ΑΝΑΦΟΡΑ ΒΕΛΤΙΣΤΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ 1 ΑΝΑΦΟΡΑ ΒΕΛΤΙΣΤΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ ΔΙΚΤΥΟ FIESTA 2014
ΣΥΝΟΨΗ Αυτή η Έκθεση Βέλτιστων Πρακτικών πληροί τους βασικούς στόχους του δικτύου FIESTA: 1. Εξετάζει παραδείγματα Βέλτιστων Πρακτικών αναγνώρισης παιδιών με πρόσθετες απαιτήσεις υποστήριξης που μετέβησαν στον πρώτο χρόνο του γενικού Δημοτικού σχολείου είτε από ένα εξειδικευμένο περιβάλλον ή από περιβάλλον γενικής προσχολικής αγωγής και να εντοπίσουν παραδείγματα Βέλτιστων Πρακτικών που αφορούν στην ενσωμάτωση για παιδιά με πρόσθετες απαιτήσεις υποστήριξης που μεταπηδούν από τη γενική πρωτοβάθμια στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. 2. Προσδιορίζει Βέλτιστες Πρακτικές χρησιμοποιώντας μια προσέγγιση μικτών μεθόδων όπου τα παιδιά και οι οικογένειες, μαζί με ένα ευρύ φάσμα επαγγελματιών καλούνται να συμμετάσχουν σε αυτή την έρευνα. Η έκθεση χρησιμοποιεί τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά δεδομένα από τα παιδιά και τους γονείς, την εκπαίδευση, την υγεία και τους επαγγελματίες της κοινωνικής εργασίας από 8 κράτη μέλη της ΕΕ (Βουλγαρία, Κύπρος, Ελλάδα, Ιρλανδία, Ολλανδία, Ρουμανία, Ισπανία και Ηνωμένο Βασίλειο). Τα ποσοτικά στοιχεία προήλθαν από ένα διαδικτυακό ερωτηματολόγιο το οποίο είχε 578 ατομικές αποδόσεις. Τα ποιοτικά στοιχεία συλλέχθηκαν από επαγγελματικές ομάδες εστίασης, όπου συμμετείχαν 173 επαγγελματίες και από 34 ατομικές συνεντεύξεις γονέων και παιδιών. Η έκθεση συνδυάζει θέματα από την βιβλιογραφική ανασκόπηση με τα ευρήματα από το ποσοτικό ερωτηματολόγιο και τις ποιοτικές συνεντεύξεις/ομάδες εστίασης για να τονίσει τις αντιλήψεις των συμμετεχόντων σχετικά με το τι αποτελεί βέλτιστη πρακτική. Η ίδια η έκθεση χωρίζεται σε τρεις ενότητες που αναδεικνύουν Βέλτιστες Πρακτικές σε σχέση με τις έννοιες, τις δομές και τις σχέσεις της μετάβασης. Κάθε ενότητα ξεκινά με μια μικρή εισαγωγή που ακολουθείται από τουλάχιστον μία λεπτομερή μελέτη περίπτωσης που διερευνά τα ζητήματα που συζητούνται σε αυτές. Τα κύρια θέματα της κάθε ενότητας αναλύονται στη συνέχεια λεπτομερώς ώστε να αναδειχθούν τα καλύτερα παραδείγματα πρακτικής. Κάθε μία από τις τρεις βασικές ενότητες τελειώνει θέτοντας καίρια ερωτήματα για τους φορείς χάραξης πολιτικής, τους γονείς, τα παιδιά και τους επαγγελματίες. 2 ΣΥΝΟΨΗ ΔΙΚΤΥΟ FIESTA 2014
Η πρώτη ενότητα περιγράφει τις έννοιες της παιδικής ηλικίας, της κοινωνικής ένταξης, αναπηρία και μετάβαση. Υποστηρίζει ότι προσεγγίσεις που εντάσσονται στο μοντέλο ανικανότητας, βασίζονται στην ιδέα ότι ο επαγγελματίας ξέρει καλύτερα, εμποδίζουν τις διαδικασίες μετάβασης από το να βασίζονται στις προσδοκίες, τις απόψεις και τις ιδέες των γονέων και των παιδιών. Το μοντέλο του «επαγγελματία εμπειρογνώμονα» αποτρέπει επίσης τη συνεργασία μεταξύ των διαφόρων επαγγελματιών και τη στροφή σε σχέσεις εξουσίας σε τοπικό επίπεδο (π.χ. που επιτρέπουν στα παιδιά με ειδικές ανάγκες να υιοθετήσουν ρόλους ηγεσίας). Αυτή η ενότητα δείχνει ότι οι επαγγελματίες συνδέουν τις Βέλτιστες Πρακτικές μετάβασης με θέματα δικαιωμάτων, ισότητας και ευέλικτης παιδαγωγικής. Η Ολλανδική μελέτη περίπτωσης δείχνει ότι η μετάβαση δεν είναι μια γραμμική διαδικασία, αλλά μάλλον είναι ολιστική και απαιτεί συνεργατική προσέγγιση. Η ενότητα αυτή καταδεικνύει επίσης την ανάγκη για αύξηση της κατάρτισης σχετικά με τη μετάβαση. Ειδικότερα, συνιστά ότι οι συμμετέχοντες οφείλουν να συζητούν τις επιπτώσεις των διαφορετικών εννοιολογικών προσεγγίσεων και να αναγνωρίζουν εάν αναστέλλουν ή υποστηρίζουν το συνεργατικό σχεδιασμό. Το δεύτερο τμήμα της έκθεσης εξετάζει Βέλτιστες Πρακτικές γύρω από τις δομές ένταξης, ενσωμάτωσης και μετάβασης. Η μελέτη περίπτωσης από τη Σκωτία καταδεικνύει την ανάγκη πρόσβασης σε δομές (συμπεριλαμβανομένου του εξοπλισμού, προγράμματα στελέχωσης, εκπαίδευσης), και να έχουν ευέλικτες τοπικές και εθνικές πολιτικές. Η ενότητα τονίζει επίσης ότι η Βέλτιστη Πρακτική περιλαμβάνει πρώιμο σχεδιασμό, τοπικό διάλογο, και ευέλικτη παιδαγωγία και επιβεβαιώνει εκ νέου την άποψη ότι η μετάβαση δεν είναι γραμμική, αλλά είναι μια ολιστική διαδικασία. Αυτή η ενότητα υποστηρίζει ότι οι γονείς και τα παιδιά πρέπει να λαμβάνουν προσαρμοσμένες και όχι γενικές τεκμηριώσεις και ότι μπορούν να συμμετέχουν ενεργά στο σχεδιασμό, τον προγραμματισμό, την αναθεώρηση και την εφαρμογή των πρακτικών που έχουν ως στόχο την προώθηση της μετάβασης. Το τμήμα αυτό τονίζει επίσης το σημαντικό ρόλο του επαγγελματικού συντονιστή, ο οποίος βοηθά τις οικογένειες να διαπραγματευτούν με τα τοπικά συστήματα, προωθεί τις επιλογές γονέων/παιδιών και επιτρέπει τη γρήγορη διακίνηση πόρων ώστε να ανταποκριθούν σε ζητήματα που προκύπτουν από τις συναντήσεις σχεδιασμού. Τα παιδιά σε αυτή την ενότητα εντοπίζουν την επιτυχημένη μετάβαση ως «ίσες ευκαιρίες», κτίρια με υποδομές και το 3 ΣΥΝΟΨΗ ΔΙΚΤΥΟ FIESTA 2014
να είναι σε θέση να συμμετέχουν σε όσο το δυνατόν πιο πλήρες εύρος δραστηριοτήτων. Αυτή η ενότητα ολοκληρώνεται με τον υπαινιγμό ότι απαιτείται πιο εστιασμένη επαγγελματική εκπαίδευση σχετικά με το πώς να αναπτυχθεί ένα ευέλικτο πρόγραμμα σπουδών, στο πλαίσιο της αναγνώρισης ότι ορισμένοι επαγγελματίες εμποδίζονται από εθνικές πολιτικές ώστε να μη μπορούν να αναπτύξουν ευέλικτες τοπικές λύσεις. Η τρίτη ενότητα αναδεικνύει τη σημασία της συμμετοχής και εμπλοκής. Πραγματεύεται τις παγίδες της μετάβασης που καθοδηγείται από επαγγελματίες μέσω μιας μελέτης περίπτωσης από την Ελλάδα και στη συνέχεια καταδεικνύει με μια άλλη μελέτη περίπτωσης από την Ισπανία το πώς μπορεί να επιτευχθεί συνεργασία γονέα και παιδιού υπό την ηγεσία ομότιμης μεταβατικής στήριξης. Η ενότητα τονίζει την ανάγκη για: Ολιστική επαγγελματική συνεργασία, ξεκάθαρους διαύλους επικοινωνίας, υποστηρικτικές πολιτικές για την ανταλλαγή πληροφοριών, κοινούς στόχους, έγκαιρη αξιολόγηση, ισχυρές σχέσεις, υποστήριξη στο φάσμα ολόκληρης της κοινότητας και σύγχρονη εκπαίδευση του επαγγελματικού προσωπικού για την καλύτερη συμμετοχική πρακτική. Το τελευταίο τμήμα της έκθεσης παρέχει μια σειρά συστάσεων για τους σχολικούς ηγέτες και τους φορείς χάραξης πολιτικής, για εκπαιδευτικούς, εξωσχολικούς φορείς, επαγγελματίες, οικογένειες και παιδιά. Καταλήγει τονίζοντας ότι η διαδικασία μετάβασης οφείλει να υιοθετήσει τα ακόλουθα βασικά σημεία: 1. Επίσημο Πλαίσιο Μετάβασης Αναπτύξτε επίσημο πλαίσιο μετάβασης, το οποίο είναι ευέλικτο στις ατομικές ανάγκες των παιδιών με πρόσθετες ανάγκες υποστήριξης και προσαρμόσιμο με βάση τις εθνικές πολιτικές. Ένα πλαίσιο που περιγράφει με λεπτομέρειες την προετοιμασία μετάβασης και την μετέπειτα αξιολόγηση της μετάβασης ώστε να εξασφαλίσει την επιτυχή μετάβαση και την ουσιαστική ένταξη. 2. Ολιστική προσέγγιση Αναγνωρίστε τα εκπαιδευτικά, ψυχολογικά, κοινωνικά και πολιτιστικά πλαίσια ενός παιδιού με πρόσθετες ανάγκες και των οικογενειών τους, γεγονός που παρέχει μια ολιστική προσέγγιση στη μάθηση και την άρση των εμποδίων για την εκμάθηση. 4 ΣΥΝΟΨΗ ΔΙΚΤΥΟ FIESTA 2014
