μαστρ Αργύρης Π.Π. Πετρονώτης ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ, BAUMEISTER Y.[ÜKSEK] MİMAR

μαστρ Αργύρης Π.Π. Πετρονώτης ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ, BAUMEISTER Y.[ÜKSEK] MİMAR ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΓΕΦΥΡΟΠΟΙΪΑ ήτοι το χτίσιμο ενός πετρογέφυρου Πρώτη παρουσίαση 16 Μαρτίου 2012 στο Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Μακρινίτσας ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΥΣ ΠΑΛΙΟΥΣ ΜΑΣΤΟΡΟΥΣ ΓΕΦΥΡΑΔΕΣ 1

Εικ. 1. Η σημερινή μεταλλική «λεσιά» Χουλιαράδων στη θέση μιας αρχέγονης από «σκοινιά» φτιαγμένα από άγρια αναρριχώμενα φυτά. (Β.Β. Ντόκας, Η Φωνή των Παλαιοχωριτών χ. 21, τχ. 83 (Ιούλιος-Σεπ/βριος 2000), σελ. 8). 2

Εικ. 2. «Περαταργιά» (ή «πιραταργιά»). (Μαντάς, Γεφύρι & Ηπειρώτης, 1987: 8) 3

Εικ. 3. Αναπαράσταση ξυλογέφυρου επί Αώου (1930-1940) ανάμεσα Βρυσοχώρι / Παλιοσέλι (Α.Π.). 4

Εικ. 4. Ο Ζιώγα(ς) Φρόντζος (π. 1814-π.1893) Πρωτομάστορας Γεφυριού Κόνιτσας (1869-1870). (Α.Π. αρυόμενος από Μαντά, Γεφύρι & Ηπειρώτης: 1987:33 εικ. 15= σκίτσο ζωγράφου Γιάννη Σιμ., μαυρίζοντας τα ρούχα του σύμφωνα με απόψεις Κ. Κρυστάλη & συνθέτοντας το γεφύρι του). 5

Εικ. 5. Ο «βασιλικός Κάλφας» Χατζή Στεφανής Γαϊτανάκης (πριν 1821-1881) (Ακύλας Μήλλας, Χάλκη Πριγκιποννήσων: 198) 6

Εικ. 6. Τρεις βασικοί τρόποι δημιουργίας λίθινων γεφυρών. (Πετρονώτης, Πέτρινα Γεφύρια, 2001: σ. 115 εικ. 3) 7

Εικ. 7. Ονοματολογία μερών γέφυρας (Α.Π.) (Υπόθεμα γεφύρι Τριζώλου: Κ. Μακρής / Γιαν. Πυργωτής εις Γαλερίδης & Α. Γεφύρια Θεσσαλίας, 1995: 335). 8

* Εικ. 7Α. «Μάσκα» τόξου. Γεφύρι στο Βαθυρρέμα Αγιάς νεοκλασσικής λάξευσης άσχετης με τους παλιούς «πελεκάνους» ( Γαλερίδης & 1995: 159, τμήμα εικ. 127). 9

Εικ. 8. Χάραξη στο έδαφος του ημικυκλίου του τόξου 10

Εικ. 9. Εξασφάλιση της χάραξης του ημικυκλίου & αρχή επιτόπιας κατασκευής καλουπιού. (Παπάζογλου, «Χτίσιμο πετρογέφυρου», 2009: 131). 11

Εικ. 10. Τύποι ξυλότυπων (τοξωτών γεφυρών), που αγκυρώνονται στην κορυφή των βάθρων τους. (Αρχείο Αντώνη Γαλερίδη, Λάρισα). 12

Εικ. 11. Στήριξη καλουπιού σε δοκοθήκες (Α.Π. 2012). 13

Εικ. 12. Δοκοθήκες, «σκαλότρουπες» στο γεφύρι Βαλκάνου Τρικάλων. (Γαλερίδης & Α. Γεφύρια Θεσσαλίας, 1995: 245 εικ. 194). 14

