Αστικός Ιστός και Λιμάνι Σχέση Συμπληρωματική ή Ανταγωνιστική; Βασίλειος Τσελέντης Καθηγητής Θαλάσσιου Περιβάλλοντος Δ/ντής Εργαστηρίου Θαλασσίων Επιστημών, Τμήμα Ναυτιλιακών Σπουδών Παν/μιο Πειραιά
Γενική εικόνα Είναι γνωστό ότι οι λειτουργίες των λιμένων επιβαρύνουν το θαλάσσιο περιβάλλον. Εμπορικοί στόχοι, στρατηγικές επιλογές, και περιβαλλοντικοί περιορισμοί, συνθέτουν ένα αντιφατικό και πολύπλοκο πλαίσιο Λιμενικές δραστηριότητες εμπίπτουν σε νέο εξελισσόμενο θεσμικό και νομικό πλάισιο με κύριο στόχο την ασφάλεια και προστασία του περιβάλλοντος. Οι επιπτώσεις από τις λιμενικές δραστηριότητες μελετούνται πλέον συστηματικά..
Γενική εικόνα συνχ. Είναι γνωστό ότι λιμάνια τροποποίησαν τις δραστηριότητές τους λόγω των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, και επεκτάθηκαν και σε άλλους εμπορικούς τομείς. Ως σύγχρονες εμπορικές και βιομηχανικές μονάδες τα λιμάνια καλούνται να δραστηριοποιηθούν στο νέο θεσμικό και νομικό πλαίσιο Οι επιλογές της Βιώσιμης Ανάπτυξης αποτελούν πλέον σημαντική παράμετρο για την περιβαλλοντική πολιτική πολλών Λ.Ο.
Τάσεις (τόνο.km) των μέσων μεταφοράς στην ΕΕ Πηγή:
ΜΕΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Η ναυτιλία μεταφέρει πάνω από το 90% του παγκόσμιου φορτίου. Εκπέμπει 600-900 εκ m 3 CO 2 /έτος και το 2000 συνεισέφερε το 2-2.7% των ανθρωπογενών εκπομπών CO 2. Η κατανάλωση καυσίμου ανέρχεται σε 200-290 Mt το 2000. (2007 373??) Μελέτες αναδεικνύουν ότι η ναυτιλία συνεισφέρει κατά 15% και 4-9% των παγκόσμιων ανθρωπογενών εκπομπών NOx και SO 2 αντίστοιχα.
Διαχρονική εξέλιξη των θαλάσσιων μεταφορών
Λιμάνια : Πολύπλοκες περιοχές Βιομηχανική περιοχή Λιμενικός χώρος ενδοχώρα Φύση-περιβάλλον Αστική περιοχή
Το πρόβλημα Η ρύπανση των λιμένων είναι το υποπροϊόν της λιμενικής εκμετάλλευσης και προέρχεται από δύο κυρίως πηγές: Χερσαίες εγκαταστάσεις και συστήματα Πλοία και πλωτές κατασκευές Οι λιμένες ως μικρά και κλειστά θαλάσσια συστήματα, σε αντίθεση με την ανοικτή θάλασσα: έχουν περιορισμένες δυνατότητες «αυτοκαθαρισμού», Η ρύπανση δρα συσσωρευτικά
ΠΗΓΕΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΕΤΟΥΣ 2005 120 119 100 84 80 60 47 40 20 0 ΠΛΟΙΑ ΧΕΡΣΑΙΕΣ ΠΗΓΕΣ ΆΛΛΕΣ ΠΗΓΕΣ
Είδη ρύπανσης Τα πιο συνήθη είδη ρύπανσης που προέρχονται από πλοία και προκαλούν προβλήματα στο ευρύτερο θαλάσσιο περιβάλλον και στους λιμένες είναι: Διαρροή Πετρελαιοειδών Επιβλαβείς ουσίες (χημικές & μη) Απόρριψη λυμάτων Διάθεση απορριμμάτων Εκπομπή επιβλαβών αερίων και καυσαερίων Διάχυση στο νερό οργανοκασσιτερικών ενώσεων των υφαλοχρωμάτων Βιορύπανση από μεταφορά θαλασσίου έρματος
ΕΙΔΟΣ ΡΥΠΟΓΟΝΟΥ ΟΥΣΙΑΣ ΣΕ ΕΝΤΟΠΙΣΘΕΝΤΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ ΕΤΟΥΣ 2005 80 77 70 60 55 50 40 30 29 20 10 0 ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΕΙΔΗ ΛΥΜΑΤΑ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΑ
Είδη ρύπανσης
Τρόποι ρύπανσης Α. Ρύπανση λόγω ατυχήματος Από σύγκρουση, προσάραξη ή βύθιση του πλοίου (διαρροή καυσίμου πετρελαίου, φορτίου κλπ.) Από πυρκαγιά ή έκρηξη (απελευθέρωση αερίων καύσης, φορτίου, καυσίμων, βύθιση πλοίου) Από αστοχία στοιχείων της κατασκευής ή του εξοπλισμού του πλοίου (διαρροή καυσίμου, φορτίου κλπ.)
