίζεται στο άρθρο 12, στοιχείο δ ), του κανονισμού 857/84 ως «το σύνολο των μονάδων παραγωγής που διαχειρίζεται ο παραγωγός και βρίσκονται στο γεωγραφικό έδαφος της Κοινότητας». 9 Από την ίδια τη διατύπωση της διατάξεως προκύπτει ότι αυτή αναφέρεται σε οποιοδήποτε σύνολο μονάδων παραγωγής οι οποίες πληρούν δύο προϋποθέσεις, ήτοι, αφενός, τις διαχειρίζεται κάποιος παραγωγός, δηλαδή ένα πρόσωπο το οποίο πωλεί απευθείας στον καταναλωτή ή παραδίδει στους αγοραστές γάλα ή άλλα γαλακτοκομικά προϊόντα [άρθρο 12, στοιχείο γ), του κανονισμού 857/84)], αφετέρου, βρίσκονται στο γεωγραφικό έδαφος της Κοινότητας. Δεν αποτελεί, ωστόσο, προϋπόθεση της υπαγωγής στην έννοια της «εκμεταλλεύσεως», σε περίπτωση μισθώσεως των μονάδων παραγωγής για τις οποίες πρόκειται, τα γαλακτοφόρα ζώα και οι τεχνικές εγκαταστάσεις που είναι απαραίτητες για τη γαλακτοπαραγωγή να έχουν εισκομισθεί από τον 2636

5 WACHAUF / BUNDESAMT FÜR ERNÄHRUNG UND FORSTWIRTSCHAFT εκμισθωτή ούτε να χρησιμοποιούνται οι εν λόγω μονάδες παραγωγής, δυνάμει της συμβάσεως μισθώσεως, ειδικά για την παραγωγή γάλακτος. ίο Η ορθότητα της ερμηνείας αυτής, η οποία βασίζεται στο ίδιο το γράμμα του άρθρου 12, στοιχείο δ ), του κανονισμού 857/84, επιβεβαιώνεται από το σκοπό της διατάξεως αυτής. Όπως ορθώς επισήμαναν η βρετανική κυβέρνηση και η Επιτροπή, σκοπός του άρθρου 12, στοιχείο δ), είναι να καθορίσει το πεδίο εφαρμογής των κανόνων που αφορούν τη μεταβίβαση της ποσότητας αναφοράς σε περίπτωση αλλαγής του κυρίου ή του κατόχου μιας εκμεταλλεύσεως. Κατά συνέπεια, η συσταλτική ερμηνεία της εν λόγω διατάξεως, σύμφωνα με την οποία αυτή αναφέρεται μόνο σε σύνολα μονάδων γεωργικής παραγωγής που έχουν προσαρμοσθεί ή διατεθεί ειδικά για την παραγωγή γάλακτος, θα απέκλειε του πεδίου εφαρμογής των προαναφερθέντων κανόνων περί μεταβιβάσεως ένα μεγάλο αριθμό αγροκτημάτων, ειδικότερα δε τα λεγόμενα «μικτά» αγροκτήματα, όπου η παραγωγή γάλακτος συνδυάζεται με την εκμετάλλευση της καλλιεργήσιμης γης ή άλλα είδη γεωργίας. Ο αποκλεισμός αυτός θα περιόριζε την πρακτική αποτελεσματικότητα των εν λόγω κανόνων. 11 Επομένως, στο πρώτο ερώτημα πρέπει να δοθεί η απάντηση ότι ο όρος «εκμετάλλευση» κατά την έννοια του άρθρου 12, στοιχείο δ), του κανονισμού 857/84 του Συμβουλίου, της 31ης Μαρτίου 1984, καλύπτει ένα μισθωμένο σύνολο μονάδων γεωργικής παραγωγής, ακόμη και όταν το εν λόγω σύνολο, κατά το χρόνο συνάψεως της μισθώσεως, δεν περιελάμβανε ούτε τις αγελάδες γαλακτοπαραγωγής ούτε τις τεχνικές εγκαταστάσεις που είναι απαραίτητες για την παραγωγή γάλακτος, η σύμβαση δε μισθώσεως δεν προέβλεπε για το μισθωτή καμία υποχρέωση παραγωγής γάλακτος. Επί του δευτέρου ερωτήματος 12 Το δεύτερο ερώτημα αφορά το ζήτημα αν το άρθρο 5, σημείο 3, του προαναφερθέντος κανονισμού 1371/84 εφαρμόζεται και στην περίπτωση της αποδόσεως, μετά τη λήξη της μισθώσεως, ενός μισθωμένου συνόλου μονάδων γεωργικής παραγωγής, ακόμη και όταν το σύνολο αυτό, κατά το χρόνο συνάψεως της μισθώσεως, δεν περιελάμβανε ούτε τις αγελάδες γαλακτοπαραγωγής ούτε τις τεχνικές εγκαταστάσεις που είναι απαραίτητητες για την παραγωγή γάλακτος, η δε σύμβαση μισθώσεως δεν προέβλεπε καμία υποχρέωση του μισθωτή να επιδοθεί στη γαλακτοπαραγωγή. 