ΠΑΝΑΓΙΑ ΠΡΟΥΣΙΩΤΙΣΣΑ Περιοδικό ἐκδιδόμενο κάθε Κυριακή, Τετάρτη καί Παρασκευή Ὑπό Ἐπισκόπου Ἰερεμίου, Μητροπολίτου Ἱ. Μ. Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως «Εἰς πόλιν ἤ εἰς Ρούμελην, ὅπου περιπατήσεις, παντοῦ ἀκούεις ὄνομα τό τῆς Προυσιωτίσσης» (Ἆσμα τοῦ εὐσεβοῦς λαοῦ) Παρασκευή 11 Νοεμβρίου 2011 Μνήμη Μηνᾶ μεγαλομ., Βίκτωρος, Βικεντίου, Θεοδώρου Στουδ. Ἀπολυτίκιον Παναγίας Προυσιωτίσσης Ἦχος α Τῆς Ἑλλάδος ἁπάσης Σύ προΐστασαι πρόμαχος καί τερατουργός ἐξαισίων τῇ ἐκ Προύσσης εἰκόνι Σου. Πανάχραντε Παρθένε Μαριάμ καί γάρ φωτίζεις ἐν τάχει τούς τυφλούς δεινούς τε ἀπελαύνεις δαίμονας καί παραλύτους δέ συσφίγγεις, Ἀγαθή, κρημνῶν τε σῴζεις καί πάσης βλάβης τούς Σοί προσφεύγοντας. Δόξα τῷ Σῷ ἀσπόρῳ τοκετῷ, δόξα τῷ Σέ θαυμαστώσαντι, δόξα τῷ ἐνεργοῦντι διά Σοῦ τοιαῦτα θαύματα. ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΝΑΓΝΩΣΜΑ ΑΠΟ ΤΟ ΚΑΤΑ ΜΑΤΘΑΙΟΝ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΝ (Σέ συνέχειες) Ἡ νέα δικαιοσύνη ἀνώτερη ἀπό τήν παλαιά (5,20-48) (γ) Τό διαζύγιο (5,31-32) (Ματθ. 19,7-9. Μάρκ. 10,4-5. 10-12. Λουκ. 16,18) 1. Ὁ Κύριος δείχνει καί ἕνα ἄλλο εἶδος μοιχείας: Ὁ Μωυσῆς ἐπέτρεπε στόν ἄνδρα πού μισεῖ τήν γυναίκα του νά τήν χωρίζει, γιά νά ἀποτραπεῖ τό χειρότερο κακό, δηλαδή ὁ φόνος (βλ. Δευτ. 24,1-3. Ματθ. 19,8). Ἔδινε δέ ὁ ἄνδρας στήν γυναίκα του, πού τήν ἐχώριζε, ἀπολυτικό γραμμάτιο, πού λεγόταν «ἀποστάσιο» (στίχ. 31). Καί τό ἔκανε αὐτό γιατί, ἄν αὐτή ἐπανερχόταν πάλι σ αὐτόν, καί αὐτός ἐν
τῷ μεταξύ εἶχε προσλάβει ἄλλη γυναίκα, θά γινόταν σύγχυση καί ταραχή μεταξύ τῶν δύο γυναικῶν. Ἀλλά καί ἀντίστροφα: Ἄν ἡ γυναίκα αὐτή εἶχε προσληφθεῖ ἀπό ἄλλον ἄνδρα καί αὐτός τήν θεωροῦσε πιά γιά γυναίκα του καί αὐτή ἐπανερχόταν ἔπειτα στόν πρῶτο της ἄνδρα, θά γινόταν πάλι σύγχυση καί ταραχή μεταξύ τῶν δύο ἀνδρῶν. Γι αὐτό λοιπόν καί ὁ ἄνδρας ὅταν χώριζε τήν γυναίκα του, ἐπειδή τήν μισοῦσε, τῆς ἔδινε ἀποστάσιο. 