Ερωτήσεις και απαντήσεις για τα πρόσθετα τροφίµων

Transcript

1 MEMO/11/783 Βρυξέλλες, 14 Νοεµβρίου 2011 Ερωτήσεις και απαντήσεις για τα πρόσθετα τροφίµων Τι είναι τα πρόσθετα τροφίµων; Τα πρόσθετα είναι ουσίες, οι οποίες χρησιµοποιούνται για διάφορους λόγους, όπως είναι η συντήρηση, ο χρωµατισµός, η γλύκανση κ.λπ., κατά την παρασκευή των τροφίµων. Σύµφωνα µε τη νοµοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης πρόσθετο τροφίµων είναι «κάθε ουσία που συνήθως δεν καταναλώνεται αυτή καθ εαυτή ως τρόφιµο και δεν χρησιµοποιείται συνήθως ως χαρακτηριστικό συστατικό τροφίµων, είτε έχει θρεπτική αξία είτε όχι, και της οποίας η σκόπιµη προσθήκη στο τρόφιµο για ένα τεχνολογικό σκοπό κατά την παρασκευή, τη µεταποίηση, την προετοιµασία, την επεξεργασία, τη συσκευασία, τη µεταφορά ή την αποθήκευση αυτού του τροφίµου έχει ως αποτέλεσµα, ή αναµένεται εύλογα να έχει ως αποτέλεσµα, ότι η ουσία ή παράγωγα αυτής καθίστανται άµεσα ή έµµεσα συστατικό αυτών των τροφίµων». Γιατί χρησιµοποιούνται τα πρόσθετα; Τα πρόσθετα µπορεί να χρησιµοποιούνται για διάφορους λόγους. Η νοµοθεσία της ΕΕ προσδιορίζει 26 «τεχνολογικούς σκοπούς». Τα πρόσθετα χρησιµοποιούνται µεταξύ άλλων ως: - Χρωστικές ύλες για να προσθέσουν χρώµα σε ένα τρόφιµο ή να αποκαταστήσουν το χρώµα του τροφίµου - συντηρητικά αυτά προστίθενται για να παρατείνουν το χρόνο διατήρησης των τροφίµων προστατεύοντάς τα από µικροοργανισµούς - αντιοξειδωτικά πρόκειται για ουσίες οι οποίες παρατείνουν το χρόνο διατήρησης των τροφίµων προστατεύοντάς τα από την οξείδωση (δηλ. το τάγγισµα των λιπών και τις µεταβολές του χρώµατος) - βελτιωτικά αλεύρων πρόκειται για ουσίες που προστίθενται στο αλεύρι ή τη ζύµη για να βελτιώσουν την αρτοποιητική ικανότητά τους. Είναι ασφαλή τα πρόσθετα τροφίµων; Η ασφάλεια όλων των προσθέτων τροφίµων, των οποίων η χρήση επιτρέπεται σήµερα, έχουν αξιολογηθεί από την επιστηµονική επιτροπή για τα τρόφιµα (SCF) και/ή την ευρωπαϊκή αρχή για την ασφάλεια των τροφίµων (EFSA). Ο κατάλογος της ΕΕ περιλαµβάνει µόνο πρόσθετα των οποίων οι προτεινόµενες χρήσεις θεωρούνται ασφαλείς. Επειδή οι περισσότερες από τις αξιολογήσεις χρονολογούνται από τη δεκαετία του 80 και του 90, ορισµένες µάλιστα ακόµη και από τη δεκαετία του 70, έχει κριθεί σκόπιµο να επαναξιολογηθούν όλα τα εγκεκριµένα πρόσθετα από την EFSA. Η επαναξιολόγηση θα ολοκληρωθεί έως το Ανάλογα µε τη γνωµοδότηση της EFSA, η Επιτροπή µπορεί να προτείνει την επανεξέταση των τρεχόντων όρων χρήσης των προσθέτων και αν χρειαστεί την αφαίρεση ενός προσθέτου από τον κατάλογο.