13 Πρέπει να υπομνησθεί ότι, κατά το άρθρο 7, παράγραφος 1, του προαναφερθέντος κανονισμού 857/84, όπως τροποποιήθηκε με τον κανονισμό 590/84 του Συμβουλίου, 2637

6 ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΗΣ ΥΠΟΘΕΣΗ 5/88 της 26ης Φεβρουαρίου 1985 ( ΕΕ L 68, σ. 1 ), «σε περίπτωση πώλησης, εκμίσθωσης ή κληρονομικής μεταβίβασης [ διαδοχής ] μιας εκμετάλλευσης, η αντίστοιχη ποσότητα αναφοράς (δηλαδή η απαλλασσόμενη της πρόσθετης εισφοράς ποσότητα) μεταβιβάζεται εν όλω ή εν μέρει στον αγοραστή, το μισθωτή ή τον κληρονόμο σύμφωνα με τις λεπτομέρειες που θα καθοριστούν». Ωστόσο, κατά την παράγραφο 4 του ίδιου άρθρου, «στην περίπτωση αγροτικών συμβολαίων [ συμβάσεων ] που λήγουν, αν ο μισθωτής δεν έχει δικαίωμα παράτασης του συμβολαίου [ της μισθώσεως ] υπό ανάλογους όρους, τα κράτη μέλη μπορούν να προβλέψουν ότι η ποσότητα αναφοράς που αντιστοιχεί στην εκμετάλλευση η οποία είναι αντικείμενο του συμβολαίου [της μισθώσεως ] τίθεται εν όλω ή εν μέρει στη διάθεση του εξερχόμενου μισθωτή, εφόσον προτίθεται να συνεχίσει την παραγωγή γάλακτος». Από τις προαναφερθείσες διατάξεις, θεωρούμενες στο σύνολο τους, προκύπτει ότι πρόθεση του κοινοτικού νομοθέτη ήταν να περιέρχεται καταρχήν, η ποσόστωση, μετά τη λήξη της μισθώσεως, στον εκμισθωτή ο οποίος ανακτά την φυσική εξουσία επί της εκμεταλλεύσεως, υπό την επιφύλαξη, πάντως, της ευχέρειας που δίδεται στα κράτη μέλη να χορηγούν το σύνολο ή μέρος της ποσοστώσεως στον αποχωρούντα μισθωτή. 14 Το προαναφερθέν άρθρο 5 του κανονισμού 1371/4 της Επιτροπής καθόρισε τους όρους υπό τους οποίους μεταβιβάζονται οι ποσοστώσεις στην περίπτωση αλλαγής του κυρίου ή του κατόχου της εκμεταλλεύσεως. Το σημείο 1 του εν λόγω άρθρου ορίζει σχετικά ότι «σε περίπτωση πώλησης, εκμίσθωσης ή κληρονομικής μεταβίβασης [ διαδοχής ] μιας εκμεταλλεύσεως, η αντίστοιχη ποσότητα αναφοράς μεταβιβάζεται στον παραγωγό που αναλαμβάνει την εκμετάλλευση». Κατά το άρθρο 5, σημείο 3, οι διατάξεις του σημείου 1 «εφαρμόζονται και στις άλλες περιπτώσεις μεταβίβασης που, σύμφωνα με τις διάφορες εθνικές ρυθμίσεις, συνεπάγονται ανάλογες νομικές επιπτώσεις για τους παραγωγούς». 