Η ΑΝΑΚΟΥΦΙΣΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΟΝΟ ΣΤΟ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΟ ΤΟΚΕΤΟ

Η ΑΝΑΚΟΥΦΙΣΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΟΝΟ ΣΤΟ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΟ ΤΟΚΕΤΟ 1

Στο φυλλάδιο αυτό, θα βρεις µερικές πληροφορίες για τον πόνο κατά τη διάρκεια του φυσιολογικού τοκετού, καθώς και πως µπορούµε να τον αντιµετωπίσουµε. Θα µπορείς να ζητήσεις περισσότερες πληροφορίες από τον µαιευτήρα, τον αναισθησιολόγο και την µαία σου, ώστε να ενηµερωθείς καλύτερα για τις υπηρεσίες που παρέχονται στο µαιευτήριο που έχεις επιλέξει. Ελπίζουµε πως αν γνωρίζεις τι να περιµένεις και πως µπορούµε να σε ανακουφίσουµε από τον πόνο του τοκετού, η γέννηση του παιδιού σου θα είναι µια πολύ ευχάριστη εµπειρία. ΤΙ ΘΑ ΑΙΣΘΑΝΘΩ ΣΤΟΝ ΤΟΚΕΤΟ; Προς το τέλος της εγκυµοσύνης σου, µπορεί να παρατηρήσεις ότι ώρες ώρες, η κοιλιά σου σκληραίνει ξαφνικά. Αυτό συµβαίνει γιατί τότε η µήτρα σου συσπάται. Στον τοκετό, οι συσπάσεις αυτές θα γίνουν ρυθµικές και πολύ πιο έντονες. Αυτό θα σου προκαλέσει πόνο, ο οποίος στην αρχή θα µοιάζει µε τον πόνο της περιόδου, αλλά όσο προχωρά ο τοκετός θα γίνεται όλο και πιο δυνατός. Η ένταση του πόνου ποικίλλει από γυναίκα σε γυναίκα. Ο πρώτος τοκετός είναι συνήθως πιο δύσκολος και κρατά περισσότερο. Μερικές φορές, ο γιατρός σου µπορεί να θεωρήσει απαραίτητο το να ξεκινήσει τεχνητά τον τοκετό, ή το να τον επιταχύνει µε φάρµακα, αν εξελίσσεται αργά. Κάτι τέτοιο, µπορεί να κάνει τον πόνο πιο ισχυρό. Πάνω από το 90% των γυναικών θα ήθελαν να µπορούσαν να ανακουφιστούν κάπως από τον πόνο αυτό. Η ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΟΚΕΤΟ Πολλές γυναίκες βρίσκουν χρήσιµα τα µαθήµατα προετοιµασίας (ή αλλιώς προγεννητικής αγωγής) που οργανώνονται από διάφορα µαιευτήρια. Είναι καλό να παρακολουθήσεις τα µαθήµατα αυτά και να ενηµερωθείς για το πρόγραµµα του µαιευτηρίου που έχεις επιλέξει για τη γέννηση του παιδιού σου. Στις συγκεντρώσεις αυτές, θα έχεις την ευκαιρία να λύσεις πολλές από τις απορίες σου σχετικά µε την εγκυµοσύνη και τον τοκετό, ενώ θα µάθεις πώς να φροντίζεις το µωρό σου. Θα ενηµερωθείς για το τι θα συµβεί όταν πας στο µαιευτήριο, τι διαδικασίες θα χρειαστούν και για ποιο λόγο. Αν έχεις καταλάβει τι συµβαίνει στον τοκετό, πιθανότατα να έχεις λιγότερο άγχος για αυτόν. Μπορείς ακόµα να επισκεφθείς το µαιευτήριο όπου σκοπεύεις να γεννήσεις το µωρό σου και να δεις από κοντά πώς είναι µια αίθουσα τοκετού ή τα δωµάτια νοσηλείας. Όλα αυτά θα σε βοηθήσουν να χαλαρώσεις και να αντιµετωπίσεις καλύτερα αυτό το τόσο σηµαντικό γεγονός. 2

