Λεόντειο Λύκειο Πατησίων Σχολικό έτος 2012-2013 Β Λυκείου Φωτιά η αρχή του κόσμου και το τέλος του; Η ΦΩΤΙΑ ΣΤΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ Ομάδα: Τούλης Κωνσταντίνος Αλιφιεράκης Στέφανος Απρίλιος 2013
Περιεχόμενα Εισαγωγή στην αρχαία ελληνική μυθολογία Προμηθέας Ήφαιστος Εστία Άρτεμις Ήλιος και Απόλλων Ερμής Πηγές Πληροφόρησης
Η Φωτιά στην Αρχαία Ελλάδα Οι Αρχαίοι Έλληνες λάτρευαν τα τέσσερα στοιχεία της φύσης. Αυτά ήταν το νερό, η φωτιά, ο άνεμος και η γη. Από τα τέσσερα στοιχεία της φύσης, η φωτιά ήταν εκείνο που ο άνθρωπος έμαθε να συντηρεί και να χειρίζεται, εξασφαλίζοντας φως, προστασία και θαλπωρή, ανάπτυξη και πρόοδο. Ωστόσο, δεν έχασε ποτέ τον ατίθασο χαρακτήρα της, ενίοτε οδηγώντας στο θάνατο και στην καταστροφή. Η μοναδική της όψη προκάλεσε το δέος, φλόγισε τη φαντασία κι έθρεψε το μύθο. Της αποδόθηκαν ιδιότητες θεϊκές, συνδέθηκε με τη θρησκεία και τη λατρεία, έλαβε σημαντική θέση σε δοξασίες και τελετουργίες. Ο ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ O Προμηθέας ήταν μυθικός τιτάνας της αρχαιότητας, γιος του Τιτάνα Ιαπέτου και της Ωκεανίδας Ασίας. Αδέρφια του ήταν ο Επιμηθέας, ο Άτλας και ο Μενοίτιος. Το όνομά του προέρχεται από την πρόθεση προ και το ρήμα μανθάνω δηλαδή συνετός και προνοητικός. Ο Προμηθέας και ο άνθρωπος Κατά την Τιτανομαχία ο Προμηθέας τάχθηκε υπέρ του Δία και γι αυτό δεν τιμωρήθηκε όπως οι υπόλοιποι Τιτάνες. Κατά τον Λουκιανό ο Προμηθέας με τη βοήθεια της θεάς Αθηνάς δημιουργεί τον πρώτο άνθρωπο φτιαγμένο από πυλό και φωτιά (Χρυσό γένος). Σύμφωνα με τον Πλάτωνα το γένος αυτό είχε σφαιρική μορφή και είχε τρία γένη (αρσενικό, θηλυκό και μεικτό). Αργότερα, ο Δίας φοβούμενος την δύναμή τους και εξοργισμένος από την αλαζονεία τους χώρισε τον άνθρωπο στα δύο. Τα ζώα δημιουργήθηκαν και αυτά μετά την Τιτανομαχία από φωτιά και μίξη υλικών της γης. Η δημιουργία όλων των όντων της Γης έγινε κάτω από την επιφάνεια της γης και όταν αυτά κλήθηκαν στην επιφάνεια ανατέθηκε στον Προμηθέα και στον Επιμηθέα να τους δώσουν τα κύρια χαρακτηριστικά τους. Ο Επιμηθέας έπεισε τον αδερφό του να αναλάβει αυτός τη δουλειά. Έτσι έδωσε σε κάθε ον χαρακτηριστικά έτσι ώστε να μπορούν να επιβιώσουν και να μην έχουν τη δυνατότητα να αλληλοκαταστραφούν. Όταν όμως ήρθε η ώρα του ανθρώπου δεν είχε να του δώσει παρά λίγες τρίχες και ανίσχυρα νύχια. Γι αυτό το λόγο ο Προμηθέας μερίμνησε για την προστασία του ανθρώπου. Βλέποντας την αδυναμία του ανθρώπου απέναντι στη φύση, ο Προμηθέας πήγε στο εργαστήριο του Ηφαίστου και έκλεψε τη φωτιά κρύβοντάς την μέσα σε ένα κούφιο καλάμι και την παρέδωσε στους ανθρώπους. Έπειτα τους έμαθε πώς να την χρησιμοποιούν, καθώς επίσης και τις τέχνες, τα γράμματα και τις επιστήμες. Ακόμα τους έμαθε να λατρεύουν τους θεούς ώστε να γλιτώσουν από την οργή τους.
