1 ΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΑ ΤΑ ΚΑΛΑΝΤΑ Η συνήθεια να λέγονται τραγούδια (ευχετικά ή εγκωμιαστικά) κατά τις μεγάλες γιορτές είναι πανάρχαια. «Όταν ο Όμηρος, αναφέρει το λεξικό της Σούδας (λ. Όμηρος), παραχείμαζε στη Σάμο, με συνοδεία ντόπιων νέων γύριζε στα σπίτια των επιφανών, τραγουδούσε το τραγούδι το καλούμενο "ειρεσιώνη" και έπαιρνε δώρα. Με την επικράτηση του χριστιανισμού, ό,τι συνέβη με τις γιορτές, το ίδιο έγινε και με τα λατρευτικά (ή θρησκευτικά ή εποχικά ή ευχετικά ή κάλαντα) τραγούδια. Παρέμεινε η συνήθεια άλλαξε το περιεχόμενο. Τα θρησκευτικά τραγούδια σήμερα εξυμνούν ιερά πρόσωπα, φέρνουν αγγελία για τα θρησκευτικά γεγονότα, όλα όμως στο τέλος διατυπώνουν ευχές και παρακλήσεις, όπως και τα αντίστοιχα ειδωλολατρικά. Ακόμη, παρά το χριστιανικό τους περιεχόμενο, τα περισσότερα διατηρούν προχριστιανικά στοιχεία. Κοινό δε γνώρισμα αυτών των τραγουδιών είναι ότι στο σύνολό τους είναι «αγυρτικά», τραγουδιούνται δηλαδή από ομάδες παιδιών που, κατά το έθιμο, γυρίζουν από σπίτι σε σπίτι και ζητούν φιλοδώρημα. Τα πρώτα κάλαντα θα πρέπει να ήταν, σύμφωνα πάντοτε με την παράδοση, οι ύμνοι των αγγέλων που ανακοίνωναν τη γέννηση του Χριστού. Στη συνέχεια, τα κάλαντα καθιερώθηκαν, για να υπενθυμίζουν τις συνήθειες και τις ιστορίες, σχετικά με τη γιορτή των Χριστουγέννων, προτού ακόμη τυπωθούν βιβλία. Υπάρχουν τα παραδοσιακά και τα θρησκευτικά κάλαντα. Τα παραδοσιακά διαδόθηκαν στην Αγγλία κατά τον Μεσαίωνα. Οι στίχοι τους ήταν στην καθομιλουμένη και όχι στα λατινικά και δημιουργήθηκαν με σκοπό να συνοδεύουν τις γιορτές, ξεφεύγοντας από την αυστηρή θεματολογία των εκκλησιαστικών ύμνων. Αρχικά, τα κάλαντα αυτά τραγουδιόντουσαν από παρέες παιδιών έξω από σπίτια και οι νοικοκύρηδες τους πρόσφεραν γλυκά. Επίσης, τα κάλαντα συνοδεύονταν από χορό και αποτελούσαν, πλέον, αναπόσπαστο μέρος των γιορτών των Χριστουγέννων. Με τους εκκλησιαστικούς ύμνους (ορατόρια) ασχολήθηκαν μεγάλοι μουσουργοί, όπως ο Bach, και ο Mendelssohn. Οι στίχοι τους γενικότερα επικεντρώνονταν στη γέννηση του Χριστού, όπως αυτή περιγράφεται στα Κατά Ματθαίον και Κατά Λουκάν ευαγγέλια. Ένα άλλο έθιμο σχετικά με τα κάλαντα προέρχεται από την Αυστραλία, όπου μεγάλες παρέες ανθρώπων μαζεύονταν το βράδυ και τραγουδούσαν,