3. Συμμετοχή Βεβαιωθείτε ότι τα παιδιά με πρόσθετες ανάγκες υποστήριξης και οι γονείς τους που συμμετέχουν είναι στο κέντρο όλων των αποφάσεων που τους αφορούν. 4. Προσαρμογή Διευκολύνετε τα παιδιά με πρόσθετες ανάγκες υποστήριξης μέσω ευέλικτων προσεγγίσεων και παιδαγωγία, προσαρμοσμένα στις ατομικές ανάγκες τους. 5. Πληροφόρηση Παρέχετε πάντοτε σχετικές, πρόσφατες, έγκαιρες πληροφορίες για παιδιά με πρόσθετες ανάγκες στήριξης και τους γονείς τους με προσιτό τρόπο. 6. Εργαζόμενος κλειδί οργανώστε ένα λειτουργικό σύστημα (σημείο επαφής/σύνδεσμος) για παιδιά με πρόσθετες ανάγκες υποστήριξης και τους γονείς τους για να τους υποστηρίξει σε όλη τη διαδικασία της μετάβασης. Ο εργαζόμενος- κλειδί αποτελεί ουσιαστικό ρόλο για όλους τους επαγγελματίες ώστε να έρχονται σε επαφή και να επικοινωνούν μέσω της εξασφάλισης μιας σαφούς οδού επικοινωνίας για όλους. 7. Συνεχόμενη υποστήριξη Προσδιορίστε μια σαφή πορεία για τη συνεχόμενη βοήθεια για παιδιά με πρόσθετες ανάγκες υποστήριξης κατά τη διάρκεια και μετά τη μετάβαση. 8. Συνεργατική εργασία Βεβαιωθείτε ότι οι επαγγελματίες στον τομέα της εκπαίδευσης και της υγείας συνεργάζονται χρησιμοποιώντας μια προορατική προσέγγιση για την κάλυψη των αναγκών των παιδιών με πρόσθετες ανάγκες υποστήριξης κατά τη διάρκεια της μετάβασης. 9. Επιμόρφωση Παροχή κατάρτισης και συνεχούς επαγγελματικής ανάπτυξης για τους επαγγελματίες που επικεντρώνονται στην διαχείριση της μετάβασης, προσαρμόζοντας το πρόγραμμα σπουδών, τα μοντέλα ένταξης, την αναπηρία και την παιδική ηλικία. 5 ΣΥΝΟΨΗ ΔΙΚΤΥΟ FIESTA 2014
Πίνακας Περιεχομένων ΑΝΑΦΟΡΑ ΒΕΛΤΙΣΤΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ... 1 ΣΥΝΟΨΗ... 2 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 8 ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ FIESTA... 9 ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΒΕΛΤΙΣΤΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ... 10 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ... 11 Διαδικτυακή Ποσοτική Έρευνα... 12 Ποιοτικές Συνεντεύξεις και Ομάδες Εστίασης... 13 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ/ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΜΕΝΕΣ ΒΕΛΤΙΣΤΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ... 16 Έννοιες... 16 Διαφορετικές Έννοιες Ένταξης και Μετάβασης... 23 Ερωτήσεις Κλειδιά που εγείρονται για Λήπτες Αποφάσεων, Γονείς, Παιδιά και Επαγγελματίες... 27 ΔΟΜΕΣ ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗΣ, ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΒΑΣΗΣ... 29 Εισαγωγή... 29 Προσβάσιμες Δομές... 32 Σχεδιασμός για Μετάβαση και Ένταξη... 36 Ευέλικτη Παιδαγωγική... 40 Ερωτήσεις Κλειδιά που εγείρονται για Λήπτες Αποφάσεων, Γονείς, Παιδιά και Επαγγελματίες... 44 ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ... 46 Εισαγωγή... 46 Μετάβαση ηγούμενη από Επαγγελματίες... 50 Μετάβαση Γονικής Συνεργασίας... 53 Μετάβαση με Συμμετοχή και Ηγεσία Παιδιού και Συνομηλίκων... 56 Ερωτήσεις Κλειδιά που εγείρονται για Λήπτες Αποφάσεων, Γονείς, Παιδιά και Επαγγελματίες... 61 ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ... 63 Συστάσεις για Σχολικούς Ηγέτες και Λήπτες Αποφάσεων... 63 6 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΔΙΚΤΥΟ FIESTA 2014
Συστάσεις για Εκπαιδευτικούς... 64 Συστάσεις για Εξωσχολικές Υπηρεσίες και Εμπλεκόμενους Επαγγελματίες... 65 Συστάσεις για τις Οικογένειες... 65 Συστάσεις για τα Παιδιά... 66 Συμπέρασμα... 66 ΤΕΛΙΚΗ ΔΗΛΩΣΗ... 68 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ... 69 A1.1. ΠΟΣΟΤΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ... 69 A1.2. ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ... 69 A1.3. ΠΡΟΤΥΠΟ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ... 69 A1.4. ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΟΜΑΔΑΣ ΕΣΤΙΑΣΗΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ... 69 A1.5. ΠΡΟΤΥΠΟ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΟΜΑΔΑΣ ΕΣΤΙΑΣΗΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ... 69 A1.6. ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗΣ ΓΙΑ ΓΟΝΕΙΣ... 69 A1.7. ΠΡΟΤΥΠΟ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗΣ ΓΙΑ ΓΟΝΕΙΣ... 69 A1.8. ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΕΣ ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ... 69 7 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΔΙΚΤΥΟ FIESTA 2014
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το δίκτυο FIESTA αποσκοπεί στο να ενημερώσει για την ανάπτυξη της κοινωνικής ένταξης, της μετάβασης και της συνεργασίας παιδιών με πρόσθετες απαιτήσεις υποστήριξης μέσω του εντοπισμού Βέλτιστων Πρακτικών μεταξύ 8 κρατών μελών της ΕΕ (Βουλγαρία, Κύπρος, Ελλάδα, Ιρλανδία, Κάτω Χώρες, Ρουμανία, Ισπανία και Ηνωμένο Βασίλειο). Αυτές οι χώρες βρίσκονται σε διαφορετικά στάδια εφαρμογής προσεγγίσεων για γενική εκπαίδευση χωρίς αποκλεισμούς. Κατά την έναρξη του δικτύου η ομάδα FIESTA έθεσε ως στόχο να βοηθήσει τους ενδιαφερόμενους να προβαίνουν σε ενημερωμένες αποφάσεις σχετικά με τις Βέλτιστες Πρακτικές εργασίας. Σημαντικές εξελίξεις πολιτικής έχουν πραγματοποιηθεί σε διεθνές επίπεδο για να αξιοποιηθεί και να υιοθετηθεί η συμμετοχική εκπαίδευση, ωστόσο απαιτούνται μεταρρυθμίσεις σε πολλούς τομείς και αυτό εξακολουθεί να είναι πολύ δύσκολο για πολλά κράτη μέλη της ΕΕ. Η μετάβαση και η συλλογική εργασία είναι βασικοί τομείς που έχουν παραμεληθεί στη διευκόλυνση της χωρίς αποκλεισμούς εκπαίδευση για παιδιά με ΑΠΥ. Το FIESTA εστιάζει στην επίτευξη και υποβολή εκθέσεων αποτελεσματικής μετάβασης μέσω συνεργατικής εργασίας για παιδιά με ΑΠΥ. Η παρούσα έκθεση παρουσιάζει λεπτομερή γνώση και κατανόηση των περιβαλλόντων που συναντώνται στο εσωτερικό του δικτύου. Το δίκτυο FIESTA στοχεύει επίσης να παρέχει μια εις βάθος ανάλυση του συνεχούς των ποιοτικών ερμηνειών και ποσοτικών παραγόντων που υποστηρίζουν Βέλτιστες Πρακτικές για την ένταξη, τη διαχείριση της μετάβασης και τη συλλογική εργασία. Το δίκτυο προσπάθησε να αναπτύξει μια πολύπλοκη και διασυνδεδεμένη έννοια των παραγόντων που υποστηρίζουν τις Βέλτιστες Πρακτικές και να εντοπίσει τα πορίσματά του εντός μιας ρεαλιστικής και πραγματιστικής θέσης (που παρουσιάζει την αλληλεπίδραση μεταξύ των ποιοτικών και ποσοτικών πεποιθήσεων, στοιχείων, διαδικασιών και δομών). Η έκθεση επιβεβαιώνει ότι οι Βέλτιστες Πρακτικές για τη μετάβαση θα πρέπει να οδηγούν σε σημαντικά υψηλότερη εμπλοκή των μαθητών, αλλά δείχνει επίσης ότι οι διάφοροι συμμετέχοντες στη διαδικασία (π.χ. παιδιά, γονείς και επαγγελματίες) θα έχουν ποικιλία προσδοκιών και αντικρουόμενους ορισμούς του όρου «Βέλτιστες Πρακτικές». 8 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΔΙΚΤΥΟ FIESTA 2014
ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ FIESTA Το δίκτυο FIESTA είχε, στον πυρήνα του, δύο θεμελιώδεις ερευνητικούς στόχους, ήτοι: 1. Να εξετάσει παραδείγματα αναγνώρισης Βέλτιστων Πρακτικών για παιδιά με πρόσθετες απαιτήσεις υποστήριξης που μετέβησαν στο πρώτο χρόνο του γενικού Δημοτικού σχολείου είτε από ένα εξειδικευμένο περιβάλλον ή από γενικό περιβάλλον προσχολικής αγωγής, καθώς επίσης και για την ενσωμάτωση παιδιών που μεταπηδούν από τη γενική πρωτοβάθμια στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. 2. Να προσδιορίσει Βέλτιστες Πρακτικές χρησιμοποιώντας μια προσέγγιση μικτών μεθόδων όπου τα παιδιά και οι οικογένειες, μαζί με ένα ευρύ φάσμα επαγγελματιών κλήθηκαν να συμμετάσχουν σε αυτή την έρευνα. Είναι κύριος στόχος μας, ως εκ τούτου, να αναπτυχθεί μια διεπιστημονική προσέγγιση της μάθησης για επαγγελματίες στους τομείς της εκπαίδευσης, της υγείας και των κοινωνικών υπηρεσιών και για τους γονείς και τα παιδιά, προκειμένου να διευκολυνθούν οι πρόσθετες απαιτήσεις εκπαίδευσης και υποστήριξης των παιδιών με ΑΠΥ κατά τη διάρκεια περιόδων μετάβασης. Η μετάβαση δεν είναι μια γραμμική διαδικασία, αλλά μια όπου όλοι οι εκπαιδευτικοί, οι επαγγελματίες της υγείας και κοινωνικής εργασίας μαζί με τα παιδιά, τους γονείς και την κοινότητα τους, πρέπει να συμμετέχουν, προκειμένου να επιτευχθεί η επιτυχής μετάβαση από και προς διαφορετικά σχολεία. Το δίκτυο FIESTA προωθεί αυτή τη μη- γραμμική προσέγγιση της μετάβασης. Αυτή η αναφορά Βέλτιστων Πρακτικών είναι ένα έγγραφο που πρέπει να χρησιμοποιηθεί ως οδηγός και εργαλείο για να υποστηρίξει τους επαγγελματίες, τους γονείς και τα παιδιά, προκειμένου να επιτευχθεί η επιτυχής μετάβαση. 9 ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ FIESTA ΔΙΚΤΥΟ FIESTA 2014
ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΒΕΛΤΙΣΤΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ Η βιβλιογραφική ανασκόπηση μας επέτρεψε να εντοπίσουμε και να ομαδοποιήσουμε βασικούς παράγοντες της ένταξης, της μετάβασης και της ολοκληρωμένης εργασίας σε ένα αριθμό κλάσεων. Αυτές περιλαμβάνουν: έννοιες, δομές, εμπειρία και σχέσεις (βλέπε έγγραφο Ανασκόπηση βιβλιογραφίας). Κάτω από αυτά τα τέσσερα θέματα εντοπίστηκαν 78 δυνητικές υποθέσεις (βλέπε Παράρτημα Α1.8) έκθεση. Αυτό απλοποιεί τα ευρήματά μας για ένα μη ακαδημαϊκό ακροατήριο σχετικά με την υπόθεσή μας. Χωρίζεται σε 3 ενότητες που αναδεικνύουν Βέλτιστες Πρακτικές σε σχέση με τις έννοιες, τις δομές και τις σχέσεις της μετάβασης. Η Αναφορά Βέλτιστων Πρακτικών συνδυάζει θέματα από την βιβλιογραφική ανασκόπηση με τα ευρήματα από το ποσοτικό ερωτηματολόγιο (στατιστικές) και τις ποιοτικές συνεντεύξεις/ομάδες εστίασης για να τονίσει τις αντιλήψεις των συμμετεχόντων περί της έννοιας «Βέλτιστες Πρακτικές». 10 ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΒΕΛΤΙΣΤΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ ΔΙΚΤΥΟ FIESTA 2014
ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Η βιβλιογραφική ανασκόπηση έθεσε τη βάση πάνω στην οποία σχεδιάστηκε η ερευνητική διαδικασία FIESTA. Η διαδικασία σχεδιασμού απέβλεπε στο να επιτραπεί στην Αναφορά Βέλτιστων Πρακτικών να συστήσει τυποποιημένα κριτήρια για τους παρέχοντες υπηρεσίες που έχουν επιφορτιστεί με τον καθορισμό και την αξιολόγηση Βέλτιστων Πρακτικών στην ένταξη, τη μετάβαση και την ολοκληρωμένη εργασία. Η Ανασκόπηση βιβλιογραφίας: Καθόρισε την εννοιολογική και διαπολιτισμική βάση για συνεργασία στο δίκτυο FIESTA Στοιχειοθέτησε την ορολογία και τους ορισμούς της ένταξης, της ολοκληρωμένης εργασίας και της μετάβασης που χρησιμοποιούνται στις χώρες εταίρους (Βουλγαρία, Κύπρος, Ελλάδα, Ιρλανδία, Ολλανδία, Ρουμανία και Σκωτία) Έθεσε τις βασικές υποθέσεις σχετικά με Βέλτιστες Πρακτικές που εξετάστηκαν στην διαδικτυακή ποσοτική έρευνα του δικτύου Ανέπτυξε βασικά ποιοτικά ερωτήματα που πρέπει να εξεταστούν σε συνεντεύξεις και ομάδες εστίασης (που ορίζονται στο Παράρτημα) Η ερευνητική διαδικασία περιέλαβε: Ένας διαδικτυακό ερωτηματολόγιο που διανεμήθηκε σε εκπαιδευτικούς και συναφείς επαγγελματίες σε όλες τις χώρες εταίρους, προκειμένου να εντοπίσει τους παράγοντες που συνιστούν Βέλτιστες Πρακτικές και να δοκιμάσει βασικές ποσοτικές υποθέσεις (χώρες εταίροι Βουλγαρία, Κύπρος, Ελλάδα, Ιρλανδία, Ολλανδία, Ρουμανία, Ισπανία και Ηνωμένο Βασίλειο ) Ποιοτικές συνεντεύξεις και ομάδες εστίασης που πραγματοποιήθηκαν με παιδιά, γονείς και επαγγελματίες (βλέπε πίνακα σελ.9) σε όλες τις χώρες εταίρους, προκειμένου να εμβαθύνει την κατανόηση των παραγόντων που συμβάλλουν στις Βέλτιστες Πρακτικές Βέλτιστων Πρακτικών (χώρες εταίροι Βουλγαρία, Κύπρος, Ελλάδα, Ιρλανδία, Ολλανδία, Ρουμανία, Ισπανία και Ηνωμένο Βασίλειο) Το πεδίο εφαρμογής του πακέτου εργασίας ήταν εκτεταμένο και δαπανήθηκε χρόνος για τη διασφάλιση ότι η διαδικασία έρευνα ήταν πολιτισμικά ευαίσθητη για παράδειγμα μέσω: 11 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΔΙΚΤΥΟ FIESTA 2014
Διενέργεια ομαδικών συναντήσεων για να αναλυθεί η διαπολιτισμική συγκρισιμότητα των ερευνητικών εργαλείων (ερωτηματολόγια/πρότυπα ανάλυσης) Ανέβασμα των ερωτηματολογίων στην ιστοσελίδα σε όλες τις γλώσσες του δικτύου και την εξασφάλιση επαρκούς μετάφρασης και Χρήση μιας ενιαίας μορφής για τα ερωτηματολόγια και τα πρότυπα για συνεπή θεματική και ποιοτική ανάλυση. Διαδικτυακή Ποσοτική Έρευνα Η ανάπτυξη ενός καταλόγου υποθέσεων επέτρεψε τη δημιουργία ενός ποσοτικού μέσου έρευνας: ένα διαδικτυακό ποσοτικό ερωτηματολόγιο. Ο κύριος στόχος της έρευνας ήταν να κατανοήσουμε και να καθορίσουμε τους όρους υπό τους οποίους οι Βέλτιστες Πρακτικές πραγματοποιούνται σε οργανισμούς και ποια στοιχεία μπορούν να λειτουργήσουν ως προάγγελοι Βέλτιστων Πρακτικών. Τα ερωτήματα που δημιουργούνται μπορείτε να δείτε στο παράρτημα Α1.1 (Επαγγελματικό Ποσοτικό Ερωτηματολόγιο). Το ερωτηματολόγιο επίσης εκτυπώθηκε και εστάλη σε πάνω από 300 ερωτηθέντες σε κάθε χώρα εταίρο (Ν = 8), δηλαδή: Οικογένειες και Εργαζόμενους με Παιδιά Γλωσσοθεραπευτές Εργασιοθεραπευτές Προσχολικούς Επαγγελματίες Επαγγελματίες Δημοτικού Σχολείου Επαγγελματίες υγείας (π.χ., Επισκέπτες Υγείας) Αυτός ο συνδυασμός σκληρού αντιγράφου και διαδικτυακού ερωτηματολογίου είχε ως αποτέλεσμα πάνω από 578 απαντήσεις από τις 8 χώρες που φαίνονται στον πίνακα 1, επομένως Το ερωτηματολόγιο επέτρεψε στο δίκτυο να χαρτογραφήσει την κατανόηση και την εμπειρία σε όλη την ευρωπαϊκή εταιρική σχέση. Βουλγαρία Κύπρος Ελλάδα 148 34 60 12 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΔΙΚΤΥΟ FIESTA 2014