Οι τιμωρίες του Δία Ο Δίας για να εκδικηθεί τους ανθρώπους και τον Προμηθέα τους επιβάλλει αυστηρές κυρώσεις. Κατ' αρχάς, ζήτησε από τον Ήφαιστο να δημιουργήσει μια γυναίκα, την Πανδώρα, στην οποία έδωσε ένα κουτί με όλα τα δεινά του κόσμου, αλλά την προειδοποίησε να μην το ανοίξει. Η Πανδώρα όμως δεν άκουσε την συμβουλή του και απελευθέρωσε μεγάλες συμφορές στον κόσμο. Ο Προμηθέας όμως τους έδωσε ελπίδα διδάσκοντάς τους την Ιατρική. Εξαιτίας αυτού του φαινομένου ο Δίας εξοργίστηκε ακόμα περισσότερο λόγω και του γεγονότος ότι οι άνθρωποι γίνονταν όλο και πιο άπληστοι και άδικοι. Επομένως, αποφάσισε να επισκεφτεί τους γιους του Λυκάονα ως ταξιδιώτης. Εκεί τον φίλεψε με μια σούπα από τα νεκρά μέλη του αδερφού του, του Νύκτιμου. Ο Δίας τους τιμώρησε μετατρέποντάς τους σε λύκους και ανασταίνει τον Νύκτιμο. Αποφασίζει να εξαφανίσει, λοιπόν, το ανθρώπινο γένος με έναν κατακλυσμό. Ο Προμηθέας ειδοποιεί τον γιο του, τον Δευκαλίωνα (Βασιλιάς της Φθίας) και τον συμβουλεύει να φτιάξει μια κιβωτό μέσα στην οποία θα έβαζε ένα είδος από κάθε ζώο και να μπει μέσα μαζί με την κόρη του Επιμηθέα, την Πυρρά. Μετά τον κατακλυσμό ο Δευκαλίωνας και η Πυρρά δημιούργησαν το τέταρτο γένος των ανθρώπων Το Γένος Των Ηρώων.Ο Δίας έδεσε τον Προμηθέα στον Καύκασο και έβαλε έναν αετό να του τρώει το συκώτι του κάθε πρωί. Λόγω της αθανασίας του τα σπλάχνα του γιατρεύονταν κάθε βράδυ. Από αυτό το μαρτύριο τον λύτρωσε ο Ηρακλής. Ήφαιστος Ο Ήφαιστος ήταν γιος του Δία και της Ήρας και θεός της φωτιάς και της μεταλλουργίας. H ασχήμια του πολλές φορές προκαλούσε γέλια πράγμα που τον στεναχωρούσε. Οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν ότι είχε παχιά γενειάδα, άσχημα χαρακτηριστικά και μαυριδερό πρόσωπο. Ακόμα ήταν κοντός και χοντρός, και το μοναδικό του πόδι με δυσκολία κρατούσε το βάρος του. Γεννήθηκε τόσο άσχημος και παραμορφωμένος που η Ήρα τον πέταξε από τον Όλυμπο από την ντροπή της. Έτσι φημολογείται ότι έχασε το πόδι του. Ο θεός-βρέφος έπεσε στη θάλασσα, όπου τον περισυνέλλεξαν η Θέτις και η Ευρυνόμη και τον ανέθρεψαν για εννιά χρόνια. Καθώς μεγάλωνε ασχολήθηκε με τη σιδηρουργία στο βυθό του Αιγαίου όπου σφυρηλατούσε όμορφα αντικείμενα για τις δύο θεότητες. Η Ήρα βλέποντας τα όμορφα κοσμήματα της Θέτιδος ζήτησε να
μάθει την προέλευσή τους. Όταν έμαθε ότι τα έφτιαξε ο γιος που η ίδια περιφρόνησε, τον πήρε μαζί της στον Όλυμπο. Εκεί του προσέφερε ένα σιδηρουργείο και την Αφροδίτη ως γυναίκα του. Θεωρείται ότι έφτιαξε τα πρώτα ρομπότ όπως ο Τάλως (φρουρός της Κρήτης) όπως επίσης και χρυσά κορίτσια και χάλκινους σκύλους. Ένας άλλος μύθος υποστηρίζει ότι ο Ήφαιστος απέκτησε την αναπηρία του όταν ενεπλάκη σε έναν καβγά μεταξύ του Δία και της Ήρας. Ο πατέρας τυφλωμένος από το θυμό τον πέταξε από