ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΠΕΤΡΑΣ ΚΑΙ ΧΕΡΡΟΝΗΣΟΥ

ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΝ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟΝ ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΠΕΤΡΑΣ ΚΑΙ ΧΕΡΡΟΝΗΣΟΥ ΝΕΑΠΟΛΙΣ ΚΡΗΤΗΣ

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΝ ΙΕΡΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΠΕΤΡΑΣ ΚΑΙ ΧΕΡΡΟΝΗΣΟΥ 2019 ΝΕΑΠΟΛΙΣ ΚΡΗΤΗΣ Ἀφιεροῦται εἰς τάς Παλαιοχριστιανικάς Βασιλικάς τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Πέτρας καί Χερρονήσου

Ἡ εἰκών πάντων τῶν ἐν Κρήτῃ διαλαμψάντων Ἁγίων Ἡ Α.Θ. Παναγιότης ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος ὁ Α

Πρόλογος Σεβασμιωτάτου Ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Πέτρας καί Χερρονήσου κ. Γεράσιμος Ἀδελφοί μου καί τέκνα ἐν Κυρίῳ ἀγαπητά! Μέ τή χάρη καί τήν εὐλογία τοῦ Τριαδικοῦ μας Θεοῦ φθάσαμε κι ἐφέτος τήν εὐλογημένη αὐτή ὥρα, νά χαιρετίσομε τόν νέο ἐνιαυτό τῆς χρηστότητος τοῦ Κυρίου. Καί στεκόμαστε σιωπηλοί μπροστά στό μυστήριο τῆς Ἐκκλησίας, πού μᾶς καλεῖ μέ τήν ἐναλλαγή τῶν χρόνων καί τῶν καιρῶν, νά ἀναμετρήσομε τήν πιστότητά μας στό ἔργο μας, στήν ἀποστολή μας, στήν παρουσία μας μέσα στόν χρόνο, πού δεσπόζει ὡς μνήμη καί ἀποτύπωση τῶν βημάτων μας, μέσα στήν ἀτέλειωτη πορεία πρός τόν καιρό τῶν ἐσχάτων. Ὅλοι μας εἴμαστε «κλητοί» Θεοῦ. Κατοικοῦμε σ αὐτόν τόν εὐλογημένο τόπο, σ αὐτό τό μυρωμένο νησί, πού τό χαϊδεύει καί τό μυρώνει ἡ αὔρα τοῦ ἀρχιπελάγους καί τό μνημονεύουν οἱ ἀνάσες λαῶν καί πολιτισμῶν. Πέρασαν ἀπό ἐδῶ καί ποιοί δέν πέρασαν! Ὅμως ἡ Κρήτη ἔμεινε στήν Ἱστορία ὡς Χριστιανική Κρήτη, γιατί συνδέεται ἐξ ἀρχῆς μέ τούς πρωτοκορυ- 5

φαίους τῶν Ἀποστόλων: τόν Πέτρο στά Ἱεροσόλυμα, ὅπου Κρῆτες «προσήλυτοι» ἦσαν ἀπό τούς πρώτους πού ἄκουσαν καί μετέφεραν τά πρῶτα σπέρματα τοῦ Χριστιανισμοῦ στό νησί καί κυρίως τόν Ἀπόστολο Παῦλο μέ τόν ἄξιο μαθητή του Ἀπόστολο Τίτο, τόν ὁποῖο «κατέλιπεν ἐν Κρήτῃ», γι αὐτό ἡ Ἐκκλησία τῆς Κρήτης εἶναι μία ἀπό τίς παλαιότερες ἀποστολικές Ἐκκλησίες. Τί εἶναι ἡ ζωή μας; Μία πορεία. Ἕνα περπάτημα μέσα στόν χρόνο, μία μνήμη καί μία ἀνάμνηση. Μία ἀναπνοή πού ζωογονεῖται μέ τήν πίστη, τήν ἐλπίδα καί τήν ἀγάπη, μ αὐτά δηλαδή τά ὑλικά καί τίς δυνάμεις πού εἶναι ζυμωμένη ἡ ζωή καί ἡ διακονία μας. Ἔτσι, ἀπό τήν ἀρχή τῆς ἱδρύσεώς της ἡ Ἐκκλησία Κρήτης ἔδωσε τή μαρτυρία της μέσα σέ ἕναν κόσμο «κατείδωλον». Ναοί μικροί καί μεγάλοι, ὁρατά σημεῖα τῆς παρουσίας τοῦ Θεοῦ γέμισαν πόλεις καί χωριά, κι ἡ ὕπαιθρος χώρα στολίστηκε ἀπό ἐκκλησίες, πού μαρτυροῦνε τήν πίστη καί τήν ἀγάπη τῶν πιστῶν στόν Χριστό. Στόν Ἀπόστολο Τίτο, πρῶτο Ἐπίσκοπο της 6 Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης, ὀφείλεται ἡ ὀργάνωση τῆς Ἐκκλησίας, κατά τίς ὑποδείξεις καί τά κελεύσματα τοῦ ἀποστόλου Παύλου. Ὁ ἀπόστολος Τίτος παρέμεινε πιστός μαθητής στόν ἀπόστολο Παῦλο καί τήρησε πιστά τὸ σχῆμα τῆς ἐντολῆς του. Πρῶτον «ἵνα τά λείποντα ἐπιδιορθώσῃ», δεύτερον «νά καταστήσῃ κατά πόλιν πρεσβυτέρους», τρίτον νά κηρύξει στόν λαό «τήν ὑγειαίνουσαν διδασκαλίαν» μέ γνώμονα νά γίνει «τύπος τῶν καλῶν ἔργων». Ἡ δράση τοῦ Ἀποστόλου Τίτου ὑπῆρξε κοπιώδης, ἀλλά ἀποτελεσματική. Τά ζιζάνια τῆς εἰδωλολατρίας ξεριζώθηκαν καί στή θέση τους ὑψώθηκαν τά κάστρα τοῦ Σταυροῦ. Μέ τόν τρόπο αὐτόν ἐθεμελίωσε τήν Ἐκκλησία Κρήτης πάνω σὲ γερά θεμέλια καί ἐξασφάλισε τήν περαιτέρω πορεία της. Διωγμοί μέ μανία, ἄν καί ξεσηκώθηκαν ἀπό τήν ἀρχή καί πολέμησαν τή νέα πίστη, δέν τήν τρόμαξαν, ἀπεναντίας τή δυνάμωσαν καί μέ τά ἅγια λείψανα τῶν μαρτύρων της ἔκτισε θυσιαστήρια. Ὕψωσε τό δισκάριο μέ τίς μερίδες τῶν ἐκλεκτῶν τοῦ Θεοῦ, Ὁμολογητῶν, Ὁσίων καί Ὁσιομαρτύρων ἐνώπιον ἐθνῶν καί βασιλέων καί ἀνάδειξε τόπους λατρείας, σπήλαια καί χαράδρες 7

τῆς Κρήτης, πού ἔγιναν μοναστικά κρησφύγετα προσευχῆς. Ὅλο τὸ νησί εὐωδιάζει πλέον ἀπό τά μυρίπνοα αἵματα τῶν μαρτύρων καί τίς προσευχές τῶν ἁγίων. Τά θυσιαστήρια προσφέρουν ἀφειδῶς εὐώδη θυμιάματα, πού ἑνώνονται μέ τό ἄρωμα τῶν λουλουδιῶν καὶ τῶν κρίνων, μέ τά ὁποῖα ὁ καλός Θεός ἔχει στολίσει τό μεγαλόπρεπο νησί. Ἡ παύση τῶν διωγμῶν καί ἡ ἀναγνώριση τοῦ Χριστιανισμοῦ ὡς ἐλεύθερης θρησκείας ἐπί Μεγάλου Κωνσταντίνου, ἀρχές τοῦ 4 ου αἰ. ἄνοιξε μιά νέα σελίδα ὄχι μόνο γιά τόν Χριστιανισμό, ἀλλά καὶ γιά ὁλόκληρο τὸ ρωμαϊκό κράτος καί τήν οἰκουμένη. Ἀπό τότε (μέσα τοῦ 4 ου αἰ.) στήν Κρήτη ὑπῆρχαν τουλάχιστον ἕξι Ἐπισκοπές, συμπεριλαμβανομένης καί τῆς Ἐπισκοπῆς Γορτύνης. Αὐτή ἡ κοσμοϊστορική ἀλλαγή συμπληρώθηκε ἐπί τῆς ἐποχῆς τοῦ Μεγάλου Θεοδοσίου (379-395), μέ τήν καθιέρωση τοῦ Χριστιανισμοῦ, τό 380, ὡς ἐπίσημης θρησκείας τοῦ κράτους καί τήν οὐσιαστική ἀπαγόρευση τῆς εἰδωλολατρίας. Ὅμως ἡ ἴδια ἐποχή -ὁ 4ος αἰώνας- ἀποτελεῖ τό ξεκίνημα μιᾶς μεγάλης περιόδου ἐντονότατων καί ἀποφασιστικῆς σημασίας ἀγώνων 8 κατά τῶν αἱρέσεων καί μέσα ἀπό αὐτούς τούς ἀγῶνες ὁ Χριστιανισμός διαμόρφωσε τελικά τὸ δόγμα καί τήν ὁριστική φυσιογνωμία του. Ἀπό τήν πρώιμη Βυζαντινή περίοδο (325-535) ὁ Χριστιανισμός ἐπικράτησε στήν Κρήτη, ὅπως φαίνεται καί ἀπό τόν κατάλογο τῶν 22 Ἐπισκοπῶν, οἱ ὁποῖες ἀναγράφονται στόν Συνέκδημο (Πολιτική Γεωγραφία τοῦ Ἱεροκλέους τοῦ Γραμματικοῦ, 528-535). Ὁ ἀριθμός αὐτός τῶν Ἐπισκοπῶν φαίνεται ὑπερβολικά μεγάλος μέ τά σημερινά δεδομένα, ἀλλά μέ τά δεδομένα τῆς τότε ἐποχῆς δέν εἶναι μεγάλος, γιατί στήν ἀρχαία ἐκκλησιαστική παράδοση κάθε τοπική Ἐκκλησία ἀποτελοῦσε ἰδιαίτερη Ἐπισκοπή μαζί μέ τούς οἰκισμούς τῆς περιοχῆς. Μετά τήν εἰσαγωγή τοῦ μητροπολιτικοῦ διοικητικοῦ συστήματος ἀπό τήν Α' Οἰκουμενική Σύνοδο (325), ἡ Ἐκκλησία Κρήτης ὀργανώθηκε σέ ἰδιαίτερη Μητρόπολη, μέ Μητροπολίτη τόν ἐπίσκοπο Γορτύνης, στόν ὁποῖο ὑπήχθησαν ὅλοι οἱ ἐπίσκοποι τῶν κατά τόπους Ἐπισκοπῶν τῆς Μεγαλονήσου. Ὁ 5ος αἰώνας ὑπῆρξε γιά τήν Κρήτη ὁ αἰώνας τοῦ πλήρους θριάμβου τοῦ Χριστιανισμοῦ σέ ὁλόκληρο τόν πληθυσμό. Ἁπτό 9

παράδειγμα αὐτοῦ τοῦ γεγονότος ἀποτελοῦν οἱ χριστιανικές βασιλικές πού χτίστηκαν ἀπό τή μία ἄκρη τοῦ νησιοῦ ὡς τήν ἄλλη κατά τή διάρκεια τοῦ αἰώνα αὐτοῦ καί τοῦ ἑπόμενου. Ἡ Μητρόπολή μας εἶναι εὐνοημένη ἀπό τόν Θεό νά φιλοξενεῖ ἀρκετές παλαιοχριστιανικές βασιλικές, τίς ὁποῖες προτιθέμεθα νά παρουσιάσομε στό ἐφετεινό μας ἡμερολόγιο. Τά μνημεῖα αὐτά φαίνεται νά εἶναι κτισμένα μέ βαθιά πίστη, πού ἀποτυπώνεται στήν καλλιέπεια καί φιλοκαλία πού τά χαρακτηρίζουν ὡς τήν τελευταία λεπτομέρειά τους. Ὅποιος ἀξιώνεται νά ἐπισκέπτεται τέτοιους χώρους, περπατώντας ἀνάμεσα σὲ σπασμένα μάρμαρα, θρυμματισμένες κολῶνες, πληγωμένα θωράκια, γκρεμισμένα ἐπιστύλια, αἰσθάνεται ἔντονη τήν παρουσία μορφῶν πού τόν κυκλώνουν καί βλέποντας σπαράγματα ἀπό ψηφιδωτά ἀναπολεῖ ἔντονες ἀναμνήσεις ἀπό τήν ἀρχαία ἐποχή καί τήν ἑλληνιστική παράδοση, ἐμπλουτισμένη μέ χριστιανικά σύμβολα καί παραστάσεις. Στά δάπεδα κυριαρχοῦν κατά τό πλεῖστον ὁ γεωμετρικός διάκοσμος, κύκλοι, τρίγωνα, ρόμβοι, φολίδες, ρόδακες, ἀλλά καί παραστάσεις 10 μέ ζῶα καί πτηνά ἀνάμεσά σὲ βλαστούς, ἄνθη, κρίνα, κληματίδες μέ ἤ χωρίς σταφύλια, κυματοειδεῖς βλαστοί, μικρά καί μεγάλα ψάρια, ἀπό δελφίνια καί ἄλλα μικρότερα. Ὅλα αὐτά συνθέτουν ἕνα ἐνδιαφέρον σύνολο πού ἀποπνέει τό ἄρωμα τῆς εὐλαβείας δωρητῶν καί καλλιτεχνῶν τῆς ἐποχῆς καί χαρακτηρίζει τεχνοτροπικά τή συγκεκριμένη περίοδο τῆς κατασκευῆς τους. Πιστεύομε καί εὐχόμαστε νά ἀντλήσομε ὅλοι μας ἀπό αὐτή τή μελέτη τῆς θεοφιλοῦς κληρονομιᾶς τῶν προγόνων μας τά ἀνάλογα συμπεράσματα τῆς πίστεως καί τῆς ἀλήθειας πού μεταφέρει διαχρονικά ἡ Ἐκκλησία μας αἰῶνες τώρα, ἀποκαλύπτοντας τή βασιλεία τοῦ Θεοῦ μέσα στόν χρόνο. Εἴθε ὁ πανάγαθος Θεός νά εὐλογήσει καί τοῦτο τό ἔτος γιά ὅλους μας, καί τούς ἐγγύς καί τούς μακράν καί νά μᾶς δώσει «φωτισμόν νοός καί καθαράν καρδίαν», προκόπτοντας σέ ἔργα ἀγαθά καί εὐάρεστα στόν Θεό. Μετά πατρικῶν εὐχῶν καί εὐλογιῶν Ὁ Μητροπολίτης Ὁ Πέτρας καί Χερρονήσου Γεράσιμος 11

ΣΤΑΘΜΟΙ ΕΙΣ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑΝ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΡΗΤΗΣ 33 μ.χ. Κρῆτες εὐαγγελίζονται τόν Χριστιανισμόν εἰς τά Ἱεροσόλυμα, ἀπό τόν Ἀπόστολον Πέτρον (Πράξ. Β 10). 60-61 Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος διερχόμενος, δέσμιος, ἀπό τούς Καλούς Λιμένας, εὐαγγελίζεται τόν λαόν τῆς Κρήτης. 65-66 Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος ἐγκαθιστᾶ εἰς τήν Γόρτυνα, τόν μαθητήν του Τίτον, πρῶτον Ἐπίσκοπον τῆς νήσου. 60-827 A' Βυζαντινή Περίοδος. 733 Ἡ Ἐκκλησία Κρήτης ἀποσπᾶται ἐπί Λέοντος Γ τοῦ Ἰσαύρου ἀπό τήν Ρώμην καί προσαρτᾶται ὁριστικῶς εἰς τήν Κων/πολιν. 827-961 Ἀραβοκρατία. 961 Ἡ Κρήτη ἐλευθερώνεται ἀπό τούς Ἄραβας. 961-1204/11 Β Βυζαντινή Περίοδος. 1211-1669 Ἑνετοκρατία. 1645/1669-1899 Τουρκοκρατία. 1821 Θανατώνονται ἀπό τούς Τούρκους ὁ Μητροπολίτης Κρήτης καί οἱ περισσότεροι Ἐπίσκοποι εἰς τό Ἡράκλειον καί ὁ Ἰωακείμ Πέτρας, εἰς τήν Ἐπά - νω Φουρνήν Μεραμβέλλου. 1823 Ἡ σφαγή τοῦ σπηλαίου τῆς Μιλάτου. 1866 Τό Ὁλοκαύτωμα τοῦ Ἀρκαδίου. 1898 Ἡ Αὐτονομία τῆς Κρήτης. 1899 ἕως σήμερον Ἡ Σύγχρονος Περίοδος. 1900 Ὁ Ν. 276/1900 «Περί Καταστατικοῦ Νόμου τῆς ἐν Κρήτῃ Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», τῆς Κρητικῆς Πολιτείας. 1907 Σύνταγμα τῆς Κρητικῆς Πολιτείας. 1913 Ἕνωσις τῆς Κρήτης μέ τό Ἑλληνικόν Κράτος. 12 1941 (20-29 Μαΐου). Ἡ Μάχη τῆς Κρήτης. 1961 Οἱ Ἐπισκοπές Κρήτης ἀνυψώνονται εἰς Μητροπόλεις. Ὁ ἰσχύων Καταστατικός Νόμος 4149/ 1961, «Περί Καταστατικοῦ Νόμου τῆς ἐν Κρήτῃ Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας». 1962 Πατριαρχική καί Συνοδική Πρᾶξις, «Περί Ἀνυψώσεως τῶν ἐν Κρήτῃ Ἐπισκοπῶν εἰς κατ ἀξίαν Μητροπόλεις τιμῆς ἕνεκεν». 1963 Ἐπίσκεψις τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Ἀθηναγόρου, εἰς τήν Κρήτην. 1967 Ἡ Μητρόπολις Κρήτης ἀνυψώνεται εἰς Ἀρχιεπισκοπήν, ἀπό τήν Ἱεράν Σύνοδον τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου. Πατριαρχική καί Συνοδική Πρᾶξις 283/1967, «Περί ἀνυψώσεως τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως καί τοῦ Μητροπολίτου Κρήτης εἰς Ἱεράν Ἀρχιεπισκοπήν καί Ἀρχιεπίσκοπον Κρήτης». 1992 (9-23 Νοεμβρίου) Ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαῖος, ἐπισκέπτεται τήν Κρήτην. 1993 (9 Μαρτίου) Ἔκδοσις Πατριαρχικοῦ Τόμου, μέ τόν ὁποῖον ἀνακηρύσσονται εἰς ἐν ἐνεργείᾳ Μητροπόλεις, οἱ μέχρι τότε τιμῆς ἕνεκεν, Ἱεραί Μητροπόλεις τῆς Κρήτης. 1995 (10-11 Νοεμβρίου) Ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαῖος ἐπισκέπτεται τήν Κρήτην διά δευτέραν φοράν καί προεξάρχει εἰς τάς ἑορταστικάς ἐκδηλώσεις τῆς 100 ἐτηρίδος τοῦ Ἱεροῦ Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ τοῦ Ἁγίου Μηνᾶ Ἡρακλείου. 2000 Ἡ Ἱερά Σύνοδος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου κατατάσσει εἰς τήν χορείαν τῶν Ἁγίων Μαρτύρων, τούς Νεομάρτυρας τῆς Κρήτης. Ἐκδίδεται τό τρίτομον λειτουργικόν ἔργον «Κρητικόν Πανάγιον», ὑπό τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Πέτρας καί Χερρονήσου, προνοίᾳ τοῦ μακαριστοῦ Μητροπολίτου Πέτρας καί Χερρονήσου κυροῦ Νεκταρίου. 13

Πατριαρχική καί Συνοδική Πρᾶξις 981/2000, μετονομασίας τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Πέτρας, εἰς Ἱεράν Μητρόπολιν Πέτρας καί Χερρονήσου. Ἔκδοσις Πατριαρχικοῦ Τόμου 1047/2000, περί ἱδρύσεως τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἀρκαλοχωρίου, Καστελλίου καί Βιάννου. Πατριαρχικαί καί Συνοδικαί Πράξεις, προσαρτήσεις Ἐνοριῶν ἀπό τήν Ἱεράν Ἀρχιεπισκοπήν Κρήτης, εἰς τάς Ἱεράς Μητροπόλεις Γορτύνης καί Ἀρκαδίας καί Πέτρας καί ἐκχώρησις Ἐνοριῶν αὐτῶν, εἰς τήν Ἱεράν Μητρόπολιν Ἀρκαλοχωρίου. Ἀπό τήν Ἱεράν Μητρόπολιν Πέτρας ἀπεσπάσθη ὁλόκληρος ἡ ἐπαρχία Βιάννου καί προσηρτήθησαν εἰς αὐτήν οἱ Δῆμοι Χερσονήσου καί Μαλίων (ἀπό τήν ἐπαρχίαν Πεδιάδος), τῆς πάλαι ποτέ Ἐπισκοπῆς Χερρονήσου. Ἐπιψήφισις τῶν ἀλλαγῶν αὐτῶν ἀπό τήν Βουλήν τῶν Ἑλλήνων καί ἔκδοσις τοῦ Νόμου 2942. 2002 Ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαῖος ἐπισκέπτεται τήν Κρήτην, διά τρίτην φοράν, τόν μῆνα Ἰούνιον. 2004 Ἐπαναλειτουργία τοῦ Θεσμοῦ τῆς Ἐνδημούσης Συνόδου, τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου. 2008 (16 Ὀκτωβρίου) Ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαῖος καί Προκαθήμενοι τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν ἐπισκέπτο νται τήν Κρήτην, μέ τήν συμπλήρωσιν 2000 ἐτῶν ἀπό τήν γέννησιν τοῦ Ἀποστόλου τῶν Ἐθνῶν Παύλου. 2016 Σύγκλισις τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας ἐν Κρήτῃ. 2018 (2-4 Ὀκτωβρίου) Ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαῖος ἐπισκέπτεται τήν Κρήτην καί προεξάρχει εἰς τάς ἑορταστικάς ἐκδηλώσεις 50ετίας τῆς Ὀρθοδόξου Ἀκαδημίας Κρήτης, ἀπό τῆς ἱδρύσεώς της. 14 ΕΠΙΣΚΟΠΙΚΟΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣ - ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΠΕΤΡΑΣ Ραφαήλ ἀπό (;) - 1688 Ἀθανάσιος 1688 - ἕως (;) Ζαχαρίας Γεράσιμος Μελέτιος Γεράσιμος (Ραφτόπουλος) Ἰωακείμ (Κλώντζας) Δωρόθεος (Διαμαντίδης) 1825-1855 Μελέτιος (Χλαπουτάκης) 1855-1889 Τῖτος (Ζωγραφίδης) 1889-1922 Διονύσιος (Μαραγκουδάκης) 1923-1953 Δημήτριος (Μπουρλάκης) 1956-1990 Νεκτάριος (Παπαδάκης) 1990 καί Μητροπολίτης Πέτρας καί Χερρονήσου 2000-2015 Γεράσιμος (Μαρματάκης) 2015 15

ΕΠΙΣΚΟΠΙΚΟΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣ ΧΕΡΡΟΝΉΣΟΥ κατά τήν περίοδον τῆς Τουρκοκρατίας Ραφαήλ 1645(;) - 1696 ἤ 1699 Ἄνθιμος 1696 ἤ 1699(;) - 1705(;) Θεοδόσιος 1705-1718(;) Νικηφόρος 1718(;) - 1731(;) Νεκτάριος 1731(;) - 1749(;) Μακάριος 1749(;) - 1759(;) Νεκτάριος 1759(;) - 1777(;) Γεράσιμος ὁ Καλογνώμων 1777(;) - 1806 ἤ 1811 Ἰωακείμ ἐκ Μοχοῦ 1806 ἤ 1812-1821 Γεράσιμος ἐκ Λασιθίου 1825-1829 Ἡ ἐπισκοπή καταργήθηκε, συγχωνευθεῖσα μέ τήν Μητρόπολιν Κρήτης 1830-1843 Μελέτιος (πρώην ἡγούμενος Κερᾶς) 1843-1870 Τιμόθεος Καστρινογιαννάκης 1870-1882 Διονύσιος Καστρινογιαννάκης 1882-1896 Ἀγαθάγγελος Παπαδάκης 1896-1900 16 ΠΕΡΙΟΔΟΙ ΚΑΙ ΗΜΕΡΕΣ ΝΗΣΤΕΙΑΣ Περίοδοι νηστείας: 1. Τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς. 2. Τῆς Μεγάλης Ἑβδομάδος. 3. Τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων. 4. Τοῦ Δεκαπενταυγούστου. 5. Τῶν Χριστουγέννων. Ἡμερήσιες νηστεῖες: 1. Τῆς Τετάρτης καί τῆς Παρασκευῆς. 2. Τῆς 5ης Ἰανουαρίου (Παραμονή Θεοφανείων). 3. Τῆς 29ης Αὐγούστου (Ἀποτομή τῆς Τιμίας Κεφαλῆς Ἰωάννου τοῦ Προδρόμου). 4. Τῆς 14ης Σεπτεμβρίου ( Ὑψώσεως τοῦ Τιμίου Σταυροῦ). ΠΑΣΧΑΛΙΟΝ ΤΩΝ ΕΤΩΝ 2020-2022 Ἔτος 2020 19 Ἀπριλίου Ἔτος 2021 2 Μαΐου Ἔτος 2022 24 Ἀπριλίου 17

18 ΙΑΝΟΥAPIOΣ 2019 1 Τ Η ΠΕΡΙΤΟΜΗ ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ, Βασιλείου τοῦ Μεγάλου 2 Τ Σιλβέστρου Ρώμης, Σεραφείμ τοῦ Σάρωφ, Μάρκου τοῦ Κωφοῦ 3 Π Μαλαχίου προφήτου, Γορδίου μάρτυρος 4 Π Σύναξις τῶν 70 Ἀποστόλων, Νικηφόρου Λεπροῦ ὁσίου Κρητός 5 Σ Παραμ. Φώτων (νηστεία), Συγκλητικῆς ὁσ., Γρηγορίου ἐν Ἀκρίτᾳ 6 Κ ΤΑ ΑΓΙΑ ΘΕΟΦΑΝΕΙΑ (Μέγας Ἁγιασμός) 7 Δ Ἡ Σύναξις Ἰωάννου τοῦ Προδρόμου καί Βαπτιστοῦ 8 Τ Γεωργίου ὁσίου Χοζεβίτου, Δομνίκης ὁσίας 9 Τ Πολυεύκτου μάρτυρος, Εὐστρατίου ὁσίου, Παρθένας τῆς Ἐδεσσαίας 10 Π Γρηγορίου ἐπισκόπου Νύσσης, Δομετιανοῦ ἐπισκόπου Μελιτινῆς 11 Π Θεοδοσίου ὁσ. Κοινοβιάρχου, Νικηφόρου νεομάρτ. τοῦ ἐκ Κριτσᾶς 12 Σ Μερτίου, Πέτρου καί ἑτέρων 8 μαρτ., Τατιανῆς διακονίσσης μάρτ. 13 Κ ΜΕΤΑ ΤΑ ΦΩΤΑ, Σύναξις Παναγίας Μεσοπαντητίσσης 14 Δ Ἁγίων Ἀββάδων τῶν ἐν Σινᾷ καί Ραϊθῷ ἀναιρεθέντων 15 Τ Παύλου ὁσίου τοῦ Θηβαίου, Ἰωάννου ὁσίου τοῦ Καλυβίτου 16 Τ Προσκύνησις τιμ. ἁλύσεως Ἀπ. Πέτρου, Νικολάου νεομ. Μυτιλ. 17 Π Ἀντωνίου τοῦ Μεγάλου, Γεωργίου νεομάρτ. τοῦ ἐν Ἰωαννίνοις 18 Π Ἀθανασίου καί Κυρίλλου Πατριαρχῶν Ἀλεξανδρείας 19 Σ Μακαρίου Αἰγυπτίου ὁσίου, Μάρκου ἐπ. Ἐφέσου Εὐγενικοῦ 20 Κ ΙΒ ΛΟΥΚΑ, Εὐθυμίου Μεγάλου, Ζαχαρίου νεομάρτυρος 21 Δ Μαξίμου ὁμολογητοῦ, Ἁγνῆς μάρτυρος, Μαξίμου τοῦ Γραικοῦ 22 Τ Τιμοθέου ἀποστόλου, Ἰωσήφ ὁσίου Ἡγιασμένου τοῦ Κρητός 23 Τ Κλήμεντος Ἀγκύρ., Ἀγαθαγγέλου μ., Διονυσίου ὁσ. τοῦ ἐν Ὀλύμπῳ 24 Π Ξένης ὁσίας, Νεοφύτου ὁσ. Ἐγκλείστου, Βαβύλα ἱερομάρτυρος 25 Π Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου, Αὐξεντίου νεομ., Πουπλίου μάρτυρος 26 Σ Ξενοφῶντος καί Μαρίας ὁσίων καί τῆς συνοδίας αὐτῶν 27 Κ ΙΕ ΛΟΥΚΑ, Ἀνακομιδή λειψάνων Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου 28 Δ Ἐφραίμ ὁσίου τοῦ Σύρου 29 Τ Ἰγνατίου ὁσ. Σιναΐτου, Ἰγνατίου τοῦ Θεοφόρου 30 Τ Τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν (σχολική ἑορτή) 31 Π Κύρου καί Ἰωάννου τῶν Ἀναργύρων, Ἀρσενίου ὁσίου τοῦ ἐν Πάρῳ IANOYAPIOΥ Ἀναγνώσματα τῶν Κυριακῶν ΗΜ. ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ EYAΓΓΕΛΙΟΝ HXΟΣ EΩΘINON 6 Τίτ. β 11-14, γ 4-7 Ματθ. γ 3-17 - Μᾶρκ. α 9-11 13 Ἐφεσ. δ 7-13 Ματθ. δ 12-17 πλ. δ ΙΑ 20 Β Κορ. δ 6-15 Λουκ. ιζ 12-19 α Α 27 Ἑβρ. ζ 26-28, η 1-2 Λουκ. ιθ 1-10 β Β - Ὁ μεγαλύτερος κίνδυνος γιά ἕναν πνευματικό ἀγωνιστή εἶναι ἡ ἀπελπισία. Γι αὐτό ὁ γέροντας ἔλεγε: «Νά μήν ἀπελπίζονται ὅσοι βρίσκονται μέσα στόν κόσμο, ὅταν εἶναι κυριευμένοι ἀπό πολλά πάθη καί ἡ φύση τους εἶναι ἄτακτη καί τρέχει μέ ὁρμή στήν κατηφόρα, ἀλλά νά ἐλπίζουν στήν παντοδυναμία τοῦ Θεοῦ καί νά στρίψουν τό τιμόνι τῆς γερῆς τους μηχανῆς στό δρόμο τοῦ Θεοῦ, τῆς ἀνηφόρας, καί πολύ γρήγορα θά προσπεράσουν ἄλλες βραδυκίνητες μηχανές πού τρέχανε μπροστά ἀπό πολλά χρόνια στό δρόμο τοῦ Θεοῦ». Ὁσίου Παϊσίου τοῦ Ἁγιορείτου 19