Τρόποι ρύπανσης Β. Ρύπανση κατά τη λειτουργία Κατά την φορτοεκφόρτωση Κατά την παραλαβή καυσίμων (πετρέλευση) Κατά την παράδοση πετρελαιοειδών καταλοίπων (slops) Κατά τις εργασίες επισκευής, μετασκευής, ναυπήγησης Από τη λειτουργία των κυρίων και βοηθητικών μηχανών του πλοίου στο λιμένα Από διενέργεια αφερματισμού Από ενέργειες του πληρώματος και των επιβατών
Το ανθρώπινο λάθος Κακή επικοινωνία 7% Άλλες αιτίες 9% Κακή επίβλεψη 13% Απροσεξία 40% Κακή διαδικασία 31%
Νομοθετικό πλαίσιο Διεθνής νομοθεσία Κύρια Νομοθετήματα: Δ.Σ. Πρόληψης Ρύπανσης της Θάλασσας από Πλοία (MARPOL 73/78 Convention) Παραρτήματα: I (Πετρελαιοειδή) ΙΙ (Επιβλαβείς χημικές ουσίες χύμα) ΙΙΙ (Επικίνδυνα είδη σε συσκευασμένη μορφή) IV (Λύματα) V (Απορρίμματα) VI (Αέρια ρύπανση) Κώδικες IBC, IGC, BC, IMDG Δ.Σ. για τα Προστατευτικά Συστήματα Υφαλοχρωματισμού (AFS Convention) Δ.Σ. για τη Διαχείριση Θαλασσέρματος (BWM Convention)
Νομοθετικό πλαίσιο Ευρωπαϊκή νομοθεσία Κύρια όργανα: Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Ευρωπαϊκή Επιτροπή Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Ναυτιλιακής Ασφάλειας (E.M.S.A)
Έλεγχος Αρχές, Οργανισμοί και Υπηρεσίες Παράκτιο Κράτος (Coastal State) ΥΕΝΑΝΠ/Κλάδος Λιμενικής Αστυνομίας (Β Κλάδος) / ΔΠΘΠ Λιμενικές Αρχές Περιφερειακά Κέντρα Αντιμετώπισης Θαλάσσιας Ρύπανσης Κράτος Λιμένα (Port State) ΥΕΝΑΝΠ/ΚΕΕΠ και κλιμάκια Λιμενικών Αρχών Εφαρμογή περιφερειακών διακρατικών συμφωνιών (π.χ. Paris M.O.U.)
ΙΕΡΑΡΧΗΣΗ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ 1. ΣΚΟΝΗ 2. ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΑ ΦΟΡΤΙΑ 3. ΧΕΡΣΑΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗ 4. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΒΥΘΟΚΟΡΡΗΜΑΤΩΝ 5. ΕΚΒΑΘΥΝΣΕΙΣ 6. ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΑ 7. ΑΝΑΠΤΥΞΗ προς ΘΑΛΑΣΣΑ 8. ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΥΔΑΤΩΝ 9. ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΕΚΠΟΜΠΕΣ 10. ΘΟΡΥΒΟΣ
Διαχείριση Θαλάσσιου Περιβάλλοντος & τα Λιμάνια
Περιβαλλοντικές πιέσεις: Νομικές: συμμόρφωση με Ευρωπαϊκά, Εθνικά και Περιφερειακά νομοθετικά πλαίσια Οικονομικές: Επένδυση σε έρευνα και περιβαλλοντική βελτίωση Πολιτικές: καλές σχέσεις με χρήστες, τοπική αυτοδιοίκηση, πελάτες ΜΚΟ κλπ. Αποτέλεσμα : Υψηλά έξοδα για τα λιμάνια Το περιβάλλον δημιουργεί συνθήκες ανταγωνισμού
Η Ιδέα του EcoPorts Η αναγκαιότητα για περιβαλλοντική διαχείριση προκύπτει «από τα κάτω» Τα Λιμάνια για τα Λιμάνια Στόχος να απαλειφθεί ο ανταγωνισμός μεταξύ λιμένων στο περιβαλλοντικό επίπεδο Να μειωθεί το κόστος με περιβαλλοντικά φιλικές λύσεις Η συνεργασία των λιμένων σε κοινά projects που λύνουν κοινά περιβαλλοντικά προβλήματα
Ιστορία σε τίτλους 1996 Eco-information Project Ανάδειξη των 10 σημαντικότερων περιβαλλοντικών προβλημάτων 2002 ECOPORTS Project Ανάπτυξη 4 Εργαλείων για λιμενική περιβαλλοντική διαχείριση 2003 ESPO Environmental Code of Practice Χρήση των εργαλείων 2005 EcoPorts Foundation Ευρωπαϊκή χρηματοδότηση για στήριξη και προώθηση των εργαλείων και υπηρεσιών