2 Ως αποτέλεσµα αυτού του προγράµµατος επαναξιολόγησης έως τώρα έχει επανεξεταστεί η χρήση τριών χρωστικών υλών τροφίµων, επειδή η EFSA µείωσε το επίπεδο της αποδεκτής ηµερήσιας πρόσληψης (ADI) και έκρινε ότι η έκθεση του ανθρώπου στις χρωστικές αυτές είναι µάλλον πολύ υψηλή. Εποµένως, τα ανώτατα επίπεδα για τη χρήση των χρωστικών αυτών υλών στα τρόφιµα θα µειωθούν στις αρχές του Πρόκειται για το κίτρινο κινολίνης (Ε 104), το κίτρινο sunset (E 110) και το πονσώ 4R (E 124). Πώς αξιολογείται η ασφάλεια των προσθέτων τροφίµων; Η ασφάλεια των προσθέτων τροφίµων αξιολογείται από την EFSA. Κάθε ουσία αξιολογείται βάσει ενός φακέλου ο οποίος υποβάλλεται από τον αιτούντα (συνήθως είναι ο παραγωγός ή πιθανός χρήστης ενός προσθέτου τροφίµων). Ο φάκελος αυτός πρέπει να περιέχει τη χηµική ταυτοποίηση του προσθέτου, τη διαδικασία παρασκευής του, την αναλυτική µέθοδο, την αντίδραση και τη µελλοντική πορεία του στο τρόφιµο, την αναγκαιότητα, τις προτεινόµενες χρήσεις και τα τοξικολογικά στοιχεία. Τα τοξικολογικά στοιχεία πρέπει να περιλαµβάνουν πληροφορίες σχετικά µε τον µεταβολισµό, την υποχρόνια και χρόνια τοξικότητα, την ικανότητα καρκινογένεσης, τη γονοτοξικότητα, την τοξικότητα για την αναπαραγωγή και την ανάπτυξη και οποιαδήποτε άλλη µελέτη απαιτείται. Βάσει όλων αυτών των στοιχείων η EFSA προσδιορίζει το ανώτατο επίπεδο πρόσληψης για το οποίο η συγκεκριµένη ουσία µπορεί να θεωρείται ασφαλής τη λεγόµενη αποδεκτή ηµερήσια πρόσληψη (ADI - Acceptable Daily Intake). Ταυτόχρονα, η EFSA αξιολογεί επίσης, βάσει των προτεινόµενων χρήσεων που έχουν ζητηθεί για τα διάφορα τρόφιµα, εάν υπάρχει πιθανότητα υπέρβασης αυτής της αποδεκτής ηµερήσιας πρόσληψης (ADI). Εάν δεν υπάρχει πιθανότητα υπέρβασης του ορίου της ADI, η χρήση του προσθέτου θεωρείται ασφαλής. Υπάρχει πιθανότητα κατανάλωσης προσθέτων τροφίµων σε επικίνδυνα υψηλά επίπεδα; Όταν η EFSA αξιολογεί την πιθανή έκθεση σ ένα πρόσθετο τροφίµων, εξετάζει το ανώτατο επίπεδο που ζητείται να προστεθεί στα διάφορα τρόφιµα. Επιπλέον, η EFSA θεωρεί ότι οι µεγαλύτερες ποσότητες των τροφίµων αυτών καταναλώνονται σε καθηµερινή βάση. Μόνο όταν αυτή η εκτιµώµενη έκθεση µέσω των διαφορετικών τροφίµων παραµένει κάτω από το επίπεδο της αποδεκτής ηµερήσιας πρόσληψης, η EFSA κρίνει ότι η προτεινόµενη χρήση µιας ουσίας είναι ασφαλής. Εάν υπάρχει υπέρβαση της αποδεκτής ηµερήσιας πρόσληψης, η Επιτροπή µπορεί να αποφασίσει τον περιορισµό της χρήσης του προσθέτου ή την απόρριψη της έγκρισής του. Εποµένως, η παρουσία προσθέτων τροφίµων πρέπει να θεωρείται ασφαλής, ακόµη και αν οι καταναλωτές τρώνε µεγάλες ποσότητες τροφίµων στα οποία έχουν χρησιµοποιηθεί πρόσθετα στο ανώτατο επιτρεπτό επίπεδο. 2