Κατά τη διάρκεια της εγκυµοσύνης σου, η µαία που θα σε παρακολουθεί, ή ακόµα και κάποιος φυσιοθεραπευτής, µπορεί να σου διδάξει πώς να ελέγχεις την αναπνοή σου, καθώς και άλλους τρόπους µε τους οποίους θα είσαι σε θέση να αντιµετωπίζεις τις συσπάσεις. Θα σου δείξουν ακόµα τον σωστό τρόπο για να κινείσαι και να στέκεσαι, ώστε να ανακουφιστούν οι πόνοι της πλάτης και των άλλων αρθρώσεών σου. Τις στάσεις αυτές, µπορείς να τις εφαρµόζεις τόσο κατά τη διάρκεια της εγκυµοσύνης, όσο και µετά τον τοκετό. Στα µαθήµατα της προγεννητικής αγωγής, θα ενηµερωθείς για τους διάφορους τρόπους µε τους οποίους µπορείς να ανακουφιστείς από τους πόνους του φυσιολογικού τοκετού. Μερικά µαιευτήρια, οργανώνουν ειδικές εκδηλώσεις µε οµιλίες που αφορούν την αναλγησία, και τις οποίες µπορείς να παρακολουθήσεις µαζί µε τον σύντροφό σου. Στα περισσότερα µαιευτήρια, µπορείς να ζητήσεις να µιλήσεις µε έναν αναισθησιολόγο. Οι αναισθησιολόγοι είναι οι γιατροί που κάνουν την επισκληρίδιο (αναλγησία), αλλά κατά κανόνα µπορούν να σε ενηµερώσουν για πολλές άλλες τεχνικές και µεθόδους. Αν µιλήσεις µαζί τους, θα λύσεις αρκετές από τις απορίες σου, ενώ θα µπορέσεις να επιλέξεις την µέθοδο που σου ταιριάζει περισσότερο. ΤΙ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΚΟΥΦΙΣΗ ΤΟΥ ΠΟΝΟΥ; Υπάρχουν αρκετοί τρόποι που θα σε βοηθήσουν να αντιµετωπίσεις τον πόνο του φυσιολογικού τοκετού. Η υποστήριξη του συντρόφου σου, είναι πολύτιµη και αναντικατάστατη. Όταν αρχίσουν οι πόνοι του τοκετού, είναι πολύ σηµαντικό να χαλαρώσεις, όπως νοµίζεις εσύ καλύτερα: είτε µε ένα ζεστό µπάνιο, είτε µε λίγο τρίψιµο στην πλάτη, είτε µε µουσική, είτε ακόµα µε λίγο περπάτηµα - αν στο επιτρέπει ο γιατρός σου. Αν χαλαρώσεις, θα αισθάνεσαι λιγότερο έντονα τον πόνο. Είναι δύσκολο να ξέρεις από πριν πιο είδος αναλγησίας είναι το καλύτερο για σένα. Ο µαιευτήρας σου, η µαία που θα είναι µαζί σου στον τοκετό και ο αναισθησιολόγος, έχουν τις γνώσεις να σε βοηθήσουν να επιλέξεις την κατάλληλη µέθοδο αναλγησίας. Στη συνέχεια του εντύπου αυτού, θα βρεις µερικά - ελπίζουµε χρήσιµα - στοιχεία για τις κυριότερες µεθόδους αναλγησίας που έχουν σήµερα εφαρµογή στον φυσιολογικό τοκετό. 3

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ Υπάρχουν αρκετές εναλλακτικές, όπως λέγονται, τεχνικές, που µπορούν να σε βοηθήσουν κυρίως στα αρχικά στάδια του τοκετού. O σύντροφός σου µπορεί να σε βοηθήσει σε µερικές από αυτές τις τεχνικές. Η αναλγησία που προσφέρουν είναι δύσκολο να εκτιµηθεί αντικειµενικά, αλλά υπάρχουν γυναίκες που τις βρίσκουν πολύ χρήσιµες. Χρειάζεται να