ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ (πέμπτο τμήμα) της 11ης Φεβρουαρίου 1999 *

Transcript

1 ΑΠΟΦΑΣΗ της ΥΠΟΘΕΣΗ C-237/97 ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ (πέμπτο τμήμα) της 11ης Φεβρουαρίου 1999 * Στην υπόθεση C-237/97, που έχει ως αντικείμενο αίτηση του Korkein hallinto-oikeus (Φινλανδία) προς το Δικαστήριο, κατ' εφαρμογήν του άρθρου 177 της Συνθήκης ΕΚ, με την οποία ζητείται, στο πλαίσιο δίκης περί διοικητικής διαφοράς που κίνησε ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου η AFS Intercultural Programs Finland ry, και η έκδοση προδικαστικής αποφάσεως ως προς την ερμηνεία της οδηγίας 90/314/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 13ης Ιουνίου 1990, για τα οργανωμένα ταξίδια και τις οργανωμένες διακοπές και περιηγήσεις (EE L 158, σ. 59), ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ (πέμπτο τμήμα), συγκείμενο από τους J.-P. Puissochet, πρόεδρο τμήματος, Ρ. Jann, C. Gulmann (εισηγητή), D. Α. Ο. Edward και L. Sevón, δικαστές, γενικός εισαγγελέας: Α. Saggio γραμματέας: Η. Α. Rühl, κύριος υπάλληλος διοικήσεως, * Γλώσσα διαδικασίας: η φινλανδική. I-840

2 AFS INTERCULTURAL PROGRAMS FINLAND λαμβάνοντας υπόψη τις γραπτές παρατηρήσεις που κατέθεσαν: η AFS Intercultural Finland ry, εκπροωπούμενη από τον Mårten Aspelin, δικηγόρο Helsinki, η Φινλανδική Κυβέρνηση, εκπροσωπούμενη από τον Holger Rotkirch, πρέσβη, προϊστάμενο της υπηρεσίας νομικών υποθέσεων του Υπουργείου Εξωτερικών, η Κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου, εκπροσωπούμενη από τη Stephanie Ridley, του Treasury Solicitor's Department επικουρούμενη από τον Jon Turner, barrister, η Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, εκπροσωπούμενη από τον Pieter van Nuffel και την Kirsi Leivo, μέλη της Νομικής Υπηρεσίας, έχοντας υπόψη την έκθεση ακροατηρίου, αφού άκουσε τις προφορικές παρατηρήσεις της AFS Intercultural Programs Finland ry, εκπροσωπουμένης από τον Mårten Aspelin, της Φινλανδικής Κυβερνήσεως, εκπροσωπουμένης από την Tuula Pynnä, νομικό σύμβουλο του Υπουργείου Εξωτερικών, της Κυβερνήσεως του Ηνωμένου Βασιλείου, εκπροσωπουμένης από τη Stephanie Ridley, επικουρουμένης από τον Jon Turner, και της Επιτροπής, εκπροσωπουμένης από τον Pieter van Nuffel και την Kirsi Leivo, κατά τη συνεδρίαση της 25ης Ιουνίου 1998, I-841

3 ΑΠΟΦΑΣΗ της ΥΠΟΘΕΣΗ C-237/97 αφού άκουσε τον γενικό εισαγγελέα που ανέπτυξε τις προτάσεις του κατά τη συνεδρίαση της 16ης Ιουλίου 1998, εκδίδει την ακόλουθη Απόφαση 1 Με διάταξη της 23ης Ιουλίου 1997, η οποία περιήλθε στο Δικαστήριο στις 27 Ιουνίου 1997, το Korkein hallinto-oikeus (Ανώτατο διοικητικό δικαστήριο) υπέβαλε, δυνάμει του άρθρου 177 της Συνθήκης ΕΚ, δύο προδικαστικά ερωτήματα ως προς την ερμηνεία της οδηγίας 90/314/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 13ης Ιουνίου 1990, για τα οργανωμένα ταξίδια και τις οργανωμένες διακοπές και περιηγήσεις (EE L 158, σ. 59, στο εξής: οδηγία). 2 Τα ερωτήματα αυτά ανέκυψαν στο πλαίσιο δίκης περί διοικητικής διαφοράς που κίνησε η AFS Intercultural Programs Finland ry (στο εξής: AFS Finland), ένωση μη κερδοσκοπικού σκοπού, η οποία δρα στη Φινλανδία και συντονίζει τις ανταλλαγές σπουδαστών σε διεθνή κλίμακα, όσον αφορά την εφαρμογή της οδηγίας, και ιδίως του άρθρου της 7, σε δραστηριότητες όπως αυτές που ασκεί η AFS Finland. 3 Στην πρώτη αιτιολογική σκέψη του προοιμίου της οδηγίας διακηρύσσεται ότι ένας από τους κύριους στόχους της Κοινότητας είναι η ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς, σημαντικό στοιχείο της οποίας είναι ο τουριστικός τομέας στην πέμπτη αιτιολογική σκέψη ότι το Συμβούλιο επικροτεί την πρωτοβουλία της Επιτροπής να επιστήσει την προσοχή στη σπουδαιότητα του τουρισμού και σημειώνει τις πρώτες κατευθύνσεις της Επιτροπής για μια κοινοτική πολιτική στον τομέα του τουρισμού, στη δε έβδομη αιτιολογική σκέψη ότι ο τουρισμός παίζει έναν όλο και σημαντικότερο ρόλο στις οικονομίες των κρατών μελών και ότι τα οργανωμένα ταξίδια αποτελούν ουσιαστικό τμήμα του τουρισμού. Ι - 842

