Tάσεις ψήφου της λεσβιακής, γκέι, αμφισεξουαλικής και κουίρ κοινότητας

Transcript

1 Tάσεις ψήφου της λεσβιακής, γκέι, αμφισεξουαλικής και κουίρ κοινότητας Έκθεση αποτελεσμάτων: 2 ο στάδιο έρευνας (μετεκλογικό) Ιούλιος 2014

2 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 3 ΔΙΕΞΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Ο ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ: ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ & ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ... 5 ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ 2ΟΥ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ... 7 Ι. ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ / ΑΠΟΦΑΣΗΣ... 7 ΙΙ. ΓΝΩΣΕΙΣ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΩΝ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ LGBT ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ... 9 ΙΙΙ. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ «ΨΗΦΙΣΕ ΓΙΑ ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΣΟΥ» ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η έκθεση αυτή στηρίζεται στα αποτελέσματα του δεύτερου σταδίου της έρευνας που διεξάγει το Athens Prideκαι η Colour Youth Κοινότητα LGBTQ (Lesbian, Gay, Bisexual, Transgender, Queer) Νέων Αθήνας σε συνεργασία με την Δρ. Νάγια Καμένου, 1 σχετικά με τα αποτελέσματα του προγράμματος «Ψήφισε για τα δικαιώματα σου». 2 Το πρώτο ερωτηματολόγιο συμπληρώθηκε από τα τέλη Μαρτίου μέχρι και τις αρχές Απριλίου Μετά από την συμπλήρωσή του πραγματοποιήθηκαν δραστηριότητες ενημέρωσης της LGBTQ κοινότητας καθώς και της ευρύτερης κοινωνίας σε σχέση με τα LGBTQ δικαιώματα στην Ελλάδα. Το πρόγραμμα «Ψήφισε για τα δικαιώματα σου» είναι μια πρωτοβουλία του Athens Pride και της Colour Youth. Ένας από τους βασικούς στόχους του προγράμματος είναι η ενημέρωση της LGBTQ κοινότητας σε σχέση με τα δικαιώματά της, καθώς και σε σχέση με τις στάσεις των κομμάτων και υποψηφίων που έλαβαν μέρος στις δημοτικές/περιφερειακές εκλογές και τις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου του Μαΐου του 2014 απέναντι στην LGBTQ κοινότητα και στα LGBTQδικαιώματα. 3 Ένας άλλος βασικός στόχος του προγράμματος είναι η ενημέρωση των πολιτικών ιθυνόντων (policymakers) σε σχέση με τις ανάγκες, τις προτεραιότητες και τα αιτήματα της LGBTQ κοινότητας, αφού η ανάγκη για αναγνώριση και ικανοποίηση τους πηγάζει από τις αρχές της ισότητας και της ισονομίας, οι οποίες αποτελούν τους βασικούς πυλώνες κάθε δημοκρατικής πολιτικής κοινωνίας. 1 Εκπαιδευτική συνεργάτιδα του Τμήματος Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Κύπρου και ερευνητική συνεργάτιδα στο Centre for Hellenic Studies του King's College London. 2 Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την έρευνα και το πρόγραμμα θα βρείτε στην επίσημη ιστοσελίδα του προγράμματος ( ή/και επικοινωνώντας μαζί μας στην ηλεκτρονική μας διεύθυνση (info@voteforyourrights.gr). 3 Η έρευνα έγινε στις τάσεις ψήφου της LGBTQ κοινότητας, ωστόσο στην διεκδίκηση πολιτικών δικαιωμάτων χρησιμοποιούμε τον όρο LGBT αντί για LGBTQ. 3

4 ΔΙΕΞΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Όπως προαναφέρθηκε, η έρευνα διεξήχθη σε δύο στάδια, δηλαδή πριν και μετά τις δημοτικές/περιφερειακές εκλογές και τις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου του Μαΐου του 2014.Και στα δύο στάδια, η συλλογή δεδομένων έγινε μέσω ερωτηματολογίων. Τα ερωτηματολόγια περιλάμβαναν ερωτήσεις σχετικά με τις δημοτικές/περιφερειακές και τις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου του Μαΐου του Εντούτοις, λόγω περιορισμών των οικονομικών πόρων και του ανθρώπινου δυναμικού που ήταν διαθέσιμα για την διεξαγωγή της, η έρευνα επικεντρώθηκε κυρίως στις Ευρωεκλογές. Η επιλογή αυτή κρίθηκε καταλληλότερη βάσει του τρόπου διεξαγωγής των εκλογών: Αν και οι δύο τύποι εκλογών διεξάγονται σε όλη την Ελλάδα, σε αντίθεση με τις δημοτικές/περιφερειακές εκλογές, για τις Ευρωεκλογές, όλο το εκλογικό σώμα έχει τις ίδιες επιλογές υποψηφίων/συνδυασμών. Αυτό παρέχει τη δυνατότητα για τη εξαγωγή πιο γενικεύσιμων συμπερασμάτων σε σχέση με την επιλογή ψήφου των συμμετεχόντων. Τα δύο ερωτηματολόγια αποτελούνταν από αριθμό ερωτήσεων πολλαπλής επιλογής και η διανομή έγινε διαδικτυακά την Colour Youth και το Athens Pride. Η παρούσα έκθεση είναι βασισμένη στην ανάλυση των δεδομένων που προέκυψαν από το δεύτερο ερωτηματολόγιο. Εντούτοις, για λόγους σύγκρισης, γίνονται αναφορές και στα αποτελέσματα που προέκυψαν και από την ανάλυση του πρώτου ερωτηματολογίου. 4 Η συγκριτική αυτή προσέγγιση καθίσταται δυνατή αφού το 48,5% των συμμετεχόντων που συμπλήρωσαν το δεύτερο ερωτηματολόγιο είχαν συμπληρώσει και το πρώτο. Υπεύθυνη για το σχεδιασμό των δύο ερωτηματολογίων καθώς και την συγγραφή των δύο εκθέσεων είναι η Δρ. Νάγια Καμένου. Τηρώντας τις αρχές της ερευνητικής δεοντολογίας, τα ερωτηματολόγια ήταν απολύτως ανώνυμα και τηρήθηκε απόλυτη εχεμύθεια σε σχέση με τις απαντήσεις των συμμετεχόντων. H ανωνυμία των συμμετεχόντων προστατεύτηκε και η ταυτότητα τους δεν μπορεί να αναγνωριστεί μέσα από την έρευνα. 4 Για εκτενέστερη ανάλυση των αποτελεσμάτων που προκύπτουν από το πρώτο στάδιο της έρευνας, παρακαλώ δείτε την πρώτη έκθεση. 4