µάθεις ποιές από αυτές τις τεχνικές προσφέρει το µαιευτήριο στο οποίο θα βρίσκεσαι. Συζήτησε µε το µαιευτήρα σου αν υπάρχει δυνατότητα να ακολουθήσεις κάποια από τα εξής: Αρωµατοθεραπεία Οµοιοπαθητική Ρεφλεξολογία Ύπνωση Βοτανοθεραπεία Βελονισµός ΙΑ ΕΡΜΙΚΟΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΟΣ ΕΡΕΘΙΣΜΟΣ (Transcutaneous Electrical Nerve Stimulation - TENS) Πρόκειται για µία τεχνική, όπου µία µικρή ποσότητα ηλεκτρικού ρεύµατος περνά από τέσσερα µικρά αυτοκόλλητα που στερεώνονται στην πλάτη σου. Αυτό δηµιουργεί µία αίσθηση που µοιάζει µε ελαφρύ γαργαλητό. Μπορείς να ελέγχεις µόνη σου την ένταση του ρεύµατος. Είναι µέθοδος που µπορεί να προσφέρει βοήθεια κυρίως στην αρχή του τοκετού, ειδικά αν έχεις προβλήµατα µε πόνους στην πλάτη κατά την εγκυµοσύνη. Μπορείς να ζητήσεις να δεις τη συσκευή του TENS. Ίσως στο νοσοκοµείο να έχουν τη δυνατότητα να σου δανείσουν µια συσκευή, ώστε να τη χρησιµοποιήσεις στο σπίτι σου, στο αρχικό στάδιο του τοκέτου. Από τις γνώσεις µας µέχρι σήµερα, το TENS δεν έχει καµιά επίδραση στο µωρό σου. Αν και µερικές γυναίκες έχουν αντιµετωπίσει τους πόνους όλου του τοκετού µόνο µε το TENS, το πιθανότερο είναι πως θα χρειαστείς και κάποια άλλη µεθόδο αναλγησίας όσο ο τοκετός προχωρά στα επόµενα στάδια. 4

ΕΝΤΟΝΟΞ (Εntonox) Το ΕΝΤΟΝΟΞ είναι ένα µίγµα αερίων, που περιέχει οξυγόνο. Είναι απλή µέθοδος, όπου αναπνέεις αυτό το αέριο µέσω µιας µάσκας ή ενός µικρού σωλήνα που κρατάς στο στόµα σου. Αµέσως µόλις αρχίσεις να αισθάνεσαι την µήτρα σου να συσπάται, πρέπει να αρχίσεις να αναπνέεις αυτό το αέριο. Αν καθυστερήσεις, δεν θα σε βοηθήσει πολύ στον πόνο, γιατί η σύσπαση της µήτρας θα γίνει πολύ δυνατή, πριν προλάβει το Εντονοξ να δράσει. Βοηθά στον πόνο πολύ γρήγορα, µέσα σε σαράντα δευτερολέπτα περίπου, αν και δεν εξαφανίζει τον πόνο τελείως. Μπορεί να αισθανθείς ναυτία, ελαφρά ζάλη ή υπνηλία και για αυτό είναι καλύτερα να µην το αναπνέεις στο διάστηµα µεταξύ των συσπάσεων εν βλάπτει το µωρό σου, αλλά ίσα-ίσα του δίνει παραπάνω οξυγόνο, που µπορεί να είναι χρήσιµο και σε σένα αλλά και στο µωρό σου. ΠΕΘΙ ΙΝΗ (Pethidine) Είναι ένα αναλγητικό φάρµακο, το οποίο χρησιµοποιείται εδώ και πολλά χρόνια. Γίνεται συνήθως από τη µαία, µε ένεση. Μπορεί να σου φέρει ζάλη, αλλά επίσης µπορεί να σε κάνει να ανησυχείς λιγότερο για τον πόνο. Μπορεί να νιώσεις ναυτία και τάση για έµετο, τα οποία µπορούµε να αντιµετωπίσουµε µε κάποιο άλλο φάρµακο. Μπορεί να κάνει το µωρό σου να γεννηθεί λίγο κοιµισµένο, αλλά ο γιατρός µπορεί να του κάνει µία ένεση µε ένα αντίδοτο και να το ξυπνήσει. Αν η πεθιδίνη γίνει µόνο