Ολλανδία Ιρλανδία Ρουμανία Ισπανία Ηνωμένο Βασίλειο 61 59 90 97 29 ΣΥΝΟΛΟ 578 Πίνακας 1: συνολικές απαντήσεις ανά κράτος Ποιοτικές Συνεντεύξεις και Ομάδες Εστίασης Ο αριθμός συμμετεχόντων στις ημιδομημένες ποιοτικές συνεντεύξεις και ομάδες εστίασης που διενεργήθηκαν σε 8 κράτη εταίρους ήταν: Τύπος συλλογής δεδομένων Επαγγελματικές Ομάδες εστίασης Ολικός αρ. Περιβάλλον συμμετεχόντων 173 Γενικό Προσχολικό Γενικό Δημοτικό Ειδικό Προσχολικό Ειδικό Δημοτικό Συμμετέχοντες Εκπαιδευτικοί, Ειδικοί Εκπαιδευτικοί, Εκπαιδευτικοί Ψυχολόγοι, CREDV, Φύλακες, Κοινωνικοί Λειτουργοί, Μαθηματικοί (Β Βάθμιοι), Δάσκαλοι (Δημοτικό), Εκπαιδευτικοί (Β Βάθμιοι), ESO Μαθηματικοί Ειδικής Αγωγής (Β Βάθμιοι), Φυσιοθεραπευτές, Ψυχολογικοί Αξιολογητές, Θεραπευτές, Γλωσσοθεραπευτές, Διευθυντές, Εργασιοθεραπευτές, Εκπαιδευτικοί Ψυχολόγοι, Ψυχολόγοι Μελέτης, OTs, SNAs, Εκπαιδευτές Πρώιμης Παρέμβασης, Διευθυντές (Δημοτικού), Οικογενειακοί Λειτουργοί, Θεραπευτές Ομιλίας και Δυσλεξίας, Επιστήμονες Παιδιών και Ανάπτυξης, Ομαδάρχες, Περιβαλλοντικοί Οδηγοί, Εσωτερικοί/Προϊστάμενοι, Συντονιστές Φροντίδας, Βοηθοί Διευθυντές, Παιδονευρολόγοι, Εκπαιδευτικοί Πόρων Αριθμός επαγγελματιών που συμμετείχαν σε ομάδες εστίασης ανά κράτος: Κύπρος = 12 Ισπανία = 21 Ρουμανία = 23 Ιρλανδία = 32 13 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΔΙΚΤΥΟ FIESTA 2014
Ολλανδία = 17 Ελλάδα = 25 Βουλγαρία = 33 Ηνωμένο Βασίλειο = 10 Συνεντεύξεις Γονέων και Παιδιών Σύνολο 34 Γενικό Δημοτικό προς Γενικό Β Βάθμιο 196 Γενικό προσχολικό προς Γενικό Δημοτικό Παιδικός Σταθμός προς Γενικό Προσχολικό Γενικό Β Βάθμιο προς κατ οίκον αγωγή Γενικό Β Βάθμιο προς γενικό Λύκειο Γενικό Δημοτικό προς Γενικό Β /Βάθμιο Γονείς, Παιδιά, Παιδιά και Γονείς. Αριθμός γονέων και παιδιών που συμμετείχαν σε συνεντεύξεις ανά κράτος. Κύπρος = 4 παιδιά (και οι γονείς) ηλικίας μεταξύ 12 14 ετών. Ισπανία = παιδιά (και οι γονείς) ηλικίας μεταξύ 3 14 ετών. Ρουμανία = 5 παιδιά (και οι γονείς) ηλικίας μεταξύ 7 15 ετών. Ιρλανδία = 4 παιδιά (και οι γονείς) ηλικίας μεταξύ 7 16 ετών. Ολλανδία = 4 παιδιά (και οι γονείς) ηλικίας μεταξύ 13 14 ετών. Ελλάδα = 4 παιδιά (και οι γονείς) ηλικίας μεταξύ 7 14 ετών. Βουλγαρία = 5 παιδιά (και οι γονείς) ηλικίας μεταξύ 7 13 ετών. Ηνωμένο Βασίλειο = 4 παιδιά (και οι γονείς) ηλικίας μεταξύ 3 14 ετών. Στόχος της διαδικασίας της συνέντευξης και των ομάδων εστίασης ήταν η εμβάθυνση της κατανόησης των στοιχείων που συνιστούν Βέλτιστες Πρακτικές και των εναλλακτικών ποσοτικών ευρημάτων με μεγαλύτερο βάθος και λεπτομέρεια. Αυτό είναι ένα σημαντικό βήμα στη διαδικασία, καθώς προσφέρει τη δυνατότητα να επικεντρωθούμε σε τομείς που δεν καλύπτονται από τα ποσοτικά ερωτηματολόγια. Οι θεματικές ερωτήσεις για τις ομάδες εστίασης και τις συνεντεύξεις παρατίθενται στα παραρτήματα (Ερωτήσεις Συνέντευξης για Παιδιά, Α1.2, Ερωτήσεις Επαγγελματικών Ομάδων Εστίασης, Α1.4, Ερωτήσεις Συνέντευξης για Γονείς, Α1.6). Τα πρότυπα αναφοράς δίνονται επίσης στα Παραρτήματα (Πρότυπο Αναφοράς Συνέντευξης για Παιδιά, Α1.3, Πρότυπο Αναφοράς Επαγγελματικών Ομάδων Εστίασης, Α1.5 και Πρότυπο Αναφοράς Συνέντευξης για Γονείς, Α1.7). Ερευνητικά ευρήματα από τα ποιοτικά στοιχεία συγκρίθηκαν σε σχέση με τις ποσοτικές υποθέσεις, προκειμένου να εξακριβωθεί κατά πόσον τα δεδομένα που συγκεντρώθηκαν απάντησαν, επιβεβαίωσαν, υποστήριξαν ή απέρριψαν ποσοτικές και ποιοτικές πτυχές των Βέλτιστων Πρακτικών. 14 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΔΙΚΤΥΟ FIESTA 2014
Περισσότερες πληροφορίες για τα μεμονωμένα ερευνητικά εργαλεία μπορούν να βρεθούν στα αντίστοιχα παραρτήματα. Επιπλέον, τα Παραρτήματα A1.4 & A1.6 περιέχουν τα Πρότυπα Αναφοράς για κάθε ξεχωριστή πηγή δεδομένων. Τέλος, προκειμένου να προστατεύσουμε τις οικογένειες και τα παιδιά που έλαβαν μέρος σε αυτή την έρευνα και να διατηρήσουν την ανωνυμία τους, τα ονόματα που αναφέρονται στις Μελέτες Περιπτώσεων στην παρούσα έκθεση έχουν μεταβληθεί. 15 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΔΙΚΤΥΟ FIESTA 2014
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ/ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΜΕΝΕΣ ΒΕΛΤΙΣΤΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ Έννοιες Εισαγωγή Όπως ορίστηκε στη Βιβλιογραφική Ανασκόπηση, οι συμμετέχοντες στην έρευνα πίστευαν ότι βασικό εμπόδιο στην ουσιαστική μετάβαση ήταν η διαφορετική κατανόηση των βασικών εννοιών που την υποστηρίζουν, όπως: Έννοιες της παιδικής ηλικίας Έννοιες ενσωμάτωσης και αναπηρίας Έννοιες και διαδικασίες της μετάβασης Προσεγγίσεις στην αξιολόγηση και τη συμμετοχική εργασία Δικαιώματα και ισότητα Παιδαγωγία Προκειμένου να διερευνήσουμε την κατανόηση των Βέλτιστων Πρακτικών γύρω από τις έννοιες αυτές, θα παρουσιάσουμε μια μελέτη περίπτωσης που θα αναδείξει την ανάγκη να κατανοήσουμε ότι η μετάβαση δεν είναι μια γραμμική διαδικασία, αλλά μάλλον είναι ολιστική και απαιτεί μια συνεργατική προσέγγιση. Στο τέλος αυτής της ενότητας τίθεται επίσης μια σειρά από βασικά ερωτήματα που ο επαγγελματίας ή ο γονέας/παιδί μπορεί να βρει χρήσιμα στην εξέταση Βέλτιστων Πρακτικών γύρω από τις διαφορετικές έννοιες που στηρίζουν την επιτυχημένη μετάβαση. 16 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ/ΒΕΛΤΙΣΤΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΔΙΚΤΥΟ FIESTA 2014
Μελέτη Περίπτωσης 1 Μελέτη περίπτωσης 1 Μετάβαση από το Δημοτικό στη Δευτεροβάθμια: η ιστορία του Bas (Ολλανδία) ΟBas ήταν ένα μικρό αγόρι στην Ολλανδία, που μετέβαινε από το Δημοτικό στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Ο Bas έχει ανάγκες επιπλέον στήριξης. Στις περισσότερες χώρες του δικτύου FIESTA υπήρχε μια προδιάθεση στην ενσωμάτωση και ότι ο ρόλος του επαγγελματία ήταν να μειώσει την πίεση στους γονείς και τα παιδιά σε διαδικασία μετάβασης. Ωστόσο, οι γονείς του Bas δεν ένοιωθαν ότι ο επαγγελματίας κατανοούσε επαρκώς ότι ο ρόλος του θα έπρεπε να είναι να μειώσει την παρατηρούμενη ένταση, να συνεργαστεί με τους γονείς/παιδί σε πρώιμο στάδιο ώστε να αναγνωρίσει πιθανούς φραγμούς και να αναπτύξει συνεργατικές λύσεις. Πράγματι, οι γονείς του Bas δεν ένιωθαν ότι οι επαγγελματίες υποστήριζαν την ιδέα της επιλογής τους και εξηγούσαν ότι έπρεπε να αναπτύξουν το πλαίσιο αναγνώρισης απαραίτητων πόρων από μόνοι τους: «Αυτοί (το Δημοτικό) έπρεπε να μας ακολουθήσουν λίγο περισσότερο κατά τη διαδικασία της προετοιμασίας. Στην ομάδα 7 είπαν έχουμε ακόμα αρκετό χρόνο και δεν είναι απαραίτητο να κάνετε την επιλογή μόνοι σας. Κατά συνέπεια, είχα συνέχεια την αίσθηση ότι πράγματι έπρεπε να τα κάνουμε όλα μόνοι μας. Όταν πήραμε την πρωτοβουλία εμφατικά δεν τους άρεσε. Δεν έχω καλό προαίσθημα για αυτό. Θα μπορούσαν να έχουν κάνει περισσότερα για αυτό είχα περισσότερο την εντύπωση ότι έπρεπε να υπερασπίσω τον εαυτό μου γιατί είχα κάνει την επιλογή μου παρά γιατί 17 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ/ΒΕΛΤΙΣΤΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΔΙΚΤΥΟ FIESTA 2014
