ΠΑΝΑΓΙΑ ΠΡΟΥΣΙΩΤΙΣΣΑ

ΠΑΝΑΓΙΑ ΠΡΟΥΣΙΩΤΙΣΣΑ ΕΒΔΟΜΑΔΙΑΙΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ Ὑπό Ἐπισκόπου Ἰερεμίου, Μητροπολίτου Ἱ. Μ. Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως «Εἰς πόλιν ἤ εἰς Ρούμελην, ὅπου περιπατήσεις, παντοῦ ἀκούεις ὄνομα τό τῆς Προυσιωτίσσης» (Ἆσμα τοῦ εὐσεβοῦς λαοῦ) Kυριακή 3 Ἰουλίου 2011 Κυριακή Γ Ματθ., Ὑακίνθου μάρτυρος Ἀπολυτίκιον Παναγίας Προυσιωτίσσης Ἦχος α Τῆς Ἑλλάδος ἁπάσης Σύ προΐστασαι πρόμαχος καί τερατουργός ἐξαισίων τῇ ἐκ Προύσσης εἰκόνι Σου. Πανάχραντε Παρθένε Μαριάμ καί γάρ φωτίζεις ἐν τάχει τούς τυφλούς δεινούς τε ἀπελαύνεις δαίμονας καί παραλύτους δέ συσφίγγεις, Ἀγαθή, κρημνῶν τε σῴζεις καί πάσης βλάβης τούς Σοί προσφεύγοντας. Δόξα τῷ Σῷ ἀσπόρῳ τοκετῷ, δόξα τῷ Σέ θαυμαστώσαντι, δόξα τῷ ἐνεργοῦντι διά Σοῦ τοιαῦτα θαύματα. ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΟ ΕΓΚΥΚΛΙΟ ΚΗΡΥΓΜΑ 39. Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΤ ΕΙΚΟΝΑ ΘΕΟΥ ΠΛΑΣΜΕΝΟΣ Μιλώντας, ἀδελφοί χριστιανοί, γιά τήν δημιουργία τοῦ κόσμου στό σημερινό μου κήρυγμα θά μιλήσω γιά τήν δημιουργία τοῦ ἀνθρώπου. 1. Ὁ ἄνθρωπος εἶναι τό ἀνώτερο ἀπό ὅλα τά δημιουργήματα τοῦ Θεοῦ, γι αὐτό στήν Ἁγία Γραφή παρουσιάζεται ὅτι ἔγινε τελευταῖος, σάν νά εἶναι τό κορύφωμα ὅλης τῆς δημιουργίας. Καί φαίνεται πάλι ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι τό ἀνώτερο ἀπό ὅλα τά δημιουργήματα, γιατί γιά ὅλα τά ἄλλα ὄντα ὁ Θεός «εἶπε καί ἐγενήθησαν» (Ψαλμ. 32,9) γιά τήν δημιουργία ὅμως τοῦ ἀνθρώπου ὁ Θεός ἀπευ-

θύνθηκε στά ἄλλα δύο Πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος καί εἶπε τό «ποιήσωμεν ἄνθρωπον» (Γεν. 1,26). Εἶναι δέ ὁ ἄνθρωπος πραγματικά, χριστιανοί μου, τό ἀνώτερο ἀπό ὅλα τά ἄλλα δημιουργήματα, γιατί εἶναι πλασμένος «κατ εἰκόνα καί καθ ὁμοίωσιν Θεοῦ». 