20 ΦΕΒΡOYAPIOΣ 2019 1 Π Τρύφωνος μ., Ἀναστασίου νεομ. ἐκ Ναυπλίου, Περπετούας μάρτ. 2 Σ Η ΥΠΑΠΑΝΤΗ ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ 3 Κ ΙΣΤ ΜΑΤΘΑΙΟΥ, Σύν. Παναγ. Βρεφοτρ., Συμεών Θεοδ. & Ἄννης 4 Δ Ἰσιδώρου ὁσ. Πηλουσιώτου, Νικολάου ὁσ. Στουδίτου 5 Τ Ἀγάθης μάρτυρος, Πολυεύκτου ἀρχιεπ. Κωνσταντινουπόλεως 6 Τ Βουκόλου Σμύρνης, Φωτίου Πατριάρχου ΚΠόλεως τοῦ Μεγάλου 7 Π Παρθενίου ἐπ. Λαμψάκου, Γεωργίου ἐξ Ἁλικ. νεομ. Διβόλη 8 Π Θεοδώρου Στρατηλ., Ζαχαρίου προφ., Μάρθας καί Μαρίας μ. 9 Σ Νικηφόρου μάρτ., Μαρκέλλου Σικελίας, Παγκρατίου ἐπ. Ταυρομεν. 10 Κ ΙΖ ΜΑΤΘΑΙΟΥ, Χαραλάμπους ἱερομ., Ζήνωνος Ταχυδρόμου 11 Δ Βλασίου ἱερομάρτυρος, Θεοδώρας Αὐγούστας 12 Τ Μελετίου ἀρχιεπ. Ἀντιοχείας, Χρήστου νεομάρτ. κηπουροῦ 13 Τ Ἀκύλλα καί Πρισκίλλης ἀποστόλων, Μαρτινιανοῦ ὁσίου 14 Π Αὐξεντίου, Μάρωνος, Ἀβραάμ ὁσίων 15 Π Ὀνησίμου ἀπ., Ἀνθίμου ἐν Χίῳ, Ἰωάννου νέου ὁσιομ. ἐκ Χαλάστρας 16 Σ Παμφίλου μάρτ., Φλαβιανοῦ ἀρχιεπ. Κωνσταντινουπόλεως 17 Κ ΙΣΤ ΛΟΥΚΑ (ΤΕΛΩΝΟΥ & ΦΑΡΙΣΑΙΟΥ), Θεοδώρου Τήρ. 18 Δ Λέοντος Πάπα Ρώμης, Ἀγαπητοῦ Σιναίου, Παρηγορίου μάρτυρος 19 Τ Φιλοθέης ὁσίας τῆς Ἀθηναίας, Ἀρχίππου ἀποστόλου 20 Τ Λέοντος ἐπ. Κατάνης, Ἀγάθωνος Πάπα Ρώμης, Βησσαρίωνος ὁσίου 21 Π Τιμοθέου ὁσίου ἐν Συμβόλοις, Εὐσταθίου πατρ. Ἀντιοχείας 22 Π Εὕρεσις λειψάνων τῶν ἐν τοῖς Εὐγενίου μαρτύρων 23 Σ Πολυκάρπου Σμύρνης ἱερομάρτυρος, Πολυχρονίου ὁσίου 24 Κ ΙΖ ΛΟΥΚΑ (ΑΣΩΤΟΥ), Α & Β εὕρεσις κεφαλῆς Προδρόμου 25 Δ Ταρασίου Κωνσταντινουπόλεως, Ρηγίνου ἱερομάρτυρος 26 Τ Πορφυρίου ἐπισκόπου Γάζης, Φωτεινῆς μάρτυρος τῆς Σαμαρείτιδος 27 Τ Προκοπίου Δεκαπολίτου, Γελασίου μίμου 28 Π Βασιλείου ὁμολογητοῦ, Κυράννης νεομάρτυρος ἐν Θεσσαλονίκῃ ΦEBPOYAPIOΥ Ἀναγνώσματα τῶν Κυριακῶν ΗΜ. ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ EYAΓΓΕΛΙΟΝ HXΟΣ EΩΘINON 3 Β Κορ. ς 1-10 Ματθ. κε 14-30 γ Γ 10 Β Τιμ. β 1-10 Ματθ. ιε 21-28 δ Δ 17 Β Τιμ. γ 10-15 Λουκ. ιη 9-14 πλ. α Ε 24 Β Κορ. δ 6-15 Λουκ. ιε 11-32 πλ. β ΣΤ - «Παιδιά μου, σήμερα οἱ καιροί εἶναι δύσκολοι, οἱ ἡμέρες εἶναι πονηρές. Γι αὐτό, ν ἀγωνιζώμαστε. Ἄν δέν ἀγωνιζώμαστε, πῶς θά σωθοῦμε;».«ἀγώνας, προσευχή, πίστη. Νά χουμε ταπείνωση, σεμνότητα, τιμιότητα».«ἡ δύναμη τοῦ Θεοῦ εἶναι πολύ μεγάλη. Ἡ προσευχή, πάντα κάνει καλό».«ὅ,τι κάνομε, νά τό κάνομε γιά τόν Θεό καί ὄχι γιά τήν κενοδοξία».«λέω ὅτι ἡ νηστεία ὠφελεῖ τόν ἄνθρωπο καί στήν ψυχή καί στό σῶμα. Πρέπει καί νηστεῖες νά τηρήσετε, ἄν ἔχετε ὑγεία, τό κατά δύναμη μέ τήν ἄδεια τοῦ γιατροῦ, ἀλλά καὶ μέ τὴν ἐντολή τοῦ Πνευματικοῦ. Ὅλα (νά) γίνονται μέ πολλή διάκριση καί προσευχή. «Ὁ Θεός δέχεται τήν λίγη νηστεία πού γίνεται μέ ταπείνωση». Ὁσίου Ἰακώβου τοῦ ἐν Εὐβοίᾳ 21

22 ΜΑΡΤIOΣ 2019 1 Π Εὐδοκίας ὁσιομάρτυρος, Μαρκέλλου καί Ἀντωνίνης μαρτύρων 2 Σ ΨΥΧΟΣΑΒΒΑΤΟΝ, Ἡσυχίου συγκλητ., Νικολάου Πλανᾶ ὁσ. 3 Κ ΑΠΟΚΡΕΩ, Θεοδωρήτ. ἱερομ., Εὐτροπ., Κλεονίκ., Βασιλίσκ. μ. 4 Δ Γερασίμου ὁσίου τοῦ ἐν Ἰορδάνῃ 5 Τ Μάρκου ὁσ. Ἀθηναίου, Κόνωνος ὁσιομάρτυρος 6 Τ Τῶν ἐν Ἀμορίῳ 42 μαρτύρων, Μνήμη εὑρέσεως Τιμίου Σταυροῦ 7 Π Λαυρεντίου ὁσίου Μεγάρων, Παύλου ὁσίου τοῦ ἁπλοῦ 8 Π Θεοφυλάκτου ἐπ. Νικομηδείας, Παύλου ὁσ. ὁμολογητοῦ 9 Σ Τῶν ἐν Σεβαστείᾳ 40 Μαρτύρων 10 Κ ΤΥΡΙΝΗΣ, Κοδράτου ἐπ. Κορίνθου, Ἀναστασίας τῆς Πατρικίας 11 Δ ΚΑΘΑΡΑ ΔΕΥΤΕΡΑ, Σωφρονίου ἀρχιεπ. Ἱεροσολύμων 12 Τ Θεοφάνους ὁσίου τοῦ ὁμολογ., Γρηγορίου πάπα Ῥώμης Διαλόγου 13 Τ Ἀνακομιδή λειψάνων Νικηφόρου Κων/πόλεως, Ὑπομονῆς ὁσίας 14 Π Βενεδίκτου ὁσίου, Εὐσχήμονος ἐπισκόπου Λαμψάκου 15 Π Α ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΙ, Ἀγαπίου μ., Μανουήλ νεομάρτ. ἐκ Σφακίων 16 Σ Θεοδώρου Τήρωνος θ. Κολλύβων, Χριστοδούλου ὁσ. ἐν Πάτμῳ 17 Κ Α ΝΗΣΤΕΙΩΝ (ΟΡΘ/ΞΙΑΣ), Ἀλεξίου ἀνθρ. τ. Θεοῦ, Παύλου ὁσ. 18 Δ Κυρίλλου Ἱεροσολύμων 19 Τ Χρυσάνθου καί Δαρείας μαρτύρων, Κλαυδίου μάρτυρος 20 Τ Μύρωνος νεομ. Κρητός, Τῶν ἐν Μονῇ Ἁγ. Σάββα ὁσιομαρτύρων 21 Π Θωμᾶ Κωνσταντινουπόλεως, Ἰακώβου ἐπισκόπου ὁμολογητοῦ 22 Π Β ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΙ, Βασιλείου ἱερομάρτ., Καλλινίκης μάρτυρος 23 Σ Νίκωνος ὁσιομάρτυρος καί τῶν σύν αὐτῷ 24 Κ Β ΝΗΣΤΕΙΩΝ (Γρηγ. Παλαμᾶ), Ἀρτέμονος Σελευκείας ἱερομ. 25 Δ Ο ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΥΠΕΡΑΓΙΑΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ 26 Τ Σύναξις Ἀρχαγγέλου Γαβριήλ, τῶν ἐν Γοτθίᾳ 26 μαρτύρων 27 Τ Ματρώνης τῆς ἐν Θεσ/νίκῃ, Λυδίας, Φιλητοῦ μ. καί τέκνων αὐτῶν 28 Π Ἱλαρίωνος ὁσίου, Ἡρωδίωνος ἐκ τῶν ἑβδομήκοντα ἀποστόλων 29 Π Γ ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΙ, Μάρκου ἐπ. Ἀρεθουσίων & τῶν σύν αὐτῷ μ. 30 Σ Ἰωάννου ὁσίου τῆς Κλίμακος, Ζαχαρίου Κορίνθου 31 Κ Γ ΝΗΣΤΕΙΩΝ (ΣΤΑΥΡΟΠΡΟΣΚΥΝ.), Θεοφίλου μ. Κρητός MAPTIOΥ Ἀναγνώσματα τῶν Κυριακῶν ΗΜ. ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ EYAΓΓΕΛΙΟΝ HXΟΣ EΩΘINON 3 Α Κορ. η 8-13, θ 1-2 Ματθ. κε 31-46 βαρύς Ζ 10 Ῥωμ. ιγ 11-14, ιδ 1-4 Ματθ. ς 14-21 πλ. δ Η 17 Ἑβρ. ια 24-26, 32-40 Ἰωάν. α 44-52 α Θ 24 Ἑβρ. α 10, β 1-3 Μᾶρκ. β 1-12 β Ι 31 Ἑβρ. δ 14-16, ε 1-6 Μᾶρκ. η 34 - θ 1 γ ΙΑ - Ἡ προτροπή τοῦ Γέροντα ἦταν: «Γίνετε ἅγιοι καί δέν θά ἔχετε κανένα πρόβλημα μέ τά παιδιά σας. Ἡ ἁγιότητα τῶν γονέων ἀπαλλάσσει τά παιδιά ἀπ τά προβλήματα. Τά παιδιά θέλουν κοντά τους ἀνθρώπους ἁγίους, μέ πολλή ἀγάπη, πού δέν θά τά φοβερίζουν, οὔτε θά περιορίζονται στή διδασκαλία, ἀλλά θά δίνουν ἅγιο παράδειγμα καί προσευχή. Νά προσεύχεσθε οἱ γονεῖς σιωπηλά καί μέ τά χέρια ψηλά πρός τόν Χριστό καί ν ἀγκαλιάζετε τά παιδιά σας μυστικά. Κι ὅταν κάνουν ἀταξίες, νά παίρνετε κάποια παιδαγωγικά μέτρα, ἀλλά νά μήν τά πιέζετε. Κυρίως νά προσεύχεσθε. Ἡ ἀκτινοβολία τῆς ἁγιοσύνης καί ὄχι τῆς ἀνθρώπινης προσπάθειας κάνει τά παιδιά καλά». Ὁσίου Πορφυρίου τοῦ Καυσοκαλυβίτου 23

24 ΑΠΡΙΛIOΣ 2019 1 Δ Μαρίας ὁσίας τῆς Αἰγυπτίας, Μακαρίου ὁμολογητοῦ 2 Τ Τίτου ὁσίου, Θεοδώρας παρθενομάρτυρος 3 Τ Νικήτα ὁμολογητοῦ, Ἰωσήφ Ὑμνογράφου, Ἐλπιδηφόρου μάρτυρος 4 Π Γεωργίου ὁσίου τοῦ ἐν Μαλεῷ, Ζωσιμᾶ ὁσίου 5 Π Δ ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΙ, Διοδώρου, Νικηφ. μ., Θεοδώρας ἐν Θεσ/νίκῃ 6 Σ Εὐτυχίου Κωνσταντινουπόλεως, Γρηγορίου ὁσίου τοῦ Σιναΐτου 7 Κ Δ ΝΗΣΤΕΙΩΝ ( Ἰωάννου Κλίμακος), Γερασίμου ὁσ. Βυζαντίου 8 Δ Ἡρῳδίωνος, Ἀγάβου, Ῥούφου, Φλέγοντος, Ἀσυγκρίτου, Ἑρμοῦ ἀπ. 9 Τ Εὐψυχίου μάρτυρος, Βαδίμου ὁσίου, Αὐδιησοῦ μάρτυρος 10 Τ Γρηγορίου Ε Κωνσταντινουπόλεως ἱερομάρτυρος (Μέγας Κανών) 11 Π ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΚΑΝΟΝΟΣ, Ἀντίπα ἱερομάρτ. ἐπ. Περγάμου 12 Π Ο ΑΚΑΘΙΣΤΟΣ ΥΜΝΟΣ, Βασιλείου Παρίου ὁμ., Ἀνθούσης ὁσ. 13 Σ Μαρτίνου πάπα Ῥώμης, Θεοδοσίου, Ζωίλου 14 Κ Ε ΝΗΣΤΕΙΩΝ (Μαρίας Αἰγ.), Ἀριστάρχ., Πούδη, Τροφίμ. ἀπ. 15 Δ Λεωνίδου ἱερομάρτυρος ἐπισκόπου Ἀθηνῶν, Κρήσκεντος μάρτυρος 16 Τ Ἀγάπης, Εἰρήνης, Χιονίας μ., ὁσίου Ἀμφιλοχίου τοῦ ἐν Πάτμῳ 17 Τ Ἀδριανοῦ μάρτυρος, Μακαρίου Κορίνθου 18 Π Σάββα ὁσ. Στρατηλάτου, Κυρίλλου πατρ. ΚΠόλεως, Ἰωάννου ὁσ. 19 Π Παφνουτίου ἱερομάρτυρος, Τρύφωνος Κωνστανινουπόλεως 20 Σ Η ΕΓΕΡΣΙΣ ΤΟΥ ΛΑΖΑΡΟΥ, Θεοδώρου ὁσίου τοῦ Τριχινᾶ 21 Κ ΤΩΝ ΒΑΪΩΝ 22 Δ Μ. ΔΕΥΤΕΡΑ, Ἰωσήφ τοῦ Παγκάλου 23 Τ Μ. ΤΡΙΤΗ, Τῶν 10 Παρθένων 24 Τ Μ. ΤΕΤΑΡΤΗ, Τῆς ἀλειψάσης τόν Κύριον μύρῳ 25 Π Μ. ΠΕΜΠΤΗ, Ὁ Μυστικός Δεῖπνος 26 Π Μ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ, Τά Ἅγια Πάθη τοῦ Κυρίου 27 Σ Μ. ΣΑΒΒΑΤΟΝ, Ἡ εἰς Ἅδου κάθοδος τοῦ Κυρίου 28 Κ ΤΟ ΑΓΙΟΝ ΠΑΣΧΑ, Η ΑΝΑΣΤΑΣΙΣ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ 29 Δ Γεωργίου Μεγαλομάρτυρος τοῦ Τροπαιοφόρου 30 Τ Μάρκου Εὐαγγ., Ραφαήλ, Νικολάου & Εἰρήνης μ., Ἀργυρῆς νεομ. AΠPIΛΙΟΥ Ἀναγνώσματα τῶν Κυριακῶν ΗΜ. ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ EYAΓΓΕΛΙΟΝ HXΟΣ EΩΘINON 7 Ἑβρ. ς 13-20 Μᾶρκ. θ 17-31 δ Α 14 Ἑβρ. θ 11-14 Μᾶρκ. ι 32-45 πλ. α Β 21 Φιλιπ. δ 4-9 Ἰωάν. ιβ 1-18 - Ματθ. κα 1-11, 15-17 28 Πράξ. α 1-8 Ἰωάν. α 1-17 - Β - Πολλές φορές τήν ἡμέρα ἔρχεται ὁ Χριστός καί σοῦ χτυπάει, ἀλλά ἐσύ ἔχεις δουλειές - Ἐκεῖνος πού ταράζεται δέ σκέφτεται λογικά, ὀρθά. Κᾶνε ὑπομονή καί θά βραβευτεῖς μέ στέφανο. - Θέλω νά εἶστε ἤρεμοι. Ἅμα εἶστε κουρασμένοι δέ λειτουργοῦν οἱ ἀσύρματοι. - Τό Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ νά μή φεύγει ἀπό τό νοῦ καί τήν καρδιά σας. - Ο Κύριος νά σᾶς ἐνισχύει, νά κρατήσετε σταθερά τή σημαία τῆς ἀλήθειας καί τῆς ἐγκράτειας. - Ὁ Χριστιανός εἶναι πραγματικά ἄνθρωπος. Ξέρει ὅλους τοῦς τρόπους τῆς εὐγένειας. - Ὅταν ἡ καρδιά μας δέν ἔχει τήν ἀγάπη πρός τόν Χριστό δέν μποροῦμε νά κάνομε τίποτα. Εἴμαστε σάν πλοῖα πού δέν ἔχουν φωτιά, βενζίνη στή μηχανή τους. Ὁσίου Ἀμφιλοχίου τοῦ ἐν Πάτμῳ 25

26 ΜΑΪOΣ 2019 1 Τ Ἱερεμίου προφ., Μαρίας Μεθυμοπούλας ἐκ Φουρνῆς νεομάρτ. 2 Π Ἀνακ. λειψ. Ἀθανασίου Μεγάλου, Ἑσπέρου, Ζωῆς & σύν αὐτ. μ. 3 Π ΖΩΟΔΟΧΟΥ ΠΗΓΗΣ, Τιμοθ. & Μαύρας μ., Πέτρου ἐπ. Ἄργους 4 Σ Πελαγίας μάρτυρος, Ἱλαρίου ὁσίου θαυματουργοῦ 5 Κ ΤΟΥ ΘΩΜΑ, Εἰρήνης Μεγαλομάρτ., Ἐφραίμ ὁσιομ. τοῦ νέου 6 Δ Ἰώβ τοῦ Πολυάθλου, Σεραφείμ ὁσ. ἐν τῷ ὄρει Δομβοῦς ἀσκήσαντος 7 Τ Τοῦ ἐν οὐρανῷ φανέντος σημείου τοῦ Τιμίου Σταυροῦ 8 Τ Ἰωάννου τοῦ Θεολόγου & Εὐαγγελιστοῦ, Ἀρσενίου Μεγάλου 9 Π Χριστοφόρου Μεγαλομ., Ἡσαΐου προφ., Νικολάου ἐν Βουνένοις 10 Π Σίμωνος ἀπ. τοῦ Ζηλωτοῦ, Ἡσυχίου ὁμολογ., Λαυρεντίου ὁσίου 11 Σ Κυρίλλου καί Μεθοδίου ἰσαποστόλων, Μωκίου ἱερομάρτυρος 12 Κ ΤΩΝ ΜΥΡΟΦΟΡΩΝ, Ἐπιφανίου Κύπρου, Γερμανοῦ Κ/πόλεως 13 Δ Γλυκερίας μάρτυρος, Σεργίου ὁμολογητοῦ, Παυσικάκου Συννάδων 14 Τ Θεράποντος ἱερομ., Λεοντίου Ἱεροσολ., Μάρκου νεομ. Κρητός 15 Τ Ἐπαν. τιμ. Κάρας ἀπ. Τίτου, Παχωμίου Μεγάλου, Ἀχιλλίου Λαρίσης 16 Π Θεοδώρου ὁσίου Ἡγιασμένου, Ἀλεξάνδρου ἀρχιεπ. Ἱεροσολύμων 17 Π Ἀνδρονίκου & Ἰουνίας ἐκ τῶν 70 ἀπ., Ἀθανασίου Χριστιανουπόλεως 18 Σ Πέτρου, Διονυσίου καί τῶν σύν αὐτοῖς μαρτύρων 19 Κ ΤΟΥ ΠΑΡΑΛΥΤΟΥ, Ἰωάννου νεομ. τοῦ ἐξ Ἀγαρηνῶν, Μέμν. ὁσ. 20 Δ Ἀν. λειψ. Νικολάου Μύρων, Θαλλελαίου μ., Λυδίας Φιλιππησίας 21 Τ Κωνσταντίνου καί Ἑλένης τῶν Ἰσαποστόλων 22 Τ ΜΕΣΟΠΕΝΤΗΚΟΣΤΗΣ, Βασιλίσκου μάρτυρος, Κόδρου μάρτ. 23 Π Μιχαήλ ὁμολ. ἐπισκ. Συννάδων, Μαρίας Μυροφόρου τοῦ Κλωπᾶ 24 Π Συμεών ὁσ. τοῦ ἐν τῷ Θαυμαστῷ ὄρει, Μελετίου Στρατηλάτου 25 Σ Γ εὕρεσις Τιμίας Κεφαλῆς Ἰωάννου τοῦ Προδρόμου 26 Κ ΤΗΣ ΣΑΜΑΡΕΙΤΙΔΟΣ, Κάρπου καί Ἀλφαίου ἐκ τῶν 70 ἀποστ. 27 Δ Ἰωάννου Ρώσου ὁμολογητοῦ, Ἑλλαδίου ἱερομάρτυρος 28 Τ Εὐτυχοῦς Μελιτινῆς, Νικήτα Χαλκηδόνος 29 Τ Θεοδοσίας μάρτ., Ὑπομονῆς ὁσ. (Μνήμη Ἁλώσεως Κων/πόλεως) 30 Π Ἰσαακίου ἡγουμ. Μονῆς Δαλμάτων, Ἐμμελείας μητρός Μ. Βασιλείου 31 Π Ἑρμείου μάρτυρος, Εὐσταθίου πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως MAΪΟΥ Ἀναγνώσματα τῶν Κυριακῶν ΗΜ. ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ EYAΓΓΕΛΙΟΝ HXΟΣ EΩΘINON 5 Πράξ. ε 12-20 Ἰωάν. κ 19-31 - Α 12 Πράξ. ς 1-7 Μᾶρκ. ιε 43 - ις 8 β Δ 19 Πράξ. θ 32-42 Ἰωάν. ε 1-15 γ Ε 26 Πράξ. ια 19-30 Ἰωάν. δ 5-42 δ Ζ - Ἀδιαφόρει γιά ὅλα τά ἐμπόδια. Ἡ μόνη ἀπασχόλησή σου, ἡ σκέψη σου νά εἶναι ὁ Νυμφίος σου. Νά μιλᾶς μόνο μέ Αὐτόν. -Ἐμεῖς πρέπει νά ἔχουμε ἀγάπη. Τό μεγαλύτερο κακό νά μᾶς κάνουνε πρέπει νά τούς ἀγαποῦμε. Μόνο μέ τήν ἀγάπη θά μποῦμε στόν Παράδεισο. Νά καλλιεργεῖς τήν εὐχή καί θά ἔρθει καιρός πού ἡ καρδιά σου θά σκιρτάει ἀπό χαρά, ὅπως ὅταν πρόκειται νά δεῖς ἕνα πολυαγαπημένο σου πρόσωπο. -Τή βραδινή προσευχή νά μήν τήν ἀμελεῖς. Νά προσεύχεσαι μέ διάθεση ὅπως ἐκεῖνοι πού πηγαίνουν σέ συμπόσιο. Εἶναι ξύπνιοι καί αἰσθάνονται ὅλο χαρά. Ἔτσι καί ἐσύ, ἀφοῦ πρόκειται νά μιλήσεις μέ τόν Νυμφίο σου, νά μήν ἀκοῦς ὅταν σοῦ λέει ὁ πειρασμός διάφορα γιά νά σέ ἐμποδίσει, γιατί ξέρεις ἔχουμε ἕναν πού ἐνδιαφέρεται πολύ γιά μᾶς. Ὁσίου Ἀμφιλοχίου τοῦ ἐν Πάτμῳ 27

