ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ : «TO ΙΚΑΙΩΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΑΛΛΟ ΑΠΏΝ»

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΏΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΤΙΤΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ : «ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ» ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ Γ. ΑΝ ΡΕΑΣ ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ : «TO ΙΚΑΙΩΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΑΛΛΟ ΑΠΏΝ» ΟΝΟΜΑ : ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ Γ. ΟΝΤΡΙΑ Α.Μ.: 1340199900399 ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ : 2003 2004

Αικατερίνη Γ. Όντρια «Το ικαίωµα Εργασίας των Αλλοδαπών» Αθήνα, Μάϊος 2004 2

ΙΑΓΡΑΜΜΑ ΥΛΗΣ Εισαγωγή σελ.6 1. Βασικές έννοιες σελ.8 α. Αλλοδαπά φυσικά πρόσωπα β. Νόµιµα και παράνοµα εργαζόµενοι αλλοδαποί γ. Το ελληνικό ίκαιο Καταστάσεως Αλλοδαπών δ. Κατηγορίες αλλοδαπών φυσικών προσώπων ε. Κοινό δίκαιο των αλλοδαπών 2. Γενικές παρατηρήσεις σελ.10 3. Η νοµική αντιµετώπιση του αλλοδαπού εργαζοµένου Α. Κατά το ιεθνές ίκαιο σελ.12 i. Προβλέψεις του διεθνούς δικαίου ii. ιεθνής προστασία του αλλοδαπού εργαζοµένου B. Στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης σελ.14 i. ιατάξεις του κοινοτικού δικαίου ii. Το δικαίωµα εργασίας των αλλοδαπών τρίτων χωρών στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Γ. Στην ελληνική έννοµη τάξη σελ.16 i. Συνταγµατικές διατάξεις ii. Συνταγµατική κατοχύρωση της έννοµης προστασίας των αλλοδαπών. iii. Η εφαρµογή της αρχής της ίσης µεταχείρισης και της ισότητας της αµοιβής στους αλλοδαπούς εργαζοµένους 4. Εθνικό νοµοθετικό πλαίσιο ρύθµισης της εργασίας των αλλοδαπών A. Προβλέψεις του εσωτερικού δικαίου- ο νόµος 2910/2001 σελ.19 i. Γενικά ii. Άδειες παραµονής για εργασία iii. Άδειες εργασίας αλλοδαπών. Β. Νοµική αντιµετώπιση των παράνοµα εργαζοµένων αλλοδαπών σελ.21 i. Γενικά. ii. «Λαθροµετανάστες»: Παρεµπόδιση εισόδου- Νοµιµοποίηση της παραµονής τους Γ. Η προστασία των αλλοδαπών εργαζοµένων από τις Ανεξάρτητες Ελληνικές ιοικητικές Αρχές σελ.23 i. Ο Συνήγορος του Πολίτη ii. Η Εθνική Επιτροπή για τα ικαιώµατα του Ανθρώπου

5. Το δικαίωµα εργασίας των λοιπών αλλοδαπών Α. Οι υπήκοοι των κρατών-µελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης σελ.25 i. Γενικά ii. Ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζοµένων iii. Ελευθερία εγκαταστάσεως και ελευθερία παροχής υπηρεσιών Β. Οι οµογενείς σελ.28 i. Γενικά ii. Η εργασία των οµογενών Γ. Οι πρόσφυγες σελ.29 i. Γενικά ii. Το νοµικό καθεστώς των προσφύγων κατά τη Σύµβαση της Γενεύης iii. Η εργασία των προσφύγων κατά το ελληνικό δίκαιο 6. Οι θέσεις της νοµολογίας Α. Χαρακτηριστικές αποφάσεις των ελληνικών δικαστηρίων σελ.31 i. Αποζηµίωση σε περίπτωση τραυµατισθέντος ή αποβιώσαντος αλλοδαπού, παράνοµα εργαζοµένου ii. Απαγόρευση δηµιουργίας εθιµικού κανόνα δικαίου iii. Απόλυση παράνοµα εργαζοµένου αλλοδαπού iv. Αποφάσεις επί αιτήσεων αναστολών εκτέλεσης Β. ιαπιστώσεις που προκύπτουν από τις θέσεις της νοµολογίας σελ.38 7. Τελικές επισηµάνσεις και παρατηρήσεις επί του θέµατος του δικαιώµατος εργασίας των αλλοδαπων σελ.42 8. Συµπέρασµα σελ.45 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ σελ.46 Παράρτηµα αποφάσεων σελ.48 ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Summary of subject σελ.55 4

Συντοµογραφίες ΑΚ ΑΠ βλ.αν..α.σ.ε. ΕΚ ΚατΑλλ.Ο.Ε. ΣΑΠ ΣΕ ΕΑ εδ. Ε Α Ε.Ε. ΕΕ Α εκδ. ΕΚΧ (ΕΚ) ΕΣ Α ΕφΑθ ΜΠρΑ ν. ν.δ. νµλγ ΝοΒ ΟΑΕ ΟΗΕ παρ. π.δ. ΣτΕ ΣτΠ τ. τµ. Αστικός Κώδικας Άρειος Πάγος βλέπε ανωτέρω ιάσκεψη για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη ικαστήριο Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων ίκαιο Καταστάσεως Αλλοδαπών ιεθνής Οργάνωση Εργασίας ιεθνές Σύµφωνο (ΟΗΕ) περί ατοµικών και πολιτικών δικαιωµάτων της 19.12.1966 ιεθνής σύµβαση εργασίας Επιτροπή Αναστολών εδάφιο Ευρωπαϊκό ικαστήριο των ικαιωµάτων του Ανθρώπου Ευρωπαϊκή Ένωση Εθνική Επιτροπή για τα ικαιώµατα του Ανθρώπου έκδοση Κοινοτικός Χάρτης των θεµελιωδών κοινωνικών δικαιωµάτων των εργαζοµένων της 9.12.1989 Ευρωπαϊκή Σύµβαση για την προάσπιση των δικαιωµάτων του ανθρώπου και των θεµελιωδών ελευθεριών της 4.11.1960 Εφετείο Αθηνών Μονοµελές Πρωτοδικείο Αθηνών νόµος νοµοθετικό διάταγµα νοµολογία «Νοµικό Βήµα» (περιοδικό) Οργανισµός Απασχόλησης Εργατικού υναµικού Οργανισµός Ηνωµένων Εθνών παράγραφος προεδρικό διάταγµα Συµβούλιο της Επικρατείας Συνήγορος του Πολίτη τόµος τµήµα 5

Εισαγωγή Το δικαίωµα της εργασίας των αλλοδαπών στην Ελλάδα, αποτελεί ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον θέµα διότι αφορά µία ιδιαίτερα ευαίσθητη κατηγορία εργαζοµένων που είναι οι αλλοδαποί, το νοµικό καθεστώς των οποίων εµφανίζει αρκετές ιδιαιτερότητες. Το ζήτηµα της εργασίας των αλλοδαπών, και ειδικότερα των παράνοµα απασχολούµενων αλλοδαπών, είναι λογικό να απασχολεί τόσο την ελληνική έννοµη τάξη, όσο και τη διεθνή κοινότητα, αφού δηµιουργεί οξύτατα προβλήµατα στην οικονοµία, στην αγορά εργασίας, στην εσωτερική ασφάλεια των κρατών, στα εθνικά συστήµατα κοινωνικής ασφάλισης, αλλά και στις εξωτερικές σχέσεις των χωρών 1. Το δικαίωµα της εργασίας των αλλοδαπών, αποτελεί το αντικείµενο της παρούσας εργασίας,η οποία απαρτίζεται από οκτώ ενότητες. Στην πρώτη ενότητα περιλαµβάνονται µερικές βασικές έννοιες που είναι απαραίτητες για την καλύτερη κατανόηση του θέµατος, όπως ο ορισµός του αλλοδαπού φυσικού προσώπου, η διάκριση των αλλοδαπών σε νόµιµα και παράνοµα εργαζόµενους, το δίκαιο που ρυθµίζει το νοµικό καθεστώς των αλλοδαπών στην Ελλάδα, καθώς και οι ειδικότερες κατηγορίες που διακρίνονται οι αλλοδαποί. Τέλος, γίνεται αναφορά στο κοινό δίκαιο των αλλοδαπών, που ρυθµίζει τη νοµική κατάσταση των εν γένει αλλοδαπών, των υπηκόων δηλαδή τρίτων χωρών πλην της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στους οποίους άλλωστε θα επικεντρώσουµε και την προσοχή µας κατά την ανάλυση της παρούσας εργασίας. Στην δεύτερη ενότητα περιλαµβάνονται µερικές γενικές παρατηρήσεις.μεταξύ των άλλων,αιτιολογείται για ποιό λόγο οι διατάξεις που αφορούν τους αλλοδαπούς εργαζοµένους,ανήκουν κατά σηµαντικό µέρος στους κανόνες δηµοσίας τάξεως. Η τρίτη ενότητα αφορά τη νοµική αντιµετώπιση του αλλοδαπού εργαζόµενου από την σκοπιά του ιεθνούς δικαίου, του κοινοτικού δικαίου και του ελληνικού δικαίου. Στο χώρο του διεθνούς δικαίου, η σχετική αναφορά στις νοµοθετικές προβλέψεις δεν αφορά µόνο τις διατάξεις του διεθνούς δικαίου που σχετίζονται άµεσα µε το εν λόγω θέµα, αλλά και αυτές που σχετίζονται (µερικές φορές σε µεγαλύτερο 1 Το εν λόγω θέµα παρουσιάζει εξαιρετικά ενδιαφέρουσες οικονοµικές πτυχές. Είναι γνωστός ο προβληµατισµός που δηµιουργείται σχετικά µε το θέµα της κατάληψης θέσεων εργασίας από αλλοδαπούς,ιδιαίτερα θέσεων που εµφανίζουν σηµαντική ζήτηση από πλευράς εγχωρίου εργατικού δυναµικού. Από την άλλη πλευρά, πολλές ελπίδες στηρίζονται στις ασφαλιστικές εισφορές των µεταναστών,για την άµβλυνση των προβληµάτων που σχετίζονται µε τα ασφαλιστικά ταµεία 6