2. Ὅλα τά ὄντα πού ὑπάρχουν γύρω μας, τά ζῶα, τά φυτά καί ὁ ἄνθρωπος μαζί, ἔγιναν ἀπό τήν δημιουργική ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ καί γι αὐτό ὅλα μετέχουν στήν «οὐσιοποιό» ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ. Ὁ ἄνθρωπος ὅμως, ἐπειδή εἶναι «κατ εἰκόνα τοῦ Θεοῦ» πλασμένος, μετέχει καί στήν «σοφοποιό» καί στήν «θεοποιό» ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ. Αὐτό, ξαναλέμε, ἀποδεικνύει τό μεγαλεῖο τοῦ ἀνθρώπου, γιατί εἶναι πλασμένος νά γίνει ἅγιος. 3. Ἀλλά τί τέλος πάντων εἶναι αὐτό τό «κατ εἰκόνα τοῦ Θεοῦ» στόν ἄνθρωπο, πού τοῦ δίνει τέτοια ἀξία; Εἶπαν ὅτι τό «κατ εἰκόνα τοῦ Θεοῦ» στόν ἄνθρωπο ἀναφέρεται στήν πνευματική του φύση, στό νοερό καί στό αὐτεξούσιο τῆς ψυχῆς του, στήν κυριαρχία του στήν φύση καί τήν ἀθανασία του. 1 Αὐτό εἶναι σωστό. Καλύτερα ὅμως εἶναι νά ποῦμε ὅτι τό «κατ εἰκόνα τοῦ Θεοῦ» στόν ἄνθρωπο δέν ἀναφέρεται ἁπλᾶ σ αὐτά πού εἶπα, στό αὐτεξούσιο δηλαδή καί στήν κυριαρχία του στήν φύση, ἀλλά ἀναφέρεται γενικά στήν τάση τοῦ ἀνθρώπου πρός τόν Θεό, τόν Ὁποῖο νοεῖ ὡς τό Ὕψιστο ἠθικό Ὄν, καί ἀναφέρεται πάλι καί στήν δυνατότητα καί τήν ἐπιθυμία του νά ὁμοιάσει πρός τόν Ὕψιστο Θεό. 2 4. Γιά τό «κατ εἰκόνα τοῦ Θεοῦ» στόν ἄνθρωπο, πού εἶναι θέμα σοβαρό, ἔχω νά σᾶς πῶ, ἀγαπητοί μου, αὐτό τό θαυμαστό, πού παρακαλῶ πολύ νά τό προσέξετε: Τό «κατ εἰκόνα καί καθ ὁμοίωσιν τοῦ Θεοῦ» στόν ἄνθρωπο δέν ἀναφέρεται μόνο στήν ψυχή του, ἀλλά στόν ὅλο ἄνθρωπο, ὅπως βγῆκε ἀπό τά χέρια τοῦ Δημιουργοῦ του. Δηλαδή, ἀναφέρεται ὄχι μόνο στήν ψυχή του, ἀλλά καί στό σῶμα του! Καί ὅταν λέω «σῶμα», δέν τό ἐννοῶ στήν σημερινή πτωτική του κατάσταση, ἀλλά ὅπως ἦταν ὅταν βγῆκε ἀπό τά χέρια τοῦ Δημιουργοῦ του καί ὅπως θά εἶναι τά σώματα τῶν δικαίων μετά τήν ἀνάσταση. Θά εἶναι δοξασμένα, γιατί θά μετέχουν καί αὐτά στήν θέωση. Δηλαδή, ὅπως τό βλέπουμε ἤδη ἀπό τώρα 1. Βλ. Ἰωάν. Δαμασκηνοῦ, Ἔκδοσις Ὀρθοδόξου πίστεως Β, 12. 