28 IOYΝIOΣ 2019 1 Σ Ἰουστίνου φιλοσόφου μάρτυρος, Θεσπεσίου μάρτυρος 2 Κ ΤΟΥ ΤΥΦΛΟΥ, Νικηφόρου ΚΠόλεως ὁμολ., Ἐράσμου ἱερομ. 3 Δ Λουκιλλιανοῦ καί Παύλης μαρτύρων καί τῶν σύν αὐτοῖς νηπίων 4 Τ Μητροφάνους ΚΠόλεως, Μάρθας καί Μαρίας ἀδελφῶν Λαζάρου 5 Τ ΑΠΟΔ. ΕΟΡΤ. ΠΑΣΧΑ, Δωροθέου Τύρου, Νικάνδρου μεγαλομ. 6 Π ΤΗΣ ΑΝΑΛΗΨΕΩΣ 7 Π Θεοδότου ἱερομάρτυρος τοῦ ἐν Ἀγκύρᾳ, Παναγῆ Μπασιᾶ ὁσίου 8 Σ Ἀνακομ. λειψάνων Θεοδώρου Στρατηλάτου, Καλλιόπης μάρτυρος 9 Κ ΑΓ. 318 ΠΑΤΕΡΩΝ Α' Οἰκ. Συν., Κυρίλ. Ἀλεξανδρ., 5 Καν. Παρθένων 10 Δ Ἀλεξάνδρου καί Ἀντωνίνης μαρτύρων, Πανσέμνης ὁσίας 11 Τ Βαρθολομαίου & Βαρνάβα ἀπ., Ἄξιόν ἐστιν, Λουκᾶ Συμφερουπόλ. 12 Τ Ὀνουφρίου ὁσίου τοῦ Αἰγυπτίου, Πέτρου ὁσίου τοῦ Ἀθωνίτου 13 Π Ἀκυλίνης μάρτυρος, Ἄννης ὁσίας καί υἱοῦ αὐτῆς Ἰωάννου 14 Π Ἐλισαίου προφ., Κυρίλλου Ἐπ. Γορτ., Μεθοδίου ΚΠόλεως ὁμολ. 15 Σ ΨΥΧΟΣΑΒΒΑΤΟΝ, Ἀμώς πρ., Αὐγουστίν., Ἱππῶνος, Ἱερων. ὁσ. 16 Κ ΤΗΣ ΠΕΝΤΗΚΟΣΤΗΣ 17 Δ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ 18 Τ Λεοντίου καί τῶν σύν αὐτῷ, Ὑπατίου καί Θεοδούλου μαρτύρων 19 Τ Ἰούδα ἀπ. τοῦ Ἀδελφοθέου, Παϊσίου ὁσ. Μεγάλου, Ζήνωνος ὁσίου 20 Π Μεθοδίου ἐπ. Πατάρων, Καλλίστου ΚΠόλεως, Νικολάου Καβάσιλα 21 Π Ἰουλιανοῦ μ. τοῦ ἐν Κιλικίᾳ, Τερεντίου ἱερομ. ἐπισκόπου Ἰκονίου 22 Σ Εὐσεβίου Σαμοσάτων, Ζήνωνος καί Ζηνᾶ μαρτύρων 23 Κ Α ΜΑΤΘΑΙΟΥ (ΑΓ. ΠΑΝΤΩΝ), Ἰωακ. Ἐπ. Χερρον. & σ. αὐτ. Ἱερ. 24 Δ Γενέσιον Τιμ. Προδρόμ. & Βαπτ. Ἰωάννου (Ἀρχή νηστ. Ἀπ.) 25 Τ Μεθοδίου ὁσίου ἐν Νιβρύτῳ, Φεβρωνίας ὁσιομ. 26 Τ Δαυΐδ ὁσίου τοῦ ἐν Θεσσαλονίκῃ, Ἰωάννου ἐπισκόπου Γοτθίας 27 Π Σαμψών ὁσ. τοῦ Ξενοδ., Κυρίλλου τοῦ Λουκάρεως ΚΠόλεως 28 Π Ἀνακ. λειψ. Κύρου & Ἰωάννου τῶν Ἀναργ., Σεργίου Μαγίστρου 29 Σ ΠΕΤΡΟΥ καί ΠΑΥΛΟΥ τῶν Πρωτοκορυφαίων Ἀποστόλων 30 Κ Η ΣΥΝΑΞΙΣ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΔΩΔΕΚΑ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ IOYNIOY Ἀναγνώσματα τῶν Κυριακῶν ΗΜ. ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ EYAΓΓΕΛΙΟΝ HXΟΣ EΩΘINON 2 Πράξ. ις' 16-34 Ἰωάν. θ 1-38 πλ. α Η 9 Πράξ. κ' 16-18, 28-36 Ἰωάν. ιζ 1-13 πλ. β Ι 16 Πράξ. β 1-11 Ἰωάν. ζ 37-52, η 12 - Ἰωάν. κ 19-23 23 Ἑβρ. ια' 33-40, ιβ 1-2 Ματθ. ι 32-33, 37-38, πλ. δ Α ιθ 27-30 30 Α Κορ. δ' 9-16 Ματθ. θ 36 - ι 8 α Β - «Στήν Ἐκκλησία βρίσκουμε τήν παρηγορία, βρίσκουμε τήν ὑγεία, βρίσκουμε τήν σωτηρία τῆς ψυχῆς μας». «Νά ζοῦμε πνευματική ζωή, νά ὑπακούομε στόν Πνευματικό, νά ἐξομολογούμεθα, νά κοινωνοῦμε τακτικά καί τό κυριώτερο ν ἀποφεύγουμε τήν κατάκριση. Νά μελετᾶμε πνευματικά βιβλία, Ἁγία Γραφή, Ψαλτήρι καί ν ἀκοῦμε πάντα ὠφέλιμες καί πνευματικές συζητήσεις».«χρειάζεται πολλή προσοχή, γιατί οἱ ἡμέρες μας εἶναι δύσκολες. Νά μένουμε στήν προσευχή καί στήν ὑπακοή. Νά ἀγωνιζώμαστε». Ὁσίου Ἰακώβου τοῦ ἐν Εὐβοίᾳ 29

30 IOYΛIOΣ 2019 1 Δ Κοσμᾶ καί Δαμιανοῦ τῶν Ἀναργύρων τῶν ἐν Ρώμῃ 2 Τ Κατάθεσις Τιμίας Ἐσθῆτος τῆς Θεοτόκου ἐν Βλαχέρναις 3 Τ Ὑακίνθου μάρτυρος, Σύναξις Παναγίας Ὀρφανῆς 4 Π Ἀνδρέου Κρήτης Ἱεροσολυμ., Θεοδώρου ἱερομ. ἐπισκ. Κυρήνης 5 Π Ἀθανασίου ὁσίου τοῦ ἐν Ἄθῳ, Λαμπαδοῦ ὁσίου τοῦ θαυματουργοῦ 6 Σ Σισώη ὁσίου τοῦ Μεγάλου, Λουκίας παρθενομάρτυρος 7 Κ Γ ΜΑΤΘΑΙΟΥ, Κυριακῆς Μεγαλ., Πάντων ἐν Κρήτῃ διαλ. Ἁγ. 8 Δ Προκοπίου Μεγαλομάρτυρος καί Θεοδοσίας τῆς μητρός αὐτοῦ 9 Τ Παγκρατίου ἱερομ. ἐπ. Ταυρομ., Μεθοδίου ἱερομ. ἐπ. Λάμπης 10 Τ Τῶν ἐν Νικοπ. Ἀρμεν. 45 μ., Παρθενίου & Εὐμενίου ἐν Κουδουμᾷ 11 Π Εὐφημίας Μεγαλομάρτυρος, Ὄλγας ἰσαποστ., Λέοντος ὁσίου 12 Π Γερασίμου καί Ἀκακίου, ὁσίου Παϊσίου Ἁγιορείτου 13 Σ Σύναξις ἀρχαγγέλου Γαβριήλ, Στεφάνου ὁσίου τοῦ Σαββαΐτου 14 Κ ΑΓ. ΠΑΤΕΡΩΝ Δ' Οἰκ. Σ., Πέτρου νεομ. Κρητ., Νικοδ. Ἁγιορ. 15 Δ Κηρύκου καί Ἰουλίττης μ. 16 Τ Ἀθηνογένους ἱερομάρτυρος, Φαύστου μάρτυρος 17 Τ Μαρίνης Μεγαλομάρτυρος 18 Π Αἰμιλιανοῦ μάρτυρος, Παύλου, Θεῆς καί Οὐαλεντίνης μαρτύρων 19 Π Μακρίνης ἀδελφής Μ. Βασιλείου, Δίου ὁσ., Θεοδώρου Σαββαΐτου 20 Σ Προφήτου Ἠλιού τοῦ Θεσβίτου 21 Κ Ε ΜΑΤΘΑΙΟΥ, Ἰωάννου καί Συμεών διά Χριστόν Σαλοῦ ὁσ. 22 Δ Μαρίας Μαγδαληνῆς, Μαρκέλλης Χιοπολίτιδος 23 Τ Ἰεζεκιήλ προφήτου, Φωκᾶ ἱερομάρτυρος, Πελαγίας ὁσίας ἐν Τήνῳ 24 Τ Χριστίνης Μεγαλομάρτυρος, Καπίτωνος, Ἑρμογένους μαρτύρων 25 Π Ἡ Κοίμησις τῆς Ἁγ. Ἄννης, Ὀλυμπιάδος διακον., Εὐπραξίας ὁσ. 26 Π Παρασκευῆς ὁσιομάρτυρος, Ἑρμολάου ἱερομάρτυρος 27 Σ Παντελεήμονος Μεγαλομάρτυρος καί Ἰαματικοῦ 28 Κ ΣΤ ΜΑΤΘΑΙΟΥ, Εἰρήνης ὁσίας Χρυσοβαλάντου 29 Δ Καλλινίκου μάρτυρος, Θεοδότης μάρτυρος καί τῶν τέκνων αὐτῆς 30 Τ Σίλα, Σιλουανοῦ, Κρήσκ., Ἐπαινετοῦ, Ἀνδρονίκ. ἐκ τῶν 70 ἀπ. 31 Τ Εὐδοκίμου τοῦ Δικαίου, Ἰωσήφ τοῦ ἀπό Ἀριμαθαίας IOYΛΙΟY Ἀναγνώσματα τῶν Κυριακῶν ΗΜ. ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ EYAΓΓΕΛΙΟΝ HXΟΣ EΩΘINON 7 Γαλ. γ 23-29, δ 1-5 Ματθ. ς 22-33 Β Γ 14 Τίτ. γ 8-15 Ματθ. ε 14-19 γ Δ 21 Ῥωμ. ι 1-10 Ματθ. η 28-34, θ 1 δ Ε 28 Ῥωμ. ιβ 6-14 Ματθ. θ 1-8 πλ. α ΣΤ - «Δέν πρέπει νά ἀπελπιζόμαστε, ὅταν ἀγωνιζόμαστε ἀλλά δέ βλέπουμε καμιά πρόοδο παρά μόνο μηδενικά συνέχεια. Ὅλοι οἱ ἄνθρωποι μηδενικά κάνουμε, ποιός περισσότερα καί ποιός λιγότερα. Βλέποντας ὁ Χριστός τή μικρή μας προσπάθεια, βάζει ἀνάλογα μιά μονάδα στήν ἀρχή καί ἔτσι παίρνουν ἀξία τά μηδενικά μας καί βλέπουμε λίγη προκοπή. Γι αὐτό δέν πρέπει νά ἀπελπιζόμαστε, ἀλλά νά ἐλπίζουμε στόν Θεό». Ὁσίου Παϊσίου τοῦ Ἁγιορείτου 31

32 ΑΥΓΟΥΣΤOΣ 2 0 1 9 1 Π Πρόοδος Τιμ. Σταυροῦ, 7 παίδων Μακκαβαίων (Ἀρχή νηστείας) 2 Π Ἀνακομιδή λειψάνων Ἁγίου Στεφάνου Πρωτομάρτυρος 3 Σ Δαλμάτου, Φαύστου, Ἰσαακίου ὁσίων, Σαλώμης Μυροφόρου 4 Κ Ζ ΜΑΤΘΑΙΟΥ, Τῶν ἐν Ἐφέσῳ Ἑπτά παίδων 5 Δ Εὐσιγνίου μ., Νόννης μητρός Γρηγορίου Θεολόγου 6 Τ Η ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΙΣ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ ΧΡΙΣΤΟΥ 7 Τ Δομετίου ὁσιομάρτυρος, Ἰωσήφ Γεροντογιάννη ὁσίου 8 Π Αἰμιλιανοῦ Κυζίκου ὁμ., Μύρωνος ἐπισκόπου Κρήτης τοῦ θαυματ. 9 Π Ματθία ἀποστόλου, Ἁγίων 10 μαρτύρων ἐν τῇ Χαλκῇ Πύλῃ 10 Σ Λαυρεντίου ἀρχιδιακ., Σύναξις Παναγίας Γαλακτοτροφούσης 11 Κ Η ΜΑΤΘΑΙΟΥ, Εὔπλου διακ., Σύναξις Παναγίας Ἐλεούσης 12 Δ Φωτίου καί Ἀνικήτου μαρτύρων, Τῶν ἐκ Κρήτης 12 μαρτύρων 13 Τ Ἀνακομιδή λειψάνων Μαξίμου ὁσίου ὁμολογητοῦ 14 Τ Μιχαίου προφήτου, Συμεών Τραπεζουντίου νεομάρτυρος 15 Π Η ΚΟΙΜΗΣΙΣ ΤΗΣ ΥΠΕΡΑΓΙΑΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ 16 Π Ἁγ. Μανδηλίου, Διομήδους μ., Σταματίου νεομ., Τιμοθέου Εὐρίπου 17 Σ Μύρωνος μ., Εὐτυχίου Γορτύνης, Εὐτυχιανοῦ καί Κασσιανῆς 18 Κ Θ ΜΑΤΘΑΙΟΥ, Ματθαίου νεομ. τοῦ ἐν Ρεθύμνῃ μαρτυρήσ. 19 Δ Ἀνδρέου Μεγαλομάρτυρος Στρατηλάτου, Θεοφάνους ὁσίου 20 Τ Σαμουήλ προφήτου, Λουκίου μάρτυρος τοῦ βουλευτοῦ 21 Τ Ἀθανασίου Πατελάρου, πατριάρχου Κ/πόλεως 22 Π Ἀγαθονίκου μ. καί τῶν σύν αὐτῷ μαρτύρων, Ἀνθούσης μάρτυρος 23 Π Ἀπ. Κοιμ. Θεοτ., Εἰρηναίου ἐπ. Λουγδ., Χαραλ. ἐν Καλυβιανῇ 24 Σ Κοσμᾶ ἱερομ. Αἰτωλοῦ, ἀν. λειψ. Ἁγ. Διονυσίου τοῦ ἐν Ζακύνθῳ 25 Κ Ι ΜΑΤΘΑΙΟΥ, Τίτου Ἀποστόλου, Πρώτου Ἐπισκόπου Κρήτης 26 Δ Ἀδριανοῦ καί Ναταλίας κ.λπ. μαρτύρων, Ἰωάσαφ ὁσίου 27 Τ Φανουρίου Μεγαλομάρτυρος, Ποιμένος ὁσίου, Ὁσίου Κορδούης 28 Τ Μωϋσέως ὁσ. τοῦ Αἰθίοπος, Ἄννης προφήτιδος θυγατρός Φανουήλ 29 Π Ἡ Ἀποτομή τῆς Τιμίας Κεφαλῆς Ἰωάννου τοῦ Βαπτιστοῦ 30 Π Ἀλεξάνδρου, Ἰωάννου καί Παύλου Πατριαρχῶν Κων/πόλεως 31 Σ Κατάθεσις τῆς Τιμίας Ζώνης τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου AYΓΟΥΣΤΟY Ἀναγνώσματα τῶν Κυριακῶν ΗΜ. ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ EYAΓΓΕΛΙΟΝ HXΟΣ EΩΘINON 4 Ῥωμ. ιε 1-7 Ματθ. θ 27-35 πλ. β Ζ 11 Α Κορ. α 10-17 Ματθ. ιδ 14-22 βαρύς Η 18 Α Κορ. γ 9-17 Ματθ. ιδ 22-34 πλ. δ Θ 25 Α Κορ. δ 9-16 Ματθ. ιζ 14-23 α Ι - «Ὁ κυριευμένος ἀπό ὑλικά πράγματα εἶναι κυριευμένος πάντα ἀπό στενοχώρια καί ἄγχος, γιατί πότε τρέμει μήν τοῦ τά πάρουν καί πότε μήν τοῦ πάρουν τήν ψυχή. Ὁ τσιγκούνης πάλι, πού ἀγκύλωσε τό χέρι του ἀπό τό πολύ σφίξιμο, ἔσφιξε καί τήν καρδιά του καί τήν ἔκανε πέτρινη. Γιά νά θεραπευθεῖ, θά πρέπει νά ἐπισκεφθεῖ δυστυχισμένους ἀνθρώπους, νά πονέσει, ὁπότε θά ἀναγκασθεῖ νά ἀνοίξει σιγά-σιγά τό χέρι του καί θά μαλακώσει, τότε καί ἡ πέτρινη καρδιά του θά γίνει καρδιά ἀνθρώπινη καί ἔτσι θά τοῦ ἀνοιχθεῖ καί ἡ πύλη τοῦ Παραδείσου». Ὁσίου Παϊσίου τοῦ Ἁγιορείτου 33

34 Σ Ε Π Τ Ε Μ Β P I O Σ 2 0 1 9 1 Κ Ἀρχή τῆς Ἰνδίκτου, Παναγ. Παμμακαρ., Νικολάου Κουρταλ. 2 Δ Μάμαντος μ., Ἰωάννου ΚΠόλεως Νηστευτοῦ, Κοσμᾶ ὁσ. Ἐρημίτου 3 Τ Ἀνθίμου ἱερομάρτυρος ἐπισκόπου Νικομηδείας, Θεοκτίστου ὁσίου 4 Τ Μωϋσέως προφήτου, Βαβύλα ἱερομάρτ., Ἀνθίμου ὁσίου τοῦ Νέου 5 Π Ζαχαρίου προφήτου πατρός Προδρόμου, Ἀβδαίου ἐπ. Περσίδος 6 Π Ἀνάμν. τοῦ ἐν Χώναις θαύμ. Ἀρχαγγέλου Μιχαήλ, Καλοδότης μ. 7 Σ Σῴζοντος μάρτυρος, Κασσιανῆς ὁσίας τῆς Ὑμνογράφου 8 Κ ΠΡΟ ΥΨΩΣΕΩΣ, ΓΕΝΕΘΛΙΟΝ ΥΠΕΡΑΓΙΑΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ 9 Δ Σύναξις Ἁγίων καί Δικαίων Θεοπατόρων Ἰωακείμ καί Ἄννης 10 Τ Μηνοδώρας, Μητροδώρας, Νυμφοδώρας μαρτύρων 11 Τ Εὐφροσύνου ὁσίου μαγείρου, Σύναξις Παναγίας Ἀντιφωνητρίας 12 Π Αὐτονόμου, Κουρνούτου καί Θεοδώρου ἱερομ., Ἰουλιανοῦ μάρτ. 13 Π Ἀνάμν. Ἐγκ. Ναοῦ Ἀναστάσεως, Ἀριστείδου μ., Κορνηλίου ἑκατοντ. 14 Σ Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΥΨΩΣΙΣ ΤΟΥ ΤΙΜΙΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ 15 Κ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΥΨΩΣΙΝ, Νικήτα μεγαλομ., Ἰωάν. νεομ. ἐκ Σφακίων 16 Δ Εὐφημίας μεγαλομάρτυρος, Μελιτηνῆς μάρτυρος 17 Τ Σοφίας, Πίστεως, Ἐλπίδος καί Ἀγάπης μαρτύρων 18 Τ Εὐμενίου Γορτύνης Κρήτης, Ἀριάδνης μ., Νήφωνος π. ΚΠόλεως 19 Π Τροφίμου, Σαββατίου καί Δορυμέδοντος μαρτύρων 20 Π Εὐσταθίου μεγαλομάρτ., Ἰωάννου τοῦ Ξένου, Ἱλαρίωνος Κρητός 21 Σ Ἀπόδοσις τῆς ἑορτῆς τῆς Ὑψώσεως, Κοδράτου ἀποστ., Ἰωνᾶ προφ. 22 Κ Α ΛΟΥΚΑ, Φωκᾶ ἱερομ. ἐπ. Σινώπης, Ἰσαάκ & Μαρτίνου μ. 23 Δ Σύλληψις Τιμίου Προδρόμου, Ξανθίππης, Πολυξένης ὁσίων 24 Τ Σύναξις Παναγίας Παληανῆς, Θέκλης ἰσαπ., Σιλουανοῦ ὁσ. Ἀθων. 25 Τ Σύναξις Εὐαγγελιστρ. Μοχοῦ, Εὐφροσ. ὁσ. & Παφν. πατρ. αὐτῆς 26 Π Ἡ Μετάστασις Ἰωάννου τοῦ Θεολόγου, Γεδεών τοῦ Δικαίου 27 Π Καλλιστράτου μ., Μάρκου, Ἀριστάρχου & Ζήνωνος ἐκ τῶν 70 ἀπ. 28 Σ Βαρούχ προφήτου, Χαρίτωνος ὁμολογητοῦ, Αὐξεντίου ὁσίου 29 Κ Β ΛΟΥΚΑ, Κυριακοῦ ὁσίου Ἀναχωρητοῦ, Γοβδελαᾶ μάρτυρος 30 Δ Γρηγορίου ἐπισκόπου Ἀρμενίας τοῦ Φωτιστοῦ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟY Ἀναγνώσματα τῶν Κυριακῶν ΗΜ. ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ EYAΓΓΕΛΙΟΝ HXΟΣ EΩΘINON 1 Α Τιμ. β 1-7 Λουκ. δ 16-22 β ΙΑ 8 Γαλ. ς 11-18 Ἰωάν. γ 13-17 γ Λουκ. α 39-49, 56 15 Γαλ. β 16-20 Μᾶρκ. η 34 - θ 1 δ Β 22 Β' Κορ. α 21-24, β' 1-4 Λουκ. ε 1-11 πλ. α Γ 29 Β Κορ. δ 6-15 Λουκ. ς 31-36 πλ. β Δ - Μή δώσετε ποτέ σημασία σέ κανένα γήϊνο καί ἀσταθές. Νά ἔχετε προσοχή, ὑπομονή καί στήν ἀπομόνωση νά βλέπετε καί νά ἐξετάζετε τόν ἑαυτό σας. Ἄς καλλιεργήσομε πρῶτα τόν ἑαυτό μας, ὁ κόσμος θέλει νά δεῖ ἀνθρώπους ἐφαρμοστές τοῦ Νόμου τοῦ Θεοῦ. Αὐτοί σπανίζουν στήν ἐποχή μας. Ἀγαπῆστε μέ ὅλη τήν καρδιά σας τόν Νυμφίο σας Χριστό καί ὅλοι οἱ ἄνθρωποι θά σᾶς ἀγαποῦν καί θά σᾶς περιποιοῦνται. Ὁσίου Ἀμφιλοχίου τοῦ ἐν Πάτμῳ 35

36 ΟΚΤΩΒPIOΣ 2 0 1 9 1 Τ Παναγίας Γοργοϋπηκόου, Ἀνανίου ἀποστ., Ρωμανοῦ ὁσ. Μελῳδοῦ 2 Τ Κυπριανοῦ καί Ἰουστίνης μαρτύρων, Θεοφίλου ὁσίου ὁμολογητοῦ 3 Π Διονυσίου Ἀρεοπαγ., Ρουστικοῦ & Ἐλευθερίου μ., Θεαγένους μ. 4 Π Ἱεροθέου ἐπισκ. Ἀθηνῶν, Δομνίνης μ., Ἀμμοῦν ὁσ. τοῦ Αἰγυπτίου 5 Σ Χαριτίνης μάρτ., Εὐδοκίμου μάρτ., Μεθοδίας ὁσ. τῆς ἐν Κιμώλῳ 6 Κ Γ' ΛΟΥΚΑ, Θωμᾶ ἀπ., Ἐρωτηΐδος μ., Μακαρ. ὁσιομ. ἐκ Κίου 7 Δ Σεργίου καί Βάκχου μαρτύρων, Ἰωάννου τοῦ Ἐρημίτου 8 Τ Πελαγίας ὁσίας, Ταϊσίας ὁσίας, Φιλίππου ἐπισκόπου Γορτύνης 9 Τ Ἰακώβου ἀπ. τοῦ Ἀλφαίου, Ἀνδρονίκου καί Ἀθανασίας ὁσίων 10 Π Εὐλαμπίου καί Εὐλαμπίας μ., Θεοφίλου ὁμ., Πινυτοῦ ἐπ. Κνωσοῦ 11 Π Φιλίππου ἀπ. ἐκ τῶν 7 Διακόνων, Θεοφάνους ὁμολ. τοῦ Γραπτοῦ 12 Σ Ἀνδρονίκου, Πρόβου, Ταράχου μ., Συμεών ὁσ. τοῦ Νέου Θεολόγου 13 Κ Δ ΛΟΥΚΑ (ΑΓ. ΠΑΤ. Ζ Οἰκ. Σ.), Χρυσῆς, Μ. Πηγᾶ, Πατρ. Ἀλεξ. 14 Δ Ναζαρίου, Γερβασίου μαρτύρων, Κοσμᾶ Μαϊουμᾶ ποιητοῦ 15 Τ Λουκιανοῦ ἱερομάρτυρος, Σαββίνου ὁσίου, Βάρσου ὁμολογητοῦ 16 Τ Λογγίνου ἑκατοντάρχου καί τῶν σύν αὐτῷ, Λεοντίου μάρτυρος 17 Π Ὡσηέ προφ., Ἀνδρέου ὁσιομ. τοῦ ἐν Κρίσει, ἀνακ. λειψ. Ἁγ. Λαζάρου 18 Π Λουκᾶ τοῦ Εὐαγγελιστοῦ, Μαρίνου μάρτυρος τοῦ γέροντος 19 Σ Ἰωήλ προφήτου, Οὐάρου μάρτυρος, Κλεοπάτρας ὁσίας 20 Κ ΣΤ ΛΟΥΚΑ, Ἀρτεμίου μεγ., Γερασίμου τοῦ ἐν Κεφαλληνίᾳ 21 Δ Ἰλαρίωνος τοῦ Μεγάλου, Σωκράτους καί Θεοδότης μαρτύρων 22 Τ Ἀβερκίου ἐπ. Ἱεραπόλεως ἰσαποστ., τῶν ἐν Ἐφέσῳ Ἑπτά παίδων 23 Τ Ἰακώβου ἀποστόλου τοῦ Ἀδελφοθέου, Ἰγνατίου ΚΠόλεως 24 Π Ἀρέθα Μεγαλομάρτ. & τῆς συνοδίας αὐτοῦ, Σεβαστιανῆς μάρτ. 25 Π Μαρκιανοῦ καὶ Μαρτυρίου μ., Ταβιθᾶς ἐλεήμονος, Χρυσάνθης μ. 26 Σ Δημητρίου Μεγαλομάρτυρος τοῦ Μυροβλύτου 27 Κ Ζ ΛΟΥΚΑ, Νέστορος μάρτ., Κυριακοῦ Κ/πόλεως, Πρόκλης 28 Δ Ἁγίας Σκέπης Θεοτόκου, Ἁγ. Τεσσάρων Νεομαρτ. Ρεθύμνης 29 Τ Ἀναστασίας ὁσιομάρτυρος τῆς Ρωμαίας, Ἀβραμίου ὁσίου 30 Τ Ζηνοβίου καί Ζηνοβίας μαρτ., Κλεόπα καί Ἀρτεμᾶ ἐκ τῶν 70 ἀποστ. 31 Π Στάχυος, Ἀπελλοῦ, Οὐρβαν., Ναρκίσσου, Ἀριστοβ. ἐκ τῶν 70 ἀπ. OKTΩΒΡΙΟY Ἀναγνώσματα τῶν Κυριακῶν ΗΜ. ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ EYAΓΓΕΛΙΟΝ HXΟΣ EΩΘINON 6 Β Κορ. ς 1-10 Λουκ. ζ 11-16 βαρύς Ε 13 Τίτ. γ 8-15 Λουκ. η 5-15 πλ. δ ΣΤ 20 Β Κορ. θ 6-11 Λουκ. η 27-39 α Ζ 27 Β Κορ. ια 31-33, ιβ 1-9 Λουκ. η 41-56 β Η - «Σέ ὅλα τά μέρη τοῦ κόσμου ὑπάρχουν τά ἐρτζιανά κύματα, ἀλλά δέν τά συλλαμβάνομε. Μόλις ἀνοίξουμε τόν δέκτη μας, τότε τά συλλαμβάνομε, τ ἀκοῦμε, τά αἰσθανόμαστε. Τό ἴδιο γίνεται κι ὅταν μπαίνομε στόν πνευματικό κόσμο. Ζοῦμε τόν Χριστό, πετᾶμε!» «Ὅταν ἀγαποῦμε τόν Χριστό, τά ἁμαρτωλά μας πάθη ὑποχωροῦν μόνα τους, χάνουν τήν δύναμή τους, μπροστά στήν δύναμη τῆς ἀγάπης. Ὅταν ξημερώσει καί φωτίσει τό δωμάτιό μας αὐτός ὁ ἥλιος, τό σκοτάδι φεύγει, δέν μπορεῖ νά μείνει». Ὁσίου Πορφυρίου τοῦ Καυσοκαλυβίτου 37