15 Η απόδοση, κατά τη λήξη της μισθώσεως, της μισθωμένης εκμεταλλεύσεως συνεπάγεται ανάλογες νομικές επιπτώσεις κατά την έννοια του άρθρου 5, σημείο 3, του κανονισμού 1371/84 με εκείνες που συνεπάγεται η παράδοση της εκμεταλλεύσεως κατά την εκμίσθωση της, αφού και στις δύο περιπτώσεις οι οικείες μονάδες παραγωγής αλλάζουν κάτοχο στο πλαίσιο της συμβατικής σχέσεως την οποία δημιουργεί η μίσθωση. Κατά συνέπεια, η απόδοση, κατά τη λήξη της μισθώσεως, ενός μισθωμένου συνόλου μονάδων γεωργικής παραγωγής αποτελεί περίπτωση εφαρμογής του άρθρου 5, σημείο 3, του κανονισμού 1371/84, εφόσον η μεταβίβαση του λόγω της εκμισθώσεως εμπίπτει στη διάταξη του σημείου 1 του ιδίου άρθρου, πράγμα που συμβαίνει όταν πρόκειται για «εκμετάλλευση» κατά την έννοια του άρθρου 12, στοιχείο δ ), του κανονισμού 857/84, όπως ερμηνεύθηκε ανωτέρω στο πλαίσιο της απαντήσεως στο πρώτο ερώτημα. 2638

7 WACHAUF/BUNDESAMT FÜR ERNÄHRUNG UND FORSTWIRTSCHAFT 16 Στη Διάταξη περί παραπομπής, το Verwaltungsgericht αναφέρει ότι, αν γινόταν δεκτό ότι η επίμαχη ρύθμιση προβλέπει την επιστροφή της ποσότητας αναφοράς στον εκμισθωτή, τότε η εν λόγω ρύθμιση θα έχει ως αποτέλεσμα τον αποκλεισμό του μισθωτή από την υπαγωγή του στις ευεργετικές διατάξεις του συστήματος αποζημιώσεως λόγω εγκαταλείψεως της παραγωγής γάλακτος σε περίπτωση που θα αντετίθετο σ' αυτήν ο εκμισθωτής. Αυτό όμως, θα είναι απαράδεκτο, όταν, όπως εν προκειμένω, ο εκμισθωτής δεν έχει ποτέ παραγάγει γάλα ούτε έχει συμβάλει στη δημιουργία εκμεταλλεύσεως παραγωγής γάλακτος, καθότι στην περίπτωση αυτή ο μισθωτής, ο οποίος έχει αποκτήσει την ποσότητα αναφοράς χάρη στην εργασία του, θα εστερείτο του προϊόντος της εργασίας αυτής χωρίς αποζημίωση κατά παράβαση των συνταγματικών εγγυήσεων. n Κατά πάγια νομολογία, την οποία καθιέρωσε κυρίως η απόφαση της 13ης Δεκεμβρίου 1979 ( Hauer, 44/79. Sig. 1979, σ ), τα θεμελιώδη δικαιώματα αποτελούν αναπόσπαστο μέρος των γενικών αρχών του δικαίου την τήρηση των οποίων διασφαλίζει το Δικαστήριο. Το Δικαστήριο πρέπει κατά τη διασφάλιση των δικαιωμάτων αυτών να εμπνέεται από τις κοινές συνταγματικές παραδόσεις των κρατών μελών, έτσι ώστε να μην επιτρέπεται στην Κοινότητα η θέσπιση μέτρων που δεν συμβιβάζονται με τα θεμελιώδη δικαιώματα που αναγνωρίζουν τα Συντάγματα των κρατών αυτών. Οι διεθνείς συμβάσεις που αφορούν την προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου, στις οποίες τα κράτη μέλη είτε έχουν συμβληθεί εξαρχής είτε προσχώρησαν αργότερα, μπορούν επίσης να περιέχουν στοιχεία τα οποία πρέπει να λαμβάνονται υπόψη στο πλαίσιο του κοινοτικού δικαίου. is Ωστόσο, τα θεμελιώδη δικαιώματα που αναγνωρίζει το Δικαστήριο δεν εμφανίζονται ως απόλυτες αξίες, αλλά πρέπει να λαμβάνονται υπόψη σε συνάρτηση με τη λειτουργία τους στο κοινωνικό πλαίσιο. Κατά συνέπεια, επιτρέπεται να επιβάλλονται περιορισμοί στην άσκηση των δικαιωμάτων αυτών, ιδίως στο πλαίσιο μιας κοινής οργανώσεως αγοράς, υπό τον όρο ότι οι εν λόγω περιορισμοί ανταποκρίνονται πράγματι σε επιδιωκόμενους από την Κοινότητα σκοπούς που εξυπηρετούν το κοινό συμφέρον και δεν συνιστούν, ενόψει του επιδιωκόμενου σκοπού, υπέρμετρη και αφόρητη επέμβαση που θίγει αυτήν την ίδια την ουσία των εν λόγω δικαιωμάτων. 19 Ενόψει των κριτηρίων αυτών, πρέπει να παρατηρηθεί ότι μία κοινοτική ρύθμιση η οποία έχει ως αποτέλεσμα να στερείται ο μισθωτής χωρίς αποζημίωση, κατά τη λήξη της μισθώσεως, του προϊόντος της εργασίας του και των επενδύσεων που έχει κάνει στη μισθωθείσα εκμετάλλευση, δεν συμβιβάζεται με τις επιταγές που απορρέουν από την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων στην κοινοτική έννομη τάξη. Τα κράτη μέλη οφείλουν, δεδομένου ότι οι επιταγές αυτές δεσμεύουν και αυτά κατά την εφαρ- 2639