Εικ. 13Α & Β. (Α): Σκαρίφημα καμάρας με προβάλλοντες λίθους για στήριξη καλουπιού (Α.Π.). (Β): Σκαρίφημα της «Ελληνικής Καμάρας» μεταξύ Χανιών Ρεθύμνου, ένα αντίστοιχο αρχαίο παράδειγμα (Α.Π.). 15

Εικ. 14. Το γεφύρι του Κοντοδήμου, ή του Λαζαρίδη, 1753. (Μαντάς, Ηπειρωτικά Γεφύρια, 1984: 106 εικ. 55) 16

Εικ. 15Α. Ξυλότυπος («καλούπι») μονότοξης γέφυρας. Α) Όψη ενός δικτυώματος Β) Εγκάρσια εξασφάλιση δικτυωμάτων (Παπάζογλου, «Χτίσιμο πετρογέφυρου», 2009: 134 & 135, εικ. 37 & 38) 17

Εικ. 16Α & Β. Ponte di Scarassoui στην Ιταλία. Α : ριπιδοειδής ξυλότυπος κεντρικού τόξου. Β: μετά την αποπεράτωση. (Πετρονώτης, Πέτρινα Γεφύρια, 2001: 152 εικ. 31 & Β. Αρχείο Αντ. Γαλερίδη) 18

Εικ. 17. Γέφυρα Κόνιτσας στον Αώο. Επισκευή το 1913). (Πετρονώτης, Πέτρινα Γεφύρια, 2001: 152 εικ. 32 : Αρχείο Σπ. Μαντά) 19

Εικ. 18Α & Β. Γεφύρι της Πλάκας επί του Αράχθου. Σημ. Από το σχέδιο αποτύπωσης Β θα είχαμε περισσότερες απαιτήσεις για λεπτομέρειες. Και όμως η φωτογραφία υπερέχει: α) γιατί το αριστερά μας στις εικόνες τόξο είναι ανακουφιστικό υπέρ το έδαφος: β) γιατί στο σχέδιο του ο αποτυπωτής δεν παρουσίασε τις περίπου 19 «άρπεζες» του κυρίου τόξου & γ) γιατί ο ίδιος υπερτόνισε την λαξευτική ποιότητα & παρουσία της υπερκείμενης υπέρ (το κύριο τόξο) σειράς θολιτών. ( Α: Δημητράκης, Γεφύρια Ελλάδας, 1999: 66-67. Β: Μουτσόπουλος στον τόμο Πρώτοι Έλληνες Τεχνικοί. 1976: 412-413) 20

Εικ. 19. Το γεφύρι του Κοράκου όταν υπήρχε το 1937. Α : κατάντης όψη, Β : θέση του στη χαράδρα Αχελώου (Μαντάς, Ηπειρωτικά γεφύρια, 1984: αντίστοιχα σ. 88 & σ. 89 εικ. 43: φωτογραφίες Σπ. Μελετζή, 1937) 21

Εικ. 20Α & Β & Γ. Α: Γεφύρι Καλαμά. Β: Γεφύρι Δαφνοσπηλιάς Καρδίτσας. Γ: Γεφύρι Κούκου Αλφειού. ( Α: φωτογραφία Μιχάλη Πασιάκου, Β: Δημητράκης, Γεφύρια Ελλάδας, 1999: 204. Γ: Πετρονώτης, Πέτρινα Γεφύρια, 2001: 152 εικ. 33) 22

Εικ. 21. Του «Κούκου το γεφύρι», Αρκαδία 1880. (Δημητράκης, Γεφύρια Ελλάδας 1999: 264) 23

Εικ. 22 Η γέφυρα του Κάκαβου στη Ναυπακτία (Μπεληγιάννη, Γεφύρια Ελλάδας, 2007: 256-257, αριθ.269) 24