5 2 Ο ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ: ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ & ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Η παρούσα έκθεση αποτελεί προϊόν της ανάλυσης των δεδομένων που προέκυψαν από την πλήρη συμπλήρωση του δεύτερου ερωτηματολογίου από 379 συμμετέχοντες 5. Η διανομή του ερωτηματολογίου έγινε διαδικτυακά από την Colour Youth και το Athens Pride μέσω κατάλληλου ερευνητικού εργαλείου, μέσων κοινωνικής δικτύωσης και της ιστοσελίδας του προγράμματος 6. Το ερωτηματολόγιο ήταν διαθέσιμο για συμπλήρωση από τις 25 Μαΐου μέχρι τις 17 Ιουνίου Το ερωτηματολόγιο αποτελούνταν από 34 ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής και από μια 35 η ερώτηση στην οποία οι συμμετέχοντες καλούνταν, εφόσον επιθυμούσαν, να καταχωρήσουν τα σχόλια και/ή τις προτάσεις τους σχετικά με το πρόγραμμα «Ψήφισε για τα δικαιώματα σου». Ομολογουμένως, ο τρόπος διανομής του ερωτηματολογίου δεν επέτρεπε τον έλεγχο των κοινωνικοδημογραφικών χαρακτηριστικών των συμμετεχόντων, ο οποίος ήταν σημαντικός για το σκοπό της παρούσας έρευνας. Ένα παράδειγμα τέτοιου χαρακτηριστικού είναι η ηλικία και ο σεξουαλικός προσανατολισμός των συμμετεχόντων: Σκοπός της έρευνας είναι o εντοπισμός και η κατανόηση των πολιτικών αναγκών, προτεραιοτήτων και αιτημάτων της LGBT κοινότητας και των τάσεων ψήφου της στις δημοτικές/περιφεριακές εκλογές και στις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου του Μαΐου του Σκοπός της έρευνας είναι επίσης o εντοπισμός και η κατανόηση του βαθμού στον οποίο το πρόγραμμα «Ψήφισε για τα δικαιώματα σου» τη βοήθησε να μάθει περισσότερα για τα δικαιώματά της και να ενημερωθεί για τις θέσεις των κομμάτων και των υποψηφίων σχετικά με τα LGBT δικαιώματα. Ως εκ τούτου, η ομάδα στόχου της έρευνας έπρεπε ιδεατά να αποκλείει άτομα κάτω των 18 ετών τα οποία δεν έχουν το δικαίωμα ψήφου, άτομα τα οποία αν και άνω των 18 ετών δεν έχουν δικαίωμα ψήφου στην Ελλάδα (δηλαδή, ξένοι υπήκοοι) ή/και στις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (δηλαδή, μη Ευρωπαίοι πολίτες), καθώς και άτομα που δεν αυτοπροσδιορίζονται ως LGBT. 5 Από τους 529 συμμετέχοντες, 379 απάντησαν σε όλες ερωτήσεις. Η ανάλυση που ακολουθεί βασίζεται στα πλήρως συμπληρωμένα ερωτηματολόγια

6 Εντούτοις, όπως προκύπτει από την ανάλυση των απαντήσεων στις κοινωνικοδημογραφικές ερωτήσεις και όπως φαίνεται στα διαγράμματα 1, 2 και 3, η πλειοψηφία των συμμετεχόντων είναι άνω των 18 ετών (94,7% των συμμετεχόντων), διαμένουν μόνιμα στην Ελλάδα ή σε άλλη χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (99,5%των συμμετεχόντων) και αυτοπροσδιορίζονται ως μη ετεροφυλόφιλες/μη ετεροφυλόφιλοι (91,6%των συμμετεχόντων). Διάγραμμα1: Ηλικία συμμετεχόντων Διάγραμμα3: Χώρα διαμονής συμμετεχόντων Διάγραμμα2: Σεξουαλικός προσανατολισμός συμμετεχόντων 6