βαθµό) έµµεσα µε αυτό. Η νοµοθετική αντιµετώπιση του σχετικού ζητήµατος, στο χώρο του κοινοτικού δικαίου περιλαµβάνει την κατηγορία των αλλοδαπών υπηκόων τρίτων χωρών πλην της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που εργάζονται σε χώρες µέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Όσον αφορά την αντιµετώπιση του αλλοδαπού εργαζόµενου από την ελληνική έννοµη τάξη, γίνεται αναφορά στο υπάρχον άµεσο και έµµεσο συνταγµατικό πλαίσιο, που σχετίζεται µε το εξεταζόµενο θέµα και ειδικότερα στην εφαρµογή της αρχής της ίσης αµοιβής. Αµέσως µετά, στην τέταρτη ενότητα. γίνεται αναφορά στο δηµιουργηθέν (µε βάση τους κανόνες του διεθνούς δικαίου,τους αντίστοιχους του κοινοτικού και τους συνταγµατικούς) νοµοθετικό και λοιπό κανονιστικό εσωτερικό νοµικό πλαίσιο. Ειδικότερα αναλύονται οι διατάξεις του νόµου 2910/2001, που είναι ο βασικός νόµος περί αλλοδαπών, που σχετίζονται µε την εργασία των αλλοδαπών, όπως είναι οι διατάξεις που ρυθµίζουν τη χορήγηση άδειας παραµονής και άδειας εργασίας (η οποία αποτελεί και την βασική προϋπόθεση για τη νοµιµοποίηση των αλλοδαπών εργαζοµένων). Στο δεύτερο σκέλος αυτής της ενότητας εξετάζεται η νοµική θέση των παράνοµα εργαζοµένων αλλοδαπών, η αντιµετώπιση των λαθροµεταναστών, καθώς και τα µέτρα που έχει λάβει η χώρα µας τόσο για την παρεµπόδιση της εισόδου των λαθροµεταναστών, όσο και για τη νοµιµοποίηση της παραµονής τους. Ενώ, το τρίτο σκέλος αναφέρεται στην προστασία των αλλοδαπών εργαζοµένων από τις Ανεξάρτητες ιοικητικές Αρχές. Στην πέµπτη ενότητα γίνεται µια σύντοµη αναφορά στο δικαίωµα εργασίας των λοιπών κατηγοριών αλλοδαπών προσώπων, δηλαδή, των κοινοτικών εργαζοµένων, των οµογενών και των προσφύγων. Οι κατηγορίες αυτές εξετάζονται ξεχωριστά από τους εν γένει αλλοδαπούς, διότι διέπονται από διαφορετικά νοµικά καθεστώτα. Στην έκτη ενότητα παρατίθενται χαρακτηριστικές αποφάσεις των ελληνικών δικαστηρίων,κυρίως αυτές που αφορούν τους παράνοµα εργαζοµένους αλλοδαπούς. Για την καλύτερη παρακολούθηση του θέµατος, οι εν λόγω αποφάσεις κατηγοριοποιούνται, µε βάση το κύριο στοιχείο της προκύπτουσας διαφοράς. Επίσης στο δεύτερο σκέλος αυτής της ενότητας,περιλαµβάνονται διαπιστώσεις που προκύπτουν από τις θέσεις της νοµολογίας. Η έβδοµη ενότητα περιλαµβάνει τελικές επισηµάνσεις, παρατηρήσεις και σκέψεις που προκύπτουν από την ανάλυση του θέµατος του δικαιώµατος εργασίας των αλλοδαπών. Τέλος, η όγδοη ενότητα, περιλαµβάνει το βασικό συµπέρασµα που προέκυψε από την παρούσα εργασία. 7

1. Βασικές έννοιες Α. Αλλοδαπά φυσικά πρόσωπα Αλλοδαπό φυσικό πρόσωπο είναι εκείνο που έχει άλλη (εκτός από την ελληνική) ιθαγένεια ή που δεν έχει την ιθαγένεια κανενός Κράτους (ανιθαγενής). Αυτό ορίζει η διάταξη του αρθρου 1 παρ.1 (α) του νόµου 2910/2001 για την είσοδο και παραµονή αλλοδαπών στην ελληνική επικράτεια. Το στοιχείο της ιθαγένειας ενός ατόµου είναι, κατά συνέπεια, εκείνο που προσδιορίζει το εάν το υπό κρίση άτοµο θα θεωρηθεί ηµεδαπός ή αλλοδαπός 2. Β. Νόµιµα και παράνοµα εργαζόµενοι αλλοδαποί Σε µια χώρα, όπως και στην Ελλάδα, δεν βρίσκονται µόνον οι νόµιµα εισερχόµενοι αλλοδαποί, αλλά και αυτοί που εισέρχονται παράνοµα και οι οποίοι διαµένουν, κυκλοφορούν και πολλές φορές εργάζονται σε αυτήν χωρίς τις νόµιµες διαδικασίες και προϋποθέσεις. Με βάση τη διαπίστωση αυτή θα διακρίναµε τα αλλοδαπά φυσικά πρόσωπα σε δύο κατηγορίες: σε εκείνους που βρίσκονται νόµιµα στη χώρα και σε εκείνους που είναι παράνοµοι. Στην πρώτη κατηγορία θα κατατάσσαµε όλους εκείνους τους αλλοδαπούς οι οποίοι έρχονται στη χώρα µας και διαµένουν σε αυτήν µετά από τη λήψη ειδικής άδειας παραµονής από τις αρµόδιες ελληνικές αρχές, όπως µεταξύ άλλων τους καλλιτέχνες, τους εµπόρους, τους εργαζόµενους µισθωτούς, µη µισθωτούς και ελεύθερους επαγγελµατίες κ.α. Στη δεύτερη κατηγορία των αλλοδαπών φυσικών προσώπων θα κατατάσσαµε όλους εκείνους τους αλλοδαπούς που εισέρχονται παράνοµα (λαθροµετανάστες, οικονοµικοί πρόσφυγες), αλλά και όσων αλλοδαπών η άδεια παραµονής στη χώρα µας έχει λήξει και δεν ανανεώθηκε για διάφορους λόγους. Γ. Το ελληνικό ίκαιο Καταστάσεως Αλλοδαπών Το νοµικό καθεστώς των αλλοδαπών φυσικών και νοµικών προσώπων στην ελληνική επικράτεια, ρυθµίζει το ελληνικό δίκαιο καταστάσεως αλλοδαπών ( ΚατΑλλ). Κάθε χώρα έχει το δικό της ΚατΑλλ. Το ελληνικό καταλλ, όπως αυτό ισχύει σήµερα, εξοµοιώνει καταρχήν τους αλλοδαπούς προς τους ηµεδαπούς, τουλάχιστον στο πεδίο του ιδιωτικού δικαίου. Σήµερα, ο αλλοδαπός απολαµβάνει, καταρχήν των αυτών αστικών δικαιωµάτων µε τον ηµεδαπό (άρθρο 4 ΑΚ), εκτός από εκείνα τα οποία η 2 Στην υπόθεση Nottebohm το ιεθνές ικαστήριο της Χάγης τόνισε πως η ιθαγένεια ενός προσώπου, για να αντιταχθεί διεθνώς, πρέπει να εκφράζει γνήσιο δεσµό (Genuine Link) µε την πολιτεία που τη χορήγησε. 8

ελληνική πολιτεία αρνείται σε αυτόν µε ειδικές διατάξεις (άρθρο 9 ΕισΝΑΚ). Οι λόγοι που υπαγορεύουν τη διακρίνουσα µεταχείριση των αλλοδαπών είναι λόγοι ασφάλειας, οικονοµικοί και δηµοσιονοµικοί, δηµογραφικοί, λόγοι ανταπόδοσης ή εξασφάλισης αµοιβαιότητας και, τέλος, γενικότεροι λόγοι αυξηµένης προστασίας των ηµεδαπών. Το τµήµα του ΚατΑλλ που κυρίως µας ενδιαφέρει είναι ειδικότερα οι κανόνες εκείνοι του ελληνικού ουσιαστικού δικαίου µε τους οποίους ρυθµίζεται το ιδιαίτερο καθεστώς των αλλοδαπών που βρίσκονται στη χώρα µας 3. Ανάλογα µε την κατηγορία των αλλοδαπών της οποίας το ιδιαίτερο καθεστώς ρυθµίζουν αυτοί οι κανόνες, διακρίνουµε το ελλ ΚατΑλλ σε τέσσερις ειδικότερες κατηγορίες.. Κατηγορίες αλλοδαπών φυσικών προσώπων Τα αλλοδαπά φυσικά πρόσωπα µπορούν να διακριθούν στις εξής κατηγορίες: α) οι αλλοδαποί οι οποίοι δεν έχουν την «ευρωπαϊκή» ιθαγένεια ή ορθότερα που δεν έχουν την ιθαγένεια της «Ευρωπαϊκής Ένωσης», πρόκειται για υπηκόους τρίτων χωρών/µη κοινοτικών, β) οι κοινοτικοί υπήκοοι, δηλ. οι αλλοδαποί υπήκοοι Κράτους-µέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης, γ) οι πολιτικοί πρόσφυγες και οι ανιθαγενείς, τους οποίους η ελληνική πολιτεία προστατεύει µε βάση ιεθνείς Συµβάσεις που έχει υπογράψει και κυρώσει και, τέλος, δ) οι αλλοδαποί οµογενείς. Ε. Κοινο δικαιο των αλλοδαπών Η νοµική κατάσταση των αλλοδαπών που ανήκουν στην πρώτη κατηγορία (και που είναι πολυπληθέστεροι), αποτελεί αυτό που θα µπορούσε να ονοµασθεί κοινό δίκαιο των αλλοδαπών. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο βασικός νόµος για το νοµικό καθεστώς των αλλοδαπών στη Χώρα µας, ο ν. 2910/2001 (σύµφωνα µε τη ρητή διάταξη του αρθρου 2 αυτού) δεν εφαρµόζεται στους «κοινοτικούς» υπηκόους 4 ούτε στους πρόσφυγες 5. Στην παρούσα εργασία θα επικεντρώσουµε, κυρίως, την προσοχή 3 Οι σχετικές διατάξεις που αναφέρονται στους αλλοδαπούς φέρουν χαρακτήρα κανόνων δηµοσίου δικαίου και αποτελούν ξεχωριστό κλάδο, τον οποίο οι µεν γάλλοι χαρακτηρίζουν µε τον όρο Condition juridique des etrangers, οι δε γερµανοί µε τον όρο Fremdenrecht και οι άγγλοι µε τον όρο Legal Condition of Aliens. 4 Κατ ακρίβειαν, το αρ.2 στοιχ.α ν.2910/2001 ορίζει, ότι ο νόµος αυτός δεν εφαρµόζεται «στα πρόσωπα των οποίων η είσοδος και η έξοδος, καθώς και η εν γένει κίνηση, διαµονή, εγκατάσταση και απασχόληση στο ελληνικό έδαφος ρυθµίζονται από κανόνες του κοινοτικού δικαίου». 5 Μάλιστα ο ν.2910/2001 δεν εφαρµόζεται όχι µόνον στους αναγνωρισµένους πρόσφυγες, αλλά ούτε και σε εκείνους που έχουν απλώς υποβάλει αίτηση για την αναγνώριση τους ως 9