8 ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΗΣ ΥΠΟΘΕΣΗ 5/88 μογή κοινοτικών ρυθμίσεων, να εφαρμόζουν τις ρυθμίσεις αυτές, κατά το μέτρο του δυνατού, κατά τρόπο που να μην αντιβαίνει στις προαναφερθείσες επιταγές. 20 Στην προκειμένη περίπτωση, όπως προκύπτει, πράγματι από το άρθρο 7, παράγραφος 4, του κανονισμού 857, όπως έχει τροποποιηθεί, τα κράτη μέλη μπορούν, σε περίπτωση αγροτικών μισθώσεων που λήγουν χωρίς να υπάρχει δυνατότητα παρατάσεως, να προβλέπουν ότι ο αποχωρών μισθωτής διατηρεί το σύνολο ή μέρος της ποσότητας αναφοράς, εφόσον προτίθεται να συνεχίσει την παραγωγή γάλακτος. Εξάλλου, όπως προκύπτει, από το άρθρο 4, παράγραφος 1, στοιχείο α), του κανονισμού 857/84, τα κράτη μέλη μπορούν, προκειμένου να επιτευχθεί η αναδιάρθρωση της γαλακτοκομικής παραγωγής, να χορηγήσουν αποζημίωση στους παραγωγούς που αναλαμβάνουν την υποχρέωση να εγκαταλείψουν οριστικά την παραγωγή γάλακτος. Είναι αληθές ότι από το συνδυασμό της τελευταίας αυτής διατάξεως με το άρθρο 4, παράγραφος 2, του ιδίου κανονισμού, κατά το οποίο οι ποσότητες αναφοράς που κατ' αυτόν τον τρόπο αποδεσμεύονται, προστίθενται, εφόσον υπάρχει ανάγκη, στην εφεδρική ποσότητα του οικείου κράτους, συνάγεται ότι η αντιστοιχούσα στην εκμετάλλευση ποσότητα αναφοράς, στο μέτρο που επιστρέφει στον εκμισθωτή, δεν μπορεί να ληφθεί υπόψη για τη χορήγηση της αποζημιώσεως. 2ΐ Η διαπίστωση αυτή, ωστόσο, δεν εμποδίζει τη χορήγηση στον αποχωρούντα μισθωτή αποζημιώσεως υπολογιζόμενης βάσει του συνόλου ή μέρους της οικείας ποσότητας αναφοράς, όταν αυτό δικαιολογείται ενόψει του μεγέθους της συμβολής του μισθωτή στη γαλακτοπαραγωγική δραστηριότητα της εκμεταλλεύσεως. Στην περίπτωση αυτή, η ποσότητα που λαμβάνεται υπόψη για τον υπολογισμό της αποζημιώσεως πρέπει να εξομοιώνεται προς αποδεσμευόμενη ποσότητα και δεν μπορεί, κατά συνέπεια, να τεθεί στη διάθεση του εκμισθωτή ο οποίος αναλαμβάνει την εκμετάλλευση. 22 Από τα προηγηθέντα συνάγεται το συμπέρασμα ότι οι υπό κρίση κοινοτικές διατάξεις αφήνουν στις αρμόδιες εθνικές αρχές ένα αρκετά ευρύ πεδίο διακριτικής ευχέρειας, ώστε να μπορούν να εφαρμόζουν τις διατάξεις αυτές σε συμφωνία με τις επιταγές που απορρέουν από την αρχή της προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων, είτε παρέχοντας στο μισθωτή τη δυνατότητα να διατηρήσει το σύνολο ή μέρος της ποσότητας αναφοράς, εφόσον προτίθεται να συνεχίσει την παραγωγή γάλακτος, είτε χορηγώντας του αποζημίωση, όταν αναλαμβάνει την υποχρέωση να εγκαταλείψει οριστικά την παραγωγή αυτή. 23 Επομένως, δεν μπορεί να γίνει δεκτό το επιχείρημα ότι οι υπό κρίση διατάξεις αντιφάσκουν προς την αρχή της προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων στην κοινοτική έννομη τάξη. 2640

