2 ο - ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

2 ο - ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Θέμα:Ο πλούτος της εκκλησιαστικής ποίησης. Υμνογραφία. (κεφ.30) Σχολείο:Περιφερειακό Λύκειο Αγίου Χαραλάμπους, Έμπα Τάξη:Α Λυκείου Καθηγητής: Νικόλαος Καραμπάς Π.Μ.Π.: 16951 Α Σκοπός: Να αντιληφθούν οι μαθητές την μεγάλη σημασία που έχει η εκκλησιαστική ποίηση και μελωδία (υμνογραφία) για τη ζωή των πιστών. Β Στόχοι: Οι μαθητές: 1. Να γνωρίσουν τη γένεση, εξέλιξη και τα είδη της εκκλησιαστικής ποίησης σε συνάφεια με τη μελουργία. 2. Να εκτιμήσουν τον πλούτο της ποίησης αυτής. 3. Να βοηθηθούν στην πληρέστερη κατανόηση της υμνογραφίας μέσα στη χριστιανική λατρεία και 4. Να πληροφορηθούν για την επίδραση που είχε και έχει η υμνογραφία στη σύγχρονη λογοτεχνία. Δ Πορεία: α. Αξιολόγηση του προηγούμενου μαθήματος (ερωτήσεις έλεγχος εργασίας που είχε ανατεθεί). β. Ως αφόρμηση για το νέο μάθημα χρησιμοποιώ το κοντάκιο των Χριστουγέννων «Η παρθένος σήμερον τον υπερούσιον τίκτει...» του Ρωμανού του Μελωδού, (από cd). γ. Στη συνέχεια, ρωτάω τα παιδιά (αν γνωρίζουν κάποιους ύμνους, τι σημαίνει υμνώ;=ψέλνω επαινώ εξυμνώ,υμνογραφία;=σύνθεση ύμνων ποίηση και μελωδία, αν γνωρίζουν το περιεχόμενο των ύμνων, σε ποιούς αναφέρονται; ποιος είναι ο λόγος της ύπαρξής τους στη Θεία Λατρεία; τι προσφέρουν στους πιστούς;) Έτσι μαζί με τα παιδιά εξηγούμε τι είναι οι ύμνοι και ποια η θεολογική τους αξία: (Είναι τα τραγούδια της πίστης μας κοινές προσευχές - ποιήματα που ευλογούν, εγκωμιάζουν, επαινούν, δοξολογούν και εκφράζουν αλήθειες για την Αγία Τριάδα, το Χριστό, τη Θεοτόκο, τους Αγίους κ.ά., είναι συνοπτικά Σύμβολα Πίστεως π.χ. (ο μονογενής Υιός και Λόγος του Θεού...) ο Θεός είναι Ένας, αλλά Τρίφωτος (τρία πρόσωπα), ο Χριστός είναι διπλούς την φύσιν, αλλ` ου την υπόστασιν (πρόσωπο), μορφώνουν, διδάσκουν, μιλούν στην καρδιά του πιστού, του φανερώνουν βασικές αλήθειες της πίστεως και έτσι συμβάλουν στη σωτηρία του). δ. Στη συνέχεια αναφερόμαστε στην προέλευση, εξέλιξη και τα είδη των ύμνων. Δείχνω σε διαφάνεια με overhead projector ένα σχεδιάγραμμα του μαθήματος,( για να μπορούν οι μαθητές να παρακολουθούν και να συμμετέχουν) και παρουσιάζω το θέμα: Πρώτοι πυρήνες των ύμνων (Αλληλούϊα Αμήν Κύριε ελέησον κ. ά.. 1.Τροπάρια: Ο κάθε ύμνος έχει το δικό του τρόπο να ψαλλεί. Ανάλογα το περιεχόμενό τους ονομάζονται (Τριαδικά Θεοτοκία Μαρτυρικά κ.ά.). Στην αρχή είναι απλά και σύντομα. Αργότερα δημιουργούνται ομάδες τροπαρίων

