ΜΟΡΙΑΚΗ ΓΕΝΕΤΙΚΗ 1. ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΣΕΝΑΡΙΟΥ 1.1 ΤΙΤΛΟΣ Ι ΑΚΤΙΚΟΥ ΣΕΝΑΡΙΟΥ Μοριακή Γενετική µε το λογισµικό «Βιολογία Λυκείου». 1.2 Ι ΑΣΚΟΥΣΑ: Καρβουντζή Ηλιάνα, ΠΕ04.04 1.3 ΕΜΠΛΕΚΟΜΕΝΕΣ ΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ οµή και λειτουργίες Νουκλεϊνικών οξέων, δοµή και λειτουργίες κυτταρικών οργανιδίων. 1.4 ΤΑΞΕΙΣ ΠΟΥ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΑΠΕΥΘΥΝΘΕΙ Βιολογία Β Λυκείου. 1.5 ΣΥΜΒΑΤΟΤΗΤΑ ΜΕ ΤΟ ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Η διδασκαλία της ενότητας είναι συµβατή µε το αναλυτικό πρόγραµµα. 1.6 ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ Ι ΑΣΚΑΛΙΑΣ & ΑΠΑΙΤΟΥΜΕΝΗ ΥΛΙΚΟΤΕΧΝΙΚΗ ΥΠΟ ΟΜΗ Εφόσον οι µαθητές εργαστούν σε οµάδες 2-3 ατόµων απαιτείται κατάλληλος αριθµός Η/Υ και το µάθηµα µπορεί να γίνει στην αίθουσα πληροφορικής. Εναλλακτικά, το µάθηµα µπορεί να γίνει στην αίθουσα διδασκαλίας µε έναν υπολογιστή και έναν βιντεο-προβολέα. 1.7 Ι ΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ Να αναγνωρίζουν τη σηµασία του όρου «γενετική πληροφορία». Η ροή της γενετικής πληροφορίας να συνδέεται µε το κύκλο ζωής του κυττάρου. Να είναι δυνατή η περιγραφή των µηχανισµών αποθήκευσης, διατήρησης, µεταβίβασης και έκφρασης της γενετικής πληροφορίας. 1.8 ΕΚΤΙΜΩΜΕΝΗ ΙΑΡΚΕΙΑ ύο διδακτικές ώρες για την εφαρµογή τεσσάρων φύλλων εργασίας στην τάξη. 1
ΣΧΟΛΙΑ Το παραπάνω διδακτικό σενάριο περιλαµβάνει τέσσερα φύλλα εργασίας. Απ αυτά διδάχθηκαν σε µια διδακτική ώρα τα δύο πρώτα σ ένα τµήµα και σε άλλη µια διδακτική ώρα το τέταρτο σε διαφορετικό τµήµα. Η µια διδακτική ώρα για τα δύο πρώτα Φ.Ε. ήταν υπεραρκετή και γι αυτό θα µπορούσε να προστεθεί και η διδασκαλία του τρίτου Φ.Ε. Αντίθετα η µια διδακτική ώρα για το τέταρτο Φ.Ε. ήταν οριακά επαρκής. Στις παρατηρήσεις αυτές θα µπορούσε να προστεθεί και το ότι τα δύο πρώτα Φ.Ε. δοκιµάστηκαν σε τµήµα το οποίο προηγουµένως είχε δοκιµάσει τον τρόπο αυτό διδασκαλίας και σε άλλο µάθηµα (Λογοτεχνία), συνεπώς οι µαθητές ήταν εξοικειωµένοι µε τη διαδικασία. Το άλλο τµήµα στο οποίο διδάχθηκε το τέταρτο Φ.Ε. δεν είχε προηγούµενη σχετική εµπειρία. Αυτό δυσκόλεψε στην αρχή της διδακτικής ώρας τόσο τους µαθητές όσο και τη διδάσκουσα. Στο επόµενο µάθηµα προκλήθηκε συζήτηση και στα δύο τµήµατα µε σκοπό να ανιχνευθεί η απήχηση της µεθόδου στους µαθητές. Στο τµήµα που είχε και προηγούµενη εµπειρία τα σχόλια των µαθητών ξεκίνησαν ενθουσιώδη όµως διατύπωσαν και συγκεκριµένες ιδέες για περισσότερη αποτελεσµατικότητα της µεθόδου. Οι µαθητές βρήκαν τη διαδικασία ευχάριστη και ενδιαφέρουσα αφού όπως παρατήρησαν επέτρεπε συνεργασία και απαιτούσε αυτενέργεια. Οι απαντήσεις σε συγκεκριµένες ερωτήσεις έκανε το µάθηµα κατανοητό χωρίς να χάνονται σε ανούσιες λεπτοµέρειες. Ζήτησαν περισσότερα video γιατί η οπτική επαφή µε τις διαδικασίες της έκανε πιο εύκολα κατανοητές. Επίσης επεσήµαναν ότι αν το λογισµικό είχε υπερσυνδέσµους σε λέξεις κλειδιά αυτό θα βοηθούσε ακόµα περισσότερο τη διαδικασία. Οι µαθητές του άλλου τµήµατος που δεν είχαν προηγούµενη εµπειρία επεσήµαναν ότι δυσκολεύτηκαν να καταλάβουν τη διαδικασία αρχικά αλλά τελικά οι περισσότεροι κράτησαν θετική στάση. Υπήρξαν µαθητές οι οποίοι κατά