2. Ὁ Μακαριστός Καθηγητής Β. Βέλλας λέγει τά ἑξῆς ἐπί τοῦ θέματος αὐτοῦ: «Ἡ ἐν τῷ ἀνθρώπῳ ἐνυπάρχουσα εἰκών τοῦ Θεοῦ δέν ἔγκειται μόνον εἰς τήν πνευματικήν τοῦ ἀνθρώπου φύσιν καί ἀθανασίαν, ὡς συνήθως τονίζεται, ἀλλ ἐπειδή ὁ Ἰσραηλίτης τόν Θεόν προσεπάθησε νά κατανοήσῃ καί πλησιάσῃ οὐχί διά τῆς θεωρητικῆς σκέψεως, ἀλλά κυρίως διά τῶν ἠθικῶν δυνάμεων, παραστήσας τοῦτον ὡς τό Ὕψιστον ἠθικόν ὄν, τό ἀπολύτως ἅγιον, διά τοῦτο καί τό θεῖον ἐν τῷ ἀνθρώπῳ στοιχεῖον ἔγκειται καί εἰς τήν συνείδησιν καί γνῶσιν τῶν ἠθικῶν ἀξιῶν ἀφ ἑνός καί εἰς τήν δυνατότητα καί προσπάθειαν ἀφ ἑτέρου τῆς ἀναπτύξεως τῶν ἐν τῷ ἀνθρώπῳ τεθειμένων ἠθικῶν ἀξιῶν» (Ὁ ἄνθρωπος κατά τήν Παλαιάν Διαθήκην, 2 σελ. 8-9). 2

στά λείψανα τῶν ἁγίων, τά ὁποῖα εἶναι ἄφθαρτα καί εὐωδιαστά καί θαυματουργά. Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς λέει καθαρά: «Μή ψυχήν μόνην, μήτε σῶμα μόνον λέγεσθαι ἄνθρωπον, ἀλλά τό συναμφότερον, ὅν δή κατ εἰκόνα πεποιηκέναι Θεός λέγεται». 3 5. Ἐδῶ ὅμως, ἀδελφοί χριστιανοί, θέλω νά προλάβω μία δικαιολογημένη ἀντίρρηση, ἡ ὁποία ὅμως θά μᾶς κάνει νά ποῦμε μιά ἄλλη σπουδαία θεολογική ἀλήθεια. Ἡ ἀντίρρηση εἶναι ἡ ἑξῆς: Ἄν ὁ ἄνθρωπος εἶναι κατ εἰκόνα Θεοῦ πλασμένος καί αὐτό μάλιστα τό «κατ εἰκόνα» ἀναφέρεται καί στό σῶμα τοῦ ἀνθρώπου, τότε, τί, ὁ Θεός ἔχει σῶμα; Ὄχι, ἀδελφοί μου, ὁ Θεός δέν ἔχει σῶμα. Δέν εἶναι «ἀνθρωπόμορφον» τό θεῖον. 4 «Ὁ Θεός εἶναι πνεῦμα». 5 Πῶς λοιπόν λέγουμε ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι εἰκόνα τοῦ Θεοῦ, ἀφοῦ ὁ ἄνθρωπος ἔχει σῶμα, ὁ δέ Θεός δέν ἔχει σῶμα; Γιά νά ποῦμε ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι εἰκόνα Θεοῦ, θά πρέπει νά βροῦμε Θεό μέ σῶμα! Ἔχουμε τέτοιο Θεό; Ναί, χριστιανοί μου, ἔχουμε! Ἔχουμε τόν Υἱό τοῦ Θεοῦ τόν σαρκωθέντα στήν Κοιλία τῆς Παναγίας μας! Ὥστε, λοιπόν: Εἶναι καλύτερα καί σωστότερα νά λέμε ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι πλασμένος κατά τήν εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ, τοῦ σαρκωθέντος Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ, καί ὄχι νά λέμε ἐκεῖνο τό γενικό ὅτι εἴμαστε πλασμένοι κατά τήν εἰκόνα τοῦ Θεοῦ. 6. Αὐτό πού σᾶς εἶπα παραπάνω, ἀδελφοί μου χριστιανοί, τό