αµέσως πριν την έξοδο του µωρού, η επίδρασή της σε αυτό θα είναι ελάχιστη. Η πεθιδίνη καθυστερεί την πέψη, πράγµα που µπορεί να είναι επικίνδυνο για σένα, στην περίπτωση που χρειαστείς γενική αναισθησία. εν επιτρέπεται να φας τίποτα αν σου έχει γίνει πεθιδίνη. Η πεθιδίνη µπορεί να καθυστερήσει την φυσιολογική έναρξη του θηλασµού. Η πεθιδίνη ανακουφίζει λιγότερο από τον πόνο, σε σχέση µε το Εντονοξ. 5

Πολλές µητέρες λένε πως η πεθιδίνη είναι ένας πολύ καλός τρόπος για την αντιµετώπιση του πόνου του τοκετού, ενώ άλλες απογοητεύονται από τα αποτελέσµατά της. Εκτός από την πεθιδίνη, υπάρχουν και άλλα παρόµοια φάρµακα που µπορούν να σου γίνουν µε ένεση και τα οποία λιγοστεύουν τον πόνο. Όλα έχουν παρόµοιο τρόπο δράσης και παρόµοια επίδραση στο µωρό σου. ΕΠΙΣΚΛΗΡΙ ΙΟΣ ΑΝΑΛΓΗΣΙΑ (Epidural analgesia) Το φάρµακο χορηγείται από ένα µικρό σωληνάκι που µπαίνει στην πλάτη σου. Είναι µία αρκετά πολύπλοκη τεχνική, που γίνεται πάντα από τον αναισθησιολόγο. Ο αναισθησιολόγος, θα σου κάνει τοπική αναισθησία στο σηµείο της ένεσης, για να µην σε πονέσει. Η επισκληρίδιος αναλγησία έχει ελάχιστη ή και καθόλου επίδραση στο µωρό σου. Υπάρχει µία µικρή πιθανότητα να έχεις πονοκέφαλο για µερικές µέρες µετά τον τοκετό. Μπορεί να σου προκαλέσει υπόταση, την οποία ο αναισθησιολόγος θα αντιµετωπίσει µε κάποιο φάρµακο. Η επισκληρίδιος είναι η πιο αποτελεσµατική µέθοδος αναλγησίας κατά τον φυσιολογικό τοκετό. Σε ποιούς γίνεται η επισκληρίδιος; Η επισκληρίδιος µπορεί να γίνει σε όλους τους ανθρώπους, για να ανακουφίσει πολλές διαφορετικές επώδυνες καταστάσεις. Καλό είναι να αποφεύγεται σε ορισµένες επιπλοκές της εγκυµοσύνης, καθώς και σε παθήσεις που επηρεάζουν την πήξη του αίµατος. Αντίθετα, αν ο τοκετός είναι ιδιαίτερα παρατεταµένος, ή παρουσιάζει ιδιαιτερότητες, ίσως είναι καλύτερα να κάνεις επισκληρίδιο, γιατί εκτός από το ότι θα βοηθήσει εσένα να αντιµετωπίσεις καλύτερα τον πόνο, µπορεί να είναι ευεργετική και για το µωρό σου. 6

Τι γίνεται στην επισκληρίδιο; Πρώτα η µαία ή ο αναισθησιολόγος θα σου βάλει έναν ορό, δηλαδή ένα σωληνάκι µε υγρό που θα τρέχει σε µία φλέβα στο χέρι σου. Ο ορός µπαίνει σε όλες τις γυναίκες που γεννούν, γιατί µπορεί να χρειαστεί για πολλούς λόγους. Μετά θα σου ζητηθεί να γυρίσεις στο πλάι και να κουλουριαστείς, όπως είναι το µωρό σου στην κοιλιά σου, ή να καθήσεις σκυµένη λίγο προς τα εµπρός. Η πλάτη σου θα καθαριστεί µε αντισηπτικό, και µετά θα γίνει η ένεση µε το τοπικό αναισθητικό, ώστε να µην πονέσεις στη συνέχεια. Μετά, µέσα από τη βελόνα της επισκληριδίου, ο αναισθησιολόγος θα περάσει ένα πολύ λεπτό σωληνάκι, τον