τη παραδοσιακή τακτική δεν συµµετείχαν ενώ σ αυτήν αντέδρασαν θετικά και η συµµετοχή τους ήταν επιτυχής. Το τµήµα αυτό θεώρησε ότι θα βοηθούσε η παρουσία δεύτερου καθηγητή ή ο µικρότερος αριθµός µαθητών ούτως ώστε να γίνεται πιο άνετη χρονικά και ουσιαστικά η καθοδήγησή τους. Να σηµειωθεί ότι ο αριθµός των µαθητών ανά τµήµα είναι 25-27. Άρα η τελική εικόνα από τη δοκιµή αυτή είναι σίγουρα θετική και για τους µαθητές και για τη διδάσκουσα. Υπάρχει λοιπόν η διάθεση από την επόµενη σχολική χρονιά, να επιχειρηθεί πιο συστηµατική δοκιµή και σε συνεργασία µε συναδέλφους που διδάσκουν διαφορετικά αντικείµενα, µε την ελπίδα ότι θα έχουµε πληρέστερη εικόνα µε µετρήσιµα µεγέθη ώστε να αξιολογήσουµε τη διαδικασία αυτή. 2
ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΜΕ ΤΟ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟ «ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΛΥΚΕΙΟΥ» 1 Ο ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Κύκλος ζωής του κυττάρου Κεντρικό δόγµα της Βιολογίας ραστηριότητα 1 η : Μπείτε στο λογισµικό «Βιολογία Λυκείου». Επιλέξτε τάξη Β Λυκείου. Στα περιεχόµενα επιλέξτε το 4 ο κεφάλαιο. ιαβάστε προσεκτικά τη σελ. 1, συνεχίστε στη σελ. 2 και παρακολουθείστε τις φάσεις του κυτταρικού κύκλου. 1.1 Τι ονοµάζουµε κύκλο ζωής του κυττάρου; Σε ποιες φάσεις διακρίνεται; 1.2 Σε ποια φάση του κύκλου ζωής του κυττάρου πραγµατοποιείται ο διπλασιασµός του DNA; 1.3 Ποια λειτουργία του DNA εξυπηρετεί ο διπλασιασµός; Τι ακολουθεί το διπλασιασµό του DNA; ραστηριότητα 2 η : Πηγαίνετε στη σελ. 5. ιαβάστε προσεκτικά και παρατηρείστε το κεντρικό δόγµα της Βιολογίας. 3
2.1 Σε ποιο σηµείο του κυττάρου πραγµατοποιείται κάθε µια από τις διαδικασίες αντιγραφή, µεταγραφή, µετάφραση; 2.2 Τι περιγράφει το κεντρικό δόγµα της Βιολογίας σήµερα; Σχεδιάστε το µε απλά σύµβολα και τις κατάλληλες λέξεις. 4
ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΜΕ ΤΟ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟ «ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΛΥΚΕΙΟΥ» 2 Ο ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Αντιγραφή DNA ραστηριότητα 1 η : Προχωρήστε στη σελ. 6. Εφόσον είστε συνδεδεµένοι στο διαδίκτυο κάντε κλικ στη διεύθυνση: http://www.stolaf.edu/people/giannini/flashanimat/molgenetics/dnarna2.swf Στην ιστοσελίδα που εµφανίζεται παρατηρείστε τη συµπληρωµατικότητα των βάσεων στο δίκλωνο DNA και τα ένζυµα που χρειάζονται για την αντιγραφή του. 1.4 Ποια είναι τα ζευγάρια των συµπληρωµατικών βάσεων στο µόριο του DNA; 1.5 Ποια ένζυµα συµµετέχουν στην αντιγραφή του DNA; ραστηριότητα 2 η : Κάντε κλικ στο κουµπί έναρξη και παρακολουθείστε βήµα βήµα τη διαδικασία της αντιγραφής. 2.1 Τι πρέπει να προηγηθεί της δηµιουργίας των νέων αλυσίδων; 2.2 Σε ποιο κανόνα στηρίζεται η δηµιουργία των νέων αλυσίδων; ραστηριότητα 3 η : Πηγαίνετε στη σελ. 8. ιαβάστε προσεκτικά και απαντήστε στις παρακάτω ερωτήσεις: 5
3.1 Η πιστότητα και η ταχύτητα της αντιγραφής στηρίζονται στη συµµετοχή ενζύµων. Τα κυριότερα είναι αυτά που τοποθετούν τα νουκλεοτίδια στις νέες αλυσίδες. Πως ονοµάζονται; 3.2 Γιατί αυτό τον τρόπο αντιγραφής του DNA τον χαρακτηρίζουµε ως ηµισυντηρητικό; 6
ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΜΕ ΤΟ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟ «ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΛΥΚΕΙΟΥ» 3 Ο ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Μεταγραφή DNA ραστηριότητα 1 η : Μπείτε στο λογισµικό «Βιολογία Λυκείου». Επιλέξτε τάξη Β Λυκείου. Στα περιεχόµενα επιλέξτε το 4 ο κεφάλαιο. Πηγαίνετε στη σελ. 7. Εφόσον είστε συνδεδεµένοι στο διαδίκτυο κάντε κλικ στο σύνδεσµο: http://www.stolaf.edu/people/giannini/flashanimat/molgenetics/transcription.swf Στην ιστοσελίδα που εµφανίζεται κάντε κλικ στην έναρξη και παρακολουθείστε βήµα βήµα τη διαδικασία της µεταγραφής. 1.6 Ποιο ένζυµο ξεδιπλώνει τη διπλή έλικα του DNA και προσθέτει τα ριβονουκλεοτίδια; 1.7 Μεταγράφονται και οι δύο κλώνοι του DNA; Ποιο είναι το προïόν της µεταγραφής; 1.8 Ποιος κανόνας τηρείται στη διαδικασία της µεταγραφής; ραστηριότητα 2 η : Πηγαίνετε στη σελ. 9. ιαβάστε το κείµενο προσεκτικά. 2.1 Ποιος είναι ο σκοπός της µεταγραφής; 2.3 Ποια είναι τα προïόντα της µεταγραφής; 7
ραστηριότητα 3 η : Γυρίστε στη σελ. 7 και κάντε κλικ στο σύνδεσµο: http://www.youtube.com/watch?v=vjsmz3dsntu&nr=1 Παρακολουθείστε το video DNA Transcription 3.1 Σε ποιο οργανίδιο του κυττάρου πραγµατοποιείται η µεταγραφή; 3.2 Που (σε ποια θέση του κυττάρου) χρησιµοποιείται το προïόν της µεταγραφής; 8
ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΜΕ ΤΟ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟ «ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΛΥΚΕΙΟΥ» 4 Ο ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Γενετικός κώδικας - Μετάφραση ραστηριότητα 1 η : Μπείτε στο λογισµικό «Βιολογία Λυκείου». Επιλέξτε τάξη Β Λυκείου. Στα περιεχόµενα επιλέξτε το 4 ο κεφάλαιο. Πηγαίνετε στη σελ. 10. ιαβάστε προσεκτικά. 1.9 Τι είναι ο γενετικός κώδικας; 1.10 Τι είναι το κωδικόνιο; Πόσα κωδικόνια έχει ο γενετικός κώδικας; 1.11 Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του γενετικού κώδικα; ραστηριότητα 2 η : Πηγαίνετε στη σελ. 11. ιαβάστε το κείµενο προσεκτικά. 2.1 Τι είναι η µετάφραση; Ποια µόρια απαιτούνται γι αυτή τη διαδικασία; 9
ραστηριότητα 3 η : Προχωρήστε στη σελ. 12. Παρατηρήστε προσεκτικά το µόριο του t RNA και το ριβόσωµα. 3.1 Πως ονοµάζεται η θέση του t RNA που αναγνωρίζει το κωδικόνιο; Τι σχέση υπάρχει µεταξύ της θέσης αυτής και του κωδικονίου; 3.2 Σε ποιο άκρο του t RNA συνδέεται το αµινοξύ; 3.3 Από τι αποτελείται το ριβόσωµα; ραστηριότητα 4 η : Συνεχίστε στη σελ.13 και αφού διαβάσετε απαντήστε στις ερωτήσεις. 4.1 Πόσες θέσεις πρόσδεσης του t RNA έχει η µεγάλη υποµονάδα του ριβοσώµατος; 4.2 Με ποιο κωδικόνιο αρχίζει η µετάφραση; Ποιο αµινοξύ αντιστοιχεί στο κωδικόνιο έναρξης; ραστηριότητα 5 η : Πηγαίνετε στη σελ. 14 και αφού διαβάσετε απαντήστε στις ερωτήσεις. 5.1 Πόσα και ποια είναι τα στάδια της µετάφρασης; 5.2 Πότε σταµατά η µετάφραση; Πόσα και ποια είναι τα κωδικόνια λήξης; 10
ραστηριότητα 6 η : Πηγαίνετε στη σελ. 17. Κάντε κλικ στο σύνδεσµο: http://www.stolaf.edu/people/giannini/flashanimat/molgenetcs/translation.swf Στην ιστοσελίδα που ανοίγει κάντε κλικ στην έναρξη. Παρατηρήστε βήµα βήµα τη διαδικασία της µετάφρασης. 6.1 Περιγράψτε τα βήµατα της µετάφρασης. 6.2 Ποιο είναι το προïόν της µετάφρασης; 11