2. Ὁ Κύριος τώρα, στήν ἐπί τοῦ Ὄρους ἐδῶ Ὁμιλία του, διορθώνει τήν παλαιά αὐτή διάταξη φοβίζοντας τόν ἄνδρα γιά νά μή μισεῖ χωρίς λόγο τήν γυναίκα του καί τήν χωρίζει ἔπειτα. Λέγει: Ἄν μέν ὁ ἄνδρας ἀπολύσει τήν γυναίκα του εὐλόγως, τότε εἶναι ἀκατάκριτος. Ἕνας δέ λόγος εὔλογος ὑπάρχει γιά νά τό πράξει αὐτό, ἡ μοιχεία τῆς γυναίκας. Διαφορετικά, ἄν ὁ ἄνδρας χωρίσει τήν γυναίκα του, χωρίς νά ὑπάρχει αἰτία μοιχείας, τότε εἶναι κατάκριτος ὁ ἄνδρας αὐτός, γιατί ἀναγκάζει τήν γυναίκα του νά γίνει μοιχαλίς, ἄν συζευχθεῖ μέ ἄλλον. Ἀλλά καί ἐκεῖνος πού θά νυμφευθεῖ μία διαζευγμένη γυναίκα, γίνεται καί αὐτός μοιχός (στίχ. 32). 3. Ἡ νομοθεσία αὐτή τοῦ Χριστοῦ κάνει σώφρονα τόν ἄνδρα ἀλλά καί τήν γυναίκα. Γιατί, «ἄν αὐτή ἀκούσει ὅτι ἄν ἀπολυθεῖ ἀπό τόν ἄνδρα της, δέν θά τήν πάρει κανείς γιά γυναίκα του, θά ἀγαπᾶ τόν ἄνδρα της καί θά τόν προσέχει. Ἔτσι, μέ τό νά καταδικάσει ὁ Χριστός μέ τό ἔγκλημα τῆς μοιχείας καί ἐκεῖνον πού χωρίζει χωρίς λόγο τήν γυναίκα του καί ἐκεῖνον πού παίρνει τήν χωρισμένη αὐτή γυναίκα, ἔσφιξε μέ αὐτή του τήν ἐντολή τήν εἰρήνη μεταξύ τῶν συζύγων καί συνετέλεσε περισσότερο στό νά μή μοιχεύουν οἱ ἄνθρωποι. Γιατί ἐκεῖνος πού δέν διώχνει τήν γυναίκα του, ἀλλά τήν ἀγαπᾶ, δέν θά ἐπιθυμήσει ξένη γυναίκα. Ἀλλά καί ἐκεῖνος πού ἐμποδίζεται νά ἑνωθεῖ μέ τήν χωρισμένη, δέν θά ἀπολύσει τήν δική του γυναίκα» (Ζιγαβηνός, MPG 129,217). Πάντως στόν λόγο τοῦ Κυρίου «παρεκτός λόγου πορνείας» (στίχ. 32) ἡ ὀρθόδοξη παράδοση βλέπει μία βάση γιά νά ἐπιτρέψει, σέ περίπτωση μοιχείας, τό διαζύγιο. 5, 31 Ἐρρέθη δέ ὃς ἂν ἀπολύσῃ τὴν γυναῖκα αὐτοῦ, δότω αὐτῇ ἀποστάσιον. 32 Ἐγὼ δὲ λέγω ὑμῖν ὅτι ὃς ἂν ἀπολύσῃ τὴν γυναῖκα αὐτοῦ παρεκτὸς λόγου πορνείας, ποιεῖ αὐτὴν μοιχᾶσθαι, καὶ ὃς ἐὰν ἀπολελυμένην γαμήσῃ, μοιχᾶται. 5, 31 «Εἰπώθηκε ἐπίσης Ὅποιος θά χωρίσει τήν γυναίκα του, νά τῆς δώσει διαζύγιο. 32 Ἀλλά ἐγώ σᾶς λέγω ὅτι ὅποιος θά χωρίσει τή γυναίκα του ἐκτός ἀπό λόγο πορνείας, τήν ὁδηγεῖ σέ μοιχεία, ἀλλά καί ὅποιος πάρει μιά χωρισμένη, διαπράττει μοιχεία». 