τον Όλυμπο και όταν προσγειώθηκε στη Λήμνο η πρόσκρουση ήταν τόσο ισχυρή που τον έκανε να χάσει το ένα του πόδι. Ο Ήφαιστος ήταν υπεύθυνος για την δημιουργία της Πανδώρας, η οποία ήταν φτιαγμένη από χώμα. Τέλος, ο Ολύμπιος αυτός θεός συνέβαλε στην τιμωρία του Προμηθέα αφού εκείνος τον κάρφωσε στον Καύκασο ως λεία ενός γύπα που του έτρωγε το συκώτι κάθε μέρα. Εστία Μία ακόμα θεότητα σχετική με τη φωτιά στην αρχαία ελληνική μυθολογία είναι η Εστία. Ήταν η πρωτότοκη κόρη της Ρέας και του Κρόνου και συνεπώς η μεγαλύτερη των θεών του Ολύμπου. Ως γνωστόν, ο Κρόνος κατάπινε τα παιδιά του από φόβο μην χάσει την εξουσία του από κάποιο από τα παιδιά του. Το ίδιο έκανε και με την Εστία Αφότου την ελευθέρωσε ο Δίας από το στομάχι του Κρόνου την οδήγησε στον Όλυμπο όπου έγινε η μόνη θεά η οποία δεν εγκατέλειψε την κατοικία των θεών. Στην αρχή εντασσόταν στους Ολύμπιους θεούς αλλά στη συνέχεια πήρε τη θέση της ο θεός του κεφιού και του κρασιού, Διόνυσος. Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι αποτελούσε τη θεά
της οικογενειακής ζωής και της οικίας. Ακόμα, θεωρούταν ότι επινόησε την τέχνη της κατασκευής του σπιτιού και γι αυτό την τιμούσαν στο κέντρο του κάθε σπιτιού, την εστία αλλά και σε όλους τους ναούς στους οποίους λατρεύονταν οι θεοί. Ήταν η δικαιότερη και η πραοτέρα των θεών. Επιπρόσθετα, συμβόλιζε, για πολλούς, τη συμμαχία των αποικιών με τις μητέρες πόλεις. Ήταν υπεύθυνη για την προστασία της ιερής φωτιάς του Ολύμπου. Εν κατακλείδι, οι βωμοί της περιλαμβάνονταν σε κάθε οικογενειακή κατοικία. Άρτεµις Η Άρτεμις ήταν η κόρη του Δία και της Λητούς καθώς επίσης και δίδυμη αδερφή του Απόλλωνα. Προστάτευε τα βουνά και τα δάση, καθώς επίσης και στα μικρά παιδιά και τα ζώα. Αποτελούσε θεά του κυνηγιού. Η Άρτεμις γεννήθηκε στο νησί της Ορτυγίας. Σε αυτό το ξερονήσι κατέφυγε η μητέρα της Αφροδίτης, η Λητώ για να αποφύγει την οργή της Ήρας. Εκεί με την βοήθεια των υπόλοιπων γυναικείων θεοτήτων γέννησε την Άρτεμι και λίγο αργότερα τον Απόλλωνα. Ήδη από νεαρή ηλικία η Άρτεμις δείχνει το δυναμικό της χαρακτήρα. Μόλις γεννήθηκε βοήθησε την μητέρα της να γεννήσει τον Απόλλωνα, κερδίζοντας θετικές εντυπώσεις των υπόλοιπων θεών. Στην ηλικία των τριών είχε απαιτήσεις σε ότι αφορά την ενδυμασία, τη συνοδεία της καθώς επίσης και για την αγαπημένη της ασχολία, το κυνήγι. Οποιαδήποτε ενέργεια αντίθετη με τη φρόνηση της και τα πιστεύω της άξιζε την τιμωρία της. Η μήνυς της Άρτεμις ήταν τεράστια σε όποιον τολμούσε να αντιταχθεί σε εκείνη. Τα θανατηφόρα βέλη της είχαν ως στόχο κατά βάση θνητούς θεούς καθώς και ήρωες. Έπειτα, ήταν μια θεά δραστήρια αεικίνητη αλλά και σκληρή πολλές φορές σε περίπτωση που δεν πραγματοποιούταν η θέληση της. Όσον αφορά την εμφάνισή της ήταν μια από τις πιο όμορφες