9 WACHAUF/BUNDESAMT FÜR ERNÄHRUNG UND FORSTWIRTSCHAFT 24 Από το σύνολο των σκέψεων που προηγήθηκαν συνάγεται ότι στο δεύτερο ερώτημα πρέπει να δοθεί η απάντηση ότι το άρθρο 5, σημείο 3, του κανονισμού 1371/84 της Επιτροπής, της 16ης Μαΐου 1984, έχει την έννοια ότι εφαρμόζεται και στην περίπτωση της αποδόσεως, μετά τη λήξη της μισθώσεως, ενός μισθωμένου συνόλου μονάδων γεωργικής παραγωγής, ακόμη και όταν το σύνολο αυτό, κατά το χρόνο συνάψεως της μισθώσεως, δεν περιελάμβανε ούτε τις αγελάδες γαλακτοπαραγωγής ούτε τις τεχνικές εγκαταστάσεις που είναι απαραίτητες για την παραγωγή γάλακτος, η σύμβαση δε μισθώσεως δεν προέβλεπε για το μισθωτή καμία υποχρέωση παραγωγής γάλακτος. Επί των δικαστικών εξόδων 25 Τα έξοδα στα οποία υποβλήθηκαν η βρετανική κυβέρνηση και η Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, που υπέβαλαν παρατηρήσεις στο Δικαστήριο, δεν αποδίδονται. Δεδομένου ότι η διαδικασία έχει ως προς τους διαδίκους της κυρίας δίκης το χαρακτήρα παρεμπίπτοντος που ανέκυψε ενώπιον του εθνικού δικαστηρίου, σ' αυτό εναπόκειται να αποφανθεί επί των δικαστικών εξόδων. Για τους λόγους αυτούς ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ( τρίτο τμήμα ), κρίνοντας επί των ερωτημάτων που του υπέβαλε το Verwaltungsgericht Frankfurt am Main, με Διάταξη της 17ης Δεκεμβρίου 1987, αποφαίνεται: 1) Ο όρος «εκμετάλλευση» κατά την έννοια του άρθρου 12, στοιχείο δ ), του κανονισμού 857/84 του Συμβουλίου, της 31ης Μαρτίου 1984, καλύπτει ένα μισθωμένο σύνολο μονάδων παραγωγής αγροτικού χαρακτήρα και όταν ακόμη το εν λόγω σύνολο, κατά το χρόνο συνάψεως της μισθωτικής συμβάσεως, δεν περιελάμβανε ούτε τις αγελάδες γαλακτοπαραγωγής ούτε τις τεχνικές εγκαταστάσεις που είναι απαραίτητες για την παραγωγή γάλακτος, η σύμβαση δε μισθώσεως δεν προέβλεπε για το μισθωτή καμία υποχρέωση παραγωγής γάλακτος. 2641

10 ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΗΣ ΥΠΟΘΕΣΗ 5/88 2) Το άρθρο 5, σημείο 3, του κανονισμού 1371/84 της Επιτροπής, της 16ης Μαΐου 1984, εφαρμόζεται και στην περίπτωση της αποδόσεως, μετά τη λήξη της μισθώσεως, ενός μισθωμένου συνόλου μονάδων γεωργικής παραγωγής, ακόμη και όταν το σύνολο αυτό, κατά το χρόνο συνάψεως της μισθώσεως, δεν περιελάμβανε ούτε τις αγελάδες γαλακτοπαραγωγής ούτε τις τεχνικές εγκαταστάσεις που είναι απαραίτητες για την παραγωγή γάλακτος, η σύμβαση δε μισθώσεως δεν προέβλεπε για το μισθωτή καμία υποχρέωση παραγωγής γάλακτος. Grévisse Moitinho de Almeida Zuleeg Δημοσιεύθηκε σε δημόσια συνεδρίαση στο Λουξεμβούργο στις 13 Ιουλίου Ο γραμματέας J.-G. Giraud Ο πρόεδρος του τρίτου τμήματος F. Grévisse 2642