38 NOEMBPIOΣ 2 0 1 9 1 Π Κοσμᾶ & Δαμιανοῦ Ἀναργ. & Θεοδότης μητρ. αὐτῶν, Δαυΐδ ὁσ. 2 Σ Ἀκινδύνου, Πηγασίου, Ἀφθονίου, Ἐλπιδηφ. & Ἀνεμποδίστου μ. 3 Κ Ε ΛΟΥΚΑ, Ἀνακ. λειψάνων Ἁγίου Γεωργίου Τροπαιοφόρου 4 Δ Ἰωαννικίου τοῦ Μεγάλου, Νικάνδρου καί Ἑρμαίου ἱερομαρτύρων 5 Τ Γαλακτίωνος καί Ἐπιστήμης μαρτ., Ἑρμᾶ καί Λίνου ἐκ τῶν 70 ἀπ. 6 Τ Παύλου ἀρχιεπ. Κων/πόλεως ὁμολογητοῦ, Παύλου ὁσίου σαλοῦ 7 Π Τῶν ἐν Μελιτηνῇ 33 μαρτύρων, Λαζάρου ὁσίου τοῦ Γαλησιώτου 8 Π Τῶν Παμμεγίστων Ταξιαρχῶν Μιχαήλ & Γαβριήλ 9 Σ Νεκταρίου Αἰγίνης τοῦ θαυματ., Θεοκτίστης ὁσ. ἐκ Λέσβου 10 Κ Η' ΛΟΥΚΑ, Ροδίωνος, Ὀλυμπᾶ, Σωσιπάτρου, Ἀρσενίου ὁσ. Καπ. 11 Δ Μηνᾶ Μεγαλομάρτ., Βίκτωρος, Βικεντίου μ., Θεοδώρου Στουδ. 12 Τ Ἰωάννου τοῦ Ἐλεήμονος, Νείλου ὁσίου τοῦ Μυροβλύτου 13 Τ Ἰωάννου Κωνσταντινουπόλεως τοῦ Χρυσοστόμου, Ἀνθούσης 14 Π Φιλίππου ἐκ τῶν 12 Ἀποστόλων, Κωνσταντίνου νεομ. τοῦ Ὑδραίου 15 Π Γουρία, Σαμωνᾶ καί Ἀβίβου μαρτ. (Ἀρχή νηστείας Χριστουγέννων) 16 Σ Ματθαίου Ἀποστόλου καί Εὐαγγελιστοῦ, Ἰφιγενείας παρθενομ. 17 Κ Θ ΛΟΥΚΑ, Γρηγορίου Νεοκαισαρείας θαυματουργοῦ 18 Δ Πλάτωνος καί Ρωμανοῦ μαρτύρων, Ἀναστασίου νεομάρτυρος 19 Τ Ἀβδιού προφήτου, Βαρλαάμ, Ἀγαπίου, Ἡλιοδώρου μαρτύρων 20 Τ Γρηγορίου ὁσίου τοῦ Δεκαπολίτου, Πρόκλου Κων/πόλεως 21 Π ΤΑ ΕΙΣΟΔΙΑ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ 22 Π Φιλήμονος, Ἀρχίππου, Ἀπφίας, Ἀνθίμου ὁμ., ὁσ. Ἰακώβου ἐν Εὐβοίᾳ 23 Σ Ἀμφιλοχίου ἐπισκ. Ἰκονίου, Γρηγορίου ἐπισκ. Ἀκραγαντίνων 24 Κ ΙΓ ΛΟΥΚΑ, Κλήμεντος ἐπ. Ρώμης, Πέτρου ἐπ. Ἀλεξανδρείας 25 Δ Αἰκατερίνης Μεγαλομάρτυρος, Μερκουρίου Μεγαλομάρτυρος 26 Τ Στυλιανοῦ ὁσ. Παφλαγόνος, Νίκωνος ὁσίου τοῦ «Μετανοεῖτε» 27 Τ Ἰακώβου Πέρσου, Ἀρσενίου ὁσ., Γρηγορίου καί Γερασίμου ὁσίων 28 Π Στεφάνου ὁσίου τοῦ Νέου ὁμολογητοῦ, Εἰρηνάρχου μάρτυρος 29 Π Διονυσίου Κορίνθου ἱερομάρτ., Παραμόνου μάρτ., Πιτυροῦν ὁσίου 30 Σ Ἀνδρέου ἀπ. Πρωτοκλήτου, Θρον. Ἑορτή Οἰκουμ. Πατριαρχείου NOEMBPIOY Ἀναγνώσματα τῶν Κυριακῶν ΗΜ. ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ EYAΓΓΕΛΙΟΝ HXΟΣ EΩΘINON 3 Γαλ. α 11-19 Λουκ. ις 19-31 γ Θ 10 Γαλ. β 16-20 Λουκ. ι 25-37 δ Ι 17 Γαλ. ς 11-18 Λουκ. ιβ 16-21 πλ. α ΙΑ 24 Ἐφεσ. β 4-10 Λουκ. ιη 18-27 πλ. β Α Ἡ ἀγάπη καί ἡ ταπείνωση εἶναι γιά τόν ὅσιο Γέροντα οἱ προϋποθέσεις γιά νά ἐπικοινωνήσει ἡ ψυχή μέ τόν Θεό καί τόν πλησίον. Αὐτές πρέπει νά διέπουν καί τίς σχέσεις τῶν γονέων τόσο μεταξύ τους ὅσο καί μέ τά παιδιά τους. Ἔτσι κάθε δυσκολία μέσα στήν οἰκογένεια, ἐσωτερική ἤ ἐξωτερική, μπορεῖ νά ὑπερβαίνεται. Συμβούλευε ὁ ὅσιος Γέροντας: «Σέ καθετί ποὺ συμβαίνει, νά ρίχνετε τό βάρος στόν ἑαυτό σας. Νά προσεύχεσθε μέ ταπείνωση, νά μήν αὐτοδικαιώνεσθε. Βλέπετε, γιά παράδειγμα, ἀντιζηλία ἀπό ἀπέναντι; Προσευχή ἐσεῖς μέ ἀγάπη, γιά νά ρίξετε ἀγάπη στήν ἀντιζηλία. Ἀκοῦτε συκοφαντία ἐναντίον σας; Προσευχηθεῖτε!». Μέ τόν τρόπο αὐτό «σιγά σιγά θά σᾶς ἐπισκέπτεται ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ. Θά μπαίνετε μές στή χαρά. Θ ἀρχίσετε νά ζεῖτε στήν εἰρήνη, ὁπότε μετά θά γίνετε πιό δυνατοί μέ τή θεία χάρη. Δέν θά θυμώνετε, δέν θά ἐκνευρίζεσθε, δέν θά παρεξηγεῖτε, δέν θά κατακρίνετε, θά τούς δέχεσθε ὅλους μέ ἀγάπη». Ὁσίου Παϊσίου τοῦ Ἁγιορείτου 39

40 ΔEKEMBPIOΣ 2019 1 Κ ΙΔ ΛΟΥΚΑ, Ναούμ προφ., Φιλαρέτου ὁσίου τοῦ Ἐλεήμονος 2 Δ Ἀββακούμ προφήτου, ὁσίου Πορφυρίου τοῦ Καυσοκαλυβίτου 3 Τ Σοφονίου προφήτου, Θεοδώρου ἱερομάρτυρος, Θεοδούλου ὁσίου 4 Τ Βαρβάρας Μεγαλομ., Σεραφείμ ἐπ. Φαναρ., Ἰωάν. Δαμασκηνοῦ 5 Π Σάββα ὁσίου τοῦ Ἡγιασμένου, Διογένους μάρτυρος 6 Π Νικολάου ἀρχιεπισκόπου Μύρων τῆς Λυκίας τοῦ θαυματουργοῦ 7 Σ Ἀμβροσίου ἐπισκόπου Μεδιολάνων, Νεοφύτου μάρτυρος 8 Κ Ι ΛΟΥΚΑ, Σωσθένους, Ἀπολλώ ἐκ τῶν 70 ἀπ., Παταπίου ὁσ. 9 Δ Σύλληψις Ἁγίας Ἄννης μητρός Θεοτόκου 10 Τ Μηνᾶ τοῦ Καλλικελάδου, Ἑρμογένους καί Εὐγράφου μαρτύρων 11 Τ Νικηφόρου Φωκᾶ τοῦ Βασιλέως, Δανιήλ καί Λουκᾶ τῶν στυλ. 12 Π Σπυρίδωνος Τριμυθοῦντος θαυματ., Ἀλεξάνδρου Ἱεροσολύμων 13 Π Εὐγενίου καί τῶν σύν αὐτῷ μαρτύρων 14 Σ Θύρσου, Φιλήμονος, Ἀπολλωνίου, Ἀρριανοῦ μαρτύρων 15 Κ ΙΑ ΛΟΥΚΑ (Ἁγ. Προπατόρων), Ἐλευθερίου ἱερομ., Ἀνθίας 16 Δ Ἀγγαίου προφήτου, Μοδέστου ἐπισκόπου Ἱεροσολύμων 17 Τ Διονυσίου ἐπ. Αἰγίν. θαυμ., Δανιήλ πρ. καί Ἁγ. Τριῶν Παίδων 18 Τ Σεβαστιανοῦ καί Ζωῆς μαρτύρων, Μοδέστου ἱερομάρτυρος 19 Π Βονιφατίου μ., Ἀγλαΐδος Ρωμαίας, Εὐτυχίου καί Θεσσαλονίκης μ. 20 Π Ἰγνατίου ἱερομάρτυρος τοῦ Θεοφόρου, Φιλογονίου ὁσίου 21 Σ Θεμιστοκλέους μάρτ., Ἰουλιανῆς καί τῶν σύν αὐτῇ 500 μαρτύρων 22 Κ ΠΡΟ ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΟΥ ΓΕΝΝΗΣΕΩΣ, Ἀναστασίας Φαρμακολ. 23 Δ Τῶν ἐν Κρήτῃ Ἁγίων Δέκα Μαρτύρων 24 Τ Εὐγενίας ὁσιοπαρθενομάρτυρος, Φιλίππου μάρτυρος 25 Τ Η ΚΑΤΑ ΣΑΡΚΑ ΓΕΝΝΗΣΙΣ ΤΟΥ ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ 26 Π Ἡ Σύναξις τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου, Εὐθυμίου Σάρδεων ὁμολ. 27 Π Στεφάνου Πρωτομ. καί Ἀρχιδιακ., Θεοδώρου ὁμολ. τοῦ Γραπτοῦ 28 Σ Τῶν ἐν Νικομηδείᾳ Δισμυρίων Μαρτύρων 29 Κ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΧΡΙΣΤΟΥ ΓΕΝΝΗΣΙΝ, Τῶν Ἁγίων 14.000 Νηπίων 30 Δ Γεδεών ὁσιομάρτυρος τοῦ Καρακαλληνοῦ 31 Τ Μελάνης ὁσίας Ρωμαίας, Ζωτικοῦ μάρτυρος τοῦ ὀρφανοτρόφου ΔEKEMBPIOY Ἀναγνώσματα τῶν Κυριακῶν ΗΜ. ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ EYAΓΓΕΛΙΟΝ HXΟΣ EΩΘINON 1 Ἐφεσ. β 14-22 Λουκ. ιη 35-43 βαρύς Β 8 Ἐφεσ. δ 1-7 Λουκ. ιγ 10-17 πλ. δ Γ 15 Β Τιμ. α 8-18 Λουκ. ιδ 16-24 α Δ 22 Ἑβρ. ια 9-10, 32-40 Ματθ. α 1-25 β Ε 29 Γαλ. α 11-19 Ματθ. β 13-23 γ ΣΤ - «Ἡ Ἐκκλησία καί ὁ Χριστός εἶναι ἕνα. Τό σῶμα δέν μπορεῖ νά ὑπάρξει χωρίς τήν κεφαλή του. Τό σῶμα τῆς Ἐκκλησίας τρέφεται, ἁγιάζεται, ζῆ μέ τόν Χριστό. Χωρίς Χριστό, Ἐκκλησία δέν ὑπάρχει». «Ὅταν ἔλθει ὁ Χριστὸς στην καρδιά, ἡ ζωὴ ἀλλάζει. Ὁ Χριστός εἶναι τὸ πᾶν. Ὅποιος ζῆ μέσα του τὸν Χριστό, ζῆ πράγματα ποὺ δὲν λέγονται. ἅγια καὶ ἱερά. Ζῆ ἐν ἀγαλλιάσει. Αὐτὰ εἶναι ἀλήθεια. Τὰ ἔχουνε ζήσει ἄνθρωποι ἀσκητές στὸ ἅγιον Ὄρος. Συνεχῶς μὲ λαχτάρα ψιθυρίζουν τὴν εὐχή: «Κύριε, Ἰησοῦ Χριστέ, ἐλέησόν με...» Ὁσίου Πορφυρίου τοῦ Καυσοκαλυβίτου 41

ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΕΣ ΒΑΣΙΛΙΚΕΣ ΙΕΡΑΣ ΜΗΤΡOΠΟΛΕΩΣ ΠΕΤΡΑΣ ΚΑΙ ΧΕΡΡΟΝΗΣΟΥ Παλαιοχριστιανική βασιλική Ἁγ. Νικολάου Χερσονήσου Γενικά. Συνήθως «Βυζαντινή περίοδο τῆς Κρήτης» ὀνομάζομε τή χρονική περίοδο ἀπό τό συμβατικό ἔτος τοῦ τέλους τῶν ἀρχαίων χρόνων 330, ἕως τήν κατάκτηση τῆς Κρήτης ἀπό τούς Βενετούς 1204/11. Τό διάστημα αὐτό δέν παρουσιάζει ὁμοιογένεια, καθότι παρεμβάλλεται τό διάστημα τῶν 134 ἐτῶν τῆς Ἀραβικῆς κατοχῆς (827/28-961). Ἡ πρώτη περίοδος πρίν ἀπό τήν Ἀραβική κυριαρχία ὀνομάζεται «πρώτη Βυζαντινή» ἤ «παλαιοχριστιανική περίοδος» καί ἡ ἑπόμενη «δεύτερη Βυζαντινή» ἤ «μεσοβυζαντινή περίοδος».

Στήν παρουσίαση τοῦ θέματός μας θά μᾶς ἀπασχολήσει ἡ «παλαιοχριστιανική περίοδος». Στήν περίοδο αὐτή οἱ διαθέσιμες πληροφορίες εἶναι πενιχρές, λόγω τῆς φθορᾶς τοῦ χρόνου, τῶν φυσικῶν καταστροφῶν καί τῶν ἐπεμβάσεων τοῦ ἀνθρωπίνου παράγοντα, σέ ἐκκλησιαστικά μνημεῖα ὅπως εἶναι οἱ παλαιοχριστιανικές Βασιλικές της Μητροπόλεώς μας, Πέτρας καί Χερρονήσου, πού θά παρουσιάσομε. Στήν περιοχή αὐτή, ὅπως καί στήν ὑπόλοιπη Κρήτη, δέν ὑπάρχουν γνωστά πρωτοχριστιανικά μνημεῖα τῆς περιόδου 33-330. Ἡ πρώτη Βυζαντινή περίοδος (33-827/28) δέν δοκιμάστηκε ἰδιαίτερα ἀπό βαρβαρικές ἐπιδρομές, ἐνώ ἡ δεύτερη τόν 5 ο καί τόν 6 ο αἰώνα, ἐπηρεάστηκε ἀπό τίς μεγάλες καταστροφές πού προκλήθηκαν ἀπό τούς σεισμούς μέ ξεχωριστή ἔνταση ἐπί τῆς βασιλείας Θεοδοσίου Β τό 467-468, ἐπί βασιλείας Λέοντος Α, ἀλλά καί ἀργότερα τό 531 καί τό 796. 44 Οἱ καταστροφές αὐτές τῶν γεωλογικῶν ἀναταράξεων πρέπει νά ἄσκησαν σημαντική καταστροφική ἐπιρροή ἐκτός στίς οἰκιστικὲς κατασκευές τῶν πόλεων καί στά χριστιανικά αὐτά μνημεῖα, τῶν παλαιοχριστιανικῶν βασιλικῶν. Στήν περιοχή τῆς Ἐλούντας τά χρόνια αὐτά ἐντοπίζεται ὁ ἀκμαιότερος καί σημαντικότερος οἰκισμός σέ ὅλη τήν ἐπικράτεια τοῦ σημερινοῦ Μεραμπέλλου. Ἡ πόλη Ἄλυγγος, πού ἀναφέρεται στόν Συνέκδημο τοῦ Ἱεροκλέους (πιθανῶς νά εἶναι παραφθορά τοῦ ὀνόματος τῆς Ἐλούντας), μᾶς δίνει τή βεβαιότητα ἤ τουλάχιστο τήν ὑποψία ὅτι ἡ Ἐλούντα ἐχρημάτισε καί ἕδρα Ἐπισκοπῆς. Ὁ Ἐπίσκοπος Ἀλύγγου μνημονεύεται σέ δύο Τακτικά, ἀρχές 8 ου καί 9 ου αἰώνα καί εἶχε τή δέκατη Τρίτη θέση. Ἡ καταβύθιση τοῦ ἐδάφους, πού παρουσιάζεται στήν ἀνατολική Κρήτη, ἔχει σάν ἀποτέλεσμα νά ἀνιχνεύομε σήμερα στά ὑποθαλάσσια γκρεμισμένα κτίσματα καί ὑπολείμματα γκρεμισμένων ναῶν. 45

Παλαιοχριστιανική βασιλική Καστρίου Χερσονήσου

Μετά τόν Μέγα Κωνσταντῖνο, μέσα τοῦ τετάρτου αἰώνα καί τήν ἐπικράτηση τοῦ Χριστιανισμοῦ πλῆθος ναῶν κτίστηκαν ἀνά τήν ἐπικράτεια. Στήν Κρήτη ἰδίως μετά τόν 5 ο αἰώνα ἀνεγείρονται πλῆθος βασιλικῶν, ἐνῶ τόν 6 ο αἰώνα, ὁ πλοῦτος καί ἡ λαμπρά διακόσμηση φανερώνουν τήν εὐμάρεια καί τήν πίστη τῶν κατοίκων. Γνωστότερες τῶν παλαιοχριστιανικῶν βασιλικῶν εἶναι οἱ τρεῖς βασιλικές τῆς Ἐλούντας, οἱ δύο τῆς Χερρονήσου καί ἡ μή ἀνασκαφεῖσα εἰσέτι τοῦ Πισκοπιανοῦ. Ἀπό τήν ἐποχή αὐτή μέχρι τά μέσα τοῦ 7 ου αἰώνα κτίσθηκαν πολλά μνημεῖα ἀπό τά ὁποῖα τά περισσότερα εἶναι βασιλικές καί συνήθως ἀνήκουν στόν τύπο τῆς τρίκλιτης ξυλόστεγης βασιλικῆς μέ νάρθηκα. Σέ ὁρισμένες βασιλικές ὑπῆρχε δυτικά τοῦ νάρθηκα αἴθριο καί γύρω ἀπό ἄλλες διάφορα προσκτίσματα, ὅπως διακονικό, πρόθεση, σκευοφυλάκιο, βαπτιστήριο κ.λπ. Οἱ ναοί αὐτοί πού κτίσθηκαν στίς ἐπισκοπικές ἕδρες εἶναι μεγαλόπρεποι, κτι- 48 σμένοι σέ πόλεις καί σέ ἀσφαλεῖς παραλίες τῆς Κρήτης. «Ἡ ἀρχιτεκτονική τους ἀκολουθεῖ τίς μορφές καί τίς διακοσμητικές ἀρχές τῆς ὕστερης ἀρχαιότητος, ὅπως αὐτή εἶχε ἐπικρατήσει σὲ ὅλες τίς παράλιες χῶρες τῆς ἀνατολικῆς λεκάνης τῆς Μεσογείου τήν ἴδια περίοδο. Πρότυπα τῆς ἀρχιτεκτονικῆς τους ἦταν οἱ βασίλειες στοές τοῦ ἑλληνορωμαϊκοῦ κόσμου, προορισμένες γιά αὐτοκρατορικές ἀκροάσεις ἤ καί θρησκευτικές συναθροίσεις, πού, ἀπό τότε πού ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος ἀναγνώρισε τὸν Χριστιανιμό ἐπίσημη θρησκεία τοῦ κράτους, κτίστηκαν σέ ὅλο τὸ νησί. Σέ ὁλόκληρη τήν Κρήτη ἔχουν ἐντοπισθεῖ μέχρι σήμερα περισσότερες ἀπό ἑβδομήντα βασιλικές». Οἱ συνέπειες τῆς εἰκονομαχίας φαίνεται νά μήν εἶχαν μεγάλες ἐπιπτώσεις. Στό Λασίθι σώζεται ὁ ναός τοῦ Ἁγίου Νικολάου στήν ὁμώνυμη πόλη στήν ὁποία ἔδωσε τό ὄνομά του, ἄρτιο δεῖγμα τῆς πρωτοβυζα - ντινῆς ἀρχιτεκτονικῆς στήν Κρήτη. 49

«Οἱ ἰχθεῖς», λεπτομέρεια ἀπό τόν ψηφιδωτό διάκοσμο τῆς παλαιοχριστιανικῆς βασιλικῆς Πόρου Ἐλούντας

Μετά τό τέλος τῶν διωγμῶν ἡ Ἐκκλησία ἐλεύθερη πιά καί ἱσχυρή ἐπιτελοῦσε τήν ὑψηλή ἀποστολή Της. Οἱ παλαιοί καί μικροί ναοί δέν ἐξυπηρετοῦσαν πλέον τίς λατρευτικές ἀνάγκες τοῦ μεγάλου πλήθους τῶν πιστῶν. Γι αὐτό ἄρχισαν νά κτίζονται μεγάλοι ναοί σέ ὁλόκληρη τήν αὐτοκρατορία. Πρόκειται γιά τίς περίφημες παλαιοχριστιανικές βασιλικές, οἱ ὁποῖες ἦταν τεράστια ἐπιμήκη οἰκοδομήματα, διαιρούμενα ἐσωτερικά, διά κιονοστοιχιῶν, σέ κλίτη, καταλήγοντας στήν ἀνατολική μικρή πλευρά σέ ἁψίδα (κόγχη) καί τά ὁποῖα κυριάρχησαν τόν 4ο καί 5ο αἰῶνα. Ὁ ὑπέροχος αὐτός τῦπος εἶναι ἄμεσα συνδεδεμένος μέ τήν Ἁγία Ἑλένη, τή μητέρα τοῦ Μ. Κωνσταντίνου, ἡ ὁποία σύμφωνα μέ τήν παράδοση ἀνήγειρε πλῆθος βασιλικῶν, στήν Κωνσταντινούπολη, στήν Παλαιστίνη (Βηθλεέμ, Πανάγιος Τάφος, Σινά ), Ρώμη καί Ἑλλάδα. Ὁ τῦπος καί ἡ ὀνομασία τῆς βασιλικῆς παραλήφθηκε ἀπό τούς εἰδωλολάτρες Ρω- 52 μαίους (Basilica), καί συγκεκριμένα ἀπό τόν διαδεδομένο τῦπο τῶν μεγάλων δημόσιων πολύστηλων οἰκοδομημάτων τῶν ρωμαϊκῶν ἀγορῶν (basilicas forences), τά ὁποῖα χρησίμευαν γιά ἐμπορικές συναλλαγές καί δικαστήρια. Οἱ Ρωμαῖοι εἶχαν παραλάβει αὐτόν τόν κτιριακό τῦπο μέ τή σειρά τους ἀπό τούς Ἕλληνες. Τέτοιο κτίριο ἦταν ἡ βασίλειος στοά τῶν Ἀθηνῶν, ἡ ὁποία ὀνομάστηκε ἔτσι πρός τιμήν τοῦ ἄρχοντος βασιλέως. Ἀπό αὐτόν πῆρε καί τό ὄνομα βασιλική. Οἱ χριστιανοί ὀνόμασαν τούς ναούς αὐτούς βασιλικές διότι σέ αὐτές λατρεύονταν ὁ Βασιλεύς Χριστός. Οἱ χριστιανικές βασιλικές ὅπως ἀναφέραμε, ἦταν ἐπιμήκη κτίρια πού διαιροῦνταν ἐσωτερικά σέ κλίτη, ἤ μοῖρες, ἤ δρόμους (δρομικές βασιλικές). Τά κλίτη τῶν βασιλικῶν ἦταν τρία, πέντε, ἕπτά, μέχρι καί ἑννέα. Τό μεσαῖο κλίτος ἦταν τό πιό εὐρύχωρο καί τό ὑψηλότερο. Οἱ κίονες οἱ ὁποῖοι χώριζαν τά κλίτη μεταξύ τους, ἀπό ἀνατολάς πρός δυσμάς, δέν εἶχαν συνήθως 53

Λεπτομέρεια ψηφιδωτοῦ ἀπό τήν παλαιοχριστιανική βασιλική Καστρίου Χερσονήσου

ραβδώσεις καί κατέληγαν σέ περίτεχνα κορινθιακά κιονόκρανα, ἐνῶ τά κενά μεταξύ τῶν κιονοκράνων ἑνώνονταν συνήθως μέ τόξα. Πάνω ἀπό τά κλίτη σχηματίζονταν ὑπερῶα τά ὁποῖα χρησιμοποιοῦνταν ὡς γυναικωνίτες. Οἱ τοίχοι ἀπό τό δάπεδο μέχρι τό ὕψος τῶν τόξων καλύπτονταν ἀπό ὀρθομαρμαρώσεις λεπτῶν καί πολύχρωμων μαρμάρων. Πάνω ἀπό αὐτά ὑπήρχαν τά ψηφιδωτά. Τά δάπεδα ἐπίσης στολίζονταν μέ θαυμάσια ψηφιδωτά. Στό ὑψηλότερο σημεῖο ὑπῆρχε ὁ φωταγωγός μέ σειρά μονόλοβων, δίλοβων, τρίλοβων ἤ πολύλοβολων παραθύρων. Τό μεσαῖο καί ὑψηλότερο κλίτος καλύπτονταν ἀπό ἀμφίκλινη (σαμαρωτή) ξύλινη στέγη, ἐνῶ τά πλάγια κλίτη διά μονορρίκτου (ἐπικλινοῦς) στέγης. Στό ἀνατολικό μέρος τοῦ μεσαίου κλίτους βρισκόταν τό ἱερό Bήμα, τό ὁποῖο καταλάμβανε τό ἕνα τρίτο τοῦ κυρίως ναοῦ. Χωρίζονταν ἀπό αὐτόν διά κιονίσκων καί καλυπτηρίων πλακῶν. Στό κέν- 56 τρο τοῦ ἱεροῦ βήματος βρισκόταν ἡ ἁγία Τράπεζα καί πάνω ἀπό αὐτή κείτονταν τό κιβώριο, ἕνα θολωτό σκέπασμα, τό ὁποῖο στηρίζονταν σέ τέσσερις κίονες. Πίσω ἀπό τήν ἁγία Τράπεζα βρισκόταν ὁ θρόνος τοῦ Ἐπισκόπου καί ἐκατέρωθεν οἱ ἕδρες τῶν πρεσβυτέρων (σύνθρονο). Ἀπό τό ἱερό Βῆμα ὑπῆρχε πύλη, ἡ ὁποία ὁδηγοῦσε πρός τήν κρύπτη, ὅπου φυλάσσονταν τά λείψανα τῶν μαρτύρων. Ὁ κυρίως ναός ἦταν ὁ χῶρος τῶν πιστῶν. Στό μέσον βρισκόταν ὁ ἄμβων, ἀπό τόν ὁποῖον διαβάζονταν τά ἀναγνώσματα καί γινόταν τό θεῖο κήρυγμα. Ὁ δυτικός χῶρος πρίν τόν κυρίως ναό ὀνομάζονταν νάρθηκας, στόν ὁποῖο στέκονταν οἱ κατηχούμενοι, οἱ μετανοοῦντες, καί οἱ προσκλαίοντες. Ὁ νάρθηκας ἐπικοινωνοῦσε μέ τόν κυρίως ναό διά εὐρύχωρων θυρῶν τοῦ μεσαίου κλίτους. Βόρεια τοῦ νάρθηκα ὑπῆρχε τό Βαπτιστήριο, ὅπου ὑπῆρχε σταυρωτή δεξαμενή γιά τό βάπτισμα τῶν ἐνηλίκων καί νότια ὑπῆρχε τό Διακονικό. 57