καθετήρα, ο οποίος θα φτάσει κοντά στα νεύρα που µεταφέρουν τα µυνήµατα του πόνου από τη µήτρα και τον κόλπο σου. Τα νεύρα αυτά, βρίσκονται προστατευµένα µέσα σε ένα σακουλάκι µε υγρό. Αν αυτό το σακουλάκι τρυπηθεί κατά λάθος, τότε µπορεί να έχεις πονοκέφαλο µετά τη γέννηση του µωρού σου, αλλά αυτό δεν είναι επικίνδυνο, ούτε θα σε κάνει να µείνεις παράλυτη. Πρέπει όµως να µείνεις ακίνητη την ώρα της ένεσης, αν και αφού µπει ο καθετήρας θα µπορείς να κινείσαι ελεύθερα (ίσως ακόµα να σου επιτραπεί και να περπατήσεις, αν θέλεις). Αφού ο καθετήρας στερεωθεί στη θέση του, θα χρησιµοποιηθεί από τον αναισθησιολόγο για να σου δώσει τα φάρµακα που θα σε ανακουφίσουν από τον πόνο. Μία νοσηλεύτρια ή µία µαία θα σου µετρά την πίεση, στην αρχή κάθε πέντε περίπου λεπτά. Αν έχεις υπόταση, θα την αντιµετωπίσει ο αναισθησιολόγος. Μπορεί ακόµη να σου δώσουν να εισπνεύσεις λίγο οξυγόνο, µέσα από µία µάσκα. Η επισκληρίδιος χρειάζεται περίπου είκοσι λεπτά για να έχει αποτέλεσµα. Ο αναισθησιολόγος σου, θα είναι δίπλα σου και θα φροντίζει όχι µόνο για την ανακούφιση του πόνου, αλλά και για όποια άλλα προβλήµατα πιθανόν να σου παρουσιαστούν (όπως η υπόταση) µέχρι να γεννήσεις το µωρό σου και να φύγεις από την αίθουσα τοκετών. Τι επίδραση θα έχει επάνω µου η επισκληρίδιος; Σήµερα υπάρχει η δυνατότητα να ανακουφιστείς από τον πόνο, χωρίς αυτό να κάνει τα πόδια σου να µουδιάσουν ή να τα νιώθεις βαριά. Η επισκληρίδιος δεν θα σε ζαλίσει, ούτε θα σου φέρει ναυτία (εκτός αν πέσει πολύ η πίεσή σου). Μπορεί να σου φέρει υπόταση, και γι αυτό το λόγο θα έχεις τον ορό. 7

Μερικές γυναίκες, νιώθουν στην αρχή µία τρεµούλα, η οποία δεν είναι επικίνδυνη, και η οποία περνά γρήγορα. Μερικοί πιστεύουν πως η επισκληρίδιος παρατείνει τη δεύτερη φάση του τοκετού (δηλαδή τη φάση κατά την οποία βγαίνει το µωρό) και πως λιγοστεύει τη δύναµή σου να σπρώξεις. Κανονικά όµως, η µήτρα σου µπορεί να φέρει το µωρό σου στον κόσµο χωρίς καµία δική σου βοήθεια. Ακόµη και µε την επισκληρίδιο, το πιο πιθανό είναι πως θα γεννήσεις µε φυσιολογικά. Η επισκληρίδιος ανακουφίζει και από το άγχος και το στρες που συνοδεύει τον τοκετό, και αυτό είναι καλό για το µωρό σου. Η επισκληρίδιος δεν καθυστερεί το θηλασµό, αντίθετα µερικές φορές τον βοηθά. Ο πονοκέφαλος, συµβαίνει περίπου σε µία γυναίκα κάθε εκατό και υπάρχουν πολλοί τρόποι για να αντιµετωπισθεί. Οι πόνοι στην πλάτη και τη µέση είναι συνηθισµένοι στην εγκυµοσύνη, καθώς και µετά τον τοκετό. Παρότι µπορεί να νιώθεις µια µικρή ευαισθησία στο σηµείο της επισκληριδίου ένεσης για δυο ή τρεις µέρες µετά, αυτό δεν θα επιβαρύνει τους