3 Ποιοι είναι οι όροι για την έγκριση των προσθέτων τροφίµων; Ένα πρόσθετο τροφίµων µπορεί να εγκριθεί µόνο εάν η χρήση του πληροί τους ακόλουθους όρους: - βάσει των διαθέσιµων επιστηµονικών στοιχείων, δεν παρουσιάζει κίνδυνο για την υγεία των καταναλωτών, στο επίπεδο της προτεινόµενης χρήσης - υφίσταται εύλογη τεχνολογική ανάγκη που δεν µπορεί να επιτευχθεί µε άλλο µέσο και - η χρήση του δεν παραπλανά αλλά προσφέρει οφέλη στον καταναλωτή. Κατά την αξιολόγηση ενός προσθέτου τροφίµων εξετάζονται και άλλοι σχετικοί παράγοντες, όπως η δεοντολογία, οι παραδόσεις, το περιβάλλον κ.λπ. Ποια είναι τα οφέλη για τον καταναλωτή; Η νοµοθεσία της ΕΕ προβλέπει ότι τα πρόσθετα τροφίµων πρέπει να έχουν πλεονεκτήµατα και οφέλη για τον καταναλωτή. Εποµένως, πρέπει να εξυπηρετούν έναν ή περισσότερους από τους ακόλουθους σκοπούς: - πρέπει να διατηρείται η διατροφική αξία του τροφίµου - πρέπει να παρέχουν τα αναγκαία συστατικά ή στοιχεία για τα τρόφιµα που παρασκευάζονται για οµάδες καταναλωτών µε ειδικές διατροφικές ανάγκες - πρέπει να βελτιώνουν την ικανότητα διατήρησης ή τη σταθερότητα ενός τροφίµου ή να βελτιώνουν τις οργανοληπτικές του ιδιότητες, υπό τον όρο ότι ο καταναλωτής δεν παραπλανάται - πρέπει να συµβάλλουν στην παρασκευή, τη µεταποίηση, την προετοιµασία, την επεξεργασία, τη συσκευασία, τη µεταφορά ή την αποθήκευση τροφίµου, συµπεριλαµβανοµένων των προσθέτων τροφίµων, των ενζύµων τροφίµων και των αρωµατικών υλών τροφίµων, υπό τον όρο ότι το πρόσθετο τροφίµων δεν χρησιµοποιείται για τη συγκάλυψη της χρήσης ελαττωµατικών πρώτων υλών ή πρακτικών που αντιβαίνουν στους κανόνες υγιεινής. Οι χρωστικές ύλες τροφίµων µπορεί να παραπλανήσουν τον καταναλωτή γιατί επιτρέπονται; Η χρήση των χρωστικών τροφίµων θεωρείται αποδεκτή για τους ακόλουθους σκοπούς: - για την αποκατάσταση της αρχικής εµφάνισης του τροφίµου του οποίου το χρώµα επηρεάστηκε από τη µεταποίηση, την αποθήκευση, τη συσκευασία και τη διανοµή - για τη βελτίωση της οπτικής ελκυστικότητας του τροφίµου - για την απόδοση χρώµατος σε τρόφιµα τα οποία είναι συνήθως άχρωµα. Η χρήση των χρωστικών υλών τροφίµων πρέπει πάντοτε να ανταποκρίνεται στον γενικό όρο για τη µη παραπλάνηση του καταναλωτή. Για παράδειγµα, η χρήση των χρωστικών υλών δεν πρέπει να δίνει την εντύπωση ότι περιέχονται συστατικά τα οποία δεν έχουν προστεθεί. 3

4 Οποιαδήποτε ουσία µπορεί να χρησιµοποιηθεί ως πρόσθετο τροφίµων; Μόνο τα πρόσθετα τροφίµων που περιλαµβάνονται στη νοµοθεσία της ΕΕ επιτρέπεται να προστίθενται στα τρόφιµα και υπό συγκεκριµένες συνθήκες. Τα πρόσθετα που δεν εγείρουν σοβαρές τοξικολογικές ανησυχίες επιτρέπεται να προστίθενται σε όλα σχεδόν τα µεταποιηµένα τρόφιµα. Μερικά παραδείγµατα είναι το ανθρακικό ασβέστιο (E 170), το γαλακτικό οξύ (E 270), το κιτρικό οξύ (E 330), οι πηκτίνες (E 440), τα λιπαρά οξέα (E 570) και το άζωτο (E 941). Η χρήση άλλων προσθέτων είναι πολύ πιο περιορισµένη, για παράδειγµα: - Η ναταµυκίνη (E 235) επιτρέπεται να χρησιµοποιείται µόνο ως συντηρητικό για την επιφανειακή επεξεργασία τυριού και αλλαντικών που έχουν υποστεί ξήρανση. - Το ερυθορβικό οξύ (E 315) επιτρέπεται να χρησιµοποιείται µόνο ως αντιοξειδωτικό σε ορισµένα προϊόντα κρέατος και ιχθυηρά προϊόντα. - Το σιδηροκυανιούχο νάτριο (E 535) επιτρέπεται να χρησιµοποιείται µόνο ως αντισυσσωµατοποιητικός παράγοντας στο αλάτι και τα υποκατάστατά του. Τα πρόσθετα επιτρέπεται