Τέλος, στόν ἐξωτερικό χῶρο, πρίν τό νάρθηκα, ὑπῆρχε τό αἴθριο στό ὁποῖο γινόταν κάποιες ὑπαίθριες τελετές. Ἐκεῖ ὑπῆρχε λουτήρας, ἤ δεξαμενή μέ νερό, ὅπου καθαρίζονταν τό ἱερατεῖο καί ὁ λαός. Ἡ διακόσμηση τῶν βασιλικῶν ἦταν ἀνάλογη μέ τήν ἐπιβλητικότητα καί τή μεγαλοπρέπεια τῶν κτιρίων αὐτῶν. Τά πάμπολλα μνημεῖα πού μᾶς ἔχουν διασωθεῖ, (ἅγιος Δημήτριος Θεσσαλονίκης, Ἀχειροποίητος, Ραβέννα, Παλαιστίνη, κ.λπ.) δίνουν σαφή εἰκόνα γιά τήν λαμπρότητα αὐτῶν. Ὑπέροχος ἦταν ὁ γλυπτικός διάκοσμος, ὅπως γιά παράδειγμα τά κιονόκρανα, τά θωράκια τοῦ τέμπλου, ἡ ἁγία Τράπεζα, τό κουβούκλιο, τό σύνθρονο καί τό Βαπτιστήριο. Ἡ ζωγραφική, ἐπειδή τήν ἐποχή αὐτή εἶναι συμβολική, δέν ἔχει νά μᾶς δείξει ἀξιόλογα δείγματα. Ἀντίθετα, ἐντυπωσιακά εἶναι τά ψηφιδωτά τῶν τοίχων καί τῶν δαπέδων. Χαρακτηριστικά παραδείγματα εἶναι τά ὑπέροχα ψηφιδωτά τῆς Ραβέννας (ἅγιος Ἀπολλινάριος, ἅγιος 58 Βιτάλιος, Βαπτιστήριο τῶν Ὀρθοδόξων κ.λπ.), τῆς Θεσσαλονίκης (ἅγιος Δημήτριος, Ἀχειροποίητος, Μονή Λατόμου), Μονή Σινᾶ καί ἀλλοῦ. 1. ΣΤΗΝ ΕΠΑΡΧΙΑ ΧΕΡΡΟΝΗΣΟΥ Ἡ Χερσόνησος, μικρή πόλη κατά τὴν ρωμαϊκή ἐποχή ἐπίνειο τῆς Λύττου, στούς παλαιοχριστιανικούς χρόνους ἐξελίχθηκε σέ μιά ἀπό τίς σημαντικότερες πόλεις τῆς Κρήτης. Κατά τήν περίοδο ἀπό τά τέλη τοῦ 4 ου ὡς τά τέλη τοῦ 5 ου αἰώνα ἡ πόλη γνώρισε τό ἀπόγειο τῆς ἀκμῆς της. Κοντά στό λιμάνι διατηρεῖται ἀκόμη καί σήμερα μιά κατασκευή πού ἀποκαλεῖται ἀπό τούς ντόπιους «Σαρακινό». Πρόκειται γιά ἀναβρυτήριο (συντριβάνι) σέ σχῆμα πυραμίδος, πού οἱ τέσσερις πλευρές του κοσμοῦνται μέ ψηφιδωτά. Σήμερα σώζεται σχετικά καλά μόνο ἡ μία μέ παράσταση ἀπό τό θαλάσσιο βασίλειο. Οἱ σεισμοί τοῦ 365 μ.χ. καί κατόπιν τοῦ 448 μ.χ. ὑπῆρξαν καταστροφικοί, 59

ὅπως καί γιά ὅλα τὰ παράλια της Κρήτης. Τόν 4 ο καί 5 ο αἰ. ἡ Χερσόνησος ἦταν ἕδρα Ἐπισκοπῆς. Ἄν καί ὁ Ἐπίσκοπος Χερρονήσου ἀναφέρεται γιά πρώτη φορά στά Πρακτικά τῆς Γ Οἰκουμενικῆς Συνόδου (431), δέν ἀποκλείεται ἡ ὕπαρξη Ἐπισκοπῆς στόν 4 ο αἰ. Στά τέλη τοῦ 5 ου αἰ. ἤ στά τέλη τοῦ 6 ου αἱ. χρονολογήθηκαν ἀπό τόν Ἀναστάσιο Ὀρλάνδο οἱ μεγάλες παλαιοχριστιανικές βασιλικές, πού μαρτυροῦν καί τή σημασία τῆς ἐπισκοπικῆς ἕδρας. Τόν 7 ο αἰώνα ἄρχισαν οἱ διά θαλάσσης ἐπιδρομές τῶν Ἀράβων πειρατῶν. Πιθανότατα καί τήν ἐποχή αὐτή νὰ καταστράφηκαν οἱ παλαιοχριστιανικές βασιλικές. Ἡ πόλη τῆς Χερσονήσου ἐγκαταλείφθηκε, ἀλλά ἡ ἐπισκοπική ἕδρα διατηρήθηκε καί μεταφέρθηκε στό Πισκοπιανό, τό ὁποῖο προφανῶς χρεωστᾶ τό ὄνομά του σ αὐτή τή μεταφορά. 60 α ) Ἡ βασιλική στο Καστρί Χερσονήσου Ἡ παλαιοχριστιανική βασιλική στόν βράχο τοῦ Καστρίου εἶναι γνωστή ὡς βασιλική Β. Ἐντοπίστηκε γιά πρώτη φορά ἀπό τόν Στέφανο Ξανθουδίδη τό 1918 καί ἀρκετά χρόνια ἀργότερα, τό 1956 καί 59, ἀνασκάφθηκε ἀπό τόν Ἀναστάσιο Ὀρλάνδο. Ἡ ἐπανάληψη τῆς ἀνασκαφικῆς ἔρευνας τό 1993 ἀποσαφήνισε τή διαμόρφωση τοῦ βορείου πρανοῦς τοῦ βράχου. Ἡ βασιλική φαίνεται ὅτι κτίστηκε στά ἴχνη προηγούμενης πού κατέρρευσε ἀπό σεισμό. Ἦταν τρίκλιτη μέ ἐξέχουσα ἁψίδα σέ ἀντίθεση μέ τή νεότερη πού εἶχε ἐγγεγραμμένη ἁψίδα, παστοφόρια ἑκατέρωθεν τοῦ ναοῦ καί πλάγιο βοηθητικό κλίτος στή βόρεια πλευρά. Καί οἱ δύο βασιλικές ἦταν θεμελιωμένες πάνω στά ἐρείπια ἑλληνιστικοῦ κτιρίου, ἴσως ἱεροῦ, ἄν κρίνουμε ἀπό τό πλῆθος τῶν εἰδωλίων καί τῶν ἀντικειμένων πού βρέθηκαν κατά τίς ἔρευνες. 61

Λεπτομέρεια ψηφιδωτοῦ ἀπό τήν παλαιοχριστιανική βασιλική Καστρίου Χερσονήσου Τό ψηφιδωτό τοῦ κεντρικοῦ κλίτους θυμίζει, ὡς πρός τή διάταξη, ἐκεῖνο τῆς βασιλικῆς τοῦ ἀκρωτηρίου Δραπάνου. Μπροστά στήν κόγχη τοῦ ἱεροῦ βρέθηκε ἡ μαρμάρινη βάση μιᾶς πεντάποδης Ἁγίας Τράπεζας, πού στήν πραγματικότητα ἦταν ἀνάστροφα τοποθετημένο κάλυμμα ρωμαϊκῆς σαρκοφάγου μέ ἀνάγλυφες παραστάσεις. Ἐντοπίστηκε, ἐπίσης, ἡ βάση τοῦ ἄμβωνα πού εἶχε ἡμικυκλικό ἐξώστη μέ δύο κλίμακες ἀνόδου καί ἦταν μεταγενέστερος ἀπό τήν κατασκευή τῶν ψηφιδωτῶν τοῦ δαπέδου. Περισυνελέγησαν ἀκόμη θραύσματα ἀπό τό φράγμα τοῦ πρεσβυτερίου. Ἔξω ἀπό τόν νάρθηκα βρέθηκε ἡ βάση φιάλης τοῦ αἰθρίου, τῆς ὁποίας ἡ λεκάνη ἐντοπίστηκε στό κεντρικό κλίτος. Τό νότιο παστοφόριο χρησιμοποιήθηκε ὡς τόπος ταφῆς ἐπιφανῶν κληρικῶν ἤ ἀκόμη καί μαρτύρων, κατά τόν Ἀνασ. Ὀρλάνδο. Στό ἐσωτερικό του βρέθηκαν πολυτελεῖς τάφοι λαξευμένοι στόν φυσικό βράχο. Ὁ ΒΔ τάφος σκεπαζόταν ἀπό 63

Ἄποψη ἀπό τήν παλαιοχριστιανική βασιλική Καστρίου Χερσονήσου πλάκα μέ μαρμαροθέτημα καί ὀμφάλιο μέ στεφάνι πού πλαισίωνε τό Χρίσμα καί κάτω ὑπῆρχε ἐγχάρακτη ἐπιγραφή: «Πηγάσιος ὑπέρ ὑγείας αὐτοῦ». Σέ μεταγενέστερους χρόνους καί μᾶλλον πρίν τό τέλος τοῦ 6 ου αἰώνα μ.χ., ποὺ ἡ οἰκονομική ζωή στή Χερσόνησο φαίνεται πολύ ὑποβαθμισμένη, οἱ ἐπισκευές πού ἀπαιτήθηκαν γιά τή συντήρηση τοῦ ναοῦ πραγματοποιήθηκαν μέ εὐτελῆ ὑλικά. Παρατηροῦμε τήν ἀντικατάσταση τῶν φθαρμένων μωσαϊκῶν δαπέδων ἀπό πήλινες πλάκες καί τήν κατασκευή τμημάτων μωσαϊκοῦ ἀπό χονδροειδεῖς ψηφίδες σέ δύο χρώματα, μέ ἁπλό σχέδιο πού σχηματίζει ἄτεχνα τετράγωνα στό αἴθριο καί τό νότιο κλίτος. Οἱ οἰκοδομικές φάσεις πού ἀποκαλύφθηκαν σέ ὅλο τὸν λόφο ὑποδηλώνουν συνεχῆ ἐγκατάσταση ἀπό τούς γεωμετρικούς χρόνους μέχρι καί τόν 7 ο μ.χ. αἰώνα. Ἀπό τότε καί μετά κανένα ἴχνος δέν βρέθηκε στήν περιοχή αὐτή. 65

Λεπτομέρεια ψηφιδωτοῦ ἀπό τήν παλαιοχριστιανική βασιλική Δραπάνου Χερσονήσου β ) Βασιλική στό Ἀκρωτήρι Δράπανο. Τό 1955 ὁ καθηγητής Ἀναστ. Ὀρλάνδος διενήργησε ἀνασκαφική ἔρευνα γύρω ἀπό τό ναϊδριο τοῦ Ἁγίου Νικολάου, κοντά στό ἀκρωτήρι Δράπανο. Ἀπό τήν ἔρευνα προέκυψε ὅτι ὁ μικρός ναός τοῦ Ἁγίου Νικολάου πού χρονολογεῖται στόν 17 ο ἤ 18 ο αἰ. εἶναι ὁ ἀπόγονος μιᾶς μεγάλης παλαιοχριστιανκῆς βασιλικῆς τοῦ 6 ου αἱ., ποὺ χαρακτηρίστηκε ὡς βασιλική Α. Βρίσκεται 2 χλμ. ἀνατολικά τοῦ Λιμένος Χερσονήσου καὶ ἔχει χτιστεῖ πιθανόν σέ περιοχή ὅπου προϋπῆρχε ρωμαϊκός ναός. Εἶναι τρίκλιτη μέ ἐξέχουσα πεντάπλευρη ἁψίδα, νάρθηκα καί ὀρθογώνιο αἴθριο. Πρίν ἀπό τήν ἔρευνα ἡ μεγάλη πεντάπλευρη ἁψίδα τοῦ ἱεροῦ βήματος ἦταν ὁρατή, πίσω ἀπό τόν ναΐσκο στήν ἄκρη τῆς θάλασσας. Τό αἴθριο ἐπικοινωνοῦσε μέ δύο θύρες τοποθετημένες στόν ἄξονα τῶν πλαγίων κλιτῶν. Κίονες ἀπό γκρίζο μάρμαρο πού πατοῦσαν σέ στυλοβάτη καί ἔφεραν ἰωνικά 67

Λεπτομέρεια ψηφιδωτοῦ ἀπό τήν παλαιοχριστιανική βασιλική Πόρου Ἐλούντας κιονόκρανα, διαιροῦσαν τά κλίτη. Ἀποκαλύφθηκαν, ἐπίσης, κατά τήν ἀνασκαφή μαρμάρινα μέλη ποὺ πιθανόν σχετίζονταν μέ τήν Ἁγία Τράπεζα. Τά δάπεδα τοῦ νάρθηκα καί τοῦ κεντρικοῦ κλίτους τῆς βασιλικῆς κοσμοῦνταν μέ ψηφιδωτά, πού σώζονται ἐν μέρει. Τό δάπεδο τοῦ κεντρικοῦ κλίτους κοσμεῖται μέ ἕνα μεγάλο ὀρθογώνιο διάχωρο μὲ διπλό ἐξωτερικό πλαίσιο. Τό κεντρικό ὀρθογώνιο καταλαμβάνεται ἀπό παράσταση συνεχοῦς ἁλυσιδωτοῦ πλοχμοῦ. Ἡ βασιλική ἔχει διαστάσεις 50,20Χ18,20 μ. (χωρίς τήν ἁψίδα) καί ἀποτελοῦνταν ἀπό τρία ἄνισα κλίτη, τά ὁποῖα χωρίζονταν μέ στυλοβάτες καί ἀνατολικά ἀπέληγαν σέ παστοφόρια. Στό νότιο κλίτος προεκτεινόταν (στά ἀνατολικά) πρόσκτισμα μέ ἁψίδα. Εἶναι δύσκολο νά ἐντοπίσομε τή χρήση του, καθότι στίς μέρες μας καλύπτεται ἀπό τή θάλασσα, λόγῳ τῆς καθίζησης πού ὑφίσταται τό ἀνατολικό καί κεντρικό μέρος τῆς Κρήτης. 69

Στό βόρειο ἄκρο τοῦ νάρθηκα ὑπάρχει ἕνας φροντισμένος τάφος, πού πρέπει νά κατασκευάστηκε σέ ἐποχή πού ὁ ναός παρέμενε σέ χρήση καί ἄλλοι δύο ἀφρόντιστοι, πού πρέπει νά κατασκευάσθηκαν μετά τήν καταστροφή τῆς βασιλικῆς. γ ) Ἡ παλαιοχριστιανική βασιλική τοῦ Πισκοπιανοῦ. Ἡ παλαιοχριστιανική βασιλική τοῦ Πισκοπιανοῦ δέν ἔχει εἰσέτι διερευνηθεῖ ἀνασκαφικά. Τό 1955 ὁ Νικόλ. Πλάτων παρουσίασε τίς παρατηρήσεις του καί ὁριοθετεῖ τήν ὕπαρξή της στόν 6 ο αἰώνα. Πρόκειται γιά τρίκλιτο ναό μέ διαστάσεις περίπου 45x20 μ. καί ἁψίδα στά ἀνατολικά ἐσωτερικῆς διαμέτρου 9,40 μ. Τά μαρμάρινα δάπεδά της ἀναμοχλεύτηκαν ἀπό τούς κατοίκους τῆς περιοχῆς. Ἕνα μέρος τοῦ γλυπτοῦ ἀρχιτεκτονικοῦ της διακόσμου, ὅπως ἕνα μαρμάρινο κατώφλι, κιονόκρανα καί βάσεις κιόνων καί ἕνα μεγάλο ἐπιπεδόγραφο θωράκιο μέ παρά- 71

σταση Ἱεροῦ Βήματος βρίσκονται σήμερα στό Ἱστορικό Μουσεῖο Ἡρακλείου. Ἀπό τάφο μέσα στήν ἐκκλησία προῆλθε νόμισμα τοῦ αὐτοκράτορα Ἡρακλείου-Κωνσταντίνου (613-641). Ἡ βασιλική τοῦ Πισκοπιανοῦ πιθανόν ἀποτέλεσε τήν ἕδρα τῆς Ἐπισκοπῆς Χερρονήσου μετά τήν ἐγκατάλειψη τοῦ παράκτιου οἰκισμοῦ γύρω στόν 7ο αἰώνα. Αὐτό ἀφήνει νά ἐννοήσουμε τό ὄνομα «Πισκοπιανό», παραφθορά τῆς ὀνομασίας «Ἐπισκοπιανό», πού ἀπαντᾶ στίς πηγές ἀπό τό 1379 ὡς Piscopiano de Chersonisso (Δουκικό Ἀρχεῖο Χάνδακα). Λάρνακα ἀπό τήν παλαιοχριστιανική βασιλική τῶν Μαλίων δ ) Ἡ παλαιοχριστιανική βασιλική τῶν Μαλίων. Βρίσκεται ἀνατολικά τῆς πόλεως τῶν Μαλίων, στόν τόπο ὅπου οἱ ντόπιοι ὀνομάζουν «Λιβάδι». Σ αὐτή τήν περιοχή ὑπῆρχε ἡ ρωμαϊκή πόλη Ἀρσινόη ἡ ὁποία καταστράφηκε ἀπό σεισμό τό ἔτος 438 καί μαζί της καταστράφηκε καί ἡ παλαιοχρι- 73

στιανική βασιλική. Ὁ ναός ἦταν πλούσια διακοσμημένος ἀπό μωσαϊκά καί μάρμαρα. Κατά τή διάρκεια τῶν ἀνασκαφῶν ἀνακαλύφθηκε ἕνας μικρός νεκρικός θάλαμος μέ μία λάρνακα δίπλα στή βάση ἑνός κίονα, στό κεντρικό κλίτος τῆς βασιλικῆς. 2. ΣΤΗΝ ΕΠΑΡΧΙΑ ΜΕΡΑΜΠΕΛΛΟΥ Παλαιοχριστιανική βασιλική Πόρου Ἐλούντας α ) Ἡ Παλαιοχριστιανική βασιλική στόν Πόρο Ἐλούντας. Βρίσκεται στό ἀνατολικό μέρος τῆς Ἐλούντας στή θέση «Πόρος» 150 μέτρα ἀπό τόν Ἰσθμό. Σύμφωνα μέ τούς ἀρχαιολόγους Ἀναστ. Ὀρλάνδο, Ἐμμ. Μπορμπουδάκη καί Henri Van Effenterre, ὁ Ναός ἀνήκει στόν 5ο μ.χ. αἰώνα καί περιγράφεται ὡς τρίκλιτη Βασιλική μέ ἡμικυκλική ἁψίδα καί νάρθηκα ἀπό τήν πρωτοχριστιανική ἐποχή. Ἀνήκει στόν τύπο τῆς βασιλικῆς μέ ὀρθογώνια κάτοψη καί ξύλινη στέγη. Χωρίζεται μέ κιονοστοιχίες σέ τρία κλίτη καί 75

Λεπτομέρεια ψηφιδωτοῦ ἀπό τήν παλαιοχριστιανική βασιλική Πόρου Ἐλούντας

ἐσωτερικά μέ ἐγκάρσιο τοῖχο σέ κυρίως ναό καί νάρθηκα. Τό μεσαῖο κλίτος ἦταν ψηλότερο ἀπό τά δύο ἑκατέρωθεν ἄλλα δύο. Τό ψηφιδωτό δάπεδο ἀνήκει στό μεσαῖο κλίτος, ἐνῶ τά ἀκραῖα κλίτη ἦταν στρωμένα μέ πέτρινες πλάκες ἀκανόνιστου σχήματος. Ἀπό αὐτά σώζεται μόνο τὸ θαυμάσιο ψηφιδωτό δάπεδο μέ διάφορες ἐπιγραφές καί ἀπαράμιλλου κάλλους συμβολικές παραστάσεις. Ἡ πρώτη ἀνασκαφή τοῦ ναοῦ ἔγινε ἀπό Γάλλους ἀρχαιολόγους (1897-98), πού ἀνακάλυψαν μέρος τοῦ Ναοῦ καί τοῦ ψηφιδωτοῦ, πού ἀνῆκε στό μεσαῖο κλίτος. Τό 1916 ἐπισκέφτηκε τήν περιοχή ὁ φιλόλογος καί ἀρχαιολόγος Στ. Ξανθουδίδης, ὁ ὁποῖος ἀντέγραψε, μελέτησε καί δημοσίευσε τίς ἐπιγραφές. Στή συνέχεια, τό 1937 ἡ Γαλλική Ἀρχαιολογική Σχολή Ἀθηνῶν ὑπό τήν ἐποπτεία τοῦ καθηγητῆ Henri Van Effenterre, μέ νέες ἀνασκαφές ἀποκάλυψε ὁλόκληρο τὸ ψηφιδωτό. Ἀνακαλύφθηκε, ἐπί- 78 σης, ἐντοιχισμένη σέ δυό συναρμοζόμενα τεμάχια ἐπιγραφή, ἡ ὁποία ἀναφερόταν στή συνθήκη συμμαχίας μεταξύ Ὀλουντίων καί Ροδίων τοῦ 201-200 π.χ. Τέλος τό 1960 ὁ Ἕλληνας ἀρχαιολόγος καθηγητής Ἀναστάσιος Ὀρλάνδος συνεχίζοντας τίς ἀνασκαφές τῆς Ἐκκλησίας, πού στό μεταξύ εἶχε καταχωθεῖ στό ἔδαφος, βγάζει στήν ἐπιφάνεια τό δεύτερο τμῆμα τῆς ἐπιγραφῆς, πού ἀναφερόταν στή συμμαχία Ὀλουντίων καί Ροδίων. Τό ὁλικό μῆκος τοῦ Ναοῦ ἦταν 34.90 μ. καί τό πλάτος τοῦ ἦταν 17.10 μ. Οἱ ἐπιγραφές τοῦ δαπέδου ἔχουν ὡς ἑξῆς: 1. ΘΕΟΔΟΥΛΟΣ ΥΠΕΡ CΩΤΗΡΙΑC ΕΑΥΤΟΥ ΕΔΩΚΕN CΙΜΙCΙΟΝ ΕΝ. ΧΡΙΣΤΕ ΒΟΗΘΙ ΤΩ ΔΟΥΛΩ CΟΥ ΕΠΙΦΑΝΙ 2. ΑΝΤΑΞΙΟC ΥΠΕΡ CΩΤΗΡΙΑC ΕΑΥΤΟΥ ΚΑΙ ΠΑΝΤΟC ΤΟΥ ΟΙΚΟΥ ΑΥΤΟΥ ΕΔΩΚΕΝ CΙΜΙCΙΟΝ ΕΝ. 3. ΗΛΙΟΔΩΡΟC ΥΠΕΡ CΩΤΗΡΙΑC ΕΑΥΤΟΥ ΕΔΩΚΕΝ CΙΜΙCΙΝ. 79

Ὁ Ναός αὐτός κατά τούς ντόπιους ἀναφέρεται στήν Ἁγία Ἀναστασία, προφανῶς ὅμως εἶναι ἀφιερωμένος στήν Ἀνάσταση τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ. Τά τρία ὀνόματα πού ἀναγράφονται, Θεόδουλος, Ἀντάξιος (ἤ Ἀντώνιος;) καί Ἡλιόδωρος εἶναι τά ὀνόματα τῶν δωρητῶν, πού πλήρωσαν γιά τήν κατασκευή τῶν δαπέδων ἀπό ἕνα σημίσσιον (δηλαδή μισό χρυσό νόμισμα τῆς ἐποχῆς) καί στόν Ἐπιφάνιο, πού ἦταν ὁ κατασκευαστής. Τά ψηφιδωτά ἀποτελοῦν σημαντική ἐκφραστική μορφή τῆς ἐκκλησιαστικῆς τέχνης (ἡ ὁποία μέσα ἀπό σύμβολα γεωμετρικά καί παραστάσεις παρμένες ἀπό τό ζωικό καί φυτικό βασίλειο) καί ὕμνο πρός τόν Θεό τόν ποιητή τοῦ σύμπαντος κόσμου. Ὁ Μπορμπουδάκης ἀνάγει τή βασιλική στό δεύτερο μισό τοῦ 5 ου αἰώνα καί ἀναφέρει γιά τό μωσαϊκό δάπεδό του, μέ τίς φιγοῦρες καί τά γεωμετρικά μοτίβα, ὅτι ἀνήκει στά καλύτερα πρωτοχριστιανικά δείγματα τῆς Κρήτης. 80 β ) Ἡ Παλαιοχριστιανική βασιλική τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ στήν Ἐλούντα. Ἡ παλαιοχριστιανική αὐτή βασιλική βρίσκεται στή θέση «Μελισσός» ἤ «Τσιμπάκι». Γιά τήν ὕπαρξή της δέν ὑπάρχουν μαρτυρίες ξένων περιηγητῶν, πού νά τήν περιγράφουν ἤ νά τή μνημονεύουν γεγονός πού ὑποδηλώνει ὅτι μᾶλλον καταστράφηκε κατά τήν κατάληψη τῆς Κρήτης ἀπό τούς Ἄραβες τό 824/5. Ἦταν κτισμένη, κατά τή χριστιανική ναοδομία τῆς ἐποχῆς, στόν τύπο τῆς βασιλικῆς μέ κάτοψη σχεδόν σχήματος τετραγώνου 12,00Χ11,60 μ., μέ ἐμβαδόν 140 τ.μ. καί ἡ ἀναλογία τῶν διαστάσεων τῆς βασικῆς κάτοψης, ἤτοι τοῦ ἐλεύθερου πλάτους πρός τό ἐλεύθερο μῆκος τοῦ κυρίως ναοῦ (χωρίς τόν Νάρθηκα) εἶναι 10,50/ 6,70=1,57. Ὁ ναός περισσότερο μοιάζει ἀρχιτεκτονικά μέ τή βασιλική Βυζαρίου Ἀμαρίου Ρεθύμνης, πού ἀνέσκαψε τό 1956 ὁ καθηγητής Κων. Καλοκύρης, ἡ ὁποία χρονολογεῖται τὸν 7 ο αἰώνα καί καταστρά- 81

φηκε καί αὐτή κατά τήν ἐπιδρομή τῶν Ἀράβων. Ἡ βασιλική στόν «Μελισσό», εἶναι θεμελιωμένη πάνω σὲ βραχῶδες ἀσβεστολιθικό ὑπόβαθρο σέ ὑψόμετρο 10 μ. ἀπό τή θάλασσα. Δεσπόζει σέ μικρό πλάτωμα, μέ μικρές βραχώδεις ἐξάρσεις στήν κορυφή μικροῦ λόφου. Ἀκολουθεῖ καί αὐτή τόν γενικό κανόνα, πού θέλει τίς παλαιοχριστιανικές βασιλικές νά ἔχουν προσανατολισμό πρός ἀνατολὰς μέ τήν κόγχη τοῦ ἱεροῦ. Ἡ μοναδική γραπτή πηγή, πού ἰσχυροποιεῖ τή μαρτυρία γιά τήν ὀνομασία τοῦ ναοῦ ὡς ἀφιερωμένου στόν Παντοκράτορα καί Σωτήρα Χριστό (Μεταμόρφωση Σωτῆρος;), εἶναι ἡ γκραβούρα τοῦ βενετοῦ μηχανικοῦ Francesco Basilicata (1618), πού ὀνομάζει τόν σημερινό γνωστό ὁρμίσκο τοῦ «Μελισσοῦ» ὡς «CHRISTO». Ἡ βασιλική ὅπως σώζεται σήμερα, μέ ὁρατό μόνο τὸ περίγραμμα τῆς κάτοψής της, ὑποδηλώνει κτίσμα ἑνιαίας οἰκοδομικῆς φάσης, μέ πιθανή χρονολόγησή της 82 ἀπό τά μέσα τοῦ 6 ου ἕως τά μέσα τοῦ 9 ου αἰώνα, ὁπότε καί πιθανόν νά λεηλατήθηκε ἀπό τούς Ἄραβες κατακτητές, ὡς εὑρισκόμενη ἀκριβῶς πάνω στή θάλασσα. Πάντως ἡ θέση της δικαιώνει τήν ἐπισήμανση τοῦ Ἀν. Ὀρλάνδου γιά τίς βασιλικές, πού ἀνακαλύφτηκαν τόν περασμένο αἰώνα στήν Κρήτη: «Αἱ πλεῖσται ἐξ αὐτῶν εἶναι παράλιοι, πράγμα τό ὁποῖον ἀποδεικνύει τήν ἀσφάλεια τῶν παραλίων τῆς νήσου κατά τόν 5 ον καί 6 ον μ.χ. αἰώνα», τόν καιρό δηλαδή πού βρίσκονταν στήν ἀκμή τους. Ἐξάλλου ὅπως παρατηρεῖ ὁ Ν. Β. Τωμαδάκης ὄντες οἱ Ἄραβες «πειραταί καί λησταί... ὡς ἐκ τούτου οὐδέν ἀπολύτως μνημεῖον ἀφῆκαν ἐν Κρήτῃ, οὔτε ἐνεπίγραφον οὔτε χειροποίητον». Ἐκτός ἀπό τό περιμετρικό περίγραμμα τοῦ ναοῦ εἶναι ὁρατό καί τό θεμέλιο ἐγκάρσιου τοίχου στό δυτικό τμῆμα του, ὁ ὁποῖος χώριζε τή βασιλική στόν κυρίως ναό καί τόν νάρθηκα. 83