πόνους της πλάτης σου. Περίπου µία γυναίκα στις δύο χιλιάδες, παρουσιάζει ένα αίσθηµα σαν κάψιµο ή γαργαλητό κατά µήκος του ενός ποδιού, µετά τη γέννηση του παιδιού της. Τέτοιου είδους προβλήµατα, οφείλονται κατά κύριο λόγο στον τοκετό και όχι στην επισκληρίδιο. Τα πιο σοβαρά προβλήµατα, συµβαίνουν ακόµα πιο σπάνια. Μπορείς να ρωτήσεις τον αναισθησιολόγο σου για αυτά, όπως ρωτάς το µαιευτήρα σου για την εγκυµοσύνη και τον τοκετό σου. Και αν χρειαστεί εγχείρηση; Αν χρειαστεί να γεννηθεί το µωρό σου µε εβρυουλκία (δηλαδή µε «κουτάλες» ή «βεντούζα») ή χρειαστεί να χειρουργηθείς, δηλαδή να κάνεις καισαρική (τοµή), πιθανότατα δεν θα χρειαστείς γενική αναισθησία, αλλά µερικές ρυθµίσεις στην επισκληρίδιό σου. Ο αναισθησιολόγος θα σου δώσει µερικά πιο δυνατά φάρµακα από τον επισκληρίδιο καθετήρα, και έτσι θα έχεις πολύ καλή αναισθησία για την επέµβαση. Αυτό είναι πιο ασφαλές από τη γενική αναισθησία, τόσο για σένα όσο και για το µωρό σου. 8

Τι είναι η ραχιαία; (Spinal analgesia) Το µειονέκτηµα της επισκληριδίου, είναι πως αργεί να δράσει, ειδικά στον προχωρηµένο τοκετό. Αν τα αναλγητικά φάρκακα χορηγηθούν µέσα από το σακουλάκι που περιβάλλει τα νεύρα, ο πόνος σταµατά σχεδόν αµέσως. Αυτή είναι η ραχιαία (ή αλλιώς υπαραχνοειδής) αναισθησία. Η βελόνα που χρησιµοποιείται, είναι πολύ πιο µικρή από εκείνη της επισκληριδίου, και γι αυτό η πιθανότητα να πάθεις πονοκέφαλο είναι πολύ µικρότερη. Μερικές φορές, ο αναισθησιολόγος επιλέγει να κάνει ραχιαία και επισκληρίδιο µαζί (µε ένα τρύπηµα). Η ραχιαία από µόνη της, χρησιµοποιείται κυρίως στην καισαρική τοµή. 9

Οι πληροφορίες που αναφέρονται στο φυλλάδιο αυτό, στηρίζονται σε αξιόπιστες επιστηµονικές πηγές. Μερικές αναφέρονται στη βιβλιογραφία του κειµένου. Το αρχικό κείµενο συντάχθηκε από την Εταιρεία Μαιευτικής Αναισθησίας (Obstetric Anaesthetists Association), σε συνεργασία µε επιστήµονες ειδικούς στον τοµέα αυτό, µαίες καθώς και γυναικείες οργανώσεις. Μετάφραση/απόδοση και επιµέλεια κειµένου για την Ελλάδα: Xρυσούλα Καραναστάση (Αναισθησιολόγος) και Αθηνά Βαδαλούκα (Επ. Καθηγήτρια Αναισθησιολογίας) Επιµέλεια κειµένου για το Ηνωµένο Βασίλειο: Ελενα Κούρτελη (Αναισθησιολόγος, Specialist Registrar in Anaesthetics, Imperial School of Anaesthesia) Αντίγραφα του αρχικού φυλλαδίου, καθώς και περισσότερες πληροφορίες, µπορείτε να ζητήσετε από την Γραµµατεία της Εταιρείας Μαιευτικής Αναισθησίας, στη διεύθυνση: Obstetric Anaesthetists' Association PO Box 3219 London SW13 9XR Telephone +44 (0)20 8741 1311 Fax +44 (0)20 8741 0611 Email: secretariat@oaa-anaes.ac.uk 2η έκδοση, Ιανουάριος 2001 10