µας στην πρώτη κατηγορία αλλοδαπών και συγκεκριµένα θα εξετάσουµε σε γενικές γραµµές τη νοµική κατάσταση των αλλοδαπών που προέρχονται από τρίτες χώρες πλην της Ευρωπαϊκής Ένωσης και οι οποίοι διαµένουν και εργάζονται στη χώρα µας. Ειδικά όσον αφορά στους αλλοδαπούς που είναι υπήκοοι κράτους-µέλους της Ε.Ε., αυτοί ως έχοντες την «Ευρωπαϊκή Ιθαγένεια» τακτοποιούνται εντελώς διαφορετικά µε βάση το κοινοτικό δίκαιο που σε πολλές περιπτώσεις τους εξισώνει µε τους ηµεδαπούς υπηκόους. 2. Γενικές παρατηρήσεις Οι παρακάτω γενικές παρατηρήσεις δεν ανήκουν εξ ολοκλήρου στο χώρο του δικαίου. Όλες τους όµως, εκτιµάται ότι βοηθούν στην κατανόηση του εξεταζοµένου θέµατος,καθώς και στην κατανόηση των θέσεων της νοµολογίας, ιδιαίτερα αυτών που αφορούν τους παράνοµα εργαζοµένους αλλοδαπούς. Ειδικότερα,λεκτέα επί του εν λόγω θέµατος, είναι µεταξύ των άλλων και τα εξής: i) Είναι προφανές ότι η άφιξη ενός αλλοδαπού εργαζόµενου στο έδαφος της χώρας µας, θέτει το βασικό ζήτηµα του εντοπισµού της νοµοθεσίας, η οποία θα εφαρµοστεί στις εργασιακές σχέσεις που αναπτύσσει. Βεβαίως, το ελληνικό εργατικό δίκαιο εφαρµόζεται σε κάθε είδους µισθωτή εργασία που παρέχεται στην Ελλάδα, ανεξάρτητα από την υπηκοότητα του εργαζοµένου, χωρίς βέβαια να αποκλείεται, στο µέτρο που δεν εµποδίζουν υπέρτεροι συνταγµατικοί κανόνες 6 ή κανόνες που προκύπτουν από διεθνείς δεσµεύσεις, ο κοινός νοµοθέτης να περιορίσει την εφαρµογή κάποιων διατάξεων µόνο στους ηµεδαπούς ή να προβλέψει διακριτική (ευνοϊκότερη ή δυσµενέστερη) µεταχείριση των αλλοδαπών σε σχέση µε τους ηµεδαπούς εργαζόµενους. ii) Η εισροή αλλοδαπών εργαζοµένων στη χώρα µας έχει σηµαντικές επιπτώσεις όχι µόνο σε συναφείς κοινωνικούς παράγοντες όπως είναι η ανεργία,αλλά και στο σύνολο της οικονοµίας γενικότερα 7. Επισηµαίνεται δε ότι οι επιδράσεις αυτές, προσφύγων (αρ. 2 παρ. 1 στοιχ. γ ν.2910/2001). Επί πλέον ορίζει, ότι ο «πρόσφυγας συνεχίζει να υπάγεται στο καθεστώς των προσφύγων, έστω και αν εξέλιπαν οι λόγοι βάσει των οποίων αναγνωρίστηκε, εφ όσον λόγω µακράς διαµονής απέκτησε ισχυρούς κοινωνικούς, οικονοµικούς και οικογενειακούς δεσµούς µε τη Χώρα» (αρ. 2 παρ. 1 στοιχ. β ). 6 Όπως είναι το άρθρο 22 παρ.1 εδ.β Σ.,που καθιερώνει την αρχή της ισότητας της αµοιβής. 7 Ενδεικτικά αναφέρονται οι αλυσιδωτές αντιδράσεις που προκαλούνται στις τιµές των αγαθών και υπηρεσιών επειδή το κόστος τους µειώνεται,λόγω της χαµηλότερης κατά κανόνα αµοιβής του παραγωγικού συντελεστή εργασίας, η αύξηση των φορολογητέων εσόδων από τη 10

µπορεί να διαφοροποιούνται σηµαντικά στην περίπτωση ενός αλλοδαπού εργαζοµένου που εργάζεται νόµιµα, από ένα αντίστοιχο που εργάζεται παράνοµα. Για παράδειγµα η ανεργία των ελλήνων εργαζοµένων εκτιµάται ότι θα είναι υψηλότερη στην περίπτωση των παράνοµα εργαζοµένων,απ ότι στην περίπτωση των νοµίµων,διότι επειδή το ηµεροµίσθιο στην πρώτη περίπτωση,είναι κατά κανόνα πολύ χαµηλότερο του δευτέρου 8, προτιµάται από τους εργοδότες,ο εν λόγω εργαζόµενος έναντι του ηµεδαπού,σε πολύ περισσότερες περιπτώσεις. iii) Η άδεια εργασίας, όπως είναι ευνόητο, είναι απολύτως απαραίτητη,διότι εκτός των άλλων,δίδεται η δυνατότητα στην ελληνική πολιτεία,να ελέγχει τις επιδράσεις της εν λόγω εργασίας σε κρίσιµους οικονοµικούς και κοινωνικούς δείκτες και µε το δεδοµένο ότι οι εν λόγω σχέσεις εργασίας είναι πάντα σχέσεις εργασίας ορισµένου χρόνου, να αναπροσαρµόζει, εάν αυτό είναι αναγκαίο,τη στάση της,ευχερεια που δεν υπάρχει όταν η εργασία είναι παράνοµη. iv) Αβίαστα προκύπτει το συµπέρασµα από τα ανωτέρω, ότι οι σχετικοί κανόνες δικαίου που αφορούν το υπόψη θέµα,κατά ένα µεγάλο µέρος τους εντάσσονται στους κανόνες «δηµοσίας τάξεως», συνδέονται προεχόντως µε το δηµόσιο συµφέρον και επιβάλλεται η πιστή εφαρµογή τους. Εξάλλου σε πολλές περιπτώσεις, το σχετικό δηµόσιο συµφέρον αφορά κατ εξοχήν ευαίσθητες περιοχές του δηµοσίου βίου, όπως είναι η δηµόσια υγεία 9. v) Ο ευαίσθητος χώρος των εργαζοµένων αλλοδαπών περικλείεται, µεταξύ άλλων, από δύο ενότητες διατάξεων οι οποίες εµφανίζουν διαφορετικά χαρακτηριστικά. Η µία ενότητα περιλαµβάνει όλες εκείνες τις διατάξεις που σχετίζονται µε το δηµόσιο συµφέρον, όπως προαναφέρθηκε.είναι διατάξεις που περιέχουν σε σηµαντικότατο βαθµό, κανόνες δηµοσίας τάξεως, επιβάλλουν ελέγχους και περιορισµούς, επιφυλάσσουν σηµαντικές κυρώσεις για τους παραβάτες και λόγω των χαρακτηριστικών τους αυτών, ερµηνεύονται από τη νοµολογία, κατά κανόνα «στενά». Η δεύτερη ενότητα περιλαµβάνει τις διατάξεις του εργατικού δικαίου, οι οποίες λόγω φορολόγηση του αποκτούµενου εισοδήµατος των αλλοδαπών, καθώς και η ενίσχυση των εσόδων των ασφαλιστικών οργανισµών. Τόσο όµως τα παραπάνω φορολογικά έσοδα όσο και τα έσοδα των ασφαλιστικών οργανισµών,µπορεί να χαθούν αν ο αλλοδαπός εργάζεται παράνοµα στη χώρα. Σε µια τέτοια περίπτωση βεβαίως,το κόστος παραγωγής των προϊόντων ή παροχής υπηρεσιών µπορεί να είναι µικρότερο,για προφανείς λόγους από το αντίστοιχο του νόµιµα εργαζοµένου αλλοδαπού. 8 Πολλές φορές το ηµεροµίσθιο,είναι ακόµα χαµηλότερο, διότι ο παράνοµα απασχολούµενος πολλές φορές «εκβιάζεται» από τον εργοδότη του και δεν αντιδρά στη διαµόρφωση ενός εξαιρετικά χαµηλού ηµεροµισθίου. 9 Το γεγονός ότι οι παράνοµα εργαζόµενοι αλλοδαποί, δεν είναι γνωστοί στις αρχές, καθιστά συνήθως αδύνατο τον υγειονοµικό τους έλεγχο. 11