2 κρατώντας κεριά. Το έθιμο άρχισε το 1937 στη Μελβούρνη από τον Norman Banks, όταν είδε μία γιαγιά να κρατά ένα κερί και να τραγουδά αγκαλιά με ένα ραδιοφωνάκι. Αργότερα, το έθιμο πέρασε τα σύνορα της Αυστραλίας και εξαπλώθηκε στη Νέα Ζηλανδία, τη Νότια Αφρική και τον Καναδά. ΤΑ ΚΑΛΑΝΤΑ* - Θεια, να ντα ειπούμι; - Τάειπαν άλλοι, αρέ... Άι, πέστι τα. - Καλήν ημέ-ε-έραν άρχονcες α-α-αν ει-ει αν είναι ορισμό-ος σας, Χριστού τη θεί-ει-είαν γέννησι-ιν να-α-α ειπώ να ειπώ σι' αρχοντικό-ο σας... Κι απού χρόν'... - Φκαριστώ, φκαριστώ, νάειστ' καλά... Τίνους είσαστ', αρέ; Γι'.αυτήν την ημέρα, Παραμονή Χριστούγεννα, είχε γεμίσει τις τσέπες του σάκκου της, η γριά-κοντύλω, με μύγδαλα. Έβαλε λοιπόν το χέρι στην τσέπη, πήρε ένα πλόχερο και φίλεψε τα παιδιά. Κι εκείνα, βιαστικά, σήκωσαν τις κατσούλες απ' τα ταλαγάνια τους και με κατακόκκινες τις μύτες απ' το φιο που θέριζε, αλλά και με ξαναμμένα τα μάγουλα και σπίθες στα μάτια, κίνησαν να χτυπήσουν άλλη πόρτα, να τα πούνε. Κι αυτό συνεχίστηκε μέχρι το μεσημέρι, από αχάραγα σχεδόν που είχαν κινήσει... οπότε σταμάτησαν, γιατί η απάντηση ερχόταν τώρα στερεότυπη απ' όλα τα σπίτια: «Τα είπαν άλλοι». Τράβηξαν κι οι τρεις τους απάνω, απ' την Κονομόβρυση για τον Αη-Γιώργη, πήγαν στη γωνία που κάνει το καμπαναριό της μεγάλης καμπάνας, γιατί εκεί απαγκιάζει όσο να ναι, κι άδειασαν στο παράσταθο της πορτούλας τις τσέπες τους. Κάναν ζευγάρια τα μύγδαλα και τα καρύδια, μέτρησαν και τα λεφτά και τα μοίρασαν στα τρία. Χώρισαν, αφού συμφώνησαν να σμίξουν πάλι την ίδια ώρα, να τα πούνε πάλι, την Παραμονή της Πρωτοχρονιάς Αυτά πριν από χρόνια... Αλλά και σήμερα, το ίδιο γίνεται. Τα λένε όμως αγόρια και κορίτσια - τότε, βλέπετε, ήταν προνόμιο μόνο των αγοριών - αλλά με άλλη μελωδία, τη γνωστή πανελλήνια. Τότε τα λέγαμε αλλιώς, όπως στην αρχή προσπάθησα να σας τα «τραγουδήσω». Και πάνε και στην αγορά τώρα, στο καταστήματα, πάνε και το απόγευμα και το βράδυ, τα λένε και με τη φιλαρμονική... Και κανένας δεν τους λέει "Μας τα 'παν άλλοι"...