πολύπλοκες συνθέσεις τα κοντάκια και οι κανόνες - για να τονιστεί η συμασία των γιορτών της Εκκλησίας και να εμπλουτιστεί η λατρεία. Αφορμή για την παραγωγική έκρηξη ύμνων, η ανάγκη απάντησης στους κακόδοξους ύμνους των αιρετικών (διαφύλαξη των αληθειών της πίστεως). 2. Κοντάκια: 5 ος αιώνας μ.χ. Είναι ομάδες τροπαρίων που το υλικό που ήταν γραμμένα (ειλητό μεμβράνες) τυλίγονταν σε ένα κοντό ξύλο=κοντάκιο. Αποτελούνται: Από το προοίμιο (αρχικό τροπάριο που έδινε το περιεχόμενο του κοντακίου) τους οίκους (στροφές) 18-24 και το εφύμνιο (μια φράση ή λέξη με την οποία τελειώνουν όλοι οι οίκοι). 3. Κανόνες:6 ος 7 ος αιώνας μ. Χ. Είναι ομάδες τροπαρίων με δογματικό περιεχόμενο. Ο μελωδός χρησιμοποιεί ως κανόνα χάρακα κάποια συγκεκριμένα γεγονότα της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης. Είναι πιο πολύπλοκες συνθέσεις,εκφράζουν δογματικές αλήθειες και διδάσκουν βαθύτερες έννοιες. Αποτελούνται : από 9 ωδές και κάθε ωδή από 3 4 τροπάρια.το πρώτο τροπάριο ονομάζεται ειρμός και δίνει το ρυθμό και τη μουσική στα υπόλοιπα (είρω = συνδέω) ε. Οι σπουδαιότεροι υμνογράφοι Αρχίζω δείχνοντας σε έγχρωμη διαφάνεια την εικόνα του Αγίου Ιωάννη του Δαμασκηνού και ρωτάω τους μαθητές αν τον αναγνωρίζουν. Στη συνέχεια αν δεν τον αναγνωρίσουν (που είναι το πιο πιθανό) τους προτρέπω να κοιτάξουν την εικόνα του βιβλίου τους στη σελίδα 164 (που έχει την εικόνα του Αγίου) και ρωτάω τη γνώμη τους γιατί να υπάρχει η εικόνα του στο συγκεκριμένο μάθημα. Καταλίγουμε στο ότι ήταν από τους σπουδαιότερους υμνογράφους και αρχίζω την παρουσίαση δείχνοντας ξανά τη διαφάνεια με το σχεδιάγραμμα του μαθήματος. Ρωμανός ο Μελωδός 5 ος 6 ος αιών. μ.χ.:συνθέτης κοντακίων, γεννήθηκε στη Συρία από χριστιανούς γονείς και έγινε διάκονος. Πήγε στην Κωνσταντινούπολη και το συγκραφικό του έργο έφτασε σε μεγάλη ακμή στα χρόνια του Ιουστινιανού. Λέγεται ότι από τη Θεοτόκο έλαβε το χάρισμα να συντάσσει ύμνους. Έγραψε πάνω από 1000 ους ύμνους και δίκαια χαρακτηρίστηκε ως ο πρίγκιπας των υμνογράφων. Ένας από τους πιο γνωστούς ύμνους που του αποδίδονται είναι το «Η παρθένος σήμερον τον υπερούσιον τίκτει». Σαββαϊτες 7 ος 8 ος αιών. μ.χ.: Είχαν ως κέντρο τους τη Μονή Αγίου Σάββα στην Παλαιστίνη. Οι σπουδαιότεροι είναι τρείς: Ιωάννης Δαμασκηνός:Έγραψε κανόνες, τα αναστάσιμα και τα νεκρώσιμα τροπάρια κ.ά..από τους σπουδαιότερους υμνογράφους μας. Επίσης θεωρητικοποίησε τη Βυζαντινή Μουσική τον 8 ο αιώνα μ. Χ.. Κοσμάς ο Μελωδός: Είναι ο γλυκύφθογγος ποιητής των κανόνων που ψάλλονται στις Δεσποτικές γιορτές, στην Κοίμηση της Θεοτόκου και σε άλλες γιορτές. Ανδρέας Κρήτης:Έγραψε το Μεγάλο Κανόνα (250 τροπάρια) που ψάλλεται την Ε` εβδομάδα των Νηστειών την Τετάρτη το βράδυ. Στουδίτες 8 ος - 9 ος αιώνας μ. Χ.: Ονομάστηκαν έτσι γιατί δρούν με κέντρο τη Μονή Στουδίου στην Κωνσταντινούπολη. Οι σπουδαιότεροι είναι: οι αδελφοί Θεόδωρος και Ιωσήφ Στουδίτες(9 ος αι.) και ο Γερμανός Κωνσταντινουπόλεως (8 ος αι.) Στον όρθρο ακούγονται οι «Αναβαθμοί», ποιητικά αριστουργήματα του Θεόδωρου Στουδίτη.