της φύσης και του σκοπού τους 10, επιδέχονται ευρείες ερµηνείες. Τέλος δεν πρέπει να παροράται η σηµασία µιας τρίτης ενότητας, που αφορά θεµελιώδη ανθρώπινα δικαιώµατα που αφορούν την αξία του ανθρώπου και την προσωπικότητά του. vi) Εξαιτίας των προαναφερθέντων, επιβάλλεται να υπάρχει ένας «συγκερασµός», των τριών αυτών ενοτήτων διατάξεων 11, συγκερασµός που θα γίνεται κατά περίπτωση και που έχει, εκτός των άλλων, ως αποτέλεσµα να καθιστά το έργο των δικαστηρίων εξαιρετικά σηµαντικό αλλά και δυσχερές. 3. Η νοµική αντιµετώπιση του αλλοδαπού εργαζοµένου A. Κατά το διεθνές δίκαιο i. Προβλέψεις του διεθνούς δικαίου Στα πλαίσια του διεθνούς δικαίου έχουν τεθεί κάποιοι κανόνες οι οποίοι κατοχυρώνουν τη νοµική κατάσταση των αλλοδαπών. Οι κανόνες αυτοί του διεθνούς δικαίου, που εκφράζουν το ελάχιστο όριο της διεθνώς εγγυηµένης προστασίας των αλλοδαπών, σε καµία περίπτωση δεν εµποδίζουν την πολιτεία να θεσπίσει ευµενέστερη κατά πολύ µεταχείριση προς αυτούς. Από την εποχή της ιδρύσεως της το 1919 η ιεθνής Οργάνωση Εργασίας, ο πιο σοβαρός και επιτυχής διεθνής οργανισµός, έχει υιοθετήσει 172 διεθνείς συµβάσεις που ρυθµίζουν τις εργασιακές σχέσεις. Οι ισχύουσες διεθνείς συµβάσεις εργασίας καλύπτουν ευρύτατο φάσµα προστασίας των εργασιακών σχέσεων. Μεταξύ των µεγάλων συµβάσεων που ισχύουν σήµερα διεθνώς και ελέγχονται συστηµατικά από την ΟΕ είναι οι αρίθµ. 87/1948 (ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι και της συγκροτήσεως συνδικαλιστικών οργανώσεων), αρίθµ. 98/1949 και 154/1981 (συλλογικές διαπραγµατεύσεις), αρίθµ. 100/1951 (ισότητα αµοιβών), αρίθµ. 29/1930 (κατάργηση της αναγκαστικής εργασίας), αρίθµ. 111/1958 (κατάργηση των διακρίσεων στην εργασία και την απασχόληση). Συνοπτικά, οι σπουδαιότερες διατάξεις που ανευρίσκονται στο χώρο του διεθνούς δικαίου, είναι µεταξύ άλλων, 10 Οι εν λόγω διατάξεις λειτουργούν «υπέρ» του εργαζοµένου, γεγονός που εκτός των άλλων τους προσδίδει µία χαλαρότητα στα πλαίσια της ερµηνείας τους. 11 Που ευρίσκονται στο χώρο του διεθνούς,του κοινοτικού και του εσωτερικού δικαίου. 12

οι συµβάσεις των Ηνωµένων Εθνών που αναφέρονται άµεσα ή έµµεσα στους αλλοδαπούς εργαζοµένους 12. τα κείµενα της ΟΕ 13. οι διατάξεις που σχετίζονται µε το Συµβούλιο της Ευρώπης 14. δεσµεύσεις στο πλαίσιο της ΑΣΕ ( ιάσκεψη για την Ασφάλεια και την Συνεργασία στην Ευρώπη). ii. ιεθνής προστασία του αλλοδαπού εργαζοµένου Σήµερα έχουν συναφθεί πολλές ιεθνείς Συµβάσεις µεταξύ των διαφόρων πολιτειών επί θεµάτων καταστάσεως αλλοδαπών, µε τις οποίες επιδιώκεται ειδικότερα η προστασία του αλλοδαπού εργαζοµένου. Ο ιεθνής Οργανισµός Εργασίας ( ΟΕ) έχει επεξεργασθεί έναν καθόλα αξιόλογο αριθµό ιεθνών Συµβάσεων που άπτονται µεταξύ των άλλων και θεµάτων κατάστασης των αλλοδαπών εργατών και µεταναστών. Μεταξύ πολλών βλ. τη ιεθνή Σύµβαση Εργασίας αρίθµ. 111 για την διάκριση στην απασχόληση και το επάγγελµα (ν. 1424/1984), καθώς και τη ιεθνή Σύµβαση «περί εξοµοιώσεως των αλλοδαπών και ιθαγενών εργατών εν τη αποζηµιώσει των ατυχηµάτων εργασίας» που κυρώθηκε µε το ν.δ. της 30.10.1935. Ειδικότερα, ως προς την τελευταία αυτή.σ., η Ελλάδα,ως µέλος της ΟΕ, υποχρεούται να παρέχει στους υπηκόους των Συµβαλλοµένων Κρατών, που θα έπεφταν θύµατα εργατικών ατυχηµάτων στο έδαφός της, ή σε όσους ελκουν δικαιώµατα από αυτούς, τους ίδιους όρους αποζηµιώσεως, τους οποίους εξασφαλίζει και στους έλληνες υπηκόους κατά την αποζηµίωση των εργατικών ατυχηµάτων. 12 Ειδικότερα πρόκειται για την Οικουµενική ιακήρυξη των ικαιωµάτων του Ανθρώπου (άρθρο 13 παρ.2), το ιεθνές Σύµφωνο για τα Ατοµικά και Πολιτικά ικαιώµατα (άρθρο 12 παρ.2), το ιεθνές Σύµφωνο για τα οικονοµικά, κοινωνικά και µορφωτικά δικαιώµατα, η Σύµβαση των Ηνωµένων Εθνών περί καταργήσεως πάσης µορφής φυλετικών διακρίσεων, η Σύµβαση των Ηνωµένων Εθνών περί της νοµικής καταστάσεως των προσφύγων, η Σύµβαση των Ηνωµένων Εθνών περί της νοµικής καταστάσεως των ανιθαγενών, η ιεθνής Σύµβαση των Ηνωµένων Εθνών για την προστασία των µεταναστών εργατών και των µελών των οικογενειών τους. 13 Μεταξύ αυτών περιλαµβάνονται η ιακήρυξη της Φιλαδελφείας του 1944, καθώς και οι ΣΕ, υπ αρίθµ.2, 88, 96, 23, 111, 19, 48, 102, 118, 157, 44, 3, 103, 35, 36, 37, 39, 40, 55, 70, 121, 130, 21, 97, 143. 14 Ευρωπαϊκή Σύµβαση για την προάσπιση των δικαιωµάτων του ανθρώπου και των θεµελιωδών ελευθεριών και τα πρόσθετα πρωτόκολλά της, Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης, Ευρωπαϊκή Σύµβαση για το νοµικό καθεστώς των µεταναστών εργατών, Ευρωπαϊκή Σύµβαση για τη συµµετοχή των αλλοδαπών στη δηµόσια ζωή σε τοπικό επίπεδο, Ευρωπαϊκός Κώδικας Κοινωνικής Ασφάλισης και Ευρωπαϊκή Σύµβαση Κοινωνικής Ασφάλισης. 13

Επιπλέον, η χώρα µας έχει υπογράψει και διµερείς Συµφωνίες εποχιακής απασχόλησης εργατικού δυναµικού. Ειδικότερα, η Ελλάδα έχει υπογράψει και κυρώσει δύο ειδικές Συµφωνίες µε την Αλβανία (ν. 2482/1997) και τη Βουλγαρία (ν. 2407/1996) για την εποχιακή ενασχόληση αλλοδαπών µε τη ρήτρα της αµοιβαιότητας. B. Στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης i. ιατάξεις του κοινοτικού δικαίου Στο χώρο του πρωτογενούς και παραγώγου κοινοτικού δικαίου, υπάρχουν διατάξεις που αναφέρονται αφενός µεν στην ελευθερία της κυκλοφορίας και παροχής υπηρεσιών για τους κοινοτικούς εργαζοµένους στα κράτη µέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι οποίοι πλην µικρών εξαιρέσεων εγκαθίστανται και εργάζονται ελεύθερα στα κράτη αυτά 15, αφετέρου δε στους λοιπούς αλλοδαπούς εργαζοµένους, οι οποίοι εντάσσονται κυρίως στο εξεταζόµενο µε την παρούσα εργασία θέµα. Ειδικότερα οι διατάξεις αυτές αφορούν το πρόβληµα της µετανάστευσης και της παράνοµης απασχόλησης στην Κοινότητα, την ελεύθερη κυκλοφορία αλλοδαπού προσωπικού επιχειρήσεων που ασκούν το δικαίωµα ελεύθερης παροχής υπηρεσιών κ.λ.π 16. Μπορούµε προκαταρκτικά να κάνουµε δύο γενικές διαπιστώσεις: Αφενός, στο πλαίσιο της έννοµης κοινοτικής τάξης τα δικαιώµατα των µεταναστών εργαζοµένων από τρίτες µη κοινοτικές χώρες είναι κατ αρχήν περιορισµένα σε σχέση µε αυτά των µετακινούµενων κοινοτικών εργαζοµένων. Αφετέρου, δυνάµει του παράγωγου κοινοτικού δικαίου αλλά και δυνάµει των διεθνών συµφωνιών της κοινότητας µε τρίτες χώρες, οι µετανάστες εργαζόµενοι τρίτων χωρών διέπονται από µια ποικιλία ειδικών καθεστώτων, που ξεκινούν από την απόδοση πλήρους δικαιώµατος κυκλοφορίας και πλήρη εξοµοίωσή τους µε κοινοτικούς υπηκόους και περιορίζονται συχνότερα σε κάποιες ασθενείς αναγνωρίσεις ισότητας εργασιακής και κοινωνικοασφαλιστικής µεταχείρισής τους. Αυτό σηµαίνει ότι όλοι οι αλλοδαποί εργαζόµενοι τρίτων χωρών δεν διαθέτουν τα ίδια δικαιώµατα, τόσο στο επίπεδο της άσκησης του δικαιώµατος της ελεύθερης κυκλοφορίας και διαµονής όσο και στο επίπεδο των εργασιακών δικαιωµάτων που διαθέτουν σε κάθε χώρα µέλος της Κοινότητας. 15 Αναλυτικά για το δικαίωµα εργασίας των κοινοτικών υπηκόων βλ.παρακάτω στην παρούσα εργασία, κεφ.5 παρ. Α «Οι υπήκοοι των κρατων µελών της Ε.Ε.». 16 Περισσότερα για το θέµα αυτό και τις αναλυτικές διατάξεις του πρωτογενούς και του παραγώγου δικαίου, βλ. µεταξύ άλλων, Ιωάννη Ληξουριώτη, «Το νοµικό καθεστώς του µετανάστη µισθωτού στην Ελλάδα», εκδ. α. Σάκκουλα, Αθήνα, 1998, σ. 112 επόµ. καθώς και τα κείµενα των Συνθηκών και τα αντίστοιχα κείµενα του παραγώγου δικαίου. 14