4 AFS INTERCULTURAL PROGRAMS FINLAND 4 Σύμφωνα με το άρθρο 1 της οδηγίας, σκοπός της οδηγίας είναι η προσέγγιση των νομοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων των κρατών μελών σχετικά με τα οργανωμένα ταξίδια και τις οργανωμένες διακοπές και περιηγήσεις που πωλούνται ή προσφέρονται προς πώληση στο έδαφος της Κοινότητας. 5 Το άρθρο 2 της οδηγίας έχει ως εξής: «Για τους σκοπούς της παρούσας οδηγίας, νοούται ως: 1) Οργανωμένο ταξίδι: ο προκαθορισμένος συνδυασμός τουλάχιστον δύο από τα ακόλουθα στοιχεία, εφόσον πωλείται ή προσφέρεται προς πώληση σε μία συνολική τιμή και εάν η διάρκεια της παροχής αυτής υπερβαίνει τις 24 ώρες ή περιλαμβάνει διανυκτέρευση: α) μεταφορά β) διαμονή γ) άλλες τουριστικές υπηρεσίες μη συμπληρωματικές της μεταφοράς ή της διαμονής που αντιπροσωπεύουν σημαντικό τμήμα του οργανωμένου ταξιδιού. Η χωριστή τιμολόγηση διαφόρων στοιχείων ενός και του αυτού οργανωμένου ταξιδιού δεν απαλλάσσει τον διοργανωτή ή τον πωλητή από τις υποχρεώσεις της παρούσας οδηγίας. 2) Διοργανωτής: το πρόσωπο το οποίο, κατά τρόπο μη ευκαιριακό, διοργανώνει ορισμένα ταξίδια και τα πωλεί ή τα προσφέρει προς πώληση απ' ευθείας μέσω πωλητή. (...)» Ι-843