Τό δάπεδο στόν κυρίως ναό πιθανόν ἦταν ἀπό ἀκανόνιστες λίθινες πλάκες καί στόν νάρθηκα ἀπό πατημένο ἀργιλικό χῶμα. Αὐτό φαίνεται μέ τήν ὕπαρξη ἐλάχιστων πλακῶν, πού ἴσως νά ἀποτελοῦσαν τό τελικό δάπεδο τοῦ ναοῦ. Οἱ διάσπαρτες μικρές ψηφίδες ἐντός τοῦ περιγράμματός του δέν ἀποκλείει τό ἐνδεχόμενο νά ὀφείλονται στήν ὕπαρξη σημειακῶν ψηφιδωτῶν διακόσμων στό δάπεδο. Σήμερα, πέριξ του ναοῦ εἶναι διάσπαρτα τεμάχια κεραμικῶν καί μαρμάρινων ὑλικῶν, τά ὁποῖα κυρίως ἦταν κέραμοι τῆς στέγης, λύχνοι, ἀγγεῖα, ἀρχιτεκτονικά μέλη κ.λπ. γ ) Ἡ Παλαιοχριστιανική βασιλικῆ της Κολοκύθας. Τό 1971 ἡ Ἀρχαιολογική Ὑπηρεσία μετά ἀπό ἀνασκαφές στόν χερσαῖο χῶρο τῆς Σπιναλόγκας, ἀπέναντι ἀκριβῶς ἀπό τή βραχονησίδα τῆς Κολοκύθας, ἔφερε στό φῶς καί δεύτερη παλαιοχριστιανική βασι- 84 λική μικρότερη, ἀλλά ἐξίσου μεγαλοπρεπῆ ὅπως ἐκείνη, σέ λαμπρότητα καί πλοῦτο τοῦ διακόσμου, ἡ ὁποία παρουσιάζει ἰδιαίτερο ἐνδιαφέρον. Ὁ ναός εἶναι μία ἀπό τίς πάνω ἀπό δεκάδες παλαιοχριστιανικές βασιλικές, πού ἐπισημάνθηκαν κατά τόν παρελθόντα αἰώνα σ ὁλόκληρη τή μεγαλόνησο. Τά ἀποτελέσματα τῶν ἐρευνῶν αὐτῶν κατέγραψε καί δημοσίευσε ὁ ἀρχαιολόγος Ἐμμ. Μπορμπουδάκης, ὁ ὁποῖος καί προΐστατο τῶν ἀνασκαφῶν. Ὁ ναός δέν ἔχει ἀκόμη διεξοδικά μελετηθεῖ. Αὐτό ὀφείλεται πρωτίστως στό γεγονός ὅτι εἶναι γεωγραφικά ἀπομονωμένος λόγω τῆς θέσης του καί γι αὐτό σὲ πολλούς παραμένει ἄγνωστος. Καί ἐνῶ τήν παραλία τῆς Κολοκύθας τήν ξέρουν σχεδόν ὅλοι οἱ κάτοικοι καί ξένοι τουρίστες, τή βασιλική τῆς Κολοκύθας ἐλάχιστοι τή γνωρίζουν. Αἰτία τῆς ἀνασκαφῆς, πού ἀποκάλυψε τόν ναό ἦταν ἕνα μέρος τοῦ μωσαϊκοῦ στήν ἀνατολική πλευρά κοντά στήν ἡμι- 85

Παλαιοχριστιανική βασιλική Κολοκύθας Ἐλούντας

κυκλική ἁψίδα τοῦ ἱεροῦ. Ὁ ναός πού ἀποκαλύφτηκε ἦταν ὀρθογώνιος, διαστάσεων χωρίς τήν ἁψίδα τοῦ ἱεροῦ 21Χ15 μέτρα καί τρίκλιτος, μέ τό μέσο κλίτος, ὡς συνήθως, πλατύτερο ἀπό τά πλάγια. Εὐθύς, μπροστά ἀπό τήν κόγχη τοῦ ἱεροῦ, σχηματιζόταν ἐπίμηκες ἐγκάρσιο κλίτος, τό ὁποῖο ἐπεκτεινόταν καί πέρα ἀπό τούς πλάγιους τοίχους κατά 9,75 μ. καί σχημάτιζε ἐλαφρῶς ἐξέχοντα πτερύγια. Ἔτσι ἡ κάτοψη τοῦ ναοῦ ἐλάμβανε σχῆμα Ταῦ, δηλ. τοῦ ἀρχαϊκοῦ σταυροῦ. Τό νότιο ἀπό τά πτερύγια αὐτά καταστράφηκε ἐκ θεμελίων ἀπό τή θάλασσα, χωρίς ὅμως νά διαλυθεῖ ὅλο, ἀλλά συ - μπαγῆ τμήματά του κατέπεσαν στά βράχια τῆς ἀκτῆς, ὅπου διακρίνονται εὐκρινῶς μέχρι σήμερα. Τά κλίτη χωρίζονταν μεταξύ τους ἀπό δύο σειρές κτιστῶν πεσσῶν σέ κάθε πλευρά τοῦ μέσου κλίτους, πού βρίσκονταν μεταξύ δύο πρός ἀριστερά καί δεξιά κτιστῶν παραστάδων. Οἱ παραστάδες τοῦ ἀνατολικοῦ τοίχου βρίσκονταν δεξιά 88 καί ἀριστερά τῆς κόγχης τοῦ ἱεροῦ. Ἀξίζει νά σημειωθεῖ ὅτι ἡ ὕπαρξη τῶν τεσσάρων αὐτῶν ἰσχυρῶν πεσσῶν δημιουργεῖ τήν ὑπόνοια ὅτι ἐδῶ πρόκειται ὄχι γιά ξυλόστεγη, ἀλλά γιά θολοσκεπῆ βασιλική κατά τά ἀνατολικά πρότυπα. Σύρριζα πρός τή χορδή τῆς ἁψίδας σώζεται τμῆμα μωσαϊκοῦ τὸ ὁποῖο κοσμοῦσε τό δάπεδο τοῦ ἱεροῦ. Τό μωσαϊκό ἦταν φιλοτεχνημένο μέ ἑνιαῖο γεωμετρικό κόσμημα ἀπό διατεμνόμενους κύκλους σχηματίζοντας τετράφυλλα, καί ὁριζόταν ἀπό πλαίσιο ἁλυσιδωτοῦ πλοχμοῦ. Ἐκτός ἀπό τό τμῆμα αὐτό τοῦ ψηφιδωτοῦ δέ βρέθηκε τίποτε ἄλλο ἀπό τό Ἱερό Βῆμα, ἀλλά οὔτε καί κατορθώθηκε νά ἐξακριβωθεῖ ἡ θέση τῆς Ἁγίας Τράπεζας. Ἀναμφίβολα, ἀπό τά σπουδαιότερα εὑρήματα ἀποτέλεσε ἡ ἀποκάλυψη τοῦ ἄμβωνα ἀπό συμπαγές λευκό μάρμαρο, πού βρέθηκε τεμαχισμένος σέ τρία μεγάλα τεμάχια κατά τήν ἀνασκαφή τοῦ μεσαίου κλίτους. Ἡ κατάστασή του αὐτή δημιουρ- 89

γεῖ σοβαρά ἐπιχειρήματα στό ἐνδεχόμενο χρήσεως βίας γιά τήν κατεδάφιση τοῦ ναοῦ. Στή θέση αὐτή βρίσκεται ἀκόμη καί σήμερα. Πρόκειται γιά τό δάπεδο τοῦ ἐξώστη τοῦ ἄμβωνα μέ εὐθύγραμμη κλίμακα, τοῦ ὁποίου τά ὁρατά ἐξωτερικῶς τμήματα τῆς κυκλοτεροῦς περιφέρειας εἶναι διαμορφωμένα μέ τίς γλυφές ἰωνικῆς βάσεως (σπείρας), ἐπί τῆς ὁποίας εἶναι χαραγμένη μέ μεγαλογράμματη γραφή ἡ παρακάτω ἀφιερωτική ἐπιγραφή: ΥΠΕΡ ΕΥΧΗC ΘΩΜΑ ΔΙΑΚΟ(ΝΟΥ) CΥΝ ΤΩ ΟΙΚΩ ΑΥΤΟΥ ΑΝΕΝΕΩCΕΝ + Ἡ κάτω ἐπιφάνεια τοῦ δαπέδου τοῦ ἄμβωνα εἶναι κοίλη καί διακοσμεῖται ἀπό ἀνάγλυφο σταυρό μέ πλατιές κεραῖες. Τό θωράκιο τοῦ ἄμβωνα ἦταν κανονικά διαμορφωμένο μέ μικρότερους πεσσούς καί καμπύλες πλάκες, τῶν ὁποίων τά ἴχνη τῆς βάσεως καί οἱ ἐγκοπές διατηροῦνται καί διακρίνονται καθαρά στήν περιφέρεια τῆς πάνω ἐπιφάνειας τοῦ ἐξώστη. Ἐνσωματωμένη στό ὅλο κτίσμα καί πρός 90 τά νοτιοδυτικά τοῦ νάρθηκα σώζεται θολωτή ἐρειπωμένη δεξαμενή μέ τά τοιχώματά της καί μέρος τῆς σκεπῆς της, ἡ ὁποία στό ἀρχικό ὀρθογώνιο σχῆμα της φαίνεται ὅτι ἦταν σκεπασμένη. Γιά τό παραπάνω κείμενο χρησιμοποιήσαμε ὡς βοηθήματα: 1. Ἄρθρο τῆς ἀρχαιολόγου Δάφνης Χρονάκη. 2. Μελέτη τοῦ Μανόλη Λουκάκη, γιά τή βασιλική τοῦ Πόρου Ἐλούντας, καί τή βασιλική τῆς Κολοκύθας. 3. Μελέτη τῶν Μανόλη Λουκάκη καί Κωστή Μαυρικάκη: «Ἄγνωστη παλαιοχριστιανική βασιλική τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ στό Μελισσό τοῦ νησιοῦ Ἐλούντας». 4. Κείμενα τῆς Βασιλικῆς Συθιακάκη-Κριτσιμάλλη στόν ἐπετειακό τόμο, ἔκδοση τοῦ Δήμου Χερσονήσου, «Η ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΣ ΤΩΝ ΑΙΩ - ΝΩΝ». 91

ΔΙΟΙΚΗΣΙΣ ΙΕΡΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΠΕΤΡΑΣ ΚΑΙ ΧΕΡΡΟΝΗΣΟΥ Ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Πέτρας καί Χερρονήσου κ.κ. Γεράσιμος (19.12.2015). Διοίκησις: Ἕδρα: Νεάπολις. Τ.Κ. 724 00. Τηλέφωνα (28410): Μητροπολίτου: οἰκίας 32.236, γραφείου 31.345. Γραφείων 32.320, 32.338, 32.820. Fax 31.344. Πρωτοσύγκελλος: Ἀρχιμ. Τῖτος Ταμπακάκης, e-mail: titostampakakis@impeh.gr, τηλ. 32.320, 6944721948. Γεν. Ἀρχιερατικός Ἐπίτροπος: Πρωτοπρεσβύτερος Γεώργιος Ἀτσαλάκης, τηλ. 32.020 Διοικητικόν Προσωπικόν: Γραμματεία Ἀλέξανδρος Βογιατζάκης, τηλ. 33.198, e-mail: avogiatzakis@impeh.gr Γραφεῖον Γάμων Πρωτοπρ. Ἐμμανουήλ Λυράκης, τηλ. 32.320 Ταμεῖον-Λογιστήριον Μιχαήλ Πρινιωτάκης, τηλ. 32.820, e-mail: mpriniotakis@ impeh.gr Γενικόν Φιλόπτωχον Ταμεῖον Πρωτοπρ. Κωνσταντῖνος Περβολαράκης, τηλ. 33.215. Διάκ. Μητροπολίτου Ἀρχιδιακ. Εὐγένιος Καρακωνσταντάκης, τηλ. 6984732670, Κων/νος Λαδομένος, τηλ. 6948 347100, Ὁδηγός Μητροπολίτου Πέτρος Χουρδάκης, τηλ. 6945762451. Ἱστοσελίς Ἱερᾶς Μητροπόλεως: www. impeh.gr, Ἠλεκτρονική ἐπικοινωνία: info@impeh.gr 93

1. Μητροπολιτικόν Συμβούλιον: Πρόεδρος: Ὁ Σεβ. Μητροπολίτης. Μέλη: Μαρία Ἀρναουτάκη, Δικηγόρος, Γεωργία Τζιγκρῆ, Διευθύντρια Δ.Ο.Υ. Ἁγ. Νικολάου, Σταῦρος Πατεράκης, Ἐκκλ. Σύμβουλος, Πρωτ. Χρύσανθος Πλευράκης καί Πρωτ. Γεώργιος Μηλάκης. 2. Ἐπισκοπικόν Δικαστήριον: Πρόεδρος: Ὁ Σεβ. Μητροπολίτης. Μέλη Πρωτ. Ἰωάννης Γεροντῆς, Πρωτ. Χρύσανθος Πλευράκης. 3. Τοπικόν Τ.Α.Π.Ο.Ε.Κ.Ε. Πρόεδρος: Ὁ Σεβ. Μητροπολίτης. Λογιστής - Ταμίας: Πρωτ. Ἐμμανουήλ Λυράκης. Ἐνοριακοί Ναοί 80. Παρεκκλήσια 201. Ἐξωκκλήσια 216. Ναοί Κοιμητηρίων 70. Ἰδιωτικοί Ναοί 84. Ἐφημέριοι ΠΕ 50, ΤΕ 15, ΔΕ 22, ΥΕ 3. Διάκονοι: 3, Ἄμισθοι ἱερεῖς: 3, Ἄμισθοι διάκονοι: 1, Συνταξιούχοι: 15. 94 ΕΝΟΡΙΑΙ ΙΕΡΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΠΕΤΡΑΣ ΚΑΙ ΧΕΡΡΟΝΗΣΟΥ Α ΑΡΧΙΕΡΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Ἀρχιερατικός Ἐπίτροπος: Πρωτ. Κωνσταντῖνος Περβολαράκης τηλ. 28410-33215, κιν. 6972 602906. Νεάπολις: Τ.Κ. 724 00. 1. Ἱερός Μητροπολιτικός Ναός Κοιμήσεως τῆς Θεο τόκου. τηλ. 33.215. Fax 33.260. Ἐφημέριοι: Περ βολαράκης Κωνσταν τῖνος, τηλ. 33.354, 6972 602906. Λυράκης Ἐμμανουήλ, τηλ. 32.568 καί 6973 077200, Διακ. Κουναλάκης Γεώργιος, τηλ. 6973 536976. 2. Ἱερός Ναός Ἁγίου Γεωργίου. τηλ. 33.944. Ἐφημέριος: Ἀρακαδάκης Γεώργιος, τηλ. 33.372, Πατσιᾶς Ἀγαθάγγελος, διάκ. Κων/νος Λαδομένος, τηλ. 6948 347100. Ἐνορίαι 3. Ἅγιος Ἀντώνιος Ἱερός Ναός Ἁγίου Ἀντωνίου. Ἐφημέριος: Τσιτερής Μάξιμος, τηλ. 6986 648720. 4. Ἀνδριανός Ἱερός Ναός Ἁγίας Παρασκευῆς. Τ.Κ. 724 00: Ἐφημέριος: Φαζός Ἰωάννης, τηλ. 6942 699556. 5. Βουλισμένη Ἱερός Ναός Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος.Τ.Κ. 724 00. Ἐφημέριος: Λιουδάκης Ἰωάννης, τηλ. 33.928, 6973 386559. 6. Βραχάσι Ἱερός Ναός τῆς τοῦ Θεοῦ Σοφίας. Τ.Κ. 720 54. Ἐφημέριος: Κυριακάκης Γεώργιος, τηλ. 6978 430504. 95

7. Βραχάσι Ἱερός Ναός Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου. Τ.Κ. 720 54. Ἐφημέριος:... 8. Βρύσες Ἱερός Ναός Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος. Τ.Κ. 724 00. Ἐφημέριος: Λαπιδάκης Δημήτριος, τηλ. 31.939, 6976 096576. 9. Δωριές Ἱερός Ναός Ἁγίου Κωνσταντίνου. Τ.Κ. 724 00. Ἐφημέριος: Πατεράκης Ἐμμανουήλ, τηλ. 42.249, 6973 612280. 10. Ζένια Ἱερός Ναός Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Θεολόγου. Τ.Κ. 724 00. Ἐφημέριος: Φαζός Ἰωάννης, τηλ. 6942 699556. 11. Καρύδι Ἱερός Ναός Προφήτου Ἠλιού. Τ.Κ. 724 00. Ἐφημέριος: Πατεράκης Ἐμμανουήλ, τηλ. 42.249, 6973 612280. 12. Καστέλλι Ἱερός Ναός Τιμίου Προδρόμου. Τ.Κ. 720 58. Ἐφημέριος: Φαρσάρης Ἐμμανουήλ, τηλ. 32026, 6974 589252. 13. Κουροῦνες Ἱερός Ναός Τιμίου Προδρόμου. Τ.Κ. 724 00. Ἐφημέριος: Μαγούλης Σταῦρος, τηλ. 31.083. 14. Λατσίδα Ἱερός Ναός Ἁγίου Γεωργίου. Τ.Κ. 724 00. Ἐφημέριος: Χατζηδάκης Κων/νος, τηλ. 22.568, 6979 508070. 15. Λίμνες Ἱερός Ναός Ἁγίας Μαρίνης. Τ.Κ. 724 00: Ἐφημέριος: Βουκυκλάρης Μιχαήλ, τηλ. 32.202, 6976 854058, 2841-340202. 96 16. Μίλατος Ἱερός Ναός Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου. Τ.Κ. 724 00. τηλ. 81.066. Ἐφημέριος: Κουναλάκης Ἀνδρέας, τηλ. 33.318, 6974 313078. 17. Νικηθιανός Ἱερός Ναός Ἁγίων Ἀναργύρων. Τ.Κ. 724 00. Ἐφημέριος: Μαμάκης Δημήτριος, τηλ. 6972 908296, 6970 253322. 18. Νοφαλιᾶς Ἱερός Ναός Τιμίου Σταυροῦ. Τ.Κ. 724 00. Ἐφημέριος: Μαμάκης Δημήτριος, τηλ. 6972 908296, 6970 253322. 19. Σίσι Ἱερός Ναός Ἰ. Θεολόγου. Τ.Κ. 724 00. Ἐφημέριος: Διπλαράκης Μιχαήλ, τηλ. 71.510, 6945 833525. 20. Φινοκαλιᾶς Ἱερός Ναός Τιμίου Σταυροῦ. Τ.Κ. 72400. Ἐφημέριος: Μαγούλης Σταῦρος, τηλ. 31.083. 21. Φουρνή Ἱερός Ναός Ἁγίας Τριάδος. Τ.Κ. 720 58. Ἐφημέριος: Βουκυκλάρης Νικόλαος, τηλ. 31.652, 6972 434907. 22. Χουμεριάκος Ἱερός Ναός Ἁγίου Νικολάου. Τ.Κ. 724 00. Ἐφημέριος: Αἰκατερινάκης Γεώργιος, τηλ. 31.383, 25.655, 6945 171782. 97

Β ΑΡΧΙΕΡΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Ἀρχιερατικός Ἐπίτροπος: Πρωτ. τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου Εὐάγγελος Παχυγιαννάκης τηλ. 28410-28036. Ἅγιος Νικόλαος: Τ.Κ. 721 00. 23. Ἱερός Ναός Ἁγίας Τριάδος, τηλ. 22.762. Ἐφημέριοι: Χαλκιαδάκης Κων. τηλ. 83.239, 6972 891316, Παχυγιαννάκης Εὐάγγελος, τηλ. 28.036, Μπανταλάκης Νεκτάριος, τηλ. 42.192, 6944 502864. 24. Ἱερός Ναός Ἁγίου Γεωργίου, τηλ. 28.598. - Ἱ.Ν. Ἁγ. Ἀντωνίου, Ἱστοσελίδα: enoriaagiougeorgiou.blogspot.gr, τηλ. 82.275. Ἐφημέριοι: Ἀτσαλάκης Γεώργιος, τηλ. 28.346, 6977 082484. Κωστάκης Κωνστα ντῖνος, τηλ. 24.193. Περουλάκης Βασίλειος, τηλ. 28413-00431, 6945 554435. 25. Ἱερός Ναός Ἁγίου Μύρωνος Πίσσηδων, τηλ. 26.716. Ἐφημέριος: Σαρρῆς Ἐμμανουήλ, τηλ. 22.804. 26. Ἱερός Ναός Τιμίου Σταυροῦ, τηλ. 22.288. Ἐφημέριος: Γεροντῆς Ἰωάννης, τηλ. 23.252, κιν. 6996 700800. 27. Ἱερός Nαός Eὐαγγελιστρίας, τηλ. 28410 83.339, Ἱστοσελίδα: www.evaggelistria.gr. Ἐφημέ- 98 ριοι: Tζάβλας Γεώργιος, τηλ. 82.679, 6972 446313, Δραϊνάκης Νικόλαος, τηλ. 6955 114562. 28. Ἱερός Ναός Προφ. Ἠλιού Ἀμμουδάρας. Ἐφημέριος: Μπρόκος Γεώργιος, τηλ. 82.026, 6946 043418. Ἐνορίαι 29. Ἁγία Πελαγία Ἱερός Ναός Εὐαγγελισμοῦ τῆς Θεοτόκου. Τ.Κ. 724 00: Ἐφημέριος: Ζερβάκης Ἰωάννης, τηλ. 31.828. 30. Βρουχᾶς Ἱερός Ναός Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος. Τ.Κ. 721 00, τηλ. 42.445. Ἐφημέριος: Ἀν δρεαδάκης Γεώργιος, τηλ. 33.722, 6944 287270. 31. Ἑλληνικά Ἱερός Ναός Ἁγίου Νικολάου. Τ.Κ. 721 00. Ἐφημέριος: Λαζαράκης Νικόλαος, τηλ. 31.893. 32. Ἐλούντα Ἱερός Ναός Ζωοδόχου Πηγῆς. Τ.Κ. 720 53, τηλ. 41.920. Ἐφημέριοι: Μπουτσάκης Παναγιώτης, τηλ. 41.336, 6974 852102. Δρακωνάκης Μιχαήλ, τηλ. 41.426, 6934 429120. Κατσογρεσάκης Σταῦρος, τηλ. 25.487, 6932 383844. 33. Ἔξω Λακώνια Ἱερός Ναός Ἁγίου Γεωργίου, Τ.Κ. 721 00, τηλ. 82.096. Ἐφημέριος: Καστανός Ἐμ μανουήλ, τηλ. 25.844, 6972 518306. 34. Κριτσά Ἱερός Ναός Παναγίας Ὁδηγητρίας. Τ.Κ. 720 51, τηλ. 51.463. Ἐφημέριος: Γιαλούρης Λεωνίδας, τηλ. 51.833, 6973 508864. 99

35. Κριτσά Ἱερός Ναός Ἁγίου Γεωργίου. Τ.Κ. 720 51. Ἐφημέριος: Μπροκάκης Γεώργιος, τηλ. 51.685, 6977 942696. 36. Κριτσά Ἱερός Ναός Ἁγίου Παντελεήμονος. Τ.Κ. 720 51. Ἐφημέριος: Καπαράκης Νικόλαος, τηλ. 51.033, 6938 853723. 37. Κρούστας Ἱερός Ναός Εὐαγγελισμοῦ τῆς Θεο τόκου. Τ.Κ. 721 00, τηλ. 51.028. Ἐφημέριος: Βάρδας Γεώργιος, τηλ. 28410-51615, 6974 960170. 38. Λούμα Ἱερός Ναός Παναγίας. Τ.Κ. 721 00. Ἐφημέριος: Σφυράκης Στυλιανός, τηλ. 6977 426733. 39. Μαρδάτι Ἱερός Ναός Ἁγίου Δημητρίου. Τ.Κ. 721 00. Ἐφημέριος: Μαρκάκης Εὐστράτιος, τηλ. 24.808. 40. Μέσα Λακώνια Ἱερός Ναός Ἁγίας Τριάδος. Τ.Κ. 721 00. Ἐφημέριος: Κατερινάκης Ἰωάννης, τηλ. 22.060, 6979 282341. 41. Πινές Ἱερός Ναός Μεταμορφώσεως τοῦ Σω τῆρος. Τ.Κ. 721 00. Ἐφημέριος: Καρτέρης Θεολόγος, τηλ. 6932 252444. 42. Πλάκα Ἱερός Ναός Ἁγίας Μαρίνης. Τ.Κ. 721 00, τηλ. 41.601. Ἐφημέριος: Δαραμούσκας Βασίλειος, τηλ. 6986 950637. 43. Πρίνα Ἱερός Ναός Μεταμορφώσεως τοῦ Σω τῆρος. Τ.Κ. 721 00. Ἐφημέριος: Μπρόκος Κων - στα ντῖνος, τηλ. 6970 177875. 100 44. Σέλλες Ἱερός Ναός Ἁγίου Γεωργίου. Τ.Κ. 721 00. Ἐφημέριος: Σφυράκης Στυλιανός, τηλ. 6977 426733. 45. Σκοινιᾶς Ἱερός Ναός Ἁγίου Δημητρίου. Τ.Κ. 721 00. Ἐφημέριος: Κοκολάκης Ἀλέξανδρος, τηλ. 6945 402791. 46. Τάπες Ἱερός Ναός Ἁγίου Γεωργίου. Τ.Κ. 721 00. Ἐφημέριος: Στρατάκης Γεώργιος, τηλ. 83.020, 6972 834679. Γ ΑΡΧΙΕΡΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Ἀρχιερατικός Ἐπίτροπος: Πρωτ. Χρύσανθος Πλευράκης τηλ. 28440-31.670, κιν. 6973 223645. 47. Ἀβρακόντε Ἱερός Ναός Εὐαγγελισμοῦ τῆς Θεο τόκου. Τ.Κ. 720 52. Ἐφημέριος: Ἀγαπάκης Ἐλευθέριος, τηλ. 31.354, 6979 306757. 48. Ἅγιος Γεώργιος Ἱερός Ναός Ἁγίου Γεωργίου. Τ.Κ. 720 52. τηλ. 31.670. Ἐφημέριος: Πλευράκης Χρύσανθος, τηλ. 6973 223645. 49. Ἅγιος Κωνσταντῖνος Ἱερός Ναός Ἁγίου Χαραλάμπους. Τ.Κ. 720 52. Ἐφημέριος: Τσικαλᾶς Γεώργιος, τηλ. 6972 223585. 50. Ἅγιος Χαράλαμπος Ἱερός Ναός Ἁγίου Χαραλάμπους. Τ.Κ. 720 52. Ἐφημέριος: Σμυρνάκης Ἀντώνιος, τηλ. 6977 784967. 101

51. Ἔξω Ποτάμοι Ἱερός Ναός Τιμίου Σταυροῦ. Τ.Κ. 720 52. Ἐφημέριος: Μαρνέλλος Ἐμμανουήλ τηλ. 22.489, 28410-82244, 6972 011483. 52. Καμινάκι Ἱερός Ναός Ἁγίας Παρασκευῆς. Τ.Κ. 720 52. Ἐφημέριος: Στραταντωνάκης Ἰωάννης, τηλ. 28410-21192, 6976 792672. 53. Κάτω Μετόχι Ἱερός Ναός Εὐαγγελισμοῦ Θεοτόκου. Τ.Κ. 720 52. Ἐφημέριος: Kαστιγάκης Ἐμμανουήλ, τηλ. 6979 482854. 54. Κουδουμαλιᾶς Ἱερός Ναός Ἁγίων Δέκα Μαρτύρων. Τ.Κ. 720 52. Ἐφημέριος: Ἀγαπάκης Ἐλευθέριος, τηλ. 31.354, 6979 306757. 55. Λαγοῦ Ἱερός Ναός Ἁγίου Παντελεήμονος. Τ.Κ. 720 52. Ἐφημέριος: Μπελέρης Δαμιανός, τηλ. 6977 948958. 56. Μαγουλᾶς Ἱερός Ναός Ἁγίου Σπυρίδωνος. Τ.Κ. 720 52. Ἐφημέριος: Χατζάκης Ἰωάννης, τηλ. 31.129, 6979 045225. 57. Μαρμακέτο Ἱερός Ναός Ἁγίου Ἰωάννου Θεολόγου. Τ.Κ. 720 52. Ἐφημέριος: Μαστοράκης Ἀθανάσιος, τηλ. 6933 370704. 58. Μέσα Λασιθάκι Ἱερός Ναός Ἁγίων Ἀναργύρων. Τ.Κ. 720 52. Ἐφημέριος: Φαρσάρης Ἰωάννης, τηλ. 22.103, 6946 527153. 59. Μέσα Λασίθι Ἱερός Ναός Εὐαγγελισμοῦ τῆς Θεοτόκου. Τ.Κ. 720 52. Ἐφημέριος: Φαρσάρης Ἰωάννης, τηλ. 22.103, 6946 527153. 102 60. Μέσα Ποτάμοι Ἱερός Ναός Γενεσ. Θεοτόκου. Τ.Κ. 720 52. Ἐφημέριος: Μαρνέλλος Ἐμμανουήλ, τηλ. 28410-82244, 6972 011483. 61. Πινακιανός Ἱερός Ναός Εἰσοδίων Θεοτόκου. Τ.Κ. 720 52. Ἐφημέριος: Μπελέρης Δαμιανός, τηλ. 6977 948958. 62. Πλάτη Ἱερός Ναός Ἁγίου Γεωργίου. Τ.Κ. 720 52. Ἐφημέριος: Νικόλαος Τσαμάνδουρας, τηλ. 28440-22355, κιν. 6937 289799. 63. Τζερμιάδες Ἱερός Ναός Ἁγίας Ἄννης. Τ.Κ. 720 52. Ἐφημέριος: Κιοστεράκης Νεκτάριος, τηλ. 2810-284081, 6976 406811. 64. Ψυχρό Ἱερός Ναός Τριῶν Ἱεραρχῶν. Τ.Κ. 720 52. Ἐφημέριος: Χατζάκης Ἰωάννης, τηλ. 31.129, 6979 045225. Δ ΑΡΧΙΕΡΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Ἀρχιερατικός Ἐπίτροπος: Πρωτοπρ. Γεώργιος Μηλάκης Ἕδρα: Λιμήν Χερσονήσου τηλ. 28970 21142, 2810-320 304, κιν. 6973 586785, Fax 28970-22988 65. Ἀβδοῦ Ἱερός Ναός Ἁγίου Δημητρίου. Τ.Κ. 700 05, τηλ. 51.323. Ἐφημέριος: Νεοκοσμίδης Γεώργιος, τηλ. 2810-228919, 51.535, 6945 780763. 103