να χρησιµοποιούνται σε όλα τα τρόφιµα; Σε ορισµένα τρόφιµα η χρήση των προσθέτων είναι πολύ περιορισµένη. Στα µη µεταποιηµένα τρόφιµα όπως είναι το γάλα, τα φρέσκα φρούτα και λαχανικά, το νωπό κρέας και το νερό επιτρέπεται να χρησιµοποιούνται πολύ λίγα πρόσθετα. Όσο µεγαλύτερη είναι η µεταποίηση που υφίσταται ένα τρόφιµο τόσο περισσότερα είναι τα πρόσθετα που επιτρέπονται και χρησιµοποιούνται. Τα είδη ζαχαροπλαστικής, τα πικάντικα σνακ, τα αρωµατισµένα ποτά και επιδόρπια είναι ορισµένα από τα προϊόντα που εµπίπτουν σε αυτή την κατηγορία των υψηλής µεταποίησης τροφίµων, στην οποία επιτρέπεται να χρησιµοποιούνται πολλά πρόσθετα. Υπάρχει κατάλογος µε τα εγκεκριµένα πρόσθετα τροφίµων; Τα πρόσθετα των οποίων η χρήση σε τρόφιµα, καθώς και οι συνθήκες της χρήσης αυτής, έχει εγκριθεί περιλαµβάνονται στο παράρτηµα ΙΙ του κανονισµού (ΕΚ) αριθ. 1333/2008 που αφορά τα πρόσθετα τροφίµων. Έχουν εγκριθεί µόνο τα πρόσθετα που περιλαµβάνονται στον κατάλογο αυτόν και υπό συγκεκριµένες συνθήκες. Η καταχώριση των προσθέτων τροφίµων στον κατάλογο αυτόν γίνεται βάσει των κατηγοριών τροφίµων στα οποία επιτρέπεται να προστεθούν. Η βάση δεδοµένων της Επιτροπής µε τα πρόσθετα τροφίµων υπάρχει στο διαδίκτυο: ( Σε αυτή τη βάση δεδοµένων ο καταναλωτής ή ο υπεύθυνος µιας επιχείρησης µπορεί να βρει ποια πρόσθετα επιτρέπονται για ένα συγκεκριµένο τρόφιµο. 4

5 Ποια είναι η διαδικασία για την έγκριση της χρήσης των προσθέτων τροφίµων; Η διαδικασία έγκρισης των προσθέτων τροφίµων καθορίζεται στον κανονισµό (ΕΚ) αριθ.1331/2008. Ένα πρόσθετο συνήθως εγκρίνεται έπειτα από αίτηση που υποβάλλει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή κάποιος ενδιαφερόµενος. Για τα νέα πρόσθετα, η Επιτροπή ζητά από την EFSA να αξιολογήσει την ασφάλεια της ουσίας. Μετά από τη γνωµοδότηση της EFSA (σε διάστηµα εννέα µηνών από την υποβολή του αιτήµατος), η Επιτροπή, σε συνεργασία µε τους εµπειρογνώµονες για τα πρόσθετα τροφίµων από όλα τα κράτη µέλη, εξετάζει την ενδεχόµενη έγκρισή της. Κατά την εξέταση αυτή λαµβάνονται υπόψη η αξιολόγηση της ασφάλειας, η τεχνολογική ανάγκη, η πιθανότητα κακής χρήσης και τα πλεονεκτήµατα και οφέλη για τον καταναλωτή. Εάν κριθεί σκόπιµο, η Επιτροπή συντάσσει πρόταση για την πιθανή έγκριση του προσθέτου και την υποβάλλει για ψήφιση στη µόνιµη επιτροπή για την τροφική αλυσίδα και την υγεία των ζώων (SCoFCAH). Εάν η SCoFCAH την υποστηρίξει, η πρόταση υποβάλλεται στη συνέχεια στο Συµβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Τα θεσµικά αυτά όργανα µπορούν ακόµη να την απορρίψουν εάν κρίνουν ότι η έγκριση δεν συµβαδίζει µε τους όρους χρήσης που καθορίζονται στη νοµοθεσία της ΕΕ. Με ποιον τρόπο ενηµερώνεται ο καταναλωτής σχετικά µε τη χρήση προσθέτων; Τα πρόσθετα στα τρόφιµα επισηµαίνονται σύµφωνα µε τους κανόνες που καθορίζονται στην οδηγία 2000/13/ΕΚ. Τα πρόσθετα τροφίµων είναι συστατικά τροφίµων και πρέπει να αναγράφονται στον κατάλογο των συστατικών. Τα πρόσθετα πρέπει να αναφέρονται µε την ονοµασία της λειτουργικής τους κατηγορίας, η οποία