7 ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ 2 ΟΥ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ Το δεύτερο ερωτηματολόγιο σχεδιάστηκε με στόχο την συλλογή πληροφοριών που αφορούν τέσσερις θεματικές ενότητες. Αυτές είναι: 1) Κοινωνικοδημογραφικά στοιχεία 2) Κριτήρια επιλογής/απόφασης (σε σχέση με τις δημοτικές/περιφερειακές εκλογές & τις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου του Μαΐου 2014) 3) Γνώσεις σχετικά με τα LGBT δικαιώματα 4) Αξιολόγηση του προγράμματος «Ψήφισε για τα δικαιώματα σου» Η ανάλυση, λοιπόν, που ακολουθεί, γίνεται βάσει των θεματικών/κατηγοριών 2 μέχρι 4, οι οποίες αφορούν πιο συγκεκριμένα το σκοπό και τους βασικούς στόχους της έρευνας. Ι. ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ / ΑΠΟΦΑΣΗΣ Όπως φαίνεται στο διάγραμμα 4, στην ερώτηση «Στις ΕΥΡΩΕΚΛΟΓΕΣ την Κυριακή 25 Μαΐου 2014, ποιο κόμμα / συνδυασμό ψηφίσατε;», το 44,6% των συμμετεχόντων απάντησε «Συνασπισμός Ριζοσπαστικής Αριστεράς (ΣΥΡΙΖΑ)». Δεύτερο κόμμα στην επιλογή της ψήφου των συμμετεχόντων ήταν «Το Ποτάμι» με ποσοστό 11,1%, δηλαδή μικρότερο του ποσοστού των συμμετεχόντων που δεν ψήφισαν (16,6%). Τα υπόλοιπα κόμματα έλαβαν 5% ή λιγότερο των ψήφων των συμμετεχόντων. Οι απαντήσεις των συμμετεχόντων στην ερώτηση αυτή ενισχύουν ένα από τα βασικά συμπεράσματα που προέκυψαν από το πρώτο στάδιο της έρευνας: Κάποια κόμματα, κυρίως της αριστεράς και της κέντρο-αριστεράς, αν και δηλώνουν ότι υποστηρίζουν τα LGBT δικαιώματα, δεν φαίνεται να πείθουν σε αξιόλογο βαθμό τους LGBT ψηφοφόρους. Καλό θα ήταν τα κόμματα αυτά να εκφράσουν εντονότερα και πιο έμπρακτα την υποστήριξή τους, ούτως ώστε μεγαλύτερο μέρος των LGBT ψηφοφόρων να πεισθούν πως τα κόμματα αυτά αποτελούν συμμάχους στον αγώνα τους για ισότητα και ισοτιμία. 7

8 Διάγραμμα4: Ψήφος στις Ευρωεκλογές Μαΐου 2014 Το συμπέρασμα αυτό ενισχύεται και από τις απαντήσεις των συμμετεχόντων σχετικά τον βαθμό στον οποίο τα LGBT δικαιώματα αποτέλεσαν για αυτούς κριτήριο στην επιλογή κόμματος / συνδυασμού / υποψηφίων στις ευρωεκλογές και στις δημοτικές και περιφερειακές εκλογές του Μαΐου Όπως φαίνεται στο διάγραμμα 5, στην ερώτηση «Σε κλίμακα από το 0 μέχρι το 5, με το 0 να δηλώνει τη μικρότερη σημασία και με το 5 να δηλώνει τη μεγαλύτερη σημασία, σημειώστε το βαθμό στον οποίο τα LGBT δικαιώματα αποτέλεσαν κριτήριο στην επιλογή κόμματος / συνδυασμού / υποψηφίων στις ΕΥΡΩΕΚΛΟΓΕΣ 2014»,το 83,1% των συμμετεχόντων σημείωσε «3», «4» ή «5». Μόνο το 6,9% σημείωσε «0». Παρόμοιες ήταν οι απαντήσεις και σε σχέση με τις δημοτικές/περιφερειακές εκλογές. Όπως φαίνεται στο διάγραμμα 6, στην ερώτηση «Σε κλίμακα από το 0 μέχρι το 5, με το 0 να δηλώνει τη μικρότερη σημασία και με το 5 να δηλώνει τη μεγαλύτερη σημασία, σημειώστε το βαθμό στον οποίο τα LGBT δικαιώματα αποτέλεσαν κριτήριο στην επιλογή κόμματος / συνδυασμού / υποψηφίων στις ΔΗΜΟΤΙΚΕΣ & ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΕΣ ΕΚΛΟΓΕΣ 2014», το 62,6% των συμμετεχόντων σημείωσε «3», «4» ή «5». 8

9 Διάγραμμα5: Βαθμός στον οποίο τα LGBT δικαιώματα αποτέλεσαν κριτήριο στην επιλογή κόμματος / συνδυασμού / υποψήφιων στις Ευρωεκλογές 2014 Διάγραμμα6: Βαθμός στον οποίο τα LGBT δικαιώματα αποτέλεσαν κριτήριο στην επιλογή κόμματος / συνδυασμού / υποψήφιων στις Δημοτικές & Περιφερειακές εκλογές 2014 ΙΙ. ΓΝΩΣΕΙΣ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΩΝ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ LGBT ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ Όπως φαίνεται στο διάγραμμα 7, στην ερώτηση «Σε ποιο βαθμό πιστεύετε πως εξασφαλίζονται τα δικαιώματα των LGBT (Λεσβιών, Γκέι, Αμφισεξουαλικών, Τρανς) ατόμων στην Ελλάδα σήμερα;», το 60,7% απάντησε «σε μικρό βαθμό» και το 25,6% «καθόλου». Μόνο το 1,1% απάντησε «σε μεγάλο βαθμό», ενώ μόνο 12,7% απάντησε «σε κάποιο βαθμό». Οι απαντήσεις δεν διαφέρουν κατά πολύ από αυτές που δόθηκαν από 9