ii. Το δικαίωµα εργασίας των αλλοδαπών τρίτων χωρών στην Ευρωπαϊκή Ένωση Οι µη κοινοτικοί µετανάστες εργαζόµενοι 17 που κατοικούν και απασχολούνται νόµιµα σε κράτη µέλη της Κοινότητας, διέπονται σε ό,το αφορά το καθεστώς διαµονής και εργασίας τους από το εσωτερικό δίκαιο της κάθε χώρας και κατ αρχήν δεν διαθέτουν το δικαίωµα ελεύθερης κυκλοφορίας που επιτρέπει µε βάση το άρθρο 48 της Συνθήκης της Ρώµης στους κοινοτικούς εργαζόµενους να αναζητούν ανεµπόδιστα απασχόληση σε οποιαδήποτε άλλη χώρα της Κοινότητας. Θέµατα σχετικά µε την απασχόληση στην Ευρωπαϊκή Ένωση υπηκόων µη κοινοτικών κρατών µπορεί να προκύψουν επίσης στο πλαίσιο εφαρµογής των ρυθµίσεων της ΣυνθΕΚ για το δικαίωµα ελεύθερης παροχής υπηρεσιών, στο µέτρο που η άσκηση του θεµελιώδους αυτού κοινοτικού δικαιώµατος συνδέεται αναγκαίως µε τη δυνατότητα των επιχειρήσεων, οι οποίες ασκώντας το δικαίωµα αυτό, παρέχουν υπηρεσίες σε άλλο απ αυτό που είναι µονίµως εγκαταστηµένες κοινοτικό κράτος, να µετακινούν ή να χρησιµοποιούν στο κράτος υποδοχής το δικό τους προσωπικό, ετσι ώστε να βρίσκονται σε µια θέση πραγµατικής ισότητας µε τους υπηκόους του κράτους υποδοχής. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στις σχετικές µε θέµατα εργασίας αλλοδαπών τρίτων χωρών εντός της Κοινότητας ρυθµίσεις, οι οποίες εµπεριέχονται σε ιεθνείς ή ιµερείς Συµβάσεις, τις οποίες έχει υπογράψει η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι οποίες δεσµεύουν και την Ελλάδα ως προς την εφαρµογή τους. Τέτοιες είναι κυρίως οι Ευρωπαϊκές Συµφωνίες ή οι Συµφωνίες Σύνδεσης που έχει υπογράψει η Κοινότητα µε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, αλλά και Συµφωνίες συνεργασίας µε τις χώρες του Μαγκρέµπ (τυνησία, Μαρόκο και Αλγερία), όπως επίσης η Συµφωνία για τον Ευρωπαϊκό Οικονοµικό Χώρο (ΕΟΧ) και Συµφωνίες που υπεγράφησαν στα πλαίσια της GATT (και κυρίως η Συµφωνία για την Ελεύθερη Παροχή Υπηρεσιών ή GATS). Βάσει των ρυθµίσεων αυτών, αναγνωρίζεται κατ αρχήν το δικαίωµα των υπηκόων των τρίτων χωρών να εισέρχονται νόµιµα σε κράτος µέλος προκειµένου να αναλάβουν µισθωτή εργασία ή να ασκήσουν ελεύθερο επάγγελµα ή επιχείρηση, ή και να παράσχουν προσωρινά υπηρεσίες, µε την επιφύλαξη εθνικών ρυθµίσεων σχετικά µε την άσκηση των δικαιωµάτων αυτών. Οι εθνικές ρυθµίσεις όµως δεν µπορούν σε καµία περίπτωση να περιορίζουν ή να µαταιώνουν την απόλαυση των δικαιωµάτων αυτών. 17 Ως µη κοινοτικός µετανάστης εργαζόµενος νοείται κάθε πρόσωπο που δεν διαθέτει την υπηκοότητα κράτους µέλους της Κοινότητας και έχει εισέλθει, παραµένει και εργάζεται, µε σχέση εξαρτηµένης εργασίας σε µία απ τις χώρες της Κοινότητας. 15

Γ. Στην ελληνική έννοµη τάξη i. Συνταγµατικές διατάξεις Το Σύνταγµά µας, εν αντιθέσει προς ορισµένα ξένα συντάγµατα, δεν περιορίζει την ελευθερία της εργασίας στους ηµεδαπούς. Το ελληνικό Σύνταγµα, περιλαµβάνει µία σειρά διατάξεων που σχετίζονται άµεσα ή έµµεσα µε το δικαίωµα εργασίας των αλλοδαπών. Συναφή άρθρα, µεταξύ άλλων, είναι το άρθρο 2 18, το άρθρο 5 19, το άρθρο 22 20, 25 21 του Σ., κ.λ.π. ii. Συνταγµατική κατοχύρωση της έννοµης προστασίας των αλλοδαπών Η Ελλάδα, όπως και πολλές άλλες χώρες, εκδηλώνει την πρόθεσή της να σεβαστεί «το ελάχιστο όριο» έννοµης προστασίας των αλλοδαπών και µε τη συνταγµατική κατοχύρωσή του. Έτσι, στο άρθρο 5 2 εδ.1 του Σ. ορίζει ότι «όλοι όσοι βρίσκονται στην ελληνική επικράτεια απολαµβάνουν την απόλυτη προστασία της ζωής, της τιµής και της ελευθερίας τους, χωρίς διάκριση εθνικότητας, φυλής, γλώσσας και θρησκευτικών ή πολιτικών πεποιθήσεων» 22. Ενώ το δεύτερο εδάφιο της ίδιας 18 Σύµφωνα µε το άρθρο αυτό, ο σεβασµός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν πρωταρχική υποχρέωση της πολιτείας. 19 Το εν λόγω άρθρο, προβλέπει, µεταξύ άλλων, το δικαίωµα του καθενός να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του και να συµµετέχει στην κοινωνική, οικονοµική και πολιτική ζωή της χώρας, το δικαίωµα κάθε ενός που ευρίσκεται στην ελληνική επικράτεια, να απολαµβάνει την απόλυτη προστασία της ζωής, της τιµής και της ελευθερίας, χωρίς διακρίσεις, υπό την επιφύλαξη των κανόνων του διεθνούς δικαίου και το απαραβίαστο της προσωπικής ελευθερίας. 20 Αναφέρεται στο δικαίωµα της εργασίας. 21 Σύµφωνα µε την παρ. 1 του άρθρου 25, «Τα δικαιώµατα του ανθρώπου ως ατόµου και ως µέλους του κοινωνικού συνόλου και η αρχή του κοινωνικού κράτους δικαίου τελούν υπό την εγγύηση του Κράτους...Τα δικαιώµατα αυτά ισχύουν και στις σχέσεις µεταξύ ιδιωτών στις οποίες προσιδιάζουν...» 22 Εποµένως, τα τρία αυτά έννοµα αγαθά τα απολαµβάνουν όλοι οι αλλοδαποί, εφόσον βρίσκονται στην ελληνική επικράτεια νόµιµα ή παράνοµα, µόνιµα ή προσωρινά, όπως ακριβώς και οι ηµεδαποί. Όσον αφορά όµως στην ελευθερία των αλλοδαπών γίνεται δεκτό ότι το ατοµικό αυτό δικαίωµα αφορά µόνο τη στενή έννοια του όρου δηλ.τη φυσική και σωµατική ελευθερία του αλλοδαπού και όχι και τα υπόλοιπα δικαιώµατα που πηγάζουν από αυτήν, όπως είναι η επαγγελµατική ή η οικονοµική του ελευθερία (Μάνεσης, Ατοµικές ελευθερίες, 1979, σελ. 123). 16

