Ηλεκτρομαγνητικά πεδία: Νομοθετικό πλαίσιο, Όρια ασφαλούς έκθεσης του κοινού, Αποτελέσματα ελέγχων

Ηλεκτρομαγνητικά πεδία: Νομοθετικό πλαίσιο, Όρια ασφαλούς έκθεσης του κοινού, Αποτελέσματα ελέγχων Δρ Ευθύμιος Καραμπέτσος Ειδικός Λειτουργικός Επιστήμων Βαθμ. Γ Υπεύθυνος Γραφείου Μη-Ιοντιζουσών Ακτινοβολιών Ε.Ε.Α.Ε. Το γραφείο μη-ιοντιζουσών ακτινοβολιών της Ελληνικής Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας είναι υπεύθυνο για την προστασία του πληθυσμού και του περιβάλλοντος από τις τεχνητά παραγόμενες μη-ιοντίζουσες ακτινοβολίες και φροντίζει για την παροχή σχετικής πληροφόρησης σε κάθε ενδιαφερόμενο. Στα πλαίσια αυτά το αρμόδιο γραφείο μας απαντά καθημερινά σε πλήθος αιτημάτων από Υπουργεία, Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις, Δήμους και άλλους φορείς, συλλόγους και πολίτες για θέματα εγκαταστάσεων σταθμών κεραιών, διατάξεων ηλεκτρικής ενέργειας και δέχεται επισκέψεις πολιτών και εκπροσώπων φορέων για παροχή ενημέρωσης. Επίσης, σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία, η Ε.Ε.Α.Ε. στα πλαίσια των αρμοδιοτήτων της, πραγματοποιεί εκπαιδευτικά προγράμματα για την κατάρτιση του προσωπικού όλων των ενδιαφερομένων φορέων σε θέματα προστασίας του κοινού από ηλεκτρομαγνητικές ακτινοβολίες και αναλαμβάνει συντονισμένες πρωτοβουλίες με τις συναρμόδιες υπηρεσίες των Υπουργείων ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ., Υγείας και Πρόνοιας, Μεταφορών και Επικοινωνιών για την αποτελεσματική παρακολούθηση των διεθνών εξελίξεων, την εκπόνηση ερευνητικών μελετών και τη σχετική ενημέρωση του γενικού πληθυσμού για θέματα προστασίας της υγείας από την εκπομπή ηλεκτρομαγνητικών ακτινοβολιών. Προκειμένου δε να υπάρξει μια εμπεριστατωμένη και υπεύθυνη ενημέρωση των πολιτών για θέματα κεραιών κινητής τηλεφωνίας, η Ε.Ε.Α.Ε. προχώρησε το Φεβρουάριο του 2001 στην έκδοση ενός ειδικού ενημερωτικού φυλλαδίου στο οποίο εμπεριέχονται όλα τα απαραίτητα στοιχεία και απαντήσεις στα ερωτήματα του κοινού, το οποίο έχει διανεμηθεί ευρέως και βρίσκεται και στην ιστοσελίδα της ΕΕΑΕ στο διαδίκτυο (www.eeae.gr). Σας ενημερώνουμε μάλιστα ότι η Ε.Ε.Α.Ε. έχει ήδη έτοιμη και πολύ σύντομα θα παρουσιάσει στο κοινό και μια δεύτερη βελτιωμένη έκδοση του εντύπου αυτού. Επίσης είναι ήδη έτοιμο και θα κυκλοφορήσει άμεσα ένα ενημερωτικό φυλλάδιο για τα ηλεκτρικά και μαγνητικά πεδία που δημιουργούνται από τις διατάξεις ηλεκτρικής ενέργειας όλων των ειδών και τις επιπτώσεις αυτών. Πρέπει ακόμα να αναφερθεί εδώ ότι στα πλαίσια της υπεύθυνης ενημέρωσης του κοινού η Ε.Ε.Α.Ε. συνδιοργανώνει ή/και συμμετέχει σε ημερίδες (όπως η σημερινή) με θέμα τις βιολογικές επιδράσεις των ηλεκτρομαγνητικών πεδίων καθώς και ειδικότερα θέματα όπως π.χ. τα μέτρα προφύλαξης του κοινού από τη λειτουργία κεραιών κινητής τηλεφωνίας. Εισαγωγικά αναφέρεται εδώ ότι μη ιοντίζουσες είναι οι ηλεκτρομαγνητικές ακτινοβολίες που είναι ανίκανες να προκαλέσουν βιολογικές επιδράσεις λόγω ιοντισμού. Στις ακτινοβολίες αυτές εντάσσονται τα στατικά ηλεκτρικά και μαγνητικά πεδία όπως είναι αυτά που δημιουργούνται στο φυσικό περιβάλλον, τα χαμηλόσυχνα ηλεκτρικά και μαγνητικά πεδία που δημιουργούνται στο περιβάλλον διατάξεων ηλεκτρικής ενέργειας, τα ραδιοκύματα και τα μικροκύματα που εκπέμπονται από κεραίες επικοινωνιών (π.χ. σταθμούς βάσης κινητής τηλεφωνίας), κεραίες ραδιοφωνίας και τηλεόρασης, συστημάτων ραντάρ κ.λ.π., καθώς και η υπεριώδης, η ορατή και η υπέρυθρη ακτινοβολία. Οι βιολογικές επιδράσεις όλων αυτών είναι διαφορετικές από αυτές της ιοντίζουσας ακτινοβολίας αλλά και μεταξύ τους. Έτσι, τα χαμηλόσυχνα ηλεκτρικά και μαγνητικά πεδία επιδρούν στο ανθρώπινο σώμα Ε. Καραμπέτσος 1

επάγοντας πεδία και ρεύματα στο εσωτερικό του, ενώ τα ραδιοκύματα και τα μικροκύματα θερμαίνοντας τα κύτταρα και τους ιστούς. Οι βιολογικές επιδράσεις που είναι γνωστές για τις μη ιοντίζουσες ακτινοβολίες είναι αυτές που προκύπτουν κατά την διάρκεια ή σε σύντομο χρονικό διάστημα μετά το πέρας της έκθεσης. Οι επιδράσεις αυτές είναι ντετερμινιστικές και υπάρχουν κατώφλια, που όταν υπερβαίνονται προκύπτουν οι βιολογικές επιδράσεις. Λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητες του κάθε ανθρώπου και ότι ο χαρακτηρισμός «γενικός πληθυσμός» αφορά και άτομα όπως μικρά παιδιά, ασθενείς, ηλικιωμένους κ.λ.π., που μπορεί να έχουν αυξημένες ευαισθησίες, προκύπτουν «βασικοί περιορισμοί» που η τήρησή τους εξασφαλίζει και την απουσία των βλαβερών επιδράσεων στην υγεία. Οι βασικοί περιορισμοί προκύπτουν δηλαδή από τα κατώφλια των βιολογικών επιδράσεων μέσω μεγάλων συντελεστών ασφαλείας (ή μείωσης) π.χ. για τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία 0-300GHz της τάξης του 50. Πολλές φορές στις μη ιοντίζουσες ακτινοβολίες οι βασικοί περιορισμοί δεν αφορούν άμεσα μετρήσιμα μεγέθη στο περιβάλλον, αλλά μεγέθη στο εσωτερικό του σώματος των ανθρώπων που είναι δύσκολο να μετρηθούν. Για τον λόγο αυτό και λαμβάνοντας υπόψη τις δυσμενέστερες συνθήκες σύζευξης της ακτινοβολίας με τον άνθρωπο, προκύπτουν «επίπεδα αναφοράς» που είναι εύκολα μετρήσιμες παράμετροι της ακτινοβολίας και η τήρησή τους εξασφαλίζει και την τήρηση του βασικού περιορισμού και κατά συνέπεια την απουσία των βλαβερών επιδράσεων στην υγεία. Η τήρηση των επιπέδων αναφοράς εισάγει στην πράξη έναν ακόμα συντελεστή ασφαλείας. Ε. Καραμπέτσος 2