νά λέμε δηλαδή ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι πλασμένος κατά τήν εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ, τό διδάσκουν οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας. Δέν ἔχουμε ὅμως τόν χρόνο νά σᾶς πῶ στό σημερινό μου κήρυγμα τίς πατερικές μαρτυρίες γιά τήν ἀλήθεια αὐτή. 6 Θά σᾶς ἀναφέρω ὅμως ἕνα λόγο ἀπό τήν Ἁγία Γραφή, περίεργο καί θαυμαστό λόγο, πού περιπλέκει τούς μελετητές. Ἐσεῖς ὅμως μέ τά παραπάνω πού σᾶς εἶπα θά ἑρμηνεύσετε σωστά τόν ἁγιογραφικό αὐτό λόγο. Λέει λοιπόν ἡ Ἁγία Γραφή γιά τήν δημιουργία τοῦ ἀνθρώπου: «Ἐποίησεν ὁ Θεός τόν ἄνθρωπον, κατ εἰκόναν Θεοῦ ἐποίησεν αὐτόν» (Γεν. 1,27). Ὁ λόγος αὐτός εἶπα ὅτι εἶναι περίεργος. Εἶναι περίεργος γιατί ὁμιλεῖ γιά δύο Θεούς: Μᾶς λέει γιά ἕνα Θεό πού ἔκανε τόν ἄνθρωπο, καί μᾶς ὁμιλεῖ ἔπειτα γιά ἕναν ἄλλον Θεό, κατά τήν εἰκόνα τοῦ ὁποίου ἔκανε τόν ἄνθρωπο! Τό ξαναλέω τό χωρίο: «Ἐποίησεν ὁ Θεός τόν ἄνθρωπον, κατ εἰκόναν 3. Βλ. Ὅλο τό χωρίο τοῦ ἱεροῦ πατρός ἔχει ὡς ἑξῆς: «Ἰσχυρισαίμην γάρ ἐκ τῆς γραφικῆς τοῦ ἀνθρώπου φυσιολογίας ὁρμώμενον, μή ἄν ψυχήν μόνην, μήτε σῶμα μόνον λέγεσθαι ἄνθρωπον, ἀλλά τό συναμφότερον, ὅν δή κατ εἰκόνα πεποιηκέναι Θεός λέγεται» (MPG 150,1361C). 4. Βλ. Ἰω. Χρυσοστόμου MPG 53,72. 5. Ἰωάν. 4,24. 6. Πατερικές μαρτυρίες γιά τήν ἀλήθεια αὐτή βλ. στό ὑπέροχο βιβλίο τοῦ Jean Claude Larchet, Ἡ θεραπευτική τῶν πνευματικῶν νοσημάτων (Εἰσαγωγή στήν ἀσκητική παράδοση τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας), τόμος Α, σελ. 34-46. 3

Θεοῦ ἐποίησεν αὐτόν». Καί ρωτάω: Κατά τήν εἰκόνα ποιοῦ Θεοῦ ὁ Θεός ἔκανε τόν ἄνθρωπο; Ἡ ἀπάντηση εἶναι: Ὁ Θεός Πατέρας ἔπλασε τόν ἄνθρωπο κατά τήν εἰκόνα τοῦ Υἱοῦ Του, πού ἐπρόκειτο νά ἐνανθρωπήσει. «Ἐποίησεν ὁ Θεός τόν ἄνθρωπον, κατ εἰκόναν Θεοῦ ἐποίησεν αὐτόν»! 