5 ΑΠΟΦΑΣΗ της ΥΠΟΘΕΣΗ C-237/97 6 Η οδηγία περιλαμβάνει, στα άρθρα 3 έως 6, διατάξεις σχετικά με την προστασία του καταναλωτή από ορισμένους συμφυείς στα οργανωμένα ταξίδια κινδύνους, δηλαδή από τις παραπλανητικές ενδείξεις στην περιγραφή του οργανωμένου ταξιδιού, τις λεπτομέρειες πληρωμής της τιμής του οργανωμένου ταξιδιού, την κατανομή της ευθύνης μεταξύ διοργανωτή και/ή πωλητή και των διαφόρων παρεχόντων υπηρεσίες των οποίων ο συνδυασμός των υπηρεσιών συνιστά το οργανωμένο αυτό ταξίδι. 7 Το άρθρο 4, παράγραφος 3, της οδηγίας ορίζει ότι ο καταναλωτής μπορεί, όταν κωλύεται να μετάσχει στο οργανωμένο ταξίδι, να εκχωρεί την κράτηση του, αφού προηγουμένως ενημερώσει τον διοργανωτή ή τον πωλητή σε εύλογο χρονικό διάστημα πριν την αναχώρηση, σε πρόσωπο που πληροί όλους τους απαιτούμενους για το οργανωμένο ταξίδι όρους. 8 Το άρθρο 7 της οδηγίας ορίζει ότι «Ο διοργανωτής ή/και ο πωλητής, που είναι συμβαλλόμενα μέρη στη σύμβαση, αποδεικνύουν ότι διαθέτουν επαρκείς εγγυήσεις κατάλληλες να εξασφαλίσουν, σε περίπτωση αφερεγγυότητας ή πτώχευσης, την επιστροφή των καταβληθέντων και τον επαναπατρισμό του καταναλωτή.» 9 Η οδηγία τέθηκε σε ισχύ στη Φινλανδία με δύο νόμους, ήτοι τον valmismatkaliikelaki υπ' αριθ. 1080/94 (νόμος περί των διοργανωτών των οργανωμένων ταξιδιών) και τον valmismatkalaki υπ' αριθ. 1079/1994 (νόμος περί των οργανωμένων ταξιδιών). 10 Ο νόμος υπ' αριθ. 1080/1994 απαιτεί την καταχώριση των προσώπων που ασχολούνται με οργανωμένα ταξίδια στο μητρώο που τηρεί η Kuluttajavirasto (εθνική υπηρεσία καταναλωτών, στο εξής: υπηρεσία καταναλωτών). Σύμφωνα με το άρθρο 8 του νόμου αυτού, ο διοργανωτής ταξιδιών υποχρεούται, προς αντί μετώπιση του κινδύνου αφερεγγυότητας, να καταβάλει στην υπηρεσία καταναλωτών εγγύηση εγκρινόμενη από την υπηρεσία αυτή, διασφαλίζουσα τα αναγνωριζόμενα από τον νόμο υπ' αριθ. 1080/1994 δικαιώματα του ταξιδιώτη. Ι - 844

6 AFS INTERCULTURAL PROGRAMS FINLAND 11 Σύμφωνα με το καταστατικό της, αντικείμενο της AFS Finland είναι η προώθηση της διεθνούς πολιτιστικής συνεργασίας και των ανταλλαγών. Προς τον σκοπό αυτό, η AFS Finland διοργανώνει, όπως και οι αντίστοιχοι οργανισμοί που δρουν σε άλλα κράτη, προγράμματα ανταλλαγών σπουδαστών ηλικίας μεταξύ 16 και 18 ετών. Η δραστηριότητα της AFS Finland βασίζεται στην υποστήριξη διαφόρων δωρητών και ιδρυμάτων καθώς και στην εθελοντική εργασία. Η AFS Finland λαμβάνει ενίσχυση από το φινλανδικό κράτος για να χρηματοδοτεί τη δράση της. 12 Η AFS Finland αποστέλλει σπουδαστές στο εξωτερικό, δύο φορές ετησίως, συήθως για περίοδο 6 έως 11 μηνών. Οι σπουδαστές φοιτούν σε σχολείο της χώρας προορισμού και διαμένουν σε οικογένειες που τους φιλοξενούν δωρεάν. Η AFS Finland επιλέγει τους σπουδαστές και τους τοποθετεί σε οικογένειες βάσει συνεντεύξεων. Εν συνεχεία, η ένωση διοργανώνει το ταξίδι των σπουδαστών προς τη χώρα προορισμού αεροπορικώς και, συνήθως, οι οικογένειες υποδοχής παραλαμβάνουν τους σπουδαστές στον τόπο αφίξεως. Πριν από την αναχώρηση, οι σπουδαστές παρακολουθούν με τους γονείς τους μαθήματα που τους προετοιμάζουν για τη ζωή στο εξωτερικό. 13 Το 10 % του κόστους του ταξιδιού καταβάλλεται αφού γίνει δεκτή η αίτηση υποψηφιότητας του σπουδαστή, δηλαδή συνήθως δέκα περίπου μήνες προ της αναχωρήσεως. Το υπόλοιπο εξοφλείται πριν από την έναρξη του ταξιδιού σε τρεις δόσεις. Κατά την αναχώρηση του, ο σπουδαστής παραλαμβάνει το εισιτήριο επιστροφής του, προπληρωμένο στην αεροπορική εταιρία. Ένα τμήμα των εισπραττομένων από την AFS Finland ποσών καταβάλλεται σε αποθεματικό ταμείο το οποίο εξασφαλίζει, μεταξύ άλλων, την επιστροφή του σπουδαστή σε περίπτωση αδυναμίας χρησιμοποιήσεως του εισιτηρίου επιστροφής. 1 4 Στις 25 Αυγούστου 1995, η υπηρεσία καταναλωτών πληροφόρησε την AFS Finland ότι θεωρεί ότι οι δραστηριότητες ανταλλαγών σπουδαστών της ενώσεως αυτής εξομοιούνται με το εμπόριο οργανωμένων ταξιδιών. Η υπηρεσία καταναλωτών χορήγησε προθεσμία ενός μήνα στην AFS Finland για να εγγραφεί στο μητρώο των διοργανωτών οργανωμένων ταξιδιών προειδοποιώντας την ότι, σε περίπτωση μη συμμορφώσεως, μπορεί να της απαγορεύσει την άσκηση των δρα στηριοτήτων της. Επειδή η AFS Finland δεν συμμορφώθηκε, η υπηρεσία καταναλωτών την υποχρέωσε με απόφαση της 14ης Οκτωβρίου 1996 να αναστείλει τις δραστηριότητές της. I-845