Το πλαίσιο προστασίας από μη ιοντίζουσες ακτινοβολίες βασίζεται στην καλή γνώση των μηχανισμών δράσης τους στον άνθρωπο. Πολλές φορές όμως, παρά την απουσία επαρκών επιστημονικών στοιχείων για την ύπαρξη κάποιων υποπτευόμενων επιδράσεων, προτείνεται η μείωση των επιστημονικών ορίων με αυθαίρετους συντελεστές λαμβάνοντας υπόψη κοινωνικά και πολιτικά κριτήρια. Για παράδειγμα, όπως θα αναφερθεί και παρακάτω, στην Ελληνική Νομοθεσία προβλέπεται η επιπλέον μείωση κατά 20% των τιμών των επιπέδων αναφοράς για τα επίπεδα της εκπεμπόμενης ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας στο περιβάλλον σταθμών κεραιών. Παρόλα αυτά, σε καμία περίπτωση η πρακτική εφαρμογή τέτοιων μέτρων δεν πρέπει να υπονομεύσει ή να απαξιώσει τα όρια που βασίζονται σε επιστημονικά στοιχεία. Ελληνική Νομοθεσία Για τις εκπομπές ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας έχει εκδοθεί : Η Κοινή Υπουργική Απόφαση με αριθμό 53571/3839 (Φ.Ε.Κ. Αρ. 1105, Τεύχος Δεύτερο, 6 Σεπτεμβρίου 2000) από τα Υπουργεία Ανάπτυξης, Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων, Υγείας και Πρόνοιας, Μεταφορών και Επικοινωνιών, με θέμα τα μέτρα προφύλαξης του κοινού από τη λειτουργία κεραιών εγκατεστημένων στην ξηρά και Η Κοινή Υπουργική Απόφαση με αριθμό 3060 (ΦΟΡ) 238 (Φ.Ε.Κ. Αρ. 512, Τεύχος Δεύτερο, 25 Απριλίου 2002) από τα Υπουργεία Ανάπτυξης, Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων και Υγείας και Πρόνοιας, με θέμα τα μέτρα προφύλαξης του κοινού από τη λειτουργία διατάξεων εκπομπής ηλεκτρομαγνητικών πεδίων χαμηλών συχνοτήτων. Οι προαναφερθείσες Κ.Υ.Α. βασίστηκαν στη Σύσταση του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης "Σχετικά με τον περιορισμό της έκθεσης του κοινού σε ηλεκτρομαγνητικά πεδία 0 Hz - 300 GHz" (L199, 1999/519/EC). και στις κατευθυντήριες γραμμές (guidelines) που εξεδόθησαν από την ICNIRP (International Commission on Non Ionizing Radiation Protection) το 1998. Με τις αποφάσεις αυτές θεσπίζονται όρια για την ασφαλή έκθεση του κοινού στο περιβάλλον σταθμών κεραιών όλων των ειδών και διατάξεων εκπομπής χαμηλών συχνοτήτων, όπως γραμμές και υποσταθμοί υψηλής τάσης για την μεταφορά ηλεκτρικής ενέργειας. Επίσης, ορίζονται οι αρμοδιότητες της ΕΕΑΕ για την προφύλαξη του κοινού και του περιβάλλοντος από τα πεδία αυτά. Πρέπει εδώ να αναφερθεί ότι ως όρια ασφαλούς έκθεσης του κοινού στη χώρα μας για τις εγκαταστάσεις σταθμών κεραιών όλων των ειδών ισχύουν το 80 % των επιπέδων αναφοράς όπως αυτά ορίζονται στην προαναφερθείσα σύσταση της Ε.Ε. ενώ στην περίπτωση των διατάξεων εκπομπής χαμηλών συχνοτήτων ως όρια ισχύουν το 100% των τιμών αυτών. Σε όλους τους παραπάνω κανονισμούς, για την εφαρμογή περιορισμών που βασίζονται στην εκτίμηση πιθανών επιδράσεων στην υγεία από ηλεκτρομαγνητικά πεδία, γίνεται διαφοροποίηση μεταξύ βασικών περιορισμών και επιπέδων αναφοράς. Βασικοί περιορισμοί: οι περιορισμοί έκθεσης σε Η/Μ πεδία που βασίζονται άμεσα σε αποδεδειγμένες επιδράσεις στην υγεία και σε βιολογικές μελέτες. Τα φυσικά μεγέθη που χρησιμοποιούνται για να προσδιορίσουν αυτούς τους περιορισμούς, είναι η Ε. Καραμπέτσος 3