10 τους συμμετέχοντες στα πλαίσια της συμπλήρωσης του πρώτου ερωτηματολογίου πριν τις Ευρωεκλογές (διάγραμμα 8). Διάγραμμα8: Βαθμός στον οποίο εξασφαλίζονται τα LGBT δικαιώματα στην Ελλάδα σήμερα 2 ο ερωτηματολόγιο Διάγραμμα7: Βαθμός στον οποίο εξασφαλίζονται τα LGBT δικαιώματα στην Ελλάδα σήμερα 1 ο ερωτηματολόγιο Αυτό δικαιολογείται πλήρως από το γεγονός πως, στο διάστημα που μεσολάβησε ανάμεσα στη συμπλήρωση των δύο ερωτηματολογίων, δεν σημειώθηκε καμιά νομική ή κοινωνική βελτίωση σε σχέση με ταlgbtάτομα. Εντούτοις, μια σύγκριση των δύο ερωτηματολογίων σε σχέση με τις απαντήσεις που έδωσαν οι συμμετέχοντες σε ερωτήσεις που αφορούν συγκεκριμέναlgbt δικαιώματα δείχνει πως το πρόγραμμα «Ψήφισε για τα δικαιώματα σου» πέτυχε, σε κάποιο βαθμό, το στόχο του να ενημερώσει τα LGBT άτομα σχετικά με τα δικαιώματά τους. Για παράδειγμα, και όπως φαίνεται στο διάγραμμα 9, σε σχέση με τη δήλωση ««Με βάση την ισχύουσα νομοθεσία στην Ελλάδα, τα LGBT άτομα έχουν τα ίδια δικαιώματα με τα ετεροφυλόφιλα άτομα σε σχέση με την εκπαίδευση», το 54,1% ορθώς είπε πως αληθεύει (6,8% αύξηση σε σχέση με το πρώτο ερωτηματολόγιο. Δείτε διάγραμμα 10). Διάγραμμα10: Ίσα δικαιώματα στην εκπαίδευση για LGBT άτομα με βάση την ισχύουσα νομοθεσία 2 ο ερωτηματολόγιο Διάγραμμα9: Ίσα δικαιώματα στην εκπαίδευση για LGBTάτομα με βάση την ισχύουσα νομοθεσία 1 ο ερωτηματολόγιο 10

11 Παρομοίως, όπως δείχνει το διάγραμμα 11, στην ερώτηση «Με βάση την ισχύουσα νομοθεσία στην Ελλάδα, τα τρανς άτομα έχουν το δικαίωμα αλλαγής των επίσημων εγγράφων ταυτότητας τους;», το 73,1% επέλεξε την ορθή απάντηση, δηλαδή «Ναι, αλλά με ιατρικές ή / και φαρμακολογικές προϋποθέσεις» (7,7% αύξηση στο ποσοστό επιλογής της σωστής απάντησης σε σχέση με το πρώτο ερωτηματολόγιο. Δείτε διάγραμμα 12). Διάγραμμα11: Δικαίωμα τρανς ατόμων για την αλλαγή επίσημων εγγράφων ταυτότητάς τους 2 ο ερωτηματολόγιο Διάγραμμα12: Δικαίωμα τρανς ατόμων για την αλλαγή επίσημων εγγράφων ταυτότητάς τους 1 ο ερωτηματολόγιο Αύξηση στο επίπεδο γνώσης των συμμετεχόντων σημειώθηκε και σε σχέση με την ισχύουσα νομοθεσία που αφορά τα εγκλήματα μίσους. Όπως φαίνεται στο διάγραμμα 13, το 61,2 % των συμμετεχόντων απάντησε σωστά πως, σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία στην Ελλάδα, ως κίνητρο εγκλημάτων μίσους καλύπτεται και ο σεξουαλικός προσανατολισμός (7,6% αύξηση στο ποσοστό επιλογής της σωστής απάντησης σε σχέση με το πρώτο ερωτηματολόγιο. Δείτε διάγραμμα 14). 11

12 Διάγραμμα13: Κίνητρα εγκλημάτων μίσους βάσει του νόμου 2 ο ερωτηματολόγιο Διάγραμμα14: Κίνητρα εγκλημάτων μίσους βάσει του νόμου 1 ο ερωτηματολόγιο ΙΙΙ. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ «ΨΗΦΙΣΕ ΓΙΑ ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΣΟΥ» Το τελευταίο μέρος του δεύτερου ερωτηματολογίου αφορούσε την αξιολόγηση του προγράμματος «Ψήφισε για τα δικαιώματα σου». Η ανάλυση των απαντήσεων των συμμετεχόντων στις ερωτήσεις του μέρους αυτού οδηγεί στο συμπέρασμα ότι το πρόγραμμα κατάφερε να πετύχει τους κεντρικούς του στόχους: Δηλαδή, να ενημερώσει την LGBTκοινότητα σχετικά με τα δικαιώματά της και σχετικά με τη στάση των κομμάτων, συνδυασμών και υποψηφίων προς την LGBT κοινότητα και τα LGBT δικαιώματα, να προβάλει τα LGBT δικαιώματα κατά την προεκλογική περίοδο, και να ασκήσει πίεση στο θέμα των LGBT δικαιωμάτων προς τους /τις υποψήφιους/ες και κόμματα κατά την προεκλογική περίοδο. 12

13 Όπως δείχνει το διάγραμμα 15, το 69,7% των συμμετεχόντων γνώριζε για το πρόγραμμα πριν τη συμπλήρωση του δεύτερου ερωτηματολογίου. Διάγραμμα15: Γνώση του προγράμματος «Ψήφισε για τα δικαιώματα σου» πριν την συμπλήρωση του 2 ου ερωτηματολογίου Θα μπορούσε να επιχειρηματολογηθεί πως, αφού το 30,3% των συμμετεχόντων περίπου ένας στους τρεις δεν γνώριζε, θα μπορούσαν να είχαν γίνει περισσότερα σε σχέση με την προώθηση του προγράμματος. Ένα τέτοιο επιχείρημα δεν μπορεί να απορριφθεί κατηγορηματικά. Εντούτοις, δεν είναι εφικτό να επιβεβαιωθεί πέραν πάσης αμφιβολίας πως το 30,3% των συμμετεχόντων δεν γνώριζε για το πρόγραμμα πριν τη συμπλήρωση του δεύτερου ερωτηματολογίου λόγω της ελλιπούς του προώθησης: Και τα δύο ερωτηματολόγια, καθώς και το υπόλοιπο υλικό του προγράμματος, προωθήθηκαν με τους ίδιους τρόπους και με τη χρήση των ίδιων μέσων. Παρόλα αυτά, οι συμμετέχοντες που συμπλήρωσαν έστω και ελλιπώς το πρώτο ερωτηματολόγιο είναι περισσότεροι από αυτούς που συμπλήρωσαν έστω και ελλιπώς το δεύτερο 774 και 529 αντίστοιχα. Ως εκ τούτου, τα αποτελέσματα που προκύπτουν από την ερώτηση αυτή δεν σχετίζονται απαραίτητα ή αποκλειστικά με τους τρόπους και το βαθμό προώθησης των ερωτηματολογίων και του προγράμματος γενικότερα. Μια εξήγηση μπορεί να αποτελεί το γεγονός πως δεν υπήρχε τρόπος να εξασφαλισθεί η συμπλήρωση και των δύο ερωτηματολογίων από τους ίδιους συμμετέχοντες. Ενώ γνωρίζουμε πως το 48,5% των συμμετεχόντων που συμπλήρωσαν το δεύτερο ερωτηματολόγιο είχαν συμπληρώσει και το πρώτο, δεν είναι δυνατό να γνωρίζουμε ποιο μέρος του υπόλοιπου 51,5% ενώ γνώρισε για το πρώτο ερωτηματολόγιο, δεν το συμπλήρωσε. 13