7 ΑΠΟΦΑΣΗ της ΥΠΟΘΕΣΗ C-237/ Η AFS Finland άσκησε ενώπιον του Korkein hallinto-oikeus προσφυγή ακυρώσεως της αποφάσεως αυτής, υποστηρίζοντας ότι δεν ασκεί δραστηριότητα οργανωμένων ταξιδιών υπό την έννοια της οδηγίας. 16 Υπό τις συνθήκες αυτές, το εθνικό δικαστήριο αποφάσισε να αναστείλει τη διαδικασία μέχρις ότου το Δικαστήριο αποφανθεί επί των δύο ακολούθων προδικαστικών ερωτημάτων: «1) Εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της οδηγίας 90/314/ΕΟΚ του Συμβουλίου, για τα οργανωμένα ταξίδια και τις οργανωμένες διακοπές και περιηγήσεις, πλήρως ή κατά ένα μέρος, οι διαρκείας ημίσεος ή ενός περίπου έτους ανταλλαγές σπουδαστών, σκοπός των οποίων δεν είναι ο τουρισμός ή το ταξίδι, αλλά η παρακολούθηση μαθημάτων στη χώρα προορισμού και η γνωριμία των ανθρώπων και του πολιτισμού της μέσω της διαμονής χωρίς αντάλλαγμα σε φιλοξενούσα οικογένεια, ως εάν ο σπουδαστής αποτελούσε μέλος της οικογενείας αυτής; Έχουν σημασία, συναφώς, οι λεπτομέρειες διοργανώσεως των ανταλλαγών, από τις οποίες προκύπτει ο μη εμπορικός χαρακτήρας τους, όπως το γεγονός ότι ο συμμετέχων πρέπει να καταβάλει μέρος μόνον του κόστους του ταξιδιού, ότι η ανταλλαγή βασίζεται στη συνεργασία μεταξύ ενώσεων μη κερδοσκοπικού σκοπού διαφόρων χωρών και κατά μεγάλο μέλος σε εθελοντική εργασία, καθώς και ότι παρέχεται υποστήριξη εκ μέρους του κράτους μέσω επιδοτήσεων που προέρχονται από τον επί των πολιτιστικών προϋπολογισμό; 2) Σε περίπτωση που οι ανωτέρω περιγραφόμενες ανταλλαγές σπουδαστών εμπίπτουν στο γενικό πεδίο εφαρμογής της οδηγίας, πρέπει να δοθεί απάντηση στα ακόλουθα ερωτήματα, σχετικά με την ακριβή ερμηνεία του άρθρου 2 της οδηγίας: I-846 α) Πρέπει να θεωρείται ως διαμονή υπό την έννοια του άρθρου 2, σημείο 1, στοιχείο β', η διαμονή μακράς διαρκείας και χωρίς αντάλλαγμα σε οικογένεια, όπου ο σπουδαστής αντιμετωπίζεται ως μέλος της οικογένειας ως εάν ήταν και ο ίδιος τέκνο της οικογένειας αυτής;