μαγνητική επαγωγή (Β), η πυκνότητα ρεύματος (J), ο ρυθμός ειδικής απορρόφησης ενέργειας (SAR) και η πυκνότητα ισχύος (S). Επίπεδα αναφοράς: τα επίπεδα αυτά χρησιμοποιούνται για την πρακτική εκτίμηση της έκθεσης, προκειμένου να ελεγχθεί το ενδεχόμενο υπέρβασης των βασικών περιορισμών. Τα φυσικά μεγέθη που προέρχονται από αντίστοιχους βασικούς περιορισμούς με τη χρήση μετρήσεων ή/και υπολογισμών είναι η ένταση ηλεκτρικού πεδίου (Ε), η ένταση μαγνητικού πεδίου (Η), η μαγνητική επαγωγή (Β), η πυκνότητα ισχύος (S) και το ρεύμα των άκρων (ΙL). Tο μεγεθος που σχετίζεται με την αντίληψή του από τον εκτιθέμενο και άλλες έμμεσες επιδράσεις είναι το ρεύμα επαφής (ΙC) και για παλμικά πεδία η ειδική απορρόφηση ενέργειας (SA). Ανάλογα με τη συχνότητα των ηλεκτρομαγνητικών πεδίων, χρησιμοποιούνται τα ακόλουθα φυσικά μεγέθη, για τον προσδιορισμό των βασικών περιορισμών: Για συχνότητες από 0 έως 1 Hz προβλέπονται βασικοί περιορισμοί για την μαγνητική επαγωγή στατικών μαγνητικών πεδίων (0 Ηz) και για την πυκνότητα ρεύματος χρονικά μεταβαλλόμενων πεδίων έως 1 Ηz, για την πρόληψη επιπτώσεων στο καρδιαγγειακό και στο κεντρικό νευρικό σύστημα Για συχνότητες από 1Ηz έως 10 MHz προβλέπονται βασικοί περιορισμοί για την πυκνότητα ρεύματος, για την πρόληψη επιπτώσεων σε λειτουργίες του νευρικού συστήματος Για συχνότητες από 100 kηz έως 10 GHz προβλέπονται βασικοί περιορισμοί για τoν SAR, για την πρόληψη θερμοπληξίας ολόκληρου του σώματος και της υπερβολικής τοπικής θέρμανσης των ιστών Για συχνότητες από 10 GΗz έως 300 GHz προβλέπονται βασικοί περιορισμοί για την πυκνότητα ισχύος, για την πρόληψη της θέρμανσης των ιστών στην επιφάνεια του σώματος ή κοντά της Πρέπει να αναφερθεί πως στην κείμενη νομοθεσία, οι βασικοί περιορισμοί για την ασφαλή έκθεση του κοινού στα εκπεμπόμενα ηλεκτρομαγνητικά πεδία: Βασίστηκαν σε όλες τις μέχρι σήμερα αποδεδειγμένες βιολογικές επιδράσεις και έχουν οριστεί με μεγάλους συντελεστές ασφαλείας (μεγέθους περίπου 50) έτσι ώστε να καλύπτονται οι ενδεχόμενες μακροπρόθεσμες επιπτώσεις και να Λαμβάνονται υπόψη οι αβεβαιότητες που υπάρχουν όσον αφορά την ατομική ευαισθησία, τις περιβαλλοντικές συνθήκες καθώς και τις διαφορές όσον αφορά την ηλικία και την κατάσταση της υγείας του κοινού και επίσης τα επίπεδα αναφοράς προϋποθέτουν συνθήκες μέγιστης σύζευξης του πεδίου με το εκτιθέμενο σε αυτό άτομο, παρέχοντας έτσι το μέγιστο βαθμό προστασίας. Οι βασικοί περιορισμοί και τα επίπεδα αναφοράς δίνονται στις σελ. 1-3 του παραρτήματος. Έλεγχοι σταθμών κεραιών Δεδομένου του γεγονότος πως η κάθε εγκατάσταση κεραιών διαθέτει τα δικά της τεχνικά χαρακτηριστικά και γειτνιάζει με διαφορετικό τρόπο με σημεία στα οποία παρουσιάζεται ανθρώπινη δραστηριότητα, οι ηλεκτρομαγνητικές εκπομπές των κεραιών σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία, εξετάζονται κατά περίπτωση μέσω: Ε. Καραμπέτσος 4

- του ελέγχου της μελέτης ραδιοεκπομπών τους (υποβάλλεται υποχρεωτικά για κάθε νέα ή τροποποιούμενη εγκατάσταση κεραιών βάσει ενός πολύ αυστηρού τεχνικού υποδείγματος που έχει εκδώσει το αρμόδιο γραφείο μας) και την έκδοση σχετικής γνωμάτευσης από την υπηρεσία μας - η οποία αποστέλλεται στην Ε.Ε.Τ.Τ., ή μέσω - του ελέγχου της δήλωσης συμμόρφωσής τους (που υπεβλήθη στην υπηρεσία μας για τις μέχρι 6-9-2000 εγκατεστημένες κεραιοδιατάξεις) ή/και με - την διεξαγωγή επί τόπου μετρήσεων περιοδικά ή οποτεδήποτε κριθεί αυτό απαραίτητο από συνεργεία της Ε.Ε.Α.Ε. ή των άλλων συναρμοδίων υπηρεσιών (του ΥΠΕΧΩΔΕ, του Υπουργείου Υγείας και Πρόνοιας, του Υπουργείου Μεταφορών και Επικοινωνιών, των Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων) ή από άλλα εξουσιοδοτημένα από την Ε.Ε.Α.Ε. συνεργεία. Τον συντονισμό των μετρήσεων αναλαμβάνει η Ε.Ε.Α.Ε. Είναι σαφές ότι η αξιολόγηση της έκθεσης των ανθρώπων στο περιβάλλον σταθμών κεραιών εκπομπής πρέπει να γίνεται μέσω της εκτίμησης της ηλεκτρομαγνητικής επιβάρυνσης σε όλες τις θέσεις στις οποίες είναι ελεύθερη και δυνατή η πρόσβαση του κοινού και της εξακρίβωσης της συμμόρφωσης ή όχι με τα θεσμοθετημένα όρια ασφαλούς έκθεσης. Ο αυθαίρετος καθορισμός οριζόντιων αποστάσεων από τους σταθμούς κεραιών όλων των ειδών ως μέτρο προφύλαξης του κοινού αφενός δεν έχει καμία επιστημονική βάση, αφετέρου γίνεται αντικείμενο παρερμηνείας και παρεξήγησης από το κοινό που σπεύδει να ερμηνεύσει την απόσταση αυτή ως την ελάχιστη απόσταση ασφαλείας από την ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία που οι κεραίες εκπέμπουν. Είναι μάλιστα φανερό πως πέρα από το αν με τον ορισμό αποστάσεων απαγόρευσης εγκατάστασης σταθμών βάσης θα είναι πλέον τεχνικά εφικτή η ύπαρξη της κινητής τηλεφωνίας, μια τέτοια απαγόρευση καθιστά ανεφάρμοστη και υποβαθμίζει το περιεχόμενο της κείμενης νομοθεσίας που βασίστηκε όπως προαναφέρθηκε σε σύσταση της Ε.E. και όλων των αρμόδιων διεθνών οργανισμών για θέματα προστασίας της υγείας από την έκθεση σε ηλεκτρομαγνητικά πεδία. Μελέτες ραδιοεκπομπών Σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία η τήρηση των ορίων ασφαλούς έκθεσης του γενικού πληθυσμού σε ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία προερχόμενη από συγκεκριμένη κεραία εγκατεστημένη στην ξηρά, διαπιστώνεται με την εκπόνηση μελέτης ηλεκτρομαγνητικών ακτινοβολιών της κεραίας, η οποία υποβάλλεται από τον κάτοχο της κεραίας στην υπηρεσία μας. Με τους υπολογισμούς αυτούς πρέπει να αποδεικνύεται ότι η ένταση της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας, σε οποιαδήποτε θέση είναι ελεύθερη και δυνατή η πρόσβαση του κοινού στο περιβάλλον του σταθμού, είναι κάτω από τα θεσμοθετημένα όρια όπως αυτά αναφέρονται στην ελληνική νομοθεσία. Η Ε.Ε.Α.Ε. ύστερα από εξέταση της μελέτης, αποστέλλει την σύμφωνη γνώμη της (εφόσον η μελέτη δεν είναι πλημμελής ή ανεπαρκής ή λανθασμένη) στην αρμόδια υπηρεσία (Ε.Ε.Τ.Τ.) προκειμένου να χορηγηθεί η άδεια εγκατάστασης της κεραίας. Η Ε.Ε.Α.Ε. εφ' όσον κατά περίπτωση διαπιστώνει ότι οι μελέτες αυτές είναι ελλιπείς ή δεν προκύπτει από αυτές η τήρηση των ορίων ασφαλούς έκθεσης, ζητά διευκρινίσεις από τους μελετητές και κάνει υποδείξεις στον κάτοχο της κεραίας για την σωστή εφαρμογή των προτύπων. Η μελέτη αυτή, συνοδεύεται απ' όλα τα απαραίτητα σχεδιαγράμματα- δηλαδή τοπογραφικά σχέδια και αρχιτεκτονικές μελέτες -όπου απεικονίζονται τα όρια του μη ελεύθερα επισκέψιμου χώρου γύρω από την κεραία, τους χώρους δηλαδή στους οποίους Ε. Καραμπέτσος 5