Εικ. 23. Τόξο γεφυριού από ανεπεξέργαστες φυσικές πλάκες στην Κοχυλού Άνδρου (Μπεληγιάννη, Γεφύρια Ελλάδας, 2007: 435) 25

Εικ. 24. Γεφύρι του Κάστρου, Μακεδονίας. Άλλη ονομασία: «Το γεφύρι του Αλέξανδρού μας» Οι θολίτες εναλλάξ μονόλιθοι & δίλιθοι (Δημητράκης, Γεφύρια Ελλάδας, 1999: 146) 26

Εικ. 25. Γεφύρι Αγίου Βησσαρίωνα ή Πόρτας Τρικάλων, 1514/5. (Μπεληγιάννη, Γεφύρια Ελλάδας, 2007: 195) 27

Εικ. 26. Καλολαξευμένο τόξο αρχόμενο πιο ψηλά από γένεσή του. Γεφύρι Παλιοκαρυάς, στα ανάντη Πόρτας Τρικάλων (Γαλερίδης & Α., Γεφύρια Θεσσαλίας, 1995: 255) 28

Εικ. 27Α & Β. «Γέφυρα της Κυράς» στη Μπαλντούμα, 1762. Α: κατάντης όψη. Β: λεπτομέρεια δεύτερου τόξου. (Πετρονώτης, Πέτρινα Γεφύρια, 2001: 143 εικ. 22 & 191 εικ. 58 αντίστοιχα του Α & Β) 29

Εικ. 27Γ. Γεφύρι Αλή Πασά ή Μο(υ)κόσι Πεύκης Τρικάλων με καταστραμμένα εν μέρει τόξα στο κύριο μεσαίο άνοιγμα και στο ανακουφιστικό (Γοργογέτας, Γεφύρια Ν. Τρικάλων, 2004: 123). 30

Εικ. 28. Γεφύρι στην είσοδο Σιράκου με τρία επάλληλα τόξα μετώπου. (Μπεληγιάννη, Γεφύρια Ελλάδας, 2007: 147 αρ. 131). 31

Εικ. 29Α & Β. Εσωράχια έντεχνα κτισμένα. Α: γεφύρι Κούκου, Αρκαδία Β: γεφύρι Βαλκάνου, Τρικάλων (-Α: Δημητράκης, Γεφύρια Ελλάδας, 1999: 264) (-Β: Γαλερίδης & Α., Γεφύρια Θεσσαλίας, 1995: 243 εικ.194) 32

Εικ. 30Α & Β. Εσωράχια άτεχνα δομημένα. Α: Γεφύρι στην είσοδο χωριού Χαλίκι, Τρικάλων Β: Γέφυρα Πετσιώνη στους Κήπους Ζαγοριού ( Α: Γαλερίδης, Γεφύρια Θεσσαλίας, 1995: 207 Β: Παπάζογλου, «Χτίσιμο πετρογέφυρου»: 145 εικ. 5) 33

Εικ. 31. Ponte Sant Angelo. Υποδειγματική διαπλοκή θολιτών εσωραχίου (Γαλερίδης & Α., Γεφύρια Θεσσαλίας, 1995: 25, τμήμα εικ. 4) 34

Εικ. 31Α. Η Μουλβία γέφυρα στον Τίβερη έξω από τη Ρώμη Υποδειγματική διαπλοκή μετωπικών και των ενδιάμεσων θολιτών εσωραχίου (Ιωάννα Ζούλα, «Κωνσταντίνος ο Μέγας (280 ή 288 337 μ.χ.)» :Οι πολιτικοί (:Το Βήμα, Ιστορία, 21, χωρίς χρόνο): 324-325) 35

Εικ. 32 Παράλληλα με το κτίσιμο πρώτων θολιτών, απαραίτητη πίσω τους λιθοδομή αντιστήριξης σε όλο το πλάτος γέφυρας (Α.Π.) 36

Εικ. 33. Εμφανείς διαμήκεις ρηγματώσεις πίσω από θολίτες μετώπου στα τόξα γέφυρας Μεσοχώρας Τρικάλων (Γαλερίδης & Α., Θεσσαλικά Γεφύρια, 1995: 238 εικ. 188) 37

