Επιµέλεια θεµάτων: Πιτσογιάννη Βασιλική Υπεύθυνη Φιλόλογος ιδαγµένου κειµένου Ι ΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ Α/ ΚΕΙΜΕΝΟ: α) Ἔφη γάρ δή παραγενέσθαι ἐρωτωµένῳ ἑτέρῳ ὑπό ἑτέρου ὅπου εἴη Ἀρδιαῖος οὗτος τῆς Παµφυλίας ἔν τινι πόλει τύραννος ἐγεγόνει, ἤδη χιλιοστόν ἔτος εἰς ἐκεῖνον τόν χρόνον, γέροντά τε πατέρα ἀποκτείνας καί πρεσβύτερον ἀδελφόν, καί ἄλλα δή πολλά τε καί ἀνόσια εἰργασµένος, ὡς ἐλέγετο. Ἔφη οὖν τόν ἐρωτώµενον εἰπεῖν, «Οὐχ ἥκει,» φάναι, «οὐδ ἄν ἥξει δεῦρο. Ἐθεασάµεθα γάρ οὖν δή καί τοῦτο τῶν δεινῶν θεαµάτων ἐπειδή ἐγγύς τοῦ στοµίου ἦµεν µέλλοντες ἀνιέναι καί τἆλλα πάντα πεπονθότες, ἐκεῖνόν τε κατείδοµεν ἐξαίφνης καί ἄλλους σχεδόν τι αὐτῶν τούς πλείστους τυράννους ἦσαν δέ καί ἰδιῶταί τινες τῶν µεγάλα ἡµαρτηκότων οὕς οἰοµένους ἤδη ἀναβήσεσθαι οὐκ ἐδέχετο τό στόµιον, ἀλλ ἐµυκᾶτο ὁπότε τις τῶν οὕτως ἀνιάτως ἐχόντων εἰς πονηρίαν ἤ µή ἱκανῶς δεδωκώς δίκην ἐπιχειροῖ ἀνιέναι. Ἐνταῦθα δή ἄνδρες, ἔφη, ἄγριοι, διάπυροι ἰδεῖν, παρεστῶτες καί καταµανθάνοντες τό φθέγµα, τούς µέν διαλαβόντες ἦγον, τόν δέ Ἀρδιαῖον καί ἄλλους συµποδίσαντες χεῖράς τε καί πόδας καί κεφαλήν, καταβαλόντες καί ἐκδείραντες, εἷλκον παρά τήν ὁδόν ἐκτός ἐπ ἀσπαλάθων κνάµπτοντες, καί τοῖς ἀεί παριοῦσι σηµαίνοντες ὧν ἕνεκά τε καί ὅτι εἰς τόν Τάρταρον ἐµπεσούµενοι ἄγοιντο.» β) «Και όταν πια φύγουν αυτοί [δηλ. οι νέοι άνδρες] από τους δασκάλους, η πόλη, µε τη σειρά της, τους αναγκάζει να µάθουν τους νόµους και να ζουν σύµφωνα µε αυτούς, ώστε να µην ενεργούν από µόνοι τους και όπως νοµίζουν οι ίδιοι [...]. Έτσι, και η πόλη, υπογραµµίζοντας τους νόµους, αυτά τα επινοήµατα των καλών, παλαιῶν νοµοθετῶν, αναγκάζει και όσους ασκούν ένα αξίωµα και όσους άρχονται να συµµορφώνονται µε αυτούς. Εκείνος δε ο οποίος τους παραβαίνει, υφίσταται κυρώσεις και οι κυρώσεις αυτές ονοµάζονται, και σε σας εδώ [δηλ. στην Αθήνα] και σε
πολλά άλλα µέρη, εὐθύνες, λες και η δικαιοσύνη ξαναβάζει [τον παραβάτη] στην ευθεία...» Β/ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ: 1. «...ἐπειδή ἐγγύς τοῦ στοµίου...ἐµπεσούµενοι ἄγοιντο»: Να µεταφραστεί το απόσπασµα. (µονάδες 10) 2. Ποιος φαίνεται να είναι ο ρόλος της ποινής κατά τον Πλάτωνα; Η τιµωρία φαίνεται να συντελείται για εκδίκηση ή για παραδειγµατισµό των υπολοίπων; (Να λάβετε υπόψη σας και τα δύο κείµενα και να εντοπίσετε οµοιότητες στις απόψεις του Πλάτωνα). (µονάδες 15) 3. Ο Αρδιαίος ως τύραννος αντιµετωπίζει την πιο σκληρή τιµωρία. Πώς αποδίδει εκφραστικά τη σκηνή της τιµωρίας ο συγγραφέας και ποιο στόχο εξυπηρετεί η περιγραφή της σκηνής αυτής αναφορικά µε το θέµα της Πολιτείας; (µονάδες 15) 4. Ποιος είναι ο ορισµός του Σωκράτη για τη δικαιοσύνη και ποια προβλήµατα δηµιουργεί; Ποιο συµπέρασµα προκύπτει από τον ορισµό αυτό; (µονάδες 10) 5. α) διάπυροι: Να γράψετε 4 παράγωγα (στη ν.ε.) από το β συνθετικό της λέξης που σας δίνεται. (µονάδες 4) β) ἀνιέναι, φθέγµα, εἷλκον: Να γράψετε 2 οµόρριζα (στη ν.ε.)για την κάθε λέξη που σας δίνεται. (µονάδες 6)