έπρεπε να εξηγήσω κάτι. Έπρεπε να υπερασπιστώ τον εαυτό μου σχετικά με το γιατί είχα επιλέξει αυτό το σχολείο. Ναι, περί αυτού επρόκειτο». Σύμφωνα με την οικογένεια: Το σχολείο θα έπρεπε να είναι πιο υποστηρικτικό και λιγότερο κριτικό κατά τη διάρκεια της διαδικασίας Περισσότερα θα μπορούσαν να έχουν οργανωθεί για τους γονείς πριν την έναρξη της νέας σχολικής χρονιάς, π.χ. πληροφορίες σχετικά με το πώς γίνονται τα μαθήματα που διδάσκονται και συμβουλευτική Ένα συνεργατικό πλαίσιο που παρείχε τους αναγκαίους πόρους για τη μετάβαση του Bas Στην περίπτωση αυτή, οι επαγγελματίες δεν είδαν την ανάγκη να εμπλακούν με τους γονείς/παιδί. Αυτό το παράδειγμα απέδειξε τη σύνδεση μεταξύ της επαγγελματικής προοπτικής (π.χ. ότι ο γονέας θα πρέπει να υπερασπιστεί την επιλογή για την ένταξη στην γενική τάξη), την έλλειψη εννοιών μετάβασης (ότι οι επαγγελματίες πρέπει να κάνουν τη διαδικασία πιο ομαλή) και μια μονόπλευρη σχέση εξουσίας (οι επαγγελματίες γνωρίζουν καλύτερα - υπάρχει αφθονία χρόνου). Η προσέγγιση αυτή βασίζεται στην άποψη ότι οι επαγγελματίες είναι ειδικοί, μια άποψη που συνδέεται συχνά με την άποψη του μοντέλου ελλείμματος, ότι τα παιδιά δεν είναι αρκετά ώριμα και οι γονείς δεν είναι αρκετά πεπειραμένοι για να συμμετέχουν στη διαδικασία της μετάβασης. Η θέση αυτή σήμαινε ότι η εμπειρία του Bas περιελάμβανε ελάχιστη συμμετοχή στη διαδικασία. Υπήρχε ελάχιστη συνεργασία μεταξύ των διαφόρων επαγγελματιών (π.χ. σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης) και έλλειψη συμμετοχής της οικογένειας. Εάν το περιβάλλον εφάρμοζε Βέλτιστες Πρακτικές τα σχολεία θα παρείχαν σαφείς οδηγίες στο προσωπικό σχετικά με τις διαφορετικές έννοιες της μετάβασης, ένταξης και συλλογικής εργασίας. Οι επαγγελματίες θα είχαν επιδείξει μια εποικοδομητική, θετική στάση στη διαδικασία και οι γονείς/παιδί θα είχαν αναφέρει ότι οι επαγγελματίες είχαν μια σαφή κατανόηση για το πώς να οργανώσουν τη συμμετοχική διαδικασία (μετατόπιση των σχέσεων εξουσίας), θα εκμεταλλεύονταν τα θετικά σημεία (αναγνώριση ικανοτήτων της οικογένειας/παιδιού) και χωρίς αποκλεισμούς (άρση των εμποδίων για τη συμμετοχή του Bas στη διαδικασία της εκπαίδευσης). 18 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ/ΒΕΛΤΙΣΤΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΔΙΚΤΥΟ FIESTA 2014
Στη Σκωτία η διαδικασία σχεδιασμού περιλαμβάνει μια εννοιολογική αρχική θέση ότι θα γίνει μια ολιστική και βασιζόμενη στις δυνάμεις/πλεονεκτήματα αξιολόγηση που θα προσδιορίζει βασικά εμπόδια στη μάθηση και θα παρέχει λύσεις σε αυτά. Εμπόδια στη μάθηση περιλαμβάνουν την ανάγκη για δομικές προσαρμογές (π.χ. πόρτες, ράμπες, οπτικά βοηθήματα, υπολογιστές κλπ..), την κοινωνική διαρθρωτική στήριξη (π.χ. αφαίρεση θεμάτων όπως η κακή στέγαση, η φτώχεια/υποστήριξη πρόνοιας, παροχή της μεταφοράς κ.λπ....), ψυχοκοινωνική υποστήριξη (π.χ. για να μετριαστούν οι επιπτώσεις των ναρκομανών των γονέων, διάλυση της οικογένειας, διαζύγιο κ.λπ...) και πολιτιστική στήριξη (π.χ. πολιτικές/πρακτικές για την αντιμετώπιση των ρατσιστικών συμπεριφορών, δραστηριότητες ομαδικής υποστήριξης, δραστηριότητες που θα βοηθήσουν τα παιδιά με ειδικές ανάγκες να λάβουν ηγετικό ρόλο κ.λπ...). Η διαδικασία αυτή περιλαμβάνει επίσης την αξιολόγηση της ικανότητας των επαγγελματιών να θεσπίσουν τη μετάβαση. Στην Ισπανία και τη Ρουμανία, η ολιστική αντίληψη περιλαμβάνει την ιδέα ότι η κοινότητα μπορεί να στηρίξει τις διαδικασίες της ένταξης και της μετάβασης και ότι η διαδικασία αυτή δεν πρέπει να περιορίζεται μόνο στον τομέα των επαγγελματιών. Η ιστορία του Bas είναι ενδεικτική της σημασίας της συνειδητοποίησης των εννοιών της ένταξης, μετάβασης και συλλογικής εργασίας και πώς η έλλειψη τους μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τα παιδιά. Οι έννοιες ήταν πολύ σημαντικές για τη μετάβαση του Bas, και θα είναι το επίκεντρο αυτής της ενότητας. Τα δεδομένα έδειξαν ότι μόνο το 11,1% των επαγγελματιών πίστευαν ότι ήταν άπειροι με την έννοια του μοντέλου κοινωνικής ένταξης και το 65,7% είχε κάποια ή μεγάλη εμπειρία από τη χρήση συνεργασίας, προκειμένου να άρουν τα εμπόδια στη μάθηση. Ωστόσο, παρά την εμπειρία των συμμετεχόντων στη συνεργασία ήταν λιγότερο πιθανό να συμμετέχουν στη διαχείριση των διαδικασιών μετάβασης π.χ. μόνο 56,1% των συμμετεχόντων είχαν εμπειρία από τη διαχείριση εργασιών με πολλούς επαγγελματίες, 56,4% δήλωσαν ότι έχουν εμπειρία στη διαχείριση ένταξης, και ένα άλλο 58,3% των επαγγελματιών στη μετάβαση. Συγκεκριμένα, 39,1% των επαγγελματιών, ανέφεραν μικρή ή καθόλου εμπειρία επιμόρφωσης σχετικά με τη μετάβαση. Αυτό εγείρει ερωτήματα σχετικά με την ηγεσία των διαδικασιών μετάβασης και προτείνει ότι το μοντέλο που καθοδηγείται από τον εμπειρογνώμονα σημαίνει ότι σχεδόν το ήμισυ του σχεδιασμού 19 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ/ΒΕΛΤΙΣΤΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΔΙΚΤΥΟ FIESTA 2014
προσεγγίσεων με βάση τις θέσεις εργασίας δεν ήταν συλλογικές «Νομίζω ότι εγώ προσωπικά, έμαθα πολλά από τα μέλη του προσωπικού, που έχουν κάνει τη δουλειά περισσότερο και σε αυτό το περιβάλλον. Αισθάνομαι ότι έχω μάθει πολλά, από τους ανθρώπους με τους οποίους έχω συνεργαστεί. Και η [όνομα], καθώς και [όνομα] και [όνομα], η διεύθυνση μας. Ξέρετε, αυτοί, είναι έμπειροι επαγγελματίες, δεν είναι μόνο διαχειριστές. Τα έχουν περπατήσει τα μονοπάτια όλα. Έτσι...» «Και όλοι ενθαρρυνόμαστε, ξέρετε, να πάμε σε επιμορφώσεις για την ανάπτυξη της επαγγελματικής μας καριέρας για να είμαστε ενήμεροι στον τομέα της κατάρτισης. Μπορούμε επίσης να κάνουμε εκπαίδευση στο σπίτι, εργαζόμενοι της παιδικής πρόνοιας έρχονται και μας επισκέπτονται εδώ, έτσι ώστε όλοι να έχουν ενημερωμένη ειδίκευση». Εκπαιδευτικοί, Ηνωμένο Βασίλειο και δεν συνεπάγονται διασπορά και κοινές διαδικασίες ηγεσίας. «Νομίζω ότι τα παιδιά που πρέπει να ενσωματωθούν στη διαδικασία της μετάβασης αίσθηση απέρριψε στην αρχή. Έτσι, οι εκπαιδευτικοί είναι εκείνοι που διευκολύνουν την ένταξη του παιδιού στην ομάδα». (Λογοθεραπευτής, Ρουμανία) Οι επαγγελματίες συνδέουν τις Βέλτιστες Πρακτικές μετάβασης με έννοιες όπως: Δικαιώματα/ισότητα (μόνο το 13,5% των ερωτηθέντων ήταν άπειροι σε θέματα ισότητας και διαφορετικότητας, 79,9% ισχυρίστηκε ότι στηρίζει την πρακτική του στις έννοιες των δικαιωμάτων του παιδιού) Πολιτικές/ρυθμίσεις (μόνο μικρό ποσοστό των θέσεων εργασίας δεν είχαν επηρεαστεί από 17,6% τοπικές, 12,8% περιφερειακές και 14,4% εθνικές πολιτικές) Εργασία με βάση τα πλεονεκτήματα (μόνο το 15,6% του συνόλου των επαγγελματιών δήλωσαν ότι ήταν άπειροι στην εργασία με βάση τα πλεονεκτήματα) Ολιστική προσέγγιση (μόνο 10,4% ήταν άπειροι με την εφαρμογή αυτού του είδους εργασίας). 69,4% των ερωτηθέντων επαγγελματιών πίστευαν ότι ο στόχος της εργασίας τους ήταν να ανακουφίσει τους φόβους και τα συναισθήματα της ασυνέχειας του μαθητή κατά τη διάρκεια της διαδικασίας μετάβασης, όπως δήλωσε ένας Εκπαιδευτικός Πόρων από την Ιρλανδία: «Προφανώς οι άνθρωποι θα έχουν φόβους, όταν ένα παιδί με αναπηρία έρχεται στο σχολείο, θα χρειαστεί σίγουρα υποστήριξη γύρω από αυτό. Όταν το δουν στην πράξη, στο σχολικό περιβάλλον, αυτό τους βοηθά». Ωστόσο, μια μικρή ομάδα υποστήριξε ότι «σε ένα ορισμένο χρονικό διάστημα όλοι πρέπει να περάσουν από μετάβαση» και 16,4% θεωρεί ότι ο ρόλος τους δεν συνεπάγεται μείωση του φόβου. 20 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ/ΒΕΛΤΙΣΤΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΔΙΚΤΥΟ FIESTA 2014