Εικ. 34Α & Β. Σιδερένιοι εγκάρσιοι ελκυστήρες, μαστορικά «άρπεζες». Α: σωζόμενος στη θέση του στο ισλαμίζον γεφύρι του Ελισσόντα στο κάμπο της Νταβιάς Αρκαδίας Β: η άκρη ελκυστήρα με τρύπα υποδοχής της μεταλλικής αγκύρωσης, κάθετης σ αυτόν και στα καμαρολίθια στο «Γεφύρι Πασιά» Φαρσάλων (Πετρονώτης, Πέτρινα Γεφύρια, 2001: αντίστοιχα σ. 195 εικ. 62Β & σ. 192 εικ. 59) 38

Εικ. 35Α & Β. «Στης Τοπόλ τσας το Γεφύρι» Κόνιτσας. Α: άκρη εγκάρσιου ελκυστήρα («άρπεζας») αγκυρωμένου με κάθετο στέλεχος Β: τα στελέχη αυτά στις άκρες των συνδετήρων («άρπεζες») είναι κάθετα στους αρμούς των θολιτών του τόξου (Πετρονώτης, Πέτρινα Γεφύρια, 2001: σ. 210 αντίστοιχα εικ. 27Β & 27Α) 39

Εικ. 36. Παρά την πτώση κορυφαίου μέρους του τόξου, έστεκε έως γύρω στα 2010, το Γεφύρι Μο(υ)κόσι Πεύκης ή Αλή Πασά. (Μπεληγιάννη, Γεφύρια Ελλάδας, 2007: 191). 40

Εικ. 36Α & Β. Τοποθέτηση «κλειδιού»: κλειδιών σε όλο το πλάτος καμάρας. Με την τοποθέτηση «κλειδιού» όλα τα βάρη μεταβιβάζονται στο έδαφος έδρασης της γέφυρας (Παπάζογλου, «Χτίσιμο πετρογέφυρου», 2009: 146 εικ. 52) 41

Εικ. 37. Διάβαση κατ ευθείαν πάνω στη ράχη καμάρας. Το γεφύρι της Πογωνιάς στην Πάλαιρο Αιτωλοακαρνανίας. (Ελεονώρα Φιώρου, «Έρως, Πάλαιρος»: γεω-τρόπιο, τχ. 146 (Σάββατο, 25 Ιανουαρίου 2003): σ.66) 42

Εικ. 38. Η «αιωρούμενη» ράχη γέφυρας Τριζώλου. με κατάστρωμα & χωρίς πλευρικά προστατευτικά μέσα (Γαλερίδης & Α., Γεφύρια Θεσσαλίας, 1995: 331 εικ. 274) 43

Εικ. 39. Οι «αρκάδες» στο γεφύρι Κοντοδήμου ή Λαζαρίδη, 1753, Ζαγόρι (Μαντάς, Ηπειρωτικά Γεφύρια, 1984: 100. Κείμενο σ. 36) 44

Εικ. 40. Πρωτόγονες «αρκάδες» στο γεφύρι του Αρκούδα στον Ξεροπόταμο κάτω από το Δίλοφο, Ηπείρου Στο δευτερεύον τόξο (πάνω από το κανονικό) μερικά «καμαρολιθιά» του, κυρίως στη μέση, τα φτιάνουν μεγαλύτερα για «αρκάδες» (Δημητράκης, Γεφύρια Ελλάδας: 1999: 30) 45

Εικ. 41. Πυκνωμένες «αρκάδες» στη ράχη γεφυριού, στο γεφύρι του Χάτσιου, 1804. (Μαντάς, Ηπειρωτικά Γεφύρια, 1984: 99. Κείμενο: 36). 46