14 Ακόμα, το ποσοστό των ορθών απαντήσεων σε σχέση με το ποια δικαιώματα έχουν τα LGBT άτομα στην Ελλάδα ανάμεσα στους συμμετέχοντες εκείνους που δήλωσαν πως γνώριζαν για το πρόγραμμα πριν τη συμπλήρωση του δεύτερου ερωτηματολογίου (διαγράμματα 16 ως 18) είναι σχεδόν το ίδιο με το ανάλογο ποσοστό που αφορά όλους τους συμμετέχοντες του δεύτερου ερωτηματολογίου (διαγράμματα 9, 11 και 13). Περεταίρω, το ποσοστό των ορθών απαντήσεων σε σχέση με το ποια δικαιώματα έχουν τα LGBT άτομα στην Ελλάδα ανάμεσα στους συμμετέχοντες εκείνους που δήλωσαν πως γνώριζαν για το πρόγραμμα πριν τη συμπλήρωση του δεύτερου ερωτηματολογίου (διαγράμματα 16 ως 18) είναι σε μεγάλο βαθμό υψηλότερο του ανάλογου ποσοστού που αφορά τους συμμετέχοντες του πρώτου ερωτηματολογίου (διαγράμματα 10, 12 και 14). Διάγραμμα16:Ίσα δικαιώματα στην εκπαίδευση για LGBTάτομα με βάση την ισχύουσα νομοθεσία απαντήσεις συμμετεχόντων που γνώριζαν για το πρόγραμμα πριν την συμπλήρωση του 2 ου ερωτηματολογίου Διάγραμμα17: Δικαίωμα τρανς ατόμων για την αλλαγή επίσημων εγγράφων ταυτότητάς τους απαντήσεις συμμετεχόντων που γνώριζαν για το πρόγραμμα πριν την συμπλήρωση του 2 ου ερωτηματολογίου 14

15 Διάγραμμα18: Κίνητρα εγκλημάτων μίσους βάσει του νόμου απαντήσεις συμμετεχόντων που γνώριζαν για το πρόγραμμα πριν την συμπλήρωση του 2 ου ερωτηματολογίου Αυτό οδηγεί στο ασφαλές συμπέρασμα πως, αν και όχι ο μοναδικός παράγοντας, το πρόγραμμα υπήρξε σημαντικός παράγοντας για τη βελτίωση των γνώσεων των LGBT ατόμων σε σχέση με τα δικαιώματά τους. Επίσης, η πλειοψηφία των συμμετεχόντων δήλωσε πως το πρόγραμμα επηρέασε σε μεγάλο βαθμό την απόφασή τους σχετικά με τα κόμματα και τους υποψήφιους / τις υποψήφιες που ψήφισαν στις ευρωεκλογές του Μαΐου Όπως δείχνει το διάγραμμα 19, στην ερώτηση «Σε κλίμακα από το 0 μέχρι το 5, με το 0 να δηλώνει τη μικρότερη επιρροή και με το 5 να δηλώνει τη μεγαλύτερη επιρροή, σημειώστε το βαθμό στον οποίο θεωρείτε ότι το πρόγραμμα «Ψήφισε για τα δικαιώματα σου» επηρέασε την απόφασή σας σχετικά με το ΚΟΜΜΑ / ΣΥΝΔΥΑΣΜΟ που τελικά ψηφίσατε στις ΕΥΡΩΕΚΛΟΓΕΣ 2014», το 49,6% σημείωσε «3», «4» και «5». Όπως φαίνεται στο διάγραμμα 20, σε αντίστοιχη ερώτηση σχετικά με την απόφαση των συμμετεχόντων σχετικά με ΤΟΥΣ ΥΠΟΨΗΦΙΟΥΣ / ΤΙΣ ΥΠΟΨΗΦΙΕΣ που τελικά ψήφισαν στις ΕΥΡΩΕΚΛΟΓΕΣ 2014, το 50,9% σημείωσε «3», «4» και «5». 15