8 AFS INTERCULTURAL PROGRAMS FINLAND β) Πρέπει να θεωρούνται ως άλλες τουριστικές υπηρεσίες, υπό την έννοια του άρθρου 2, σημείο 1, στοιχείο γ', η προετοιμασία του σπουδαστή και των γονέων του, η επιλογή της οικογενείας υποδοχής και του εκπαιδευτικού ιδρύματος της χώρας προορισμού καθώς και η προετοιμασία των σχετικών με τη χώρα αυτή εγγράφων;» 17 Με το πρώτο μέρος του πρώτου ερωτήματος, το εθνικό δικαστήριο ερωτά κατ' ουσίαν αν η οδηγία εφαρμόζεται σε ταξίδια: τα οποία συνίστανται σε ανταλλαγές σπουδαστών διαρκείας ημίσεος ή ενός περίπου έτους σκοπός των οποίων είναι η παρακολούθηση μαθημάτων σε σχολικό ίδρυμα της χώρας προορισμού και η γνωριμία των ανθρώπων και του πολιτισμού της και κατά τη διάρκεια των οποίων ο σπουδαστής διαμένει χωρίς αντάλλαγμα σε φιλοξενούσα οικογένεια, ως εάν αποτελούσε μέλος της οικογενείας αυτής. 18 Η AFS Finland επισημαίνει ότι η εφαρμογή της οδηγίας, και ιδίως του άρθρου 7, στις δραστηριότητές της θα είχε ως αποτέλεσμα να δημιουργηθούν υπερβολικά έξοδα εγγυήσεως τα οποία θα προκαλέσουν αύξηση του κόστους για κάθε σπουδαστή, γεγονός το οποίο θα έχει αρνητική επίπτωση στις ανταλλαγές σπουδαστών τόσο σε διεθνές όσο και σε εθνικό επίπεδο. Η AFS Finland υπενθυμίζει ότι σκοπός των ανταλλαγών αυτών είναι η ανάπτυξη διεθνούς πνεύματος μέσω της παιδείας και η προώθηση της διεθνούς ειρήνης και πολιτιστικής συνεργασίας. Για την επίτευξη του σκοπού αυτού, η AFS Finland πρέπει να μεταφέρει Ι - 847

9 ΑΠΟΦΑΣΗ της ΥΠΟΘΕΣΗ C-237/97 τους νέους στις χώρες προορισμού και να τους βρει φιλοξενούσες οικογένειες, ο συνδυασμός όμως αυτός δεν διοργανώνεται για τουριστικό σκοπό και το ταξίδι δεν μπορεί να θεωρηθεί ως σημαντικό μέρος της εμπειρίας που αντλείται από την ανταλλαγή σπουδαστών. 19 Εξάλλου, η AFS Finland κρίνει ότι η ιδιαίτερη ανάγκη προστασίας του καταναλωτή, στην ενίσχυση της οποίας σκοπεί η οδηγία, συνάγεται από την εντατικοποίηση του ανταγωνισμού στον τουριστικό τομέα, οι οργανισμοί όμως μη κερδοσκοπικού σκοπού δεν δρουν σε αντίστοιχο ανταγωνιστικό πλαίσιο, η δε λειτουργία τους δεν παρουσιάζει ιδιαιτερότητες που μπορούν να διακυβεύσουν την προστασία των καταναλωτών. Η AFS Finland θεωρεί συνεπώς ότι η μετα κίνηση που πραγματοποιείται στο πλαίσιο ανταλλαγής σπουδαστών αποκλείεται του πεδίου εφαρμογής της οδηγίας. 20 Σύμφωνα με την άποψη της Φινλανδικής Κυβερνήσεως, η οδηγία δεν μπορεί να ερμηνεύεται υπό την έννοια ότι μόνον ο ευρισκόμενος σε διακοπές ταξιδιώτης απολαύει της προστασίας που θεσπίζει η οδηγία. Η οδηγία δεν συνεπάγεται επίσης ότι τα ταξίδια οργανώνονται ή προσφέρονται προς πώληση στο πλαίσιο οικονομικής δραστηριότητας. Μόνον η δραστηριότητα που ασκείται ευκαιριακώς αποκλείεται του πεδίου εφαρμογής της οδηγίας. Εξάλλου, η οδηγία δεν προβλέπει καμία ιδιαίτερη προϋπόθεση ως προς το είδος, το επίπεδο ή τη διάρκεια της διαμονής. Σύμφωνα με τον ορισμό της οδηγίας, το οργανωμένο ταξίδι πωλείται ή προσφέρεται προς πώληση σε μία συνολική τιμή. Το γεγονός ότι, στην περίπτωση της κύριας δίκης, η διαμονή είναι ορισμένης διάρκειας και χωρίς αντάλλαγμα ουδεμία επιρροή ασκεί ως προς την εφαρμογή της οδηγίας. Το ουσιώδες στοιχείο συνίσταται στο γεγονός ότι η διοργάνωση της διαμονής περιλαμβάνεται στο οργανωμένο ταξίδι. Επομένως, το ταξίδι ανταλλαγών σπουδαστών περιλαμβάνει συγχρόνως τη διοργάνωση της μεταφοράς και της διαμονής, λόγος για τον οποίο η ερμηνεία της έννοιας «άλλες τουριστικές υπηρεσίες» είναι αλυσιτελής. 21 Η Κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου υποστηρίζει ότι από τη γενική οικονομία και τον σκοπό της οδηγίας προκύπτει ότι η οδηγία εφαρμόζεται στον τουριστικό τομέα και δεν καλύπτει τις εκπαιδευτικές δραστηριότητες με τις οποίες ασχολείται η AFS Finland. Πράγματι, το γεγονός ότι το άρθρο 2, σημείο 1, στοιχείο γ', της οδηγίας αναφέρεται σε «άλλες τουριστικές υπηρεσίες» αποδεικνύει ότι, για να μπορεί να εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής της οδηγίας το I-848