υπάρχει υπέρβαση ορίων και λαμβάνει υπ' όψιν την επιβάρυνση από όλους τους γειτονικούς σταθμούς κεραιών εντός 50 μέτρων. Ε. Καραμπέτσος 6

Βασικά σημεία μελέτης ραδιοεκπομπών Περιγραφή τεχνικών στοιχείων σταθμού Ελάχιστη απόσταση ασφαλείας δηλ. μέγιστη απόσταση πέραν της οποίας δεν παρατηρείται υπέρβαση των ορίων ασφαλούς έκθεσης του κοινού από τον συγκεκριμένο σταθμό κεραιών Υπολογισμοί των τιμών των μεγεθών των εκπεμπόμενων ηλεκτρομαγνητικών πεδίων στις πλησιέστερες στο σταθμό θέσεις πρόσβασης του κοινού με συγκεκριμένη αναφορά τους (συνεκτιμώντας φυσικά την επιβάρυνση όλων των γειτονικών σταθμών, αν υπάρχουν) Μέτρα προφύλαξης του κοινού (εφόσον προκύπτουν ως αναγκαία) Πρέπει να τονιστεί ότι μέσω των αυστηρών παραδοχών που επιβάλλει το τεχνικό πρότυπο μελέτης ραδιοεκπομπών για σταθμούς βάσης κινητής τηλεφωνίας που εξέδωσε η Ε.Ε.Α.Ε. (www.eeae.gr), γίνεται υπερεκτίμηση των αναμενόμενων τιμών των ΗΜ-πεδίων στους χώρους γύρω από τις κεραίες και αυτό οδηγεί σε υπερεκτίμηση των περιοχών γύρω από τις κεραίες που χρήζουν προστασίας. Έχει γίνει μάλιστα επιβεβαίωση της αυστηρότητας των ανωτέρω παραδοχών μέσω της σύγκρισης των υπολογιζόμενων στις μελέτες τιμών με τα αποτελέσματα από μετρήσεις της Ε.Ε.Α.Ε. στους χώρους γύρω από τους σταθμούς κεραιών. Μετρήσεις ηλεκτρομαγνητικών πεδίων Κατά τη λειτουργία των διατάξεων εκπομπής, η τήρηση των ορίων ασφαλούς έκθεσης του κοινού ελέγχεται μέσω μετρήσεων περιοδικά ή οποτεδήποτε κριθεί αυτό απαραίτητο από την Ε.Ε.Α.Ε. καθώς και από αρμόδιες υπηρεσίες του Υ.ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ., του Υπουργείου Υγείας και Πρόνοιας, του Υπουργείου Μεταφορών και Επικοινωνιών, των Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων ή από άλλα εξουσιοδοτημένα από την Ε.Ε.Α.Ε. συνεργεία (π.χ. Εργαστήρια Πολυτεχνείων και άλλων φορέων). Τον συντονισμό και την κατανομή των μετρήσεων αναλαμβάνει η Ε.Ε.Α.Ε. Σε περίπτωση που η Ε.Ε.Α.Ε. διαπιστώσει από τις μετρήσεις, υπέρβαση των ορίων ασφαλούς έκθεσης, ενημερώνει την Υπηρεσία που χορήγησε την άδεια εγκατάστασης, η οποία στη συνέχεια ειδοποιεί εγγράφως τον κάτοχο του εξοπλισμού να προβεί στις εξής ενέργειες: Άμεση διακοπή λειτουργίας του υπαίτιου εξοπλισμού και γνωστοποίησή της στην Υπηρεσία που χορήγησε την άδεια εγκατάστασης Μη επανάληψη της λειτουργίας του πριν αρθεί η αιτία της δυσλειτουργίας Γνωστοποίηση της επανάληψης λειτουργίας στην Υπηρεσία που χορήγησε την άδεια εγκατάστασης, με παροχή εξηγήσεων για την αιτία δυσλειτουργίας. Εάν οποτεδήποτε μετά την αρχική ειδοποίηση διαπιστωθεί ξανά αντικανονική λειτουργία του ίδιου εξοπλισμού, τότε ανακαλείται οριστικά η άδεια εγκατάστασης στη θέση αυτή. Στα πλαίσια των αρμοδιοτήτων της λοιπόν, η Ε.Ε.Α.Ε. διεξάγει ελέγχους και μετρήσεις των επιπέδων της εκπεμπόμενης ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας από διατάξεις εκπομπής μη ιοντιζουσών ακτινοβολιών, όπως π.χ.: Γραμμές μεταφοράς και διανομής ηλεκτρικής ενέργειας, υποσταθμοί συστημάτων ηλεκτρικής ενέργειας και ηλεκτρικές εγκαταστάσεις, μηχανήματα και συσκευές και άλλες διατάξεις εκπομπής ηλεκτρικών και μαγνητικών πεδίων χαμηλών συχνοτήτων Ε. Καραμπέτσος 7