5,31. Ἐδῶ, ὅπως καί εἰς 19,9, δέν πρόκειται γιά διαζύγιο μέ τήν σημερινή ἔννοια τῆς λ., ἀλλά γιά τό δικαίωμα πού εἶχε ὁ σύζυγος νά ἀποδιώξει τήν σύζυγό του, Δευτ. 24,1-4. 5,32. Ἡ ἔκφραση «παρεκτός λόγου πορνείας» ἀπαντᾶ ἐπίσης καί εἰς 19,9, ἀπουσιάζει ὅμως ἀπό Μάρκ. 10,11-12 καί Λουκ. 16,18 (σύγκρ. μέ Ρωμ. 7,2-3. Α Κορ. 7,10-11). Ποιός εἶναι ὁ «λόγος πορνείας», πού ἐπιτρέπει τήν ἀποπομπή τῆς συζύγου; Δόθηκε ἡ ἑρμηνεία ὅτι πρόκειται περί τριῶν περιπτώσεων: (α) Ὁ ἄνδρας νά εὕρει στήν γυναίκα του «ἄσχημον πρᾶγμα» (βλ. Δευτ. 24,1, καί ὅπως οἱ ραββῖνοι ἑρμηνεύουν τήν ἔκφραση αὐτή) (β) ἡ μοιχεία, ἡ ἀπιστία δηλαδή τῆς γυναίκας στόν σύζυγό της καί (γ) ἡ παράνομη συζυγική ἕνωση, πρό παντός κατά τήν νομοθεσία τοῦ Λευϊτ. 18,6-18, ἔννοια πού ξαναβρίσκουμε πιθανόν εἰς Πράξ. 15,28-29. Αὐτή ἡ περίφημη «ματθαιϊκή ἐξαίρεση» εἶναι πιθανόν μία ἐφαρμογή, ἀπό τόν Εὐαγγελιστή, ἑνός λόγου τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ, πού ἀποκλείει κάθε ἀποπομπή, σέ μία νέα κατάσταση, ἀνάλογη μέ ἐκείνη πού ἀφήνει νά ὑποθέσουμε τό Α Κορ. κεφ. 7. Ὅπως καί ἄν ἔχει τό πράγμα, λέγει τό ΤΟΒ, ἡ προέλευση αὐτοῦ τοῦ κειμένου ὑπενθυμίζει τό βασικό ἀδιάλυτο τῆς συζυγικῆς ἑνώσεως. Με- 2
ταξύ τῶν Ἰουδαίων ὑπῆρχαν δύο σχολές, ἡ μία ἐκπροσωπουμένη ἀπό τόν Shammai, ἡ ὁποία παρεῖχε διαζύγιο μέ τήν αἰτία μόνο τῆς μοιχείας, καί ἡ πιό χαλαρά σχολή τοῦ Hillel, ἡ ὁποία ἐπέτρεπε τό διαζύγιο γιά ὁποιαδήποτε αἰτία ἤθελε ὁ σύζυγος. FFFFFFFFFF ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΚΑΤΗΧΗΣΗ (Σέ συνέχειες) ΠΕΡΙ ΓΑΜΟΥ (Συνέχεια ἀπό τό προηγούμενο) Ἐρ.: Τί σημαίνει ἐκεῖνο πού ἀκοῦμε κατά τόν γάμο στό τέλος τοῦ Ἀποστόλου «ἡ δέ γυνή ἵνα φοβῆται τόν ἄνδρα;». Ἀπ.: Θά δώσουμε δύο ἑρμηνεῖες, σωστές καί οἱ δυό. α) Ὁ Θεός ἔκανε καί τά δύο φύλα, καί τόν ἄνδρα καί τήν γυναίκα ἴσους, ἰσότιμους. Ἡ γυναίκα ὅμως ἐπιβλήθηκε στόν ἄνδρα, τόν ὑπέταξε καί τοῦ ἐπέβαλε νά φάει τόν ἀπαγορευμένο καρπό. Γι αὐτό καί