ΕΝ ΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 1. «... όταν βρισκόµασταν κοντά στο στόµιο σκοπεύοντας να ανεβούµε και έχοντας υποστεί όλες τις άλλες δοκιµασίες, ξαφνικά είδαµε από ψηλά εκείνον και κάτι άλλους, από τους οποίους σχεδόν οι πιο πολλοί ήταν τύραννοι ήταν όµως και µερικοί απλοί πολίτες, από εκείνους που είχαν διαπράξει µεγάλα κακουργήµατα αυτούς, όταν νόµιζαν ότι είναι η ώρα να ανεβούν, δεν τους δεχόταν το στόµιο, αλλά άρχιζε να µουγκρίζει, κάθε φορά που δοκίµαζε να ανεβεί κάποιος από εκείνους που ήταν αθεράπευτα κακοήθεις ή κάποιος που δεν είχε τιµωρηθεί όπως του άξιζε. Εκείνη λοιπόν τη στιγµή κάτι άνδρες, έλεγε, άγριοι, όλο φωτιά, που βρίσκονταν εκεί κοντά και ήξεραν τι σηµαίνει το µουγκρητό, µερικούς τους άρπαξαν από τη µέση και τους πήραν από κει, όµως τον Αρδιαίο και κάποιους άλλους, αφού τους έδεσαν τα χέρια και τα πόδια και το κεφάλι, αφού τους έριξαν κάτω και τους µαστίγωσαν, τους έσερναν έξω, κοντά στο δρόµο, ξεσκίζοντάς τους πάνω στους ασπαλάθους (αγκάθια), και σε όσους περνούσαν από εκεί εξηγούσαν για ποιους λόγους (τους µεταχειρίζονται έτσι) και ότι τους κουβαλάνε, για να τους ρίξουν µέσα στον Τάρταρο». 2. ως προς το πρώτο απόσπασµα: Γενικά στον Πλάτωνα οι ποινές παρουσιάζονται ως πράξεις σωφρονισµού και παραδειγµατισµού και όχι ως πράξεις αντεκδίκησης. Στο πρώτο απόσπασµα, βλέπουµε πως η τιµωρία του Αρδιαίου και των υπολοίπων οµοίων του είναι ιδιαίτερα σκληρή και απάνθρωπη και γενικά όσων α) υπήρξαν αµετανόητοι («οἱ ἀνιάτως ἔχοντες εἰς πονηρίαν») και β) όσων δεν τιµωρήθηκαν αρκετά στην επίγεια ζωή («οἱ µή ἱκανῶς δεδωκότες δίκην»). Θα µπορούσαµε να πούµε ότι εδώ η τιµωρία έχει ως ένα βαθµό το στοιχείο της αντεκδίκησης, εφόσον οι εγκληµατίες αντιµετωπίζουν πολύ σκληρά βασανιστήρια, όχι όµως µε την έννοια της τυφλής
εκδίκησης, αλλά µε την έννοια της απόδοσης δικαιοσύνης (άλλωστε αυτό είναι και το θέµα της Πολιτείας). Έτσι, ο φόβος πως κάποια στιγµή θα λογοδοτήσουµε για τις πράξεις µας και πως θα τιµωρηθούµε για την αδικία που διαπράξαµε είναι που λειτουργεί αποτρεπτικά και παραδειγµατικά. Αυτό θέλει να δείξει ο Πλάτωνας γι αυτό και οι άγριοι και διάπυροι άνδρες τιµωρούν τους εγκληµατίες σε κοινή θέα και εξηγούν στους περαστικούς τους λόγους για τους οποίους γίνεται αυτό («...καί τοῖς ἀεί παριοῦσι σηµαίνοντες ὧν ἕνεκά τε καί ὅτι εἰς τόν Τάρταρον ἐµπεσούµενοι ἄγοιντο»). ως προς το δεύτερο απόσπασµα: Η άποψη του Πλάτωνα πως σκοπός της ποινής πρέπει να είναι ο σωφρονισµός φαίνεται και στο δεύτερο απόσπασµα. Και στον «Πρωταγόρα» λοιπόν οι κυρώσεις οφείλουν να κατευθύνουν τον πολίτη προς την ευθεία σε περίπτωση που εκείνος παραστρατήσει γι αυτό άλλωστε, κατά τα λεγόµενα του φιλοσόφου, σε πολλά µέρη ονοµάζονται «ευθύνες» («...