και πιο κομψές θεές του Ολύμπου. Οι αρχαίοι Έλληνες ένιωθαν δέος για εκείνη. Την είχαν στο νου τους ως μια ψηλή, με ευγενική ομορφιά που αρμόζει σε μια θεά, με μια αγέρωχη κορμοστασιά και περήφανο περπάτημα. Ο Δίας της εκπλήρωνε όλες τις επιθυμίες της γιατί της έτρεφε μεγάλη αγάπη. Από αυτόν του ζήτησε αιώνια αγνότητα και παρθενιά. Πιστή σε αυτήν την απόφασή της διατήρησε την αγνότητά της και αντιστάθηκε στις ερωτικές πολιορκίες των ανδρών. Η θεά ήταν επίσης αμείλικτη. Η σχέση της με τη φωτιά έγγυται στο εξής γεγονός. Κατά τη διάρκεια μίας δοκιμασίας στην οποία την επέβαλε ο Δίας, χρησιμοποιώντας τον κεραυνό του πατέρα της άναψε κατά λάθος μία φωτιά σε σε ένα δάσος κάτω από τον Όλυμπο. Συνεπώς έγινε η θεά των πυρκαγιών. Ήλιος και Απόλλων Ο θεός Ήλιος ήταν γιος του Τιτάνα Υπερίωνα, αν και πολλοί τον ταυτίζουν με αυτόν. Είχε δύο αδερφές, τη Σελήνη, θεά του φεγγαριού και την Ηώ θεά της αυγής. Παρουσιαζόταν ως ένας φωτοστεφανωμένος νέος πάνω σε πύρινο άρμα που φορούσε έναν μανδύα με την υδρόγειο και κρατούσε ένα καμτσίκι. Ακόλουθοί του ήταν οι πετεινοί και οι αετοί. Τον λάτρευαν στην
Πελοπόννησο και ιδιαίτερα στην Ρόδο, όπου ήταν το νησί του. Ο μύθος λέει ότι ο ίδιος το ανέσυρε από τη θάλασσα, ενώ ο Κολοσσός της Ρόδου ήταν αφιερωμένος σε αυτόν. Ο Απόλλωνας, την εποχή του Ομήρου, παρουσιαζόταν με ασημένιο τόξο και δεν είχε τα χαρακτηριστικά του Ήλιου. Κατά τους Ελληνιστικούς όμως χρόνους η λατρεία του Απόλλωνα συνδέθηκε στενά με τη λατρεία του ήλιου. Έτσι από έργα του Ευριπίδη, του Παρμενίδη, του Εμπεδοκλή και του Πλούταρχου καταλαβαίνουμε ότι εκείνη την περίοδο ο Απόλλων είχε ταυτιστεί με τον Ήλιο. Ήταν γιος του Δία και της Λητούς και γεννήθηκε στη Δήλο, εξού και το προσωνύμιο του Δήλιος. Είχε σχέση με την νεότητα και την ομορφιά γιατί συσχετιζόταν με την αυγή. Ακόμα είχε μαντικές και θεραπευτικές ικανότητες γιατί το φως αποτελούσε πηγή ζωής και αποκάλυπτε όλα τα μυστικά. Οι αρχαίοι Έλληνες του είχαν αφιερώσει πολλά θεραπευτικά φυτά και βότανα, όπως τη δάφνη, τον υάκινθο, το ηλιοτρόπιο κ.α. Η Δάφνη ήταν ουσιαστικά μία νύφη, κόρη του ποταμού Πηνειού που πολιορκούταν ερωτικά από τον Απόλλωνα. Μετά από παράκλησή της η Γαία την μεταμόρφωσε στο ομώνυμο φυτό και ο Απόλλων που δεν βρήκε ανταπόκριση στο ερωτικό του κάλεσμα, την έκανε το ιερό του φυτό. Γι αυτό το λόγο η Πυθία, η ιέρεια του Απόλλωνα μασούσε φύλλα δάφνης πριν από κάθε προφητεία που έδινε. Όσον αφορά τις μαντικές του ικανότητες, λατρευόταν σε πολλούς ναούς στην αρχαία Ελλάδα, ο πιο γνωστός όμως ήταν ο ναός των Δελφών. Οι Δελφοί θεωρούταν ότι ήταν το κέντρο του κόσμου από τους Αρχαίους Έλληνες. Ο ναός φυλαγόταν από έναν δράκο-φίδι, τον Πύθωνα, τον οποίο σκότωσε ο Απόλλων και ανέλαβε υπό την προστασία του το μέρος εκείνο.