Κεραίες τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών σταθμών Σταθμοί βάσης κινητής τηλεφωνίας και σταθερής ασύρματης πρόσβασης και άλλα είδη σταθμών που παρέχουν πάσης φύσεως τηλεπικοινωνιακές υπηρεσίες Διατάξεις ραντάρ και επίγειοι δορυφορικοί σταθμοί Στα παρακάτω σχήματα δίνονται τα % ποσοστά των ελέγχων που έχει πραγματοποιήσει το αρμόδιο γραφείο της Ε.Ε.Α.Ε. Έλεγχοι Μη-Ιοντιζουσώ ν Ακτινοβολιών 1999 - σήμερα Έλεγχοι χαμηλών συχνοτήτων 24% Έλεγχοι Υψηλών Συχνοτήτων 76% Έλεγχοι Υψηλών Συχνοτήτων 1999 - σήμερα Έλεγχοι κεραιών ραδιοφωνικών & τηλεοπτικών σταθμών 25% Έλεγχοι Ραντάρ & Eπίγειων Δορυφορικών Σταθμών 6% Έλεγχοι σταθμών βάσης κινητής τηλεφωνίας 69% Πρέπει ακόμα να αναφερθεί εδώ πως το Γραφείο Μη Ιοντιζουσών Ακτινοβολιών της Ε.Ε.Α.Ε. αποτελεί το μοναδικό εργαστήριο στη χώρα που έχει διαπιστευτεί από το Εθνικό Συμβούλιο Διαπίστευσης (Ε.ΣΥ.Δ.) ως ικανό, σύμφωνα με τις απαιτήσεις του προτύπου Ε. Καραμπέτσος 8

ΕΛΟΤ ΕΝ ISO/IEC 17025, να διενεργεί μετρήσεις ηλεκτρομαγνητικών πεδίων υψηλών και χαμηλών συχνοτήτων (όπως καθορίζεται στο πιστοποιητικό διαπίστευσης για δοκιμές με αρ. 117,22/1/2003). Από το 1999 λοιπόν μέχρι σήμερα, έχουν πραγματοποιηθεί σε όλη την χώρα επί τόπου έλεγχοι και μετρήσεις των επιπέδων της εκπεμπόμενης ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας σε 1700 συνολικά διατάξεις εκπομπής μη ιοντιζουσών ακτινοβολίων από κλιμάκια της υπηρεσίας μας. Υπερβάσεις των ορίων ασφαλούς έκθεσης διαπιστώθηκαν σε 16 περιπτώσεις, από μετρήσεις που διεξήχθησαν σε χώρους που πρακτικά συνιστούν πάρκα κεραιών δηλαδή σε χώρους με μεγάλο αριθμό και πυκνότητα εγκατεστημένων κεραιοδιατάξεων όλων των ειδών (όπως διατάξεις ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών σταθμών, διατάξεις ραντάρ, κ.α.). Στις περιπτώσεις αυτές η Ε.Ε.Α.Ε. ενημέρωσε την Ε.Ε.Τ.Τ. στα πλαίσια της κείμενης νομοθεσίας προκειμένου να ληφθούν άμεσα μέτρα για να αρθεί η αιτία της δυσλειτουργίας των εγκατεστημένων σταθμών κεραιών και πρότεινε μέτρα προφύλαξης του γενικού πληθυσμού. Σταθμοί βάσης κινητής τηλεφωνίας Ειδικότερα όσον αφορά τους σταθμούς βάσης κινητής τηλεφωνίας αναφέρεται ότι από το 1999 μέχρι σήμερα, έχουν πραγματοποιηθεί σε όλη την χώρα επί τόπου έλεγχοι και μετρήσεις των επιπέδων της εκπεμπόμενης ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας σε 940 συνολικά σταθμούς βάσης κινητής τηλεφωνίας από κλιμάκια της Ε.Ε.Α.Ε. Τα αποτελέσματα των μετρήσεων αυτών έδειξαν πως οι τιμές της εκπεμπόμενης ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας ήταν κάτω από τα όρια ασφαλούς έκθεσης του γενικού πληθυσμού όπως αυτά ορίζονται στην κείμενη νομοθεσία, σε όλα τα ελεύθερα προσπελάσιμα από το κοινό σημεία πλησίον των σταθμών βάσης κινητής τηλεφωνίας, όπου πραγματοποιήθηκαν μετρήσεις. Πιο συγκεκριμένα αναφέρεται πως στην συντριπτική πλειοψηφία των σημείων πλησίον των ελεγχθέντων σταθμών βάσης, οι μετρηθείσες τιμές των επιπέδων των ηλεκτρομαγνητικών πεδίων βρέθηκαν από μερικές δεκάδες έως και αρκετές χιλιάδες φορές κάτω από τα όρια ασφαλούς έκθεσης του κοινού. Οι μετρήσεις αυτές διεξάγονται αυτεπάγγελτα στα πλαίσια περιοδικών ελέγχων ή κατόπιν αιτήματος οποιουδήποτε φυσικού ή νομικού προσώπου. Οι μετρήσεις αφορούν τα εξής τρία μεγέθη : την ένταση του ηλεκτρικού πεδίου, την ένταση του μαγνητικού πεδίου και την πυκνότητα ισχύος. Ο σκοπός των μετρήσεων είναι να διαπιστωθεί η συμμόρφωση ή όχι με τα όρια ασφαλούς έκθεσης του κοινού, όπως αυτά καθορίζονται στην ελληνική νομοθεσία. Όρια Σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία, δεν πρέπει να υπάρχουν χώροι γύρω από την κεραίες ελεύθερα προσπελάσιμοι από το γενικό πληθυσμό στους οποίους τα όρια έκθεσης να υπερβαίνουν το 80% των κάτωθι τιμών όσον αφορά και τις τρεις ζώνες συχνοτήτων κινητής τηλεφωνίας που χρησιμοποιούνται στη χώρα μας: Ένταση ηλεκτρικού πεδίου (Ε) 41,25 V/m για τη ζώνη συχνοτήτων των 900 MHz 58,34 V/m για τη ζώνη συχνοτήτων των 1800 MHz 61 V/m για τη ζώνη συχνοτήτων των 2000 MHz Ε. Καραμπέτσος 9

Ένταση μαγνητικού πεδίου (Η) 0,111 A/m για τη ζώνη συχνοτήτων των 900 MHz 0,156 A/m για τη ζώνη συχνοτήτων των 1800 MHz 0,16 Α/m για τη ζώνη συχνοτήτων των 2000 MHz Πυκνότητα ισχύος ισοδύναμου επίπεδου ηλεκτρομαγνητικού κύματος (Seq) 4,5 W/m2 για τη ζώνη συχνοτήτων των 900 MHz 9 W/m2 για τη ζώνη συχνοτήτων των 1800 MHz 10 W/m2 για τη ζώνη συχνοτήτων των 2000 MHz Σχήμα 1: Σε ύψος 1 μέτρου από την ταράτσα του κτιρίου Α βρίσκεται τοποθετημένη μία κεραία κινητής τηλεφωνίας. Εδώ απεικονίζεται στο κατακόρυφο επίπεδο η ένταση του ηλεκτρικού πεδίου στη κατεύθυνση μεγίστης ακτινοβολίας της κεραίας. Το όριο της σχετικής Σύστασης της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι 41,25 V/m για την συχνότητα στην οποία εκπέμπει η κεραία αυτή (900MHz). Όπως φαίνεται από τους υπολογισμούς η ένταση του ηλεκτρικού πεδίου είναι κάτω από το όριο αυτό σε απόσταση λίγων μέτρων ακόμα και στη κατεύθυνση που ακτινοβολεί η κεραία. Στις άλλες κατευθύνσεις, πίσω, πάνω και κάτω από την κεραία η ένταση του ηλεκτρικού πεδίου είναι πολύ μικρότερη του ορίου σε απόσταση μόλις ενός μέτρου από την κεραία. Εντός του κτιρίου Α η ακτινοβολία είναι πολύ μικρότερη λόγω και της εξασθένησης που προκαλείται στην διάδοση της ακτινοβολίας από την ταράτσα. Στο σχήμα φαίνεται και ένα δεύτερο κτίριο, το κτίριο Β, που βρίσκεται σε οριζόντια απόσταση 15 μέτρων από το κτίριο Α, στην κατεύθυνση που ακτινοβολεί η κεραία. Το κτίριο Β είναι μόλις έναν όροφο χαμηλότερο από το κτίριο Α, ωστόσο η κύρια δέσμη της ακτινοβολίας διέρχεται πάνω από αυτό, χωρίς να εμποδίζεται από την παρουσία του κτιρίου. Η ένταση του ηλεκτρικού πεδίου σε ύψος 2 μέτρων πάνω από το επίπεδο της ταράτσας του κτιρίου Β Ε. Καραμπέτσος 10