Εικ. 42Α & Β. Γεφύρι Βοΐδομάτη. - Α: από ανάντη με πλήρες στηθαίο «αρκάδων» - Β: το κατάστρωμα με «ούβιες» (Μαντάς, Ηπειρωτικά Γεφύρια, σ. 108 εικ. 63 (= εδώ Α) & σ. 109 εικ. 65 (= εδώ Β)) 47

Εικ. 43. Ποιος περνάει αυτό το γεφύρι (Τριζώλου) άφοβα; (Γαλερίδης & Α., 1995: 331 εικ. 273) 48

Εικ. 44 Το γεφύρι του Σούμπαση κοντά στο Τεπελένι (Μαντάς, Ηπειρωτικά Γεφύρια, 1984: 121 εικ. 79) 49

Εικ. 45. «Το γεφύρι του Μεζήλου» στην Αργιθέα Καρδίτσας. Οι αμάθητοι ξεπέζευζαν να το περάσουν (Πετρονώτης, Πέτρινα Γεφύρια, 2001: 243 εικ. 84, αρυόμενος από Μαντά, Ηπειρωτικά Γεφύρια, 1984: 116 εικ.75 φωτογραφία Σπύρου Μελετζή του 1944) 50

Εικ. 46. Γέφυρα Πιτσιώνη, Ζαγόρι 1830. (Μαντάς, Ηπειρωτικά Γεφύρια, 1984: 97 εικ. 51) 51

Εικ. 47. Γέφυρα Πλάκας στον Άραχθο, 1866. (Μαντάς, Ηπειρωτικά Γεφύρια, 1984: 82-83, τμήμα εικ. 34) 52

Εικ. 48. «Καμπανάκι» γεφυριού Κόνιτσας (σε αντικατάσταση προπολεμικού το 1975) (Μαντάς, Ηπειρωτικά Γεφύρια, 2004: 87 & 37) 53

Εικ. 49Α & Β. Κρήτη. Η γέφυρα στους Ποταμούς Ρεθύμνου, γνωστή ως «Καμάρα του Σίμα». (Χ. Τζομπανάκη, Αρχιτεκτονική στην Κρήτη, 2005. Η εικ. 49Α στη σ. 144 αριθ. γ, και η εικ. 49Β στη σ. 146 αρ. β). 54

Εικ. 49Γ. Σιδηροδρομική γέφυρα Landwasser (:γεω-τρόπιο) στο καντόνι Graubünden της Ελβετίας. (Σχεδιάστηκε από τον Alexander Acatos, χτίστηκε μεταξύ 1901 και 1902 (http://en.wikipedia.org)) 55

Εικ. 49Δ. Σιδηροδρομική γέφυρα κοντά στο Γλυκορρύζι Δωρίου μεταξύ Ζευγολατιού Κυπαρισσίας. (Μπεληγιάννη, Γεφύρια Ελλάδας, 2007: 416 αρ. 509) 56

Εικ. 50. Γέφυρα Μεσοχώρας Τρικάλων, 1894. (Πετρονώτης, Πέτρινα Γεφύρια, 2001: 161 εικ. 38 αρυόμενος από Γαλερίδη κ. Α., 1995: 241 & 242) 57

Εικ. 51Α & Β. Γέφυρες Αυλακιού ( Α) περ. 1908-1910 & Τέμπλας ( Β), περ. 1909-1910 (Πετρονώτης, Πέτρινα Γεφύρια, 2001: 162 (: Α) & 163 (: Β), αρυόμενος από Γαλερίδη & Α., 1995: 345 (: Α) & 348, 356 (: Β) με το σχήμα του εδώ ανεστραμμένο!) 58

Εικ. 52Α & Β. Α: Το κεντρικό άνοιγμα της ομάδας 3 γεφυρών Αχελώου & Β: η αυξανόμενη διάσταση μετώπου του τόξου μέχρι υπερδιπλασιασμού στη γένεση. (Πετρονώτης, Πέτρινα Γεφύρια, 2001: 164 (: Α) & 165 (: Β), αρυόμενος από Γαλερίδη & Α. αντίστοιχα σ. 337 (: Α) & 341 (: Β). ΣΗΜ. Και οι δύο εικόνες γέφυρας Αυλακιού. 59