γιά παιδαγωγική τιμωρία μετά τήν πτώση ὁ Θεός ὑπέταξε τήν γυναίκα στόν ἄνδρα μέ ἐκεῖνο πού εἶπε, «Πρός τόν ἄνδρα ἡ ἀποστροφή σου καί αὐτός σου κυριεύσει» (Γεν. 3,16). Ἡ γυναίκα, δηλαδή, μετά τήν πτώση τῶν πρωτοπλάστων θά αἰσθάνεται ἐξαρτημένη ἀπό τόν ἄνδρα, ὁ ὁποῖος θά τήν κυριεύει. Πρίν ἀπό τήν πτώση δέν συνέβαινε αὐτό, ἀλλά τά δύο φύλα ἦταν ἴσα (ἰσοτιμία τῶν φύλων). Τό ἐπιτίμιο, λοιπόν, τῆς γυναίκας μετά τήν πτώση εἶναι ἡ ὑπακοή της στόν ἄνδρα, γιατί αὐτή μέ τήν πτώση ἐπιβλήθηκε στόν ἄνδρα καί τόν παρέσυρε στήν ἁμαρτία. Βέβαια μέσα στήν Ἐκκλησία ἀποκαθίσταται ἡ ἰσότητα (ἡ ἰσοτιμία καλύτερα) τῶν δύο φύλων, καί μέσα στόν χριστιανικό γάμο ἔχουμε τήν ἑνοποίησή τους, ἀλλά δέν πρέπει ἡ γυναίκα νά ξεχνάει τό ἐπιτίμιό της, πού εἶναι ἡ ὑπακοή της στόν ἄνδρα, ὅπως τό λέγει ὁ Ἀπόστολος «ἡ γυνή νά φοβεῖται τόν ἄνδρα». Αὐτή εἶναι ἡ μιά ἑρμηνεία. β) Στό ἀποστολικό ἀνάγνωσμα τῆς ἀκολουθίας τοῦ γάμου τήν στενή ἕνωση τοῦ ἀνδρογύνου ὁ Ἀπόστολος τήν θεωρεῖ εἰκόνα τῆς ἑνώσεως Χριστοῦ καί Ἐκκλησίας. Ὁ ἄνδρας εἶναι εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ καί ἡ γυναίκα εἰκόνα τῆς Ἐκκλησίας. Ὅταν σέ μᾶς τούς πιστούς, πού ἀποτελοῦμε τήν Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ, ἐμφανιστεῖ ὁ Χριστός, τί θά κάνουμε; Θά δοκιμάσουμε μιά χαρά, ἀλλά 3
καί ἕνα φόβο, ἕνα δέος. Ἡ γυναίκα, ἀφοῦ πρέπει νά βλέπει τόν ἄνδρα της ὡς εἰκόνα Χριστοῦ, πρέπει νά ὑποτάσσεται σ αὐτόν σάν στόν Κύριο (τό ἀποστολικό ἀνάγνωσμα λέει: «Αἱ γυναῖκες τοῖς ἰδίοις ἀνδράσιν ὑποτάσσεσθε ὡς τῷ Κυρίῳ») καί νά αἰσθάνεται τό δέος καί τόν φόβο πρό αὐτοῦ, ὅπως πρό τοῦ Κυρίου της, τοῦ Ὁποίου εἰκόνα εἶναι ὁ ἄνδρας της. Ἔτσι, λοιπόν, ἡ «γυναίκα νά φοβεῖται τόν ἄνδρα». Σ αὐτό τό ὕψος ἡ Ἐκκλησία ἀνάγει τόν χριστιανικό γάμο: Ἡ γυναίκα νά βλέπει τόν ἄνδρα της ὡς εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ καί ὁ ἄνδρας νά βλέπει τήν γυναίκα του ὡς εἰκόνα τῆς Ἐκκλησίας! Ἡ ὑποταγή τῆς γυναίκας, γιά τήν ὁποία μιλάει