3 Πάνε όμως τα ταλαγάνια, πάνε τα μύγδαλα και τα καρύδια. Μόνο χρήματα δέχεται το κουτάκι που προπορεύεται. Εκείνο όμως που δεν άλλαξε είναι τα ξαναμμένα πρόσωπα, τα σπιθοβόλα μάτια κι οι ασυγχρόνιστες παιδικές φωνές Κι αυτά, μου φαίνεται, πως ποτέ δε θ' αλλάξουν. Τι τα θέλετε, κάθε που φτάνει τέτοια μέρα, μου 'ρχεται να ενωθώ κι εγώ με το τσούρμο των παιδιών, να τα πω κι εγώ μαζί τους Κι αν δεν το αποτολμώ στα φανερά, το κάνω όμως νοερά, χωρίς κανένας να το νιώθει, κινώντας κι εγώ από κοντά τους. Ξέρετε, μόνο έτσι αισθάνομαι πως κάποια άλλη μέρα, διαφορετική απ' τις άλλες ξημερώνει... Λοιπόν, «καλήν ημέραν, άρχοντες»... Και του χρόνου!.. * Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό" Αράχωβα Παρνασσού" Χειμώνας 1988-89. (Aπό το δικτυακό τόπο "Σύγχρονη Αράχωβα και παράδοση http://arachova.tripod.com/kalanta.htm) ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΑ ΚΑΛΑΝΤΑ (Από το βιβλίο του Γ. Α. Μέγα) Όπως την παραμονή των Χριστουγέννων, έτσι και το βράδυ της παραμονής του νέου έτους τα παιδιά ή και οι ενήλικες γυρίζουν από σπίτι σε σπίτι και λένε τα κάλαντα. Στα χέρια τους κρατούν αλλού μήλο ή πορτοκάλι, αλλού χάρτινο καράβι με χάρτινες ταινίες. Πιο συχνά όμως κρατούν χλωρό ραβδί από ξύλο κρανιάς ή άλλου σκληρού δέντρου, με το οποίο χτυπούν στη ράχη όσους βρίσκουν μέσα στ σπίτι, τραγουδώντας ταυτόχρονα κάποιο ευχετικό τραγούδι. Το "καλάντιασμα" γίνεται και το πρωί της Πρωτοχρονιάς και τότε συνοδεύεται με συμβολικές πράξεις, που αποσκοπούν στην εξασφάλιση της ευτυχίας του σπιτιού για το ερχόμενο έτος. Τέτοιες πράξεις είναι το σκάλισμα της φωτιάς, το σκόρπισμα σταριού ή κριθαριού στην αυλή κ.τ.λ. Οι νοικοκυρές φιλοδωρούν τα παιδιά, τους δίνουν κουλούρια, γλυκίσματα, ξηρούς καρπούς, νομίσματα -τα οποία στον Πόντο και την Καππαδοκία καρφώνουν σ' ένα μήλο, όπως συνήθιζαν να κάνουν και οι Βυζαντινοί. Στη Λήμνο, τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς "τα μικρά παιδιά γυρίζουν στα λουκλουκ. Μπαίνουν μέσα κρατώντας καλάθια, γονατίζουν και λεν: λουκ-λουκ, καλημέρα σας κι Αγιοβασίλης! Τους δίνουν λουκούμια φκιαγμένα με ζυμάρ', καρύδια, σταφίδες και τα μαζεύουν στο καλάθι. Φεύγοντας, φωνάζουν πάλι στο δρόμο: λουκ-λουκ, λουκ-λουκ! Χαλάν τον κόσμο. Οι νοικοκυρές τα δέχονται με