Εικ. 53Α & Β. Γεφύρι με χαμηλωμένο τόξο στο Βαθύρρεμα Αγιάς περ. 1900. (Γαλερίδης & Α., Γεφύρια Θεσσαλίας: 1995: 158 εικ. 126 (: Α) & σ. 161 σχέδιο (: Β)) 60

Εικ. 54. Το μονότοξο Στεφανιώτικο γεφύρι με «ανακουφιστικά» τόξα περ. τέλος 18ου αρχές 19ου αιώνα. (Γαλερίδης & Α.: 1995: 402 & 404. Προσαρμογή κλίμακος από Σταύρο Δούμπα, 2012) 61

Εικ. 55. Καλαρρυτινό γεφύρι με ένα ανακουφιστικό τόξο έξω από το χωριό Καλαρρύτες Ηπείρου. (Δημητράκης, Γεφύρια Ελλάδας: 1999: 76-77) 62

Εικ. 56. «Η Γέφυρα του Κόπανου», 1730, στον Ευρώτα στη Σπάρτη. Α Δημοσίευση H. Belle [1881) Β: Λείψανο της [στα 1913;] (Δημητράκης, Γεφύρια Ελλάδας: 1999: όπου Α στη σ. 279 Β: από Λεξικό Ελευθερουδάκη, τόμ. 5 (1929): έναντι σ. 254 κάτω αριστερά (μήπως είναι φωτογραφία Boissonas) 63

Εικ. 57Α & Β. Το γεφύρι της Ζέρμας ή Καντσιώτικο: ανάντης όψη σε σχέδιο Α.Π. (1995) & φωτογραφία (1984) (Μαντάς, Ηπειρωτικά γεφύρια: σ. 112 εικ. 68 εδώ εικ. 57Β) 64

Εικ. 58. Καρύταινα η (φραγκο)βυζαντινή γέφυρα θεμελιωμένη σε βράχια κοίτης Αλφειού (Μέρος όψης από κατάντη) (Πετρονώτης, Πέτρινα Γεφύρια, 2001: 170 εικ. 46= φωτ. Γ. Κομποχόλη, 1970) 65

Εικ. 59Α & Β. Πασσάλωση μεσοβάθρων Α. Πάσσαλοι γεφυριού Άρτας Β. Σχήμα πασσάλωσης (Α: Μαντάς, Ηπειρωτικά Γεφύρια, 1984: 129) (Β: Γαλερίδης, «Πολύτοξα πεδινά γεφύρια»: 193) 66

Εικ. 60Α & Β. Έμπηξη πασσάλων παλαιότερα στην Ευρώπη Α Σύστημα J.P. Adam - Β Το 1734 στη γέφυρα Westminster, Λονδίνου (Γαλερίδης, «Πολύτοξα πεδινά γεφύρια»: 2003: 19 εικ. 6α & 6β) 67

Εικ. 61. Γέφυρα Άρτας με έμβολα & ανακουφιστικά τόξα. (Δημητράκης, Γεφύρια Ελλάδας: 1999: 16-17) 68

Εικ. 62. Γεφύρι Πλακίδα ή Καλογερικό στο Κεντρικό Ζαγόρι. Με έμβολα, αλλά χωρίς ανακουφιστικά τόξα. Κατασκευή 1814, Επισκευή 1865 (Πετρονώτης, Πέτρινα Γεφύρια, 2001: 238: Α: Σχέδιο Ν. Μουτσόπουλος 1976 Β: φωτ. Φανής Σαρρή 1989) 69

Εικ. 63. Γέφυρες αρχαίες Ρώμης με έμβολα & ανακουφιστικά τόξα Α Τύποι γεφυρών Β Γέφυρα Fabricius στον Τίβερη (Γαλερίδης & Α. Γεφύρια Θεσσαλίας, 1995: Α: στη σ. 20 τμήμα εικ. 5 Β: 26 τμήμα εικ. 9)) 70