16 Διάγραμμα19: Βαθμός στον οποίο το πρόγραμμα «Ψήφισε για τα δικαιώματα σου» επηρέασε την απόφαση των συμμετεχόντων σχετικά με το κόμμα / συνδυασμό που τελικά ψηφίσαν στις Ευρωεκλογές 2014 Διάγραμμα20: Βαθμός στον οποίο το πρόγραμμα «Ψήφισε για τα δικαιώματα σου» επηρέασε την απόφαση των συμμετεχόντων σχετικά με τους υποψήφιους / τις υποψήφιες που τελικά ψηφίσαν στις Ευρωεκλογές 2014 Ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι το ποσοστό των συμμετεχόντων που πιστεύει πως η πίεση που ασκήθηκε από το πρόγραμμα προς τους υποψήφιους/ες και τα κόμματα στο θέμα των LGBT δικαιωμάτων κατά την προεκλογική περίοδο ήταν ικανοποιητική σε μεγάλο βαθμό (διάγραμμα 21),είναι μεγαλύτερο από το ποσοστό των συμμετεχόντων που πιστεύει πως η πίεση που ασκήθηκε γενικά προς τους υποψήφιους/ες και τα κόμματα στο θέμα των LGBT δικαιωμάτων κατά την προεκλογική περίοδο ήταν ικανοποιητική σε μεγάλο βαθμό(διάγραμμα 22) 40,4% και 30,1% αντίστοιχα σημείωσαν «3», «4» και «5». 16

17 Διάγραμμα21: Βαθμός στον οποίο το πρόγραμμα άσκησε πίεση προς υποψήφιους/ες και κόμματα κατά την προεκλογική περίοδο στο θέμα των LGBT δικαιωμάτων Διάγραμμα22: Βαθμός στον οποίο γενικά, η πίεση που ασκήθηκε προς υποψήφιους/ες και κόμματα κατά την προεκλογική περίοδο ήταν ικανοποιητική, στο θέμα των LGBT δικαιωμάτων Ακόμη μεγαλύτερη είναι η διαφορά ανάμεσα στο ποσοστό των συμμετεχόντων που πιστεύουν πως το πρόγραμμα πρόβαλε τα LGBT δικαιώματα κατά την προεκλογική περίοδο, και ανάμεσα στο ποσοστό των συμμετεχόντων που πιστεύουν πως γενικά υπήρξε επαρκής προβολή και ορατότητα των LGBT δικαιωμάτων σε μεγάλο βαθμό κατά την προεκλογική περίοδο 49,6% και 19,6% αντίστοιχα σημείωσαν «3», «4» και «5» (διαγράμματα 23 και 24 αντιστοίχως). 17

18 Διάγραμμα23: Βαθμός στον οποίο το πρόγραμμα πρόβαλε τα LGBT δικαιώματα κατά την προεκλογική περίοδο Διάγραμμα24:Βαθμόςστον οποίο γενικά, υπήρξε επαρκής προβολή και ορατότητα των LGBT δικαιωμάτων κατά την προεκλογική περίοδο Τόσο η επιτυχία του προγράμματος, όσο και η ανάγκη για περισσότερα προγράμματα που έχουν ως στόχο τη βελτίωση των κοινωνικοπολιτικών και οικονομικών συνθηκών διαβίωσης των LGBT ατόμων, καθώς και τη βελτίωση του Ελληνικού νομοθετικού πλαισίου σε σχέση με LGBTδικαιώματα, διαφαίνεται και από τις απαντήσεις των συμμετεχόντων στην ερώτηση «Σε κλίμακα από το 0 μέχρι το 5, με το 0 να δηλώνει διαφωνία και με το 5 να δηλώνει συμφωνία, σημειώστε το βαθμό στον οποίο θεωρείτε ότι: Είναι σημαντικό να υπάρχουν πρωτοβουλίες όπως το Ψήφισε για τα δικαιώματα σου εν όψει προεκλογικών και εκλογικών περιόδων». Όπως φαίνεται στο διάγραμμα 25, η συντριπτική πλειοψηφία των συμμετεχόντων, δηλαδή το 72,8%, σημείωσε «5», ενώ το 11,3% και το 7,7% σημείωσαν «4» και «3» αντίστοιχα. 18

19 Διάγραμμα25: Βαθμός στον οποίο είναι σημαντικό να υπάρχουν πρωτοβουλίες όπως το «Ψήφισε για τα δικαιώματα σου» εν όψει προεκλογικών και εκλογικών περιόδων Η επιτυχία του προγράμματος «Ψήφισε για τα δικαιώματα» σου, αλλά και η ανάγκη για παρόμοιες πρωτοβουλίες που ως στόχο έχουν την ενημέρωση της LGBT κοινότητας, των πολιτικών ιθυνόντων αλλά και της ευρύτερης ελληνικής κοινωνίας σε σχέση με τα LGBT δικαιώματα αποδεικνύεται εντονότερα μέσα από την ανάλυση των σχολίων των συμμετεχόντων σε σχέση με το πρόγραμμα και την παρούσα έρευνα. Αν και υπήρξαν και κάποια αρνητικά σχόλια, τα οποία αφορούσαν κυρίως τον τρόπο με τον οποίο και τον βαθμό στον οποίο έγινε ενημέρωση σχετικά με το πρόγραμμα στις μη αστικές περιοχές, αυτά ήταν πολύ λίγα. Για παράδειγμα, ένας συμμετέχων / μια συμμετέχουσα σχολίασε: Δυστυχώς νομίζω πως η διάδοση του προγράμματος ήταν περιορισμένη. Ένας άλλος συμμετέχων / μια άλλη συμμετέχουσα παρατήρησε: Θεωρώ ότι εάν δεν οργανωθεί πιο μαζικά η κοινότητα δεν μπορούμε να έχουμε χειροπιαστά θετικά αποτελέσματα Καλή συνέχεια - και κάτι τελευταίο, Ελλάδα δεν είναι μόνο η Αθήνα. Εντούτοις, οι περισσότεροι συμμετέχοντες σχολίασαν το πρόγραμμα θετικά. Για παράδειγμα, ένας συμμετέχων / μια συμμετέχουσα δήλωσε: 19