7 Μέ πολλές εὐχές, Ὁ Μητροπολίτης Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως Ἰερεμίας 7. Καί εἰς Γεν. 9,6 ὁ Θεός λέγει: «Ἐν εἰκόνι Θεοῦ ἐποίησα τόν ἄνθρωπον». Ὁ Σέργιος Bulgakoff στό ἔργο του Du Verbe incarne (Agnus Dei) 1943, σελ. 61 λέγει: «Ὁ ἄνθρωπος ἐπλάσθη κατ εἰκόνα Θεοῦ. Τοῦτο σημαίνει ἀκριβῶς, ὅτι ἐπλάσθη κατ εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ καί ὅτι διά τόν ἄνθρωπον ὁ Χριστός εἶναι ἡ ἀποκάλυψις καί ἡ πραγματοποίησις τῆς εἰκόνος ταύτης. Ἡ εἰκών τοῦ Χριστοῦ, τοῦ ἐρχομένου, περιλαμβάνεται ἐν τῷ πρώτῳ ἀνθρώπῳ οὐ μόνον ἐν τῷ σώματι αὐτοῦ... καί οὐχί μόνον ἐν τῷ πνεύματι αὐτοῦ... ἀλλ ἐν τῇ ἑνώσει τῶν δύο φύσεων εἰς μίαν ὑπόστασιν» (Ἡ παράθεση ἀπό τήν σπουδαιοτάτη μελέτη τοῦ μακαριστοῦ Καθηγητοῦ μας Π. Μπρατσιώτου, Τό Γενέσεως Α 26 ἐν τῇ Ὀρθοδόξῳ θεολογίᾳ, 1953, σελ.13). 4

Η ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ (Κείμενο, μετάφραση, προλογικά σημειώματα καί ὀλιγοστά σχόλια) Πληροφοροῦμε τούς ἀγαπητούς ἀναγνῶστες μας ὅτι τό ἑρμηνευόμενο ἐδῶ βιβλίο τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης παρατίθεται ἄστητο διά πρακτικούς λόγους μετά ὅμως τήν ὁλοκλήρωσή του, ὅταν αὐτό θά ἐκδοθεῖ εἰς βιβλίον, θά εἶναι στημένο μέ τά σχόλια στήν ἴδια σελίδα τῆς ἑρμηνευομένης περικοπῆς. Ο ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΗΣΑΪΑΣ Προφητεία κατά τῆς Δαμασκοῦ καί τοῦ Ἐφραίμ (17,1-6) 1. Μαζί μέ τήν Δαμασκό, τήν πρωτεύουσα τῶν Συρίων, ἡ περικοπή μας ὁμιλεῖ καί γιά τόν Ἐφραίμ (τόν Ἰσραήλ), γιατί οἱ Σύριοι συνεμάχησαν μέ τόν Ἰσραήλ τό 734/733 π.χ. ἐναντίον τοῦ Ἰούδα (Συροεφραιμικός πόλεμος). 2. Ἡ Δαμασκός, ἡ ὡραία αὐτή καί εὔφορη πρωτεύουσα τῆς Συρίας, ἀλλά καί ὅλες οἱ ἄλλες πόλεις τῆς ἐπικρατείας της, θά ἐρειπωθοῦν καί θά ἐρημωθοῦν καί θά γίνουν μαντριά γιά ποίμνια (στίχ. 1-3). Ἡ προφητεία ἐξεπληρώθη τό 732 π.χ. 3. Ὁ Ἰσραήλ (ἤ Ἐφραίμ) ἐπίσης θά ἔχει καί αὐτός ἐπίσης τήν ἰδία τύχη: Ἡ δύναμη τοῦ βορείου βασιλείου θά καταπέσει, σάν τόν ρωμαλαῖο ἐκεῖνο ἄνδρα, πού τόν ἔφθειρε ἡ πείνα καί ἡ ἀρρώστεια (στίχ. 4 κατά τό Ἑβρ.). Ἤ, ἡ κατάσταση τοῦ Ἰσραήλ θά γίνει ὅπως ὅταν θερίζουν τόν ἀγρό καί μένουν στό τέλος μερικά