και οι κυρώσεις αυτές ονοµάζονται, και σε σας εδώ [δηλ. στην Αθήνα] και σε πολλά άλλα µέρη, εὐθύνες, λες και η δικαιοσύνη ξαναβάζει [τον παραβάτη] στην ευθεία...»). Εποµένως η ποινή δεν εκδικείται αλλά παραδειγµατίζει και δίνει τη σωστή κατεύθυνση. επιλογικά: Λαµβάνοντας υπόψη και τα δύο αποσπάσµατα, συµπεραίνουµε πως ο Πλάτωνας θεωρεί πως η ποινή είναι αναγκαίος θεσµός της κοινωνίας και απαραίτητο συστατικό της δικαιοσύνης. Η ποινή όµως λαµβάνει ηθική υπόσταση µόνο όταν στοχεύει στην αποτροπή και στο σωφρονισµό και όχι όταν στοχεύει στην εκδίκηση. Άλλωστε στην ιδανική Πολιτεία του Πλάτωνα η κοινωνία δεν µπορεί να είναι εκδικητική. 3. σχετικά µε την εκφραστική απόδοση της σκηνής: Για να περιγράψει τη σκηνή της τιµωρίας ο συγγραφέας χρησιµοποιεί µια σειρά µετοχών («... διαλαβόντες... συµποδίσαντες... καταβαλόντες... ἐκδείραντες... κνάµπτοντες... σηµαίνοντες...»).
Η κλιµάκωση αυτή, που επιτυγχάνεται µε τη χρήση των µετοχών, αποδίδει µε τρόπο ρεαλιστικό και παραστατικό τη διάρκεια αλλά και τη σκληρότητα των βασανιστηρίων του Αρδιαίου και των υπολοίπων τυράννων. Η κορύφωση του µαρτυρίου ολοκληρώνεται όχι µόνο µε την σωµατική αλλά και µε την ηθική εξαθλίωση των αδίκων, εφόσον ακολουθεί η διαπόµπευση των τυράννων («σηµαίνοντες») µε σκοπό τον παραδειγµατισµό των υπολοίπων. σχετικά µε το στόχο που εξυπηρετεί η περιγραφή αναφορικά µε την Πολιτεία: Ο Πλάτωνας επιµένει στην εκτενή περιγραφή της σκηνής των βασανιστηρίων, γιατί θέλει να τονίσει το µέγεθος της τιµωρίας που περιµένει τους σκληρούς και άδικους τυράννους που µε δόλια µέσα προσπαθούν να αναρριχηθούν και να καταχραστούν την εξουσία. Έτσι, σε αυτόν τον εσχατολογικό µύθο του Ηρός ο Πλάτωνας πραγµατεύεται το θέµα της απόδοσης δικαιοσύνης που συνεχίζεται ακόµη και µετά θάνατον. Άλλωστε θέµα της Πολιτείας του Πλάτωνα είναι η δικαιοσύνη. Οι δίκαιοι θα ανταµειφθούν, ενώ οι άδικοι θα τιµωρηθούν και µάλιστα οι πιο σκληροί εγκληµατίες, ανάµεσα στους οποίους ο Πλάτωνας τοποθετεί και τους άδικους τυράννους, θα αντιµετωπίσουν την πιο βαριά τιµωρία. Στους επίδοξους καταχραστές της εξουσίας, εποµένως, κατά τον Πλάτωνα, αξίζει η σκληρότερη των ποινών και φαίνεται εδώ η αποδοκιµασία του φιλοσόφου για τα τυραννικά καθεστώτα, που έρχονται σε αντίθεση µε το πρότυπο του καθεστώτος που θα ήθελε ο Πλάτωνας για την Πολιτεία του. 4. Η απάντηση βρίσκεται στο σχολικό εγχειρίδιο σελ. 101 «Όλοι αυτοί οι ορισµοί εµπεριέχουν...στη φύση είναι η ορθή». 5. α) πυροσβέστης, πυρκαγιά, απυρόβλητος, πυροβόλο β) άνεση, άνετος φθόγγος, απόφθεγµα έλξη, ελκυστικός