10 AFS INTERCULTURAL PROGRAMS FINLAND οργανωμένο ταξίδι,, τα δύο άλλα στοιχεία πρέπει επίσης να προσφέρονται στο πλαίσιο τουριστικής υπηρεσίας. 22 Σύμφωνα με την Επιτροπή, η οδηγία εφαρμόζεται ανεξαρτήτως του σκοπού του ταξιδιού ακόμη και αν, παραδείγματος χάρη, ο καταναλωτής πηγαίνει στον τόπο προορισμού για να παρακολουθήσει μαθήματα. Οι ανταλλαγές σπουδαστών δε δεν εκφεύγουν του πεδίου εφαρμογής της οδηγίας λόγω του γεγονότος και μόνον της μη εμπορικής ιδιότητας του διοργανωτή τους. Στη συνέχεια, η οδηγία εφαρμόζεται ακόμη και αν ο καταναλωτής δεν πληρώνει ο ίδιος όλα τα έξοδα του ταξιδιού. 23 Περαιτέρω, η Επιτροπή υποστηρίζει ότι το γεγονός ότι η συμμετοχή στα προγράμματα ανταλλαγών εξαρτάται από την αξιολόγηση της προσωπικότητας του σπουδαστή και των ικανοτήτων του προσαρμογής στον τόπο διεξαγωγής του προγράμματος και στην οικογένεια που πρόκειται να τον φιλοξενήσει υποδηλοί ότι δεν πρόκειται για οργανωμένο ταξίδι υπό την έννοια της οδηγίας. 'Ετσι, η συμμετοχή στις ανταλλαγές σπουδαστών δεν στηρίζεται σε αντικειμενικά στοιχεία και δεν μπορεί να τύχει εφαρμογής επ' αυτής η διάταξη του άρθρου 4, παράγραφος 3, της οδηγίας, δυνάμει της οποίας ο καταναλωτής μπορεί, όταν κωλύεται να μετάσχει σε οργανωμένο ταξίδι, να εκχωρεί την κράτηση του σε πρόσωπο που πληροί όλους τους απαιτούμενους για το οργανωμένο ταξίδι όρους. Στη συνέχεια, η Επιτροπή υποστηρίζει ότι οι ανταλλαγές σπουδαστών που διοργανώνει η AFS Finland δεν συνιστούν οργανωμένο ταξίδι υπό την έννοια της οδηγίας, για τον λόγο ότι διαμονή μακράς διάρκειας και χωρίς αντάλλαγμα, σε οικογένεια που αντιμετωπίζει τον σπουδαστή ως μέλος της, δεν μπορεί να θεωρηθεί ως διαμονή υπό την έννοια της οδηγίας. Τέλος, η Επιτροπή ισχυρίζεται ότι οι συμπεριλαμβανόμενες τουριστικές υπηρεσίες δεν αντιπροσωπεύουν σημαντικό τμήμα του οργανωμένου ταξιδιού. 24 Κατ' αρχάς, υπενθυμίζεται ότι, σύμφωνα με το άρθρο 2, σημείο 1, της οδηγίας, το οργανωμένο ταξίδι συνίσταται στον προκαθορισμένο συνδυασμό τουλάχιστον δύο από τα τρία στοιχεία που είναι η «μεταφορά», η «διαμονή» και οι «άλλες τουριστικές υπηρεσίες μη συμπληρωματικές της μεταφοράς ή της διαμονής που αντιπροσωπεύουν σημαντικό τμήμα του οργανωμένου ταξιδιού», όταν η παροχή υπερβαίνει τις 24 ώρες ή περιλαμβάνει διανυκτέρευση. Ι-849