«Ναι, πιστεύω ότι είναι δικαίωμα του παιδιού, ξέρετε, ένταξη για όλους, αλλά και για τους ενήλικες. Και... αν κάναμε μια ομαδική εργασία ή κάτι με τα παιδιά, δίνουμε στα παιδιά την επιλογή αν θέλουν να συμμετάσχουν, ξέρεις. Έτσι είναι στο χέρι τους αν θέλουν να συμπεριληφθούν ή όχι. Απλά, ξέρεις, έχω δει και στο παρελθόν, ο καθένας πρέπει να συγκεντρωθούν ταυτόχρονα για προσευχή ή παραμύθια. Αλλά εδώ έχουμε την τάση να δίνουμε στα παιδιά την επιλογή. Καλά δίνουμε πάντα στα παιδιά την επιλογή [γελά], αν θέλουν. Δεν έχουν να, ξέρετε, αυτό είναι εντάξει, αυτή είναι η επιλογή τους. Αν θέλουν να μείνουν μόνα τους, πάνε κα παίζουν στον κήπο». Επαγγελματίας Προσχολικής Αγωγής, Σκωτία Είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι οι επαγγελματίες ήταν τώρα πιο έμπειροι με τις έννοιες του ιατρικού/ηλικιακού και σταδίων προσέγγισης κοινωνικού μοντέλου ένταξης (45,7% ιατρικό μοντέλο κατά 65,2% κοινωνικό μοντέλο). Ωστόσο, το γεγονός ότι και τα δύο μοντέλα ήταν διαδεδομένα σήμαινε ότι θα μπορούσε να υπάρξει εννοιολογική αβεβαιότητα. Τα ποιοτικά ευρήματα έδειξαν ότι κάποιοι επαγγελματίες δεν είχαν εννοιολογική σαφήνεια στη χρήση των εννοιών της παιδικής ηλικίας, όπως τα μοντέλα ανάπτυξης του παιδιού (π.χ. σε συνδυασμό με του Piaget & Skinner), χρησιμοποιώντας ταυτόχρονα πιο σύγχρονες και βασισμένες στα πλεονεκτήματα ιδέες, όπως η μάθηση μέσα από το παιχνίδι. Καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι η αύξηση της κατάρτισης για τη μετάβαση πρέπει να περιλαμβάνει ευκαιρίες για να κατανοήσουν τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα αυτών των τρόπων εργασίας σε σχέση με τις βασικές μελέτες περιπτώσεων, π.χ. προσέγγιση ιατρικού μοντέλου θα μπορούσαν να βοηθήσουν την ανάπτυξη των φυσιολογικών προσαρμογών, όπως βοηθήματα χαμηλής όρασης, ενώ προσεγγίσεις βασισμένες στις δυνάμεις των ατόμων θα μπορούσαν να επιτρέψουν στα παιδιά να συμμετέχουν στην αξιολόγηση της χρησιμότητας των εν λόγω προσαρμογών και να ενθαρρύνουν τα παιδιά να προτείνουν τις δικές τους λύσεις. «Δεκαπέντε ημέρες μετά την παρατήρηση του παιδιού, συναντήσαμε τον δάσκαλο, τους δασκάλους USEE και ορισμένους γονείς, προκειμένου να συντονιστούμε». (Γονέας, Καταλονία) Στα ποιοτικά ευρήματα, οι Βέλτιστες Πρακτικές συνδέθηκαν με την έννοια της παιδαγωγικής (μάθησης που σχετίζεται με το δημιουργικό, συναισθηματικό, περιβαλλοντικό σύνολο του παιδιού) και όχι με την έννοια της διδασκαλίας (μάθησης που σχετίζεται με τη μετάδοση συγκεκριμένων ακαδημαϊκών γνώσεων) ή θεραπεία (που αποσκοπεί στη θεραπεία του άρρωστου παιδιού). Ένας εκπαιδευτικός στη Ρουμανία, δήλωσε, «Όταν εργάζεστε με τα παιδιά, θα πρέπει να χρησιμοποιείτε 21 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ/ΒΕΛΤΙΣΤΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΔΙΚΤΥΟ FIESTA 2014
τα παιχνίδια, τα παιδιά μαθαίνουν καλύτερα με το παιχνίδι. Με τον τρόπο αυτό, θα ανακαλύψουν τον κόσμο γύρω τους». Ένας άλλος εκπαιδευτικός από τη Βουλγαρία ομοίως πρόσθεσε ότι «τα παιδιά πρέπει να μεγαλώνουν σε ένα ήρεμο, ευχάριστο περιβάλλον, ανεξάρτητα από το αν έχουν προβλήματα ή όχι, για να είναι χαρούμενα κάθε μέρα και κάθε μέρα για να βρουν κάτι νέο... να μάθουν με διασκεδαστικό τρόπο». 55,7% των επαγγελματιών δήλωσαν ότι είχαν εμπειρία με κοινοτικές προσεγγίσεις ένταξης που συνδέονται με κοινωνικές εσωτερικές διαδικασίες όπως πολιτιστικές δραστηριότητες/εκδηλώσεις, δραστηριότητες περιβαλλοντικής προστασίας και εξωσχολικές εκδηλώσεις αναψυχής/διαδικασίες. Για παράδειγμα, στη Σκωτία σε ορισμένα παιδιά με αναπηρία δόθηκε η δυνατότητα να αποδείξουν τις ηγετικές ικανότητες τους στην κοινότητα μέσω του εθελοντισμού διαχείρισης διαδικασιών ανακύκλωσης. Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί ότι ορισμένοι επαγγελματίες εμποδίστηκαν από την υποστήριξη αυτών των διαδικασιών, επειδή υποστήριζαν το ελλειμματικό μοντέλο μετάβασης που υποστηρίζει ιδέες ότι τα παιδιά με ειδικές ανάγκες είναι ανίκανα. Αυτοί οι επαγγελματίες υποστήριξαν ότι πλησίασαν τα παιδιά με πρόσθετες απαιτήσεις υποστήριξης με διαφορετικό τρόπο, με περισσότερη φροντίδα και προσοχή, επειδή ήταν πιο ενδεή και ελλιπή σε σχέση με άλλα παιδιά. Η προοπτική αυτή ορίζει ότι τα παιδιά με πρόσθετες απαιτήσεις υποστήριξης είναι πιο ευάλωτα και χρίζοντα βοήθειας. Επαγγελματίας από τη Βουλγαρία υποστήριξε ότι «υπάρχει μια διαφορά μεταξύ της παιδικής ηλικίας ενός παιδιού με πρόσθετες απαιτήσεις υποστήριξης και ενός άλλου παιδιού, αλλά εμείς, οι ειδικοί εκπαιδευτικοί και γενικοί εκπαιδευτικοί, θα πρέπει να διδάξουμε τα άλλα παιδιά πώς να αντιμετωπίζουν τα παιδιά μας, έτσι ώστε να μην υπάρχει καμία διαφορά». Η ιδέα ότι τα παιδιά πρέπει να διδάσκονται δεν τα θεωρεί ενεργά στη διαδικασία και μια εναλλακτική, πιο περιεκτική κοινοτική και βασιζόμενη στις δυνατότητες του παιδιού θα αναγνωρίσει τις δυνατότητες των παιδιών να αναπτύξουν τις δικές τους μεθόδους για προώθηση της μετάβασης π.χ. μέσα από τη χρήση μεθόδων που επιτρέπουν στα παιδιά με ειδικές ανάγκες να οδηγήσουν δραστηριότητες μετάβασης π.χ. παιχνίδια τύπου γνωριμίας έχουν σχεδιαστεί για να επιτρέπουν στα παιδιά να ασχολούνται με τους νέους τους συνομηλίκους. Βλέπουμε, επίσης, το θέμα αυτό να αναπαράγεται από έναν επαγγελματία Προσχολικής Αγωγής στη Σκωτία ο οποίος είπε: «Νομίζω ότι έχουμε κάνει πολλή δουλειά με τις οικογένειες, επίσης. Ξέρετε, δεν είναι μόνο τα παιδιά, εργαζόμενοι από μια 22 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ/ΒΕΛΤΙΣΤΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΔΙΚΤΥΟ FIESTA 2014
οικογενειακή προοπτική οι γονείς προσπαθούν να κατανοήσουν το παιδί από το υπόβαθρό τους και, ξέρετε, αυτό που, εκεί όπου ζουν και το είδος του περιβάλλοντος που έχουν συνηθίσει να έχουν. Και έτσι, αυτό το γεγονός το χρησιμοποιούμε στους χώρους εργασίας. Αλλά θέλω να πω για τη θεραπεία των παιδιών ως άτομα, ξέρεις, έχουν διαφορετικές ζωές και διαφορετικές απόψεις για τη ζωή, όπως, ξέρετε, αναμεταξύ τους. Έτσι, προσπαθούμε να επιτύχουμε τρόπον τινά τη θεραπεία τους ως άτομα και όχι ως σύνολο». Σε αντίθεση, οι επαγγελματίες οι οποίοι ήταν σε θέση να εξισορροπήσουν τις παραδοσιακές ιδέες για την ανάπτυξη του παιδιού με σύγχρονες ιδέες σχετικά με το παιχνίδι, την παιδαγωγική και την ένταξη έβλεπαν τα παιδιά ως ενεργούς συμμετέχοντες, δεν επέτειναν απλώς τα ελλείμματα του κάθε παιδιού, αλλά ξεκινούσαν διαδικασίες που επέτρεπαν την ενεργό συμμετοχή του παιδιού και τη μετατόπιση των σχέσεων εξουσίας στο μαθησιακό περιβάλλον. Καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι η μετάβαση και η ένταξη δεν πρέπει να χαρακτηρίζονται ως περιλαμβάνουσες ψεύτικες διχοτομίες και ότι Βέλτιστες Πρακτικές απαιτούν μια σύνθεση των εννοιολογικών ιδεών για την παιδική ηλικία και την αναπηρία. Διαφορετικές Έννοιες Ένταξης και Μετάβασης Οι επαγγελματίες φάνηκαν να εξισορροπούν μια σειρά διαφορετικών εννοιών ένταξης στην πρακτική τους. Για παράδειγμα, οι επαγγελματίες στην Κύπρο όρισαν την έννοια της ένταξης, ως τη διδασκαλία και την ένταξη των παιδιών, προσθέτοντας ότι επίσης σχετίζεται με την παροχή ίσων δικαιωμάτων για όλους. Οι ερωτηθέντες από την Ελλάδα έκαναν λόγο, επίσης, για μια μεταβατική διαδικασία που απαιτεί από τα ενδιαφερόμενα μέρη (επαγγελματίες, γονείς, μέλη της κοινότητας) να «ενθαρρύνουν τους πάντες να συμμετάσχουν σε εκπαιδευτικές διαδικασίες». Αυτό ενισχύει και πάλι την ιδέα ότι η μετάβαση δεν είναι μια γραμμική, αλλά είναι μια ολιστική διαδικασία. Οι Ιρλανδοί επαγγελματίες, τείνουν να χρησιμοποιούν τον όρο «ομαλοποίηση», όταν μιλούν για τη μετάβαση και ένταξη δηλώνοντας ότι στη μετάβαση θα πρέπει να συμμετέχουν τα παιδιά που 23 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ/ΒΕΛΤΙΣΤΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΔΙΚΤΥΟ FIESTA 2014