66. Ἀγριανά Ἱερός Ναός Ἁγίας Τριάδος. Τ.Κ. 700 14, τηλ. & Fax: 22.468. Ἐφημέριος: Βεληβασάκης Νικόλαος, τηλ. 23.545, 6973 051127. 67. Ἀνάληψις Ἱερός Ναός Ἀναλήψεως τοῦ Σω τῆρος. Τ.Κ. 700 14, τηλ. & Fax: 23.190. Ἐφημέριοι: Μη λάκης Γεώργιος, τηλ. 2810-320304, 6973 586785. 68. Ἀνισσαράς Ἱερός Ναός Ζωοδόχου Πηγῆς. Τ.Κ. 700 14. Ἐφημέριος: Κοκκιάδης Εμμανουήλ, τηλ. 6989 944441. 69. Γωνιές Ἱερός Ναός Ἁγίου Γεωργίου. Τ.Κ. 700 05. Ἐφημέριος: Γιακουμάκης Γεώργιος, τηλ. 2810-242306, 6932 372628. 70. Κερά Ἱερός Ναός Προφήτου Ἠλιού. Τ.Κ. 700 05. Ἐφημέριος:... 71. Κουτουλουφάρι Ἱερός Ναός Ἁγίου Βασιλείου. Τ.Κ. 700 14, τηλ. & Fax: 24.054. Ἐφημέριος: Ἀγαπάκης Μιχαήλ, τηλ. 2810-325698, 6977 984072. 72. Κράσιον Ἱερός Ναός Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος. Τ.Κ. 700 05. Ἐφημέριος: Ψαράκης Ἐμμανουήλ, τηλ. 51.695, 6947256500. 73. Λιμήν Χερσονήσου Ἱερός Ναός Ἁγίας Παρασκευῆς. Τ.Κ. 700 14, τηλ. - fax 22.988. Ἐφημέριοι: Γραμ ματικάκης Εὐάγγελος, τηλ. 61.182, 6973 231322. 104 74. Μάλια Ἱερός Ναός Ἁγίου Δημητρίου. Τ.Κ. 700 07, τηλ. - fax 31.553. Ἐφημέριοι: Βασιλάκης Ἐμμανουήλ, τηλ. 31.520, 6944 141724, Πετσαλάκης Ἐμμανουήλ τηλ. 31.494, 6944 246645. 75. Μοχός Ἱερός Ναός Εὐαγγελισμοῦ τῆς Θεοτόκου. Τ.Κ. 700 05, τηλ. & Fax: 61.321. Ἐφημέριοι: Βογιατζάκης Ἐμμανουήλ, τηλ. 61.435, 6974 816422. Στεφανάκης Νικόλαος, τηλ. 28970-61501, 6984 172865. 76. Πισκοπιανόν Ἱερός Ναός Εἰσοδίων Θεοτόκου. Τ.Κ. 700 14, τηλ. 23.340. Ἐφημέριος: Κοκκιάδης Γεώργιος, τηλ. 25.418, 6932 888779. 77. Ποταμιές Ἱερός Ναός Ἁγίου Ἰωάννου. Τ.Κ. 700 05. Ἐφημέριος: Καμπαναράκης Ἀντώνιος, τηλ. 2810-234034, 6944 790401. 78. Σταλίς Ἱερός Ναός Ἁγίου Ἰωάννου Χρυσοστόμου. Τ.Κ. 700 07, τηλ. 32.150. Ἐφημέριος: Κλῶνος Εὐάγγελος, τηλ. 6974 823038. 79. Σφενδύλιον Ἱερός Ναός Ἁγίων Θεοδώρων. Τ.Κ. 700 05. Ἐφημέριος: Μηλάκης Γεώργιος, τηλ. 6973 586785. 80. Χερσόνησος Ἱερός Ναός Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου. Τ.Κ. 700 14, τηλ. 21.943. Ἐφημέριος: Τζεβα μπινᾶς Ἰωάννης, τηλ. 6981 318067. 105

Θεῖον Κήρυγμα Ἱεροκήρυκες Ἀρχιμ. Νικόδημος Κατρίνης, τηλ. 28410 71022, 6979 675271, Ἀρχιμ. Ἐμμανουήλ Κατσαρός, τηλ. 6981 365999. Ἐφημέριοι τελοῦντες ἐν ἀποσπάσει: Φιλιώτης Χρῆ στος, Ματθαιάκης Θεμιστοκλῆς, τηλ. 6991 011979, Μαλλιαράκης Ἰωάννης, τηλ. 6946 012063, Βασιλάκης Γεώργιος. Συνταξιοῦχοι: Κανιτάκης Κων/νος, Πετσαλάκης Γεώργιος, Ἀνδρουλάκης Ἐμμανουήλ, Δρακωνάκης Ἐμμανουήλ, Καληωράκης Ἐμμανουήλ, Τυράκης Εὐάγγελος, Τζερμιᾶς Κάλλιστος, Σουλαδάκης Γε - ώρ γιος, Κωστάκης Γεώργιος, Τζεβαμπινᾶς Ἐμμανουήλ, Ρογδάκης Ἐμμανουήλ, Βλαχάκης Εὐστρά - τιος, Φαρσάρης Κωνσταντῖνος, Παπαχρονάκης Νικόλαος, Περοδασκαλάκης Ματθαῖος. Ἱεραί Μοναί Ἀνδρῷαι: 1. Κοιμήσεως Θεοτόκου Κρουσταλλένιας Λασιθίου. Ἡγούμενος Ἀρχιμ. Ἀρσένιος Καστρινάκης (μ. 3), τηλ. & fax 28440-22.179, 6987 141470. 2. Ἁγίας Τριάδος Ἀρετίου. Ἡγούμενος Ἀρχιμ. Εὐμένιος Κοκολινάκης, τηλ. 28410-32.120, 6974 043446 (μ. 1). 3. Ἁγίου Γεωργίου Σελλινάρι. Ἡγούμενος Ἀρχιμ. Ἰωακείμ Ραπτάκης (μ. 12), τηλ. 28410-71.438, 6973 262632. 4. Ζωοδόχου 106 Πηγῆς Βιδιανῆς Λασιθίου. Ἡγούμενος Τιμόθεος Σαριδάκης (μ. 1) τηλ. 28440-22.421, 6979 034814. 5. Τιμίου Σταυροῦ Καρδαμούτσας. Ἱεροεπιστάτης Πρωτ. Ἐμμανουήλ Πατεράκης, τηλ. 6973 612280. 6. Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ Ἁγίου Νικολάου. (μ. 1). 7. Ἁγίου Ἀνδρέου Φινοκαλιᾶ. Γυναικεῖαι: 1. Ἱερά Σταυροπηγιακή Μονή Γενεσίου τῆς Θεοτόκου Καρδιωτίσσης Κερᾶς Πεδιάδος, (μ. 6, δ. 1). Τηλ. 28970-51.203. 2. Ταξιαρχῶν Κρεμαστῶν Μεραμβέλλου. Ἡγουμένη Μοναχή Χρυσοστομία (μ. 4, δ. 2), τηλ. 28410-32.405. 3. Παναγίας Κουφῆς Πέτρας Μεραμβέλλου. Ἡγουμένη Μοναχή Θεαγγέλη (μ. 3), τηλ. 28410-33.013, 6959 468434. 4. Θεογεννήτορος εἰς Μοχόν Πεδιάδος. Ἡγουμένη Μοναχή Τιμοθέη (μ. 10, δόκ. 4), τηλ. 28970-61.522, 61.222, fax 61.611. Προσκυνηματικοί Ναοί α) Ἱ. Ναός Ἁγ. Ἰωάννου Μεσοκαμπίτη Ὀροπεδίου Λασιθίου (29 Αὐγούστου). β) Ἱ. Ναός Ἁγ. Ἀναργύρων πόλεως Ἁγίου Νικολάου (1η Ἰουλίου). Πρωτ. Γεώργιος Μαρνέλλος, τηλ. 28410-28680. γ) Ἱ. Ναός Ἁγ. Παντελεήμονος νήσου Σπιναλό - γκας. 107

Διαλελυμέναι Ἱεραί Μοναί Ἁγίου Γεωργίου Βραχασιώτη, Παναγίας Γκουβερνιώτισσας, Μεταμορφώσεως Σωτῆρος Κεράμου, Ἁγίου Κωνσταντίνου Δωριῶν, Παναγίας Περα μπέλων, Ἁγίου Ὀνουφρίου Βουλισμένης, Ἁγίου Ἀντωνίου Συρμέσου, Παναγίας Βιγλιωτίσσης Βουλισμένης. Πνευματική Διακονία Ἑσπεριναί Ὁμιλίαι: Εἰς τό Ἐκκλησιαστικόν Πνευ ματικόν Κέντρον τοῦ Ι. Μ. Ν. Μεγάλης Παναγίας Νεαπόλεως, εἰς τόν Ι. Ν. Ἁγ. Ἀντωνίου πόλεως Ἁγ. Νικολάου, εἰς τόν Ι. Ν. Εὐαγγελιστρίας πόλεως Ἁγ. Νικολάου, εἰς τήν Ἱ. Μ. Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ πόλεως Ἁγ. Νικολάου. Ἐπίσης εἰς πολλάς ἐνορίας τῆς Μητροπόλεως ὑπό τῶν Αἰδεσ. Κληρικῶν Θεολόγων καί τῶν Ἐλλογ. λαϊκῶν Θεολόγων Καθηγητῶν. Ὁμιλίαι ἀπό Ραδιοφώνου: Τό πρόγραμμα τοῦ Ραδιοφωνικοῦ Σταθμοῦ τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος ἀναμεταδίδεται ἀπό τή συχνότητα 102.2 τῶν FM στήν περιοχή τοῦ Ἁγ. Νικολάου. Τό πρόγραμμα τοῦ Ραδιοφωνικοῦ Σταθμοῦ τῆς Πειραϊκῆς Ἐκκλησίας ἀναμεταδίδεται ἀπό τή συχνότητα 90.1 τῶν FM. Ἱερά Ἐξομολόγησις: Ὑπό ἐντεταλμένων Πνευματικῶν. 108 Σχολή Βυζαντινῆς Μουσικῆς μέ ἕδραν τήν Νεάπολιν καί μέ παραρτήματα εἰς Ἅγιον Νικόλαον, Μάλια καί Χερσόνησον. Διευθυντής Ἀντώνιος Πλαΐτης, Γραμματεύς: Αἰδεσ. Ἐμμανουήλ Πατεράκης, τηλ. 6973 612280. Σχολή Ἁγιογραφίας. Λειτουργεῖ εἰς τάς Ι. Μονάς Ἁγ. Γεωργίου Σελλινάρι καί Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ πόλεως Ἁγ. Νικολάου. Ὑπεύθυνος π. Θεμιστοκλῆς Ματθαιάκης, ἁγιογράφος, τηλ. 6991 011979. Σχολή Ξυλογλυπτικῆς. Λειτουργεῖ εἰς τήν Ι.Μονήν Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ πόλεως Ἁγ. Νικολάου. Υπεύθυνος Νικόλαος Μάνεσης, ξυλογλύπτης, τηλ. 6976 133477. Σχολή Γονέων: Εὐαγγελισμοῦ τῆς Θεοτόκου Λιμένος Χερσονήσου, Ἁγ. Δημητρίου Μαλίων. Ὑπεύθυνος: Ἀρχιμ. Ἐμμανουήλ Κατσαρός, τηλ. 6981 365999. Ἐκκλησιαστικόν Πνευματικόν Κέντρον Μεγάλης Παναγίας Νεα πόλεως, τηλ. 28410-33.215. Κέντρον Νεότητος Ἐνορίας Εὐαγγελιστρίας πόλεως Ἁγίου Νικολάου. Δραστηριότηται Νεανικῶν Ὀμάδων (μουσική, θεατρική ὀμάδα, εἰκαστικά), Σχολή Γονέων. Ὑπηρεσία Συμπαραστάσεως Οἰκογενείας: Ὑπεύθυνος ὁ Πρωτ. Γεώργιος Ἀτσαλάκης. Παρέ- 109

χει δέ αὕτη συμπαράστασιν εἰς τό ἔργον καί τόν θεσμόν τῆς οἰκογενείας. Ἀντιαιρετική Δρᾶσις: Ὁ Πρωτ. Εὐάγγελος Παχυγιαννάκης. Αὕτη διεξάγεται δι ὁμιλιῶν, διαφωτιστικῶν φυλλαδίων, δι ἐξατομικευμένης ποιμαντικῆς διακονίας, γίνονται δέ σεμινάρια καταρτισμοῦ καί ὑπάρχουν κατά περιφέρειες ἀντιαιρετικαί ὁμάδες. Θρησκευτική Ὑπηρεσία Ἀσθενῶν: Ὑπεύθυνος ὁ Πρωτ. Γεώργιος Μαρνέλλος, ὁ ὁποῖος λειτουργεῖ εἰς τόν εὑρισκόμενον ἐντός τοῦ περιβόλου τοῦ Νοσοκομείου πόλεως Ἁγ. Νικολάου, Προσκυνηματικόν Ἱερόν Ναόν τῶν Ἁ γίων Ἀναργύρων. Διακονεῖ παράλληλα εἰς τό Ἵδρυμα Χρονίων Παθήσεων Λασιθίου, ὅπου λειτουργεῖ εἰς τόν εὑρισκόμενον ἐντός τοῦ Περιβόλου αὐτοῦ Ἱερόν Ναόν τοῦ Ἁγίου Νεομάρτυρος Γεωργίου τοῦ Κρητός. Θρησκευτική Ὑπηρεσία Φυλακῶν: Ὑπεύθυνος ὁ Πρωτοπρ. Κωνσταντῖνος Περβολαράκης, τηλ. 33.215. Ποιμαντική μέριμνα Ἑλλήνων παραθεριστῶν καί τουριστῶν: Εἰς πολλάς ἐνορίας τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως. Συντονιστής Πρωτ. Κων/νος Χαλκιαδάκης. Ἐκκλησιαστικαί Βιβλιοθῆκαι: Ἱερᾶς Μητροπόλεως καί πολλῶν ἐνοριῶν αὐτῆς. 110 Ἐκκλησιαστικόν Βιβλιοπωλεῖον Ἱ. Μητροπόλεως Πέτρας καί Χερρονήσου «Μεγάλη Παναγία»: Λειτουργεῖ εἰς τήν Νεάπολιν. Ὑπεύθυνη: Πρεσβυτέρα Γεωργία Περβολαράκη, τηλ. 28410-33.825. Ἐκδόσεις: α. Ἐπιστημονική Ἐπετηρίδα, β. Ὁδηγός Μνημείων Χριστιανικῆς Πίστεως Ἱ. Μητροπόλεως Πέτρας καί Χερρονήσου, γ. Σπιναλόγκα, τό νησί τοῦ πόνου, τῆς πίστης, τῆς ἐλπίδας (ἑλληνική καί ἀγγλική ἔκδοση), δ. Τό χρονικό τοῦ ἐν Νεαπόλει Μεραμπέλλου Μητροπολιτικοῦ Μεγάρου 1929-2015. Φιλανθρωπική Διακονία Γενικόν Φιλόπτωχον Ταμεῖον: Ὑπεύθυνος ὁ Πρωτ. Κωνσταντῖνος Περβολαράκης, τηλ. 28410-33.215. Ἀντιμετωπίζει τάς συνήθεις καί ἐκτάκτους ἀνάγκας τῶν ἐμπεριστάτων, τῶν πενομένων. Ἐνορ. Φιλόπτ. Ταμεῖα 10. Ἐκκλησιαστική Στέγη Ἀγάπης Νεαπόλεως: Ὑπεύθυνος Πρωτ. Κωνσταντῖνος Περβολαράκης, τηλ. 28410-33.826. Μονάδα Φροντίδος Ἡλικιωμένων Ὀροπεδίου Λασιθίου «Παναγία ἡ Γερόντισσα», εἰς Τζερμιάδες. Διοικεῖται ὑπό ἐπιτροπῆς, ὑπό τήν προεδρίαν τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Πέτρας καί Χερρονήσου. Τηλ. 28440-22.650. Διευθυντής Πρωτ. Χρύσανθος Πλευράκης, τηλ. 6973 223645. 111

Μονάδα Φροντίδος Ἡλικιωμένων μή Κερδοσκοπικοῦ χαρακτήρα (Μ.Φ.Η.-Μ.Κ.), Γηροκομεῖον «Ὁ Ἅγιος Παντελεήμων», Ἐνορίας Ἁγίας Τριάδος, πόλεως Ἁγίου Νικολάου. Διευθυντής Ἰωάννης Μαρρῆς, τηλ. 28410-22.180. Μονάδα Φροντίδος Ἡλικιωμένων «Ἡ Μεγάλη Παναγία», διοικεῖται ὑπό Διοικητικοῦ Συμβουλίου, ὑπό τήν προεδρίαν τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Πέτρας καί Χερρονήσου, Διευθυντής Νικόλαος Παπαδάκης, τηλ. 28415 01140, 6977 365257. Ὁ Σεβ. Μητροπολίτης προεδρεύει τοῦ Ο.Δ.Μ.Π. Ν. Λασιθίου καί πολλῶν κληροδοτημάτων. Σύνδεσμος Κληρικῶν Πρόεδρος Πρωτ. Ἐμμανουήλ Καστανός Ἀντιπρόεδρος Πρωτ. Ἐμμανουήλ Βασιλάκης Γραμματεύς Πρωτ. Νεκτάριος Κιοστεράκης Ταμίας Μέλη 112 Ἀρχιμ. Τιμόθεος Σαριδάκης Πρωτ. Λεωνίδας Γιαλούρης, Πρωτ. Νεκτάριος Μπανταλάκης Ἁγιολογία Τοπικαί Ἑορταί: 1. Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ «Μεγάλης Παναγίας» Νεαπόλεως (15 Αὐγούστου). 2. Ι.Ν. Ἁγ. Νικολάου, πολιούχου πόλεως Ἁγ. Νικολάου (6 Δεκεμβρίου). 3. Ι.Ν. Ἁγ. Ἰωάννου Προδρόμου, Ὀροπεδίου Λασιθίου (29 Αὐγούστου). 4. Ἱε ρᾶς Μονῆς Ἁγ. Γεωργίου Σελλινάρι (23 Ἀπριλίου). 5. Γενεσίου Θεοτόκου (8 Σεπτεμβρίου) Ἱερᾶς Μονῆς Καρδιωτίσσης Κερᾶς Πεδιάδος. 6. Κοιμήσεως Θεοτόκου Γκουβερνιωτίσσης (15 Αὐγούστου). 7. Ἁγ. Νεομαρτύρων Ἰωακείμ Ἐπισκόπου Πέτρας (24 Ἰουνίου), Ἰωακείμ Ἐπισκόπου Χερρονήσου καί Νεοφύτου ἐπισκόπου Κνωσοῦ τῶν ἐκ Μοχοῦ (23 Ἰουνίου). 8. Ἁγ. Νεομάρτυρος Νικηφόρου ἐκ Κριτσᾶς (11 Ἰανουαρίου). 9. Ἁγ. Νεομάρτυρος Μαρίας Μεθυμοπούλας τῆς ἐκ Φουρνῆς Μεραμβέλλου (1 Μαΐου) Εἰκόνες περίπυστοι: α. Ἱ. Ναοῦ Ἁγ. Κωνσταντίνου Δωριῶν. β. Ἱ. Ναοῦ Ἁγ. Ἰωάννου Θεολόγου Κριτσᾶς. γ. Ἱερᾶς Μονῆς Κοιμήσεως Θεοτόκου Γκουβερνιωτίσσης. δ. Ἱ. Μονῆς Ἀρετίου. ε. Ι.Ν. Εἰσοδίων Θεοτόκου Γαλατιανῆς Μαλίων. στ. Ι.Ν. Ἁγ. Γεωργίου Κρούστα. Ἱστορικά Μνημεῖα: Σπήλαιον Μιλάτου, τιμώμενον τήν Κυριακήν τοῦ Θωμᾶ. Σπήλαιον Ἁγ. Φωτεινῆς Σαμαρείτιδος εἰς Ἀβδοῦ, τιμώμενον τήν Κυριακήν τῆς Σαμαρείτιδος, Ἱ.Ν. Ἁγίου Παντελεήμονος Νήσου Σπιναλόγκας. 113

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ Γιά τήν τέλεση τοῦ μυστηρίου τοῦ Γάμου Οἱ μελλόνυμφοι χρειάζεται νά προσκομίσουν τά παρακάτω δικαιολογητικά προκειμένου νά ἐκδοθεῖ ἡ ἄδεια Γάμου ἀπό τή Μητρόπολη. Χωρίς τήν ἔκδοση ἄδειας δέν μπορεῖ νά τελεσθεῖ ὁ Γάμος. Ἡ ἄδεια δίδεται στούς συζύγους αὐτοπροσώπως. Οἱ σύζυγοι εἶναι ἀπαραίτητο νά συναντηθοῦν μέ τόν ἱερέα τῆς Ἐνορίας τους κατά τή σύνταξη τῆς αἴτησης πού συμπληρώνει καί ὑποβάλλει ἐκεῖνος πρός τήν Ἱερά Μητρόπολη γιά τήν ἔκδοση τῆς ἄδειας τοῦ Γάμου καί νά ὑπογράψουν τό ἄσχετο τῆς μεταξύ τους συγγενείας. Οἱ ἀκόλουθες ὁδηγίες εἶναι ἐνδεικτικές. Εἰδικά στίς περιπτώσεις ὅπου ἕνας ἐκ τῶν δύο ἤ καί οἱ δύο δέν εἶναι Ἕλληνες πολίτες ἤ εἶναι Ἕλληνες μόνιμοι κάτοικοι ἐξωτερικοῦ, πρέπει νά ἐπικοινωνοῦν μέ τό Γραφεῖο Γάμων τῆς Μητροπόλεως, τηλ. (+30) 28410 32320, τηλεομ. 28410 31344, ηλεκτρ. ἀλληλ. info@impeh.gr. Πιστοποιητικό ἐλευθερογαμίας τῶν μελλονύμφων ἀπό τήν Ἐνορία στήν ὁποία ἀνήκουν. Στήν περίπτωση πού κάποιος ἀπό τούς δύο προέρχε- 115

ται ἀπό ἄλλη Μητρόπολη, πρέπει τό πιστοποιητικό ἐλευθερογαμίας νά εἶναι θεωρημένο ἀπό τή Μητρόπολη στήν ὁποία ἀνήκει. Δημοσίευση σέ τοπική ἤ ἀθηναϊκή ἐφημερίδα. Πιστοποιητικό Γεννήσεως. Πιστοποιητικό οἰκογενειακῆς κατάστασης. Ὅταν οἱ μελλόνυμφοι ἤ ἕνας ἀπό τούς δύο εἶναι κάτοικοι ἐξωτερικοῦ, τότε ἀπαιτεῖται: α) Πιστοποιητικό Βαπτίσεως γιά ὀρθοδόξους καί ἑτεροδόξους (π.χ. Ρωμαιοκαθολικούς, Ἀγγλικανούς ἤ Προτεστάντες). β) Πιστοποιητικό Ἀγαμίας, ἀπό τόν Δῆμο τῆς χώρας του καί ἀπό τήν ἴδια Ἐνορία τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας τῆς χώρας του. γ) Πιστοποιητικό Οἰκογενειακῆς Κατάστασης, ἀπό τόν Δῆμο τῆς περιοχῆς του, γιά λυθέντα προηγούμενο Γάμο καί τό Διαζύγιο. Τά ὡς ἄνω Πιστοποιητικά (α-γ) θά πρέπει νά εἶναι μεταφρασμένα στά Ἑλληνικά, ἀπό ἐπίσημη Ἑλληνική ἀρχή τοῦ Ἐσωτερικοῦ (Μεταφραστικό Γραφεῖο τοῦ Ὑπουργείου Ἐξωτερικῶν τῆς Ἑλλάδος, ὁδ. Ἀρίωνος 10, Μοναστηράκι, ΑΘΗΝΑ) ἤ τοῦ Ἐξωτερικοῦ (Ἑλ λη νικό Προξενεῖο τῆς Χώρας προέλευσης). δ) Ἄδεια παραμονῆς (visa) στήν Ἑλλάδα, ἐφόσον τό ἀλλοδαπόν μέλος δέν προέρχεται ἀπό 116 Κράτος-μέλος τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἕνωσης. ε) Τά πιστοποιητικά Ἐξωτερικοῦ, ἐκκλησιαστικά καί πολιτικά τοῦ ἀλλοδαποῦ μέλους πρέπει νά φέρουν τή σφραγίδα Χάγης ἤ Apostil ἀπό τήν ἁρμόδια Ὑπηρεσία τῆς Χώρας του. Ἐάν ἡ χώ ρα ἀπό τήν ὁποία κατάγεται δέν ἔχει προσχωρήσει στή Σύμβαση τῆς Χάγης ἀπαιτεῖται καταρχήν θεώρηση τοῦ ἐγγράφου ἀπό τή Πρεσβεία τοῦ ἀλλοδαποῦ στήν Ἑλλάδα, στή συνέ χεια θεώρηση ἀπό τό Ἑλληνικό Ὑπουργεῖο Ἐξωτερικῶν καί στή συνέχεια ἡ μετάφρασή του. στ) ΑΜΚΑ. Ὅλα τά ἀπαραίτητα δικαιολογητικά προσκο - μίζο νται στά Γραφεῖα τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως, στή Νεάπολη, γιά τήν ἔκδοση τῆς ἄδειας Γάμου, πού ἰσχύει γιά ὅλη τήν περιφέρεια τῆς Μητροπόλεώς μας (ἐπαρχίες Μεραμβέλλου, Λασιθίου καί Χερσονήσου) ἀλλά ὄχι σέ ἄλλη Μητρόπολη. Ἐάν ὁ Γάμος πού πρόκειται νά γίνει, εἶναι ὁ δεύτερος ἤ ὁ τρίτος ἀπαιτεῖται τό πρωτότυπο διαζύγιο ἀπό τόν ἀμέσως προηγούμενο γάμο (θρησκευτικό ἤ πολιτικό). Στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία προσμετροῦνται οἱ πολιτικοί Γάμοι (δηλ. ἐάν κάποιος ἔχει τελέσει πολιτικό Γάμο, ἄν διαζευχ- 117