πρέπει να ακολουθείται από την ειδική τους ονοµασία ή τον αριθµό EC. Για παράδειγµα: «χρωστική ύλη κουρκουµίνη» ή «χρωστική ύλη: E 100». Αυτός ο αριθµός Ε µπορεί να χρησιµοποιείται για να απλοποιεί την επισήµανση των ουσιών, οι οποίες πολλές φορές έχουν πολύπλοκες χηµικές ονοµασίες. Είναι δυνατή η παρασκευή τροφίµων χωρίς τη χρήση προσθέτων; Είναι αλήθεια ότι η παρασκευή τροφίµων χωρίς τη χρήση προσθέτων είναι δυνατή. Στο φαγητό που ετοιµάζουµε στα σπίτια µας κανονικά δεν βάζουµε πρόσθετα. Ωστόσο, στο σπίτι το φαγητό καταναλώνεται συνήθως αµέσως. Επιπλέον, η οικιακή παρασκευή τροφίµων, συγκριτικά µε τη βιοµηχανική παρασκευή, δεν επηρεάζει τόσο πολύ την εµφάνιση. εν απαιτούν τη χρήση προσθέτων όλα τα προϊόντα των βιοµηχανιών ειδών διατροφής. Τέτοιου είδους παραδείγµατα είναι ορισµένοι τύποι ψωµιού, ορισµένα είδη έτοιµων γευµάτων, κάποια είδη δηµητριακών προγεύµατος κ.λπ. Η ανάγκη χρήσης προσθέτων εξαρτάται από τη διαδικασία παραγωγής, τα συστατικά, την τελική εµφάνιση, την απαιτούµενη συντήρηση, την ανάγκη προστασίας από πιθανή ανάπτυξη βλαβερών βακτηριδίων, το είδος της συσκευασίας και άλλους παράγοντες. 5

6 Εξάλλου, αξίζει να σηµειωθεί ότι πολλά τρόφιµα περιέχουν ουσίες που απαντούν στη φύση, οι οποίες έχουν εγκριθεί και ως πρόσθετα τροφίµων. Π.χ. στα µήλα υπάρχουν ριβοφλαβίνες (Ε 101), καροτένια (Ε 160a), ανθοκυανίνες (E 163), οξικό οξύ (E 260), ασκορβικό οξύ (E 300), κιτρικό οξύ (E 330), τρυγικό οξύ (E 334), ηλεκτρικό οξύ (E 363), γλουταµινικό οξύ (E 620) και L-κυστεΐνη (E 920). Ποιοι είναι οι όροι έγκρισης του προσθέτου γλυκοζίτες στεβιόλης; Οι γλυκοζίτες στεβιόλης είναι γλυκαντικά που παράγονται µε εκχύλιση των φύλλων του φυτού Stevia rebaudiana Bertoni, το οποίο κατάγεται από την Παραγουάη. Σε συνέχεια της αίτησης που υποβλήθηκε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ζητήθηκε από την EFSA να αξιολογήσει την ασφάλεια της ουσίας αυτής. Η EFSA στη γνωµοδότησή της, τον Μάρτιο του 2010, αποφάνθηκε ότι το γλυκαντικό αυτό δεν είναι ούτε καρκινογόνο ούτε γονοτοξικό ούτε συνδέεται µε οποιουδήποτε είδους τοξικότητα για την αναπαραγωγή ή την ανάπτυξη και όρισε το επίπεδο αποδεκτής ηµερήσιας πρόσληψής του (ADI) σε 4 mg/kg βάρους/ήµερα. Σύµφωνα µε τις συντηρητικές εκτιµήσεις για την έκθεση στους γλυκοζίτες στεβιόλης, τόσο για τους ενήλικες όσο και για τα παιδιά, είναι πιθανόν η αποδεκτή ηµερήσια πρόσληψη (ADI) να υπερβαίνει τα µέγιστα προτεινόµενα επίπεδα χρήσης. Για να εξασφαλιστεί ότι η έκθεση του καταναλωτή είναι ασφαλής, έπρεπε να επανεξεταστούν οι ζητούµενες χρήσεις και τα επίπεδα χρήσης. Για τον λόγο αυτό πραγµατοποιήθηκαν περαιτέρω διαβουλεύσεις µε την EFSA και τους αιτούντες ώστε να προταθούν επίπεδα τα οποία θα είναι αφενός ασφαλή και, αφετέρου, θα επιτρέπουν στα προϊόντα να λειτουργούν ως γλυκαντικά. Η χρήση των γλυκοζιτών στεβιόλης έχει πλέον εγκριθεί σε κατάλληλα επίπεδα για 31 διαφορετικές κατηγορίες τροφίµων, µεταξύ των οποίων είναι τα αναψυκτικά, τα επιδόρπια, τα είδη ζαχαροπλαστικής και τα επιτραπέζια γλυκαντικά. 6