4 καλή καρδιά και τα λεν: Καλώς τον πέτναρο ή καλώς τις π'λαδέλλες! Κάτσ'τε να κατσ' κ' η κλώσα μας" Τα έθιμα των Χριστουγέννων αρχίζουν από την παραμονή. Aμα φτάσει η παραμονή της μεγάλης μέρας, τα παιδιά ξεχύνονται στους δρόμους, πριν ακόμα ξημερώσει, για να φέρουν στα σπίτια το μήνυμα του μεγάλου γιορτασμού. Χτυπούν με ραβδιά ρυθμικά τις πόρτες και τραγουδούν τα κάλαντα. Η πόρτα ανοίγει -είναι παντού ευπρόσδεκτα τα παιδιά, γιατί φέρνουν την καλοχρονιά. Τα κάλαντα είναι ευχετικά τραγούδια, που περιέχουν επαίνους και ειδικές ευχές για τον νοικοκύρη, τη νοικοκυρά και τα άλλα μέλη της οικογένειας. Πρώτα όμως τραγουδούν το παλιό Χριστουγεννιάτικο τραγούδι: Καλήν εσπέραν, άρχοντες, αν είναι ορισμός σας, Χριστού την θείαν γέννησιν να πω στ' αρχοντικό σας. Χριστός γεννάται σήμερον εν Βηθλεέμ τη πόλει, Οι ουρανοί αγάλλονται, χαίρει η κτίσις όλη κ.τ.λ. Εκτός από το λόγιο αυτό στιχούργημα υπάρχουν και καθαρά λαϊκά τραγούδια, που αναφέρονται στη γέννηση του Χριστού, όπως είναι τα εξής θρακιώτικα: Χριστός γεννιέται,σα γήλιος φέγγει, σα νιο φεγγάρι,σαν παλικάρι. Κυρά Θεοτόκο εκοιλοπόνα, εκοιλοπόνα και παρεκάλιε! -Βοηθήσετέ με αυτή την ώρα τη βλογημένη και δοξασμένη, μαμή να πάτε, μαμή να φέρτε. Ώστε να πάσι και να γυρίσου, Χριστός γεννήθη, σα νιο φεγγάρι, σαν παλικάρι. Ποιητικότατα είναι και όσα λέγονται στα τραγούδια των Καλάνδων. Αν π.χ. η οικογένεια έχει στάνες και πρόβατα, τα παιδιά στα χωριά του Πηλίου τραγουδούν: Εδώ σε τούτες τις αυλές, τις μαρμαροστρωμένες, Εδώ 'χουν χίλια πρόβατα και τρεις χιλιάδες γίδια. Σαν κάνουν τον ανήφορο, γιομίζ' ο λόγγος όλος. Σαν πιάνουν τον κατήφορο, γιομίζ' ο κάμπος όλος. Σαν το μυρμήγκι περπατούν, σαν το μελίσσι βάζουν,
5 σαν τον αφρό της θάλασσας αφρίζουν τα καρδάρια. Εμείς ολίγα τα 'παμε κι ο Θιος να τ' αβγαταίνει. Αν ο νοικοκύρης του σπιτιού είναι γεωργός, τότε το τραγούδι τους είναι για το ζευγάρι. Παραθέτω τραγούδι της Λήμνου: Τα μαύρα βόδια στο ζυγό, τα τρίδβωλα* στ' αλέτρι, κι αυτά τα λαμπροκέρωτα να ζουν, να τριδβωλάνε! Αγριγιολιά είν' τ' αλέτρι σου και δάφνη ο ζυγός σου, είναι κι η φκεντρίκια** σου τριανταφυλλιάς κλωνάρι, είναι και η ζευγίκια*** σου μετάξι συρματένιο. Δευτέρα μέρα γιούρντισες**** να πα να πρωτοσπείρεις. Η στράτα ρόδια γέμισε και τα χωράφια σπόρο. -Θα σε ρωτήσω, αφέντη μου, πόσα πινάκια σπέρνεις; -Σπέρνω κριθάρι δώδεκα, σιτάρι δεκαπέντε και κάτω στην ακρογιαλιά άλλα σαρανταπέντε, κι αυτό με το διαστήκανε***** περδίκια να το φάνε. Δεν είν' περδίκια μοναχά, μόν' είναι και λαγούδια. Πήρα το τουφεκάκι μου να πα να τα σκοτώσω. Ούτε περδίκια σκότωσα ούτε λαγούδια πιάσα, μόν' θέρισα κι αλώνισα όλα τα' αποφαγούδια. 