Εικ. 64. Χάραξη δίκεντρου ισλαμίζοντος τόξου: υπόθεμα το γεφύρι στο Μοσχολούρι 71

Εικ. 65. Γεφύρι στο Μοσχολούρι Καρδίτσας. Όψη. ΑΑ=αα: τομή. ΒΒ=ββ: Κάτοψη εμβόλων μεσοβάθρου. (Γαλερίδης & Α. Γεφύρια Θεσσαλίας, 1995: 325) 72

Εικ. 66. Έμβολα μεσοβάθρων γέφυρας στο Μοσχολούρι Καρδίτσας. - Α Ανάντης πρόβολος προρρήνιον. - Β κατάντης πρόβολος μεταρρήνιον (Γαλερίδης & Α. Γεφύρια Θεσσαλίας, 1995: 386 αντίστοιχα εικ. 333 & 332) 73

Εικ. 67. Γεφύρι στο Κεραμίδι Τρικάλων (Γαλερίδης & Α. Γεφύρια Θεσσαλίας, 1965: Α= 323, Β= 325) 74

Εικ. 68. «Η Γέφυρα της Αλαμάνας, εν η συνελήφθη ο Αθανάσιος Διάκος» (Πετρονώτης, Πέτρινα Γεφύρια, 2001: 258 εικ. 93Α, από Αρχείο Λαμπάκη ΧΑΕ, φωτ. 1900-1910). 75

Εικ. 69. Ανακουφιστικά τόξα σε τμήμα της γέφυρας Σαρακίνας επί του Πηνειού: Εδώ με ένα ισλαμίζον & τρία τεταρτοκυκλικά. (Γαλερίδης & Α. Θεσσαλικά Γεφύρια, 1995: 200 εικ. 161) 76

Εικ. 70Α & Β. «Πετρογέφυρο» Τεμπών. Το σωζόμενο τόξο: το 1970, Β λίγο πριν το 1995. Α: Γαλερίδης & Α. Γεφύρια Θεσσαλίας, 1995: 93 εικ. 71 (=Α) & 72 (= Β)) 77

Εικ. 71A & B. Γεφύρι στο Κεραμίδι Τρικάλων. Φερτά υλικά 23.10.1944. (Α: Γαλερίδης & Α. Θεσσαλικά Γεφύρια, 1995: 324 εικ. 267 & 268) 78

Εικ. 72. Τοπογραφικό περιοχής «Πετρογκέφυρου» μεταξύ Πυργετού & Ομολίου. Διακρίνεται η γέφυρα στον Πηνειό & η εκεί νησίδα του. (Πετρονώτης, Πέτρινα Γεφύρια, 2001: 180). 79

Εικ. 73. Γέφυρα Τεμπών. Επιγραφή επισκευής 1726. (Πετρονώτης, Πέτρινα Γεφύρια, 181 εικ. 53 με ανόρθωση φωτογραφίας επιγραφής από Στ. Δούμπα 2012). 80

Εικ. 74Α & Β. Το «Πετρογκέφυρο» Πηνειού στην έξοδο των Τεμπών το «1803/4» Α: Αναπαράσταση από κατάντη. Β: Υπάρχοντα κατάλοιπα από κατάντη. ( Α: υπό Α.Π. Β: Γαλερίδης & Α. Θεσσαλικά Γεφύρια: 101) 81

Εικ. 75. Γέφυρα Καρύταινας επί του Αλφειού. Μέρος όψης από κατάντη (βλ. και εικ. 58). Διακρίνονται τα 3 επάλληλα καταστρώματα. (Δημητράκης, Γεφύρια Ελλάδας, 1999: 253) 82