ς`. Στη συνέχεια ζητάω τις απόψεις των μαθητών για την επίδραση των ύμνων στη σύγχρονη λογοτεχνία και αν γνωρίζουν κάποιους λογοτέχνες που επηρεάστηκαν. Η εκκλησιαστική υμνολογία επηρέασε το έργο πολλών λογοτεχνών πεζογράφων ποιητών:αλέξανδρος Μωραϊτίδης και (Παπαδιαμάντης=Κοσμοκαλόγερος),Φώτης Κόντογλου (οι τρείς ψάλτες). Ποιητές: Σολωμός Παλαμάς Βάρναλης Σικελιανός, εμπνέονται από τους στίχους των ύμνων και τις ακολουθίες της Εκκλησίας. Ο Παλαμάς μετέφρασε το τροπάριο της Κασιανής ( Μ. Τρίτη βράδυ ). Το «Άξιον εστί» του Ελύτη είναι διαποτισμένο από το άρωμα των ύμνων. Ο λογοτέχνης Στρατής Μυριβήλης αναφέρεται στα διηγήματά του, στην εκκλησιαστική ζωή και την αναπολεί με νοσταλγία και συγκίνηση. Στο σημείο αυτό διαβάζω στους μαθητές το κείμενο του Π. Β. Πάσχου, σελ. 166. Μέθοδος Διδασκαλίας: Επαγωγική, διαλογική. Εποπτικά Μέσα: Διαφάνειες, σχεδιάγραμμα του μαθήματος - έγχρωμη εικόνα του Ιωάννη Δαμασκηνού. Ε. Αξιολόγηση: 1.Πιστεύετε ότι πρέπει οι ύμνοι να μεταφραστούν στη νεοελληνική, ώστε να καταλαβαίνουν τα νοήματά τους οι αγράμματοι και οι λιγότερο μορφωμένοι;

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Όνομα:... ΚΕΦ.30. Ο πλούτος της εκκλησιαστικής ποίησης. Υμνογραφία. 1.Να βάλετε σε κύκλο το γράμμα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση. Α. Τα κοντάκια είναι α. Ομάδα τροπαρίων. β. Ύμνοι αποκλειστικά προς τη Θεοτόκο. γ. Ύμνοι αποκλειστικά για τον Τριαδικό Θεό. Β. Ο Ρωμανός ο Μελωδός α. Έγραψε το κοντάκιο του Πάσχα.. β. Έλαβε από τη Θεοτόκο το χάρισμα να συντάσσει κοντάκια. γ. Γεννήθηκε και έζησε στην Κνσταντινούπολη. Γ. Ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός έγραψε α. «Τον Μεγάλο Κανόνα» β. Σπουδαία αναστάσιμα και νεκρώσιμα τροπάρια. γ. Κανόνες για όλες τις Δεσποτικές εορτές. Δ. Οι Σαββαϊτες α. Ήταν οι Ι. Δαμασκηνός, Α. Κρήτης, Κ. Μελωδός κ.ά. β. Ήταν οι μαθητές του Αγίου Σάββα. γ. Είχαν κέντρο τους τη Μονή του Αγίου Σάββα στην Κωνσταντινούπολη. Ε. Το Άξιον εστί έγραψε ο α. Ελύτης. β. Σεφέρης. γ. Δροσίνης. 2.Να αντιστοιχίσετε τα στοιχεία της στήλης Α με εκείνα που ταιριάζουν στη στήλη Β. 1. τροπάρια 2. κοντάκια 3. Όρθρος 4. ιεροί ύμνοι 5. Παλαμάς Α 1... 2... 3... 4... 5... Β α. Ομάδες τροπαρίων β. «Βωμοί» γ. Σύμβολα Πίστεως δ. Αναβαθμοί ε. Μεσσίας ς.αναγνώσματα ζ. Τριαδικά, Θεοτόκια κ ά.

3. Σημειώστε δίπλα από κάθε πρόταση ΣΩΣΤΟ ή ΛΑΘΟΣ α.τα κοντάκια και οι κανόνες τονίζουν με πληρότητα τη σημασία των γιορτών... β. Ο Ρωμανός ο Μελωδός ήταν ένας από τους σπουδαιότερους Στουδίτες... γ. Οι κανόνες του Κοσμά του Μελωδού, που ψάλλονται τα Χριστούγεννα και το Πάσχα, είναι σπουδαίοι... δ. Ο Μεγάλος Κανόνας του Ιωάννη του Δαμασκηνού αποτελείται από 250 τροπάρια... ε. Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης συνέθεσε αρκετούς ύμνους.... στ.ο Ανδρέας Κρήτης είναι γνωστός για τους Αναβαθμούς που συνέθεσε... 4. Πώς υπηρετούν οι ύμνοι τη Θεία Λατρεία;... ΔΙΑΦΑΝΕΙΕΣ