πηγαίνουν στα ίδια τα γενικά σχολεία με τα αδέλφια ή τους φίλους, «Όντας ένα κανονικό παιδί υπό αυτή την έννοια». Αυτοί οι ερωτηθέντες γνώριζαν σαφώς τη διαφορά μεταξύ ένταξης (να βιώνουν ισότητα σε ένα περιβάλλον) και ενσωμάτωσης (να βρίσκονται σε ένα περιβάλλον με άνισους όρους). Οι επαγγελματίες, οι γονείς και τα παιδιά είχαν μια παρόμοια άποψη για το τι αποτελεί δίκαιη μετάβαση και ένταξη. Το εννοιολογικό τους πλαίσιο σε γενικές γραμμές χωρίζεται σε: επίτευξη διαφορετικότητας, να επιτρέπεται η ισότητα, η προώθηση μιας αίσθησης κοινότητας, η διατήρηση της αίσθησης του ανήκειν και η αλλαγή δομών εξουσίας μέσω της συμμετοχής. Όπως είπε ένας εκπαιδευτικός από την Ιρλανδία λέει «Νομίζω ότι αν ήταν βάσει των αναγκών και όχι των τίτλων, απλά γιατί ένα παιδί έχει ένα συγκεκριμένο τίτλο (διάγνωση) δεν σημαίνει ας πούμε ότι χρειάζεται 5 ώρες, οπότε σίγουρα αν το κάνετε αυτό με βάση τις ανάγκες τότε ο καθένας θα πάρει αυτό που χρειάζεται και όχι απλώς επειδή έχει ένα τίτλο μπορεί να μην το χρειαστεί». (Εκπαιδευτικός, Ιρλανδία) Εν ολίγοις, χρησιμοποιώντας ποσοτικά και ποιοτικά δεδομένα μπορούμε να συσχετίσουμε τις Βέλτιστες Πρακτικές με τις ακόλουθες έννοιες που έχουν εντοπιστεί μέσα σε τρεις θεματικές περιοχές: διαφορετικότητα και ισότητα, δημιουργία κοινότητας και αίσθησης του ανήκειν και αλλαγή της ιεραρχίας εξουσίας μέσω της συμμετοχής. Διαφορετικότητα και Ισότητα Βέλτιστες Πρακτικές στον τομέα αυτό συνδέονται με έννοιες όπως: Προσαρμογή περιβάλλοντος και εκπαιδευτικού συστήματος στις ανάγκες των μαθητών «Αντί για το αντίθετο» Ανοικτή συμπεριφορά σε διαφορετικά στυλ μάθησης και διαφορές από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς (εκπαιδευτικούς, γονείς, παιδιά) Σεβασμός στα δικαιώματα των παιδιών Σεβασμός στη διαφορετικότητα (που επιτρέπει την ποικιλομορφία των τοπικών επιλογών και ταυτοτήτων) Ελαχιστοποίηση των διαφορών (αφαιρώντας διάφορα εμπόδια στη μάθηση) Το δικαίωμα στην εκπαίδευση 24 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ/ΒΕΛΤΙΣΤΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΔΙΚΤΥΟ FIESTA 2014
Δημιουργία Κοινότητας και Αίσθησης του Ανήκειν Βέλτιστες Πρακτικές στον τομέα αυτό συνδέονται με: Δημιουργία μιας κοινής αίσθησης του ανήκειν Μια κοινοτική προσέγγιση (και όχι μόνο ειδικά για το περιβάλλον, την τάξη ή τον εκπαιδευτικό) Ενεργοποίηση της κοινωνικής και εκπαιδευτικής συμμετοχής σε κοινές δραστηριότητες Η ενεργός συμμετοχή και ενδιαφέρον από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς Προώθηση της ισότητας για όλους Τα παιδιά να αντιμετωπίζονται με τον ίδιο τρόπο, να είναι σε θέση να συμμετέχουν σε όλες τις δραστηριότητες, όχι μόνο εκείνες που σχετίζονται με το επίσημο πρόγραμμα σπουδών (π.χ. «πισίνα, κούνιες, παιχνίδια») Αλλαγή της Ιεραρχίας Εξουσίας μέσω της Συμμετοχής Βέλτιστες Πρακτικές στον τομέα αυτό συνδέονται με: Ενεργοποίηση της συμμετοχής στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων Μια ενεργή, δυναμική διαδικασία («Η λέξη κλειδί είναι πραγματικά διαδικασία στην ένταξη») Το να ακούς και να κάνεις αλλαγές με βάση το διάλογο Συμμετοχική εξατομίκευση της εκπαιδευτικής διαδικασίας και Παιδοκεντρική άρση των εμποδίων Συνεργασία της οικογένειας Είναι ενδιαφέρον ότι οι έννοιες αυτές επιδιώκουν να εξισορροπήσουν τις ατομικές, διαρθρωτικές, εξουσιαστικές/πολιτικές και πολιτιστικές πτυχές της μετάβασης και ένταξης. Δείχνουν επίσης ότι μερικές φορές τα παιδιά με αναπηρία φιλοδοξούν να αντιμετωπίζονται το ίδιο με τα άλλα παιδιά και άλλες φορές θέλουν να αναγνωρίζεται η ποικιλομορφία τους. Αυτό σημαίνει ότι οι επαγγελματίες και οι γονείς πρέπει να περνούν το χρόνο τους μιλώντας με τα παιδιά για τις διάφορες συνθήκες όπου απαιτούνται διαφορετικά πράγματα. Όπως λέει η Ina «Ένιωσα πολύ 25 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ/ΒΕΛΤΙΣΤΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΔΙΚΤΥΟ FIESTA 2014
ευπρόσδεκτη, όλοι με δέχτηκαν όπως είμαι και κανένας δεν ενήργησε παράξενα. Πραγματικά αισθάνομαι σαν στο σπίτι μου εκεί». Οι Επαγγελματίες πρότειναν ότι οι διαφορετικές ανάγκες των παιδιών θα μπορούσαν επίσης να σχετίζονται με τις έννοιες της δια- τομεακής της αλληλεπίδρασης των διαφορετικών βιολογικών και κοινωνικών/πολιτισμικών κατηγοριών στα καθημερινά περιβάλλοντα: Φύλο: ένας ερωτώμενος, όταν μίλησε για την πρακτική του, ανέφερε ότι «στα κορίτσια δίνεται συνήθως λιγότερη σημασία στην κοινότητά μας» Εθνικότητα: μια νηπιαγωγός ανέφερε ότι είχε συναντήσει «Πολλές περιπτώσεις παιδιών με διαφορετικά ήθη και έθιμα» που έπρεπε να λαμβάνονται υπόψη στην πρακτική τους Εμφάνιση: συμμετέχων διευθυντής/εκπαιδευτικός ανέφερε ότι τα μικρά παιδιά «Θα παρατηρήσουν και θα σχολιάσουν την εμφάνιση» και ότι η μετάβαση απαιτεί από τα παιδιά, τους γονείς και τους επαγγελματίες να δέχονται την διαφορά της παιδικής ηλικίας Ηλικία: ορισμένοι επαγγελματίες πρότειναν ότι θέματα διακρίσεων λόγω ηλικίας σε περιβάλλοντα θα μπορούσαν να οδηγήσουν τα παιδιά να αντιμετωπίσουν προβλήματα μετάβασης Πολιτισμός: ένας εκπαιδευτικός Δημοτικού από την Ισπανία, τόνισε σχετικά με το ρόλο και τη σημασία του πολιτισμού, ιδιαίτερα σε σχέση με το πώς αγγίζει θέματα φύλου και σχολικού περιβάλλοντος Ένας επαγγελματίας από την Καταλονία τόνισε ότι υπήρχε σχέση μεταξύ των διακρίσεων στο σπίτι και στο σχολικό περιβάλλον: «Νομίζω ότι πάνω απ 'όλα σχετίζονται με την κουλτούρα που έχουν οι γονείς και η οικογένεια. Για παράδειγμα, φανταστείτε ότι μια οικογένεια κάνει διακρίσεις εις βάρος μιας γυναίκας, αυτοί οι άνθρωποι ποτέ δεν θα συμπεριλάβουν μια γυναίκα ή ένα κορίτσι στην ένταξη: η γυναίκα θα πρέπει να κάνει κάποια πράγματα που ο άλλος δεν μπορεί να κάνει... Για παράδειγμα, πέρυσι είχα ένα αγόρι που δούλευε πολύ εδώ στο σχολείο, έπλενε τα ποτήρια, τα πιάτα, αλλά δεν έκανε τίποτα στο σπίτι. Η μητέρα του ήταν έκπληκτη για αυτή την ένταξη, όταν της το είπα. Επιπλέον, το πρώτο σχόλιο που έκανε στην τάξη ήταν ότι αυτό το είδος των πραγμάτων είναι γυναικείο. Δεν ξέρω: αυτό είναι δουλειά των κοριτσιών. Η ένταξη είναι δύσκολη για τα ανδροκρατούμενα σπίτια». (Εκπαιδευτικός Δημοτικού, Καταλονία) 26 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ/ΒΕΛΤΙΣΤΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΔΙΚΤΥΟ FIESTA 2014