Ερμής Ο Ερμής ήταν ο αγγελιαφόρος των θεών αλλά είχε και την ιδιότητα του ψυχοπομπού, δηλαδή οδηγούσε τις ψυχές των πεθαμένων στον Άδη, όπως μας εξιστορούν τα ομηρικά έπη. Ήταν γιος του Δία και της Μαίας. Προστάτευε τους κλέφτες, τα τυχερά παιχνίδια και το εμπόριο. Οι αρχαίοι Έλληνες τον τιμούσαν ιδιαίτερα καθώς ήταν έντονα συνδεδεμένος με το ανθρώπινο γένος. Υπήρξε ένας από τους πρώτους διδάσκαλους των ανθρώπων, καθώς τους μετέδωσε τις επιστήμες, τα γράμματα, τη γνώση και τους έμαθε πως να χειρίζονται τη φωτιά. Ακόμη, ήταν υπεύθυνος για την προστασία των εμπορικών συναλλαγών, των θυσιών προς τιμήν των θεών καθώς και των μαγικών πράξεων. Αποτελεί τον κύριο εκφραστή με έναν αρχαιοπρεπή τρόπο της ταχύτητας της ευλυγισίας και της μεταβλητότητας. Επιπρόσθετα, έχει μια αρνητική όψη καθώς είναι γνωστός για τις δολιότητες του, για το ψέμα και την ληστεία. Επιπλέον, διαθέτει πολύ καλή σχέση με την Σελήνη αφού για τις πράξεις χρησιμοποιούσε την Σκοτεινή νύχτα. Συνεχίζοντας, χαρακτηριστικά του σύμβολα είναι το κηρυκείον το οποίο συνιστά ένα έμβλημα των γοργοπόδων αγγελιαφόρων, δηλαδή των φτερωτών σανδαλιών. Υπάρχουν ορισμένα μυστήρια τα οποία σχετίζονται με τον Ερμή, τα λεγόμενα Καβείρια μυστήρια που αποτελούν τα πιο παλιά μυστήρια στην αρχαιότητα. Ο Ερμής ταυτιζόταν στη αρχαία Αίγυπτο με τον αρχαιοπρεπή θεό Θωθ. Σύμφωνα με τους Στωικούς φιλοσόφους ο Ερμής θεωρούταν ως ένα πρόσωπο το οποίο κατείχε έναν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στην θεολογία τους εξαιτίας του γεγονότος ότι συνιστούσε τον Λόγο-Δημιουργό, δηλαδή ο δημιουργός του κόσμου όπως ήταν και ο Θωθ.
Πηγές el.wikipedia.org/wiki/προμηθέας el.wikipedia.org/wiki/ήφαιστος http://www.infokids.gr/2010/03/ήφαιστος-ο-θεός-της-φωτιάς/ http://www.hellinon.net/neesselides/neoteres/hfaistos.htm http://el.wikipedia.org/wiki/εστία_(μυθολογία) http://www.moira.gr/mythologia.php?gid=4 http://www.elassona.com.gr/m_olympos/myth.php mysticsongs.wordpress.com/2011/05/01/σελήνη---άρτεμις---εκάτη-μέρος-3ο/ el.wikipedia.org/wiki/άρτεμις el.wikipedia.org/wiki/απόλλων el.wikipedia.org/wiki/ήλιος http://el.wikipedia.org/wiki/μαντείο_των_δελφών http://el.wikipedia.org/wiki/ερμής_(μυθολογία) «Ιστορία των Ελλήνων» τόμος 16