σταχυλογήματα (στίχ. 5.6α), ἤ, ὅπως ὅταν τινάζουν τήν ἐλιά γιά νά μαζέψουν τόν καρπό της καί μένουν σ αὐτήν μόνο δυό ἤ τρεῖς ρόγες στά ἀκραῖα κλωνάρια της (στίχ. 6β). Ἔτσι ὁ Ἰσραήλ θά καταλήξει ἕνα ὑπόλοιπο. Ἡ τρομερή αὐτή προφητεία κατά τοῦ Ἰσραήλ ἐξεπληρώθη μέ τήν ἅλωση τῆς πρωτεύουσάς του καί τήν κατάλυση τοῦ βασιλείου του τό 722 π.χ. ὑπό τοῦ Σαργών Β. 17, 1 Ἰδού Δαμασκὸς ἀρθήσεται ἀπὸ πόλεων καὶ ἔσται εἰς πτῶσιν, 2 καταλελειμμένη εἰς τὸν αἰῶνα, εἰς κοίτην ποιμνίων καὶ ἀνάπαυσιν, καὶ οὐκ ἔσται ὁ διώκων. 3 Καὶ οὐκέτι ἔσται ὀχυρὰ τοῦ καταφυγεῖν Ἐφραίμ. Καὶ οὐκέτι ἔσται βασιλεία ἐν Δαμασκῷ, καὶ τὸ λοιπὸν τῶν Σύρων ἀπολεῖται οὐ γὰρ σὺ βελτίων εἶ τῶν υἱῶν Ἰσραὴλ καὶ τῆς δόξης αὐτῶν τάδε λέγει Κύριος σαβαώθ. 4 Ἔσται ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ ἔκλειψις τῆς δόξης Ἰακώβ, καὶ τὰ πίονα τῆς δόξης αὐτοῦ σεισθήσεται. 5 Καὶ ἔσται ὃν τρόπον ἐάν τις συναγάγῃ ἀμητὸν ἑστηκότα καὶ σπέρμα σταχύων ἐν τῷ βραχίονι αὐτοῦ ἀμήσῃ, καὶ ἔσται ὃν τρόπον ἐάν τις συναγάγῃ στάχυν ἐν φάραγγι στερεᾷ 6 καὶ καταλειφθῇ ἐν αὐτῇ καλάμη, ἢ ὡς ῥῶγες ἐλαίας δύο ἢ τρεῖς ἐπ ἄκρου μετεώρου, ἢ τέσσαρες ἢ πέντε ἐπὶ τῶν κλάδων αὐτῶν καταλειφθῆ τάδε λέγει Κύριος ὁ Θεὸς Ἰσραήλ. 5

17, 1 Ἡ προφητεία κατά τῆς Δαμασκοῦ: Ἰδού ἡ Δαμασκός θά ἐξαφανισθεῖ μεταξύ τῶν πόλεων καί θά γίνει ἐρείπια. 2 Θά ἐγκαταλειφθεῖ γιά πάντα 1 καί θά γίνει στάνη καί μαντρί γιά ποίμνια καί δέν θά ὑπάρχει κανείς νά τά διώξει. 3 Καί δέν θά εἶναι πιά (ἡ Δαμασκός) ὀχυρός τόπος, γιά νά καταφεύγει σ αὐτήν ὁ Ἐφραίμ 2 καί δέν θά εἶναι πιά ἕδρα βασιλέως ἡ Δαμασκός καί τό ὑπόλοιπο τῶν Σύρων θά καταστραφεῖ. Γιατί ἐσύ (Συρία) δέν εἶσαι καλύτερη ἀπό τά παιδιά τοῦ Ἰσραήλ, οὔτε (ἀνώτερη) ἀπό τήν δόξα τους. Ἔτσι λέγει ὁ Κύριος τῶν Δυνάμεων. 4 Ἐκείνη τήν ἡμέρα θά ἐκλείψει ἡ δόξα τοῦ Ἰακώβ καί τά πλούτη τῆς δόξης του θά τιναχθοῦν. 