διάταξης ορίζει ότι «εξαιρέσεις επιτρέπονται στις περιπτώσεις που προβλέπει το διεθνές δίκαιο». Εποµένως, ενώ η ύπαρξη κανόνων δηµοσίου διεθνούς δικαίου περιβάλλει την έννοµη προστασία των αλλοδαπών µε εγγυήσεις διεθνούς δικαίου, η θέσπιση για το θέµα αυτό και κανόνων συνταγµατικού δικαίου ενισχύει αυτή την προστασία και µε συνταγµατικές εγγυήσεις. Άλλωστε, η εφαρµογή των γενικά παραδεδεγµένων κανόνων του διεθνούς δικαίου καθώς και οι ιεθνείς Συµβάσεις από την κύρωσή τους µε νόµο και τη θέση τους σε ισχύ, αναγνωρίζονται από το ίδιο το Σύνταγµά µας ότι αποτελούν αναπόσπαστο µέρος του εσωτερικού µας δικαίου και υπερισχύουν από κάθε άλλη αντίθετη διάταξη νόµου (άρθρο 28 1 εδ.1 Σ). Με το δεύτερο όµως εδάφιο η διάταξη του ως άνω άρθρου του Σ. θέτει την επιφύλαξη ότι «η εφαρµογή των κανόνων του ιεθνούς ικαίου και των ιεθνών Συµβάσεων στους αλλοδαπούς τελεί πάντοτε υπό τον όρο της αµοιβαιότητας» 23.Με την επιφύλαξη αυτή δείχνει ο συνταγµατικός νοµοθέτης να περιορίζει κατά κάποιο τρόπο την απόλυτη προστασία, που ο ίδιος χορηγεί µε τη διάταξη του άρθρου 5 2 εδ.1 του Σ., στους αλλοδαπούς. Η παρεχόµενη µέσω του Συντάγµατος προστασία στους αλλοδαπούς αναφέρεται στα ατοµικά δικαιώµατα. Όταν το Σ. δεν θέλει να κάνει διάκριση µεταξύ ελλήνων και αλλοδαπών στη συνταγµατική κατοχύρωση ενός ατοµικού δικαιώµατος, χρησιµοποιεί τον όρο «καθένας» 24 ή «κανένας». ιακρίσεις είναι δυνατόν να γίνουν για τους αλλοδαπούς µόνον όταν αυτές επιτρέπονται από άλλες διατάξεις του ίδιου του Συντάγµατος. Η παράλειψη εξάλλου, συνταγµατικής κατοχύρωσης ενός ατοµικού δικαιώµατος δεν σηµαίνει άρνηση του αντίστοιχου δικαιώµατος στους αλλοδαπούς, αλλά έλλειψη συνταγµατικών εγγυήσεων όσον αφορά στο περί ού ο λόγος δικαίωµα για αυτούς 25. Μερικές φορές επίσης, ο ίδιος ο συνταγµατικός νοµοθέτης επεκτείνει ένα ατοµικό δικαίωµα το οποίο επιφυλάσσει µόνο για τους ηµεδαπούς, να ασκείται αυτό 23 Στα πλαίσια πάντως των ατοµικών δικαιωµάτων που θέτουν οι ιεθνείς Συµβάσεις, όπως π.χ. η ΕΣ Α, ο όρος της αµοιβαιότητας δεν ισχύει και δεν ερευνάται. 24 Για παράδειγµα, το δικαίωµα ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας που καθιερώνει το άρθρο 5 1 του Σ, ανήκει σε όλους («καθένας») όσους βρίσκονται στην ελληνική επικράτεια, άρα και στους αλλοδαπούς που διαµένουν σ αυτήν νόµιµα. Αντίθετα, η ελευθερία εισόδου, εξόδου και γενικά, η ελευθερία κίνησης, παραµονής και εγκατάστασης στην Ελλάδα ως συνταγµατικό δικαίωµα κατοχυρώνεται µόνο για τους έλληνες (άρθρο 5 4 εδ.1 Σ). Για τους αλλοδαπούς το ζήτηµα αυτό ρυθµίζεται από το ν.2910/2001, που θα αναλυθεί στην επόµενη ενότητα. 25 Πλην όµως, υπάρχουν και ιεθνείς Συµβάσεις, όπως είναι αυτή της ΕΣ Α αλλά και άλλες διµερείς και πολυµερείς.σ. που καθιερώνουν το περί ού ο λόγος ατοµικό δικαίωµα. 17

και από αλλοδαπούς. Τέτοια είναι η περίπτωση της διάταξης του άρθρου 4 4 Σ., η οποία ορίζει ότι µόνον έλληνες πολίτες γίνονται δεκτοί στις δηµόσιες λειτουργίες εκτός από τις εξαιρέσεις που εισάγονται µε ειδικούς νόµους. ηλαδή είναι δυνατόν αλλοδαπός να προσληφθεί σε δηµόσια θέση εφόσον ειδικός νόµος το επιτρέψει. Τέλος, το Σύνταγµα καθιερώνει την ελευθερία της εργασίας, µε την έννοια της απαγόρευσης της αναγκαστικής εργασίας. Κανείς δεν µπορεί να εξαναγκασθεί σε εργασία γενικά ή συγκεκριµένα. Η αρνητική ελευθερία της εργασίας έχει ιδιαίτερη σηµασία και ο συντακτικός νοµοθέτης την κατοχυρώνει ρητά στο άρθρο 22 παρ.4 Σ., ορίζοντας ότι, οποιαδήποτε µορφή αναγκαστικής εργασίας απαγορεύεται 26. Την αναγκαστική εργασία απαγορεύουν επίσης οι διεθνείς διακηρύξεις των ατοµικών δικαιωµάτων 27, καθώς και διεθνείς συµβάσεις εργασίας. iii. Η εφαρµογή της αρχής της ίσης µεταχείρισης και της ισότητας της αµοιβής στους αλλοδαπούς εργαζοµένους Στον χώρο της εργασίας, οι περιπτώσεις παραβίασης της ελευθερίας έκφρασης, της συνδικαλιστικής ελευθερίας, της αρχής της ίσης µεταχείρισης κλπ, είναι πολύ συχνές. Η νοµικοπολιτική εξέλιξη έχει ήδη οδηγήσει στη συγκεκριµένη συνταγµατική ρύθµιση ορισµένων από τα θέµατα αυτά, που εµφανίζονται στον εργασιακό χώρο, όπως είναι η αρχή της ισότητας της αµοιβής 28. Είναι προφανές ότι η επιδίωξη καταβολής µειωµένης αµοιβής για την εργασία των αλλοδαπών σε σχέση µε την αµοιβή της εργασίας των ηµεδαπών είναι ο σηµαντικότερος, αν όχι ο µόνος λόγος που οι εργοδότες αναζητούν τη χρησιµοποίηση της απασχόλησης των αλλοδαπών, είτε ακολουθώντας τη νόµιµη διαδικασία είτε προσφεύγωντας στην «µαύρη εργασία». Η γενική αρχή της ισότητας εξειδικεύεται στον εργασιακό χώρο ως αρχή της ίσης µεταχείρισης των εργαζοµένων, της οποίας βασική έκφραση αποτελεί η συνταγµατικά κατοχυρωµένη ισότητα αµοιβής. Κατά το άρθρο 22 παρ.1 εδ.β «Όλοι οι εργαζόµενοι, ανεξάρτητα από φύλο ή άλλη διάκριση, έχουν δικαίωµα ίσης αµοιβής για παρεχόµενη εργασία ίσης αξίας». Η ισότητα της αµοιβής λοιπόν, αποτελεί θεµελιακή συνταγµατική αρχή, που πρέπει να εφαρµόζεται σε όλους τους εργαζοµένους που βρίσκονται εντός της ελληνικής Επικράτειας, ανεξαρτήτως εθνικότητας και ιθαγένειας. Ως αµυντικό δικαίωµα, το δικαίωµα της ισότητας στην αµοιβή στρέφεται όχι µόνο ενάντια στο κράτος-εργοδότη αλλά και ενάντια στον ιδιώτη-εργοδότη. Κάθε εργοδότης υποχρεούται να µην κάνει καµία διάκριση σε βάρος οιουδήποτε 26 Προβλέπονται πάντως στο Σ. και εξαιρέσεις από τον κανόνα αυτόν. 27 Άρθρο 4 παρ.2 ΕΣ Α και 8 παρ.3 ΣΑΠ. 28 Βλ. αναλυτικά για το θέµα αυτό Ανδρέα Γ. ηµητρόπουλο, «Συνταγµατικά ικαιώµατα», τόµος ΙΙΙ, Ι έκδοση, Αθήνα 2004, σελ. 371 επ. 18

εργαζόµενου ηµεδαπού ή αλλοδαπού. Αντίθετα, ο εργοδότης υποχρεούται να παρέχει ίση αµοιβή στους εργαζόµενους, που του παρέχουν εργασία ίσης αξίας, διαφορετικά παραβαίνει συνταγµατική υποχρέωση και προσβάλλει το αµυντικό δικαίωµα αµοιβής του εργαζόµενου, ο οποίος και δικαιούται να αξιώσει την καταβολή της διαφοράς. 4. Εθνικο νοµοθετικό πλαίσιο ρύθµισης της εργασίας των αλλοδαπών Α. Προβλέψεις του εσωτερικού δικαίου - ο νόµος 2910/2001 i. Γενικά Ο νέος νόµος 2910/2001 29, µετέβαλε το σύστηµα του προγενεστέρου νόµου 1795/1991 που αναφερόταν στην «είσοδο-έξοδο, παραµονή, εργασία, απέλαση αλλοδαπών και διαδικασία αναγνώρισης πολιτικών προσφύγων», ο οποίος διέκρινε µεταξύ της προέγκρισης εισόδου στην Ελλάδα του αλλοδαπού για εργασία, της άδειας εργασίας και της άδειας παραµονής για εργασία. Με τις νέες ρυθµίσεις, ο αλλοδαπός παρέχει νόµιµα την εργασία του στην Ελλάδα, εάν έχει άδεια παραµονής για εργασία στην χώρα µας. Για να του χορηγηθεί τέτοια άδεια παραµονής, αλλά και να καταστεί δυνατή η νόµιµη είσοδός του στο ελληνικό έδαφος για το σκοπό αυτό, δηλαδή για να χορηγηθεί θεώρηση (visa) για εργασία, θα πρέπει προηγουµένως ο εν λόγω αλλοδαπός να έχει λάβει άδεια εργασίας 30. Η εν λόγω άδεια µπορεί να ανανεωθεί 31. 29 Ο εν λόγω νόµος αφορά τους αλλοδαπούς τρίτων χωρών και όχι τους υπηκόους κρατών µελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τους οποίους ισχύει εντελώς διαφορετικό καθεστώς, βλ.αναλ.παρακάτω. 30 Η άδεια εργασίας χορηγείται από το Νοµάρχη, ύστερα από γνώµη της αστυνοµικής αρχής του νόµου για θέµατα που αφορούν τη δηµόσια τάξη και την ασφάλεια της χώρας (άρθρο 19 παρ. 1 και 7 ν. 2910/2001). 31 Ο χρόνος ισχύος της δοθείσας από το Νοµάρχη άδειας εργασίας είναι ετήσια και µπορεί να ανανεώνεται σε ετήσια βάση. Προϋποθέσεις για ανανέωση είναι η ύπαρξη σύµβασης εργασίας και η εκπλήρωση των φορολογικών και ασφαλιστικών υποχρεώσεων εκ µέρους του αλλοδαπού. Μετά από συνολική δεκαετή παραµονή του αλλοδαπού στην Ελλάδα, µπορεί να 19