20 Σας ευχαριστώ για τη δουλειά που κάνατε. Ήταν τρομερά σημαντική και με βοήθησε πολύ στο τι να ψηφίσω τουλάχιστον για τις ευρωεκλογές. Μακάρι να είναι μόνο η αρχή και στο μέλλον να καταφέρετε περισσότερα, σας το εύχομαι ολόψυχα. Ένας / μια άλλος/η είπε: Το πρόγραμμα με βοήθησε πολύ για την επιλογή κόμματος/ υποψηφίου εφόσον ήθελα να ψηφίσω για την εκπροσώπηση των δικαιωμάτων μου στο ευρωπαϊκό κοινοβούλιο ώστε να ληφθούν ισχυρές προτάσεις για τη δημιουργία μιας καλύτερης κοινωνίας για εμάς τα LGBT άτομα. Μια συμμετέχουσα σημείωσε: Αν υπήρχε περισσότερος κόσμος να συμμετάσχει στην πολιτική πίεση, ώστε οι LGBT να φανούν περισσότερο και να δείξουν ότι υπάρχουν, καταφέρνοντας ακόμα περισσότερους βουλευτές να υπογράψουν τότε θα ήμουν πολύ ικανοποιημένη. Παρόλα αυτά συγχαρητήρια σε όλους αυτούς που προσπάθησαν και πραγματικά έβγαλαν πολύ καλά αποτελέσματα! Κάποιοι άλλοι συμμετέχοντες, όχι μόνο εκθείασαν το πρόγραμμα, άλλα άσκησαν και εποικοδομητική κριτική, η οποία είναι σημαντική και θα ληφθεί υπόψη στις μελλοντικές δραστηριότητες του Athens Pride και της Colour Youth. Για παράδειγμα, ένας συμμετέχων / μια συμμετέχουσα πρότεινε: Πέρα από τις σελίδες στο facebook και τις εμφανίσεις σε gay και gay-friendly έντυπα, θα μπορούσαν να μοιραστούν φυλλάδια, να γίνει μεγαλύτερη αναφορά και στα συμβατικά έντυπα, αφίσες, ομιλίες στο Γκάζι και όπου μπορούν να διοργανωθούν γενικά. Ένας άλλος συμμετέχων / μια άλλη συμμετέχουσα επισήμανε: [Ε]ίναι σημαντικό να πραγματοποιούνται προγράμματα για τα δικαιώματα της κοινότητάς μας όχι μόνο σε κάθε προεκλογική περίοδο, αλλά και καθ' όλη τη διάρκεια της χρονιάς. Ένας συμμετέχων / μια συμμετέχουσα συνέστησε: Διαπίστωσα πως θίχτηκαν τα κυρίαρχα θέματα των ΛΟΑΤ διεκδικήσεων (σύμφωνο συμβίωσης, γάμος, τεκνοθεσία, τρανς αναγνώριση) αλλά θα ήθελα να δω πιέσεις και για το θέμα της συμπεριφοράς και της κατάρτισης των εκπαιδευτικών απέναντι σε ΛΟΑΤ παιδιά. 20

21 Ομολογουμένως, το πρόγραμμα επικεντρώθηκε κυρίως στην περιοχή της Αττικής, και δικαιολογημένα κάποιοι συμμετέχοντες παρατήρησαν πως σε άλλες περιοχές της Ελλάδας η ενημέρωση σχετικά με το πρόγραμμα ήταν περιορισμένη. Εντούτοις, ο περιορισμός του γεωγραφικού φάσματος που κάλυψε το πρόγραμμα επιβλήθηκε, δυστυχώς, από το γεγονός ότι οι διαθέσιμοι πόροι του προγράμματος χρηματικοί και ανθρώπινου δυναμικού ήταν περιορισμένοι. Το ίδιο ισχύει και σε σχέση με τον αριθμό των εκδηλώσεων και δραστηριοτήτων που αποτέλεσαν μέρος του προγράμματος, καθώς και σε σχέση με την συγκεκριμενοποίηση των θεματικών της έρευνας και του χρονικού πλαισίου για τη διεκπεραίωση του προγράμματος. Εντούτοις, όπως και οι συμμετέχοντες της έρευνας, έτσι και το Athens Pride, η Colour Youth και η ερευνήτρια του προγράμματος οραματίζονται πως το «Ψήφισε για τα δικαιώματα σου» θα αποτελέσει μόνο την αρχή για μια σειρά ερευνών και δραστηριοτήτων που θα συμβάλουν σημαντικά στην ουσιαστική ισότητα τωνlgbt ατόμων σε όλα τα μήκη και πλάτη της Ελλάδας. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η ανάλυση των αποτελεσμάτων που προέκυψαν από το δεύτερο στάδιο της έρευνας οδηγούν σε αριθμό σημαντικών συμπερασμάτων τα οποία μπορούν να ενημερώσουν το σχεδιασμό της πολιτικής δράσης της οργανωμένης Ελληνικής LGBT κοινότητας αλλά, κυρίως, των εγχώριων πολιτικών και θεσμικών ιθυνόντων. Όπως ήδη διαφάνηκε από το αποτελέσματα που είχαν προκύψει από το πρώτο στάδιο της έρευνας, κάποια κόμματα, κυρίως της αριστεράς και της κέντρο-αριστεράς, αν και δηλώνουν ότι υποστηρίζουν τα LGBT δικαιώματα, δεν φαίνεται να πείθουν σε αξιόλογο βαθμό τους LGBT ψηφοφόρους. Καλό θα ήταν τα κόμματα αυτά να εκφράσουν εντονότερα και πιο έμπρακτα την υποστήριξή τους, ούτως ώστε μεγαλύτερο μέρος των LGBT ψηφοφόρων να πεισθούν πως τα κόμματα αυτά αποτελούν συμμάχους στον αγώνα τους για ισότητα και ισοτιμία. Το συμπέρασμα αυτό ενισχύεται και από τρία άλλα πορίσματα που προέκυψαν και από τα δύο στάδια της έρευνας: Πρώτο, οι συμμετέχοντες έδειξαν πως τα LGBT δικαιώματα αποτελούν για αυτούς σημαντικό κριτήριο στην επιλογή κόμματος / συνδυασμού / υποψηφίων στις εγχώριες και υπερεθνικές εκλογές. Δεύτερο, οι 21