'Κάνα πινάκια αμέτρητα, πινάκια μετρημένα, κ' εκεί που τα μετρούσαμε, να κι ο Χριστός κ' επέρνα. Εκεί που 'στάθη ο Χριστός χρυσό δεντράκι βγήκε κ' εκεί που παραπάτησε, βγηκ' ένα κυπαρίσσι. Στη μέση ήταν ο Σταυρός, στην άκρη το Βαγγέλιο και κάτω στη ριζίκια του μια κρυσταλλένια βρύση, που κατεβαίνουν τα πουλιά και βρέχουν τα φτερά τους και ραίνουν τον αφέντη μας μ' όλη τη φαμελιά του. Αφέντη μου πεντάφεντε, πέντε φορές αφέντη! Πέντε κρατούν το μαύρο σου και τρεις τόνε σελώνουν και δεκοχτώ περικαλλούν: Αφέντη, καβαλίκα! Καβαλικεύεις, χαίρεσαι, πεζεύεις, καμαρώνεις, κ' εκεί π' πατήσ' ο μαύρος σου, πηγάδια φανερώνει, πηγάδια πετροπήγαδα κι αυλές μαρμαρωμένες... Βάλε τ' αφέντη μ', βάλε το το χέρι σου στη τζέπη. Αν εύρεις γρόσα δω μας τα, φλουριά μην τα λυπάσαι. Βάλε και το γλυκό κρασί, να πιουν τα παλικάρια. *που οργώνουν τρεις φορές το χωράφι
6 **βουκέντρα ***το σκοινί που τα τραβούν ****κίνησες *****διαμοιράστηκαν Η νοικοκυρά φιλοδωρεί τα παιδιά με κουλούρια και κάστανα ή καρύδια, κι αυτά φεύγουν για να χτυπήσουν άλλη πόρτα, να τα πουν και σε άλλο σπίτι. Αν όμως η πόρτα δεν ανοίξει και αν τα παιδιά δυσαρεστηθούν, τότε και το τραγούδι τους δεν θα είναι προς έπαινο του νοικοκύρη. Να ένα από τα σκωπτικά αυτά τραγούδια: Αφέντη μου, στην κάπα σου χίλιες χιλιάδες ψείρες, Αλλες γεννούν, άλλες κλωσούν, άλλες αυγά μαζώνουν κ.τ.λ. Όπως την παραμονή των Χριστουγέννων, έτσι και το βράδυ της παραμονής του νέου έτους τα παιδιά ή και οι ενήλικες γυρίζουν από σπίτι σε σπίτι και λένε τα κάλαντα. Στα χέρια τους κρατούν αλλού μήλο ή πορτοκάλι, αλλού χάρτινο καράβι με χάρτινες ταινίες. Πιο συχνά όμως κρατούν χλωρό ραβδί από ξύλο κρανιάς ή άλλου σκληρού δέντρου, με το οποίο χτυπούν στη ράχη όσους βρίσκουν μέσα στ σπίτι, τραγουδώντας ταυτόχρονα κάποιο ευχετικό τραγούδι. Το "καλάντιασμα" γίνεται και το πρωί της Πρωτοχρονιάς και τότε συνοδεύεται με συμβολικές πράξεις, που αποσκοπούν στην εξασφάλιση της ευτυχίας του σπιτιού για το ερχόμενο έτος. Τέτοιες πράξεις είναι το σκάλισμα της φωτιάς, το σκόρπισμα σταριού ή κριθαριού στην αυλή κ.τ.λ. Οι νοικοκυρές φιλοδωρούν τα παιδιά, τους δίνουν κουλούρια, γλυκίσματα, ξηρούς καρπούς, νομίσματα -τα οποία στον Πόντο και την Καππαδοκία καρφώνουν σ' ένα μήλο, όπως συνήθιζαν να κάνουν και οι Βυζαντινοί. Όπως είναι ευνόητο, το έθιμο παραλλάσσει από τόπο σε τόπο. Έτσι, στα περίχωρα της Αδριανούπολης "το πρωί της Πρωτοχρονιάς τα παιδιά, ηλικίας 12-15 ετών, γυρίζουν τα σπίτια μ' ένα κλαδί κρανιάς (σουρβάκια) και σουρβίζουν, δηλαδή χτυπούν τον νοικοκύρη και τους οικείους στη ράχη, λέγοντας: Σούρβα, σούρβα! Γερό κορμί, γερό σταυρί. Σαν ασήμι, σα κρανιά και τη χρον' γούλοι γεροί και καλόκαρδοι. Στη Λήμνο, τέλος, τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς "τα μικρά παιδιά γυρίζουν στα λουκ-λουκ. Μπαίνουν μέσα κρατώντας καλάθια, γονατίζουν και λεν: λουκ-λουκ, καλημέρα σας κι Αγιοβασίλης! Τους δίνουν λουκούμια φκιαγμένα με ζυμάρ', καρύδια, σταφίδες και τα μαζεύουν στο καλάθι. Φεύγοντας, φωνάζουν πάλι στο