ὁ Ἀπόστολος μέ τό «ἡ γυναίκα νά φοβεῖται τόν ἄνδρα», «δέν εἶναι ἀπάντηση στήν τυραννική ἐξουσία τοῦ ἄνδρα, ἀλλά ἡ ἀνταπόκρισή της στήν ἀγάπη του μιάν ἀγάπη χωρίς ὅρια, εἰκόνα καί ὁμοίωση τῆς ἀγάπης τοῦ Χριστοῦ γιά τήν Ἐκκλησία» (Ζαννῆς). Ὁ ἄνδρας πάλι πρέπει νά φέρεται πρός τήν γυναίκα του, ὅπως ὁ Χριστός, «ὁ Ὁποῖος οὐδέποτε προέταξε τόν Ἑαυτό Του, ἀλλά πάντοτε Τόν ταπείνωσε καί Τόν θυσίασε, γιά νά λάμψει καί στήν γῆ ἡ ὁμόνοια, ἡ συμφωνία καί ἡ ἀμοιβαία ἀγάπη, πού βασιλεύει στούς θείους κόλπους στούς οὐρανούς» 96. Ὡς πρός τό θέμα, πού θίγεται μέ τά παραπάνω, ποιός ἀπό τό ἀνδρόγυνο θά ἔχει τήν κυριαρχία στήν οἰκογένεια, οἱ νεόνυμφοι ἄς μή λησμονοῦν ἕνα ἄλλο, γενικό παράγγελμα τοῦ Ἀποστόλου σ ὅλους τούς πιστούς, ὁ ἕνας νά ὑποτάσσεται στόν ἄλλο, νά δίνει τό προβάδισμα στόν ἄλλο: «Ὑποτασσόμενοι ἀλλήλοις ἐν φόβῳ Χριστοῦ» (Ἐφεσ. 5, 21)! FFFFFFFFFF ΑΠΟ ΤΗΝ ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ 5. Η ΔΥΝΑΜΗ ΤΗΣ ΤΑΠΕΙΝΩΣΗΣ Σέ κάθε ἐποχή, ἀλλά ἀκόμη περισσότερο καί στήν παρούσα μας ἐποχή, εἶναι πολλές οἱ παγίδες τοῦ Διαβόλου. Ὁ ἅγιος Ἀντώνιος λέγει σέ κάποιο σύντομο λόγο του ὅτι εἶδε, σάν φωτισμένος πού ἦταν, τίς παγίδες τοῦ Διαβόλου ἁπλωμένες στήν γῆ. Ἀναστέναξε ἀπό τό θέαμα αὐτό ὁ ἅγιος καί εἶπε, στόν Θεό ἀσφαλῶς τό εἶπε: «Ποιός ἄρα θά μπορέσει νά ξεφύγει τίς παγίδες αὐτές;». Καί ἄκουσε ἀπό 4
τόν οὐρανό φωνή, ἡ ὁποία τοῦ εἶπε: «Ἡ ταπείνωση»! Πραγματικά, ὅποιος εἶναι ταπεινός, ἔχει τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ (βλ. Παροιμ. 3,34) καί δέν συλλαμβάνεται ἀπό τά τεχνάσματα τοῦ Διαβόλου, ὅσο πολύπλοκα καί ἄν εἶναι. Ἐπειδή εἶναι ὡραῖος καί στήν διατύπωσή του ἀκόμη ὁ λόγος αὐτός τοῦ ὁσίου πατρός Ἀντωνίου καί εἶναι ἀκόμη καί σύντομος, τόν παραθέτω καί στό κείμενο μέ τήν παράκληση νά μαθευτεῖ ἀπέξω: «Εἶδον πάσας τάς παγίδας τοῦ ἐχθροῦ ἡπλωμένας ἐπί τῆς γῆς καί στενάξας εἶπον, τίς ἄρα δύναται φυγεῖν αὐτάς; Καί ἤκουσα φωνῆς λεγούσης μοι ἡ ταπεινοφροσύνη». O 5