11 ΑΠΟΦΑΣΗ της ΥΠΟΘΕΣΗ C-237/97 25 Επιβάλλεται η διαπίστωση ότι, εφόσον η AFS Finland διοργανώνει το ταξίδι των σπουδαστών προς τη χώρα προορισμού με τις τακτικές αεροπορικές γραμμές, τα εν λόγω ταξίδια ενέχουν το στοιχείο της μεταφοράς που απαιτεί το άρθρο 2, σημείο 1, της οδηγίας. 26 Όσον αφορά την ερμηνεία της έννοιας της «διαμονής», παρατηρείται ότι, μολονότι, παραδοσιακά, τα ξενοδοχεία, πανδοχεία ή παρεμφερή ιδρύματα παρέχουν την υπηρεσία αυτή επ' ανταλλάγματι, το γεγονός ότι η διαμονή λαμβάνει χώρα σε τέτοιο ίδρυμα που παρέχει αυτή την υπηρεσία επ' ανταλλάγματι δεν συνιστά απαραίτητο στοιχείο της έννοιας της διαμονής σύμφωνα με την οδηγία. 27 Επισημαίνεται επίσης ότι, μολονότι η διαμονή που περιλαμβάνεται στο οργανωμένο ταξίδι είναι συνήθως μικρής σχετικά διάρκειας, το γεγονός αυτό δεν μπορεί να θεωρηθεί ως αποφασιστικό στοιχείο της έννοιας της διαμονής σύμφωνα με την οδηγία. Πράγματι, όπως επισήμανε η Φινλανδική Κυβέρνηση, δυνάμει του άρθρου 2, σημείο 1, της οδηγίας, όλα τα ταξίδια που υπερβαίνουν τις 24 ώρες εμπίπτουν στον ορισμό του οργανωμένου ταξιδιού, εφόσον δεν έχει προβλεφθεί καμία διάρκεια «κατ' ανώτατο όριο». 28 Πάντως, από τα προεκτεθέντα δεν προκύπτει οπωσδήποτε ότι πρέπει να χαρακτηρισθεί ως διαμονή υπό την έννοια της οδηγίας η διαμονή σπουδαστή σε φιλοξενούσα οικογένεια όπου ο σπουδαστής αντιμετωπίζεται ως μέλος της οικογένειας αυτής και εξομοιώνεται με τα τέκνα της οικογένειας. Πράγματι, μολονότι το είδος της διαμονής, η δωρεάν παροχή της και η διάρκεια της δεν είναι, αυτά καθαυτά και εξεταζόμενα μεμονωμένως, αποφασιστικά στοιχεία της έννοιας της διαμονής σύμφωνα με την οδηγία, αν τα στοιχεία αυτά εξεταστούν συνολικώς, προκύπτει ότι στην περίπτωση αυτή δεν πρόκειται για διαμονή υπό την έννοια της οδηγίας. 29 Επομένως, συνάγεται ότι οι ανταλλαγές σπουδαστών όπως αυτές της κύριας δίκης δεν ενέχουν το απαιτούμενο από το άρθρο 2, σημείο 1, της οδηγίας στοι- Ι-850