Εικ. 76Α & Β. Τρισκελής αρχαία, βυζαντινή & οθωμανικών αιώνων γέφυρα Μαυροζούμαινας εν χρήσει μέχρι σήμερα. (Πετρονώτης, Πέτρινα Γεφύρια, 2001: 131 εικ. 15Α (=Α) & 132 εικ. 15Β (= Β)) 83

Εικ. 77Α & Β & Γ. Γέφυρα Τυρνάβου με χαμηλωμένα τόξα, περ. 1900. Α: συνολική ανάντης όψη Β: ένα άνοιγμά της Γ: λεπτομέρεια μεσοβάθρου. (Γαλερίδης & Α. Θεσσαλικά Γεφύρια, 1995: 120-121 εικ. 95 (= Α), 116 εικ. 91 (= Β), 117 εικ. 82 (= Γ)) 84

Εικ. 78Α & Β. Γέφυρα Κοκκινόγης, περ. 1935! Α: ανάντης όψη Β: βάθρο. (Γαλερίδης & Α. Θεσσαλικά Γεφύρια, 1995: 134 εικ. 104 (=Α) & 135 εικ. 105 (= Β)) 85

Το γιφύρ τ Ουζούν Κιοπρού [: τουρκικά uzun köprü σημαίνει «μακρά γέφυρα»] Το σχέδιο του γεφυριού, λένε, το έφκιαξε ένας βοσκός, να, πώς το έκανε: ««Πρέπ' δρόμος να είνι τόσο φαρδύς, ίσαμ' για να χωρούν δυο σειρές αμάξια να πηγαίνουν προς τα εκεί κι δυο προς τα δω. Ύστερα να χωρούν δυο «κατάρια» (σειρές από καμήλες) μια απ' τη μια μεριά κι' αλλ' απ' τ' άλλο. Δυο σειρές για τ' άλογα να πηγαίνουν καρσή λαμά (αντικριστά) κι ένα κατάρ να παγαίνουν ανθρώπ για να χωρούν όσοι ανθρώπ βρεθούν απάν στο γιφύρ... Έφκιασι «κανάτια» (παραστάτες) κι απ τις δυο σ άκρις, για να μη πέφτουν ανθρώπ στο ρέμα. Έβγαλε κι «σάλες» (εξώστες) σαν τα ανώγεια σι τρείς μεριές κι έκανε χρείες [αφοδευτήρια], όντα πηρνούν ανθρώπ και τις ερχετ ανάγκ να μπορούν να ξελαφρύνουν». Εικ. 79. Η παράδοση για το γεφύρι Ουζούν Κιοπρού Θράκης (Πολίτης, Παραδόσεις Α (1904): 20 αριθ. 30 86

- Το κόστος κατασκευής, το κυριότερο - Ο χρηματοδότης της δαπάνης - Τα εργολαβικά συμφωνητικά με τους μαστόρους - Περισσότερα για τους μαστόρους και οι ειδικότητές τους - Τα οικοδομικά εργαλεία τους - Μεγάλα ιστορικά γεγονότα σχετιζόμενα με τα γεφύρια - Ιστορίες για τα γεφύρια - Παραδόσεις γι αυτά - Τα «θεογέφυρα», τα «διαβολογέφυρα», τα «ξερογέφυρα», τα «θαλασσογέφυρα» - Οι παραλλαγές του τραγουδιού του γεφυριού της Άρτας - Δημοτικά τραγούδια και μοιρολόγια - Αφήνω δε από άποψη καθηκόντων την ανάγκη να γίνει μια συστηματική αποτύπωση και δημοσίευση των ελληνικών γεφυριών, προσπάθεια δύσκολη, που θ αργήσει - Τέλος την ανάγκη να υποστηριχτεί και από εσάς το ΚΕΝΤΡΟ ΜΕΛΕΤΗΣ ΠΕΤΡΙΝΩΝ ΓΕΦΥΡΙΩΝ, που οργάνωσε ο Σπύρος Μαντάς: τηλέφωνο & τηλεομοιότυπο 210-2010659 Εικ. 80 87

Ευχαριστώ 88