(θέση του κεφαλιού ενός ιδιαίτερα ψηλού ανθρώπου) είναι 3V/m έως 5V/m. Στα μπαλκόνια του κτιρίου Β προς την πλευρά της κεραίας η ένταση του ηλεκτρικού πεδίου είναι μικρότερη από 1V/ m και στο εσωτερικό του κτιρίου είναι πολλές φορές μικρότερη λόγω της εξασθένησης από τα δομικά υλικά. Τεχνικά στοιχεία κεραίας: συνολική ισχύ στην είσοδό της 20W, κέρδος κύριου λοβού 15,5dBi και άνοιγμα στο οριζόντιο επίπεδο 90 ο Πρέπει εδώ να αναφερθεί συνοπτικά ότι στους σταθμούς βάσης κινητής τηλεφωνίας, οι ακόλουθοι παράγοντες καθορίζουν τη στάθμη της προσπίπτουσας ακτινοβολίας σε κάποιο μέρος που διαμένουν άνθρωποι: Η ισχύς εκπομπής: Η ακτινοβολία στην οποία εκτίθεται το κάθε άτομο αυξάνεται με την ισχύ εκπομπής. Η απόσταση από την κεραία εκπομπής: Σε διπλάσια απόσταση οι τιμές της α- κτινοβολίας μειώνονται στο ένα τέταρτο. Το διάγραμμα ακτινοβολίας (η τρισδιάστατη μορφή εκπομπής της κεραίας): Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι κεραίες του σταθμού Βάσης δεν ακτινοβολούν με την ίδια ένταση προς όλες τις κατευθύνσεις. Μπορούν να παρομοιαστούν με ένα φακό που ακτινοβολεί μια δέσμη φωτός οριζόντια και κατακόρυφα σε τομέα 120 έως 180 μοιρών. Η ένταση έξω από αυτή τη δέσμη ακτινοβολίας δεν εξαφανίζεται μεν εντελώς, αλλά είναι εξαιρετικά μειωμένη. Τοίχοι και στέγες: Eξασθενούν την ακτινοβολία που προσπίπτει σε κάποιο κτίριο απ' έξω. Αμέσως παρακάτω απεικονίζονται συνοπτικά τα αποτελέσματα των μετρήσεων της Ε.Ε.Α.Ε. σε χώρους που είναι ελεύθερη και δυνατή η πρόσβαση του γενικού πληθυσμού στο περιβάλλον σταθμών βάσης κινητής τηλεφωνίας σε όλη τη χώρα. Αποτελέσματα μετρήσεων σε σταθμούς βάσης κινητής τηλεφωνίας Συνήθεις τιμές Μέγιστη GSM 900 DCS 1800 UMTS Ε : 0.25-4.4 V/m 17.2 V/m (33* 46.67* 48,8*) H : 0.0005-0.011 A/m 0.044 A/m (0.0888* 0.1256* 0,128*) P: 0.0002-0.047 W/m2 0.78 W/m2 (3.6* 7.2* 8* ) (*80% των τιμών των πινάκων τη ς Κ.Υ.Α.) Διατάξεις ηλεκτρικής ενέργειας Με τον όρο διατάξεις ηλεκτρικής ενέργειας εννοούμε το δίκτυο μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας, όπως οι γραμμές και οι υποσταθμοί υψηλής τάσης, το δίκτυο μέσης και χαμηλής τάσης που χρησιμοποιείται για την διανομή της ηλεκτρικής ενέργειας αλλά και οι ηλεκτρικές καλωδιώσεις και συσκευές που υπάρχουν στα σπίτια και στους χώρους εργασίας μας. Τα ηλεκτρικά και μαγνητικά πεδία που δημιουργούνται από τις διατάξεις ηλεκτρικής ενέργειας ονομάζονται και πεδία εξαιρετικά χαμηλής συχνότητας ή πεδία ELF (Extremely Low Frequency). Τα πεδία ELF είναι διαφορετικά από τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία και κύματα, όπως τα ραδιοκύματα που εκπέμπουν οι κεραίες ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών εκπομπών, καθώς και οι κεραίες κινητής τηλεφωνίας. Ε. Καραμπέτσος 11

Διευκρινίζεται ότι σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία, τα όρια ασφαλούς έκθεσης του κοινού για την συχνότητα των 50Hz (συχνότητα συστήματος ηλεκτρικής ενέργειας στη χώρα μας), ορίζονται για τα κάτωθι μετρήσιμα μεγέθη και οι τιμές τους είναι οι εξής : Μαγνητική Επαγωγή (Β) 100 µt Ένταση Ηλεκτρικού πεδίου (Ε) 5 kv/m Γραμμές μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας Με τον όρο γραμμές μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας εννοούμε τις εναέριες γραμμές υψηλής τάσης (συνήθως 150kV, αν και υπάρχουν και γραμμές 66kV) και υπερυψηλής τάσης (400kV) καθώς και τις υπόγειες γραμμές υψηλής τάσης. Οι γραμμές αυτές χαρακτηρίζονται ως γραμμές απλού ή διπλού κυκλώματος ανάλογα με το αν φέρουν ένα ή δύο τριφασικά κυκλώματα. Στην Ελλάδα υπάρχουν περίπου 10000km εναέριων γραμμών υψηλής και υπερυψηλής τάσης σε όλη την επικράτεια καθώς και 160km υπόγειων γραμμών υψηλής τάσης που χρησιμοποιούνται κυρίως για την μεταφορά ηλεκτρικής ενέργειας εντός των κατοικημένων περιοχών. Γραμμές υψηλής τάσης (150kV) Ε. Καραμπέτσος 12