θεῖ καί τελέσει κατόπιν θρησκευτικό Γάμο μέ ἄλλο πρόσωπο, ὁ Γάμος αὐτός εἶναι δεύτερος). Δέν τελεῖται Γάμος μεταξύ ὀρθοδόξου καί ἀλλοθρήσκου (Μωαμεθανοῦ, Βουδιστῆ, κλπ) ἤ μέ χριστιανικές ὁμολογίες πού δέν πιστεύουν στήν Ἁγία Τριάδα (χιλιαστές, πεντηκοστιανούς κλπ). Γάμοι δέν τελοῦνται στίς παρακάτω περιόδους: Ἀπό 12 Δεκεμβρίου μέχρι τά Χριστούγεννα. Κατά τήν Μεγάλη Τεσσαρακοστή. Κατά τήν περίοδο τοῦ Δεκαπενταυγούστου (1 ἕως 14 Αὐγούστου). Κατά τήν Παραμονή τῶν Φώτων (5 Ἰανουαρίου). Κατά τήν ἡμέρα τῆς Ὑψώσεως τοῦ Τιμίου Σταυροῦ (14 Σεπτεμβρίου). Κατά τήν ἡμέρα μνήμης τῆς Ἀποτομῆς τῆς Τιμίας Κεφαλῆς τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Προδρόμου (29 Αὐγούστου). Γιά τήν τέλεση τοῦ μυστηρίου τοῦ Βαπτίσματος Γιά τή Βάπτιση καί τό ὄνομα πού θά δοθεῖ στό παιδί ἀπαιτεῖται ἡ συγκατάθεση τοῦ πατέρα καί τῆς μητέρας. Οἱ γονεῖς τήν ἡμέρα τῆς Βαπτίσεως τοῦ παιδιοῦ τους, πρέπει νά προσκομίσουν στόν ἱερέα τή λη- 118 ξιαρχική πράξη γεννήσεως τοῦ παιδιοῦ. Εἶναι ἀπαράδεκτη ἡ ἐπικρατοῦσα σέ πολλές περιοχές ἀντίληψη ὅτι ἡ μητέρα δέν πρέπει νά παρίσταται στή Βάπτιση τοῦ παιδιοῦ της. Ὁ ἀνάδοχος εἶναι ἕνας, ἄνδρας ἤ γυναίκα, πρέπει νά εἶναι ὀρ θό δοξος χριστιανός. Δέν μπορεῖ νά γίνει ἀνάδοχος ὅ ποιος δέν εἶναι βαπτισμένος στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. Δέν δύναται νά γίνει ἀνάδοχος ὅποιος ἔχει τελέσει πολιτικό γάμο. Τό ὄνομα τοῦ παιδιοῦ πρέπει κανονικά νά λαμβάνεται ἀπό τό ἑορτολόγιο τῆς Ἐκκλησίας μας ἤ νά εἶναι ὄνομα ἀρχαῖο ἑλληνικό. Στή Βάπτιση δίδεται ἕνα ὄνομα. Προκειμένου γιά τή Βάπτιση ἐνηλίκου ἤ μεγάλου παιδιοῦ ἀπαιτεῖται νά προηγηθεῖ κατάλληλη κατήχηση. Γιά τήν τέλεση τῶν Μνημοσύνων Μνημόσυνα γίνονται τήν τρίτη, τήν ἐνάτη ἡμέρα ἀπό τοῦ θανάτου τοῦ χριστιανοῦ, τήν τεσσαρακοστή, στούς τρεῖς, στούς ἕξι, στούς ἐννέα μῆνες, μέ τή συ μπλήρωση ἑνός ἔτους καί κάθε χρόνο στήν ἐπέτειο τοῦ θανάτου. Δέν τελοῦνται μνημόσυνα ἀπό τήν Κυριακή τῶν Βαΐων μέχρι τήν Κυριακή τοῦ Θωμᾶ καί κατά τίς Δεσποτικές ἑορτές. 119

ΟΙ ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΙ ΕΙΣ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΓΙΑΝ ΘΕΟΤΟΚΟΝ Ἦχος πλ. δ. Αὐτόμελον. Τὸ προσταχθὲν μυστικῶς, λαβὼν ἐν γνώσει, ἐν τῇ σκηνῇ τοῦ Ἰωσήφ, σπουδῇ ἐπέστη, ὁ Ἀσώματος, λέγων τῇ Ἀπειρογάμῳ Ὁ κλίνας τῇ καταβάσει τοὺς οὐρανούς, χωρεῖται ἀναλλοιώτως ὅλος ἐν σοί. Ὃν καὶ βλέπων ἐν μήτρᾳ σου, λαβόντα δούλου μορφήν, ἐξίσταμαι κραυγάζειν σοι Χαῖρε, Νύμφη ἀνύμφευτε! Ἡ ἐφέστιος εἰκών τῆς «Μεγάλης Παναγίας». Ἄγγελος πρωτοστάτης, οὐρανόθεν ἐπέμφθη, εἰπεῖν τῇ Θεοτόκῳ τό, Χαῖρε (ἐκ γ ) καὶ σὺν τῇ ἀσωμάτῳ φωνῇ, σωματούμενόν σε θεωρῶν Κύριε, ἐξίστατο, καὶ ἵστατο κραυγάζων πρὸς αὐτὴν τοιαῦτα Χαῖρε, δι ἧς ἡ χαρὰ ἐκλάμψει χαῖρε, δι ἧς ἡ ἀρὰ ἐκλείψει. Χαῖρε, τοῦ πεσόντος Ἀδὰμ ἡ ἀνάκλησις χαῖρε, τῶν δακρύων τῆς Εὔας ἡ λύτρωσις. Χαῖρε, ὕψος δυσανάβατον ἀνθρωπίνοις λογισμοῖς χαῖρε, βάθος δυσθεώρητον, καὶ Ἀγγέλων ὀφθαλμοῖς. 121

Χαῖρε, ὅτι ὑπάρχεις Βασιλέως καθέδρα χαῖρε, ὅτι βαστάζεις τὸν βαστάζοντα πάντα. Χαῖρε, ἀστήρ ἐμφαίνων τὸν Ἥλιον χαῖρε, γαστὴρ ἐνθέου σαρκώσεως. Χαῖρε, δι ἧς νεουργεῖται ἡ κτίσις χαῖρε, δι ἧς βρεφουργεῖται ὁ Κτίστης. Χαῖρε, Νύμφη ἀνύμφευτε. Βλέπουσα ἡ Ἁγία, ἑαυτὴν ἐν ἁγνείᾳ, φησὶ τῷ Γαβριὴλ θαρσαλέως Τὸ παράδοξόν σου τῆς φωνῆς, δυσπαράδεκτόν μου τῇ ψυχῇ φαίνεται ἀσπόρου γὰρ συλλήψεως τὴν κύησιν πῶς λέγεις; κράζων Ἀλληλούϊα. Γνῶσιν ἄγνωστον γνῶναι, ἡ Παρθένος ζητοῦσα, ἐβόησε πρὸς τὸν λειτουργοῦντα Ἐκ λαγόνων ἁγνῶν Υἱόν, πῶς ἐστι τεχθῆναι δυνατόν; λέξον μοι. Πρὸς ἣν ἐκεῖνος ἔφησεν ἐν φόβῳ, πλὴν κραυγάζων οὕτω Χαῖρε, βουλῆς ἀποῤῥήτου μύστις χαῖρε, σιγῆς δεομένων πίστις. Χαῖρε, τῶν θαυμάτων Χριστοῦ τὸ προοίμιον χαῖρε, τῶν δογμάτων αὐτοῦ τὸ κεφάλαιον. Χαῖρε, κλῖμαξ ἐπουράνιε, δι ἧς κατέβη ὁ Θεός χαῖρε, γέφυρα μετάγουσα τοὺς ἐκ γῆς πρὸς Οὐρανόν. Χαῖρε, τὸ τῶν Ἀγγέλων πολυθρύλητον θαῦμα 122 χαῖρε, τὸ τῶν δαιμόνων πολυθρήνητον τραῦμα. Χαῖρε, τὸ Φῶς ἀῤῥήτως γεννήσασα χαῖρε, τὸ πῶς, μηδένα διδάξασα. Χαῖρε, σοφῶν ὑπερβαίνουσα γνῶσιν χαῖρε, πιστῶν καταυγάζουσα φρένας. Χαῖρε, Νύμφη ἀνύμφευτε. Δύναμις τοῦ Ὑψίστου, ἐπεσκίασε τότε, πρὸς σύλληψιν τῇ Ἀπειρογάμῳ καὶ τὴν εὔκαρπον ταύτης νηδύν, ὡς ἀγρὸν ὑπέδειξεν ἡδὺν ἅπασι, τοῖς θέλουσι θερίζειν σωτηρίαν, ἐν τῷ ψάλλειν οὕτως Ἀλληλούϊα. Ἔχουσα θεοδόχον, ἡ Παρθένος τὴν μήτραν, ἀνέδραμε πρὸς τὴν Ἐλισάβετ τὸ δὲ βρέφος ἐκείνης εὐθύς, ἐπιγνὸν τὸν ταύτης ἀσπασμόν, ἔχαιρε! καὶ ἅλμασιν ὡς ᾄσμασιν, ἐβόα πρὸς τὴν Θεοτόκον Χαῖρε, βλαστοῦ ἀμαράντου κλῆμα χαῖρε, καρποῦ ἀκηράτου κτῆμα. Χαῖρε, γεωργὸν γεωργοῦσα φιλάνθρωπον χαῖρε, φυτουργὸν τῆς ζωῆς ἡμῶν φύουσα. Χαῖρε, ἄρουρα βλαστάνουσα εὐφορίαν οἰκτιρ - μῶν χαῖρε, τράπεζα βαστάζουσα εὐθηνίαν ἱλασμῶν. Χαῖρε, ὅτι λειμῶνα τῆς τρυφῆς ἀναθάλλεις χαῖρε, ὅτι λιμένα τῶν ψυχῶν ἑτοιμάζεις. 123

Χαῖρε, δεκτόν πρεσβείας θυμίαμα χαῖρε, παντὸς τοῦ κόσμου ἐξίλασμα. Χαῖρε, Θεοῦ πρὸς θνητοὺς εὐδοκία χαῖρε, θνητῶν πρὸς Θεὸν παῤῥησία. Χαῖρε, Νύμφη ἀνύμφευτε. Ζάλην ἔνδοθεν ἔχων, λογισμῶν ἀμφιβόλων, ὁ σώφρων Ἰωσὴφἐταράχθη, πρὸς τὴν ἄγαμόν σε θεωρῶν, καὶ κλεψίγαμον ὑπονοῶν Ἄμεμπτε μαθὼν δέ σου τὴν σύλληψιν ἐκ Πνεύματος ἁγίου, ἔφη Ἀλληλούϊα. Ἤκουσαν οἱ Ποιμένες, τῶν Ἀγγέλων ὑμνούντων, τὴν ἔνσαρκον Χριστοῦ παρουσίαν καὶ δραμόντες ὡς πρὸς ποιμένα, θεωροῦσι τοῦτον ὡς ἀμνὸν ἄμωμον, ἐν τῇ γαστρὶ Μαρίας βοσκηθέντα, ἣν ὑμνοῦντες, εἶπον Χαῖρε, ἀμνοῦ καὶ ποιμένος Μήτηρ χαῖρε, αὐλὴ λογικῶν προβάτων. Χαῖρε, ἀοράτων ἐχθρῶν ἀμυντήριον χαῖρε, Παραδείσου θυρῶν ἀνοικτήριον. Χαῖρε, ὅτι τὰ οὐράνια συναγάλλεται τῇ γῇ χαῖρε, ὅτι τὰ ἐπίγεια συγχορεύει οὐρανοῖς. Χαῖρε, τῶν Ἀποστόλων τὸ ἀσίγητον στόμα χαῖρε, τῶν Ἀθλοφόρων τὸ ἀνίκητον θάρσος. 124 Χαῖρε, στεῤῥὸν τῆς Πίστεως ἔρεισμα χαῖρε, λαμπρὸν τῆς χάριτος γνώρισμα. Χαῖρε, δι ἧς ἐγυμνώθη ὁ ᾍδης χαῖρε, δι ἧς ἐνεδύθημεν δόξαν. Χαῖρε, Νύμφη ἀνύμφευτε. Θεοδρόμον Ἀστέρα, θεωρήσαντες Μάγοι, τῇ τούτου ἠκολούθησαν αἴγλῃ καὶ ὡς λύχνον κρατοῦντες αὐτόν, δι αὐτοῦ ἠρεύνων κραταιὸν Ἄνακτα καὶ φθάσαντες τὸν ἄφθαστον, ἐχάρησαν, αὐτῷ βοῶντες Ἀλληλούϊα. Ἴδον παῖδες Χαλδαίων, ἐν χερσὶ τῆς Παρθένου, τὸν πλάσαντα χειρὶ τοὺς ἀνθρώπους καὶ Δεσπότην νοοῦντες αὐτόν, εἰ καὶ δούλου ἔλαβε μορφήν, ἔσπευσαν τοῖς δώροις θεραπεῦσαι, καὶ βοῆσαι τῇ Εὐλογημένῃ Χαῖρε, ἀστέρος ἀδύτου Μήτηρ χαῖρε, αὐγὴ μυστικῆς ἡμέρας. Χαῖρε, τῆς ἀπάτης τὴν κάμινον σβέσασα χαῖρε, τῆς Τριάδος τοὺς μύστας φωτίζουσα. Χαῖρε, τύραννον ἀπάνθρωπον ἐκβαλοῦσα τῆς ἀρχῆς χαῖρε, Κύριον φιλάνθρωπον ἐπιδείξασα Χριστόν. Χαῖρε, ἡ τῆς βαρβάρου λυτρουμένη θρησκείας χαῖρε, ἡ τοῦ βορβόρου ῥυομένη τῶν ἔργων. 125

Χαῖρε, πυρὸς προσκύνησιν παύσασα χαῖρε, φλογὸς παθῶν ἀπαλλάττουσα. Χαῖρε, πιστῶν ὁδηγὲ σωφροσύνης χαῖρε, πασῶν γενεῶν εὐφροσύνη. Χαῖρε, Νύμφη ἀνύμφευτε. Κήρυκες θεοφόροι, γεγονότες οἱ Μάγοι, ὑπέστρε - ψαν εἰς τὴν Βαβυλῶνα ἐκτελέσαντές σου τὸν χρησμόν, καὶ κηρύξαντές σε τὸν Χριστὸν ἅπασιν, ἀφέντες τὸν Ἡρώδην ὡς ληρώδη, μὴ εἰδότα ψάλλειν Ἀλληλούϊα. Λάμψας ἐν τῇ Αἰγύπτῳ, φωτισμὸν ἀληθεί - ας, ἐδίωξας τοῦ ψεύδους τὸ σκότος τὰ γὰρ εἴδωλα ταύτης Σωτήρ, μὴ ἐνέγκαντά σου τὴν ἰσχύν, πέπτωκεν οἱ τούτων δὲ ῥυσθέντες, ἐβόων πρὸς τὴν Θεοτόκον Χαῖρε, ἀνόρθωσις τῶν ἀνθρώπων χαῖρε, κατά - πτωσις τῶν δαιμόνων. Χαῖρε, τῆς ἀπάτης τὴν πλάνην πατήσασα χαῖρε, τῶν εἰδώλων τὸν δόλον ἐλέγξασα. Χαῖρε, θάλασσα ποντίσασα Φαραὼ τὸν νοητόν χαῖρε, πέτρα ἡ ποτίσασα τοὺς διψῶντας τὴν ζωήν. Χαῖρε, πύρινε στῦλε, ὁδηγῶν τοὺς ἐν σκότει χαῖρε, σκέπη τοῦ κόσμου, πλατυτέρα νεφέλης. Χαῖρε, τροφὴ τοῦ μάννα διάδοχε χαῖρε, τρυφῆς ἁγίας διάκονε. 126 Χαῖρε, ἡ γῆ τῆς ἐπαγγελίας χαῖρε, ἐξ ἧς ῥέει μέλι καὶ γάλα. Χαῖρε, Νύμφη ἀνύμφευτε. Μέλλοντος Συμεῶνος, τοῦ παρόντος αἰῶνος, μεθίστασθαι τοῦ ἀπατεῶνος, ἐπεδόθης ὡς βρέφος αὐτῷ, ἀλλ ἐγνώσθης τούτῳ καὶ Θεὸς τέλειος διό περ ἐξεπλάγη, σοῦ τὴν ἄῤῥητον σοφίαν, κράζων Ἀλληλούϊα. Νέαν ἔδειξε κτίσιν, ἐμφανίσας ὁ Κτίστης, ἡμῖν τοῖς ὑπ αὐτοῦ γενομένοις ἐξ ἀσπόρου βλαστήσας γαστρός, καὶ φυλάξας ταύτην, ὥσπερ ἦν, ἄφθορον ἵνα τὸ θαῦμα βλέποντες, ὑμνήσωμεν αὐτήν, βοῶντες Χαῖρε, τὸ ἄνθος τῆς ἀφθαρσίας χαῖρε, τὸ στέφος τῆς ἐγκρατείας. Χαῖρε, ἀναστάσεως τύπον ἐκλάμπουσα χαῖρε, τῶν Ἀγγέλων τὸν βίον ἐμφαίνουσα. Χαῖρε, δένδρον ἀγλαόκαρπον, ἐξ οὗ τρέφονται πιστοί χαῖρε, ξύλον εὐσκιόφυλλον, ὑφ οὗ σκέπονται πολλοί. Χαῖρε, κυοφοροῦσα ὁδηγὸν πλανωμένοις χαῖρε, ἀπογεννῶσα λυτρωτὴν αἰχμαλώτοις. Χαῖρε, Κριτοῦ δικαίου δυσώπησις χαῖρε, πολλῶν πταιόντων συγχώρησις. 127

Χαῖρε, στολὴ τῶν γυμνῶν παῤῥησίας χαῖρε, στοργὴ πάντα πόθον νικῶσα. Χαῖρε, Νύμφη ἀνύμφευτε. Ξένον τόκον ἰδόντες, ξενωθῶμεν τοῦ κόσμου, τὸν νοῦν εἰς οὐρανὸν μεταθέντες διὰ τοῦτο γὰρ ὁὑψηλὸς Θεός, ἐπὶ γῆς ἐφάνη ταπεινὸς ἄνθρωπος, βουλόμενος ἑλκύσαι πρὸς τὸ ὕψος, τοὺς αὐτῷ βοῶντας Ἀλληλούϊα. Ὅλος ἦν ἐν τοῖς κάτω, καὶ τῶν ἄνω οὐδόλως ἀπῆν, ὁ ἀπερίγραπτος Λόγος συγκατάβασις γὰρ θεϊκή, οὐ μετάβασις δὲ τοπικὴ γέγονε καὶ τόκος ἐκ Παρθένου θεολήπτου, ἀκουούσης ταῦτα Χαῖρε, Θεοῦ ἀχωρήτου χώρα χαῖρε, σεπτοῦ μυστηρίου θύρα. Χαῖρε, τῶν ἀπίστων ἀμφίβολον ἄκουσμα χαῖρε, τῶν πιστῶν ἀναμφίβολον καύχημα. Χαῖρε, ὄχημα πανάγιον τοῦ ἐπὶ τῶν Χερουβείμ χαῖρε, οἴκημα πανάριστον τοῦ ἐπὶ τῶν Σεραφείμ. Χαῖρε, ἡ τἀναντία εἰς ταὐτὸἀγαγοῦσα χαῖρε, ἡ παρθενίαν καὶ λοχείαν ζευγνῦσα. Χαῖρε, δι ἧς ἐλύθη παράβασις! χαῖρε δι ἧς ἠνοίχθη Παράδεισος. Χαῖρε, ἡ κλεὶς τῆς Χριστοῦ Βασιλείας χαῖρε, ἐλπὶς ἀγαθῶν αἰωνίων. 128 Χαῖρε, Νύμφη ἀνύμφευτε. Πᾶσα φύσις Ἀγγέλων, κατεπλάγη τὸ μέγα, τῆς σῆς ἐνανθρωπήσεως ἔργον τὸν ἀπρόσιτον γὰρ ὡς Θεόν, ἐθεώρει πᾶσι προσιτὸν ἄνθρωπον ἡμῖν μὲν συνδιάγοντα, ἀκούοντα δὲ παρὰ πάντων οὕτως Ἀλληλούϊα. Ρήτορας πολυφθόγγους, ὡς ἰχθύας ἀφώνους, ὁρῶμεν ἐπὶ σοὶ Θεοτόκε ἀποροῦσι γὰρ λέγειν τό, πῶς καὶ Παρθένος μένεις, καὶ τεκεῖν ἴσχυσας ἡμεῖς δὲ τὸ μυστήριον θαυμάζοντες, πιστῶς βοῶμεν Χαῖρε, σοφίας Θεοῦ δοχεῖον χαῖρε, προνοίας αὐτοῦ ταμεῖον. Χαῖρε, φιλοσόφους ἀσόφους δεικνύουσα χαῖρε, τεχνολόγους ἀλόγους ἐλέγχουσα. Χαῖρε, ὅτι ἐμωράνθησαν οἱ δεινοὶ συζητηταί χαῖρε, ὅτι ἐμαράνθησαν οἱ τῶν μύθων ποιηταί. Χαῖρε, τῶν Ἀθηναίων τὰς πλοκὰς διασπῶσα χαῖρε, τῶν ἁλιέων τὰς σαγήνας πληροῦσα. Χαῖρε, βυθοῦ ἀγνοίας ἐξέλκουσα χαῖρε, πολλοὺς ἐν γνώσει φωτίζουσα. Χαῖρε, ὁλκὰς τῶν θελόντων σωθῆναι χαῖρε, λιμὴν τῶν τοῦ βίου πλωτήρων. Χαῖρε, Νύμφη ἀνύμφευτε. 129

Σῶσαι θέλων τὸν κόσμον, ὁ τῶν ὅλων Κο σμή - τωρ, πρὸς τοῦτον αὐτεπάγγελτος ἦλθε καὶ ποιμὴν ὑπάρχων ὡς Θεός, δι ἡμᾶς ἐφάνη καθ ἡμᾶς ἄνθρωπος ὁμοίῳ γὰρ τὸ ὅμοιον καλέσας, ὡς Θεὸς ἀκούει Ἀλληλούϊα. Τεῖχος εἶ τῶν παρθένων, Θεοτόκε Παρθένε, καὶ πάντων τῶν εἰς σὲ προστρεχόντων ὁ γὰρ τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῆς γῆς, κατεσκεύασέ σε Ποιητὴς Ἄχραντε, οἰκήσας ἐν τῇ μήτρᾳ σου, καὶ πάντας σοι προσφωνεῖν διδάξας Χαῖρε, ἡ στήλη τῆς παρθενίας χαῖρε, ἡ πύλη τῆς σωτηρίας. Χαῖρε, ἀρχηγὲ νοητῆς ἀναπλάσεως χαῖρε, χορηγὲ θεϊκῆς ἀγαθότητος. Χαῖρε, σὺ γὰρ ἀνεγέννησας τοὺς συλληφθέντας αἰσχρῶς χαῖρε, σὺ γὰρ ἐνουθέτησας τοὺς συληθέ - ντας τὸν νοῦν. Χαῖρε, ἡ τὸν φθορέα τῶν φρενῶν καταργοῦσα χαῖρε, ἡ τὸν σπορέα τῆς ἁγνείας τεκοῦσα. Χαῖρε, παστὰς ἀσπόρου νυμφεύσεως χαῖρε, πιστοὺς Κυρίῳ ἁρμόζουσα. Χαῖρε, καλὴ κουροτρόφε παρθένων χαῖρε, ψυχῶν νυμφοστόλε Ἁγίων. Χαῖρε, Νύμφη ἀνύμφευτε. 130 Ὕμνος ἅπας ἡττᾶται, συνεκτείνεσθαι σπεύδων, τῷ πλήθει τῶν πολλῶν οἰκτιρμῶν σου ἰσαρίθμους γὰρ τῇ ψάμμῳ ᾠδάς, ἂν προσφέρωμέν σοι, Βασιλεῦ ἅγιε, οὐδὲν τελοῦμεν ἄξιον, ὧν δέδωκας ἡμῖν, τοῖς σοὶ βοῶσιν Ἀλληλούϊα. Φωτοδόχον λαμπάδα, τοῖς ἐν σκότει φανεῖσαν, ὁρῶμεν τὴν ἁγίαν Παρθένον τὸ γὰρ ἄϋλον ἅπτουσα φῶς, ὁδηγεῖ πρὸς γνῶσιν θεϊκὴν ἅπαντας, αὐγῇ τὸν νοῦν φωτίζουσα, κραυγῇ δὲ τιμωμένη ταῦτα Χαῖρε, ἀκτὶς νοητοῦ Ἡλίου χαῖρε, βολὶς τοῦ ἀδύτου φέγγους. Χαῖρε, ἀστραπὴ τὰς ψυχὰς καταλάμπουσα χαῖρε, ὡς βροντὴ τοὺς ἐχθροὺς καταπλήττουσα. Χαῖρε, ὅτι τὸν πολύφωτον ἀνατέλλεις φωτισμόν χαῖρε, ὅτι τὸν πολύῤῥητον ἀναβλύζεις ποταμόν. Χαῖρε, τῆς κολυμβήθρας ζωγραφοῦσα τὸν τύπον χαῖρε, τῆς ἁμαρτίας ἀναιροῦσα τὸν ῥύπον. Χαῖρε, λουτὴρ ἐκπλύνων συνείδησιν χαῖρε, κρατὴρ κιρνῶν ἀγαλλίασιν. Χαῖρε, ὀσμὴ τῆς Χριστοῦ εὐωδίας χαῖρε, ζωὴ μυστικῆς εὐωχίας. Χαῖρε, Νύμφη ἀνύμφευτε. 131

Χάριν δοῦναι θελήσας, ὀφλημάτων ἀρχαίων, ὁ πάντων χρεωλύτης ἀνθρώπων, ἐπεδήμησε δι ἑαυτοῦ, πρὸς τοὺς ἀποδήμους τῆς αὐτοῦχάριτος καὶ σχίσας τὸ χειρόγραφον, ἀκούει παρὰ πάντων οὕτως Ἀλληλούϊα. Ψάλλοντές σου τὸν τόκον, ἀνυμνοῦμέν σε πάντες, ὡς ἔμψυχον ναὸν Θεοτόκε ἐν τῇ σῇ γὰρ οἰκήσας γαστρί, ὁ συνέχων πάντα τῇ χειρὶ Κύριος, ἡγίασεν, ἐδόξασεν, ἐδίδαξε βοᾶν σοι πάντας Χαῖρε, σκηνὴ τοῦ Θεοῦ καὶ Λόγου χαῖρε, Ἁγία Ἁγίων μείζων. Χαῖρε, Κιβωτὲ χρυσωθεῖσα τῷ Πνεύματι χαῖρε, θησαυρὲ τῆς ζωῆς ἀδαπάνητε. Χαῖρε, τίμιον διάδημα βασιλέων εὐσεβῶν χαῖρε, καύχημα σεβάσμιον ἱερέων εὐλαβῶν. Χαῖρε, τῆς Ἐκκλησίας ὁ ἀσάλευτος πύργος χαῖρε, τῆς βασιλείας τὸ ἀπόρθητον τεῖχος. Χαῖρε, δι ἧς ἐγείρονται τρόπαια χαῖρε, δι ἧς ἐχθροὶ καταπίπτουσι. Χαῖρε, χρωτὸς τοῦ ἐμοῦ θεραπεία χαῖρε, ψυχῆς τῆς ἐμῆς σωτηρία. Χαῖρε, Νύμφη ἀνύμφευτε. Ὦ πανύμνητε Μῆτερ, ἡ τεκοῦσα τὸν πάντων Ἁγίων ἁγιώτατον Λόγον (ἐκ γ ) δεξαμένη τὴν νῦν προσφοράν, ἀπὸ πάσης ῥῦσαι συμφορᾶς ἅπαντας καὶ τῆς μελλούσης λύτρωσαι κολάσεως, τοὺς σοὶ βοῶντας Ἀλληλούϊα. Ἦχος πλ. δ. Τῇ ὑπερμάχῳ στρατηγῷ τὰ νικητήρια, Ὡς λυτρωθεῖσα τῶν δεινῶν εὐχαριστήρια, Ἀναγράφω σοι ἡ Πόλις σου Θεοτόκε. Ἀλλ ὡς ἔχουσα τὸ κράτος ἀπροσμάχητον, Ἐκ παντοίων με κινδύνων ἐλευθέρωσον, Ἵνα κράζω σοι Χαῖρε, Νύμφη ἀνύμφευτε. Ἦχος γ. Τὴν ὡραιότητα τῆς παρθενίας σου, καὶ τὸ ὑπέρλαμπρον τὸ τῆς ἁγνείας σου, ὁ Γαβριὴλ καταπλαγείς, ἐβόα σοι Θεοτόκε, ποῖόν σοι ἐγκώμιον, προσαγάγω ἐπάξιον; τί δὲ ὀνομάσω σε; ἀπορῶ καὶ ἐξίσταμαι. Διὸ ὡς προσετάγην βοῶ σοι Χαῖρε, ἡ Κεχαριτωμένη. 132