7 δρόμο: λουκ-λουκ, λουκ-λουκ! Χαλάν τον κόσμο. Οι νοικοκυρές τα δέχονται με καλή καρδιά και τα λεν: Καλώς τον πέτναρο ή καλώς τις π'λαδέλλες! Κάτσ'τε να κατσ' κ' η κλώσα μας" Ξεχωριστά και τα κάλαντα της Κρήτης: "Καλήν εσπέραν άρχοντες, αν είναι ορισμός σας Χριστού τη θεία Γέννηση να πω στ' αρχοντικό σας. Χριστός γεννάται σήμερον εν Βηθλεέμ τη πόλη! Οι ουρανοί αγάλλονται χαίρετ' η φύσις όλη. Εν των σπηλέων τίκτεται, εν φάτνη των αλόγων Ο βασιλεύς των ουρανών και ποιητής των όλων. Κερά καμαροτράχηλη και φεγγαρομαγούλα και κρουσταλίδα του γιαλού και πάχνη από τα δέντρα Aπου τον έχεις τον υγιό το μοσχοκανακάρη. Λούζεις τον και χτενίζεις τον και στο σχολείο τον πέμπεις κι ο δάσκαλος τον έδειρε μ'ένα χρυσό βεργάλι. Και η κυρά δασκάλισσα με το μαργαριτάρι. Είπαμε δα για την κερά ας πούμε για τη βάγια. Aψε βαγίτσα το κερί, άψε και το διπλέρι και κάτσε και ντουσούντισε ήντα θα μας φέρεις. Για απάκι, για λουκάνικο, για χοιρινό κομμάτι κι από τον πύρο του βουτσιού να πιούμε μια γεμάτη κι από τη μαύρη όρνιθα κανένα αυγουλάκι κι αν το κάνε κι η γαλανή ας είναι ζευγαράκι κι από το πιθαράκι σου λάδι ένα κουρουπάκι κι αν είναι κι ακροπλιάτερο βαστούμε και τ' ασκάκι. Φέρε πανιέρι κάστανα, πανιέρι λεπτοκάρυα και φέρε και γλυκό κρασί να πιουν τα παλληκάρια. Κι αν είναι με το θέλημα άσπρη μου περιστέρα, ανοίξετε την πόρτα σας να πούμε καλησπέρα!". ΚΑΛΑΝΤΑ ΑΠΟ ΤΗ ΘΡΑΚΗ "Χριστός γεννιέται, χαρά στον κόσμο, χαρά στον κόσμο, στα παλικάρια. Σαράντα μέρες, σαράντα νύχτες, η Παναγιά μας κοιλοπονούσε. Κοιλοπονούσε, παρακαλούσε,τους αρχαγγέλους, τους ιεράρχες. Σεις αρχάγγελοι και ιεράρχες,
8 στη Σμύρνη πηγαίνετε, μαμές να φέρτε. 'Αγια Μαρίνα, άγια Κατερίνα, στη Σμύρνη πάνε, μαμές να φέρουν. 'Oσο να πάνε κι όσο να έρθουν, η Παναγιά μας ελυτρώθη. Στην κούνια το 'βαλαν και το κουνούσαν και το κουνούσαν, το τραγουδούσαν. Σαν ήλιος λάμπει, σα νιο φεγγάρι, σα νιο φεγγάρι, το παλικάρι. Φέγγει σε τούτον το νοικοκύρη, με τα καλά του, με τα παιδιά του, με την καλή τη νοικοκυρά του..". ΚΑΛΑΝΤΑ ΑΠΟ ΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ "Κάτω στα Ιεροσόλυμα, στης Βηθλεέμ την πόλη, εκεί δεντρί δεν ήτανε, δεντρί ξεφανερώθη. Κι ανάμεσα στους κλώνους του, αγγέλοι κι αρχαγγέλοι κι ο Μιχαήλ Αρχάγγελος ξεφτερουγά και λέει: -Χριστέ, για δώσ' μου τα κλειδιά και τα χρυσά κλειδάκια ν' ανοίξω τον παράδεισο, να μπω σε περιβόλι, να κόψω μήλο δροσερό, να πιω νερό δροσάτo, να γείρω ν' αποκοιμηθώ σε νεραντζιά 'πο κάτω. Και σας καληνυχτίζουμε, πέσετε κοιμηθείτε, ολίγον ύπνον πάρετε κι ευθύς ως σηκωθείτε, στην εκκλησία τρέξετε όλοι με