3 5 Καί θά γίνει (στό Ἰσραήλ), ὅπως ὅταν μαζεύουν (στόν ἀγρό) ὥριμο σιτάρι καί τό μαζεύουν μέ τά στάχυα του στούς βραχίονές τους (καί ὁ ἀγρός δέν ἔχει πλέον τίποτε), καί ὅπως ὅταν μαζεύουν στάχυα σέ εὔφορη κοιλάδα, 4 6 καί ἀπομένει σ αὐτήν (μόνο) μία καλάμη ἤ ὅπως στήν ἐλιά ἀπομένουν δύο ἤ τρεῖς ρῶγες πάνω ψηλά στό αἰωρούμενο κλαδί της, ἤ (ἀπομένουν) τέσσερις ἤ πέντε (ἐλιές) στά κλαδιά της. Αὐτά λέγει ὁ Κύριος, ὁ Θεός τοῦ Ἰσραήλ. 1. «Οἱ πόλεις τῆς Ἀροήρ», λέγει τό Ἑβρ. 2. «Ἡ ὀχυρή πόλη θά χαθεῖ ἀπό τόν Ἐφραίμ», λέγει τό Ἑβρ. 3. «Καί ἡ δύναμη τοῦ σώματός του θά ἰσχωθεῖ», ἔχει τό τέλος τοῦ στίχ. στό Ἑβρ. κείμενο. 4. Κατά τό Ἑβρ.: «Στήν κοιλάδα Ρεφαΐμ». 17,1-14. Στήν ἑνότητα αὐτή ἔχουμε ἕνα σύμπλεγμα προφητειῶν ποικίλλων θεμάτων. Τό κεφ. ἔχει τόν τίτλο «τό ρῆμα τό κατά Δαμασκοῦ» (στίχ. 1), ἀλλά αὐτός ἐφαρμόζεται μόνο στούς στίχ. 1-3. Στήν συνέχεια ἔχουμε τρεῖς μικρότερες προφητεῖες (4-6. 7-8. 9-11), κάθε μιά ἀπό τίς ὁποῖες εἰσάγεται μέ τήν ἔκφραση «τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ». Ἡ πρώτη ἀπ αὐτές (στίχ. 4-6), ἡ ἀπευθυνομένη πρός τό βόρειο βασίλειο, συνδέεται στενά μέ τήν κατά τῆς Δαμασκοῦ προφητεία, γιατί ἡ Συρία (Δαμασκός) συνεμάχησε μέ τόν Ἰσραήλ κατά τοῦ Ἰούδα. Τό κεφ. τελειώνει μέ μία ἄλλη προφητεία (στίχ. 12-14) ἀπευθυνομένη σέ μία ἄγνωστη δύναμη, εἴμεθα δέ σχεδόν βέβαιοι ὅτι πρόκειται περί τῆς Ἀσσυρίας. 17,1. Ἡ προφητεία μπορεῖ νά χρονολογηθεῖ περίπου τό 734, ὅταν ἡ Δαμασκός καί ὁ Ἰσραήλ συνεμάχησαν κατά τοῦ Ἰούδα, βλ. σχόλ. εἰς 7,1. 17,2. «Πόλεις τῆς Ἀροήρ» (κατά τό Ἑβρ.). Ἡ ἐδῶ «Ἀροήρ», μπορεῖ νά ἐννοηθεῖ 6

στήν Γάδ (Ἰησ. Ν. 13,25 βλ. Δ Βασ. 15,29), γιατί ὑπάρχει καί ἄλλη Ἀροήρ στήν Μωάβ. Καί οἱ δύο ὅμως αὐτές Ἀροήρ εἶναι μακράν ἀπό τήν Δαμασκό. Γι αὐτό προτείνεται ἡ ἀνάγωση «πόλεις τῆς Ἀράμ», δηλαδή, τῆς Συρίας. 17,3. Ὀχυρά τοῦ καταφυγεῖν Ἐφραίμ. Ἡ Δαμασκός, ἡ ὁποία φαινόταν ὡς προπύργιο στόν Ἐφραίμ κατά τῶν Ἀσσυρίων. 17,5. «Στήν κοιλάδα Ρεφαΐμ» (Ἑβρ.). Νοτιοδυτικά τῆς Ἰερουσαλήμ, ἕνας εὔφορος τόπος. Ὁ Ἠσαΐας καί οἱ ἀκροατές του πρέπει νά εἶδαν συχνά θεριστές νά ἐργάζονται στόν τόπο αὐτόν. 7