12 AFS INTERCULTURAL PROGRAMS FINLAND χείο της διαμονής. Επομένως, είναι αναγκαίο να κριθεί αν τέτοιου είδους ανταλλαγές περιλαμβάνουν «άλλες τουριστικές υπηρεσίες μη συμπληρωματικές της μεταφοράς ή της διαμονής που αντιπροσωπεύουν σημαντικό τμήμα του οργανωμένου ταξιδιού». 30 Συναφώς, επισημαίνεται κατ' αρχάς ότι αυτή καθαυτή η επιλογή σχολείου από τον διοργανωτή του οργανωμένου ταξιδιού δεν μπορεί να θεωρηθεί ως τουριστική υπηρεσία υπό την έννοια του άρθρου 2, σημείο 1, στοιχείο γ', της οδηγίας. Πράγματι, η υπηρεσία αυτή, που προτείνεται στους σπουδαστές οι οποίοι συμμετέχουν στις διεθνείς ανταλλαγές σπουδαστών, έχει συγκεκριμένο σκοπό την εκπαίδευση των συμμετεχόντων. 31 Στη συνέχεια, επιβάλλεται η διαπίστωση ότι η υπηρεσία που συνίσταται στην επιλογή της οικογένειας στην οποία μπορεί να διαμείνει ο σπουδαστής είναι εν πάση περιπτώσει συμπληρωματική υπηρεσία υπό την έννοια του άρθρου 2, σημείο 1, στοιχείο γ', της οδηγίας και συνεπώς δεν καλύπτεται από την έννοια των άλλων τουριστικών υπηρεσιών. 32 Τέλος, ακόμη και αν υποτεθεί ότι η προετοιμασία των απαραιτήτων για τη διαμονή σε άλλη χώρα εγγράφων και τα μαθήματα που παρακολουθούν οι σπουδαστές με τους γονείς τους πριν από την αναχώρηση για να προετοιμαστούν για τη ζωή στο εξωτερικό μπορούν να θεωρηθούν ως εμπίπτοντα στην έννοια των άλλων τουριστικών υπηρεσιών, δεν πληρούν το ένα από τα κριτήρια του άρθρου 2, σημείο 1, στοιχείο γ', της οδηγίας, δηλαδή να αντιπροσωπεύουν σημαντικό τμήμα του οργανωμένου ταξιδιού. 33 Υπό τις συνθήκες αυτές, επιβάλλεται η διαπίστωση ότι ανταλλαγές σπουδαστών όπως οι εν προκειμένω δεν περιλαμβάνουν τα απαραίτητα στοιχεία για να θεωρηθούν ως οργανωμένα ταξίδια υπό την έννοια της οδηγίας. Ι-851

13 ΑΠΟΦΑΣΗ της ΥΠΟΘΕΣΗ C-237/97 34 Επομένως, στο πρώτο μέρος του πρώτου ερωτήματος πρέπει να δοθεί η απάντηση ότι η οδηγία δεν εφαρμόζεται στα ταξίδια: τα οποία συνίστανται σε ανταλλαγές σπουδαστών διαρκείας ημίσεος ή ενός περίπου έτους σκοπός των οποίων είναι η παρακολούθηση μαθημάτων σε σχολικό ίδρυμα της χώρας προορισμού και η γνωριμία των ανθρώπων και του πολιτισμού της και κατά τη διάρκεια των οποίων ο σπουδαστής διαμένει χωρίς αντάλλαγμα σε φιλοξενούσα οικογένεια, ως εάν αποτελούσε μέλος της οικογενείας αυτής. 35 Ενόψει των προεκτεθέντων, παρέλκει η απάντηση στα υπόλουτα ερωτήματα που υπέβαλε το εθνικό δικαστήριο. Επί των δικαστικών εξόδων 36 Τα έξοδα στα οποία υποβλήθηκαν η Φινλανδική Κυβέρνηση, η Κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου και η Επιτροπή, που κατέθεσαν παρατηρήσεις στο Δικαστήριο, δεν αποδίδονται. Δεδομένου ότι η παρούσα διαδικασία έχει ως προς τους διαδίκους της κύριας δίκης τον χαρακτήρα παρεμπίπτοντος που ανέκυψε ενώπιον του εθνικού δικαστηρίου, σ' αυτό εναπόκειται να αποφανθεί επί των δικαστικών εξόδων. Ι-852

14 Για τους λόγους αυτούς, AFS INTERCULTURAL PROGRAMS FINLAND ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ (πέμπτο τμήμα) κρίνοντας επί των ερωτημάτων που του υπέβαλε με διάταξη της 23ης Ιουνίου 1997 το Korkein hallinto-oikeus, αποφαίνεται: Η οδηγία 90/314/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 13ης Ιουνίου 1990, για τα οργανωμένα ταξίδια και τις οργανωμένες διακοπές και περιηγήσεις δεν εφαρμόζεται στα ταξίδια: τα οποία συνίστανται σε ανταλλαγές σπουδαστών διαρκείας ημίσεος ή ενός περίπου έτους σκοπός των οποίων είναι η παρακολούθηση μαθημάτων σε σχολικό ίδρυμα της χώρας προορισμού και η γνωριμία των ανθρώπων και του πολιτισμού της και κατά τη διάρκεια των οποίων ο σπουδαστής διαμένει χωρίς αντάλλαγμα σε φιλοξενούσα οικογένεια, ως εάν αποτελούσε μέλος της οικογενείας αυτής. Puissochet Jann Gulmann Edward Sevón Δημοσιεύθηκε σε δημόσια συνεδρίαση στο Λουξεμβούργο στις 11 Φεβρουαρίου Ο Γραμματέας Ο Πρόεδρος του πέμπτου τμήμα R. Grass J.-P. Puissochet Ι - 853