Παράβαση των προαναφερθεισών διατάξεων, επιφέρουν σειρά κυρώσεων για τους παραβάτες, τόσο για τους αλλοδαπούς παράνοµα εργαζοµένους, όσο και για τους εργοδότες τους 32. Πάντως, ενδιαφέρον παρουσιάζουν και αρκετές συναφείς διατάξεις προς τις ανωτέρω, όπως είναι οι διατάξεις που αναφέρονται στην κοινωνική ασφάλιση του αλλοδαπού 33. ii. Άδειες παραµονής για εργασία Κατ αρχήν ο αλλοδαπός µπορεί να παραµείνει στη Χώρα µας, εφ όσον εφοδιασθεί µε άδεια παραµονής, η οποία δίδεται για ορισµένο λόγο 34, π.χ. παραµονή για εργασία, παραµονή για σπουδές κ.α., και µόνον στον αλλοδαπό που έχει θεώρηση εισόδου για τον συγκεκριµένο λόγο. Οι κύριες κατηγορίες αδειών παραµονής για παροχή νόµιµης εργασίας που προβλέπει ο νόµος 2910/2001 είναι: α) η άδεια παραµονής για µισθωτή εργασία, β) η άδεια παραµονής για παροχή ανεξάρτητων υπηρεσιών ή έργου, γ) η άδεια παραµονής για παροχή εποχιακής εργασίας, δ) η άδεια παραµονής για άσκηση ανεξάρτητης επιχειρηµατικής δραστηριότητας και ε) οι λοιπές κατηγορίες αδειών παραµονής για αλλοδαπούς εργαζόµενους, όπως είναι η άδεια παραµονής µελών διοικητικού συµβουλίου, διαχειριστών και προσωπικού εταιριών (άρθρο 35), η άδεια παραµονής για οικογενειακή συνένωση (άρθρα 28-32), η άδεια παραµονής σε πνευµατικούς δηµιουργούς (άρθρο 36) και λοιπές περιπτώσεις (άρθρο 37). iii. Άδειες εργασίας αλλοδαπών χορηγείται άδεια εργασίας αορίστου διαρκείας (άρθρο 19 παρ. 8 του νόµου 2910/2001, όπως συµπληρώθηκε µε το άρθρο 19 παρ. 3 του νόµου 3013/2002). 32 Για τους εργοδότες που παραβιάζουν τις σχετικές διατάξεις, πέραν των άλλων προβλεποµένων κυρώσεων, επιβάλλεται µε απόφαση του ΓΓΠ, χρηµατικό πρόστιµο (άρθρο 53 παρ. 3 ν. 2910/2001). Όποιος απασχολεί αλλοδαπό, ο οποίος στερείται άδειας παραµονής, τιµωρείται µε φυλάκιση (άρθρο 53 παρ. 4 εδ.α ν. 2910/2001). Ακόµη κυρώσεις προβλέπονται και για τις επιχειρήσεις που απασχολούν παράνοµα εργαζοµένους αλλοδαπούς, οι οποίες περιλαµβάνουν και κλείσιµο της επιχείρησης σε περίπτωση υποτροπής. Εξάλλου µε ποινή φυλάκισης τιµωρείται και ο αλλοδαπός ο οποίος παρέχει εξαρτηµένη εργασία ή ανεξάρτητες υπηρεσίες ή έργο ή ασκεί επάγγελµα ή άλλη ανεξάρτητη οικονοµική δραστηριότητα χωρίς να έχει άδεια παραµονής (άρθρο 53 παρ. 1, 4 και 6 ν. 2910/2001). 33 Λεπτοµέρειες για όλα τα θέµατα που θίγονται στην εξεταζόµενη ενότητα, βλ. µεταξύ άλλων, Βρέλλη Σ., «ίκαιο αλλοδαπών. Τα αλλοδαπά φυσικά πρόσωπα», Β έκδοση, εκδ. Νοµική Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 2003, σ.σ 111επ. 34 Κατ εξαίρεση, δεν απαιτείται ειδικός λόγος για τη χορήγηση αδείας παραµονής στις περιπτώσεις που προβλέπει το άρθρο 37 παρ.1 ν.2910/2001. 20

Η άσκηση οποιουδήποτε επαγγέλµατος ή η ανάληψη οποιασδήποτε εργασίας 35 από αλλοδαπό στο ελληνικό έδαφος απαγορεύεται, εκτός αν ο ενδιαφερόµενος έχει εφοδιασθεί µε σχετική άδεια εργασίας. Η άδεια εργασίας, όπως τονίσαµε προηγουµένως, προηγείται της άδειας παραµονής, της οποίας αποτελεί προϋπόθεση για τη χορήγησή της. Η ρύθµιση γύρω από τα ζητήµατα των αδειών εργασίας 36 των αλλοδαπών στη χώρα µας άλλαξε ριζικά µε το νέο νόµο 2910/2001. ο οποίος εισήγαγε αρκετές προοδευτικές διατάξεις. Μεταξύ άλλων, επέτρεψε τη µερική απασχόληση του αλλοδαπού φοιτητή, έδωσε τη δυνατότητα στα µέλη της οικογένειας του αλλοδαπού που έρχονται στο πλαίσιο της οικογενειακής συνένωσης να εργάζονται, έδωσε στους αλλοδαπούς συζύγους των ελλήνων πολιτών και των πολιτών της Ε.Ε. καθώς επίσης και στους αλλοδαπούς γονείς ηµεδαπών τη δυνατότητα να εφοδιάζονται µε πενταετή άδεια εργασίας, κ.α. Τα κυριότερα είδη αδειών εργασίας είναι τα εξης: α) άδεια ασκήσεως εξαρτηµένης εργασίας, β) άδεια ασκήσεως ανεξαρτήτου οικονοµικής δραστηριότητας, γ) άδεια εργασίας για παροχή ανεξάρτητων υπηρεσιών ή έργου, δ) άδεια εργασίας αθλητών και προπονητών, ε) άδεια εργασίας στελεχών επιχειρήσεων, στ) άδεια εργασίας πνευµατικών δηµιουργών, ζ) άδεια εργασίας σπουδαστών και, η) άδεια εργασίας στα µέλη της οικογένειας του αλλοδαπού. B. Νοµική αντιµετώπιση των παράνοµα εργαζοµένων αλλοδαπών i. Γενικά Τα τελευταία χρόνια η Ελλάδα κατακλύζεται από συνεχή ρεύµατα έλευσης αλλοδαπών που εισέρχονται παράνοµα από γειτονικές χώρες στο έδαφός της, µε συνέπεια να δηµιουργούνται οξυµένα προβλήµατα στην ελληνική κοινωνία. Το πρόβληµα ολοένα και εντείνεται διότι στους παλιούς µετανάστες προστίθενται και νέοι µετανάστες που προέρχονται από χώρες στις οποίες µέχρι πρότινος δεν υπήρχε 35 Ως εργασία νοείται σύµφωνα µε το νόµο κάθε απασχόληση προσώπου από εργοδότη αντί µισθού. 36 Τα σχετικά µε τις προϋποθέσεις και τη διαδικασία χορήγησης, την ανανέωση και ανάκληση αδειών εργασίας, δεν εφαρµόζονται όταν υπάρχουν ιεθνείς Συµβάσεις τις οποίες η Ελλάδα κύρωσε και οι οποίες παρέχουν στους υπηκόους των συµβαλλοµένων σε αυτές χωρών ειδική έννοµη προστασία και επι πλέον δικαιώµατα. 21