προθυμίαν και του Χριστού να ακούσετε τη θεία λειτουργία". ΚΑΛΑΝΤΑ ΑΠΟ ΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ "Σήμερα οι μάγοι έρχονται στη χώρα του Ηρώδη. Σήμερα οι μάγοι έρχονται στη χώρα του Ηρώδη. Και ο Ηρώδης ταραχθείς έγινε θηριώδης. Και ο Ηρώδης ταραχθείς έγινε θηριώδης. Κράζει τους μάγους και ρωτά: -Μάγοι πού θε να πάτε; Στης Βηθλεέμ το σπήλαιο την πόλη την Αγία. της Βηθλεέμ το σπήλαιο την πόλη την Αγία. Π' εκεί γεννάει το Χριστό η Δέσποινα Μαρία. Π' εκεί γεννάει το Χριστό η Δέσποινα Μαρία...". ---------------------------------------------------------------------------------------------------------
9 Από το βιβλίο του Ν. Γιαννακόπουλου "Εν Σαράντα Εκκλησίαις της Ανατολικής Θράκης" Τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά, που τα περίμεναν γεμάτοι προσδοκία και για να φάνε ύστερα από τη νηστεία των σαράντα ημερών, έλεγαν τα κάλαντα, όπως παντού. Από βραδύς μαζεύονταν και με όργανα στολισμένα με κυπαρίσσια και αμάραντο, πήγαιναν πρώτα στο σπίτι του παπά, ύστερα στους πρόκριτους και τέλος στους γνωστούς και φίλους. Το τραγούδι του παπά. - Σήκω να πας αφέντη μου, και κάτσε στο σκολειό σου, και πάρ'τ'αργυρομαστραπά και νίψ'το πρόσωπο σου, και βγάλ'το δροσομάντηλο και νίψου και σφουγγίσου. Εννιά κλησιές εσήμαναν, τα μοναστήρια ψέλνουν, και τα μικρά δασκαλικά λένε το Κύριε ελέησον. Βάλτε κρασί μέσ'στο γιαλί κι'αφράτο παξιμάδι, και βρέξτε τα χριστιανικά να μας παρηγορήσουν. Ένα από τα κάλαντα των Χριστουγέννων. Χριστούγεννα, Χριστούγεννα πρώτη χαρά του κόσμου και ψες Χριστός γεννήθηκε και κόσμος δεν το νιώσε, και κόσμος ήταν κόμπιλα και βασιλές ατόσα. Και ψες εγύριζε ο Χριστός με δώδεκα κλωνάρια, και κει που πάει κι'ακούμπησε χρυσό δεντρί αξιώθη, και το δεντρί ήταν Χριστός και τα κλωνάρια άγγελοι κι αυτά τα πυκνοκλώναρα οι δώδεκα Απόστολοι. Κι απάνω στη φωλίτσα του περδίκια φωλιασμένα, και κάτω στη ριζίτσα του πηγάδια και λειβάδια, και κατεβαίνει η πέρδικα και παίρνει κι ανεβάζει, παίρνει νερό στα νύχια της και δρόσο στα φτερά της, δροσίζει, το Χριστό γεννά, παιχνίζει τον αφέντη. Και μεις τον αυγενίζουμε, πολλή χαρά στον κόσμον. Η ερμηνεία των παρακάτω λέξεων δίδεται με κάθε επιφύλαξη. κόμπιλα κομπαστικός, δοξαστικός. ατόσα τρομερός, ακατανίκητος αυγενίζουμε ατενίζουμε, λαμπρύνουμε, δοξολογούμε, βλέπουμε καθαρά Και ένα άλλο.
10 Κυρά θεοτόκε εκοιλοπόνα εκοιλοπόνα και παρακάλειε τους άγιους όλους τους απόστολους τους απόστολους και αρχαγγέλους. Αγιαπόστολοι και αρχάγγελοι βοηθήστε με σ'αυτή την ώρα τη βλογημένη, τη δοξασμένη. Ώστε να πάει η μαμά να φέρει Χριστός γεννάται, ο ήλιος φέγγει σα νιο φεγγάρι, σαν παλληκάρι.