H εξέλιξη των εργαλείων του EcoPorts Ανάδειξη των σοβαρότερων περιβαλλοντικών προβλημάτων στο λιμάνι Ανάπτυξη και ανταλλαγή τεχνογνωσίας και εμπειριών για βελτίωση του περιβάλλοντος στο λιμάνι Παρακολούθηση της ποιότητας του περιβάλλοντος στο λιμάνι Πιστοποίηση επαρκούς περιβαλλοντικής διαχείρισης του λιμενικού οργανισμού (πιστοποίηση PERS) Μεθοδολογία Self Diagnosis Method Ανταλλαγή λύσεων / εμπειριών Βάση δεδομένων με καλές πρακτικές Συνεργασία σε R&D projects Συνέδρια και Workshops Περιβαλλοντικοί δείκτες απόδοσης Εφαρμογή ενός Βασικού Σχεδίου Περιβαλλοντικής Διαχείρισης
, Πρόγραμμα Παρακολούθησης Ποιότητας Θαλασσίων Υδάτων στο Λιμάνι του Πειραιά
Το Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Παρακολούθησης του ΟΛΠ Α.Ε. Θερμοκρασία (μετρήσεις στην επιφάνεια) Αλατότητα (μετρήσεις στην επιφάνεια) Αγωγιμότητα (μετρήσεις στην επιφάνεια) Διαλυμένο Οξυγόνο (μετρήσεις στην επιφάνεια και σε βάθος 1 και 5μέτρων) pη (μετρήσεις στην επιφάνεια) Διαύγεια υδάτων (turbidity) Ολικά διαλυμένα στερεά (TDS)
Το Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Παρακολούθησης του ΟΛΠ Α.Ε. Μικροβιολογικό φορτίο: ολικά κολοβακτηρίδια (total coliforms), κολοβακτηρίδια κοπράνων (E. coli) και εντερόκοκκοι (Enterococci) ΒOD, COD Βαρέα μέταλλα στην υδάτινη στήλη Πετρελαιοειδή στα επιφανειακά νερά Θρεπτικά άλατα (νιτρώδη, νιτρικά, αμμωνιακά και φωσφορικά)
Πλέγμα και σημεία δειγματοληψιών στο Κεντρικό Λιμάνι του ΟΛΠ.
Πλέγμα και σημεία δειγματοληψιών στο Εμπορικό Λιμάνι και τη Ναυπηγοεπισκευαστική Ζώνη ΟΛΠ.
A chart showing bacteria levels of the five deep sea samples 12000 10000 8000 MPN Value 6000 4000 2000 0 1 18 16 38 25 Sample site Coliforms Enterococci E-coli
Secchi depth (m) DO (mg/l) Average Secchi Depth (m) Average Secchi Depth (m) Chart 2:3 Change in Secchi Depth with distance along the transect route (from the Inner Harbour site 24 to the Outer Harbour). 5.0 4.0 3.0 2.0 1.0 0.0 0.00 0.50 1.00 1.50 2.00 Distance (from site 24) along transect (nautical miles) A graph displaying the relationship between the presence of bacteria and water clarity 0 1 2 3 4 5 6 7 6 5 4 3 2 1 0 0.00 2000.00 4000.00 6000.00 8000.00 10000.00 12000.00 Dissolved oxygen at various depths vs turbidity with distance from port distance (Nm) from inner port 0.07 0.17 0.19 0.25 0.32 0.34 0.35 0.43 MPN for Enterococci 0.47 0.54 0.55 0.61 1.3 0.65 0.72 0.76 0.89 1.24 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 secchi depth (m) DO (mg/l) 2 metre depth DO (mg/l) surface DO (mg/l) 5 metre depth
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ μόνο ένα ασφαλές και καθαρό λιμάνι θα είναι σε θέση να επιζήσει και αυτή η βιώσιμη απόδοση αποτελεί ένα συστατικό ζωτικής σημασίας της εμπορικής βιωσιμότητας D. Whitehead, Πρόεδρος, ESPO: Διεθνές Συνέδριο Ναυτιλία: Τεχνολογία & Τμήμα Ναυτιλιακών Σπουδών Περιβάλλον Πανεπιστήμιο Πειραιά 10 12 Σεπτεμβρίου 2001
ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