δυνατότητα εξόδου από τη χώρα τους. Έτσι, οι διαστάσεις που πήρε τις τελευταίες δύο δεκαετίες το πρόβληµα της παράνοµης εισόδου αλλοδαπών στη χώρα µας κατέστησε εξαιρετικά δυσχερή την αντιµετώπιση των κυµάτων των λαθροµεταναστών και δηµιούργησε σύγχυση ως προς την προστασία τους. Θέληση του έλληνα νοµοθέτη είναι να δεχτεί στην ελληνική επικράτεια µόνο τους αλλοδαπούς εκείνους που εισέρχονται νόµιµα. Αυτούς τους προστατεύει και τους αναγνωρίζει πολλά δικαιώµατα. Τους αλλοδαπούς, όµως, που εισέρχονται στη χώρα παράνοµα τους θεωρεί µη επιθυµητούς 37 και επιβάλλει σε αυτούς ποινές ή διοικητικά µέτρα. Ο έλληνας νοµοθέτης τόσο στο νόµο 2910/2001 για τους αλλοδαπούς, όσο και στον προηγούµενο νόµο 1975/1991, προσπαθεί να αντιµετωπίσει συνολικά το φαινόµενο της µετανάστευσης µε τον καθορισµό αφενός των προϋποθέσεων νόµιµης εισόδου, παραµονής και εργασίας των αλλοδαπών στη χώρα µας και αφετέρου µε την κατοχύρωση των δικαιωµάτων των αλλοδαπών που διαµένουν στην Ελλάδα, αλλά και τη δηµιουργία των προϋποθέσεων για την ένταξή τους στην ελληνική κοινωνία. ii. «Λαθροµετανάστες» : Παρεµπόδιση εισόδου Νοµιµοποίηση της παραµονής τους Θέληση του έλληνα νοµοθέτη, όπως προαναφέραµε, είναι να δέχεται στην ελληνική επικράτεια µόνο τους νόµιµα εισερχόµενους αλλοδαπούς. Τους αλλοδαπούς οι οποίοι εισέρχονται ή προσπαθούν να εισέλθουν στη χώρα παράνοµα, τους λεγόµενους «λαθροµετανάστες», που στην πλειοψηφία τους είναι οικονοµικοί πρόσφυγες, τους τιµωρεί επιβάλλοντας σε αυτούς ποινικές και διοικητικές κυρώσεις. Ο προηγούµενος νόµος 1975/1991 περί αλλοδαπών προσπάθησε να αναχαιτίσει τη λαθροµετανάστευση µέσω της δηµιουργίας ειδικών οµάδων δίωξης λαθροµεταναστών. Συγχρόνως, µε τη διάταξη του άρθρου 50 1 του νέου ν. 2910/2001 ορίζεται ότι θα τιµωρείται µε ποινή φυλάκισης τουλάχιστον τριών µηνών και χρηµατική ποινή τουλάχιστον πεντακοσίων χιλιάδων δραχµών όποιος εισέρχεται ή επιχειρεί να εισέλθει στο ελληνικό έδαφος ή όποιος εξέρχεται ή προσπαθεί να εξέλθει από αυτό χωρίς τις νόµιµες διατυπώσεις. Επίσης, σύµφωνα µε το άρθρο 50 2 του ίδιου νόµου, µόλις διαπιστωθεί ότι ένας αλλοδαπός παράνοµα εισέρχεται στη χώρα 37 Ο νόµος 2910/2001 στο άρθρο 49 1 προβλέπει τη δυνατότητα κατάρτισης καταλόγου ανεπιθύµητων αλλοδαπών από την αρµόδια υπηρεσία του Υπουργείου ηµόσιας Τάξης. Ο αλλοδαπός που έχει εγγραφεί σ αυτό τον κατάλογο είναι υποχρεωµέµος να εγκαταλείψει τη χώρα, διαφορετικά απελαύνεται. Επίσης, τιµωρείται µε ποινή φυλάκισης τουλάχιστον τριών µηνών και χρηµατική ποινή ενός εκατοµµυρίου δραχµών και εκείνος ο αλλοδαπός ο οποίος επανέρχεται παράνοµα στη χώρα εφόσον είναι καταχωρηµένος στον κατάλογο ανεπιθύµητων αλλοδαπών. 22

επιβάλλεται το µέτρο της επαναπροώθησης 38. Αν αυτό το µέτρο δεν ευδοκιµήσει τότε ο αλλοδαπός παραπέµπεται στην αρµόδια διοικητική αρχή για απέλαση. Ο έλληνας νοµοθέτης προνόησε πάντως, για ανθρωπιστικούς ιδιαίτερα λόγους, τη δυνατότητα χορήγησης άδειας παραµονής και εργασίας καθώς και δυνατότητα αναστολής της απόφασης απέλασης, σε αλλοδαπούς που χρειάζονται παροχή διεθνούς προστασίας. Ωστώσο, µπροστά στην ανεξέλεγκτη κατάσταση που δηµιουργήθηκε εξαιτίας του µεγάλου αριθµού των παράνοµα εργαζοµένων στην Ελλάδα αλλοδαπών, η ελληνική πολιτεία αναγκάσθηκε να πάρει και άλλα µέτρα µε κύριο στόχο την πάταξη της «µαύρης αγοράς εργασίας» και τον έλεγχο της παραοικονοµίας. Το πρώτο µέτρο που είχε πάρει η Ελλάδα για τη νοµιµοποίηση των παράνοµα εργαζοµένων στη χώρα αλλοδαπών ήταν το 1997 39,όταν ίσχυε ο νόµος 1975/1991,ενώ το δεύτερο µε το νέο νόµο 2910/2001 40. Γ. Η προστασία των αλλοδαπών εργαζοµένων από τις Ανεξάρτητες Ελληνικές ιοικητικές Αρχές i. Ο Συνήγορος του πολίτη Ο Συνήγορος του Πολίτη είναι µία ανεξάρτητη διοικητική αρχή η οποία ιδρύθηκε µε το νόµο 2477/1997 µε κύριο στόχο τη διαµεσολάβηση µεταξύ της ελληνικής διοίκησης και των πολιτών για την καταπολέµηση της κακοδιοίκησης, την προάσπιση των δικαιωµάτων των πολιτών και την τήρηση της νοµιµότητας. Στον ΣτΠ µπορεί να απευθυνθεί κάθε πρόσωπο, ανεξάρτητα από την ιθαγένειά του, όταν θεωρεί πως παραβιάζονται δικαιώµατά του ή προσβάλλονται νόµιµα συµφέροντά του από πράξεις ή παραλείψεις της διοίκησης. Έτσι, οι αλλοδαποί εργαζόµενοι µπορούν να υποβάλλουν αναφορές προς τον ΣτΠ, σχετικά µε δυσλειτουργίες του νοµικού 38 Η αρχή της µη επαναπροώθησης στη χώρα καταγωγής ή προέλευσης του αλλοδαπού ισχύει µόνο στην περίπτωση των πολιτικών προσφύγων. Για τους οικονοµικούς πρόσφυγες, αντίθετα, ισχύει η άµεση επαναπροώθηση. 39 Σ αυτή την πρώτη ευκαιρία νοµιµοποίησης, έγινε η καταγραφή των παράνοµων αλλοδαπών που βρίσκονταν στη χώρα µας, προκειµένου να τους χορηγηθεί η «κάρτα παραµονής περιορισµένης χρονικής διάρκειας» (πράσινη κάρτα εργασίας), ώστε να µπορέσουν να νοµιµοποιήσουν το εργασιακό τους καθεστώς στη χώρα µας. 40 Ο ν.2910/2001 έλαβε νέα µέτρα προκειµένου να δώσει µία δεύτερη ευκαιρία στους παράνοµα ευρισκόµενους στη χώρα αλλοδαπούς, που δεν είχαν καταγραφεί την πρώτη φορά ή ειχαν στο µεταξύ εισέλθει και εργάζονταν παράνοµα στο ελληνικό έδαφος, να νοµιµοποιήσουν το νοµικό καθεστώς τους. 23

καθεστώτος του νόµου περί αλλοδαπών, θέµατα αδειών παραµονής, εργασίας και διάφορα άλλα θέµατα που σχετίζονται µε διακρίσεις λόγω ιθαγένειας, τις οποίες ερευνά ο ΣτΠ και ενεργεί ανάλογα 41. Το γεγονός ότι κάθε πρόσωπο, άρα και οι αλλοδαποί, µπορούν να απευθύνονται ελεύθερα και ανέξοδα στο ΣτΠ, καθώς επίσης και το γεγονός ότι η εν λόγω αρχή υποβάλλει ετησίως Έκθεση προς την κυβέρνηση και τη Βουλή, αλλά και µεριµνά αυτή η ίδια µε ειδικές παραστάσεις προς τη διοίκηση, αποτελούν στοιχεία που κατοχυρώνουν την προστασία των αλλοδαπών που διαµένουν και εργάζονται στη χώρα µας. Από την έναρξη ισχύος του νόµου 2910/2001, ο ΣτΠ έχει δεχθεί πληθώρα αναφορών από αλλοδαπούς εργαζόµενους, οι οποίες έχουν αναδείξει σειρά προβληµάτων ως προς ορισµένες από τις ρυθµίσεις που περιέχει. Με ειδική έκθεσή του το 2001, ο ΣτΠ κατέγραψε τα προβλήµατα αυτά και πρότεινε συγκεκριµένες λύσεις, συµβάλλοντας έτσι στο έργο της τροποποίησης του νόµου 2910/2001 (που επήλθε µα το νόµο 3013/2002). Επίσης, ζητήµατα εφαρµογής του νόµου 2910/2001 στον τοµέα των αδειών εργασίας έχουν αναδειχθεί και µέσω της ετήσιας έκθεσης του έτους 2002 του ΣτΠ. Αξιοσηµείωτη είναι και η έκθεση του ΣτΠ κατά το 2003, η οποία περιέχει προτάσεις για την απλούστερη, λειτουργικότερη και δίκαιη υλοποίηση της πολιτικής του νόµου 2910/2001, µε σκοπό την περαιτέρω βελτίωση, τροποποίηση, συµπλήρωση και θεσµική ολοκλήρωση του πλαισίου του εν λόγω νόµου. ii. Η Εθνική Επιτροπή για τα ικαιώµατα του Ανθρώπου Η Εθνική Επιτροπή για τα ικαιώµατα του Ανθρώπου (ΕΕ Α) αποτελεί συµβουλευτικό όργανο της Πολιτείας σε θέµατα προστασίας των ικαιωµάτων του Ανθρώπου, που συνεστήθη µε το ν.2667/1998. Σκοπός της ΕΕ Α είναι η συνεχής επισήµανση σε όλα τα όργανα της Πολιτείας της ανάγκης αποτελεσµατικής κατοχύρωσης των ικαιωµάτων του Ανθρώπου όλων όσων διαβιούν στην ελληνική επικράτεια. Η ΕΕ Α έχει αρµοδιότητα να εξετάζει τα ζητήµατα που αφορούν στην προστασία των δικαιωµάτων του ανθρώπου, τα οποία εγείρει η κυβέρνηση ή η Βουλή ή µη κυβερνητικές οργανώσεις, να υποβάλλει συστάσεις, προτάσεις, µελέτες και εκθέσεις για τη λήψη νοµοθετικών, διοικητικών ή άλλων µέτρων που συµβάλλουν στη βελτίωση της προστασίας των δικαιωµάτων του ανθρώπου, να εξετάζει την 41 Ο ΣτΠ µπορεί να εξετάσει µια υπόθεση ακόµα και χωρίς να έχει υποβληθεί αναφορά (αυτεπάγγελτη παρέµβαση), όταν η υπόθεση έχει προκαλέσι το ιδιαίτερο ενδιαφέρον της κοινής γνώµης. 24