22 συμμετέχοντες δήλωσαν πολύ λίγα είναι τα κόμματα εκείνα που στηρίζουν τα LGBT δικαιώματα. Τρίτο, οι συμμετέχοντες θεωρούν πως τα κόμματα τα οποία στηρίζουν τα LGBT δικαιώματα το κάνουν σε περιορισμένο βαθμό. Όσον αφορά τις γνώσεις των συμμετεχόντων σχετικά με τα LGBT δικαιώματα, σε σχέση με το πρώτο στάδιο του προγράμματος, αυτές παρουσιάζονται αυξημένες στο δεύτερο στάδιο του προγράμματος. Ομολογουμένως, δεν είναι εφικτό να επιβεβαιωθεί πέραν πάσης αμφιβολίας μια άμεση αιτιολογική σχέση ανάμεσα στη διεκπεραίωση του προγράμματος και στην αυξημένη γνώση των συμμετεχόντων σχετικά με τα LGBT δικαιώματα. Παρόλα αυτά, περισσότερο από τα δύο τρίτα των συμμετεχόντων δήλωσαν πως γνώριζαν για το πρόγραμμα πριν τη συμπλήρωση του δεύτερου ερωτηματολογίου. Όπως προαναφέρθηκε, αυτό οδηγεί στο ασφαλές συμπέρασμα πως, αν και όχι ο μοναδικός παράγοντας, το πρόγραμμα υπήρξε σημαντικός παράγοντας για τη βελτίωση των γνώσεων των LGBT ατόμων σε σχέση με τα δικαιώματά τους. Η επιτυχία του προγράμματος «Ψήφισε για τα δικαιώματα σου» καθώς και η ανάγκη για παρόμοια προγράμματα που ως στόχο έχουν την ενημέρωση των πολιτικών ιθυνόντων, της Ελληνικής κοινωνίας, αλλά και των ίδιων των LGBT ατόμων σε σχέση με τα δικαιώματά τους αποδείχτηκε μέσα από την αξιολόγηση του προγράμματος από τους συμμετέχοντες. Η πλειοψηφία των συμμετεχόντων δήλωσε πως το πρόγραμμα πρόβαλε σε μεγάλο βαθμό τα LGBT δικαιώματα κατά την προεκλογική περίοδο, πως επηρέασε σε μεγάλο βαθμό την απόφασή τους σχετικά με το πώς ψήφισαν στις ευρωεκλογές του Μαΐου 2014 και πως τέτοιου είδους πρωτοβουλίες είναι πολύ σημαντικές, ενώ κάποιοι συμμετέχοντες εξέφρασαν την επιθυμία για την πραγματοποίηση περισσότερων παρόμοιων προγραμμάτων μεγαλύτερης γεωγραφικής, θεματολογικής και χρονικής εμβέλειας. Το Athens Pride, η Colour Youth και η ερευνήτρια του προγράμματος χαιρετίζουν αυτές τις προτάσεις και ενώνουν τις φωνές τους με τα μέλη της LGBTκοινότητας καλώντας τους πολιτικούς και θεσμικούς φορείς της χώρας να συμβάλουν ουσιαστικά στην υλοποίηση τέτοιων πρωτοβουλιών, οι οποίες είναι απαραίτητες για τη δημιουργία μιας πραγματικά δημοκρατικής κοινωνίας που αντιμετωπίζει όλους τους πολίτες της ίσα και ισότιμα. 22

23 Το Φεστιβάλ Υπερηφάνειας Αθήνας Athens Pride είναι μία αστική μη κερδοσκοπική εταιρία η οποία στηρίζεται αποκλειστικά σε εθελοντική εργασία. Κάθε Ιούνιο, από το 2005, διοργανώνεται το ετήσιο Φεστιβάλ Υπερηφάνειας με Παρέλαση στο κέντρο της Αθήνας. Κατ' αυτό τον τρόπο, αλλά και μέσω άλλων δράσεων και εκδηλώσεων, προβάλλει την ύπαρξη και προωθεί την αποδοχή των λεσβιών, γκέι, αμφισεξουαλικών και τρανς (LGBT) ατόμων στην Ελλάδα, καθώς διεκδικεί τα δικαιώματά τους καταπολεμώντας τις διακρίσεις και την σιωπή. H Colour Youth Κοινότητα LGBTQ Νέων Αθήνας είναι ένα μη κερδοσκοπικό σωματείο αναγνωρισμένο επίσημα από τον Μάρτιο του 2012 και αποτελείται από εθελοντές/εθελόντριες - ακτιβιστές και ακτιβίστριες. Λειτουργεί κατά βάση στο επίπεδο ενδυνάμωσης, ευαισθητοποίησης και υπεράσπισης των δικαιωμάτων της LGBTQ νεολαίας, ενώ ταυτόχρονα σκοπό έχει την ευρύτερη ενημέρωση και κινητοποίηση της κοινωνίας. Τάσεις ψήφου της λεσβιακής, γκέι, αμφισεξουαλικής, τρανς και κουίρ κοινότητας Περίληψη αποτελεσμάτων: 1 ο στάδιο έρευνας (προεκλογικό) Μάιος 2014 «Ψήφισε για τα δικαιώματα σου» Μια πρωτοβουλία του Athens Pride και της Colour Youth Κοινότητα LGBTQ Νέων Αθήνας Υποστηρίζεται με επιχορήγηση από το Open Society Foundations. Σχεδιασμός έρευνας, ανάλυση αποτελεσμάτων και συγγραφή έκθεσης: Δρ. Νάγια Καμένου Επιμέλεια: Γιώργος-Κωνσταντίνος Χαρώνης 23

24 24