Γραμμές υπερυψηλής τάσης 400kV Ποιές είναι οι στάθμες πεδίων στο περιβάλλον μιας γραμμής μεταφοράς; Το μέγεθος του δημιουργούμενου μαγνητικού πεδίου στο περιβάλλον μιας γραμμής εξαρτάται από το ρεύμα στην γραμμή. Το μέγεθος του ρεύματος σε μία γραμμή δεν είναι σταθερό αλλά ποικίλει πολύ στη διάρκεια μιας μέρας, εμφανίζοντας ημερήσιους, εβδομαδιαίους, και ετήσιους κύκλους, προκαλώντας αντίστοιχη διακύμανση στο δημιουργούμενο μαγνητικό πεδίο. Οι μέγιστες τιμές του ρεύματος στη διάρκεια μιας μέρας και συνεπώς και οι μέγιστες τιμές του δημιουργούμενου μαγνητικού πεδίου από την γραμμή εξαρτώνται από το είδος των καταναλωτών που εξυπηρετεί η γραμμή (κατοικίες, εμπορικά καταστήματα, βιοτεχνίες, εργοστάσια, αγροτικές αρδεύσεις κλπ). Ως γενικός κανόνας, εμφανίζονται συνήθως τις μεσημβρινές ώρες κατά τους θερινούς μήνες και τις μεσημβρινές ή τις πρώτες βραδινές ώρες κατά τους χειμερινούς μήνες. Ε. Καραμπέτσος 13

Θεωρητικά υπολογιζόμενα πεδία γραμμής 150kV, απλού κυκλώματος υπό μέγιστη φόρτιση α) Μαγνητικό Πεδίο (Β) 20 10 0-20 0 20 40 60 80 m 100 30 m 100 50 20 10 5 2 1 0.3 0 μτ β) Ηλεκτρικό Πεδίο (Ε) 0-20 0 20 40 60 80 m 100 5 2 1 0.5 0.25 0.1 0.03 0.01 0 kv/m Τα μεγέθη των παραγόμενων ηλεκτρικών και μαγνητικών πεδίων στο περιβάλλον μιας γραμμής, πέρα από το μέγεθος των ρευμάτων και των τάσεων, εξαρτώνται και από τα ιδιαίτερα τεχνικά χαρακτηριστικά της κατασκευής της γραμμής όπως είναι: Η απόσταση των αγωγών από την γη. Όσο μικρότερη είναι η απόσταση αυτή, τόσο μεγαλύτερα είναι τα δημιουργούμενα πεδία. Καθώς οι αγωγοί μιας γραμμής αναρτώνται στους πυλώνες στήριξης, κάμπτονται από το βάρος τους και έτσι η ελάχιστη απόσταση των αγωγών από την γη 30 m 20 10 Ε. Καραμπέτσος 14

εμφανίζεται συνήθως στο ενδιάμεσο μεταξύ δύο γειτονικών πυλώνων. Αντίθετα κοντά στους πυλώνες η απόσταση των αγωγών από τη γη είναι η μέγιστη δυνατή. Λόγω της τάσεως των γραμμών υπάρχει μια ελάχιστη τηρούμενη απόσταση των αγωγών τους από οροφές κτιρίων. Αυτή είναι 7m για τις γραμμές 400kV και 5m για τις γραμμές 150kV. Η διάταξη των φάσεων στις γραμμές διπλού κυκλώματος. Ανάλογα με την διάταξη των φάσεων στις γραμμές αυτές υπάρχει η δυνατότητα να μειωθούν τα ηλεκτρικά και μαγνητικά πεδία στο περιβάλλον τους. Πλέον, οι γραμμές υπερυψηλής τάσης στη χώρα μας, κατασκευάζονται με την βέλτιστη διάταξη φάσεων για την ελαχιστοποίηση των δημιουργούμενων πεδίων ενώ δεν ισχύει το ίδιο για τις γραμμές υψηλής τάσης. Η απόσταση μεταξύ των ρευματοφόρων αγωγών της γραμμής. Για παράδειγμα στη χώρα μας τμήματα γραμμών υψηλής τάσης κατασκευάζονται με συμπαγείς μονωτήρες όπου οι αποστάσεις μεταξύ των ρευματοφόρων αγωγών είναι αρκετά μικρότερες από αυτές των συνήθων γραμμών. Τα τμήματα αυτά ξεχωρίζουν εύκολα από τα υπόλοιπα λόγω της στήριξης των αγωγών σε μεταλλικούς ιστούς έναντι των γνωστών μεταλλικών πυλώνων που χρησιμοποιούνται συνήθως. Οι γραμμές μειωμένων διαστάσεων με ιστούς δημιουργούν πολύ μικρότερα ηλεκτρικά και μαγνητικά πεδία από αυτές των κανονικών διαστάσεων στην περίπτωση των γραμμών απλού κυκλώματος και στην περίπτωση των γραμμών διπλού κυκλώματος με την βέλτιστη διάταξη των φάσεων. Με δεδομένους όλους αυτούς τους παράγοντες, στο ακόλουθο πίνακα δίνονται οι μέγιστες τιμές των ηλεκτρικών και μαγνητικών πεδίων που είναι δυνατόν να εμφανιστούν ακριβώς κάτω από μια γραμμή λαμβάνοντας υπόψη τις δυσμενέστερες συνθήκες ρευμάτων, διάταξης φάσεων και αποστάσεων (οι οποίες προκύπτουν από θεωρητικές εκτιμήσεις), καθώς και τυπικές τιμές ηλεκτρικών και μαγνητικών πεδίων που προέκυψαν από μετρήσεις του Γραφείου Μη Ιοντιζουσών Ακτινοβολιών της ΕΕΑΕ ακριβώς κάτω και 25m παραπλεύρως από κάθε γραμμή. Ε. Καραμπέτσος 15