Ένας επαγγελματίας στη Ρουμανία, που είχε δουλέψει με πολλά παιδιά από διαφορετικές εθνικές καταγωγές δήλωσε ότι «Εύκολα για το παιδί, είναι πολύ σημαντικό να υπάρχει επικοινωνία μεταξύ των υπηρεσιών και των τμημάτων: ομαλή κίνηση από ένα εκπαιδευτικό περιβάλλον στο άλλο. Οι βασικοί εργαζόμενοι στηρίζουν τη διαδικασία μετάβασης. Αυξημένη συνεργασία μεταξύ της υγείας και της εκπαίδευσης, δηλαδή ένας επαγγελματίας που έχει κατάρτιση στην υγεία και την παιδεία» OT, Ιρλανδία «χειρισμός... αυτές οι καταστάσεις ήταν μια πολύ χρήσιμη εμπειρία» και ότι τον είχαν διδάξει «πολλά πράγματα». Θα πρέπει να σημειωθεί ότι δεν αναγνωρίζουν όλοι οι επαγγελματίες δια- τομεακά προβλήματα στα περιβάλλοντα τους, και υπήρχε μια σύνδεση μεταξύ των προσεγγίσεων ελλείμματος, μετάβασης και περιβάλλοντος που αγνοεί άλλα ζητήματα ισότητας: π.χ. ένας λογοθεραπευτής από τη Σκωτία υποστήριξε ότι «η ένταξη δεν πρέπει να συνδέεται με πτυχές που σχετίζονται με το φύλο, την εθνικότητα και την ηλικία, αλλά με τις ιδιαιτερότητες και τις ανάγκες του κάθε παιδιού και με προσαρμοσμένη χρήση μεθόδων στις ανάγκες του/της». Αυτό οδήγησε ορισμένους επαγγελματίες να υποστηρίζουν ότι απαιτείται μεγαλύτερη κατάρτιση στις στρατηγικές, ώστε οι επαγγελματίες να ασχολούνται με θέματα της δια- τομεακής εφαρμογής: «Έχω ήδη εργάστεί με παιδιά που ανήκουν σε διαφορετικές εθνοτικές ομάδες ή θρησκείες, αλλά ποτέ δεν έχω λάβει κατάλληλη εκπαίδευση σε αυτόν τον τομέα και πιστεύω ότι η κατάρτιση για την αντιμετώπιση των διαφορών είναι απολύτως απαραίτητη. Απλά ενήργησα σύμφωνα με κάθε κατάσταση αυτού του είδους που έχω αντιμετωπίσει μέχρι τώρα». (Εκπαιδευτικός, Ρουμανία). Ερωτήσεις Κλειδιά που εγείρονται για Λήπτες Αποφάσεων, Γονείς, Παιδιά και Επαγγελματίες Υπάρχει τεκμήριο ένταξης σε εθνικές/τοπικές πολιτικές που μειώνει την ανάγκη των γονέων να αγωνίζονται για αυτή; Υπάρχει επαγγελματική επίγνωση ότι οι γονείς και τα παιδιά μπορούν επίσης να είναι ειδήμονες για τη ζωή τους; 27 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ/ΒΕΛΤΙΣΤΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΔΙΚΤΥΟ FIESTA 2014
Οι επαγγελματίες είναι σε θέση να αναλύσουν τις σχέσεις εξουσίας που εντάσσονται στις διαδικασίες της μετάβασης; Έχουν τα παιδιά και οι γονείς επίγνωση των διαφόρων εννοιών της ένταξης, όταν καλούνται να κάνουν επιλογές σχετικά με τη μετάβαση; Η διαδικασία μετάβασης εξετάζει τα ευρύτερα εμπόδια στην ένταξη; 28 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ/ΒΕΛΤΙΣΤΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΔΙΚΤΥΟ FIESTA 2014
ΔΟΜΕΣ ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗΣ, ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΒΑΣΗΣ Εισαγωγή Αυτή η ενότητα προσδιορίζει το εύρος των δομών που μπορούν να χρησιμοποιηθούν προκειμένου να στηρίξουν την επιτυχή μετάβαση. Έχουμε εντοπίσει τρεις κύριους βασικούς τομείς Βέλτιστων Πρακτικών: προσβάσεις και δομές (π.χ. εξοπλισμός, χρονοδιαγράμματα στελέχωσης, ευέλικτες τοπικές και εθνικές πολιτικές), ευέλικτος σχεδιασμός (π.χ. που μπορεί να προσαρμοστεί σε διαφορετικά παιδιά και οικογενειακές προοπτικές) και ευέλικτη παιδαγωγική (π.χ. προσαρμοσμένο πρόγραμμα σπουδών, δημιουργικοί χώροι μάθησης και προσαρμοσμένα υλικά). Μελέτη Περίπτωσης 2 Μελέτη Περίπτωσης 2: Η ιστορία της Mary και του Stewart (Σκωτία, Ηνωμένο Βασίλειο) Η Mary και ο Stewart είναι δύο αδέρφια που ζουν στη Σκωτία, τα οποία είχαν βιώσει τη μετάβαση από την προσχολική στη σχολική αγωγή. Η Mary και ο Stewart είχαν φοιτήσει σε νηπιαγωγείο το οποίο συστεγάζεται με το τοπικό δημοτικό σχολείο. Ως εκ τούτου, τα παιδιά εξέφρασαν την επιθυμία τους για μετάβαση σε αυτό το σχολείο, το οποίο ήταν πιο προσιτό και με το οποίο ήταν εξοικειωμένα. Τα παιδιά, υποστήριξε η μητέρα τους, ήταν πολύ αναστατωμένα από την προοπτική αλλαγής των σχολείων. Είχαν «Γίνει μέρος της κοινότητας στο σχολείο» και η μετάβαση στο νέο περιβάλλον σήμαινε ότι θα έπρεπε να «Ξεκινήσουν ολόκληρη την εκπαίδευσή τους εκ νέου στο σχολείο». Η κόρη ιδιαίτερα, είχε αρχίσει να δείχνει σημάδια ανησυχίας και ήταν, τόνισε, από την προοπτική μιας τέτοιας αλλαγής. «Προσπαθώντας να πω σε ένα τετράχρονο, «δεν μπορείς να πας σε αυτό το σχολείο»... γιατί 29 ΔΟΜΕΣ ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗΣ, ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ, ΜΕΤΑΒΑΣΗΣ ΔΙΚΤΥΟ FIESTA 2014
τώρα νομίζει ότι έχει κάνει κάτι, δεν είναι κακό, αυτό δεν είναι μια λέξη που μπορώ να χρησιμοποιήσω, αλλά έχει κάνει κάτι που δεν της επιτρέπει να είναι σε αυτό το σχολείο... «Γιατί δεν μπορώ να πάω εκεί, τι έχω κάνει;», Έτσι, η ίδια δεν μπορεί να καταλάβει το σκεπτικό της κατανομής σε τάξεις ανά αριθμό μαθητών. Και το να προσπαθείς να εξηγήσεις το σκεπτικό σε ένα τετράχρονο, είναι λίγο δύσκολο, δεν είναι;» Το τοπικό συμβούλιο δεν αποδέχθηκε την πρόταση της οικογένειας να παρακολουθήσουν τα παιδιά τους ένα σχολείο στην περιοχή τους και αυτό οδήγησε την οικογένεια να ασκήσει έφεση και να περάσει από μια δύσκολη γραφειοκρατική διαδικασία, προκειμένου να ανατρέψει την απόφαση του συμβουλίου. Δύο βασικά ζητήματα προέκυψαν από τη διαδικασία αυτή: (1) Σχεδιασμός εκ των προτέρων σε τοπικό επίπεδο, θα μπορούσε να έχει κάνει το τοπικό σχολείο και τον τοπικό παιδικό σταθμό πιο προσιτά; (2) Μια ευέλικτη πολιτική θα μπορούσε να τεθεί σε εφαρμογή, που θα επέτρεπε στα παιδιά και τους γονείς να εισέλθουν σε διάλογο με το προσωπικό της τοπικής αυτοδιοίκησης για να καταλήξουν σε συμφωνία για το σχολείο φοίτησης παρά να περάσει σε μια δαπανηρή και χρονοβόρα διαδικασία εφέσεων. Το Νηπιαγωγείο των παιδιών (και πιο συγκεκριμένα οι νηπιαγωγοί και η διεύθυνση του σχολείου των παιδιών) ήταν πολύ υποστηρικτικοί προς τη μητέρα και «Πραγματικά [την] υποστήριζαν» Δήλωσε επίσης ότι το προσωπικό την είχε ενθαρρυνθεί να προσφύγει κατά της διαδικασίας και ήταν πολύ προσιτό «Είπαν επίσης ότι τα πάω πολύ καλά και ότι αν υπάρχει κάτι που μπορούμε να κάνουμε, να μας καλέσετε. Και η διευθυντής μού έδωσε το email της και το τηλέφωνο της... για να ενημερώνεται». Ως εκ τούτου, τίθεται το ζήτημα της συνέπειας μεταξύ της χρήσιμης προσέγγισης των επαγγελματιών σε ένα περιβάλλον και την άχρηστη προσέγγιση των επαγγελματιών σε ένα σύστημα τοπικής αυτοδιοίκησης. Ειδικότερα, εγείρει ερωτήματα σχετικά με το αν οι διαδικασίες διέπονται από ευέλικτους κανόνες, πολιτικές και ρυθμίσεις. Το περιβάλλον νηπιαγωγείου που η Mary και ο Stewart παρακολούθησαν χρησιμοποιούσε ένα ευέλικτο πρόγραμμα σπουδών/παιδαγωγική με επίκεντρο το παιδί. Αυτό γινόταν ώστε να επιτρέψουν στα παιδιά να έχουν ευέλικτες επιλογές για τις δραστηριότητες που λαμβάνουν 30 ΔΟΜΕΣ ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗΣ, ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ, ΜΕΤΑΒΑΣΗΣ ΔΙΚΤΥΟ FIESTA 2014