Τιμές ηλεκτρικών και μαγνητικών πεδίων σε ύψος 1,5 μέτρου από το έδαφος στο περιβάλλον εναέριων γραμμών ηλεκτρικής ενέργειας Γραμμές 400 kv (μεταλλικοί πυλώνες) Γραμμές 150 kv (μεταλλικοί πυλώνες) Γραμμές 150 kv (μεταλλικοί ιστοί) Γραμμές 20 kv (ξύλινες κολώνες) Μέγιστη τιμή (κάτω από αγωγούς) Τυπική τιμή (κάτω από αγωγούς) Τυπική τιμή (25m παραπλεύρως) Μέγιστη τιμή (κάτω από αγωγούς) Τυπική τιμή (κάτω από αγωγούς) Τυπική τιμή (25m παραπλεύρως) Μέγιστη τιμή (κάτω από αγωγούς) Τυπική τιμή (κάτω από αγωγούς) Τυπική τιμή (25m παραπλεύρως) Μέγιστη τιμή (κάτω από αγωγούς) Τυπική τιμή (κάτω από αγωγούς) Τυπική τιμή (25m παραπλεύρως) Μαγνητικό πεδίο (μτ) 25 1 4 0,5 2 15 0,5 2 0,1 0,2 10 0,3 1,5 0,05 0,2 5 0,2 0,5 0,01 0,05 Ηλεκτρικό πεδίο (V/m) 6000 2000 4000 200 500 2000 1000 2000 100 300 1200 500 1000 50 100 700 200 10 20 Υποσταθμοί υψηλής τάσης Υποσταθμοί ονομάζονται οι εγκαταστάσεις στις οποίες συρρέουν γραμμές διαφορετικών επιπέδων τάσεων προκειμένου να μεταφέρεται η ηλεκτρική ενέργεια από το ένα επίπεδο τάσεως στο άλλο. Έτσι υπάρχουν τα ΚΥΤ (Κέντρα Υπερυψηλής Τάσης) που συνδέονται γραμμές υπερυψηλής και υψηλής τάσης καθώς και υποσταθμοί υψηλής τάσης, στους οποίους συνδέονται μόνο γραμμές υψηλής τάσης. Στους εξωτερικούς χώρους των υποσταθμών υψηλής τάσης και των ΚΥΤ, τα ηλεκτρικά και μαγνητικά πεδία δημιουργούνται αποκλειστικά από τις γραμμές που συνδέονται σε αυτούς και όχι από τον εξοπλισμό τους. Από μετρήσεις που έχει διεξάγει το Γραφείο Μη Ιοντιζουσών Ακτινοβολιών της ΕΕΑΕ προέκυψε ότι στις πλευρές των υποσταθμών που δεν διέρχονται γραμμές, τα επίπεδα των ηλεκτρικών και μαγνητικών πεδίων είναι πρακτικά τα ίδια με αυτά που θα υπήρχαν και χωρίς την παρουσία του υποσταθμού (ακόμα και πολύ κοντά στην περίφραξή του), ενώ στις άλλες πλευρές των υποσταθμών που διέρχονται γραμμές, υπάρχουν οι τυπικές τιμές των ηλεκτρικών και μαγνητικών πεδίων στο περιβάλλον των γραμμών αυτών. Στα πλαίσια των νομοθετημένων αρμοδιοτήτων της, η ΕΕΑΕ έχει διεξάγει πληθώρα μετρήσεων στο περιβάλλον κάθε είδους διατάξεων εκπομπής ηλεκτρικών και μαγνητικών πεδίων χαμηλών συχνοτήτων, κατόπιν σχετικών αιτημάτων φορέων της τοπικής αυτοδιοίκησης και ιδιωτών αλλά και στα πλαίσια αυτεπάγγελτων ελέγχων. Ε. Καραμπέτσος 16

100 80 60 40 20 0 ΕΛΕΓΧΟΙ ΔΙΑΤΑΞΕΩΝ ΕΚΠΟΜΠΗΣ ΧΑΜΗΛΟΣΥΧΝΩΝ ΗΛΕΚΤΡΙΚΩΝ ΚΑΙ ΜΑΓΝΗΤΙΚΩΝ ΠΕΔΙΩΝ 2000 2001 2002 2003 2004 Κλείνοντας θα πρέπει να τονιστεί ότι με την ελληνική νομοθεσία θεσπίστηκαν αυστηρά κριτήρια για την εγκατάσταση όλων των νέων διατάξεων καθώς και τον έλεγχο των ήδη εγκατεστημένων με γνώμονα την προστασία του γενικού πληθυσμού από την έκθεση σε ΗΜ-ακτινοβολίες. Η Ε.Ε.Α.Ε. μέσω της υποβολής μελετών για όλα τα είδη κεραιών που είναι εγκατεστημένες στην ξηρά, καθώς και τις επί τόπου μετρήσεις σε σταθμούς κεραιών και διατάξεις ηλεκτρικής ενέργειας είναι σε θέση να διεξάγει αποτελεσματικό έλεγχο των εκπεμπόμενων πεδίων και να εγγυηθεί ότι λαμβάνονται όλα τα κατάλληλα μέτρα προστασίας του γενικού πληθυσμού. Ε. Καραμπέτσος 17

Περιοχή συχνοτήτων ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΗΜΕΡΙΔΑΣ: ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΗΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑΣ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ: Μαγνητική Επαγωγή (mt) Παράρτημα Πίνακας 1 Bασικοί περιορισμοί για ηλεκτρικά, μαγνητικά & ηλεκτρομαγνητικά πεδία (0 Hz - 300 GHz) Πυκνότητα Ολόσωμο Τοπικό SAR ρεύματος SAR (κεφάλι & (ma/m 2 ) (W/kg) κορμός) (rms) (W/kg) Τοπικό SAR (άκρα) (W/kg) Πυκνότητα ισχύος, S (W/m 2 ) 0 Hz 40 - - - - - >0-1 Hz - 8 - - - - 1-4 Hz - 8/f - - - - 4-1000 Hz - 2 - - - - 1000 Hz 100 khz - f/500 - - - - 100 khz 10 MHz - f/500 0,08 2 4-10 MHz 10 GHz - - 0,08 2 4-10 300 GHz - - - - - 10 Περιοχή συχνοτήτων Πίνακας 2 Επίπεδα αναφοράς για ηλεκτρικά, μαγνητικά & ηλεκτρομαγνητικά πεδία (0 Hz - 300 GHz) Ένταση Ηλεκτρικού Πεδίου (V/m) Ένταση Μαγνητικού Πεδίου (A/m) Μαγνητική Επαγωγή (μτ) Ισοδύναμη Πυκνότητα ισχύος επίπεδου κύματος S eq (W/m 2 ) 0-1 Hz - 3,2x10 4 4x10 4-1-8 Hz 10000 3,2x10 4 /f 2 4x10 4 /f 2-8-25 Hz 10000 4000/f 5000/f - 0.025-0.8 khz 250/f 4/f 5/f - 0.8-3 khz 250/f 5 6.25-3-150 khz 87 5 6.25-0,15 1 MHz 87 0,73/f 0,92/f - 1 10 MHz 87/f 1/2 0,73/f 0,92/f - 10 400 MHz 28 0,073 0,092-400 2000 MHz 1,375 f 1/2 0,0037 f 1/2 0,0046 f 1/2 f/200 2 300 GHz 61 0,16 0,20 10 Σημείωση: f είναι η συχνότητα στις μονάδες που εμφανίζονται στη στήλη της περιοχής συχνοτήτων Ε. Καραμπέτσος 18

Πίνακας 3 Επίπεδα αναφοράς για ρεύματα επαφής από αγώγιμα σώματα (f σε khz) Περιοχή Συχνοτήτων Μέγιστο ρεύμα επαφής (ma) 0 2.5 kηz 0.5 2.5 kηz 100 kηz 0.2 f 100 kηz 110 MΗz 20 Ε. Καραμπέτσος 19